Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu

Transkript

1 F. Ü. Fen ve Mühendislik Bilimleri Dergisi, 17 (2), , 2005 Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu Muharrem Aksungur 1,*, Cevat Yılmaz 2, İlyas Tabak 3, Nilgün Aksungur 1, D.Selim Mısır 1 1 Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, P.K. 129, Trabzon. 2 Elazığ Su Ürünleri Araş. Ens., Elazığ. 3 Balıkesir İl Kontrol Laboratuarı, Balıkesir. * aksungur@post.com; Tel: 0462/ Fax: 0462/ Özet Karadeniz alabalığı, Türkiye nin Kuzeydoğusunda yer alan derelerde doğal yayılım göstermektedir. Ekonomik değeri yüksek olan türün, çeşitli nedenlerle stokları giderek azalmaktadır. Bu çalışma, doğal ortamdan yakalanan balıkların pelet yeme alıştırılması ve kültür şartlarına adaptasyonu konusunda sürdürülmüştür. Hızlı gelişim sağlayabilmek amacıyla deniz suyuna yerleştirilen balıklarda, ekotip farklılığının adaptasyonda rol oynadığı belirlenmiştir. Bölgedeki doğal alabalık stokları genetik olarak farklı olmadığı halde, dere ve deniz ekotipleri arasında, populasyon özellikleri yanında beslenme, smoltifikasyon ve göç davranışları farklılıklar göstermektedir. Hızlı gelişim gösteren deniz ekotipine ait bireyler yetiştiricilikte alternatif bir tür olarak karşımıza çıkmaktadır. İlk üç aya kadar olan dönemde kültür koşullarına adaptasyonda; sınırlı alanda tutma, smoltifikasyon, günlük bakım faaliyetlerinin yarattığı stres ve hastalık gibi faktörlerin etkisi ile zorluklar olmasına ve yem almama sonucu yüksek mortalite görülmesine karşın, 15 aylık süre sonunda adaptasyon sağlanabilmiştir. Anahtar Kelimeler: Karadeniz Alabalığı, Salmo trutta labrax, Doğu Karadeniz Bölgesi, adaptasyon, ekotip. Abstract Adaptation On Culture Canditiens Of Black Sea Trout (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) Black Sea trout lives naturally in the rivers of Northeast Turkey. Due to various reasons, economically valuable fish stocks have declined. This study was carried on the captured natural fish; training of pellet and adaptation to the cultural conditions. Fish were placed into the seawater to obtain high growing rate and it was observed that the difference of the ecotype has a role on the adaptation. However natural fish stocks haven t displace difference genetical characteristics, river and marine ecotypes show different population characteristics such as nutrition, smoltification and migration patterns. Marine ecotypes grow rapidly that is an alternative species in aquaculture. Although various limitations as limited space, smoltification, stress caused by daily care activities, higher density than natural stocks, diseases were effected and high mortality was seen up to the third months, adaptation started after 15 months. Key words: Black Sea Trout, Salmo trutta labrax, Eastern Black Sea, adaptation, ecotype.

2 M. Aksungur, C. Yılmaz, İ. Tabak, N. Aksungur ve D. S. Mısır 1. Giriş Salmon ve alabalıkların kültüre alınması 19. yüzyılda doğadaki balıkların yakalanarak yumurta alınması ve yapay olarak döllenmesi sonucu gerçekleşmiştir. 