7. KAYNAKTA ORTAYA ÇIKAN PROBLEMLER ve KAYNAK HATALARI

Transkript

1 7. KAYNAKTA ORTAYA ÇIKAN PROBLEMLER ve KAYNAK HATALARI Gaz kaynaðýnda ortaya çýkan problemler ve kaynak hatalarý diðer kaynak yöntemlerindekilere oldukça benzer olup konuyla ilgili açýklamalar aþaðýda verilmiþtir KAYNAKTA ORTAYA ÇIKAN PROBLEMLER Kaynakta ortaya çýkan problemler þu þekilde sýralanabilir : a) Hidrojen gevrekleþmesi b) Oksijen ve azotla kirlenme c) Esas metalin kirliliði d) Yetersiz erime Hidrojen gevrekleþmesi Gaz kaynaðýnda rutubet tutan dekapan veya örtünün mevcut olmayýþý nedeniyle, hidrojen gevrekliðinin oluþma olasýlýðý düþük olmakla birlikte, böyle bir tehlikeyi gözardý etmemek gerekir. Bunun nedeni, diðer hidrojen menbalarýnýn yarattýðý tehlikedir. Örneðin, koruyucu gazýn rutubet içeriði tehlike yaratmayacak ölçüde düþük olmalýdýr. Bunun gaz satýcýlarý tarafýndan çok iyi bir þekilde kontrol edilmesi gerekmekle birlikte, kullanmadan önce, kullanýcý tarafýndan da kontrol edilmesi gerekir. Elektrod veya esas metal üzerindeki yað, gres ve üretim artýklarý kaynak metaline hidrojen geçiþini saðlayan tehlikeli menbalardýr. Elektrod üreticileri temizlik gereðinin bilincinde olup, temiz elektrod saðlamak için gerekli tedbirleri alýrlar. Kirlenme kullanma sýrasýnda oluþabilir. Bu tür olasýlýklarýn bilincinde olan kullanýcýlar, özellikle sertleþebilen çeliklerin kaynaðýnda, ciddi sorunlardan* kaçýnmak için gerekli tedbirleri alýrlar. Bu bilinç alüminyumun *) Konu ile ilgili daha detaylý bilgi yazarýn ASKAYNAK yayýný olan Çelikler Ýçin Örtülü Elektrod Seçimi adlý eserinden alýnabilir. 77

2 kaynaðý için de gereklidir. Burada problem hidrojen gevrekleþmesi olmamakla birlikte, katýlaþmýþ alüminyumda hidrojenin çözünebilme yeteneðinin az olmasý nedeniyle ortaya çýkan gözenekliliktir Oksijen ve Azotla kirlenme Gaz kaynaðýnda oksijen ve azotla kirlenme riski hidrojen kirlenmesine nazaran daha yüksektir. Koruyucu gaz tam anlamýyla soy deðilse veya yeterli koruma saðlayamýyorsa, bu elementler derhal atmosferden kaynak banyosuna geçerler. Burada oluþan oksitler ve nitrürler kaynak dikiþinin çentik tokluðunu düþürür. Ancak, koruyucu gaza, kaynak kalitesini etkilemeden % 5 kadar oksijen ilave edilebilir Esas metalin kirliliði Gaz kaynaðý kullanýlýrken esas metalin temizliði, tozaltý ve elektrik ark kaynaðýna nazaran daha önem kazanýr. Bunun nedeni, elektrik ark kaynaðýnda ve tozaltý kaynaðýnda mevcut olan ve erimiþ kaynak metalindeki oksitleri ve gaz oluþturan bileþikleri temizleyen dekapan bileþiklerinin bulunmayýþýdýr. Bu doðal olarak hem kaynak öncesi, hem de pasolar arasý temizliðe özen göstermeyi gerektirir. Bu husus özellikle alüminyum için geçerlidir. Burada metal oksitlerin giderilmesi için ya kimyasal veya mekanik oksit giderme iþlemleri veya her ikisi de kullanýlýr Yetersiz erime Gaz kaynaðýnda "kýsa devre metal iletimi" ile çalýþýlýrken ýsý girdisinde azalma meydana gelir. Bu azalma esas metalde erime yetersizliðine neden olabilir. Düþük ýsý girdisiyle çalýþma ince saçlarýn kaynaðýnda ve pozisyon kaynaðýnda yararlýdýr. Ancak, uygun olmayan kaynak teknikleri özellikle kök bölgelerinde veya kaynak aðzý yüzeylerinde yetersiz erimeye neden olabilir. 78

