ORMAN EKOLOJİSİ VE YETİŞME ORTAMI ÖZELLİKLERİ

Transkript

1 ORMAN EKOLOJİSİ VE YETİŞME ORTAMI ÖZELLİKLERİ Ekoloji Ve Orman Ekolojisi Ekoloji;yunanca <oikos> ve<logi> sözcüklerinden oluşur.oikos <konut>,logiy ise <bilim> anlamına gelmektedir. Bugünkü anlayışla ekoloji;canlılarla,içinde yaşadıkları ortamı ve bu iki varlığa ait karşılıklı etki ve ilişkileri inceleyen bir bilim dalı olarak tanımlanabilir.buradaki <canlılar> insan hayvan ve bitkilere ait bireyleri veya bunlardan oluşmuş toplulukları ifade etmekte,<içinde yaşadıkları ortam> deyimi ise hava, su,toprak ve ışık gibi faktörleri kapsamaktadır. Orman ekolojisi;orman ile ormanın yaşama ve gelişmesini sağlayan tüm faktörlerin oluşturduğu sistemi inceleyen ve bu sistemdeki karşılıklı etki ve ilişkileri araştıran bir bilim dalıdır. Orman ekolojisinin konusu; orman yetişme bölgelerindeki arazi şekli,toprak ve iklim özellikleri ile tüm canlı varlıkların karakteristiklerini tespit etmek,bunlarla orman ağaçlarının yaşam gelişmeleri arasındaki ilişkileri ortaya çıkarmaktır. Ekosistem Doğadaki canlı ve cansız varlıkların aralarındaki karşılıklı bağlarla oluşturdukları sisteme <ekolojik sistem> veya <ekosistem> denmektedir.ekosistemi oluşturan ana ögeler ve aralarındaki ilişkiler şu şekilde ifade edilmektedir. 1

2 Orman Ekosistemi:Belirli bir yerde kendini meydana getiren elamanların kompozisyonu,karakterleri ve aralarındaki karşılıklı ilişkileri bakımından tekdüze olan herhangi bir orman parçası anlaşılmaktadır.bir başka ifade ile orman ekosistemi; orman ağaçları ile birlikte topoğrafik, klimatik,toprak ve vejetasyon etkenlerinin bütünlüğüdür.sayılan bu etkenlerin karakteristiği, orman ekosistemlerinin özelliğini belirler.bunun içindir ki orman ekosistemlerini (yetişme muhiti şartları) oluşturan faktörlerin iyice tanınması özelliklerinin bilinmesi gerekir. Yetişme Ortamı(Yetişme muhiti şartları): Bir ekosistemde belirli canlı toplumlarından oluşan yaşama birliğini etkileyen, fakat bu canlıların işlevleri ile de etkilenen yeryüzü şekli, iklim, anakaya-toprak ve vejetasyon faktörlerinin oluşturduğu bir bütün olarak tanımlanmaktadır. Ağaçlandırma çalışmalarının ilk adımı olan proje düzenleme çalışmalarında orman ekosistemini(yetişme muhiti şartları) oluşturan tüm faktörlerin incelenmesi (analiz) ve yorumlanması (sentez) zorunludur. Yetişme ortamını oluşturan faktörlerin incelenmesi: Ağaçlandırma çalışmalarının ilk adımı olan proje düzenleme çalışmalarında YETİŞME MUHİTİ ŞARTLARINI oluşturan tüm faktörlerin incelenmesi (analiz) ve yorumlanması (sentez) zorunludur. Yetişme ortamını oluşturan faktörler;,iklim, topoğrafya, toprak ve vejetasyon dur. İ k l i m :Bir yerde uzun süre devam eden atmosferik olayların ortalamasıdır 2

3 İklim elemanları bitki örtüsünün dağılışını, tür ve toplulukların yani vejetasyonun tür ve kapalılığını tayin eder. İklim elemanlarının bireysel olarak etkilerinden çok toplu etkileri önemlidir. İklimle ilgili olarak yapılan çalışmalarda özellikle sıcaklık ile yağış, yağış ile buharlaşma, yağış ile doygunluk açığı arasındaki ilişkiler matematik formüller halinde gösterilmekte, bir bölgenin yağış etkenliği ve buna dayanarak iklim tipleri nemli, yarı nemli, yarı kurak, kurak şeklinde deyimlerle karakterize edilmektedir. Genel olarak denilebilir ki bir bölgeye düşen yağış miktarı buharlaşan miktardan fazla ise o bölge iklimi nemli eğer buharlaşma yağış miktarından fazla ise o bölge iklimi kurak olarak nitelenir. Buharlaşma katı cisimlerin yüzeyinden, topraktan, durgun ve akarsu yüzeylerinden sıcaklık etkisiyle olması durumunda buna Evaporasyon, bitkiler tarafından atmosfere verilmesine de Tanspirasyon, her iki şekilde meydana gelen buharlaşmaya ise Evapotranspirasyon denilmektedir. ERİNÇ YAĞIŞ ETKİNLİĞİ İNDİSİ Erinç Formülü: Yıllık ortalama yağış miktarı(mm) Yağış etkenliği indisi= Yıllık ortalama yüksek sıcaklık ( C) 3

4 Yağış; yağışların miktarı, şiddeti, süresi şekli gibi çeşitli karakteristikler toprak erozyonu, toprağın su ekonomisi, bitkilerin gelişimi üzerinde etkilidir. Bu nedenle Etüt sahasına en yakın yerdeki meteoroloji istasyonunun en az 10 yıllık ölçme değerleri baz alınır. Alınacak değerler şunlardır; Ortama Yağış Miktarı(mm) Günlük En Çok Yağış Miktarı(mm) Yağış >10mm Olan Gün sayısı Saatlik Max.Yağış(mm) 4

