Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015

Transkript

1 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015 A

2 PİYASASI 2015 YILI SEKTÖR RAPORU

3 Bu raporda yer alan tüm bilgi, tablo ve şekillerin her hakkı saklıdır. Kaynak gösterilmeden kullanılamaz. T.C. ENERJİ PİYASASI DÜZENLEME KURUMU Strateji Geliştirme Dairesi Başkanlığı ANKARA, 2016 Önemli Hatırlatma: Lisans sahibi firmalar, Piyasası Bildirim Yönetmeliğinin ilgili hükümleri çerçevesinde bildirim düzeltme talebinde bulunarak daha önce Kuruma sundukları verilerde düzeltme yapabilmektedir. Bu sebeple yayımlanan raporlar arasında veri farklılıkları olabilmektedir. Bu rapor, Resmi İstatistik Programı kapsamında yayımlanmaktadır.

4 Başkanın Mesajı Piyasası Düzenleme Kurumu olarak istikrarlı, şeffaf ve rekabetçi bir enerji piyasasının oluşturulması hedefi doğrultusunda, gerek piyasada faaliyet gösteren şirketlerin ihtiyaçlarını gerekse tüketicilerin haklarını göz önünde bulundurarak, Kurumumuza verilmiş olan düzenleme görevini en iyi şekilde yerine getirebilmek için büyük bir gayretle çalışmaktayız. Kurumumuzca yapılan çalışmalar neticesinde, doğal gaz piyasasında faaliyet gösteren kişiler, 2013 yılı Nisan ayından itibaren faaliyetlerine ilişkin bildirimlerini elektronik imza kullanarak yapmaya başlamışlardır. Piyasada faaliyet gösteren kişilerin yaptıkları bildirimlerin Kurumumuzca detaylı olarak incelenip derlenmesi suretiyle hazırlanan ve 2015 yılı Ocak ayından itibaren yayımlanmaya başlanan aylık doğal gaz piyasası sektör raporlarında, tüm paydaşlarımız için yararlı olabileceğini düşündüğümüz detaylı verileri paylaşmaya çalışmaktayız. Gelinen aşamada, piyasada faaliyet gösteren firmalardan alınan verilere göre, 2015 yılı sonu itibariyle 80 ilimizdeki tüketicilere, sıkıştırılmış halde, sıvılaştırılmış halde veya boru hatlarıyla doğal gaz arzı sağlanmıştır. 13 yıl önce 6 il merkezinde doğal gaz dağıtımı yapılırken an itibariyle 77 il ve yaklaşık olarak 320 ilçeye doğal gaz iletim-dağıtım hatlarını ulaştırmış bulunmaktayız. Boru hatları ile doğal gaz ulaşmayan şehirlerimiz için ise LNG ve CNG olarak doğal gaz kullanımının sağlanması için sektör tarafından yapılan çalışmalar devam etmektedir. Doğal gaz sektöründeki 69 dağıtım şirketi tarafından yaklaşık kişiye istihdam sağlanmış ve 11,5 milyar TL yi bulan şebeke yatırımı yapılmış durumdadır. Öte yandan, piyasada faaliyet gösteren şirketler arz güvenliği açısından spot LNG ithalatını arttırmaya devam etmektedirler. Doğal gaz arz tarafında sektör paydaşlarımızın ve doğal gaz kullanan vatandaşlarımızın haklarını ve memnuniyetini göz önüne alarak hem tüketici hem de yatırımcı açısından ihtiyaç duyulan düzenlemeleri yapmaya devam edeceğiz. Çalışmalarımızın, paydaşların görüşleriyle daha da zenginleşeceğinin bilincindeyiz. Bu sebeple, yayımladığımız aylık ve yıllık doğal gaz sektör raporları ile ilgili olarak tüm paydaşlardan gelecek yapıcı eleştirilere açığız. Piyasası Düzenleme Kurumu Başkanı olarak, 2015 yılı Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporunun ilgili tüm kişi, kurum ve kuruluşlara faydalı olmasını temenni ederim. Mustafa YILMAZ Kurum Başkanı III

5

6 YÖNETİCİ ÖZETİ Üretim Yurt içinde üretim yapan toptan satış lisansı sahibi 9 şirket tarafından 2015 yılında 381,37 milyon Sm 3 doğal gaz satışa sunulmuştur. Üretimi yapılarak satışa sunulan gaz miktarı 2014 yılına göre %20,45 azalmıştır. İthalat 2015 yılında, ,08 milyon Sm 3 doğal gaz ithal edilmiştir. Doğal gaz ithalatı 2014 yılına kıyasla %1,70 oranında azalmıştır yılında, ithalat %55,31 lık payla en fazla Rusya dan yapılmıştır yılında toplam 7.648,96 milyon Sm 3 LNG ithalatı yapılmış olup, söz konusu miktar toplam ithalatın %15,79 udur. Toplam LNG ithalatının %48,35 lik bölümü Spot LNG ithalatı olup, geri kalan kısmı BOTAŞ tarafından Cezayir ve Nijerya dan ithal edilen uzun dönem sözleşmeli ithalat miktarı oluşturmaktadır. İhracat 2015 yılında ihracat lisansı sahibi 9 şirketten yine sadece BOTAŞ faaliyette bulunmuş olup bahse konu şirket tarafından Yunanistan a 623,94 milyon Sm 3 doğal gaz ihraç edilmiştir. Depolama 2015 yılında depolama tesis kapasitelerinde bir değişiklik olmamıştır. Depoların yıl sonu toplam stok miktarı 2.126,76 milyon Sm 3 olarak gerçekleşmiştir. Tüketim 22/01/2015 tarih ve sayılı Kurul Kararı ile Sm 3 olarak belirlenen 2015 yılı ulusal doğal gaz tüketim miktarı 5,63% sapmayla Sm 3 olarak gerçekleşmiştir yılında, 535,40 milyon Sm 3 LNG, ulusal iletim şebekesi kullanılmadan doğrudan tüketiciler tarafından tüketilmiştir. Söz konusu miktarın toplam ulusal doğal gaz tüketimi içindeki payı % 1,12 olarak hesaplanmıştır. Şehir İçi Doğal Gaz ı 2015 sonu itibariyle; doğal gaz dağıtım lisansı almış şirketlerce gerçekleştirilen toplam yatırım tutarı (işletme giderleri ve KDV hariç), TL, inşa edilen çelik hat uzunluğu m ve polietilen boru hatlarının uzunluğu (Servis hattı uzunluğu hariç) m olarak gerçekleşmiştir yılı sonu itibariyle doğal gaz dağıtım lisansı sahibi şirketlerin doğal gaz hizmeti götürdüğü toplam konut abone sayısı e; serbest tüketici sayısı ise yaklaşık ye ulaşmıştır. V