3 7.2. KAYNAK HATALARI Gaz kaynaðýnda oluþabilen kaynak hatalarýndan en çok rastlananlarý aþaðýda açýklanmýþtýr : a) Yanma Oluðu b) Gözeneklilik c) Erime Azlýðý d) Yetersiz Nüfuziyet e) Aþýrý Nüfuziyet (Kök Taþmasý) f) Kaynak Metali Çatlaklarý g) Isý Tesiri Altýndaki Bölgedeki Çatlakalar a) YANMA OLUÐU 1- Kaynak hýzý çok yüksek 2- Kaynak gerilimi çok yüksek 3- Aþýrý kaynak akýmý 4- Kalýþ zamaný yetersiz 5- Torç açýsý Daha düþük kaynak hýzý kullan. Gerilimi azalt. Elektrod besleme hýzýný düþür. Erimiþ kaynak banyosunun kenarýnda kalýþ zamanýný arttýr. Ark kuvvetlerinin metalin yerleþmesine yardýmcý olmalarýný saðlayacak biçimde torç açýsýný deðiþtir. b) GÖZENEKLÝLÝK 1- Yetersiz gaz korumasý 2- Koruyucu gazýn kirlenmesi 3- Elektrodun kirlenmesi 4- Ýþparçasýnýn kirlenmesi 5- Ark gerilimi çok yüksek 6- Serbest elektrod uzunluðu fazla Gaz akýþýný en uygun deðere getir. Kaynak bölgelerinden tüm havayý uzaklaþtýrmak için gaz akýþýný arttýr. Türbilanstan kaçýnmak ve havanýn kaynak bölgesinde hapsolmasýný önlemek için aþýrý gaz akýmýný azalt. Gaz hattýndaki kaçaklarý ortadan kaldýr. Kaynak bölgesine doðru esen hava cereyanýný (fanlar, kapý vb.) durdur. CO 2 kaynaðýnda ýsýtýcýlarý kullanarak donmuþ (týkanmýþ) regülatörleri ýsýt. Kaynak hýzýný azalt, meme-iþparçasý mesafesini azalt. Kaynaðýn sonunda erimiþ metal katýlaþýncaya kadar torcu tutmaya devam et. Kaynak kalitesinde koruyucu gaz kullan. Sadece temiz ve kuru elektrod kullan. Kaynak öncesi iþparçasý yüzeyinden tüm gres, yað, boya, rutubet, pas ve kiri temizle. Daha yüksek derecede deokside eden elektrod kullan. Gerilimi azalt. Azalt. 79

4 c) ERÝME AZLIÐI 1- Kaynak bölgesindeki yüzeyler film veya aþýrý oksitlerden arýnmýþ deðil 2- Yetersiz ýsý girdisi 3- Çok büyük bir kaynak banyosu 4- Yanlýþ kaynak tekniði 5- Yanlýþ baðlantý tasarýmý 6- Aþýrý kaynak hýzý Kaynaktan önce tüm aðýz yüzeylerindeki ve kaynak bölgesi yüzeylerindeki hadde tufal kalýntýlarýný temizle. Elektrod besleme hýzýný ve ark gerilimini yükselt, serbest elektrod uzunluðunu azalt. Daha denetlenebilir bir kaynak banyosu elde etmek için aþýrý elektrod salýnýmýndan kaçýn. Kaynak hýzýný arttýr. Salýným tekniði kullanýrken kaynak aðýzýnýn yüzeylerinde kýsa sürelerle kal. Baðlantýnýn köküne ulaþýlabilecek geçit saðla. Elektrodu kaynak banyosunun ön yüzüne doðru yönlendir. Uygun bir serbest elektrod uzunluðu ile kaynak aðýzýnýn dibine ve yan cidarlarýna ulaþmaya yetecek büyüklükte aðýz açýsý kullan veya "J" ya da "U" aðýz kullan. Kaynak hýzýný azalt. d) YETERSÝZ NÜFUZÝYET 1- Yanlýþ baðlantý hazýrlýðý 2- Yanlýþ kaynak tekniði 3- Yetersiz kaynak akýmý Baðlantý tasarýmý, serbest elektrod uzunluðunda kaynak aðzýnýn dibine ulaþabilecek bir geçit saðlamalýdýr. Aþýrý kök yüksekliðini azalt. Alýn kaynaðýnda kök açýklýðýný arttýr ve arka taraftaki oyuðun derinliðini arttýr. En yüksek nüfuziyete ulaþmak için elektrod açýsýnýn iþ parçasý yüzeyine dik olmasýný saðla. Arký kaynak banyosunun ön tarafýna doðru tut. Elektrod besleme hýzýný (kaynak akýmýný) arttýr. e) AÞIRI NÜFUZÝYET (KÖK TAÞMASI) 1- Aþýrý ýsý girdisi 2- Yanlýþ baðlantý hazýrlýðý Elektrod besleme hýzýný (kaynak akýmýný) ve gerilimi azalt. Kaynak hýzýný arttýr. Kök aralýðýný azalt. Kök yüzeyinin boyutlarýný arttýr. 80