5 Rüzgar; bitkilerin dağılışı ve gelişimi üzerinde büyük etkilere sahiptir. Özellikle buharlaşma ve fotosentez üzerinde önemli etkisi vardır. Rüzgarın yönü, şiddeti arazi yapısına göre değişmektedir. Sırt, boyun ve tepelerdeki rüzgar hızı daha fazladır. Sıcaklık; bitkilerin gelişmesinde büyük rol oynamaktadır. Örneğin bitkilerin fotosentezi 0 5 ºC arasında başlar, ºC arasında en yüksek değerini bulur, ºC den sonra ise durur. Bitkilerin hayati faaliyetlerini gösterdiği ( tomurcuklanma, tomurcukların patlaması, yapraklanma, çiçek açma, odun artımı vs. ) devreye vejetasyon devresi denir. Ortalama sıcaklık bu devrenin tayini için bir ölçü olarak alınır. Ortalama sıcaklıklar +10 ºC üzerinde olan aylar, vejetasyon devresi olarak alınmaktadır. Nispi (bağıl) nem ;havada bulunan su buharı miktarının o andaki hava sıcaklığında bu havanın taşıyabileceği en yüksek su miktarına oranıdır. Nispi nem ile sıcaklık arasında önemli bir ilişki vardır. Sıcaklık artıkça havanın aldığı nem miktarı yükselir. Havanın sıcak ve nispi nemi yüksek olan sahalarda buharlaşma-terleme az olduğundan nem isteği yüksek olan bitkiler yer alır. Vejetasyon devresinde bulutluluğun ve nispi nemin düşmesi, evapotranspirasyonu artırır. Buda kuraklığın artmasına dolayısıyla dikilen fidanların su sıkıntısı çekmelerine sebep olur. Bitkiler için kuraklık kavramı, nispi nemin % 30 un altına düştüğü, rüzgar hızının 5 m/sn nin üzerine çıktığı, hava sıcaklığının da 25ºC i geçtiği zaman söz konusudur. Bu durumda toprak ne kadar nemli ise o kadar az zarar meydana gelir. 0-20cm. deki toprak derinliğinin nem miktarı 20mm. nin üzerindeyse kuraklık zararı çok az olur. Eğer bu miktar 10mm. nin altına düşerse bitkilerde kuraklık zararları beklenmelidir. Don; Bir yörede bir yılda veya bir periyotta meydana gelen donlu günlerin sayısıdır. Yıl içerinde meydana gelen donlu günlerin birbirini takip edip etmediği, en erken ve en geç don tarihleri dikilecek Topaoğrafya (Fizyografik Faktörler) 5

6 Fizyografik faktörler coğrafik ilişkileri ve jeomorfolojik karakteristikleri özellikler mevkii deyimi ile ifade edilir. kapsar. Bu Mevki, genel ve özel mevki olmak üzere ikiye ayrılır. a) Genel mevki : Yöreye verilen genel adı, enlem ve boylam derecelerini, denize olan yatay uzaklığı, jeomorfolojik yapıyı içerir. b) Özel mevki : Yöresel ismi, denizden yükseklik, bakı, eğim, arazi yüzü şekli (Röliyef) ve komşu çevre gibi özelliklerle tanımlanır. Denizden yükseklik: Arazinin toprak özellikleri, iklim ve vejetasyon yapısı üzerinde etkili olmaktadır. Denizden yükseldikçe sıcaklık düşmekte, buna karşın nisbi nem, yağış ve rüzgar artmaktadır. Yükseklerde nem ve yağıştan dolayı bazlar yıkanır, toprak reaksiyonu asit özellikte olur. Denize olan yatay uzaklık azaldıkça yani denize yaklaştıkça mutlak ve bağıl nem yükselir. Bakı; Bir yerin sıcaklığı, yağış durumu, don etkisi ve güneş ışınlarını alması bakımından etkili olur. Ülkemizde kuzey, kuzeydoğu, kuzeybatı ve doğu bakıları genel olarak gölgeli bakılardır. Bu bakılar daha serindir. Güney, Güney doğu, Güneybatı ve batı bakılar ise güneşli bakılar olup daha sıcaktır. Nemli rüzgarlara bakan yamaçlar daha çok yağış alır. Bu bakılar serin olduğu için buharlaşma da daha azdır. Gölgeli bakılarda toprak, aynı bölgedeki güneşli bakılara göre daha nemlidir. Güneşli bakılarda ısınma fazla olduğundan nem kaybı da daha fazladır. Güneşli bakılarda don tehlikesi gölgeli bakılara göre daha fazladır. Eğim; yüzeysel akış, erozyon ve dolayısıyla toprak özellikleri üzerinde etkilidir. Eğim arttıkça yağış sularının yüzeysel akışı artar bundan ötürü erozyon şiddeti artar ve toprak derinliği azalır. Bunun sonucu eğimli yerlerde iskeletçe zengin sığ ve kurak topraklar oluşur. Arazi yüzü şekli ( Rölyef ) ; Bir yerin özellikleri ile toprakların su ve besin maddesi ekonomisi üzerine etkili olduğundan ova, yamaç, sırt, tepe, etek, çukur vb. deyimlerle tanıtımı yapılmalıdır. TOPRAK: Toprak; bitkilerin barındığı ve yaşamları için gerekli su, hava ve besin maddelerini temin ettiği yerkabuğunun üst kısmına toprak denir. Toprak oluşumunu; Anakaya ve özellikleri, zaman, iklim, arazi şekli ve canlı faktörler etkiler. Anakaya; kendisinden anamateryalin ve toprağın oluştuğu, yapısında çeşitli mineralleri içeren, henüz fiziksel parçalanmaya uğramamış jeolojik maddedir. Toprağı oluşturan anakaya ve anamateryaller kaynaklarına ve oluşumlarına göre üç büyük grupta toplanır. 1-Püskürük Kayalar: : Mağmanın yer içinde vaya yeryüzünde soğuyarak katılaşması sonucu meydana geli a-iç püskürük kayalarr :Magmanın yeryüzüne çıkmadan yerkabuğu içinde soğuyup 6

