DEĞİŞEN MEVZUAT IŞIĞINDA MALÛL VE SAKAT ARAÇ İTHAL ŞARTLARININ MALİ BOYUTUYLA BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ

Transkript

1 DEĞİŞEN MEVZUAT IŞIĞINDA MALÛL VE SAKAT ARAÇ İTHAL ŞARTLARININ MALİ BOYUTUYLA BİRLİKTE DEĞERLENDİRİLMESİ İlker Sadi İŞLEYEN* I-Giriş 4458 sayılı Gümrük Kanunu nun 167. maddesi ile malûl ve sakatların kullanımına mahsus eşyanın gümrük vergilerinden muaf olarak ithal edilebileceği hususunun hükme bağlandığını görmekteyiz. Yine aynı maddede; sözü edilen eşyayı tanımlamaya, bunların cins, nevi ve miktarları ile muafiyet ve istisna uygulanacak tutarlarını belirlemeye, bu muafiyet ve istisnayı farklı eşyalar itibariyle birlikte veya ayrı ayrı uygulatmaya Bakanlar Kurulu nun yetkili olduğu ifade edilmiştir. Bu bağlamda, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve anılan Kanuna istinaden tarihli, sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 2009/15481 sayılı Gümrük Kanununun Bazı Maddelerinin Uygulanması Hakkında Karar ile Gümrük Müsteşarlığı nın konuya ilişkin düzenlemeler ışığında malûl ve sakatların kullanımına mahsus araç ithalatı yapılabilmektedir. Muafen özel tertibatlı sakat aracı ithal edecek kişilerin, el ve ayaklarda ortopedik özrü bulunan malûl ve sakatlar olduğunu ilk aşamada söyleyebiliriz. Bu konumda olan kişinin, Türkiye Gümrük Bölgesi dışında çalışıyor olması durumunda, ikametini Türkiye Gümrük Bölgesine kesin olarak nakletmesi gerekmektedir. Ancak, bu şart sadece bizzat malûl ve sakat kişi tarafından kullanılamayan araç, binek otomobil ve motosiklet için geçerlidir. Zira, motorlu ve motorsuz koltuk ile bisikletin zati eşya kapsamında kesin dönüş şartı aranmaksızın sakat kişi tarafından muafen ithal edilebilmesi mümkündür. * İller Bankası Başmüfettişi 155

2 Buna karşın, bu konumunda bulunan kişi Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik ise; Türkiye Gümrük Bölgesi dışındaki gerçek ve tüzel kişiler (dernek, vakıf vb.) tarafından kendisine bağış yoluyla gönderilen veya bedel karşılığı alınan, özel tertibatlı sakat aracını ithalat vergilerinden muaf olarak ithal edebilir. Türkiye Gümrük Bölgesi dışında yerleşik kişi tabiri ise; olağan durumda Türkiye Gümrük Bölgesi dışında ikamet eden gerçek kişi ya da Türkiye Gümrük Bölgesi dışında kayıtlı işyeri bulunan tüzel kişiyi ifade etmektedir. II- Araç İthal Şartları Gerek Gümrük Kanunu ve gerekse ilgili BKK ışığında ithalatı yapılan eşyanın ithali belli şartlara bağlanmış olup, bu şartlara haiz olmayan eşyanın ve aracın ithalatının yapılamayacağı açıktır. Bu bağlamda, gümrük vergisi ödenmeden yurt dışından ithal edilecek özel tertibatlı engelli araçlarında aşağıdaki şartların aranması gerekmektedir. Malûl ve engelli tarafından ithal edilmek istenen araç binek otomobil ise, bu otonun münhasıran malûl ve engelli tarafından kullanılmak üzere özel surette imal edilmiş hareket ettirici tertibatı bulunmasının (3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren sol bacak engeli olan gazilerde özel tertibat yapılma şartı kaldırılmıştır.) yanında, silindir hacminin de 1600 (dahil) cc yi aşmaması (arazi taşıtları hariç) gerekmektedir. Aynı şekilde, malûl ve engelli tarafından ithal edilmek istenen motosikletin, engelli tarafından kullanılmak üzere özel surette imal edilmiş olması halinde gümrük vergisi ödenmeyecektir. Zira, özel surette yapılmış hareket ettirici tertibatı bulunmayan ve sadece otomatik vitesli olan binek oto için gümrük vergisi muafiyeti (gaziler tarafından ithal edilenler dışında) yoktur. Öte yandan, el ve ayak fonksiyonunu tamamen yitirmiş sakat kişilerce ithal edilmek istenilen araçlarda ise, aracın silindir hacminin 2500 (dahil) cc ye kadar (binek otomobili ve arazi taşıtları hariç) olması gerekmekte olup, bu konumdaki araçlarda, aracın kişinin inip binmesiyle, taşınmasını kolaylaştırıcı nitelikte tertibatı bulunmasının yanında, ayrıca, sakat kişinin üçüncü 156

