ARTVİN VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ 2005 YILI ARTVİN İL ÇEVRE DURUM RAPORU

Transkript

1 ARTVİN VALİLİĞİ İL ÇEVRE VE ORMAN MÜDÜRLÜĞÜ 2005 YILI ARTVİN İL ÇEVRE DURUM RAPORU ARTVİN-2006

2 İÇİNDEKİLER Sayfa A. COĞRAFİ KAPSAM... 1 B. DOĞAL KAYNAKLAR C. HAVA (ATMOSFER VE İKLİM ) D. SU E. TOPRAK VE ARAZİ KULLANIMI F. FLORA-FAUNA VE HASSAS YÖRELER G. TURİZM H. TARIM VE HAYVANCILIK I. MADENCİLİK J. ENERJİ K. SANAYİ VE TEKNOLOJİ L. ALTYAPI, ULAŞIM VE HABERLEŞME M. YERLEŞİM ALANLARI VE NÜFUS N. ATIKLAR O. GÜRÜLTÜ VE TİTREŞİM P. AFETLER R. SAĞLIK VE ÇEVRE S. ÇEVRE EĞİTİMİ T. ÇEVRE YÖNETİMİ VE PLANLAMA

3 (A).COĞRAFİ KAPSAM A.1. Giriş: Artvin ve çevresi tarih öncesi devirleri cilalı taş devrinden başlayarak bakır-tunç demir devri olarak sırası ile yaşamıştır. MÖ 10 bin ile 8 bin yıllarından kalma cilalı taş çağına ait insan izleri Artvin de de bu çağlarda insanların yaşamış olduğu izlenimini vermektedir. Bulunan madeni eşyalar ise tarih öncesi devirlerin sırası ile yaşandığını belgelemektedir. Artvin de İlk Devletler ve İstilalar Artvin e egemen ilk Kavim Türklerin ataları olarak kabul gören Hurrilerdir. MÖ 2000 tarihinden başlayarak Huriler Artvin ve çevresinde site devletleri kurmuşlardır. Hitit kralı II. Murşit MÖ 1360 ten itibaren 20 yıl sürdüğü seferler ile Artvin i ele geçirmiştir. Hurrilerin soyundan gelen Urartular, başkenti Van olan, geliri tarım-hayvancılık-ticarete dayalı doğru Anadolu merkezli bir devlet kurmuşlardır. Kuzey sınırlarını Artvin e kadar genişlettiler. Ancak doğudan büyük göçlerle gelen İskitlerin baskısına dayanamadılar ve yıkıldılar. Artvin bu kez Kafkasya merkezli İskit devletinin batı sınırında yer aldı. Eski Yunan tarihçisi Heredot un İskit diye nitelendirdiği bu devlet çağının öncüsüydü. Tekerleği icat eden, atı evcilleştiren, tarihte ilk beyin ameliyatını gerçekleştiren İskitler, Artvin i ele geçirerek bu alanı askeri üs olarak kullanmaya başlamışlardır. İskitler sonrası Arsaklar adı verilen sülale Artvin e egemen oldu. Şamanist dini öğretiye inanan bu sülale MS 350 li yıllarda Bizans etkisinde kalarak İsevi dini kabul ettiler. Daha sonra da Bizans ın tahakkümü altına girdiler. 575 yılında İran Kralı I. Darivs Bizans a saldırınca bundan istifade eden Hazar Türküleri (11) Çoruh boylarına egemen oldular. Hz.Osman döneminde İslam orduları kumandana Mesleme Oğlu Habib Bizans ı yenerek Şavşat-Ardanuç-Artvin i ele geçirdi. Hazar denizine ilerlemek istese de Musevi yeti kabul eden Hazarlar tarafından durduruldular. Emeviler döneminde Hazarlar ile birleşen Artvin halkı İslam ordularına karşı direndi. 786 da Abbasi Halifesi Harun Reşit Çoruh bölgesini başkenti Bağdat a bağladı Artvin Bagratlar ve Sac adlı Abbasilere bağlı iki beylik kuruldu. Sac emirliği yıkılınca Artvin tekrar Bizans ın eline geçti. Bu esnada İran Merkezli kurulan Selçuklu Devletinin reisi Tuğrul Bey Anadolu nun keşfi için 1018 de kardeşi Çağrı Bey i batıya gönderdi Dandanakan Savaşında Gaznelileri yenip devlet statüsüne çıkan Selçuklular 1048 Pasinler savaşı ile Artvin sınırına kadar geldiler. 1

4 Alparslan 1064 te Gürcistan seferine çıkarak Çoruh boylarını ele geçirir. Alparslan ın ölümü üzerine Bizans tan yardım alan Gürcü Kralı Gorgi Artvin i tekrar ele geçirdi. Fakat 1081 de Melik şah a yenilince Melik şah ın desteği ile Çoruhu da içine alan Erzurum-Bayburt Kars merkezli Saltukoğlu beyliği kuruldu. Türk nüfusunun Artvin e yayılması hızlandır. Büyük Selçuklu Devletinin yıkılışı sonrası Artvin Azerbaycan merkezli İldeniz oğlu Atabeyliğine bağlandı te Kubilay Artvin i ele geçirerek bu yöreyi İlhanlı topraklarına kattı te Kıpçak Türkü olan Sark is bu yörede Çıldır Atabeyliğini kurdu yılları arasında Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan Çoruh boylarına üç sefer düzenlese de Osmanlı hükümdarı II. Mehmet e Otlukbeli savaşında yenilince zayıflama süresince girerek Safevilerin 1502 de eline geçmiştir. Osmanlı Serhat Şehri Artvin Artvin İlinin Osmanlı yönetimine geçtiği evrelere ait belgeler yeterli değildir. Bununla beraber II. Mehmet in Trabzon Rum Devletini yıkarak Karadeniz bölgesinin sahil kıyısını Artvin İlinin kıyı kesiminden itibaren ele geçirdiği bilinmektedir. Bu esnada Artvin-Yusufeli-Ardanuç-Borçka Çıldır Atabeyliğinin elinde bulunuyordu. I. Selim Trabzon valisiyken Gürcistan a yaptığı seferde Batum un güneybatısında bulunan Güney Kalesini ele geçirmiştir. Bu kalenin adı ile sancak kuran I. Selim sancağa Borçka-Hopa ve Artvin i bağlamıştır. Çaldıran seferinden 20 yıl sonra Erzurum Beylerbeyi Mehmet Han Yusufeli civarına akınlar yapmıştı. Ardanuç Atabeyi II. Keykavus ayaklanınca I. Selim in oğlu padişah I.Süleyman ikinci veziri Kara Ahmet Paşayı isyanı bastırmakla görevlendirmiştir. Kara Ahmet Paşanın İkinci seferi ile Pert-Eğekte adlı ilk Livane Sancağı kuruldu yılları arasında Şavşat-Yusufeli arasındaki Ardanuç bölgesi iki yıl kadar II. Keykavus un elinde kaldı. 13 Haziran 1551 günü Ardanuç Kalesini de fetheden Erzurum Beylerbeyi İskender Paşa bu bölgeyi de Osmanlı ülkesine kattı. II. Keykavus kaçarak İran a sığındı de Osmanlı topraklarına katılan Acaristan ın önemli bir merkezi olan Batum şehri ise III. Ahmet dönemi vezirlerinden Hasan Paşa tarafından 1703 te kurulmuştur. Artvin ve çevresi Çıldır eyaleti ile birlikte yaklaşık 250 yıl Osmanlı Devletinin egemenliğinde kalmıştır Osmanlı Rus savaşı ve savaş sonucu imzalanan Edirne Anlaşması ile Ahıska Osmanlı elinden çıkınca Çıldır eyalet teşkilatı bozuldu. Anlaşma gereği Çıldır eyaletinin bir kısmını Osmanlı kaybetti. Buna karşılık Artvin-Borçka-Ardanuç-Şavşat- Yusufeli Osmanlı elinde kaldı Kırım Savaşında Osmanlı Devleti İngiltere den aldığı destek ile Batum yakınlarındaki Şevket-İl kalesine saldırdı. Savaş başlayınca 600 kadar Artvinli gönüllü Kars savunmasında başarılı savaşlar verdiler. Rusların güneye inme ve dünya imparatorluğu yaratma planı ile (93 Harbi) Osmanlı-Rus savaşı çıktı. Bu savaş Artvin yöresi halkına pahalıya mal oldu. 24 Nisan Rusya Kars-Ardahan-Batum u işgal ettikten sonra Türk topraklarına doğru ilerlemeye başladı. 2 Mayıs 1877 de 800 den fazla askerimizi şehit ettiler. Ardahan dolayını ele geçiren Ruslara karşı Artvin halkı Ardanuç ve Şavşat a doğu göç etmeye başladılar. 2