7 katılaşması sonucu meydana gelir.bunlar granit,siyenit,diyorit,gabro.. b-dış Püskürük Kayalar: Magmanın yeryüzü kabuğundaki çatlaklardan çıkarak katılaşmasıyla oluşur.örn.riyolit,trakit,andezit, bazalt 2-Tortul Anakayalar:Tortul ve başkalaşmış Kayaların fiziksel ve kimyasal olayların etkisiyle parçalanıp ayrışması sonucunda meydana gelen materyallerin su,rüzgar ve buzullar vasıtasıyla taşınıp birikmesi ile meydana gelirler... Kumtaşı: Kumların çimento görevi yapan silisyum ve karbonatların boşluklara dolarak sertleşmesi sonucu meydana gelirler. Şeyl: Sedimentasyonların en ince zerreleri olan toz ve kilin sertleşmesinden meydana gelmiştir. Konglomera: Genelde yuvarlak olan,değişik büyüklükteki çakıl ve molozların,aralarına yığılan ince materyaller vasıtasıyla sertleşmesinden meydana gelir.içinde pek çok cins kaya ve mineral vardır.kuvars ve feldispatlar çok bulunur.bir çok kayalardan daha sert ve dayanıklıdırlar. Kireç Taşı: Kireç taşı kalsiyum karbonat ihtiva eden ince taneli bir kayadır.kireç taşlarının esasını kalsit minerali oluşturur. Kalsiyum karbonattan başka kayanın saflığı üzerine tesir eden diğer yabancı maddeler de bulunur.genellikle griden kahverengiye doğru değişen bir renge sahiptir.organik menşeli oldukları gibi kimyasal yolla kalsiyum karbonatın çökmesi ile de meydana gelirler.kireç taşlarına kalker kayaları denilmekte olup; ülkemizde geniş bir yayılış alanına sahiptir. Dolomit: Kireç taşlarının oluşumu sırasında CaCO3 ile birlikte MgCO3 lar da çökerse dolomit oluşur.bu kayaların çoğunda dolomit ve kalsit mineralleri karışmış haldedir.ca fazla ise dolomitik kalker,eşit seviyede ise dolomit denir. 3-Metamorfik Anakayalar: Tortul ve püskürük anakayaların basınç ve ısı altında bazı hallerde de sıvı ve gazların iştiraki ile metamorfoze olması neticesinde metamorfik kayalar meydana gelir. Kumtaşı kuvarsite,şeyl arduvaza,kalkerler mermerlere dönüşürler.anı şekilde granitin değişmesiyle gnays,bazaltın değişmesiyle şistler meydana gelir. Metamorfoze olan materyallerin yapıları değiştiği gibi yeni mineraller de bu arada oluşur. Bunlar yüksek basınç altında kaldıklarından birbirine paralel tabakalar yani şistli bir yapı kazanırlar. Metamorfik kayaların içinde bulunan mineraller püskürük ve tortul kayalarda bulunan minerallerin aynısıdır. 7

8 Gnays: Metamorfik kayaların en büyük grubunu teşkil eden bu taşlar püskürük veya sedimenter formasyonlardan meydana gelebilir. Şist yapılı olan bu taş granit gibi kuvars,feldispat ve mikalardan ibarettir.bu mineraller granitte olduğu gibi karmakarışık değil birbirine az çok paralel tabakalar halinde bulunur. Mikaşistler: Kuvars ve mikadan oluşan şist yapılı taşlardır.içindeki mika türüne göre biyotitli mikaşist veya muskovitli mikaşist adını alırlar. Mermerler: Kireç taşlarından ve dolomitlerden meydana gelirler.nadir hallerde saftırlar. Kuvarsit: Kum taşından teşekküle eden bu taş çok sert ve sıkı bie strüktüre sahiptir.kum taneleri birbirleriyle çok kuvvetli bir biçimde silisyumla bağlanmıştır. Serpantinler:Yeşil renkli başkalaşım kayalarının ve erüptif kayaların yüksek basınç altında yeşil renkli kayalara dönüşmesi ile oluşur.anamateryal; anakayaların fiziksel parçalanma ve kimyasal ayrışmaya uğramasıyla meydana gelen kısmen gevşek kütledir. Anamateryal, kendine özgü strüktür ve mineralojik yapısıyla toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerini etkiler. Dolayısıyla bitki gelişimi üzerinde önemli roller oynar. Anamateryalin mineralojik bileşimi ile üzerinde meydana gelecek toprakların özellikleri arasında sıkı ilişkiler vardır. Örneğin, kalker anataşı üzerindeki toprakların tekstürü, baz doygunluk oranı ve asitliği ile granit anakayası üzerinde oluşmuş toprakları bu sayılan özellikleri arasında çok büyük farklar vardır. Anakayanın tanıtımı sadece isminin belirlenmesi ile değil tanelilik, tabakalılık, çatlaklık, içindeki katkı maddelerinin cins vb. özellikleri de belirtilerek yapılmalıdır. Anamateryal sınıflaması: Anamateryaller orjinlerine göre; Kolluvial: yerçekimi ile oluşan; Alluval:akarsular ile taşınmış; Glasial:buzullar ile taşınmış; Eolitik:rüzgarla taşınmış; Volkanik anamataryaller; Toprak profili ve özellikleri:.toprağın üst yüzünden anakayaya doğru alınmış olan düşey kesite toprak profili denir. Bu şekildeki düşey kesit,arazide dikdörtgenler prizması şeklinde bir hendek açmakla elde edilir ki, buna profil çukuru denir. Proje tanzimi için arazide, karelaj şebekesinde her 325 m ye denk gelen nokta üzerinde (10 hektar alanı temsil etmek üzere) açılması zorunlu olan profil çukurunun eni 75 cm,boyu 100 cm kadar olmalıdır. Derinliği ise anakayayın durumuna göre değişir.anakayası 120 cm den daha derinde olan topraklarda 120 cm derinliğe kadar,aksi takdirde anakayaya kadar kazılır.çukurun incelenecek kısmı çiğnenmemeli, üzerindeki ölü ve diri örtü bozulmamalıdır.çukurun ışık almasına da dikkat edilmelidir. 8