20. yüzyılın ilk yarısından itibaren yapay olarak üretilen yavru balıkların yoğun koşullarda pazar boyuna kadar büyütülmesi ile çalışmalar ekonomik boyut kazanmıştır [1]. Kahverengi alabalıklar, kültür şartları içinde hiçbir zaman gökkuşağı ile rekabet edememiştir. Bunun sebebi düşük büyüme oranları ve düşük stoklama oranı gereksinimleridir. Buna rağmen son zamanlarda akuakültür üzerinde baskılar ve ürün çeşitliliğine olan ihtiyaçlar kahverengi alabalığın denizde yetiştiriciliğinin geliştirilmesini teşvik etmiştir [6]. Gerçekte bu türün yetiştiriciliği, üç açıdan tercih edilmektedir. Yaz aylarında çok iyi yaşam göstermesi, Baharda denize transferinin (10-11 aylıktan sonra) mümkün olması, Denizde büyümeleri tatlısudan daha hızlı olması. Kahverengi alabalıklar (Salmo trutta sp.) Avrupa da ilk kültüre alınan alabalık türüdür. Sportif balıkçılık ve doğal ortamın balıklandırılması amacıyla hala kullanılmaktadır. Gökkuşağı alabalığına göre kültürünün ve ticari üretiminin yeterince gelişmeme sebebi yavaş büyüme oranı, yapay besinleri az kullanması ve iyi su kalitesine gereksinim göstermesi nedeniyle olmuştur [2]. Kahverengi alabalıklar (Salmo trutta sp.) ın günümüzde Avrupa da beş ülkede ticari olarak ve Avrupa dışında 24 ülkede balıklandırma, rekreasyon ve yetiştiricilik amaçlı olarak üretim ve kültür çalışmaları devam etmektedir [3;6]. Kahverengi veya yerli alabalık (Salmo trutta) Türkiye sularının doğal ihtiyofaunasının üyeleridir. Adapte oldukları ortam veya coğrafi bölgeye göre dere alası, deniz alası, göl alası gibi ekotipleri mevcuttur. Ülkemizde ise henüz yetiştiricilik çalışması mevcut değildir [4]. Ülkemizde yerli alabalık (Salmo trutta) türlerinin kültüre alınması konusunda birkaç deneme yapılmış, ancak gerekli başarı sağlanamamıştır. Özel sektör çiftliklerinde doğadan elde edilen yumurtalı bireylerden sağım yapılmış ve yapay yolla yavru elde edilmiş, ancak ilk besleme yapılmadığı için yavruların yaşatılması ve büyütme çalışmaları başarısız olmuştur [5]. FAO desteği ile Orman Bakanlığı, Milli Parklar Genel Müdürlüğüne ait kuluçkahanelerde yürütülen çalışmalarda, öncelikle derelerin balıklandırılması amaçlanmış [7;8], fakat istenen sonuçlar elde edilmemiştir. Karadeniz Bölgesinde, ilk olarak 1990 yılında denizde ağ kafeslerde Atlantik salmonu ve gökkuşağı alabalığı gibi türlerin yetiştiricilik çalışmalarına başlanmasına rağmen bugün arzu edilen noktaya gelinememiştir. İlk etapta büyük bir ilgi gören ağ kafes yetiştiriciliği için Karadeniz kıyısı boyunca toplam ton / yıl kapasiteli 134 adet proje hazırlanmıştır. Ancak bunlardan 1500 ton/yıl kapasite ile 26 adet işletme üretime başlayabilmiştir [9]. Başlangıçta hızlı bir şekilde üretime yönelen üreticiler yetiştirme sürecinde karşılaştıkları bazı olumsuz koşullar nedeniyle yatırım isteklerini yavaşlatmışlardır. Yaz aylarında deniz suyu sıcaklığının artışı ile balık ölümlerinde büyük artışlar meydana gelmiştir [4;10]. Bundan başka; işletme 350

3 Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu yatırım maliyetlerinin yüksek oluşu, salmon gibi alabalık türlerine karşı tüketici alışkanlığının yeterince olmayışı ve iyi bir pazar ağının kurulamayışı denizdeki yetiştiricilik çalışmalarının başarılı olmasını engellemiştir [11]. Bu tecrübelerden yola çıkılarak bölgede var olan potansiyelin Karadeniz alabalığı ile yeniden harekete geçirilmesi mümkündür. Bu amaç doğrultusunda çalışma bölgesinde yer alan, akarsu ve deniz ortamında dağılım gösteren ve aşırı avcılık, yaşam ortamlarının aşırı kirlenmesi (evsel atıklar, gübre ve zirai ilaçlar) ve yanlış kullanımı (kum çakıl ocakları) sonucu soyu giderek tükenen, ülkemiz doğal balık faunasında ekonomik bir tür olan Karadeniz alabalığı (Salmo trutta labrax PALLAS, 1811) üzerine çalışma gereği duyulup, kültür şartlarına adaptasyonu incelenmiştir. 