7 2015 YILI PİYASASI GENEL GÖRÜNÜMÜ Üretim Yapan Sahibi Şirketlerce Satışa Sunulan Doğal Gazın Üretimin Yapıldığı İllere Göre Dağılımı (milyon Sm 3 ) İLLER Genel Toplam ADIYAMAN 0,26 DÜZCE 44,08 EDİRNE 3,55 İSTANBUL 24,04 KIRKLARELİ 54,96 MARDİN 2,14 TEKİRDAĞ 252,35 Genel Toplam 381,37 Kaynak Ülkelere göre Doğal Gaz İthalat Miktarları (milyon Sm 3 ) 2015 Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* Toplam * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. İhracat Miktarı (milyon Sm 3 ) İhracat yapan şirket Doğal gazın ihraç edildiği ülke Miktar BOTAŞ Yunanistan 623,94 Yıl Sonu Toplam Stok Miktarları (milyon Sm 3 ) Yıllar Miktar , ,76 Sektörlere Göre Doğal Gaz Tüketim Miktarları (milyon Sm 3 ) Sektör Çevrim , ,67 367,41 302,34 86,56 423,11 Sanayi , ,53 Hizmet 3.018, ,64 Konutlar 9.304, ,36 Diğer 122,80 136,63 Genel Toplam , ,28 VI

8 İÇİNDEKİLER Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015 TÜRKİYE PİYASASI Üretim İl Bazında Üretim Miktarı Şirket Bazında Üretim Miktarı Yurtdışı ile Doğal Gaz Ticareti İthalat Boru Hatlarıyla İthalat Sıvılaştırılmış Doğal Gaz (LNG) ve Spot LNG İthalatı Doğal Gaz İthalat Verileri Üretim - İthalat Değerlendirmesi İhracat Depolama Yer Altı Doğal Gaz Depolama LNG Depolama Boru Hatlarıyla LNG ı Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahipleri Arasındaki Doğal Gaz Ticareti Doğal Gaz (CNG) İletim Boru Hatlarıyla İletim LNG İletimi Lisans İhaleleri Şebeke Yatırım Performansları Abonelik ve Bağlantı Bilgileri Doğal Gaz Hizmetinin Durdurulması (Geçici Gaz Kesintisi) Başvuru ve Şikâyetler Fatura İtirazları Acil Müdahale İstihdam Tüketim Sektörel Tüketim İl Bazında Tüketim Lisans Sahiplerince Nihai Tüketiciye Yapılan Doğal Gaz Satış Miktarları Tarife ve Fiyatlandırma Dünya Avrupa Birliği ve Türkiye Tüm İller Bazında 2015 Yılı Doğal Gaz Satışlarının Şirketlere ve Sektörlere Göre Ayrıntılı Dağılımı (Sm 3 ) VII

9 TABLOLAR LİSTESİ Tablo 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 )...1 Tablo 1.2: 2015 Yılı İllere ve Aylara Göre Doğal Gaz Üretimi (Milyon Sm 3 )...3 Tablo 1.3: Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 )...4 Tablo 2.1: Yılları Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm 3 )...7 Tablo 2.2: 2015 Yılı Şirketler Bazında Doğal Gaz İthalatı (Milyon Sm 3 )...8 Tablo 2.3: Yılları Aylık Doğal Gaz İthalatının Karşılaştırılması (Milyon Sm 3 )...9 Tablo 2.4: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Verileri (Milyon Sm 3 )...11 Tablo 2.5: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatı ve Değişim Oranı (Milyon Sm 3 )...12 Tablo 2.6: 2015 Yılı Spot LNG İthalatı (Milyon Sm 3 )...13 Tablo 2.7: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%)...14 Tablo 2.8: Yıllarında Gerçekleşen İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 )...16 Tablo 2.9: Yıllara Göre İhraç Edilen Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...16 Tablo 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 )...18 Tablo 3.2: 2015 Yılı Aylara Göre LNG Depo Tesislerinden Çıkan Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 )...19 Tablo 4.1: Boru Gazı Olarak Yapılan ların Lisans Türüne Göre Miktarları (Milyon Sm 3 )...21 Tablo 4.2: LNG Olarak Yapılan ların Lisans Türüne Göre Miktarları (Milyon Sm 3 )...22 Tablo 4.3: 2015 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinin Aralarında Yaptıkları Toplam Doğal Gaz Satış Miktarı (Milyon Sm 3 )...22 Tablo 4.4: 2015 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerine En Fazla Doğal Gaz Satan 10 Şirketin Satış Payları (Milyon Sm 3 )...22 Tablo 4.5: Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinin 2015 Yılında Diğer Lisans Sahiplerinden Satın Aldıkları Toplam Doğal Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 )...23 Tablo 4.6: 2015 Yılında Doğal Gaz Piyasasında Faaliyet Gösteren Lisans Sahiplerinden En Fazla Doğal Gaz Satın Alan Doğal Gaz Sahibi 10 Şirketin Alış Payları (Milyon Sm 3 )...23 Tablo 5.1: Yılları CNG Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...24 Tablo 6.1: 2015 Yılında En Yüksek Günlük Çekiş Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...26 Tablo 6.2: Yıllara Göre İletilen LNG Miktarlarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...28 Tablo 6.3: Şirketlere Göre İletilen Aylık LNG Miktarları (Milyon Sm 3 )...28 Tablo 7.1: Bölgeleri Toplam Yatırım Tutarı, Çelik ve Polietilen Şebeke Uzunlukları...30 Tablo 7.2: Bölgeleri Toplam Servis Hattı Uzunlukları ve Servis Hattı Sayıları...33 Tablo 7.3: 2015 Yılı Sonu İtibariyle İl ve Şirketi bazında Abone ve Serbest Tüketici Sayısının Dağılımı...35 Tablo 7.4: 2015 Yılı Sonu İtibariyle İl ve Şirketi bazında Konut Abone Sayısının Dağılımı Tablo 7.5: 2015 Yılı Sonu İtibariyle Şirketi bazında Konut Abone Sayısı ve Konut Abone Tüketiminin Dağılımı (Milyon Sm 3 )...43 Tablo 7.6: 2015 Yılında Tüketiciler Tarafından Şirketlerine Yapılan Başvuru ve Şikâyet Konularının Dağılımı...46 Tablo 7.7: 2015 Yılı Aralık Ayı Sonu İtibariyle Şirketlerinin Personel Sayısı Bilgileri...48 VIII