9 Profil Çukuru: * Yol,kanal,su arkı,dere kenarı ile sınır yerlerde * Hayvan yatmış yerler ile köstebek,tarla faresi vb.yuvalar civarında * Kompost,ahır gübresi,kireç,kum fabrika ve inşaat artıklarının yığıldığı yerlerde * Arazinin mevzii olarak su birikmiş,dere ve sel baskınına uğramış kısımlarında * Kömür ocakları,orman içi barakaları civarında ve diğer insan etkisi ile değiştirilmiş arazilerde Toprak Horizonları Bir toprak profili iyice incelenirse,bu profilin renk,,tekstür,strüktür vb. özellikler bakımından farklı olan ve birbiri üzerinde yatan tabakalardan oluştuğu görülür. Bu yatay tabakalara horizon denir. Horizonlar, klimatik, biyotik,arazi şekli ve anakaya gibi doğal faktörlerin etkisiyle uzun zaman periyotlarında oluşmuşlardır. A Horizonu ( Yıkanma Horizonu ):Mineral toprağın en üst kısmında olan,klimatik etkenlerle doğrudan doğruya temasta bulunan ve en fazla humus maddelerine sahip olan horizondur.humus etkisi nedeniyle genellikle koyu renktir. B-Horizonu ( Birikme Horizonu ): A horizonunun altında bulunan ve bu horizondan yağış suları ile taşınarak getirilmiş maddelerin biriktiği horizondur.bu horizon bazı koşullarda ayrışma olaylarının da cereyan ettiği horizondur. C-Horizonu ( Anamateryal Horizonu ): Üstündeki B horizonunu meydana getiren horizondur.eğer mekanik yollarla gevşemiş ve parçalanmış ise Cv ismini alır.ayrışmamaış sert kaya halinde ise Cn ismini alır. Toprak özelliği; fiziksel özellkleri ve kimyasal özellikleri olmak üzere ikiye ayrılır. 9

10 Toprak fiziksel özellkleri: Toprak türü: (tekstür) Toprak mataryalinin tane büyüklüğü bakımından bileşimini belirleyen bir deyimdir. Tekstür sınıfı üçtür.bunlar; Kum,toz ve kildir. Toprak türü çeşitleri: Toprak türü çeşitleri toprağın içinde bulunan toz kum ve kil oranlarına göre sınıflandırılmaktadır. Bunlar;kum,toz,kil,balçıklı kum, kumlu balçık, killi balçık, balçıklı kil dir. Taşlılık Ve Derinlik Toprağın iskelet miktar:(toprak taşlılığı) Toprağın iskelet miktarı denilince,çapları iki mm den büyük olan mineral parçaları anlaşılır.taş ve çakıllar toprağın su tutma kapasitesi, geçirgenliği,besin ve sıcaklık ekonomisi üzerinde önemli bir role sahip olduğundan her horizon için veya her 30 cm toprak derinliği için hacmen % ölarak tespit edilir Toprak derinliği: Sert anakaya üzerinde yatan ince taneli gevşek mataryalin kalınlığıdır.buna<mutlak toprak derinliği> denir.köklerin yayıabildiği derinliğe ise <fizyolojik toprak derinliği> denir. Tanım Profilin İskelet % si Taşsız-az taşlı 0-25 Orta taşlı Çok taşlı İskelet ( litosolik ) Yüzeysel Taşlılık Sınıfları Taşlılık Oranı (%) 0-5 Taşsız-Az taşlı 6-25 Orta taşlı Taşlı >50 Çok taşlı TOPRAK DERİNLİĞİ 10

11 Derinlik ( cm ) Tanımı 0-30 Sığ Orta derin Derin Toprak Strüktürü: Toprak taneciklerin oluşturan kum,toz ve kilin istiflenmesidir. Toprağın üç ana strüktür sınıfı vardır. Tek tane strüktürü, Masif strüktür, Kırıntı strüktürü, Toprak rengi: Toprak rengi,bilinen renklerden hangisine benziyorsa o terim kullanılarak tanıtılabilir.her horizon,çin tespit edilir. Toprak rengi bir takım toprak özelliklerini ifade etmesi ve genetik horizonların,dolayısı ile klimatik toprak tiplerinin ayrılması bakımından büyük bir önem taşır. Örneğin alacalı renk kötü dranaj koşullarını,fazla koyu renk organik madde fazlalığını, açık soluk renk aşırı yıkanma olaylarını gösterir. Toprağın Humus Miktarı Toprakta ne kadar çok humus varsa genel olarak rengi o kadar koyu olur. Toprak organik maddesinin(humusun) arazide tanıtımı laboratuar analizlerine göre belirtilir. Organik madde%si 1 den az humus bakımından pek az 1-2 humus bakımından fakir 2-5 orta derecede humuslu 5-10 humus bakımından zengin humus bakımından çok zengin turbamsı 30 dan çok turba Humus tipleri: Ham humus, Çürüntü tipi humus, Mul tipi humus, 11

12 Kök Yayılışı: Bitki köklerinin toprakta inebildiği derinlik ile topraktaki kök yoğunluğunu ifade eder.topraktaki su, hava ve besin ekonomisi hakkında bilgi vermesi,horizonların su geçirgenliği ve havalanması hususunda etkili bulunduğundan önemlidir. Kök yayılışı ile ilgili olarak; Kök yayılış derinliği, ince köklerin(çapları 2mm den küçük) yayılış derecesi,köklerin dağılış şekli, Drenaj: Toprağin su tutma kapasitesini aşan fazla suyun toprak içinde yanlara ve aşağı doğru sızıp gitme hareketidir.buna<toprağın geçirgenliği>denir. Taban suyu:yer kabuğu içindeki boşlukları birbirine bağlayacak şekilde dolduran,yer çekimi etkisi ile oluşturulmuş bulunan,eğim veya farklı basınç potansiyeli ile hareket edebilen toprak suyudur. Toprağın Kimyasal Özellikleri: Toprak Reaksiyonu,Kireci Ve Tuzluluğu Toprak Reaksiyonu (ph):toprak ph sı bir toprak çözeltisindeki asitliği veya alkaliliği tanımlayan bir ölçüdür.asitliğin miktarı H+ ve OH- iyonlarının konsantrasyonuna bağlıdır. ph logaritmik birim şeklide ölçülür.ph bir birim artarsa,h konsantrasyonu 10 kez azalır.örneğin ph 4 te ph 7 ye göre 1000 kat fazla H+ iyonu vardır. ph kademeleri 0-14 arasındadır.ancak toprak tepkimesinin normal aralığı 5-8,5 olup bunun üstünde ve altındaki değerler çoğu bitki için ciddi sorunalr oluşturur.toprak ph sı labaratuvar şartlarında ph metre ile ölçülür.arazide kullanılan farklı ph ölçerler bulunmaktadır. Toprak ph sı doğrudan ve/veya dolaylı olarak toprak içersinde meydana gelen birçok fiziksel,kimyasal ve biyolojik olayı etkiler.toprak reaksiyonu ile canlılar arasında sıkı bir ilişki vardır.mesela,mantarlar 4-5,bakteriler ise 6-8 ph larda daha etkindir. Toprak reaksiyonu: Reaksiyon Sınıfı ph Reaksiyon Sınıfı ph Ekstrem Asit <4,5 Nötr 6,6-7,3 Çok Kuvvetli Asit 4,6-5,0 Hafif Alkali 7,4-7,8 Kuvvetli Asit 5,1-5,5 Orta Alkali 7,9-8,4 Orta Asit 5,6-6,0 Kuvvetli Alkali 8,5-9,0 Hafif Asit 6,1-6,5 Çok Kuvvetli Alkali >9,0 12