2. Materyal ve Metot Bu çalışmada Doğu Karadeniz bölgesinde yer alan ve Karadeniz alabalığının yoğun olarak dağılım gösterdiği önemli akarsularda (Kapistre, Çağlayan, Fırtına, İyidere ve Solaklı) ve bunların deniz ile birleştikleri noktalardaki kıyı kesimlerinde yer alan istasyonlarda, avlanma yolu ile balık elde edilmiştir. Ayrıca, Ardahan ilinin Posof ilçesinde bulunan Aras nehrinin yan kollarında da avlanma yolu ile yerel alabalıklar (30 adet) yakalanmıştır. K A R A D E N İ Z Ri F d Ç K K k Şekil 1. Çalışma sahası ve örnekleme yapılan akarsular Akarsu ortamındaki avcılıkta iki değişik boyutta (5 ve 6.5 m çaplı) ve (17 ve 22 mm) göz açıklığında serpme ağlar ve özellikle küçük derelerde ve yan kollarda daha iyi performans gösteren elektroşok cihazı (Auseng marka, IG.00 Baujahr 11/84 tipinde, volt doğru akım üretebilen) kullanılmıştır. Balığın göç dönemlerinde örneklemeleri daha iyi yapabilmek amacıyla bölgede çit tabir edilen ve akarsudaki balıkların basit bir düzenekle yönlendirilmesini sağlayan balık tuzaklarından yararlanılmıştır. Çit tuzaklarda yakalanan balıkların zarar görmemesi için sürekli olarak bir personel görevlendirilmiş, balıkların yakalandığı anda fiber havuza aktarılması ve zarar görmemesi sağlanmıştır. Denize serilen uzatma ağları (28,32,36 ve 40 mm göz açıklığı olan), kısa sürelerle kontrol edilmesine rağmen balıkların çok hırpalanmaları, ağ iplerinin solungaçları kapatması ve 351

4 M. Aksungur, C. Yılmaz, İ. Tabak, N. Aksungur ve D. S. Mısır oksijensiz kalmaları nedeniyle bu metotla yakalanan (anaç olabilecek boydaki) balıkların yaşatılması mümkün olmamıştır. Doğal ortamdan yakalanan balıkların adaptasyonları ve suni yeme alıştırılmalarının sağlanması için; (ön denemelerde) bir grup balık ağ kafeslere diğer bir grup ise Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü nde bulunan ve deniz suyu kullanılan beton ve fiber havuzlara yerleştirilmiştir. Balıkların deniz suyuna daha kolay uyum sağlamaları için keson kuyulardan temin edilen tatlısu ile karışım sağlanarak, balıkların strese girmeleri önlenmeye çalışılmıştır. Doğal ortamdan yakalanan balıklar, tesise yerleştirilmeden önce formalin solusyonu (1 / 4000 / 1 Saat) ile bakteri ve parazitlere karşı dezenfeksiyona tabi tutulmuştur. Verilen yem miktarı, su sıcaklık değişimi ve ölü balıklar günlük kayıt edilip, ayda bir balıkların periyodik ölçümleri yapılmıştır. Balıkların ölçümü için 1 mm hassasiyetli ölçüm tahtası kullanılmıştır. Ağırlık ölçümleri balıkların su ve salgıları (mukus) kuru bir bez veya kurutma kağıdı ile alındıktan sonra 0.01g hassasiyetli elektronik terazide yapılmıştır. Balıklar, havuzlara yerleştirildiklerinde stresli hareketler ve dış ortamdan gelen uyarılara karşı aşırı tepki göstererek havuz dışına sıçradıkları için havuz ve tankların üzeri ağ ile kapatılmıştır. Ayrıca stresi azaltmak amacıyla havuzların üzeri branda ile kaplanarak gölgelikler oluşturulmuştur. Günlük su sıcaklığı ölçümleri termometre ile yapılmıştır. Kullanılan suyunun fiziksel parametreleri (sıcaklık, elektriksel iletkenlik, bulanıklık) Horiba marka su analiz seti ile arazide ölçülmüş, kimyasal analizler (çözünmüş oksijen, toplam sertlik, serbest klor, sülfat, fosfat, nitrat ve nitrit azotu, organik madde) ise Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü kimya laboratuarında yapılmıştır. 