3 dereceye kadar kan ve sıhrî hısımlarından bir sürücü veya sakat kişi tarafından iş akdine bağlı olarak istihdam edilen bir sürücü tarafından aracın kullanılması gerekmektedir. Sakat kişinin araca binip inmesiyle taşınmasını kolaylaştırıcı tertibatı bulunmayan minibüsün v.b taşıtın muafiyetten yararlandırılmak suretiyle ithali mümkün değildir. Özel olarak malûl ve sakatların kullanımına mahsus olan ve eşya ile birlikte getirilen parça yedek parça ve standart aksesuarlara veya bu eşyanın bakım, kontrol ayarlama ya da tamiri için gerekli olan aletler de muafiyet kapsamındadır. Söz konusu parça, yedek parça ve aksesuarlar ile sair aletlerin eşyanın ithalinden sonra getirilmesi halinde muafiyetin uygulanması için bunların gümrük vergisi ödenmeden ithal edilen eşya ile ilgili olduklarının belgelendirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla, malûl ve sakatlara gümrük vergisinden muaf araç ithaline izin verilebilmesi için aşağıda belirtilen belgelerle birlikte yetkili gümrük idaresine başvuruda bulunulması gerekmektedir. a) Fizik ve Rehabilitasyon merkezince onaylı, Sağlık Bakanlığı tarafından özürlülere Verilecek Sağlık Raporları Hakkında Yönetmelik (Sağlık Bakanlığı, 1998) eki listede yer alan sağlık kurulu raporu vermeye yetkili sağlık kuruluşlarından alınmış heyet raporunun aslı gerekmekte olup, bu raporda; ilgilinin sakatlığı ile bunun derecesinin ve haline göre kullanabileceği taşıt özelliğinin belirtilmesi zorunludur. İlgili kişi, yurt dışında iken resmi bir hastaneden aldığı ve dış temsilciliklerimize onaylattığı bir raporu ibraz etmesi durumunda, söz konusu raporun 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanununun 41 inci maddesine uygunluğunun da ayrıca belgelendirilmesi gerekmektedir. Söz konusu Rapor dışında ayrıca; b) Trafik Dairesince düzenlenen ve ilgili şahsın sakatlık durumu itibariyle, taşıt kullanabileceğini gösteren H sınıfı sürücü belgesinin, c) Yurt dışında ikamet eden malûl ve sakatlar için; Yurda kesin döndüğünü gösteren konsoloslukça onaylı belge ile yurda kesin dönüşünden önce satın alınan taşıtın mülkiyetinin kendisine ait olduğunu gösterir mülkiyet belgesinin, 157