10 Tablo 8.1: 2014 ve 2015 Yıllarındaki Doğal Gaz Tüketiminin Sektörlere Dağılımının Karşılaştırılması (Milyon Sm 3 )...50 Tablo 8.2: 2015 yılı İl Bazında Tüketim Miktarları (Sm 3 )...53 Tablo 8.3: 2015 Yılı İthalat Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...55 Tablo 8.4: 2015 Yılı Doğal gaz Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...56 Tablo 8.5: 2015 Yılı Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...57 Tablo 8.6: 2015 Yılı Doğal Gaz Sahiplerinin Nihai Tüketiciye Yaptığı Doğal Gaz Satış Miktarları (Milyon Sm 3 )...57 Tablo 8.7: 2015 Yılı Ülke Genelindeki Nihai Tüketicilere En Fazla Doğal Gaz Satışı Gerçekleştiren 10 Şirketin Satış Payları (Milyon Sm 3 )...59 Tablo 8.8: 2015 Yılı Şirketlerinin Serbest Tüketicilere Taşıma Yaptığı Gaz Miktarları ve Payları (Milyon Sm 3 )...59 Tablo 9.1: Tüketim Aralıklarına Göre Konut Doğal Gaz Fiyatları (vergiler hariç), Tablo 9.2: Tüketim Aralıklarına Göre Konut Doğal Gaz Fiyatları (vergiler dâhil), Tablo 9.3: Tüketim Aralıklarına Göre Sanayi Doğal Gaz Fiyatları (vergiler hariç), Tablo 9.4: Tüketim Aralıklarına Göre Sanayi Doğal Gaz Fiyatları (vergiler dâhil), Tablo 10.1 ADANA...65 Tablo 10.2 ADIYAMAN...66 Tablo 10.3 AFYONKARAHİSAR...66 Tablo 10.4 AĞRI...67 Tablo 10.5 AKSARAY...67 Tablo 10.6 AMASYA...68 Tablo 10.7 ANKARA...68 Tablo 10.8 ANTALYA...69 Tablo 10.9 ARDAHAN...70 Tablo ARTVİN...70 Tablo AYDIN...71 Tablo BALIKESİR...72 Tablo BARTIN...73 Tablo BATMAN...73 Tablo BAYBURT...74 Tablo BİLECİK...74 Tablo BİNGÖL...75 Tablo BİTLİS...75 Tablo BOLU...75 Tablo BURDUR...76 Tablo BURSA...76 Tablo ÇANAKKALE...78 IX

11 Tablo ÇANKIRI...78 Tablo ÇORUM...79 Tablo DENİZLİ...80 Tablo DİYARBAKIR...81 Tablo DÜZCE...82 Tablo EDİRNE...83 Tablo ELAZIĞ...83 Tablo ERZİNCAN...84 Tablo ERZURUM...84 Tablo ESKİŞEHİR...85 Tablo GAZİANTEP...86 Tablo GİRESUN...87 Tablo GÜMÜŞHANE...87 Tablo HAKKARİ...87 Tablo HATAY...88 Tablo IĞDIR...89 Tablo ISPARTA...89 Tablo İSTANBUL...90 Tablo İZMİR...91 Tablo KAHRAMANMARAŞ...93 Tablo KARABÜK...93 Tablo KARAMAN...94 Tablo KARS...94 Tablo KASTAMONU...94 Tablo KAYSERİ...95 Tablo KIRIKKALE...96 Tablo KIRKLARELİ...96 Tablo KIRŞEHİR...97 Tablo KİLİS...98 Tablo KOCAELİ...98 Tablo KONYA Tablo KÜTAHYA Tablo MALATYA Tablo MANİSA Tablo MARDİN Tablo MERSİN Tablo MUĞLA Tablo MUŞ Tablo NEVŞEHİR Tablo NİĞDE Tablo ORDU X

12 Tablo OSMANİYE Tablo RİZE Tablo SAKARYA Tablo SAMSUN Tablo SİİRT Tablo SİNOP Tablo SİVAS Tablo ŞANLIURFA Tablo ŞIRNAK Tablo TEKİRDAĞ Tablo TOKAT Tablo TRABZON Tablo TUNCELİ Tablo UŞAK Tablo VAN Tablo YALOVA Tablo YOZGAT Tablo ZONGULDAK Tablo DİĞER* Tablo TÜRKİYE ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 )...2 Şekil 1.2: Yılları Aylık Doğal Gaz Üretimi Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...2 Şekil 1.3: 2015 Yılı Üretim Sahalarının Bulunduğu İllere Göre Doğal Gaz Üretim Oranları (%)...3 Şekil 1.4: Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Payları (%)...4 Şekil 1.5: 2015 Yılı Doğal Gaz Üretimi Yapan Sahibi Şirketlerin Üretim Payları (%)... 5 Şekil 1.6: 2015 Yılı Üretim Yapan Sahibi Şirketlerin Satış Yaptıkları Müşterilerin Payları (%)...5 Şekil 2.1: 2015 Yılı Kaynak Ülkeler Bazında Türkiye nin Doğal Gaz İthalatı (%)...7 Şekil 2.2: Yılları İthalat Kaynakları Payları Değişimi (%)...8 Şekil 2.3: 2015 Yılı Doğal Gaz İthalatında Şirketlerin Payları (%)...9 Şekil 2.4: Yılları Aylık İthalat Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...10 Şekil 2.5: 2015 Yılı Toplam İthalatta Boru Gazı-LNG Payları (%)...10 Şekil 2.6: 2015 Yılı Toplam İthalatta Uzun Dönemli İthalat ile Yapılan İthalat ve Spot LNG İthalatı Payları (%)...11 Şekil 2.7: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat Sahibi Şirketlerin İthalat Miktarlarının İthalatın Gerçekleştiği Ülkelere Göre Dağılımı (%)...11 Şekil 2.8: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...12 XI