5 Şıpka geçidinde hatalı hatlar kuran Süleyman Paşa yüzünden Ruslar bu hatları delerek Doğu Anadolu içlerine kadar ilerlediler. Osmanlı barış teklifinde bulunmak zorunda kaldı. 3 Mart 1878 de Osmanlı ile Rusya arasında 29 maddeden oluşan Ayestefanos barışı imzalandı.19. maddesinde yer alan altın tazminatını ödemeyen Osmanlı, Kars- Ardahan-Batum topraklarını Rusya ya tazminat karşılığı vermek zorunda kalmıştır. Bu barış Avrupalı devletlerin çıkarına aykırı düşünce 23 Aralık 1978 de Berlin Barışı imzalandı. Bu barış ile Elvire-i Selase denen Kars-Ardahan-Batum Rusya eline geçti. 8 Şubat 1879 da Osmanlı ile Rusya arasında imzalanan büyük Muhaide anlaşması ile Kars-Ardahan-Batum da yaşayan Türkler batıya doğru göç etmeye başlamışlardır. Gerçek Fransız Devriminin getirdiği ulusalcılık ilkesi gerekse de Rusların güneye inmek için uyguladığı, politikalar sonucu bir Türklerin yüzyıllar boyu beraber yaşadığı, sadık millet diye adlandırdığı Ermeniler I. Dünya savaşına kadar en kanlı savaşları yaptığımız milletlerden bir olmuştur. Milli Mücadele Döneminde Artvin 1917 Ekiminde Bolşevikler Rusya da yönetimini ele geçirerek Ramonov hanedanlığını devirince yeni kurulan Sovyet Rusya I. Dünya savaşından çekilerek 18 Aralık 1917 de Artvin ve Şavşat tan çekildi. Sovyet Rusya 3 Mart1918 de I. Dünya savaşına katılan devletlerle imzalandığı Bresk-Litovsk Anlaşması hükmünce Kars- Ardahan-Batum u Osmanlıya bıraktı. 15 Kolordunun başında bulun Kazım Karabekir Erzurum-Erzincan-Erivan bölgesine girdi. 18 Haziran 1918 de Osmanlı Hükümeti Gürcistan Milli hükümeti ile anlaşarak Kars-Ardahan-Batum illerinde hak iddia etmelerini engelledi. I. Dünya savaşından yenik ayrılan Osmanlı Devleti adına 30 Ekim 1918 de Bahriye Nazırı Rauf ORBAY Mondros Ateşkes Anlaşmasını imzaladı. Bu ateşkesten 1 ay sonra 17 Aralık 1918 de İngiltere Batum u işgal etti arası 40 yıl süren Rus işgali sonrası İngiliz işgali başlıyordu. Mondros un 5.Maddesi gereği işgale karşı direnen Milislerin elinden silahları alındı. İngiliz generali Ravtenson Kazım Karabekir e çektiği telgraf ile ordusunu terhis etmesini istese de Karabekir bunu kabul etmedi. 19 Mayıs 1919 da Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk Türk yurdunun düşman işgalinin kurtuluşu için Samsun da ele aldığı meseleyi Havza ve Amasya Genelgeleri ile tutuşturdu. Doğu Anadolu da 23 Temmuz da topladığı Erzurum Kongresi ile yöre halkını emperyalist İngilizler ve piyonu Ermenilerin niyetlerine karşı birleştirdi başında Gürcistan da bulunan Gürcü İslamaiyesi adlı cemiyet Batum ve Artvinli Gürcistan a katarak istiyordu. Bu olayı haber alan Kazım Karabekir olayı önledi. 28 Ocak 1920 de son Osmanlı Mebuslar Meclisinde alınan Misak-ı Milli kararları ile Kars-Ardahan- Batum da halkoylamasına gidileceği kararı alındı. Bu kararın alınmasının temel nedeni bu topraklarda Türk nüfusunun fazla olmasından kaynaklanıyordu. İngiliz işgal kuvvetlerinin Batum dan çekilmesi üzerine Gürcistan hükümeti 1 Temmuz 1920 da Batum u işgal etti. Bu işgal sırasında TBMM nin Batum Milletvekillerinden M. Edip DİNÇ ve Ahmet Akit Beyler 1129 kişilik Milli olayları ile işgale karşı üstün gayretler sergilemişlerdir. TBMM nin Eylül-Aralık 1920 de üç ay süren Ermeni savaşında başarılı olması sonrası M. Kemal ATATÜRK Gürcü hükümeti ile temaslara başlamıştır. 3

6 Artvin in Kurtuluşu Gürcistan sefiri Siman MİDİVANI 17 Ocak 1921 de Ankara ya gelerek itimatnamesini M. Kemal ATATÜRK E iletir. M. Kemal ATATÜRK Gürcü sefaretinden derhal işgal ettikleri toprakları boşaltmalarını ister. Sefir geçen günler boyunca TBBM Hükümetini oyalamayı sürdürünce Hariciye Nazırı Bekir Sami Bey Gürcistan a sert bir nota verdi. 23 Şubat 1921 de TBMM ve Gürcü hükümetleri arasında Batum anlaşması imzalandı. Bu tarihten itibaren Artvin-Ardanuç-Borçka ve Şavşat tan Gürcü kuvvetleri çekildi. 45 yıllık esaret sona erdi. Diğer yandan Trabzon dan Artvin e kuvvetleri ile hareket eden Miralay Şükrü Bey Oruçlu köyünden Kamil Beyi Kaymakam vekili tayin ederek kendisi Batum a geçti. 7 Mart 1921 den itibaren Artvin de Türk bayrağı dalgalanmaya başladı. Cumhuriyet Döneminde Artvin ve arası Rusya- Ermeni-İngiliz-Gürcü idaresinde kalan Artvin- Borçka Şavşat kazaları 7 Mart 1921 den itibaren 4 ay kadar Ardahan kazasına bağlanmıştır. Yeni Türk devletinin ilk Anayasası olan 20 Ocak 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye de 24 Nisan 1924 te yapılan değişikler ile Liva-Sancak teşkilatı kaldırılınca Artvin vilayet haline geldi Haziranında 877 sayılı kanunla Yusufeli kazası Erzurum vilayetinden alınarak Artvin e bağlandı de 1282 sayılı kanunla Borçka kazası nahiye haline getirilerek Artvin e bağlandı. Dokuz yıl Artvin vilayeti teşkilatı ile yönetilen bu yerler 1 Haziran 1933 te 2197 sayılı kanunun ikinci maddesine göre merkezi Rize olmak üzere Artvin ve Rize birleştirilerek Çoruh vilayeti teşkil edilmiştir. Arazi şartlarının zorluğu, Artvin ve çevresinin vilayet merkezine olan uzaklığı birtakım sorunlara yol açmıştır. Dönemin Başbakanı İsmet İNÖNÜ NÜN 25 Temmuz 1935 tarihindeki Artvin i ziyaretinde durum kendisine iletilmiştir. Bunun üzerine hükümet 4 Kasım 1936 da kabul edilen 2885 sayılı kanun ile merkezi Rize olan Çoruh vilayeti kaldırıldı. Artvin Merkez, Hopa, Borçka, Şavşat kazaları ile evvelce Erzurum a verilmiş Yusufeli Kazasını da alarak Artvin olan Çoruh İli teşkilatı kabul edildi. 20 yıl süreyle kullanılan Çoruh İli adı 1956 yılında ARTVİN İli adına çevrilmiştir. 4

7 A.2. İl ve İlçe Sınırları: Merkez, Ardanuç, Arhavi, Borçka, Hopa, Şavşat, Murgul ve Yusufeli olmak üzere 8 İlçesi, Merkez bucakları hariç 13 bucağı ve 310 köyü vardır. Şekil A.1. Artvin İlçeleri ve Beldeleri. Kaynak: Karayolları 10. Bölge Müdürlüğü A.3. İlin Coğrafi Durumu: İlimiz 40,35 ile 41,32 Kuzey enlemleri ve 41,07 ile 42,00 Doğu boylamları arasında yer alan,7.436 km 2 genişliğinde, Doğu Karadeniz Bölgesinin bir ilidir. Doğusunda Ardahan, Batısında Rize, Kuzeyinde Gürcistan, Güneyinde Erzurum ile komşudur. Kuzey batısında Karadeniz vardır. Kıyı uzunluğu 34 km dir. İlimizin genişliği Türkiye yüzölçümünün ( km 2 ) % 0,9 u kadardır. 5