5 f) KAYNAK METALÝ ÇATLAKLARI 1- Yanlýþ baðlantý tasarýmý 2- Çok fazla dikiþ geniþliði/derinliði oraný 3- Çok küçük bir kaynak dikiþi (özellikle içköþe ve kök dikiþlerinde) 4- Isý girdisi aþýrý çekme ve distorsiyona neden olacak kadar yüksek 5- Sýcak çatlama 6- Baðlantý elemenlarýnda yüksek zorlanma 7- Baðlantýnýn sonundaki kraterde hýzlý soðuma Zorlanma þartlarýna dayanýklý þekilde yeterli dolgu metali yýðmaya yani kaynak kesidini arttýrmaya imkan verecek uygun kaynak aðzý hazýrla. Dikiþ geniþliðini arttýrmak veya nüfuziyeti azaltmak için ya ark gerilimini arttýr veya akýmý azalt veya her ikisini de azalt. Yýðýlan metal kesitini arttýrmak için kaynak hýzýný azalt Ya akýmý ya da gerilimi veya her ikisini de azalt. Kaynak hýzýný arttýr. Yüksek manganez içeriðine sahip elektrod kullan (arktaki manganez kaybýný enaz düzeye indirmek için daha kýsa ark boyu kullan). Aðýz açýsýný yeterli oranda dolgu metali ilavesi saðlamaya imkan verecek þekilde ayarla. Soðuma sýrasýnda dikiþe gelen zorlanmalarý azaltmak için paso sýrasýný ayarla. Ýstenen özelliði saðlayan baþka bir dolgu metali kullan. Ýç gerilmelerin þiddetini azaltmak için ön tavlama yap. Zorlanma þartlarýný azaltmak için kaynak sýrasýný ayarla. Geri adým tekniði ile kraterleri ortadan kaldýr. g) ISI TESÝRÝ ALTINDAKÝ BÖLGEDEKÝ ÇATLAKLAR 1- Isý tesiri altýndaki bölgede sertleþme 2- Ýç gerilmeler çok yüksek 3- Hidrojen gevrekleþmesi Ön tavlama yaparak soðuma hýzýný azalt. Gerilme giderme ýsýl iþlemini kullan Temiz elektrod ve kuru koruyucu gaz kullan. Esas metaldeki kirleri temizle. Kaynaðý soðumadan birkaç saat yüksek sýcaklýkta tut (hidrojenin yayýnabilmesi için gerekli sýcaklýk ve zaman esas metalin cinsine baðlý olarak deðiþir). 81

6 7.3. AKSAKLIKLARIN Herhangibir yöntemle ilgili aksaklýklarýn giderilmesi için ekipmanýn ve çeþitli elemanlarýn iþlevleri ve mevcut malzemelerin ve yöntemin kendisi hakkýnda yoðun bir bilgi gerekir. TIG kaynaðý ve elektrik ark kaynaðý gibi elle gerçekleþtirilen yöntemlere göre gazaltý kaynaðýnda bu oldukça zor bir görevdir. Bunun nedeni, gazaltý kaynaðýndaki donanýmýn karmaþýk oluþu, çok sayýda deðiþken oluþu ve bu deðiþkenler arasýnda da iliþkiler bulunmasýdýr. Kolaylýk açýsýndan aksaklýklar üç sýnýfa ayrýlabilir : a) Elektrikle Ýlgili Aksaklýklar b) Mekanik Aksaklýklar c) Ýþletmeyle Ýlgili Aksaklýklar ELEKTRÝKLE ÝLGÝLÝ AKSAKLIKLAR Arkýn tutuþturulmasý zor Düzensiz tel beslenme ve geri erime Kaynak kablolarý aþýrý ýsýnýyor Tel besleme hýzý kontrol dýþý Kararsýz ark Elektrod beslenmiyor Elektrod besleniyor ancak gaz gelmiyor Elektrod besleniyor ancak ark oluþmuyor Gözenekli kaynak dikiþi Yanlýþ kutuplama. Ýþ parçasýnýn kabo baðlantýsý zayýf Güç devresinde düzensiz deðiþmeler Yanlýþ kutuplama Kablolar çok küçük veya çok uzun Kablolarýn baðlantýlarý gevþemiþ Kontrol devresinde kýrýlmýþ veya gevþemiþ teller Yöneticide kötü bir PC board Kablo baðlantýlarý gevþek Kontrol devresindeki sigorta atmýþ Güç ünitesindeki sigorta atmýþ Torç tetiði hatalý veya baðlantýlý telleinde kopma Besleme motoru yanmýþ Gaz valfý selenoidinde hasar var Gaz valfi selenodine giden teller gevþemiþ veya kopmuþ Ýþ parçasý elektrik baðlantýsý gevþek Gevþek kablo baðlantýlarý Primer kontaktör sargýsý veya kontaktör noktalarý hatalý Kontaktörün kontrol baðlantýlarý kopmuþ Gaz selenoid valfine giden tellerde gevþeme yada kopma Kutuplamayý kontrol et gerekiyorsa deðiþtir. Ýþ parçasý kablo baðlantýsýný kuvvetlendir Hat gerilimini kontrol et Kutuplamayý kontrol et. Gerekiyorsa deðiþtir Akým taþýma kapasitelerini kontrol et gerekirse kabloyu deðiþtir veya kýsalt Sýkýþtýr Sýkýþtýr. Kontrol et. Gerekiyorsa tamir et PC bordu deðiþtir Baðlantýlarý sýkýþtýr Sigortayý deðiþtir Sigortayý deðiþtir Baðlantýlarý kontrol et, tetiði deðiþtir Kontrol et ve deðiþtir Kontrol et veya tamir et Kontol et ve gerekiyorsa tamir et Gevþekse sýkýþtýr. Ýþ parçasý üzerindeki boya pas vb. temizle Sýkýþtýr 82