13 Şekil 2.9: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon Sm 3 )...12 Şekil 2.10: Yılları Arası Spot LNG İthalatı Değişimi (Milyon Sm 3 )...13 Şekil 2.11: 2015 Yılı Spot LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (%)...14 Şekil 2.12: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%)...15 Şekil 2.13: 2015 Yılı Toplam Doğal Gaz Arzının Karşılandığı Kaynakların Payları (%)...15 Şekil 2.14: Yıllara Göre Doğal Gaz İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 )...16 Şekil 2.15: 2012 ve 2015 Yılları Arasında İhraç Edilen Gaz Miktarının Aylara Göre Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...17 Şekil 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 )...18 Şekil 3.2: Aylara Göre İthalat-Tüketim-Stok Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...19 Şekil 4.1: 2015 Yılı İthalatçı Şirketler ve Üretim Şirketlerinin Doğal Gaz Arzındaki Payları (%) Şekil 4.2: 2015 Yılı Boru Gazı larının Gaz Alımı Yapan Şirketlerin Lisans Türlerine Göre Dağılımı (%)...21 Şekil 5.1: CNG (Satış) Sahiplerinin Tedarikçilerinin Lisans Türlerine Göre Payları (%) Şekil 5.2: 2015 Yılında Nihai Tüketicilere Yapılan CNG Satışlarının Lisans Türüne Göre Dağılımı (%) Şekil 6.1: 2015 Yılında İletim Şebekesine Giriş ve Çıkış Yapan Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...25 Şekil 6.2: 2015 Yılında En Yüksek Günlük Çekiş Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...26 Şekil 6.3: 2015 Yılında Gerçekleşen Sanal Ticaretin Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...26 Şekil 6.4: 2015 Yılında İletim Şebekesinde Gerçekleşen Dengesizlik Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...27 Şekil 6.5: 2015 Yılında İletim Şebekesinde Gerçekleşen Gün Sonu Ticaretinin Aylık Dağılımı (Milyon Sm 3 )...27 Şekil 6.6: Yıllara Göre İletilen Aylık LNG Miktarları (Milyon Sm 3 )...29 Şekil 6.7: Yıllara Göre İletilen LNG Miktarlarının Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )...29 Şekil 7.1: 2015 Yılı Sonu İtibariyle Abone-Serbest Tüketici Sayısının Dağılımı (%)...39 Şekil 7.2: Doğal Gaz Abonelerinin 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Tüketim Miktarları (Milyon Sm 3 )...45 Şekil 7.3: 2015 Yılı Konut Abone Sayısının Doğal Gaz Kullanım Türüne Göre Dağılımı (%)...45 Şekil 7.4: 2015 Yılı Geçici Doğal Gaz Kesintisi Nedenleri (%)...46 Şekil 7.5: 2015 Yılında Tüketiciler Tarafından Şirketlerine Yapılan Başvuru ve Şikâyet Konuları (%)...47 Şekil 7.6: 2015 Yılı Tüketicilerin Fatura İtiraz Başvuruları (%)...47 Şekil 8.1: 2015 Yılı Doğal Gaz Sektörel Tüketim Dağılımı (%)...51 Şekil 8.2: Aylık Bazda Sektörel Tüketim Dağılımlarının Toplam Tüketime Etkileri (Milyon Sm 3 )...52 Şekil 8.3: 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Sektörel Tüketim Seyri (Milyon Sm 3 )...53 Şekil 8.4: 2015 Yılı Doğal Gaz Bölgelerindeki Toplam Boru Gazı Tüketim Miktarı (Milyon Sm 3 ) 61 Şekil 9.1: Yılları Arasında Dünya Doğal Gaz Fiyatları ($/1000m 3 )*...62 Şekil 9.2: 2015 Yılında Dünya Doğal Gaz Fiyatları ($/1000m 3 )*...62 XII

14 TÜRKİYE PİYASASI Türkiye doğal gaz piyasasının hukuki altyapısını oluşturan 4646 sayılı Doğal Gaz Piyasası Kanunu nda (Kanun) ithalat, iletim, depolama, toptan satış, ihracat, dağıtım, sıkıştırılmış doğal gaz (CNG) dağıtım ve iletimi, yürütülmesi için lisans alınması zorunlu piyasa faaliyetleri olarak sayılmıştır. Doğal gazın üretilerek satışa sunulması ile Kanunda piyasa faaliyeti olarak sayılan faaliyetlere ve tüketime ilişkin veri ve Şekillere alt başlıklar halinde bu bölümde yer verilmiştir. 1. Üretim Doğal gaz arama ve üretim faaliyetleri, 6491 sayılı Türk Petrol Kanununa göre Petrol İşleri Genel Müdürlüğü (PİGM) tarafından verilen arama ve işletme ruhsatları kapsamında gerçekleştirilmektedir. Üretim faaliyeti, Kanunda piyasa faaliyeti olarak sayılmamakla birlikte üretim şirketleri, ürettikleri doğal gazı Kurumdan toptan satış lisansı almak kaydıyla toptan satış şirketlerine, ithalatçı şirketlere, ihracatçı şirketlere, dağıtım şirketlerine, kuyu başından olmak kaydıyla CNG satış şirketleri ile CNG iletim ve dağıtım şirketlerine veya serbest tüketicilere pazarlayabilir. Ayrıca, üretim şirketleri ihracat lisansı almak kaydıyla ürettikleri doğal gazı ihraç da edebilirler. Bu kapsamda Kurum dan toptan satış lisansı almış olan; Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı (TPAO) Transatlantic Exploration Mediterranean International Pty.Ltd. (Merkezi: Avustralya) Türkiye Ankara Şubesi (TEMI) Tıway Turkey Limited Ankara Türkiye Şubesi (TIWAY) Thrace Basin Natural Gas (Türkiye) Corporation Türkiye-Ankara Şubesi (THRACE BASIN) Petrogas Petrol Gaz ve Petrokimya Ürünleri İnşaat San. ve Tic. A.Ş. (PETROGAS) Tiway Turkey Petrol Arama Üretim A.Ş. (TİWAY) Foinavon Energy, Inc. (Merkezi: Kanada) Türkiye-Ankara Şubesi (FOINAVON) Amity Oil International Pty. Limited Merkezi Avustralya Türkiye Ankara Şubesi (AMITY) MARSA Turkey B.V. (Merkezi Hollanda) Türkiye Ankara Şubesi (MARSA) Corporate Resources B.V. Limited Şirketi-Ankara-Türkiye Şubesi (CORPORATE RESOURCES) tarafından Güney Doğu Anadolu, Trakya ve Batı Karadeniz bölgelerinde üretilen doğal gaz, üretim bölgelerinde bulunan sınai ve ticari kuruluşlara, dağıtım şirketlerine, ithalatçı şirketlere, toptan satış şirketlerine ve kuyu başından sıkıştırılmış doğal gaz lisansı sahibi şirketlere sunulmaktadır. Toptan satış lisansı sahibi üretim şirketlerince gerçekleştirilen toplam doğal gaz üretim miktarları yıllar bazında Tablo 1.1 de verilmektedir. Tablo 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Yıllar Miktar