8 A.4. İlin Topografyası ve Jeomorfolojik Durumu: Genelde Doğu Karadeniz Bölgesi, özelde Artvin yöresi, morfolojik yönden incelendiğinde üç ana bölümün varlığı gözlenmektedir. Bunlardan birincisi doğu-batı yönünde uzanan ve yükseklikleri m.ye varan dağ silsilesinin (Kaçkar Dağları) oluşturduğu dağlık kesimdir. İkinci bölüm, deniz ve derelerin şekillendirdiği kıyı kesimidir. Üçüncü bölüm ise, bu iki ana ünite arasında kalan plato alanıdır. Plato alanı, drenaj alanları çok geniş olmayan sık dereler, derin ve çok eğimli vadilerle yarılmıştır. Bu nedenle dereler km. gibi mesafede m. Kot farkı oluşturan, eğimli ve dik bir vadi içinde akmaktadırlar. Bu durum akış hızına ve taşınan malzemelerin fazlalığına etki etmektedir. Hatta çoğu zaman, özellikle de sağanak yağışlardan sonra dereler adeta çamur akmaktadır. Taşkın olaylarında tahribatın en etkili olduğu bölge, kıyı bölgesidir. Buralarda vadiler düzleşmiş ve genişlemiştir. Yerleşimin en yaygın olduğu yörelerde buralardır. Vadiler: Artvin ili yüzey şekilleri, genellikle yeraltı kırılmaları ve volkanik faaliyetler sonucunda meydana gelmiştir. Vadilerin bir bölümü ise bu tektonik kırılmalar sonucunda meydana gelen fay ve çizgilerine uyarak oluşmuş dağ sıralarını birbirinden ayıran, dağlara paralel çizgiler halindedir. İlde bulunan vadileri iki ana kısma incelemek mümkündür; 1 Asıl Çoruh Vadisi 2 Çoruh ırmağı kollarının meydana getirdiği vadiler. Çoruh Vadisi: Çoruh ırmağının il sınırına girdiği yerden başlayıp Muratlı Bucağında il sınırını terk ettiği yere kadar uzanan 150 km uzunluğunda bir vadidir. Genellikle çok dar ve derin V ve U şeklinde boğazlar halinde uzanır. Zeytinlik Yusufeli ve Zeytinlik Muratlı arası olmak üzere iki bölümden meydana gelir. a)ardanuç Deresi Vadileri: Vadi tabanı Ardanuç ilçesinde nispeten geniştir. İlçe merkezinin 7 km kuzeybatısında bulunan Cehennem Dere si tipik bir kanyon vadidir. 500 m uzunluğunda 70 m. Genişliğinde ve 6 m derinliğindedir. Ardanuç suyuna açılır. Dünyada sayılı kanyon vadileri yer alır. b)ortaköy Vadisi: Şavşat ilçesinin sularını boşaltan irili ufaklı çayların meydana getirmiş olduğu bu vadi zengin bitki örtüsüyle kaplıdır. c)altıparmak Vadisi: Barhal Deresini takip eder. En geniş yeri 3 m dir. Murgul Vadisi: Murgul Deresinin meydana getirdiği bu vadinin tabanı diğer vadi tabanlarına göre daha geniştir. 6

9 Dağlar: Karadeniz kıyısına paralel olarak uzanan Doğu Karadeniz Dağları nın il sınırları içindeki uzantıları; Kaçkar, Altıparmak, Kükürtlü, İskaristi Dağları adıyla sınıra kadar uzanmaktadır. Bu dağ sırasının üzerinde çok sayıda dağ ve yüksek tepeler yer alır. Karadeniz kıyısını takip ederek batıdan doğuya doğru iki sıra halinde uzanan 3937 m. Yüksekliğindeki Kaçkar Dağı Karadeniz Dağları nın en yüksek noktasını oluşturur. Bu dağın su bölüm çizgileri; Artvin, Rize, Erzurum il sınırlarını belirler. Şavşat ve Borçka ilçeleri arasında yer alan, Çoruh ve Berta vadileri ile Gürcistan sınırına kadar uzanan Karçal Dağı 3428 m. Yüksekliği ile ilin diğer önemli bir dağıdır. İlimizin Diğer Önemli Dağları ve Yükseltileri: Kaçkar dağı m., Mihrap dağı-2950 m., Karçal dağı-3428 m., Sahara dağı-2799 m., Kükürttepe dağı-3348 m., Karyan dağı m., Arsiyan dağı m., Kara dağ m., Çadır dağı m., Büyük Yurt dağı m., Kürdevan dağı m., Genya dağı m., Kartal dağı m. Yaylalar: İl topraklarının yaklaşık % 51 ini kaplar. Artvin in başlıca yaylaları; Yusufeli, Zeytinlik ve Ortaköy Derelerinin oluşturduğu çizginin güneydoğusundaki bölgede bulunan Meşeli, Kurudere, Düzenli, Kireçli, Yığılı, Kapik, Irmaklar, Bülbülan, Çamlıca, Hanlıköy, Ballı ve Yoncalı yaylaları, Muratlı-Borçka, Artvin-Ortaköy Deresi ile Gürcistan arasında kalan bölgedeki, Taşköprü, Meydancık, Mısırlı, Oba, yaylaları, Merkez İlçe Zeytinlik-Yusufeli İlçesi çizgisinin kuzey ve kuzeybatısında kalan bölgedeki Keş oğlu, Çamlık, Mağara, İnekli, Kocakarılı, Dikme ve Taşkınlık yaylaları sayılabilir. 7

10 Göller: Artvin de, irili ufaklı çok sayıda göl vardır. Bunların çoğu buzul vadilerinin diplerinde oluşmuştur ve genellikle Karagöl adıyla anılır. Önleri moren yığınıyla dolu olan bu göller derindir. Çoğunda bol alabalık bulunan ve doğa harikası olan bu göllerin en önemlileri, Şavşat ve Borçka da bulunan ve Karagöl adıyla anılan göllerdir. A.5. Jeolojik Yapı ve Stratigrafi: Anadolu nun tektonik birliklerinden Pontidlerin doğu bölümünde yer alan Artvin ili sınırları içinde Paleozoyik ten günümüze kadar değişik zamanlarda oluşmuş metamorfik, intrüzif, volkanik ve sedimanter kayalar yüzeylenir. Bölgenin en eski kayaları; Artvin-Yusufeli arasında, Çoruh Nehri vadisi boyunca ortaya çıkan gnays, mikaşist ve amfibollü gnayslardan oluşan metamorfik topluluk ile gabro ve diyabazlarla temsil edilen yan kayayı kesen, değişik evreli, granitik, tonalitik, diyoritik, dasitik, diyabazik karakterli dayk ve damarların oluşturduğu bir magmatik kompleks ve Artvin güneydoğusundaki granodiyoritlerdir. Doğu Pontidlerin güney kesiminde gelişmiş kuzeye bindirmeli yapılar arasında bağımsız tektonik dilimler halinde yüzeye çıkan bu eski temellerden granodiyoritler; güneyde Çoruh vadisinde düşük dereceli metamorfizma etkileri taşıyan çakıltaşı, kumtaşı bazik volkanik ve çört katkılı silttaşından oluşan, Liyas (Alt Jura) yaşlı meta çökeller tarafından kuşkulu bir uyumsuzlukla üstlenir. Kuzeyde tektonik yontulma nedeniyle tabanı gözlenemeyen metamorfizma geçirmemiş sığ denizel çakıltaşı, kumtaşı ve silttaşları belirli zonlarda yoğunlaşmış bitki kalıntılıdır. Yer yer granit, dasit ve diyabaz damarları ile kesilmiş meta çökeller üste doğru piroklastik ve çört arakatkılı spilit ve bazaltlara geçer. Yersel yastık yapılı siyahımsı koyu yeşil renkli volkanik kayalar Liyas-Dogger (Orta Jura) yaşlı bir yay magmatizmasının kalkalkalen-toleyitik karakterli ürünleri olarak kabul edilir. Orta Jura sonlarında bölge yükselerek kara durumuna geçmiştir. Üst Jura istifi bu karasallaşmaya ve hızlı aşınma-taşınmaya işaret eden bol volkanik kaya, çört daha az granitoyid, dasit, diyabaz, gabro, kireçtaşı ve metamorfik kaya parçalarından yapılmış, kırmızıgri renkli, yelpaze deltası karakterli, karasal çakıl taşları ile volkanik kayalar üzerinde uyumsuz olarak oturur. 8