13 Tuzluluk: Toprağın tuzluluk kavramı, birim hacimdeki toprakta bulunan çözünebilir tuzların miktarını belirtir.genellikle Cl ve SO4 anyonlarının 2 değerli katyonlarla,özellikle Ca,Mg,ve Na ile oluşturdukları tuz bileşiklerinden kaynaklanmaktadır. Toprak tuzu labaratuvar koşullarında elektrik geçirgenlik ölçüm cihazıyla belirlenir ve veriler tablodaki sınıflandırmaya göre yapılır. Tuzluluk (ms/cm) Sınırı Tanımlaması <2 Tuzsuz 2-4 Az Tuzlu 4-8 Orta Tuzlu 8-16 Çok Tuzlu >16 Aşırı Tuzlu Kireç: Topraktaki kireç miktarı bitkiler için çok önemlidir.temel kireç bileşikleri; kalsiyum, mağnezyum, karbonatlar ve dolomittir.labaratuvar koşullarında, karbonat miktarı nicel olarak belirlenerek % toplam CaCO3 miktarı cinsinden ifade edilir. Toprak kireç içeriği sınıflaması genel olarak tablodaki gibi yapılmaktadır. Toprak Kireç %CaCO3 İçeriği Az Kireçli 0-4 Orta Kireçli 4-8 Kireçli 8-15 Çok Kireçli Çok Fazla Kireçli Marn >55 Rüzgar yönü dikkate alınarak yangın emniyet şeritlerinin tesisi Rüzgar Perdelerinin Tesisi, gibi karar verme mekanizmasında kullanılır. VEJATASYON: Vejatasyonu, orman çalı ve çayır gibi çeşitli bitki toplulukları oluşturur. Su harcamaları bakımından değişik derecede etkilere sahiptir.mevcut toprak florası o yerin su ekonomisi bakımından bir gösterge olabilir. Bu bakımdan su ekonomisi hususunda karar verilirken mevcut vejatasyon tipleri göz önün de bulundurulmalıdır. 13

14 Buraya kadar incelediğimiz yetişme muhiti faktörleri ormancılık faaliyetlerinde önemli bir yere sahip olup; Ağaçlandırmanın amacı. Tür ve Orijin Seçimi Örtü Temizliği ve zamanı Toprak işleme zamanı ve yöntemleri Dikim zamanı ve yöntemleri Bakım zamanı ve yöntemleri, Bu etkenlerin analiz ve yorumlanmasına göre belirlenecektir. ROJE DÜZENLEME ESASLARI Uygulama Proje Adları: 1- Ağaçlandırma projeleri 2- Erozyon Kontrolü/Toprak Muhafaza Projeleri 3- Rehabilitasyon Projeleri 4- Mera Islahı Projeleri 5- Yeşil Kuşak Projeleri 6- Çok Amaçlı projeler PROJE YAPIMINA BAŞLAMADAN ÖNCE TEMİN EDİLECEK BİLGİLER. * Proje sahasına ait en güncel haritalar ve amenajman bilgileri * sahanın mülkiyet durumuna ait bilgiler(hazine ise hahsis belgesi,orman ise kadastro parsel noları) * Kadastro bilgileri,sahadan gerçek ve tüzel kişilere verilen izin irtifak haklarına ait bilgiler,sit alanları, yöre halkına tanınan otlak,yaylak,geçiş hakları gibi haklar * Sahadaki tıbbi aromatik bitkiler ve endemik türler * *Uygulanacak projeden etkileneck olan yöre halkının talepleri, projeye bakış açısı ARAZİYE ÇIKARKEN YANIMIZDA BULUNDURMAMIZ GEREKEN TEMEL EKİPMANLAR 14

15 *Arazide dolduracağımız karneler ( Ek-1 vb ) *Amenajman haritası *Örnekler için yeteri kadar poşet *Küçük bir çapa ve el küreği *Kurşun kalem,silgi,yeteri kadar blok not *Asit,Ph metre,saf su,içme suyu ve yeterli azık BÜRO VE ARAZİDE YAPILAN ÇALIŞMALAR: * Amenajman verilerine göre sahanın incelenmesi * Amenajman haritası ile topoğrafik paftanın çakıştırılması * Topoğrafik pafta üzerine 325m.ara ile karelajların atılıp koordinatlarının GPS ye yüklenmesi * Arazide GPS yardımıyla Belirlenen noktalara gidilip profil çukurlarının açılması * Çukurların incelenip gerekli verilerin çukurdan ve araziden toplanması * Verilerin haritaya işlenmesi ve gerekli örneklerin alınması * Yerel halkla proje ile ilgili görüşler yapılması fikirlerinin alınması * Veriler ışığında çalışma tekniğine ve çalışılacak alanlara karar verilmesi * Örneklerin labaratuvara tahlile gönderilmesi * Büroda projenin tanzimi Proje Tanziminde Tesis Amacının Belirlenmesi Ağaçlandırma projeleri; Endüstriyel amaçlı, Toprak muhafaza amaçlı (erozyon kontrol amaçlı), Hidrolojik amaçlı, Yeşillendirme amaçlı, Olarak tanzim edilir. TOPRAK HARİTALARININ YAPILMASI Sahada yapılacak faaliyet türlerinin belirlenmesi, yatırımların başarıya ulaşması başlangıçta toprak etütlerinin çok sağlıklı bir şekilde yapılıp değerlendirilmesine bağlı olduğu açıktır. Toprak etütleri için öncelikle aday proje sahasının sınırları 1/25000 ölçekli topografik pafta üzerine işlenir. Daha sonra, önceden aydınger kağıdına çizdiğimiz 1,30 x 1,30 cm lik karelaj şebekesinin delikli köşe noktaları proje sahası üzerine aktarılır. Her köşe noktasına sağa doğru 1 den başlamak üzere sıra numarası verilir. Köşe noktalarının koordinatları GPS ye yüklenerek arazide doğru bir şekilde yerlerinin bulunması sağlanabilir. Toprak profillerinin yer seçiminde de anlatıldığı gibi toprak profilleri; - Fizyolojik arazi birimleri (dağlık, düzlük, vadi, plato, v.b.) değiştiğinde, - Eğimlerin değiştiğinde, - Doğal bitki örtüsü değiştiğinde açılmalıdır. 15