4 d) Türkiye'de ikamet eden malûl ve sakata bağış yapılması halinde; taşıtın bağışlayana ait olduğunu gösterir mülkiyet belgesi ile noter veya konsoloslukça düzenlenmiş bağış belgesinin, e) Taşıtın bir bedel karşılığı Tüzel kişiden alınması halinde, ithal edilmek istenilen taşıtın cins, marka ve özellikleri ile fiyatını gösteren proforma fatura ve ithal sırasında fatura aslı; gerçek kişiden alınması halinde, taraflar arasında düzenlenen satış sözleşmesinin, f) Nüfus cüzdanı örneğinin, g) Taahhütnamenin, l) İkametgâh belgesinin, İbrazı gerekmektedir. Özel tertibatlı araç için Türkiye ye getirilmeden önce, malûl ve engelli kişiler veya bunlar hesabına bu kişinin vekil tayin ettiği ve Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik kişiler tarafından, Ankara Naklihane ve Bedelsiz İthalat Gümrük Müdürlüğü ne başvuruda bulunması zorunludur. Özel tertibatlı otomobil ithalatı talebi Ankara Gümrükleri Başmüdürü veya yetki vereceği Başmüdür Yardımcısı başkanlığında, Ankara Naklihane ve Bedelsiz İthalat Gümrük Müdürü, İçişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı ile Türkiye Sakatlar Konfederasyonu temsilcilerinden oluşan bir heyet tarafından karara bağlanmaktadır. Komisyon kararının olumlu olması halinde, otomobil ile minibüs için Ankara Naklihane ve Bedelsiz İthalat Gümrük Müdürlüğünce İthal İzin Belgesi düzenlenmektedir. İzin belgesinin geçerlilik süresi 6 (altı) aydır. Taşıt, izin belgesinin geçerlilik süresi içerisinde Ankara Naklihane ve Bedelsiz İthalat Gümrük Müdürlüğü ne teslim edilir. Adı geçen gümrük idaresince, ithal işlemi tamamlanan araç için düzenlenecek trafik şahadetnamesine şerh konularak ilgili trafik tescil dairesine yazı yazılır. III- Mali Boyutun Değerlendirilmesi Bu kapsamda, ithal edilen araçların sonradan satış ve devri belli bir kurallara bağlanmış olup; aykırı davranılması halinde vergisel sorumlulukların 158

5 yanında, ceza boyutuyla da takibat yapılması gerekmektedir. Keza, malûl veya sakat kişiler; mülkiyetlerinde bu yolla muafen ithal edilmiş araçların fiili ithal tarihinden itibaren üç yıl geçmedikçe başka bir malûl ve sakat olan bir kişiye; on yıl geçmedikçe malûl ve sakat olmayan kişilere gümrük vergileri tahsil edilmeden satışı, hibesi veya devrini yapamazlar. On yıl sonrasında, söz konusu araçların satışı veya devrinde gümrük vergileri aranmamaktadır. Söz konusu aracı devralacak kişinin sakatlığının farklı olması halinde ise, devri alacak kişinin sakatlığına uygun olarak aracın anılan gümrük idaresinin gözetimi altında dizayn edilmesi gerekmektedir. İthalat sürecinde gümrük vergisi için tanınan bu muafiyet KDV ve ÖTV için de belli koşullarda sağlanmıştır. Keza, 3065 KDV Kanunun 17-4/ Diğer İstisnalar maddesi ile... s) Özürlülerin eğitimleri, meslekleri, günlük yaşamları için özel olarak üretilmiş her türlü araç-gereç.. istisna kapsamına alınmıştır. Öte yandan, malûl veya sakat kişiler tarafından ithal edilen aracın Özel Tüketim Vergisi boyutuyla da istisnadan yararlanabilmesi mümkün olup, bunun için, söz konusu araca hareket ettirici aksam olarak debriyaj, fren ve gaz pedalları ile vites kolunda sabitlenmiş bir şekilde özel tertibat yapılması gerekmekte olup, yapılan bu özel tertibatın kişinin sakatlığıyla uyumlu olması gerekmektedir. Sakatlık derecesi % 90'ın altında olanların gaz, fren, debriyaj pedalları ile vites kolunda sakatlığına uygun hareket ettirici özel tertibat yaptırmaksızın kullanabilecek olduğu araçlar ile aracı hareket ettirici özel tertibat sayılmayan (direksiyona topuz takılması, engelin bulunduğu taraftaki silecek kolu, sinyal, cam silecek kumandası, dörtlü flâşör, ön-arka cam su fıskiyesi, korna ve kontak gibi düzeneklerin diğer tarafa alınması veya direksiyon simidine monte edilmesi vb.) tadilat yapılmak suretiyle kullanılabilecek olan araçların, ilk iktisabında ÖTV istisnadan yararlanılması mümkün bulunmamaktadır. Otomatik vitesli araçlar, başka bir tadilat olmaksızın özel tertibatlı araç olarak değerlendirilmemektedir. Buna göre otomatik vitesli araçların gaz veya fren pedalı ya da vites kolunda sakatlığa uygun olarak yaptırılan tadilatlar, hareket ettirici özel tertibat sayılacak ve sağ ayağındaki veya sağ bacağındaki 159