11 Transgresif özellikli bu istifte, üste doğru, Üst Jura ve Alt Kretase yaşlı, sığ denizel kireçtaşı resiflerine geçilir. İstifin üst bölümünde yersel kumtaşı ve epiklastik ara katkılı lav ve piroklastikler bulunur. Alt Kretase sonlarında yeni bir yükselim geçiren bölgede Üst Jura-Alt Kretase kayaları Turoniyen yaşlı, kızıl renkli, karasal-sığ denizel çakıltaşı, kumlu-killi kireçtaşı mercekli kumtaşı ile başlayan Üst Kretase istifi tarafından transgresif olarak örtülür. Bölgenin kuzey bölümünde (Yusufeli-Artvin çizgisinin kuzeyi) Turoniyen- Koniyasiyen-Santoniyen evrelerinde gelişen ada yayı volkanizmasının ürünü, yaygın andezit, bazaltik andezit, bazalt, spilitik bazalt lav ve volkanoklastiklerinin çökellerle ardalanması sonucu, Doğu Pontidlerde geniş alanlar kaplayan, kalın volkano-tortul istif oluşur. Volkanizmanın asitik karakterli son evresinde, Doğu Karadeniz Bölgesi nde bilinen sülfit cevherleri ile sıkı ilişkili dasitler, riyodasitler ve granitoyitik kayalar irili-ufaklı domlar veya subvolkanik damarlar şeklinde volkano tortullar içine sokulmuştur. Volkanik ve volkano-tortul kayalar Kampaniyen-Paleosen yaşlı bir çökel istifle üstlenir. Tabanda bol volkanik çakıllı konglomera ve epiklastik kumtaşları ile başlayan bu istifte türbiditik yapılı epiklastik kumtaşı, silttaşı, marn ardalanmasına ve mikrotürbidit yapılı ince kumtaşı, kiltaşı, kalsitürbidit ara katkılı, ince tabakalı, sık kayma kıvrımcıklı, killi mikritlere geçilir. Çökel istifin üst seviyelerinde yer alan kırmızı renkli çamurtaşları üzerine Alt Eosen yaşta yeşilimsi gri, sarı renkli çakıltaşı, kumtaşı ve kiltaşları açısal uyumsuzlukla gelir. Bu karasal-sığ denizel fasiyesleri geçişli olarak izleyen volkaniklastiklerle ardalanmalı bazaltikandezitik, dasitik lavların oluşturduğu üst volkano-tortul istif ise Orta Eosen yaşındadır. Çok sayıda tektono-stratigrafi birimine ayrılan bölgenin, Üst Kretase yay volkanizmasının daha az etkin olduğu, güney bölümünde, volkanik katkılı Turoniyen- Santoniyen birimleri üzerine ince bir kırıntılı seviyesi ile gelen Kampaniyen-Orta Paleosen yaşlı sığ denizel kireçtaşları Orta-Üst Paleosen yaşlı silttaşı ve marnlara geçer. Bunları uyumsuz olarak üstleyen Eosen yaşlı sığ denizel çökeller ve volkanitler Oligo- Miyosen in kalın çakıltaşı, kumtaşı, silttaşı, kireçtaşı, ve kiltaşları ile yine uyumsuz olarak üstlenir. Yer yer jips veya linyit mercekleri kapsayan bu birimler de, Üst Miyosen andezit, bazalt, aglomera ve tüfleri ile örtülür. 9

12 Stratigrafi: Şekil A.2. İlimiz Stratigrafik Sütun Kesiti Kaynak: MTA Doğu Karadeniz Bölge Müdürlüğü 10

13 Metamorfik Temel İnceleme alanının kuzeyinde ve Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesi içerisinde yer alan metamorfitler (gnays, mikaşist ), gabro-meta gabro-meta diyorit-metadiyabaz ve granitler Mesozoyik istiflerin temelini teşkil etmesi dolayısı ile Paleozoik yaşlı olarak kabul edilmektedirler. Metamorfitler (Gnays, Mikaşist) (Pms) Yusufeli ilçesinin güneydoğusundaki Karadağ civarında ve Demirkent beldesinin KD sunda izlenir. Çoğunlukla gnays ve mikaşistlerden oluşur. Hamurkesen formasyonu ile olan dokanakları tektoniktir. Metamorfitler gabrolarca kesilir. Bu sebeple Paleozoik temele ait en eski birim olarak belirlenmişlerdir. Gabro- Metagabro- Metadiyorit- Metadiyabaz (<p) Yusufeli ilçesinin doğusundaki Su kavuşumu civarı ile Demirkent beldesi yöresinde yüzeylenirler. Birim, genel olarak koyu gri-yeşil renk tonlarında görülür. Gabro-diyorit-diyabaz topluluğu, kesişen GB-KD doğrultulu iki büyük tektonik hat arasında disk biçimli bir tektonik dilim olarak ortaya çıkar. Bu sebeple Hamurkesen formasyonu ile olan dokunakları tamamen tektoniktir. Bindirme zonları boyunca gelişen dinamometamorfizma sonucu arazide de izlenebilen metagabro, metadiyorit ve metadiyabaz oluşumları görülür. Bu bazik kompleks yer yer irili ufaklı granitik stoklarla kesilir. Granit ( V 1 ) Artvin ili çevresinde, Narlık beldesi civarında yüzeylenen Hamurkesen formasyonunun altında izlenen granitler ile Demirkent beldesi civarındaki gabrolar içinde stoklar halinde görülen granitler Paleozoyik temele ait granitler olarak kabul edilmektedir. Granitler genellikle gri-pembemsi renkli oluşları ile dikkati çeker ve bu görünümleri ile Gümüşhane il merkezi civarında izlenen ve Paleozoyik temeli teşkil eden pembe granitler ile büyük benzerlik gösterirler. Granitler içerisinde çeşitli tektonik hareketlere bağlı olarak gelişen çok kırıklı, çatlaklı ve deforme yapılar görülür. Paleozoyik temeli teşkil eden unsurlar arasında granitler en genç durumda bulunur. Narlık civarında izlenen granitler Liyas yaşlı olarak kabul edilen Hamurkesen formasyonu ile transgresif olarak örtülür. Hamurkesen Formasyonu ( JLh ) Hamurkesen formasyonu adlandırması, ilk olarak Bayburt-Demirözü civarında izlenen Liyas yaşlı volkano-tortul birim için AĞAR 1977 tarafından kullanılmıştır. İnceleme alanında da benzer litolojik özelliklere sahip bulunan volkano-tortul istif Hamurkesen formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir. 11

14 Hamurkesen formasyonu; Yusufeli ilçesinin KD sundaki Narlık beldesi civarında, Yusufeli-Aşpişen köyü civarında ve Kılıçkaya beldesi güney yörelerinde, Kaçkar dağları, Altıparmak dağları, Marsis tepe ve Güngörmez dağları yörelerinde yaygın olarak izlenir. Formasyon bazalt-andezit lav ve piroklastlarının kumtaşı,çamurtaşı,silttaşı,radolarit ve şeyl ara tabakalarıyla birlikte ardalanmasından oluşur. Birim volkano-tortul yapısı ve esmer rengi ile tipik bir görünüm sergiler. Bazalt lavlarında yastık yapılarına sıkça rastlanır. En güzel yastık lav yapıları Tortum çayı ve Oltu çayı Su kavuşumu yakınlarında Yusufeli-Oltu karayolunda gözlenir. Hamurkesen formasyonu dokunaklarının çoğunlukla tektonik olması nedeniyle tabanını izleme olanağı son derece sınırlı olup, ancak Yusufeli- Narlık beldesinin GB kesiminde görülebilir. Formasyon burada temele ait açık pembe renkli gıranitlar üzerine mikrokonglomeratik bir kumtaşı ile birlikte transgresif diskordan olarak gelir. Hamurkesen formasyonu kuzey zon alt ünitesinde tortul içerikleri itibariile güney zona oranla daha derin denizel bir ortamı yansıtır.doğu pontid kuzey zon ünitesi içerisinde yer alan bindirmeler kuzey-güney alt ünitelerini ayıran büyük bindirme hattı üzerinde birbiriyle kesilşen mekik şekilde bir bindirmeler zinciri oluşturur.mekik şekilli bindirmelerin etki alanı üzerinde yaygın olarak dinamometamorfizma etkileri görülür. Paleozoyik temele ait olduğu kabul edilen gabrolarda meta-gabro oluşumu,hamurkesen formasyonu içerisinde yer alan şeyl araseviyelerinde meta-şeyl ve bazalt lavlarında da meta bazalt oluşumları bindirme hatları üzerinde dinamometamorfizma olaylarına bağlı olarak gelişen metamorfitlere tipik örnekler teşkil eder. İnceleme alanının kuzey zon alt ünitesinde Hamurkesen formasyonu genellikle kömür içeren sığ denizel çökellerden oluşan ve GÜVEN-1993 tarafindan madenler formasyonu olarak tanımlanan birim ile uyumlu olarak üstlenir. Kırmızı-mor rengi ile dikkat çekici olan Madenler formasyonu güney zonda görülmez. Buna eşdeğer olabilecek esmer renkli Oltu taşlı seviyeler izlenir. Ancak bu tortul seviyeler haritalaşamamıştır. Bu sebeple güney zonda Hamurkesen formasyonu yaygın olarak pelajik karbonatlardan oluşan Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak örtülür. Hamurkesen formasyonunun dokunakları çoğunlukla tektonik olduğundan Formasyonun gerçek kalınlığını saptayabilme olanağı yoktur. Ancak görülebildiği kadarı ile 1400 m.yi aşan bir kalınlıktan bahsedilebilir. Formasyonun yaşına ilişkin olarak özellikle şeyl ara seviyeleri içinde yer yer makrofosil kalıpları (Brakiopodlar, bozulmuş ammonitler, hegzagonal kesitli krinoid sapları, çok küçük yaprak kalıpları ) tespit edilmiş, ancak bu fosillerin bozulmuş olması ve sağlıklı sonuç vermemesi dolayısıyla kesin bir yaş verilememiştir. Buna rağmen BAYDAR tarafından birimin yaşı Liyas olarak benimsenmiştir. Dogger yaşı veren Madenler formasyonu ile Malm- Alt Kretase yaşı veren Berdiga formasyonunun bu volkano tortul birim üzerinde uyumlu olarak izlenmesi, ayrıca Bayburt civarında AĞAR tarafından Liyas yaşlı olarak belirlenen litolojik istifle. litolojik ve stratigrafik benzerlikleri dolayısıyla GÜVEN-1993 tarafından da Liyas yaşlı olarak kabullenilmiştir. 12