16 - Ayrıca toprak yüzeyinde saptanan renk, taş, çakıl, çatlak, v.b. durumlarda gerektiği kadar ara profiller açılmalıdır 120 cm derinliğe veya anakaya ya kadar açılan profillerde gerekli incelemeler yapılarak yetişme ortamı etüt çizelgesi doldurulacaktır. Kızılçam, Fıstıkçamı gibi türler için gerektiğinde Ceviz, Kestane ve özel ağaçlandırmalarda kullanılan Zeytin ve benzeri türler için proje sahasını temsil eden ve değişik özellikler gösteren (anakaya, toprak bünyesi, taşlılığı, v.b) profillerden alınacak toprak örnekleri Toprak Laboratuar Müdürlüklerinde tahlil ettirilir. Bazen anakayanın tespitinde zorlandığımız kaya parçalarını da Laboratuar Müdürlüğüne getirilerek anakayanın belirlenmesi konusunda yardım alınmalıdır. Arazide gerekli etütler yapılırken taşlılığı % 81 den fazla olduğu litosolik sahalar ile kayalık sahalarına GPS ile koordinatları alınmalıdır. Büroda yetişme ortamı etüt çizelgesi, 1/ ölçekli jeoloji haritaları, Avan projelerdeki 1/ ölçekli toprak ve jeoloji haritaları ile toprak analiz cetvelleri göz önüne alınarak 1/25000 ölçekli harita üzerinde 4125 sayılı tamimin Toprak Haritası Özel İşaretleri kullanılarak toprak haritası tanzim edilir. Toprak profilleri açılan noktalar toprak haritası üzerinde veya proje sınırları çizilmiş ayrı bir krokide içerisine sıra numarası verilmiş ( 3 ) yuvarlaklarla gösterilecektir Proje Tanziminde Genel Esaslar Uygulama projesi tanziminde; Orman Genel Müdürlüğünün 7,14,16, 18, 4125 ve 4125 Ek-1 no.lu tamimleri ile idarece yayımlanan talimatlar ve bilimsel yayınlar dikkate alınarak, 4125 no.lu tamimdeki uygulama projesi dispozisyonları ve farklı tarihlerde yayımlanan dispozisyonlar (rehabilitasyon proje dispozisyonu,yeşil kuşak proje dispozisyonu vb.) ve ekteki çizelgeler kullanılacaktır.ağaçlandırma projeleri 4125 nolu tamimdeki Orman İçi ağaçlandırma Projesi dispozisyonuna göre yapılacaktır.projedeki cetveller yeniden numaralandırılmış olup dispozisyon numaralarına bakılmaksızın yeni numaralarıyla kullanılacaktır. Proje yapımcısı orman ve arazi kadastro bilgileri ile amenajman bilgilerini ilgili kurumlardan araştırarak bu doğrultuda idare ile koordineli çalışacaktır. İdare amenajman ve topografik haritaları altlık olarak kullanılmak üzere yükleniciye temin ve tedarikte yardımcı olacaktır. Proje ekine 22 No.lu Tablo ile Amenajman Planı Saha Döküm Tablosunun orijinalinin fotokopisi eklenecektir. Tüm projelerin, her sayfası tek taraflı olarak basılacak ve her bir sayfa, proje yapımcısı teknik eleman/elemanlar ile Etüt ve Proje Şube Müdürleri tarafından paraflanacaktır. Projeler onaylandıktan sonra istenilen sayıda bez cilt ile ciltlenecek ve özellikle ciltlenme aşamasında Genel Müdürlüğümüzce onaylanmış projenin, sayfaları (onay sayfası dahil) ve ekleri ile birlikte eksiksiz olarak ciltlenmiş olmasına azami dikkat edilecektir. Cilt renklerinde standardı sağlamak için Ağaçlandırma Projeleri Lacivert, Erozyon Kontrolu Projeleri Kırmızı, Rehabilitasyon Projeleri Mavi, Mera Islahı Projeleri Sarı, Yeşil Kuşak Projeleri Yeşil ve Çok Amaçlı Projeler Siyah renk cilt bezi ile ciltlenecektir. Ciltlerin her iki kapak içine A4 dosya 16