3. Bulgular Kültür şartlarına adaptasyon ve anaç stoku oluşturmak amacıyla yapılan çalışmalar Haziran Ocak 2000 tarihi arası, Enstitüye ait tesislerde yürütülmüştür. Denemelerde kullanılan tatlısu ve deniz suyuna ait su analizleri Tablo 1 de sunulmuştur. Ön denemelerde kesilmiş balık parçaları, ciğer, solucan ve bazı kurtçukların kullanılması sonuç vermediği için, sirkülasyonu çok iyi sağlanmış havuzlarda pelet yemler (Pelet 3, 4, 6) kullanılarak çalışmalar devam ettirilmiştir. Deniz ekotipine ait bireyler deniz suyu kullanılması nedeniyle daha kolay adapte olmuşlar ve bu grupta ölüm oranı dere ekotipine ait bireylerden daha düşük olmuştur. Üç aylık dönem sonunda dere ekotipine ait bireylerde hızlı ağırlık artışı olmasının nedeni, zayıf olan balıkların bu periyotta daha çok ölmesi sonucu göreceli olarak boy ve ağırlık artışından kaynaklanmaktadır. Denemelerde elde edilen bulgular Tablo 2 ve Şekil 2, 3, 4 te özetlenmiştir. 352

5 Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu Tablo 1. Adaptasyon çalışmalarında kullanılan deniz ve kuyu suyuna ait fiziksel ve kimyasal özellikler Keson Kuyu Tatlısu Deniz Suyu Tatlısu Temmuz Ekim Temmuz Ekim Aralık Mart Mayıs Sıcaklık ( C) 16± ± ± ± ± ± ±0.69 (9-13) PH Ç.Oksijen (mg/l) T.Sertlik (F.S.) O.Madde (mg/l) Nitrat Azotu (mg/l) Nitrit Azotu (mg/l) Sülfat (mg/l) o-fosfat (mg/l) Bulanıklık (NTU) Klor (mg/l) Tuzluluk ( ) E.C (ms/cm) Total koli (adet/100 ml) Tablo 2. Doğal ortamdan elde edilen Karadeniz alabalığı anaç adaylarının gelişimi İlk Geliş BOY (cm) AĞIRLIK (g) KONDÜSYON FAKTÖRÜ Ort.± SH Min. Mak. Ort.± SH Min. Mak. Ort.± SH Min. Mak ± ± ± AY ± ± ± AY ± ± ± AY ± ± ± AY ± ± ± AY ± ± ±

6 M. Aksungur, C. Yılmaz, İ. Tabak, N. Aksungur ve D. S. Mısır Anaç adayı olarak kullanılmak üzere doğal ortamdan yakalanan ve adaptasyona tabi tutulan bireylerde (deniz ve dere ekotipleri birlikte) ortalama boy 19.4±0.39 ( ) cm ve ortalama ağırlık 92.61±8.716 ( ) g olmuştur. Hızlı büyüme gösterebilmeleri için, 12 ay süreyle deniz suyunda stoklanan balıklar, doğal ortamdaki göç davranışına uygun olarak, ilkbaharda (nisan ayı itibarıyla) tatlısuya yerleştirilmiştir. Yakalandıktan sonraki 1-3 aylık periyotta balıklarda ağırlık azalması, görülmesine rağmen, yeme alışan balıklar hızlı bir gelişim dönemine girmişler ve onbeş aylık süre sonunda 33.3±0.62 ( ) cm ortalama boy ve ± ( ) g ortalama ağırlığa ulaşmışlardır Dere ekotipi (akarsu) Deniz ekotipi Dere ekotipi (Uzungöl) Ardahan GENEL Dere ekotipi (akarsu) Deniz ekotipi Dere ekotipi (Uzungöl) Ardahan GENEL Boy (cm) Ağırlık (g) AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 0 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY Şekil 2. Doğadan yakalanan ve yeme alıştırılan deniz alabalıklarında boy değişimi Şekil 3. Doğadan yakalanan ve yeme alıştırılan deniz alabalıklarında ağırlık değişimi Yeme alıştırılan bireylerde ilk yakalandıkları anda yapılan ölçümlerinde kondüsyon faktörü ortalama 0.94 olarak tespit edilmiştir İlk üç aylık dönemde yem almama, açlık ve bağışıklık sisteminin zayıflamasıyla oluşan hastalıklar nedeniyle ağırlık azalması ve ölümler görülen balıklarda kondüsyon faktörü 0.82 e kadar düşmesine rağmen daha sonra ortama adapte olan ve yeme alışan balıklarda ölümler durmuş ve kondüsyon faktörü 1.02 e kadar yükselmiştir (Tablo 2, Şekil 4). Onbeş aylık periyotta toplam yaşama oranı %37.4, ortalama yaşama oranı %92.94 olmuştur. Doğal ortamdan elde edilen balıklar çoğunlukla nisan-haziran ayları arasındaki periyotta yakalanmıştır. Bu dönemde elde edilen balıklarda adaptasyon ve yeme alışma nispeten başarılı olmasına rağmen, sonbaharda üreme döneminde yakalanan balıklarda yaşama oranları ve adaptasyon kabiliyeti