15 Çataksu Formasyonu (Jdç ) Formasyon, Erzurum ili Olur ilçesi Çataksu beldesi civarında tipik olarak izlendiğinden GÜVEN tarafından Çataksu formasyonu olarak tanımlanmıştır. Çalışma alanında Yusufeli ilçesine bağlı Morkaya ve Darıca beldeleri yörelerinde yüzeyledir. Formasyon siyah sleytler, kumlu - killi türbiditlerle karakteristiktir. Tektonizmadan etkilenen bölümlerde, düşük dereceli metamorfizma izlenir. Birim içerisinde yer yer altere volkanitler ve volkano klastik kırıntıların eşlik ettiği toleyitik karakterli bazaltlar izlenmektedir. Birim, volkano-tortul karakterli Hamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak gelmekte ve genellikle mor renkli konglomera, kumtaşı litolojilerinden oluşmuş Madenler formasyonu ile yanal geçişlidir. Formasyon sığ denizel karbonatlardan oluşan Berdiga formasyonu tarafından uyumlu olarak üstlenir. Birimin kalınlığı yaklaşık 200 m.olup, kapsadığı mikrofosillere dayanılarak GÜVEN-1993 tarafından yaşı Dogger olarak saptanmıştır. Madenler Formasyonu (Jdm ) Madenler formasyonu inceleme alanında Aşağı Madenler köyü civarında tipik yüzeylenmeleri izlendiğinden GÜVEN-1993 tarafından bu isimle tanımlanmıştır. Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesi içerisinde bulunan Madenler formasyonuna ait yüzeylenmeler; Artvin ili batısı, Zeytinlik köyü batısı, Yusufeli-Öğdem-Morkaya-Aşpişen köyü GD su (Tortum yolu üzeri ) ve Demirkent beldesinin KD sunda Erenler köyü civarında izlenir. Madenler formasyonu çeşitli kalınlıklarda ( m. arasında ) resifal kireçtaşı ara tabakalarıyla yer yer bazalt lav ve proklastları da içeren çoğunlukla kırmızı-mor renkli konglomera ve kumtaşlarından oluşur. Formasyon volkano-tortul bir istif yapısından oluşan Hamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak oturur. Kırmızı kongloromeralar üzerinde yapılan incelemelerde, çakılların çoğunlukla yuvarlanmış, elipsoidal ve köşeli şekilli olduğu ve çoğunlukla da granit, dasit, bazalt ve metamorfitlerden oluştuğu görülmektedir. Ayrıca daha az oranda gri-beyaz renkli köşeli kireçtaşı çakılları da izlenir. Çakıllar 1-2 cm. ile 10-15cm.arasında değişen çaplarda olup, kırmızı-morumsu renkli bir çimento malzemesi ile sıkıca tutturulmuştur. Madenler köyü ve Erenler köyü arasında bu konglomeralar içerisinde GGB- KKD doğrultulu ve D ya eğimli gri-beyaz renkli resifal kireçtaşları izlenir. Bu ara tabakalar genel istiflenmeye uygundur. Ayrıca bazalt lav akıntıları ve aglomeralar da izlenmiştir. Madenler formasyonunun Yusufeli-Kömürlü köyü ve Yusufeli-Karadağ yöresindeki yüzeylenmeleri içinde kömür oluşumları mevcuttur. Bu zuhurlar küçük mercekler şeklinde olup, genellikle konglomeraların taban kesiminde yer alırlar. Madenler formasyonunun bu litolojik özellikleri irdelendiğinde; inceleme alanının Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesinde Hamurkesen formasyonunu takiben denizin sığlaştığı, zaman zaman kısa süreli ve sınırlı karalaşma dönemleri geçirdiği söylenebilir. Formasyon gri-beyaz renkli resifal kireçtaşlarından oluşan, Malm-Alt Kretase yaşlı Berdiga formasyonu ile uyumlu olarak üstlenir. Kalınlık değişken olup, azami 200 m. kadardır. Madenler formasyonunda kesin bir yaş verebilecek paleontolojik veriler saptanamamıştır. Derlenen bazı kireçtaşı örneklerinde ; -Ammobaculites sp. -Reophax sp. -Litoulidae sp. -Pseudocylammina sp. Fosilleri saptanmış ve formasyon için muhtemelen Dogger yaşı önerilmiştir. 13

16 Berdiga Formasyonu ( JKr ) Giresun-Alurca ilçesinin güneyindeki Berdiga dağlarında izlenen Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşları, ilk olarak PELİN-1977 tarafından Berdiga formasyonu olarak tanımlanmıştır. Doğu Pontidlerin gerek güney ve gerekse kuzey zonunda birçok yerde yüzeylenen Üst Jura- Alt Kretase kireçtaşları çok az fasiyes faklılıkları göstermekle beraber belli bir stratigrafik horizonda izlenmeleri nedeniyle bölge genelinde bu isim altında toplanmışlardır. Bu nedenle çalışma alanında izlenen Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşları Berdiga formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Berdiga formasyonu inceleme alanının çoğunlukla güney zonunda; Artvin-Narlık beldesi doğusu, Tortum gölü civarı, Yusufeli-Aşpişen köyü ( Oltu yolu ) Yusufeli-Günyayla GB sı, Yusufeli-Morkaya köyü GD sunda yüzeylenir. Formasyon gri-beyaz ve krem renkli resifal kireçtaşları, orta kalınlıkta tabakalanmalı killi kireçtaşı ve sileks yumrulu kireçtaşlarından oluşur. Berdiga formasyonu, esmer renkli bazik volkano-tortul bir istif yapısından oluşan Hamurkesen formasyonunun üzerine uyumlu olarak gelir. Doğu Pontid kuzey-güney zonu alt ünitelerini ayıran GB-KD doğrultulu büyük bindirme hattının yakın çevresinde kompresyon kuvvetlerinin etkisiyle bu formasyon içinde çok güzel kıvrımlı yapılar gözlenir. Örneğin; Yusufeli-Aşpişen sapağından itibaren Tortum yolu üzerinde bu ender rastlanabilecek güzellikte kıvrımları izlemek mümkündür. Berdiga formasyonu inceleme alanının Doğu Pontid kuzey zonu alt ünitesinde bazik volkano-tortul bir istiften oluşan Türoniyen-Santoniyen yaşlı Çatak formasyonu ile, buna karşın güney zonu alt ünitesinde ise fliş karakterli tortullardan oluşan Üst Kretase Paleosen yaşlı Mescitli formasyonu ile uyumlu olarak izlenir. Ayrıca inceleme alanının güney kesiminde ofiyolitik melanj ile tektonik bir dokunak oluşturur. Formasyonun kalınlığı; inceleme alanının ( Kuzey zon alt ünitesi ) m. arasında olduğu halde, güney zon alt ünitesinde 900 m. kadardır. Çatak Formasyonu ( Krü 1 ) Trabzon ili Maçka ilçesinin Çatak mevkiinde izlenen Üst Kretase (Türoniyen- Santaniyen ) yaşlı bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GÜVEN-1993 tarafından Çatak formasyonu olarak tanımlanmıştır. Çatak formasyonu Doğu Pontid kuzey zonunda Üst Jura-Alt Kretase yaşlı resifal kireçtaşlarının üzerine gelen Üst Kretase yaşlı volkano-tortul istiflerin alt horizonunu teşkil eden bazik volkano-tortul karakterli bir birim olarak da tarif edilebilir. İnceleme alanının KB ve KD kesimlerinde Üst Jura-Alt Kretase yaşlı kireçtaşı horizonunun üzerinde izlenen bazik volkano-tortul istif litostratigrafik özellikleri bakımından Çatak formasyonu ile deneştirilmiş ve aynı formasyon adı verilmiştir. Çatak formasyonu Yusufeli Sarıgöl yol güzergâhı ile Yusufeli - İspir yol güzergâhı üzerinde Çoruh vadisi boyunca ve ayrıca Artvin Aşağı Madenler ( Hot ) civarında, Narlık beldesi doğusunda, Artvin Murgul ilçesi güney yöreleri, Artvin ili Ortaköy yöresi ile güney yöreleri, Yusufeli ilçesi batı, kuzey ve güney yöreleri, Artvin Şavşat yolu üzerinde Pırnallı köyünün batı ve güneydoğusunda yüzeyleşir. 14