17 kağıdı sığacak cepler ile CD cebi yapılacaktır. Ciltlerin sırt kısmına proje adı ve yılı mutlaka yazılacaktır. Cildin kapak sayfasında projeye ait genel bilgiler başlık olarak yer alacaktır. (Bez cilt kapak örneği şartname ekindedir.) İdare,ihaleli projelerin idari şartnamelerinde proje yapımı ile ilgili iş akım planı oluşturacaktır. İş akım planının azami süresi uygulama projesinin idareye teslim edileceği süre olup, bu süre iki aydan az olmayacaktır. Azami süre üç zaman dilimine bölünecek olup, bu sürenin 1/3 lük birinci zaman diliminde yüklenici teknik şartname gereği toprak profillerinin açılması, toprak numunelerinin alınması ve arazinin etüt edilmesi iş ve işlemlerini bitirecek, ikinci 1/3 lük zaman diliminde yapımcı büro işlerini bitirip projeyi idareye teslim edecek, üçüncü 1/3 lük zaman diliminde ise İl Müdürlüğünce ve Genel Müdürlüğümüzce uygulama projelerinin varsa eksiklikleri tespit edilecek ve gerekli görülmesi durumunda Genel Müdürlüğümüzce arazi incelemesi yapılacaktır. Birinci ve ikinci 1/3 lük zaman diliminde İl Müdürlükleri Ağaçlandırma Şube Müdürü veya Mühendisi ile Etüt Proje Şube Müdürü veya Mühendisi imzalı tutanak tutulup ihale dosyasına konulacaktır. Büroda Yapılacak İşler : Proje sahasının sınırları 1/25000 ölçekli topoğrafik pafta üzerine işaretlenerek, Kadastro ve Amenajman haritaları ile çakıştırılacaktır. Proje Sahasını gösterir harita üzerine 1,30 x 1,30 cm.'lik karelaj şebekesine göre kuzey batıda 1 den başlayarak doğuya doğru profil numaraları verilecektir. Bu şekilde profil numaraları verilerek oluşturulan harita, kontrol teşkilatınca incelenip uygulanabilirliği kabul edildikten sonra uygulamaya başlanacaktır. Arazide Yapılacak İşler : Haritaya işaretlenen profil noktalarına, arazide GPS ile gidilecek ve profil noktasının koordinatları alınacaktır.projeye konu alan, arazide incelenerek amenajman planı ile karşılaştırılacak,fiili durum ile plan arasında farklılıklar var ise bu farklılıklar da haritaya işaretlenerek Bugünkü Arazi Kullanma Durumu Haritası belirlenecektir. Arazide her profil noktasında toprak derinliğinin uygun olduğu yerlerde 0,80 m genişlikte, 1,00 m uzunlukta, 1,20 m. derinlikte veya toprak daha sığ ise blok anakayaya kadar; ayrışmış, yumuşamış yada ayrışmakta olan bir Cv tabakasına rastlanılması durumunda yine 120 cm. derinliğine kadar toprak profilleri açılacaktır. Açılan profiller etüt edilerek bu şartnamenin ekinde bulunan "Fizyografik ve Genel Toprak Özellikleri" ile "Yetişme Ortamı Etüt Çizelgesi" düzenlenecektir. Arazide anakaya, bitki örtüsü, toprak rengi ve topoğrafya gibi özelliklerin değiştiği noktalarda "ara profiller" açılarak değişiklikler tespit edilecektir. (Yetkililerin talebi doğrultusunda açılacak ara profiller için açılan toplam profil sayısının, projede açılması gereken profil sayısını aşan miktarı için birim fiyatlar dahilinde (2203 no.lu Poz) ayrıca ödeme yapılacaktır.) Proje sahasının ve Toprak Profilinin incelenmesi, a- Diri Örtü ve Topoğrafyanın İncelenmesi : Diri Örtünün ; türleri, ortalama dip çapı, ortalama boyu, kapalılığı ve karışım oranlarına göre sınırları, (Her bölme için diri örtü olsun olmasın farklı donelere ait en az 2 resim projeye eklenecektir.) arazi röliyefi, yamaç eğimi, kırıklığı, yüzeysel taşlılık, blok kayalık alanlar ve sınırları, tespit edilecektir. 17

18 b- Toprak Profilinin İncelenmesi : 1- Profillerin mutlak ve fizyolojik toprak derinlikleri, mevcut horizonlar ve derinlikleri, profil taşlılığı, anakayanın türü ve yapısı, yamaç sızıntı suyu durumu, profilde renklilik, taban suyu durumu vb. özellikler tespit edilecektir.(anakaya isim olarak belirtilecek ve genel özellikleri açıklanacaktır). Yol şevleri ve dere içlerindeki yarıntıların incelenmesinde, daha geniş manada saha genelinde tabakalanma varsa bu durum projede açıklanacak, bu yapıyı gösteren resimler projeye eklenecektir. 2- Açılan toprak profillerinin %10' undan ve varsa farklı özelliklerdeki ara profillerin her birinden horizonlar itibari ile; horizonlaşmanın olmadığı durumlarda ise 0-30, 31-60, ve cm derinliklerinden toprak örnekleri alınacaktır. Profillerde tespit edilen horizonların her birinin derinliğinin 30 cm den fazla olması durumunda aynı horizon da olsa her 30 cm lik bölüm için toprak örneği alınacaktır. Toprağın tekstürü, ph'sı, aktif ve total kireç oranı, tuzluluğu, organik madde oranı, toprağın türü (kum,toz,kil olarak) yönleriyle öncelikle Çevre ve Orman Bakanlığına bağlı Toprak Laboratuar Müdürlüklerinde veya istenilen tüm bu verileri verebilecek diğer kamu kurum ve kuruluşlarında da analiz ettirilecek ve analiz sonuç cetvelleri projenin toprak bölümüne ilave edilecektir. Bütün profillerin resimleri sıra numarasına göre açılmayan profiller de dahil olmak üzere projeye eklenecektir. 3- Toprak profillerinin resimleri çekilirken proje adı ve profil numarasını belirtir bilgi notu profilin uygun yerine yerleştirilecektir. Proje ekine konulan resimlerde profile ait bilgiler net olarak okunacak şekilde resim ebatlandırılacaktır. Fotoğraf ebatları A4 kağıtta en fazla 9 adet resim olacak şekilde tercih edilecek olup daha küçük ve daha fazla resim tek sayfada yer almayacaktır. Taşlılık, vejetasyon vb. nedenlerle açılamayan profillerin arazide isabet ettiği noktaların resimleri bilgi notu ile birlikte çekilecektir. Resimler sıra numarasına göre tab ettirilecektir. Baskılarda fotoğraf kağıdı kullanılacaktır. Madde 5- İklim Verilerinin Değerlendirilmesi Proje sahasına en yakın meteoroloji istasyonuna ait en son yayımlanan çok yıllık iklim değerleri alınır. Meteoroloji istasyonunun iklim değerleri ile proje sahasının mevkii, bakısı ve yüksekliği gibi iklim özellikleri dikkate alınarak Prof. Dr. Sırrı ERİNÇ'e göre yıllık ve aylık olarak meteorolojik değerler yorumlanacaktır. Proje sahasına ait aylık iklim indis değerleri tespit edilecek ve bu doğrultuda çalışma zamanları projede belirtilecektir. Madde 6- Uygulama Projesi Türünün Belirlenmesi Anakaya, toprak, iklim, bakı, yükselti ve mevcut flora gibi yetişme muhitini oluşturan faktörler birlikte ve tek tek analiz yapılarak yorumlanacaktır. Diri örtü tipine, erozyon şekline ve şiddetine, yüzeysel taşlılığa, yamaç eğimine, toprak özelliklerine ve analiz sonuçlarına göre yapılacak çalışma yöntemleri (ağaçlandırma, erozyon kontrolü, rehabilitasyon, mera ıslahı vb.) belirlenecektir. Uygulama yöntemlerinin tespitinde ilgili taşra birimleri ile koordineli olarak çalışılacaktır. 18