çok düşük kalmıştır. Balıklarda yeme alışmaları amacıyla proje ön denemelerinde aynı boy gruplarında gökkuşağı alabalığı ile birlikte stoklama yapılmış, fakat hızlı gelişen kültür balıklarının küçük bireyleri yemesi (kanibalizm) üzerine bu uygulamadan vazgeçilmiştir. İlk üç aylık dönemde yem almayan, havuz ortamına alışamayan, aşırı stres davranışlar gösteren ve açlık nedeniyle bünyesi zayıflayan balıklarda bakteriyel enfeksiyonlar (vibrio ve frunkulosis) nedeniyle ölümler meydana gelmiştir. Gerekli tedavi uygulamalarından 354

7 Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu sonra yeme alışan balıklarda ölümler azalmış, daha sonraki dönemde ortama adapte olan balıklarda yaşama oranı %90 ların üzerinde gerçekleşmiştir (Şekil 5). 1, H Kondüsyon Faktörü 0,8 0,6 0,4 Yaşama Oranı (%) Dere ekotipi (akarsu) 0,2 0 Deniz ekotipi Dere ekotipi (Uzungöl) Ardahan GENEL 1 AY 3 AY 6 AY 9 AY 12 AY 20 0 Yaşama oranı Su Sıcaklığı Ay Şekil 4. Doğadan yakalanan ve yeme alıştırılan balıklarda kondüsyon faktörü değişimleri Şekil 5. Yeme alıştırılan balıkların bulunduğu su sıcaklığı ve yaşama oranı Termoklin tabakasından alınan deniz suyunun, özellikle sıcak yaz aylarında, ters akıntılarla zaman zaman birkaç günlük periyotlarla sıcaklığının ani yükselmesi, yem alımını olumsuz etkilemiştir. Karadeniz alabalığında her iki ekotipe ait bireylerinde havuz tabanından yem aldıkları, ayrıca yemleme sırasında ve dışarıdan gelen uyarılarda balıklarda havuzun uzak kenarlarında birikme, yem almama vb stresli hareketler gözlenmiştir. Bütün bu faktörler göz önüne alındığında, yem kayıplarının fazla olması ve ilk dönemdeki yüksek ölümler nedeniyle, adaptasyon denemesindeki yem değerlendirme oranı hesaplanmamıştır. 4. Sonuç ve Tartışma Daha önce, Karadeniz Bölgesinde bulunan alabalık çiftliklerinin yapısal analizine yönelik proje çalışmasında, özel sektör tarafından doğal ortamda bulunan alabalığın yeme alıştırılması ve kültüre alınabilmesi için çeşitli çalışmalar yapılmasına rağmen, başarı elde edilemediği görülmüştür [5]. Yapılan mülakatlara göre, esas olarak balığın doğal ortamdaki davranış ve özelliklerinin tam olarak bilinmemesinin bu tür girişimlerde başarıyı engellediği anlaşılmıştır. Yumurtadan çıktıktan sonra ilk yemlemede problem olması, gökkuşağı balığı ile aynı ortamda stoklanan balıklarda karşılıklı kanibalizm görülmesi ve beton havuzlarda balıkların stres nedeniyle uyum göstermemesi karşılaşılan problemler olmuştur. Yalnızca entansif üretim yapmayan ve toprak havuz kullanan birkaç işletmede doğal alabalığın yapay yeme alıştırıldıkları, hatta yumurtalı yakalanan bireylerden kuluçkahanede yavru çıkışı sağlandığı, fakat yavruların yaşatılamadığı bildirilmiştir. Deniz ekotipine ait (smoltlaşmış) bireyler ve büyük balıklar daha kolay uyum göstermesine karşın, özellikle Uzungöl den örneklenen bireylerde ölüm oranı yüksek ve gelişme daha düşük olmuştur. Ön denemelerde 355

8 M. Aksungur, C. Yılmaz, İ. Tabak, N. Aksungur ve D. S. Mısır sonbahar aylarında yakalanan balıkların yeme alışmada isteksiz olduğu ve tatlısuda adaptasyona tabi tutulan bireylerde büyümenin düşük olduğu görüldüğü için; anaç adayı olarak örnekleme genel olarak ilkbahar ve yaz başında yapılmış ve adaptasyon çalışmalarında deniz suyu kullanılmıştır. Projede esas hedef olarak ekonomik değeri yüksek olan ve doğal ortamda üç yılda 1.5 kg a kadar büyüme gösterebilen deniz ekotipinin yetiştiriciliği amaçlandığı için adaptasyon periyodunda deniz suyu kullanımı