6 sakatlık nedeniyle bu şekilde otomatik vitesli araç kullanabilecek olanlar, bu araçları ilk iktisabında istisnadan yararlanabilecektir. ÖTV istisna uygulanarak satın alınmış araçların, 5 yıl kullanıldıktan sonra satılması durumunda satın alanın engelli olup olmamasına bakılmaksızın araca ait ÖTV nin tahsil edilmemesi gerekmektedir. Buna göre, engellilerin 5 yılda bir ÖTV siz taşıt alabildikleri dikkate alındığında satışta da buna paralel bir düzenleme yapılmıştır. Bu süre, bu hakkın amaç dışı kullanımının engellenmesi amacıyla öngörülmüş olup, kanımızca yerinde ve makul bir süredir. IV- Sonuç Görüldüğü üzere, malûl ve sakat araç ithali belli kriterlere bağlanmış olup, bu bağlamda, 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu kapsamına giren ve sol bacak engeli olan gaziler; özel surette imal edilmiş hareket ettirici tertibat olmasına gerek kalmaksızın ithal ettikleri motorlu veya motorsuz koltukları, bisikleti, motosiklet ve motor silindir hacmi 1600 (dahil) cc ye kadar olan binek otomobili (arazi taşıtları hariç) gümrük vergisi ödemeden ithal edebilmektedir. Öte yandan, el ve ayak fonksiyonlarını tamamen yitirmiş olmaları nedeniyle bizzat sakat kişi tarafından kullanılamayan, sakat kişinin araca binip inmesiyle taşınmasını kolaylaştırıcı tertibatı bulunan ve sakat kişinin üçüncü dereceye kadar kan ve sıhrî hısımlarından bir sürücü veya sakat kişi tarafından iş akdine bağlı olarak istihdam edilen bir sürücü tarafından kullanılan ve motor silindir hacmi 2500 (dahil) cc ye kadar olan taşıtlardan sadece arazi taşıtları gümrük vergisinden muaf olarak ithal edilebilirken, bu şartları taşımayan yani 2500 cc ye kadar olan binek otomobillerin ithal edilmesi halinde gümrük vergisi tahsil edilmektedir. Araç ithaline ilişkin başvuruların Ankara Naklihane ve Bedelsiz İthalat Gümrük Müdürlüğüne yapılması gerekirken, malûl ve sakatlar tarafından kullanılmak üzere imal edilmiş hareket ettirici tertibatı bulunan ve bunlar tarafından ithal edilen motorlu veya motorsuz koltuklar, bisiklet, motosikletin 160