15 Yıllar Miktar Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / Şekil 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Şekil 1.1: Yılları Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) 2015 yılında söz konusu toptan satış lisansı sahibi şirketlerce gerçekleştirilen üretim miktarı 2014 yılına göre % 20,45 oranında düşüş göstermiştir. Şekil 1.2 de görüldüğü gibi 2015 yılında Ocak-Aralık ayları arasında üretim miktarı aylık bazda çok değişim göstermemiştir yılında söz konusu toptan satış lisansı sahibi şirketlerce gerçekleştirilen üretim miktarı 2014 yılına göre % 20,45 oranında düşüş göstermiştir. Şekil 1.2 de görüldüğü gibi 2015 yılında 70 Ocak-Aralık ayları arasında üretim miktarı aylık bazda çok değişim göstermemiştir Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 1.2: Yılları Aylık Doğal Gaz Üretimi Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekil 1.2: Yılları Aylık Doğal Gaz Üretimi Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) 1.1.İl Bazında Üretim Miktarı Doğal gaz üretiminin gerçekleştirildiği sahalara bakıldığında, %66,17 lik payla en fazla üretimin Tekirdağ ili içerisinde yer alan sahalarda yapıldığı görülmektedir. Ardından %14,41 ile 2 Kırklareli ve %11,56 ile Düzce gelmektedir. Gerçekleştirilen üretimin sahaların yer aldığı illere

16 1.1.İl Bazında Üretim Miktarı Doğal gaz üretiminin gerçekleştirildiği sahalara bakıldığında, %66,17 lik payla en fazla üretimin Tekirdağ ili içerisinde yer alan sahalarda yapıldığı görülmektedir. Ardından %14,41 ile Kırklareli ve %11,56 ile Düzce gelmektedir. Gerçekleştirilen üretimin sahaların yer aldığı illere ve aylara göre dağılımı Tablo 1.2 de verilmiştir. Tablo 1.2: 2015 Yılı İllere ve Aylara Göre Doğal Gaz Üretimi (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Genel Toplam ADIYAMAN 0,03 0,02 0,03 0,02 0,02 0,01 0,01 0,02 0,01 0,03 0,03 0,03 0,26 Genel Toplam DÜZCE 3,80 2,78 2,43 3,31 4,21 3,33 4,52 4,48 3,77 3,64 3,47 4,34 44,08 ADIYAMAN 0,26 EDİRNE 0,39 DÜZCE 0,32 0,35 44,08 0,32 0,34 0,30 0,29 0,28 0,27 0,27 0,21 0,22 3,55 İSTANBUL 3,12 EDİRNE 3,91 3,503,553,02 2,68 2,38 0,91 1,04 0,86 0,82 0,72 1,07 24,04 KIRKLARELİ 4,26 İSTANBUL 3,51 3,68 24,043,79 4,16 4,73 5,45 5,28 4,66 4,90 5,39 5,15 54,96 MARDİN 0,26 KIRKLARELİ 0,23 0,26 54,960,24 0,24 0,18 0,14 0,15 0,12 0,12 0,10 0,10 2,14 TEKİRDAĞ 23,59 MARDİN 20,14 22,90 2,14 23,66 21,86 21,56 18,88 20,56 18,13 21,67 19,38 20,01 252,35 Genel TEKİRDAĞ 252,35 35,45 30,92 33,15 34,35 33,51 32,49 30,19 31,81 27,83 31,44 29,30 30,93 381,37 Toplam ADIYAMAN 0,07% DÜZCE 11,56% EDİRNE 0,93% İSTANBUL 6,30% KIRKLARELİ 14,41% TEKİRDAĞ 66,17% MARDİN 0,56% Şekil 1.3: 2015 Yılı Üretim Sahalarının Bulunduğu İllere Göre Doğal Gaz Üretim Oranları (%) 1.2. Şirket Bazında Üretim Miktarı Üretim yapan toptan satış lisansı sahibi şirketler tarafından 2015 yılında gerçekleştirilen 381,37 milyon Sm 3 lük doğal gaz üretiminin önemli miktardaki kısmı, TPAO ve Thrace Basin Natural Gas Corporation şirketleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Toptan satış lisansı sahibi üretim şirketlerinin üretim miktarları ve payları Tablo 1.3 ve Şekil 1.4 te gösterilmektedir. 3

17 Tablo 1.3: Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Tablo 1.3: Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Miktarları (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran AMİTY OİL 1,08 0,99 1,23 1,69 1,30 1,34 1,28 1,42 1,28 1,25 1,20 1,42 15,47 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs FOİNAVON 0,47 0,34 0,30 0,41 0,52 0,41 0,55 0,55 0,46 0,45 0,43 0,53 5,40 ENERGY AMİTY OİL 1,08 0,99 1,23 1,69 1,30 1,34 1,28 1,42 1,28 1,25 1,20 1,42 15,47 FOİNAVON MARSA TURKEY 0,01 0,00 0,04 0,11 0,08 0,03 0,08 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,35 0,47 0,34 0,30 0,41 0,52 0,41 0,55 0,55 0,46 0,45 0,43 0,53 5,40 ENERGY PETROGAS 0,09 0,09 0,10 0,09 0,09 0,08 0,07 0,07 0,06 0,06 0,06 0,07 0,92 MARSA TURKEY 0,01 0,00 0,04 0,11 0,08 0,03 0,08 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,35 PETROGAS THRACE BASİN 0,09 16,59 14,44 0,09 15,17 0,10 14,46 0,0913,38 0,09 11,910,08 9,98 0,07 10,92 9,38 0,07 11,39 0,06 10,00 0,06 9,69 0,06 147,30 0,07 0,92 THRACE BASİN 16,59 14,44 15,17 14,46 13,38 11,91 9,98 10,92 9,38 11,39 10,00 9,69 147,30 TIWAY TURKEY TIWAY TURKEY PETROL ARAMA 1,02 0,74 0,65 0,88 1,13 0,89 1,21 1,20 1,01 0,97 0,93 1,16 11,79 PETROL ÜRETİM ARAMA A.Ş. 1,02 0,74 0,65 0,88 1,13 0,89 1,21 1,20 1,01 0,97 0,93 1,16 11,79 ÜRETİM A.Ş. TİWAY TURKEY LİMİTED TİWAY TURKEY LİMİTED ANKARA 0,64 0,51 0,50 0,50 0,57 0,570,660,660,52 0,52 0,59 0,59 0,50 0,59 0,48 0,50 0,45 0,48 0,53 0,45 0,53 6,54 6,54 ANKARA TÜRKİYE ŞUBESİ TÜRKİYE ŞUBESİ TRANSATLANTİC TRANSATLANTİC 0,31 0,25 0,27 0,25 0,27 0,24 0,23 0,23 0,23 0,22 0,17 0,17 2,84 EXPLORATİON 0,31 0,25 0,27 0,25 0,27 0,24 0,23 0,23 0,23 0,22 0,17 0,17 2,84 EXPLORATİON TPAO 15,25 13,55 14,89 15,91 16,11 17,08 16,20 16,82 14,92 16,61 16,06 17,35 190,74 Genel TPAO Toplam 35,45 15,25 13,55 30,92 14,89 33,1515,91 34,35 16,11 33,51 17,0832,49 16,20 30,19 16,82 14,92 31,81 16,61 27,8316,06 31,44 17,35 29,30 30,93 190,74 381,37 Haziran Temmuz Ağustos Temmuz Eylül Ağustos Ekim Eylül Kasım Ekim Aralık Kasım Genel Toplam Aralık Genel Toplam Genel Toplam 35,45 30,92 33,15 34,35 33,51 32,49 30,19 31,81 27,83 31,44 29,30 30,93 381,37 Aralık Kasım Ekim Eylül Ağustos Temmuz Haziran Mayıs Nisan Mart Şubat Ocak AMİTY OİL FOİNAVON ENERGY MARSA TURKEY PETROGAS THRACE BASİN TIWAY TURKEY PETROL ARAMA ÜRETİM TİWAY TURKEY LİMİTED ANKARA TÜRKİYE ŞUBESİ TRANSATLANTİC EXPLORATİON TPAO 4 0% 20% 40% 60% 80% 100% Şekil 1.4: Sahibi Doğal Gaz Üretim Şirketlerinin Şekil 1.4: 2015 Yılı Sahibi Aylık Doğal Doğal Gaz Gaz Üretim Üretim Payları Şirketlerinin (%) 2015 Yılı Aylık Doğal Gaz Üretim Payları(%)