7 MEKANÝK AKSAKLIKLAR Düzensiz elektrod besleme ve geri erime Elektrod, besleme makarasýnýn etrafýna dolanmýþ Aþýrý þekilde oksitlenmiþ kaynak dikiþi Kaynak sýrasýnda elektrod beslenmesi duruyor Elektrod besleniyor ancak gaz akýþý yok Kaynak dikiþinde gözeneklilik Besleme motoru çalýþýyor ancak elektrod beslenmiyor Torç aþýrý ýsýnýyor Elektrod besleme makaralarýnýn basýncý yetersiz Temas tüpü týkanmýþ veya aþýnmýþ Elektrod bükülmüþ Torç kablosu dolanmýþ Kýlavuz gömleði kirli veya aþýnmýþ Kýlavuz hortumu çok uzun Besleme makarasýnýn basýncý çok yüksek. Kýlavuz gömleði veya temas tüpü hatalý Elektrod veya elektrod kýlavuzlarý besleme makaralarý hizasýnda deðil Torç içinde veya torç kablosu içinde bir engel var Kablolarda veya torçta hava/su sýzýntýsý Koruyucu gaz akýþuý engelleniyor. Besleme makaralarýnýn basýncý gerekli ya daha yüksek yada daha düþük Elektrod besleme makaralarý hizasýnda deðil veya aþýnmýþ Gömlek veya temas tüpü týkanmýþ Gaz silindiri boþalmýþ Gaz silindiri vanasý kapalý Gaz debisi ayarlanmamýþ Gaz hattýnda veya memede bir engel var Gaz vana selenoidi çalýþmýyor Gaz silindir vanas kapalý Yetersiz gaz akýþý Gaz besleme hattýnda torç dahil sýzýntý var Besleme makaralarýnýn basýncý yetersiz Besleme makaralarý yanlýþ seçilmiþ Elektrod makarasýnda aþýrý fren basýncý Torçta veya klavuz gönleðinde bir engel Gömlek veya temas tüpü yanlýþ seçilmiþ Soðutma devresi týkanmýþ Pompa rezervuarýndaki soðutucu seviyesi düþük Su pompasý düzgün bir þekilde çalýþmýyor Ayarla Deðiþtir Düzelt Düzelt Deðiþtir Kýsalt Kýlavuz gömleðini veya temas tüpünü elektrod çapýna göre seç kontrol et ve hizaya getir Engeli yok et Sýzýntýyý kontrol et ve varsa tamir et veya yenisiyle deðiþtir Memeyi kontrol et, temizle Ayarla Hizaya getir veya deðiþtir Temizle veya deðiþtir Deðiþtir ve kaynaktan önce gaz hattýný gazla doldur Silindir vanasýný aç Ýþlemde belirtilen deðeri ayarla Kontrol et ve temizle Vanayý aç Gaz hattýndaki ve memedeki engelleri kontrol et veya düzelt Özellikle baðlantýlardaki kontrol et ve gider Ayarla Elektrod çapýna ve tipine uygun makara tak Fren basýncýný azalt Gömleði veya temas tüpünü kontrol et.temizle veya deðiþtir Kontrol et ve doðru boyuttakiyle deðiþtir. Kontrol et ve düzelt Soðutucu ilave et Kontrol et. Ya tamir et ya da deðiþtir