17 Çatak formasyonu gri yeşil renkli andezit, andezitik bazalt lav ve piroklastları ile ara tabakalı bulunan kırmızı bordo renkli çamurtaşı, silttaşı, gri renkli marn ve kumtaşlarından oluşur. Formasyon tortul ara seviyeler içermesi nedeniyle tabakalı bir yapı görünümü sergiler. Bazalt lavların yer yer yastık yapıları görülür. Çatak formasyonu Malm Alt Kretase yaşlı kireçtaşlarının ( Berdiga formasyonu ) üzerine uyumlu olarak bulunur ve riyodasit dasitik lav ve piroklastlarından oluşan Kızılkaya formasyonu ile de uyumlu olarak üstlenir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 1400 m. kadardır. Kızılkaya Formasyonu ( Krü 2 ) Giresun ili Espiye ilçesinin güneyinde yer alan Kızılkaya yöresinde tipik olarak yüzeylenen riyodasit-dasitik lav ve proklastları ilk olarak GÜVEN 1993 tarafından Kızılkaya formasyonu olarak tanımlanmıştır. Doğu Karadeniz Bölgesinin 1 / ölçekli kompilasyonunda ilk olarak bu formasyon adlandırılması uygulanmıştır. Kızılkaya formasyonu Aşağı Madenler in doğusunda ve yaklaşık K-G doğrultusu boyunca izlenir. Formasyon gri beyaz renkli riyodasitik-dasitik karakterli lav ve proklastlarından oluşur. Lavlarda yer yer kolonlu yapılar ve yer yer de akıntılı (flüvdal) yapılar gözlenir. Hidrotermal gelimler sonucu sülfürlü mineralizasyon oluşumları ve buna bağlı olarak da yan kayaçlarda yer yer hidrotermal ayrışmalar (silisleşme,serizitleşme ve killeşme ) mevcuttur. Kızılkaya formasyonu bazik volkano-tortul karakterli Çatak formasyonunun üzerine uyumlu olup, yine bazik volkano-tortul karakterli Çağlayan formasyonu ile de uyumlu olarak üstlenir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 400 m. kadardır. Formasyonun içinde fosil içerir tortul seviye bulunmadığından formasyonun yaşı göreceli olarak belirlenmeye çalışılmıştır. Kızılkaya formasyonu Türoniyen Santoniyen yaşlı Çatak formasyonunun üzerinde uyumlu ve Kampaniyen-Mestriştiyen yaşlı Çağlayan formasyonu ile de uyumlu olarak üstlendiğinden yaşı göreceli olarak Santoniyen-Kampaniyen olarak önerilmiştir. Artvin ili kuzeyi, batısı GD ve GB yöreleri ile Orta köyün kuzeyinde, Zeytinlik beldesigd sunda, Narlık beldesi GD sunda, Murgul ilçesinin doğu, GD ve GB yörelerinde, Pırnallı köyünün KB ve GD yörelerinde izlenir. Çağlayan Formasyonu ( Krü 3 ) Trabzon ili merkezine bağlı Çağlayan beldesi civarında tipik yüzeylemeleri izlenen Kampaniyen-Mestriştiyen yaşlı bazik volkano-tortul bir istif ilk olarak GÜVEN 1993 tarafından Çağlayan formasyonu olarak tanımlanmıştır. İnceleme alanında da benzer litostratigrafik özellikler gösteren bazik volkano - tortul istif Çağlayan formasyonu ile deneştirilerek aynı formasyon adı verilmiştir. Çağlayan formasyonu, inceleme alanının KD kesiminde Yukarı Madenköy civarında yaygındır. Formasyon genellikle gri - yeşil renkli andezitik bazalt, bazalt lav ve piroklastları ile birlikte ara tabakalı olarak bulunan kırmızı bordo renkli çamurtaşı, gri renkli marn ve kumtaşlarından oluşur. Formasyon içindeki tabakalarda güney dokunaktaki bindirmenin etkisiyle gelişmiş, dalgalı kıvrım yapıları görülür. Bazaltlarda yastık lav yapıları gelişmiştir. 15

18 Çağlayan formasyonu riyodasit dasitik lav ve piroklastlarından oluşan Kızılkaya formasyonu üzerinde uyumlu olarak bulunur. Formasyonun inceleme alanı içerisinde izlenebilen kalınlığının yaklaşık 1000 m. olduğu söylenebilir. Formasyon Artvin ili batı, GD ve GB yörelerinde, Murgul ilçesi B, D ve GD yöreleri, Arhavi ilçesinde G ve GD yörelerinde, Hopa ilçesi GD ve GB yörelerinde, Ardanuç ilçesinin G ve GD yöreleri, Ardanuç ilçesi Aşağı ırmaklar bucağı ile Şavşat ilçesi Meydancık beldesi arasındaki alanda görülür. Çayır bağı Formasyonu ( Krü 4b ) Trabzon ili Düz köy ilçesi Çayır bağı bucağı yöresinde görüldüğü için GÜVEN-1993 tarafından Çayır bağı formasyonu olarak adlandırılmıştır. Bu birim fazla yaygın olmayan fiyolit ve riyodasitik karakterli lav ve piroklastlarından meydana gelmiştir. Volkanojenik dom yapıları iyi gelişmiştir. Lavlarda prizmatik kolon yapıları ve akışkan ( flüvdal ) yapılar görülür. Çayır bağı formasyonunun üzerinde birbirleriyle yanal geçişli olarak Bakırköy ve Ağıllar formasyonları uyumlu olarak bulunurlar. Çayır bağı formasyonu, Tirebolu-Espiye arasında trakiandezitik lav ve piroklastlarına dönüşüm gösterir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 400 m. kadardır. Çayır bağı formasyonunun içinde yaş verebilecek tortul seviyeler mevcut değildir. Ancak, Kampaniyen-Mestriştiyen yaşlı Çağlayan formasyonunun üzerinde uyumlu olarak yer alması ve Mestriştiyen-Paleosen yaşlı Ağıllar ve Bakırköy formasyonları ile de uyumlu olarak örtülmesi dolayısıyla formasyonun yaşı Mestriştiyen olarak kabul edilmiştir. Bakırköy Formasyonu ( Krü 5a ) Artvin ilinin Bakırköy ( Kuvarshan ) yöresinde izlenen Mestriştiyen-Paleosen yaşlı türbiditik karakterli bir istif GÜVEN-1993 tarafından Bakırköy formasyonu olarak tanımlanmıştır. İnceleme alanında; Hopa ilçesi D ve GD yöreleri, Artvin ili Bakırköy yöresi, Murgul ilçesi KD ve GB yöreleri, Borçka ilçesi Cankurtaran geçidi yörelerinde izlenen türbiditik karakterli birim de Bakırköy formasyonu ile benzer litoloji ve stratigrafik konuma sahip bulunmaktadır. Bu nedenle birime Bakırköy formasyonu adı verilmiştir. Formasyon genellikle killi kireçtaşı, şeyl ve az oranda da kumtaşlarından oluşmuştur. Bu formasyon Trabzon-Tonya ilçesi yöresinde kumlu kireçtaşı ve resifal kireçtaşlarından oluşan Ağıllar formasyonu ile yanal geçişlidir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 200 m. kadardır. Yaşı ise Mestriştiyen-Paleosen olarak belirlenmiştir. 16