18 TRANSATLANTİC EXPLORATİON 2,84 TPAO 190,74 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015 AMİTY OİL 4,06% FOİNAVON ENERGY 1,42% MARSA TURKEY 0,09% PETROGAS 0,24% THRACE BASİN 38,63% 19,87 1,72% Şekil 1.5: 2015 Yılı İthalat Doğal Gaz Üretimi Yapan 69,86 Sahibi Şirketlerin Üretim Payları (%) 0,35 52,03 Nihai Tüketici 262,16 Söz konusu şirketlerin satışını yaptıkları gazın %64,85 lik kısmını, dolaysız hatlarla nihai tüketicilere yapılan satışlar oluşturmaktadır. Üretim yapan toptan satış lisansı sahibi şirketlerin satış yaptıkları müşteri payları Şekil 1.6 da gösterilmektedir. TPAO 50,02% TRANSATLANTİC EXPLORATİON 0,74% TİWAY TURKEY LİMİTED ANKARA TÜRKİYE ŞUBESİ TIWAY TURKEY PETROL ARAMA ÜRETİM 3,09% 4,92% İthalat 17,28% 0,09% Nihai Tüketici 64,85% 12,87% Şekil 1.6: 2015 Yılı Üretim Yapan Sahibi Şirketlerin Satış Yaptıkları Müşterilerin Payları (%) 5

19 2. YURTDIŞI İLE İ 2.1 İthalat 1970 lerde kullanımına başlanan ve enerji talebindeki artışa paralel olarak sahip olduğu avantajlar nedeniyle kullanım oranı ve alanları gittikçe artan doğal gazın, mevcut ve potansiyel kullanımının karşılanmasında yurt içi rezerv ve üretim miktarlarının oldukça sınırlı düzeylerde kalması, Türkiye için doğal gaz ithalatını zorunlu hale getirmiştir Boru Hatlarıyla İthalat Rusya yla 1986 yılında imzalanan yıllık 6 milyar m 3 (plato) miktarındaki ilk alım anlaşmasının ardından, artan tüketim miktarının karşılanabilmesi amacıyla imzalanan diğer alım anlaşmaları kapsamında sırasıyla Rusya (İlave Batı Hattı), İran ve Rusya (Mavi Akım Hattı) dan doğal gaz alımına devam edilmiştir tarihinde imzalanan alım anlaşması kapsamında 2007 yılından itibaren Azerbaycan dan da doğal gaz alımına başlanmıştır. Böylece mevcut durum itibariyle Türkiye, 3 farklı ülkeden uzun dönemli doğal gaz alım anlaşmaları kapsamında boru hatlarıyla doğal gaz ithalatı gerçekleştirmektedir Sıvılaştırılmış Doğal Gaz (LNG) ve Spot LNG İthalatı Doğal gazın boru hatları ile iletiminin teknik veya ekonomik açıdan mümkün olmadığı durumlarda doğal gaz, -162 o C ye kadar soğutularak sıvılaştırılır ve hacmi 600 kata kadar küçültülen sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) özel olarak imal edilmiş tankerler vasıtasıyla taşınır. Arz kaynaklarının çeşitlendirilerek arz güvenliğinin ve tedarikte esnekliğin artırılması amacıyla BOTAŞ tarafından, 1988 yılında imzalanan alım anlaşması kapsamında 1994 yılından itibaren Cezayir den, 1995 yılında imzalanan alım anlaşması kapsamında ise 1999 yılından itibaren Nijerya dan LNG alımına başlanmıştır yılında Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan doğal gaz krizi sonrasında Batı Hattından gelen doğal gazın azalması, İran ın teknik sorunlar ve iç tüketimini karşılayamadığı gerekçeleriyle ihraç ettiği doğal gazı kış aylarında kesmesi, yeterli depolama kapasitesine sahip olmayan Türkiye nin boru hatlarından gelen doğal gazda arz sıkıntısı yaşamasına neden olmuştur. Tedarikçi ve transit ülkelerden kaynaklanan nedenler ve teknik nedenlerle özellikle kış aylarında günlük gaz sözleşme değerlerinin altında doğal gaz arzının gerçekleştiği ve dolayısıyla günlük arz-talep dengesinin sağlanmasında sıkıntıların yaşandığı durumlarla karşı karşıya kalınmıştır. Diğer taraftan, tarihli ve 5784 sayılı Elektrik Piyasası Kanunu ve Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile LNG ithalatı, BOTAŞ ve diğer piyasa katılımcıları için serbest bırakılmış ve daha önce Kanun ile düzenlenmemiş olan ithalat (spot LNG) faaliyeti düzenleme altına alınmıştır. Ayrıca, alınacak tek bir ithalat (spot LNG) lisansı kapsamında birden fazla ülkeden ithalat yapılabilmesinin önü açılmıştır. Cezayir ve Nijerya dan uzun dönemli sözleşmelerle alınan LNG ile spot piyasadan alınan LNG nin depolanması, gazlaştırılması ve iletim hattına gönderilmesi üzerine kurulan ve faaliyette olan iki adet LNG terminali bulunmaktadır. Bunlardan biri 1994 yılında işletmeye alınan BOTAŞ mülkiyet ve işletmesindeki Marmara Ereğlisi LNG Terminali, diğeri de Ege Gaz A.Ş. tarafından 2001 yılında Aliağa da kurulan ve 2006 yılında kullanılmaya başlanan Ege Gaz A.Ş. LNG Terminalidir. 6