tercih edilmiştir [12]. En çok kg büyüklüğe erişebilen dere formuna ait bireyler, kuluçka performanslarının da çok düşük olması nedeniyle yetiştiricilikte tercih edilmemiştir [24]. Biyoekolojik çalışmalarda elde edilen bulgularda dere ekotipinin tatlısu ortamında gelişiminin, yetiştiricilik özellikleri açısından pek uygun olmadığı doğrultusundadır [12]. Doğal ortamdan yakalanan balıklar, beton ve fiber havuzlara yerleştirildikleri ilk andan itibaren, stresli davranışlar gösterdikleri için brandalar ile gölgelikler hazırlanmış ve havuz dışına sıçramalar karşı, üzerleri ağ ile kapatılmıştır. Adaptasyona tabi tutulan balıklarda ilk üç aylık dönemde görülen hastalıklar sonucu oluşan ölümlerin etkisiyle, toplam yaşama oranı %37.4 olmuştur. Aynı dönemde tatlısuda tutulan kontrol guruplarında ise ölüm olmadığını gözlemlemiştir. Balıklarda smoltifikasyon ve dış etkenden kaynaklanan stres ilişkisi irdeledikleri çalışmalarında, ortam değişimi, su sıcaklığı değişimi, sınırlı alanda kalma, elleme vb. nedenlerle oluşan stres etkisinin smoltifikasyon esnasında vücutta fizyolojik değişim geçiren balıklarda immüne sistemin tamamen çökmesine ve ölümlere (%35-40 a varan) neden olduğu bildirmiştir [13]. Smoltifikasyon sırasında deniz alabalıklarında bağışıklık sistemi zayıflaması nedeniyle, parazit ve bakteriyel enfeksiyonların yüksek oranda (%34) ölüme yol açtığını ve çiftliklerde görülen enfeksiyonların doğal ortamdaki balıkları da etkilediğini bildirmiştir [14]. Su ürünleri sektörünün geliştiği ülkelerde, yetiştiriciler balıkların tatlısudaki gelişme sürecini mümkün olduğu kadar kısa tutmakta, deniz suyuna adapte olabilecek büyüklüğe ulaştıklarında denize nakletmektedirler [15]. Deniz alabalıklarının birinci yıl sonunda denize transferinde başarı oranı yüksek olmasına karşın, Atlantik salmonlarında birinci yaşta smoltlaşma (S 1 ) düşük (%10-40) olmakta, esas smoltlaşma ikinci yıl (S 2 ) görülmekte (%50-80), hatta bir kısım balık üçüncü yaşta (S 3 ) smoltlaşmaktadır [16;17]. Kademeli olarak tatlısudan tuzlu suya geçişte smoltifikasyon daha başarılıdır [18]. Balık tam olarak smoltlaştıktan sonra, deniz suyunu tercih davranışı gösterir [19]. Kültür orijinli balıkların markalanarak doğaya bırakılması, tatlısu ortamındaki kalıcılık oranlarının yüksek olduğu göstermiştir [20]. Kültür ortamında yetiştirilmiş iki yaşındaki kahverengi alabalıkların (Salmo trutta sp.) 34 tuzlulukta deniz suyuna adaptasyonu denemelerinde, %44-51 oranında deniz suyuna adaptasyon yeteneği göstermesine rağmen, doğal ortamdaki balıkların denize göçleri ile karşılaştırıldığında %34 oranında geçiş görüldüğü ve balık büyüklüğünün birinci derecede etkili olduğu görülmüştür [21]. Kuluçkahane ortamında elde edilen bireylerde gökkuşağı alabalığının cm boy ve/veya 90 g ağırlıkta, Atlantik salmonunun 14 cm boy ve/veya 30 g ağırlıkta iken deniz suyuna aktarılmasının yanında, deniz alabalıklarına ait bireylerin cm boy ve/veya 50 g ağırlıkta deniz suyuna adaptasyon sağlayabileceği ve büyüme durumlarının uygun olması halinde ilkbahar aylarının denize taşımada en uygun dönem olduğu bildirilmiştir [22]. Enstitüde deniz suyuna yerleştirilen ilk grup balıkların deniz suyuna uyumları, yem alımları ve kültür şartlarına adaptasyonları sürekli olarak gözlenmiştir. Balıklar yakalanma 356