19 Madde 7- Uygulama Projesi Faaliyetlerinin Belirlenmesi a) İç Taksimat Şebekesi: Proje sahasındaki mevcut yollar tespit edilip ilgili cetvellere bölme bazında işlenecek ve çalışma alanından düşülecektir. Şayet saha içindeki mevcut yollarda herhangi bir bakım çalışması yapılacaksa çizelge - 3 de çalışma yapılacak alanlar kısmında değerlendirilecektir. Projeye konu alan içerisinde Yangın Emniyet Yolları ve Servis Yollarının bölme ve bölmecikler itibari ile miktarları,alanları yapılacak işler haritasında ve ilgili cetvellerde gösterilecektir.servis yolları standart meyile göre tesviye eğrili harita üzerinde dijital ortamda uygun metotla belirlenecektir. Yangın emniyet yolları hem Km. hem de Ha. birimi itibariyle belirtilecektir. b) Diri Örtü Temizliği : 1- İşçi ile diri örtü temizliği yapılacak alanlar, yöntemleri, zamanı ve kullanılacak aletler, ekipmanlar v.b, 2- Makineli diri örtü temizliği yapılacak alanlar, yöntemleri, zamanı, makine cinsleri ve gücü, kullanılacak ekipmanlar v.b, belirtilecektir. c) Toprak İşleme : 1- İşçi ile toprak işleme yapılacak alanlar, yöntemleri ve zamanı, mevcut duruma göre vejetasyon, taşlılık, rölyef vb. durumlara göre hektardaki teras miktarı, 2- Makine ile toprak işleme yapılacak alanlar, yöntemleri ve zamanı, makine cinsleri ve gücü, kullanılacak ekipmanlar ve çalışma zamanları v.b, belirtilecektir. Konu 18 No.lu Ağaçlandırma Tamiminde belirtildiği şekilde detaylı olarak anlatılacaktır. d) Dikim : Yetişme muhiti özellikleri ile yörenin odun hammaddesi ihtiyaçları dikkate alınarak dikilecek türler,idare süreleri, karışım oranları, dikim metodları ve dikim zamanları, gerekçeleri ile birlikte projede açıklanacaktır. Dikimde uygulanacak aralık x mesafeler Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolu Genel Müdürlüğünün bu konuda yayımladığı talimata uygun olacaktır. Ayrıca tür seçiminde idare ile mutabakat sağlanması şarttır. Dikilecek türlerin orijinleri, hangi tohum kaynağından ve hangi fidanlıklardan temin edileceği belirtilecektir. Belirlenen çalışma yöntemleri ve tesislerin sınırları ilgili haritalara sembolleri ile işaretlenecektir. Alan ölçümlerinde, fiili durum farklılıkları da dikkate alınacak olup amenajman planlarındaki alanlar esas alınacaktır. 19

20 Çalışma yöntemleri, kullanılacak makine,ekipman,aletler ile dikilecek türlerin tespitinde müteahhit firma ile idare arasında anlaşmazlık olduğu takdirde orman genel müdürlüğünün bu konuda yayımladığı tamim, tebliğ ve emir niteliğindeki açıklamaları doğrultusunda son karar mercii orman bölge müdürlüğüdür. e) Bakım : 1- Tamamlama oranı, zamanı, şekli belirtilecektir. (Tamamlama oranı % 15 olarak alınacaktır.) 2- İşçi gücü ile yapılacak bakım yöntemleri, zamanı, tekrarı, şekli, kullanılacak aletler, poz numaraları v.s belirtilecektir. 3- Makine ile yapılacak bakım yöntemleri, zamanı, tekrarı, şekli, makinenin cinsi, gücü, poz numaraları v.s belirtilecektir. 4- Bakım cetvelinde kullanılacak pozun birimine göre değerleri yazılarak cetveller tanzim edilecektir. f) Erozyon Kontrolu Çalışmaları : 1- Yamaç Islahı, 2- Oyuntu erozyonu ile mücadele, 3- Diğer erozyon kontrolü önlemleri, belirtilecektir. Erozyon kontrol çalışmaları, ilgili tamime uygun olarak yapılacaktır. Erozyon durumu cetveli proje sahasına göre hazırlanacaktır. g) Mera Islah Çalışmaları : Mera ıslahı çalışmalarında en az her 50,0 hektarda 1 adet toprak profili açılarak, etüt karneleri doldurulacaktır. Projede blok alanda arazi hazırlığı, ekim-dikim faaliyetleri öngörülüyorsa her 10,0 hektarda bir adet toprak profili açılıp etüt karneleri doldurulacaktır. Mera Islahı çalışmaları ıslah önlemleri, tuzluk, sıvat, kaşınma kazığı, gölgelik, koyun banyoluğu, karık v.b. yapılacak işler belirlenecektir. İlgili Mera tamimine uygun olarak yapılacaktır. Madde 8- Harita Üzerinde Yapılacak Ölçümler Alan ölçümlerinde halen uygulaması devam eden amenajman planlarındaki alanlar esas alınacak olup kadastrosu yapılmış olan yerlerde ise kadastro sınırları haritaya işaretlenecektir. 20