20 2.1.3 Doğal Gaz İthalat Verileri yılları arasında gerçekleşen ithalat miktarları kaynak ülke bazında Tablo 2.1 de verilmektedir. Tablo 2.1: Yılları Doğal Gaz İthalat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* Toplam Azerbaycan 6.168,67 * Spot LNG ithalatının Cezayir yapıldığı 3.915,87 ülkeleri temsil etmektedir. İran 7.826,37 Nijerya 1.240,32 Tablo 2.1 de görüldüğü Rusya Fede üzere; ,07 ülkemizin, doğal gazda önemli ölçüde ithalata ve ithalatta da büyük ölçüde Rusya ya bağımlılığı Diğer söz konusudur ,77 Spot LNG ithalatının artmasıyla birlikte Rusya dan yapılan ithalatın toplam ithalattaki payının, yıllar içinde %65 lerden %55 lere düştüğü görülmektedir. Diğer 5,15% Azerbaycan 12,74% Cezayir 8,09% İran 16,16% Rusya Federasyonu 55,31% Nijerya 2,56% Şekil 2.1: 2015 Yılı Kaynak Ülkeler Bazında Türkiye nin Doğal Gaz İthalatı (%) * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. 7

21 * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / % 20% 40% 60% 80% 100% Rusya İran Azerbaycan Cezayir Nijerya Diğer* Şekil 2.2: Yılları İthalat Kaynakları Payları Değişimi (%) Şekil 2.2: Yılları İthalat Kaynakları Payları Değişimi(%) * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir. * Spot LNG ithalatının yapıldığı ülkeleri temsil etmektedir yılında doğal gaz ithalatı gerçekleştiren şirketlerin ithalat miktarları aylık olarak Tablo 2.2 de gösterilmektedir. BOTAŞ 2015 yılı toplam ithalatının (Boru gazı ve LNG toplam) %83,84 ünü gerçekleştirmiştir. Tablo 2.2: 2015 Yılı Şirketler Bazında Doğal Gaz İthalatı (Milyon Sm 3 ) 9 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Genel Toplam AKFEL GAZ SANAYİ VE A.Ş. 201,04 142,53 147,75 72,68 0,10 96,91 120,29 185,59 34,61 105,97 246,05 220, ,83 AVRASYA GAZ A.Ş. 40,21 35,09 44,46 31,80 45,11 18,05 23,75 42,61 17,73 23,14 55,25 49,04 426,24 BATI HATTI DOĞALGAZ A.Ş. BOSPHORUS GAZ CORPORATİON A.Ş. BORU HATLARI İLE PETROL TAŞIMA A.Ş. 97,80 82,79 77,38 64,30 38,89 33,22 62,44 70,32 40,58 58,65 110,07 112,21 848,65 175,48 137,96 121,88 107,53 66,89 61,28 98,20 301,31 129,90 99,48 143,76 247, , , , , , , , , , , , , , ,31 EGE GAZ A.Ş. 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 269,09 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 269,09 ENERCO ENERJİ A.Ş. 234,93 211,68 175,74 197,24 145,02 44,45 136,25 176,03 153,60 184,09 144,62 239, ,46 KİBAR ENERJİ A.Ş. 93,38 79,49 66,77 50,54 28,08 48,99 51,06 60,06 45,75 74,10 91,21 100,91 790,34 SHELL ENERJİ A.Ş. 22,55 20,38 22,54 2,72 0,74 0,69 19,80 20,81 10,97 7,79 31,05 24,13 184,17 Genel Toplam 4.997, , , , , , , , , , , , ,08 8

22 ENERCO 4,22% EGE GAZ 0,56% KİBAR 1,63% SHELL 0,38% AKFEL 3,25% AVRASYA 0,88% BATI HATTI 1,75% BOSPHORUS 3,49% BOTAŞ 83,84% Şekil 2.3: 2015 Yılı Doğal Gaz İthalatında Şirketlerin Payları (%) 2015 yılı doğal gaz ithalatı 2014 yılında göre %1,70 oranında azalmıştır. Tablo 2.3 ve Şekil 2.4 te veriler aylık karşılaştırmalı olarak gösterilmektedir. Tablo 2.3: Yılları Aylık Doğal Gaz İthalatının Karşılaştırılması (Milyon Sm 3 ) Ocak 4.783, , , ,80 Şubat 4.202, , , ,50 Mart 4.645, , , ,50 Nisan 3.248, , , ,83 Mayıs 3.198, , , ,88 Haziran 3.202, , , ,40 Temmuz 3.698, , , ,49 Ağustos 3.365, , , ,33 Eylül 3.746, , , ,66 Ekim 3.213, , , ,98 Kasım 4.025, , , ,50 Aralık 4.592, , , ,20 Genel Toplam , , , ,07 9

23 5.500, , , , , , Şekil Boru 2.4: Gazı ,11 Yılları Aylık İthalat Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekil 2.4: LNG Yılları 7.648,96 Aylık İthalat Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekil 2.5 te görüleceği gibi, 2015 yılında 7.648,96 milyon Sm 3 LNG (Uzun Dönemli ve Spot) ithalatı yapılmış olup, söz konusu miktar toplam ithalatın %15,79 udur. Şekil 2.5 te görüleceği gibi, 2015 yılında 7.648,96 milyon Sm 3 LNG (Uzun Dönemli ve Spot) ithalatı yapılmış olup, söz konusu miktar toplam ithalatın %15,79 udur. LNG 15,79% LNG 15,79% Boru Gazı 84,21% Boru Gazı 84,21% Şekil 2.5: 2015 Yılı Toplam İthalatta Boru Gazı-LNG Payları (%) 2015 yılında gerçekleştirilen Şekil 2.5: 2015 doğal Yılı gaz Toplam ithalatının İthalatta %94,85 i uzun Boru dönemli Gazı-LNG ithalat Payları(%) lisansı kapsamında yapılmış olup %5,15 lik kısım spot LNG olarak yapılmıştır