9 Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu dönemi ve yakalandıkları ortam özelliklerine göre değişik davranışlar sergilemiştir. Deniz ortamında yakalanan ve smoltlaşmış bireyler ile Uzungöl den ilkbahar aylarında yakalanan balıklar, ilk haftadan sonra yem almaya başlarken, üreme döneminde, akarsu ortamında yakalanan balıkların yeme alışması üç ay gibi uzun bir periyotta gerçekleşmiş ve bu dönemde balık kayıpları daha fazla olmuştur. Dere ekotipine ait bireyler ise yeme alışması her mevsimde en zor olan balıklar olmuştur. Kahverengi alabalıkların, optimum büyümeyi C su sıcaklığında göstermesine rağmen C sıcaklıklara, arasında ph a ve %0.40 oranındaki tuzluluğa tolerans gösterebildiğini [22]; alabalık kültüründe en uygun su sıcaklığının C arası olduğu bildirilmiştir [23]. Adaptasyon denemeleri süresince optimum su sıcaklığı sağlanmaya çalışılmıştır. Bu amaçla denizden termoklin tabakadan (40 m derinlikten) su alımı yapılarak tesiste kullanılmıştır. Alabalık kültüründe sudaki çözünmüş oksijen içeriğinin 6 mg/l den az olmaması gerektiği bildirilmiştir. Su sıcaklığında yükselme metabolizma aktivitesini artırması sonucu sudaki karbondioksit ve amonyak miktarları yükselir. Bu durum balıkta oksijen tüketiminin artışına neden olur. Diğer bir deyimle, su sıcaklığı ile oksijen çözünürlüğü arasında ters bir ilişki olduğu bilinmektedir [15;24]. Çalışmaların yapıldığı dönemde keson kuyuda sınır düzeyinde ölçümler ( mg/l) yapılmasına rağmen karışım yapılan tank ve havuzlarda en düşük oksijen içeriği (8.1 mg/l), su sıcaklığının yükseldiği periyotlarda ortaya çıkmıştır. Ancak bu durum balıklarda olumsuz etkiye yol açacak düzeyde olmamıştır. Ayrıca yetiştiricilik çalışmalarının yapıldığı tank ve havuzlarda, denemeler süresince hava kompresörleri kullanıldığı için oksijen seviyesi gerekli düzeyin üzerinde kalmıştır. Norveç te kültür şartlarında Atlantik salmonu, pembe salmon, Alp alası, deniz alası ve gökkuşağı alabalığının tatlısu ve deniz suyundaki büyüme performansları karşılaştırılmış ve gökkuşağı alabalığı hem tatlısu hem de deniz suyunda iyi bir performans göstermiştir. Deniz alası, deniz suyunda iyi büyüme göstermesine rağmen, tatlısuda oldukça yavaş bir büyüme sergilemiştir. Alp alasının deniz suyunda yaz boyunca iyi büyümediği ve ağustosun ortalarında yüksek bir ölümle karşılaşıldığı, buna rağmen tatlısuda iyi şekilde büyüdüğü, Atlantik salmonunun ise tatlısudaki büyümesi oldukça yavaş olmasına rağmen, deniz suyunda bütün guruplardan daha iyi büyüme gösterdiği tespit edilmiştir [25]. Yapılan çalışmada; yaşama oranı ve büyüme yönünden yetiştiricilik için istenen düzeyde olmamasına rağmen, kültür şartlarına adaptasyonu sağlanan Karadeniz alabalıklarının ıslah metotları ile gelişme gösterebilecek potansiyele sahip olduğu görülmüştür. Kaynaklar 1. H. Çakır ve S. Mater, Salmon Balığı ve Üretim Tekniği, Bodrum Su Ürünleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Bodrum. Yayın No 10, 109 s, T.V.R. Pillay, Aquaculture Principles and Practices. Fishing News Books Ltd., Farnham, Surrey, England, 189pp., J.M. Elliot, Quantitative ve Ecology and the Brown Trout. Oxford Univ. Press, Oxford, 286 pp.,