19 Ağıllar Formasyonu ( Krü 5b ) Artvin ili Zeytinlik (Sirya) beldesinin güneydoğusunda izlenen bazik volkano-tortul karakterli Çağlayan formasyonunun üzerinde uyumlu olarak bulunan Mestriştiyen-Paleosen yaşlı kumlu ve resifal karakterdeki kireçtaşları Ağıllar köyü civarında en iyi şekilde izlendiğinden GÜVEN 1993 tarafından Ağıllar formasyonu olarak isimlendirilmiştir. İnceleme alanında, Artvin ili Ağıllar köyü yöresinde, Murgul ilçesi GD sunda, Ardanuç ilçesi GD yörelerinde, Şavşat ilçesi Okçular köyü, Meydancık beldesi GB sında izlenen benzer litolojik konuma sahip bulunan kireçtaşlarına Ağıllar formasyonu ile korele edilerek aynı isim verilmiştir. Birim gri-beyaz renkli kumlu ve resifal kireçtaşlarından oluşur.bakırköy formasyonu ile aynı stratigrafik konumda yer alan Ağıllar formasyonu, Tonya ilçesinin GD sunda birbiriyle yanal geçişli olarak izlenmektedir. Formasyonun kalınlığı 200 m. olup yaşı, Mestriştiyen-Paleosen olarak saptanmıştır. Mescitli Formasyonu (Krüt ) Bu formasyon Doğu Pontid güney zonunda Üst Kretase dönemini temsil eden fliş karakterli bir formasyondur.malm-alt Kretase-Senomaniyen yaşlı kireçtaşlarının (Berdiga formasyonu ) üzerinde uyumlu olarak bulunur. Birim kırmızı-bordo renkli killi kireçtaşlarıyla başlayıp, gri renkli marn, şeyl, killi kireçtaşı ve kumtaşı ardalanması ile devam eden bir istif oluşturur. Mescitli formasyonu, Doğu Pontid kuzey zonunda Üst Kretase dönemini kapsayan; Çatak, Kızılkaya, Çağlayan, Çayırbağı, Bakırköy / Ağıllar formasyonlarına karşılık gelmektedir. Birimin kalınlığı 600 m. kadardır. Yaşı ise Türoniyen-Kampaniyen-Mestriştiyen-Paleosen zaman aralığı olarak belirlenmiştir. Kızılcık Formasyonu ( Paf ) Çalışma alanında Ardanuç ilçesi Kızılcık köyü nün kuzey ve kuzeybatı yörelerinde yüzeylenir. Ardanuç yöresindeki Eosen yaşlı kırıntılı kayaçlar ÖZSAYAR-1980 tarafından Kızılcık formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Fakat YILMAZ ve Diğ Karçal dağları ve Ardanuç ilçesi yöresinde izledikleri aynı kırıntılı kayaçların yaşını Paleosen ve erken Eosen olarak saptamışlardır. Formasyon; yeşilimsi ve gri renkli, orta-ince tabakalı karasal kırıntılı kayaçlar, kumtaşı ve marnlardan oluşmuştur. Alt seviyelerde kiltaşı ve marnlar, orta seviyelerde epiklastik volkanik kayaçlar, üst seviyelerde kumtaşı ve konglomeralardan oluşan regresif bir sekans izlenmektedir. Kızılcık formasyonu, Paleosen-Alt Eosen yaşlı Bakırköy ve Ağıllar formasyonunu uyumlu olarak üstler ve Kaba köy formasyonu tarafından da uyumsuz olarak üstlenir. Birimin kalınlığı yaklaşık 600 m. civarında olup, yaşı Paleosen-Alt Eosen olarak saptanmıştır. 17

20 Porfiri Andezit ( Ap ) Çalışma alanında Artvin il merkezinin KD sunda yüzeylenir. Andezitik kayaçlar gribeyaz renkli az çatlaklıdır. Makroskobik olarak çubukumsu iri hornblend ve plajioklas kristalleri gözlenmektedir. Yer yer iri taneler halinde kuvars kristalleri de izlenebilir. Artvin ili Fıstıklı köyü yöresinde porfiri özellikte olup, Mo mineralleri ve saçınımlı halde pirit kristalleri içerir. Burada yer yer yoğun silişleşmeler de izlenmektedir. Porfiri andezitler Paleosen yaşlı birimleri kestiğinden Alt Eosen yaşlı olarak kabul edilebilir. Kaçkar Granitoyidleri I, II ( Y2, Y3 ) Kaçkar granitoyidleri çalışma alanı içinde yer alan Kaçkar Dağları civarında tipik olarak izlenir. Bu nedenle Kaçkar Granitoyidleri olarak tanımlandırılmıştır.(güven 1993) Kaçkar Granitoyidleri faklı mağmasal evrelerde Mesozoyik ve Senozoyik yaşlı volkanotortul istiflere sokulum yapmıştır. Liyas volkanitleri ( Hamurkesen for.) ile Üst Kretase volkanitlerinin (Çatak for.) içine sokulum yapan granitoyidler Kaçkar Granitoyidi I (Y2), Eosen volkanitlerinin (Kabaköy for.) içine sokulum yapan granitoyidler ise Kaçkar Granitoyidi II (Y3) olarak adlandırılmaktadır. Kaçkar Granitoyidi I (Y2) inceleme alanında yaygın şekilde izlenmektedir. Hamurkesen ve Çatak formasyonları ile olan dokanakları boyunca kontakt metamorfizma etkileri görülür. Kaçkar Granitoyidi II (Y3), Ardanuç ilçesine bağlı Hamurlu köyü doğusunda Üst Kretase ve Eosen yaşlı birimleri kesmiş olarak izlenmektedir. İnceleme alanında ortaya çıkan Granitoyidlerin Jura öncesi (muhtemelen Paleozoyik?), Üst Kretase-Paleosen ve Eosen dönemlerinde olmak üzere üç mağmasal evrede yerleştikleri anlaşılmaktadır. Kaçkar Granitoyidleri yöredeki birçok cevherleşmelere vücut vermiş olması bakımından önem arz eder. Bu kapsamda; Yusufeli-Sarıgöl GB sında Kaçkar Granitoyidi I (Y2) içinde önemli olabilecek porfiri tipte Cu-Mo mineralizasyonları bulunmaktadır. Şavşat ilçesi yöresindeki damar tip Cu-Pb-Zn mineralizasyonları ile yine Yusufeli- Çamkerten yöresindeki Cu-Pb-Zn damarları ve Epitermal altın mineralizasyonları bu kayaçlar ile ilintili cevherleşmelerdir. 18

21 Kaba köy Formasyonu ( Ev ) Gümüşhane ilinin GD sunda yer alan Kabaköy çevresinde tipik olarak yüzeylenen Eosen yaşlı ve andezitik karakterli volkano-tortul birim GÜVEN-1993 tarafından Kabaköy formasyonu olarak tanımlanmıştır. Doğu Pontidlerde çok etkin ve belirgin bir stratigrafik horizon teşkil eden Eosen volkanitleri, özellikle kuzey zon ardında ve güney sınırı boyunca Niksar-Şebinkarahisar- Alurca-Gümüşhane-İspir ve Yusufeli (Kılıçkaya) hattı üzerinde ve yaklaşık D-B doğrultusunda ilginç bir kuşak oluşturur.çalışma alanında ; Hopa ilçesi, Kemalpaşa, Borçka yöresi ve Muratlı- Camili yöreleri, Şavşat ilçesi Meydancık ve Veliköy yöreleri ile Ardanuç ilçesi Aşağıırmaklar yöreleri ve Yusufeli Kılıçkaya beldesi ile Avcılar köyü yörelerinde yüzeylenir. Kabaköy formasyonu bazik volkano-tortul bir seriden oluşan Çağlayan formasyonunun üzerine transgresif diskordan olarak gelmektedir. Formasyon kırmızı bir çimento matriksi ile tutturulmuş iri çakıllı konglomera seviyesi ile başlar. Çakıllar çoğunlukla bazalt, dasit ve granitten oluşur. Konglomera seviyesinin üzerine kumtaşı ve bol nummilitli kireçtaşları gelir. Toplam olarak m. kadar bir kalınlık gösteren bu taban seviyesi üzerinde kumtaşı, kumlu kireçtaşı ve marn aratabakalı andezit lav ve piroklastları yer alır. Kabaköy formasyonunun güney dokanağı tektonik olup, Liyas volkanitleri (Hamurkesen for.) bu formasyona bindirmişlerdir. Formasyonun inceleme alanındaki görünen kalınlığı yaklaşık 1000 m. kadardır. Yaşı ise Alt ve Orta Eosen dir. Şebinkarahisar Formasyonu ( Olgmj ) Doğu Pontidlerin güneyinde yüzeylenen Oligo-Miyosen yaşlı jipsli serilerden bazıları YILMAZ-1985 tarafından Şebinkarahisar formasyonu olarak tanımlanmıştır.bu formasyona ait yüzeylenmeler inceleme alanında Şavşat ilçesi Veliköy beldesinin kuzey yörelerinde izlenmektedir. ( YILMAZ ve Diğ ) Şebinkarahisar formasyonu Orta Eosen yaşlı Kabaköy formasyonu ile bu formasyonu kesen Kaçkar Granitoyidi II ( Y3) stoku üzerine açısal uyumsuzlukla oturur. Formasyon genellikle kızıl renkli konglomera, jipsli kumtaşı, çamurtaşı, silttaşı ve kömürlü şeyllerden oluşur. Konglomeralar içinde bol miktarda granitoyid çakılları görülür. Kırmızı kumtaşları ve jips oluşumu evaporitik bir ortama işarettir. Formasyonun kalınlığı yaklaşık 200 m. kadardır. Formasyon içinde yaş verebilecek fosil saptanamamıştır. YILMAZ-1985 tarafından önerilen Oligo-Miyosen yaşı aynen benimsenmiştir. Bülbülan Yayla Volkanitleri (Plv) Çalışma alanında Bülbülan Yayla kuzeyi, Çatalköprü ve Şavşat-Veliköy yörelerinde yüzeylenmektedir. Formasyon Şebinkarahisar ve Kabaköy formasyonları üzerine açısal uyumsuzlukla oturmaktadır. Karasal volkanizma ürünü olan bu birim iki seviyeden oluşmaktadır. İstifin alt seviyeleri AKTİMUR ve Diğ tarafından Kura volkanitleri olarak tanımlanmıştır. Bu volkanitler farklı tüf ardalanmaları ile tüf-breş ve yer yer konglomeralardan oluşmaktadır. 19