7 ithaline ilişkin taleplerin doğrudan eşyanın getirildiği gümrük idaresine yapılması gerekmektedir. Diğer yandan, malûl ve sakatlar ile diğer engellilerin kullanımına mahsus eşyanın da vergisiz olarak ithal edilebilmesi mümkün olup, görme engellilerin eğitsel, bilimsel veya kültürel gelişimlerine yönelik olmak üzere özel suretle imal edilmiş ve ilgili Bakanlar Kurulu Kararı eki listede yer alan eşyaya bu kapsamda muafiyet tanınmaktadır. Ancak, muaf olarak serbest dolaşıma sokulan her türlü eşya, gümrük idaresinden izin alınmaksızın muafiyetten faydalanamayan kişi, kurum ve kuruluşlara belli bir para karşılığı veya karşılıksız olarak ödünç verilemez, teminat olarak gösterilemez, kiralanamaz, devredilemez, satılamaz veya muafiyet amacı dışında kullanılamaz. Bu kapsamdaki eşyanın muafiyet amacına uygun kullanılmak ve gümrük idaresinden izin alınmak kaydıyla muafiyet hakkına sahip başka bir kişi, kurum veya kuruluşa ödünç verilmesinde, kiralanmasında, devredilmesinde veya satılmasında gümrük vergileri aranmaz. Yedek parça ve aksesuar ile bu eşyanın bakım, kontrol, ayarlama veya tamiri için gerekli olan aletler de muafiyet kapsamındadır. Söz konusu malzemenin bu tür alet ve cihazlarla aynı zamanda serbest dolaşıma sokulması gerekmektedir. Daha sonra serbest dolaşıma sokulmaları halinde ise; malzemenin, daha önce gümrük vergilerinden muaf olarak serbest dolaşıma giren alet ve cihazlarla ilgili olduklarının gümrük idaresine tevsiki şarttır. Ancak bahse konu eşyayı muafen serbest dolaşıma sokan kişiler hariç olmak üzere, bu kişilerin çift uyruklu olup olmadığı işlemlerde önem arz etmemektedir. Bu arada son olarak bir başka hususa dikkat çekmek istiyoruz. Bu bağlamda, ÖTV Kanunu uyarınca, istisnadan yaralanarak yeni taşıt alımında ÖTV ödemeyen malûl ve engelliler, sakatlık derecelerine bakılmaksızın 5 yıl süre ile ikinci bir defa bu istisnadan yararlanamamaktadır. Diğer bir anlatımla, istisnadan yararlanarak adlarına bir taşıt aracı tescil edilenlerin, tescil tarihinden itibaren 5 yıl süresince ÖTV ödemeden taşıt aracı satın almaları veya ithal etmeleri mümkün değildir. Sonuç olarak, gerekli şartları taşıyan malûl ve sakatlar tarafından ithal edilen araçların ön görülen amaçlar çerçevesinde kullanılması bir zorunluluk 161

8 olup; ithal edilen söz konusu aracın (ve eşyanın), yukarıda vurgulanan süreler geçmeden; gümrük idaresine bildirilmeden devredilmesi, satılması ve hatta belli bir para karşılığı veya karşılıksız olarak ödünç verilmesi durumlarında, 4458 sayılı Gümrük Kanunu, 3065 sayılı KDV Kanunu ve 4760 sayılı ÖTV Kanunu hükümlerine göre, vergilerin tahsil edilmesinin yanında, ayrıca, ilgililer hakkında 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu hükümlerine göre de takibat yapılması gerektiğinin bilinmesi gerekir. KAYNAKÇA Sağlık Bakanlığı ( ). Sağlık Bakanlığı tarafından özürlülere Verilecek Sağlık Raporları Hakkında Yönetmelik Ankara: Resmi Gazete (23290 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (18563 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı gümrük kanunu. Ankara : Resmi Gazete (23866 sayılı) T.C. Yasalar ( ) sayılı Özel Tüketim Vergisi Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (24783) T.C. Yasalar ( ) sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu. Ankara : Resmi Gazete (26479 sayılı) 162