10 M. Aksungur, C. Yılmaz, İ. Tabak, N. Aksungur ve D. S. Mısır 4. M. S. Çelikkale, E. Düzgüneş, İ. Okumuş, Türkiye Su Ürünleri Sektörü: Potansiyeli, Mevcut Durumu, Sorunları ve Çözüm Önerileri, İstanbul Ticaret Odası, yayın no: , İstanbul, 414s, E. Üstündağ, M. Aksungur, C. Yılmaz ve A. Dal, Karadeniz Bölgesinde Su Ürünleri İşletmelerinin Yapısal Analizi ve Verimliliğinin Belirlenmesi, Proje Sonuç Raporu, 129 s., Trabzon, J.L. Baglinière, and G. Maisse, Biology and Ecology of the Brown and Sea Trout, Praxis Publishing Ltd, Chichester, UK, 286pp, O. Tatar, Munzur yerli alabalığının (Salmo trutta labrax, Pall.) kültür koşullarında üretilmesi ve yavru büyüklüğüne kadar yetiştirilmesi olanakları, E.U. Faculty of Science Journal, Series B, Suppl., Year İ. Uysal ve A. Alpbaz, Comparison of the Growth Performance and Mortality in Black Sea Trout (Salmo trutta labrax Tortonese, 1954) and Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss Walbaum, 1792) under Farming. Conditions. TUBİTAK Turk J. Zool, 26: , Anonim, Karadeniz'de Su Ürünleri Yetiştiriciliği Üzerine Araştırmalar. Su Ürünleri Araşt. Enst., Ara Rapor, Trabzon, 47s, B. Akbulut, T. Şahin, M. Aksungur, N. Aksungur, ve A. Erteken, Deniz Kafeslerinde Yetiştirilen Alabalıklarda Ekonomik Başlangıç Ağırlığının Tespiti, (Proje Sonuç Raporu), Trabzon Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Trabzon, 64s, F. Rad, ve T. Kıral, The State of Aquaculture in Turkey, Bildiri, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi, Balıkçılık Bölümü. Ankara, İ. Tabak, M. Aksungur, M. Zengin, C. Yılmaz, N. Aksungur, A. Alkan, D.S. Mısır, ve B. Zengin, Karadeniz Alabalığının Biyoekolojik Özelliklerinin Tespiti ve Kültüre Alınabilirliğinin Araştırılması, Proje No: TAGEM/HAYSÜD/98/12/01/007, Sonuç Raporu, TKB Su Ürünleri Merkez Araştırma Enstitüsü, Trabzon, 230 s., L. Frosman, J. Pirhonen and A. Soivio, Effect of long-term stress on the smolting of two forms of brown trout (Salmo trutta L.), Aquaculture 168, 49-55, P.A. Bjorn,,B. Finstad, R. Kristoffersen, Acocerted action under the European Union FAIR (aquaculture) research programme Advances in knowledge of lice biology and host interactions, J.P. Stevenson, Trout Farming Manuel. Second Edition Fishing News Books Limited, Surrey, England, 259pp, E. Michael, and P. Chawick, Relationship between Atlantic salmon smolts and adults in Canadian rivers, Atlantic salmon: planning for the future (ed: D.Mills and E.Piggins) Third International Symposium, Portland, , C.G. Leaniz and J.J. Martinez, The Atlantic Salmon in the rivers of Spain with particular reference to Cantabria, Atlantic salmon planning (ed: D.Mills and E.Piggins) Third International Symposium, Portland, , W.W. Dickhohoff, Sea water adaptation, In: Muir, J.F., Roberts, R.J. (Editors), Recent Advance in Aquaculture, vol IV,, Oxford, ,

11 Karadeniz Alabalığı (Salmo trutta labrax, PALLAS, 1811) nın Kültür Şartlarına Adaptasyonu 19. W.S., Hoar, The physiology of smolting salmonids. In Fish Physiology (Ed. By W.S.Hoar&D.J. Randall), Acedemic press, San Diego, , N. Jonsson, B. Jonsson, P. Aas, and L.P.Hansen, Brown trout Salmo trutta released to support recreational fishing in a Norvecian Fijord. J. Fish. Biol. 46, 70-84, O. Ugedal, B. Finstad, B. Damsgard, and A. Mortensen, Seawater tolerance and downstream migration in hatcery-reared and wild brown trout, Aquaculture 168, , R.G. Templeton, Fresh water Fisheries Management, Fishing News Books Ltd, Directorate of Tecnical Service Area Fisheries Office. Surrey, England. 191 pp., S.D. Sedgwick, Trout Farming Handbook Sth.Edn. Fishing New Books Limited Farnham, Surrey, England. 165 pp., M.S. Çelikkale, İçsu Balıkları ve Yetiştiriciliği. Cilt I, KTÜ, Sürmene Deniz Bilimleri Fak., Genel Yayın no :124 Trabzon,419s, T.Gjedrem and K.Gunnes, Comparision of growth rate in Atlantic salmon, Pink salmon, Arctic char,sea trout and rainbow trout under Norwegian Farming Condition, Aquaculture,13: ,