22 Birimin üst seviyeleri ise aynı çalışmacılar tarafından Dumanlıdağ volkanitleri olarak isimlendirilmişlerdir. Bu volkanitler ise bantlı ve yer yer laminalaşmış dasit ve andezit lavları ile daha üstte yer alan bazaltik lavlar ve volkanoklastiklerden oluşmaktadır. Çalışmacılar formasyonun alt seviyelerinin yaşını üst miyosen olarak yorumlamışlardır. Üst seviyeleri ise pliyosen yaşlı olarak ayırtlamışlardır. Formasyonun toplam kalınlığı yaklaşık 700 m. kadardır. Alüvyonlar (Aly) Kaçkar Dağlarının kuzey eteklerinde Hopa ve Kabisre çayı vadilerinde güney eteklerinde KD GB yönünde Karadeniz e akan Çoruh nehri vadisinin genişliğinde düzlük alanlarda kum ve çakıl yığınlardan oluşan güncel oluşuklardır. Bu oluşuklar daha güneyde Yusufeli ilçesi ile Kılıçkaya arasındaki Çamkerten yöresinde de izlenmektedir. Bu oluşuklardan stabilize ve inşaat malzemesi olarak yararlanılmaktadır. A.5.1. Metamorfizma ve Mağmatizma A.5.2. Tektonik ve Paleocoğrafya İnceleme alanı Doğu Pontid tektonik birliği içerisinde yer alır. Etüt sahasındaki kayaç birimleri Alp Orojenezinin etkisi altında kalmıştır. Bu Orojenik faaliyetlere bağlı olarak Üst Kimmerik, Anadolu, Pireneik ve Attik fazları etkili olmuştur. Adı geçen dağ oluşum hareketleri sonucunda yörede; uyumsuzluklar (diskordanslar ), kıvrımlı ve kırıklı yapılar, blok faylanmalar ve bindirmeler ( ters faylar ) oluşmuştur. Paleozoyik ile Jura, Jura ile Üst Kretase, Paleosen ile Eosen, Eosen ile Miyosen, Miyosen ile Pliyosen arasında diskordans ( uyumsuzluk ) vardır. İnceleme sahasında etkili olan Alp Orojenezi nedeniyle, kıvrım ve kırık tektoniği iyi gelişmiştir. Sahada kıvrımlı yapılar Paleosen yaşlı flişlerde ve Eosen yaşlı volkano-tortul kayaçlarda belirgin olarak izlenmektedir. Yine aynı kuvvetlerin etkisiyle formasyonlar kırılmış ve faylanmışlardır. İnceleme alanında bazı yörelerde izlenen bindiemeler ( düşük eğimli ters faylar ) bölgenin bir sıkışma etkisi altında kaldığını göstermektedir. Çalışma alanında gözlenen bindirmeler; Artvin ili kuzeyi ile güneyinden geçen ve Yusufeli ilçesi doğusundan Morkaya ya ulaşan bindirme, Ardanuç ilçesinden GB ye doğru Yusufeli, Demirkent ve Morkaya ya ulaşan bindirme, Şavşat ilçesi GB ya doğru Yusufeli- Kılıçkaya güneyine uzanan büyük bindirmeler şeklinde olup doğrultuları genellikle KB-GB dir. Etüt alanında kırılmaların daha çok yaygın olduğu hemen her tür kayaçta kırık ve çatlakların gelişmesi ile belirgindir. Bu kırık ve çatlakların genel doğrultusu KB-GD ve D-B dır. Ayrıca daha az olarak KD-GB ve K-G doğrultusunda gelişmiş kırıklar da izlenmektedir. Sahada mevcut tüm cevherli damarlar genellikle KB-GD ve daha az olarak KD-GB ile D-B yönündeki kırıklarda gelişmişlerdir. (YILMAZ ve Diğ ) Tabakalaşmalar tortul kayaçlarda ve özellikle flişlerde belirgindir. Bunların doğrultu ve eğimleri belli yönlerle sınırlı değildir. Ancak bir genelleme yapmak gerekirse; doğrultuların KB-GD ve KD-GB yönlerinde, eğimlerin ise derece arasında K-G yönünde olduğu söylenebilir. 20

23 (B). DOĞAL KAYNAKLAR B.1. Enerji Kaynakları: B.1.1. Güneş: İlimizde güneş enerjisi su ısıtmada kullanılmaktadır. Son yıllarda yapılan konutlarda gün ısı denilen ve günlük ihtiyaç için sıcak su elde etmekte kullanılan ısıtma sitemi vardır. İlimiz merkezinde güneşlenme süreleri ile ilgili ölçümler yapılmaktadır. İlimizin aylık ortalama güneşlenme süresi en fazla Temmuz ayında 7,28 saat, en az ise Şubat ayında 1,58 saat olarak tespit edilmiştir. Tablo B.1 İlimiz Güneşlenme Süresi Aylık Ortalaması (Saat, Dakika) İstasyon Yıllık ARTVİN 3,07 1,58 4,09 6,02 4,52 7,00 7,28 6,51 6,37 5,24 3,06 2,01 4,53 Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü Tablo B.2 İlimiz Güneşlenme Işınım Şiddetinin Aylık Ortalaması ( cal / cm 2.dak.) İstasyon Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran YILLIK ARTVİN Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Kaynak: Artvin Meteoroloji İstasyon Müdürlüğü B.1.2. Su Gücü: İlimizde su enerjisinden Hidroelektrik enerji olarak faydalanılmaktadır. Çoruh Nehri, DSİ 26. Bölge Müdürlüğü sınırları içinde yer alan akarsu havzasını oluşturur. Havzanın yüzölçümü ile DSİ 26. Bölge Müdürlüğü sınırından ayrıldığı yerdeki yıllık ortalama akımı ise şöyledir: HAVZA ADI YÜZÖLÇÜMÜ (km 2 ) YILLIK ORTALAMA AKIM( milyon m 3 ) ÇORUH (Yaklaşık km 2 si Artvin ilinde) Artvin İlimizle özdeşleşmiş olan Çoruh Nehri, yıllık ortalama 6,3 Milyar m 3 lük akış hacmine sahip olup, Nehrin toplam uzunluğu 431 km. dir. Çoruh Nehri nin 410 km. lik kısmı Ülkemiz sınırları içerisinde, 21 km. lik kısmı ise Gürcistan sınırları içerisindedir. Bayburt İlindeki Mescit dağlarından doğup Gürcistan ın Batum İlinden Karadeniz e dökülen Çoruh Nehri, yılda 5,8 milyon m 3 rusubat taşımaktadır. Türkiye de en fazla erozyona maruz kalan havzalardan biridir. Enerji üretilebilecek toplam düşü m. olup, Ülkemizin en hızlı akan Nehridir. Türkiye nin geleceği için çok önemli projeler demetini oluşturan ÇORUH VADİSİ ana kolu üzerinde, E.İ.E. tarafından 1962 yılında başlayan etüt çalışmaları sonucu, 10 adet Baraj ve yan kollar üzerinde 17 adet Baraj ve Nehir tipi H.E.S. Tesisleri İnşaatı planlanmış olup, toplam 27 adet tesisten yılda 10,3 Milyar KWh yıllık enerji üretimi gerçekleştirilecektir. Bu da Türkiye de üretilen toplam enerjinin (151 Milyar KWh) % 7 si, Hidroelektrik enerjinin ise (2004 yılı üretimi 47 Milyar KWh) % 22 sidir. 21