24 Uzun Döne ,31 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015 Spot LNG 5,15% Azerbaycan 6.168,67 Şekil 2.6: 2015 Yılı Toplam İthalatta Uzun Dönemli İthalat ile Yapılan İthalat ve Spot LNG Cezayir 3.915,87 İthalatı Payları (%) İran 7.826,37 Nijerya 1.240,32 Rusya Federasyonu ,07 Uzun dönemli ithalat lisansı sahibi olan şirketler doğal gaz ithalatını en çok Rusya dan, ardından İran dan gerçekleştirmişlerdir. Uzun Dönemli İthalat 94,85% Azerbaycan 13,43% Cezayir 8,52% Rusya Federasyonu 58,31% Nijerya 2,70% İran 17,04% Şekil 2.7: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat Sahibi Şirketlerin İthalat Miktarlarının İthalatın Gerçekleştiği Ülkelere Göre Dağılımı (%) Tablo 2.4 te de belirtildiği üzere spot LNG ithalatı 2015 yılında 7 ayda gerçekleştirilmiştir. Tablo 2.4: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Verileri (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Spot LNG 519,96 386,92 394,95-90,74-269, ,28 486,82 Boru Gazı 4.076, , , , , , , , , , , ,87 LNG 400,89 563,86 312,46 636,57 389,65 386,93 308,14 235,80 559,58 222,72 572,08 567,50 11

25 Boru Gazı LNG 4.076, , , , , , , , , , , ,87 400,89 563,86 312,46 636,57 389,65 386,93 308,14 235,80 559,58 222,72 572,08 567,50 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / , , , , , , , , ,00 500,00 - Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 2.8: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekil 2.8: 2015 Yılı Uzun Dönemli İthalat ve Spot LNG İthalatı Aylık Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Uzun dönemli sözleşmelerle yapılan LNG ithalatının % 75,95 lik kısmını Cezayir ve %24,05 lik kısmını Nijerya oluşturmaktadır. Spot LNG Boru Gazı LNG Uzun dönemli sözleşmelerle yapılan LNG ithalatının % 75,95 lik kısmını Cezayir ve %24,05 lik Tablo 2.5: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatı ve Değişim Oranı (Milyon Sm 3 ) kısmını Nijerya oluşturmaktadır. Ülke Adı Değişim (%) Tablo 2.5: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatı ve Değişim Oranı (Milyon Sm 3 ) Cezayir 4.178, ,87-6,29 Ülke Nijerya Adı 1.413, , Değişim -12,26 (%) Cezayir 4.178, ,87-6,29 Toplam 5.592, ,19-7,80 Nijerya 1.413, ,32-12,26 Toplam 5.592, ,19-7, , , , , Cezayir Nijerya Şekil 2.9: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatının İthalat Yapılan Şekil 2.9: Yılları Uzun Dönemli LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Ülkelere Göre Dağılımı (Milyon Sm Sm 3 ) 3 )

26 Dağılımı (Milyon Sm 3 ) Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / Şekil 2.10: Yılları Arası Spot LNG İthalatı Değişimi (Milyon Sm 3 ) Şekil 2.10: Yılları Arası Spot LNG İthalatı Değişimi (Milyon Sm3) Spot LNG ithalatı 2015 yılında toplam doğal gaz ithalatı içinde %5,15 lik bir paya sahip olmuştur. Bununla birlikte 7 farklı ülkeden spot LNG ithalatı gerçekleştirilmiştir. Bu ülkeler arasında Katar % 68,48 lik bir pay ile Spot LNG ithalatı 2015 yılında toplam doğal gaz ithalatı içinde %5,15 lik bir paya sahip ilk sırada yer alırken Nijerya % 7,28 lik pay ile ikinci sırada yer almaktadır. Verilere ilişkin detaylar Tablo 2.6 ve Şekil 2.11 de verilmektedir. olmuştur. Bununla birlikte 7 farklı ülkeden spot LNG ithalatı gerçekleştirilmiştir. Bu ülkeler Tablo 2.6: 2015 Yılı Spot LNG İthalatı (Milyon Sm 3 ) Ülke Adı Miktar Belçika 15 82,61 Fransa 90,74 İspanya 84,80 Katar 1.706,97 Nijerya 181,47 Norveç 179,72 Trinidad ve Tobago 166,46 Toplam 2.492,77 13

27 Katar 1.706,97 Nijerya 181,47 Norveç 179,7156 Trinidad ve Tobago 166,4641 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015 Norveç 7,21% Trinidad ve Tobago 6,68% Belçika 3,31% Fransa 3,64% İspanya 3,40% Nijerya 7,28% Katar 68,48% Şekil 2.11: 2015 Yılı Spot LNG İthalatının İthalat Yapılan Ülkelere Göre Dağılımı (%) 2015 yıl sonu itibariyle 40 adet ithalat (spot LNG) lisansı sahibi şirket bulunmaktadır. Bunlardan sadece 2 şirket 2015 yılı içerisinde spot LNG ithalatı (BOTAŞ ve EGEGAZ) gerçekleştirmiştir. Geri kalan 38 adet şirketten 10 adeti yurt içinden tedarik ettikleri gazın toptan satışı faaliyetinde bulunmuştur. Kalan 28 adet şirket ise 2015 yılı içerisinde lisansları kapsamında faaliyette bulunmamışlardır. Türkiye de BOTAŞ ve Ege Gaz A.Ş. tarafından gerçekleştirilen spot LNG ithalat miktarları kendi içerisinde değerlendirildiğinde bu durum Tablo 2.7 ve Şekil 2.12 de verilmektedir. Tablo 2.7: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%) EGE GAZ BOTAŞ ,46 91, ,66 62, ,83 86, ,8 97, ,62 75, ,36 94, ,79 89,21 14

28 ,62 75, ,36 94, ,79 89,21 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% EGE GAZ BOTAŞ Şekil 2.12: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları (%) Şekil 2.12: Yılları Spot LNG İthalatını Gerçekleştiren Şirketlerin Payları(%) 2.2 Üretim - İthalat Değerlendirmesi 2015 yılında, yılında, toptan toptan satış lisansı satış lisansı sahibi üretim sahibi şirketleri üretim tarafından şirketleri yurt tarafından içindeki yer yurt altında içindeki bulunan yer yataklardan altında yer bulunan üstüne yataklardan çıkartılarak, temizlenen yer üstüne ve çıkartılarak, arıtılan daha temizlenen sonra da toplama ve arıtılan hatları daha vasıtasıyla sonra iletim da toplama hatlarına hatları taşınan, başka bir deyişle üretilerek satışa sunulan doğal gazın miktarı 381,37 milyon Sm 3 tür. vasıtasıyla iletim hatlarına taşınan, başka bir deyişle üretilerek satışa sunulan doğal gazın miktarı Ülkemizde doğal gaza talebin her geçen gün artması ve yurt içi rezerv ve üretim miktarlarının da bu talepleri 381,37 milyon Sm 3 tür. karşılamak için Üretim yeterli olmaması, ,37 yılında da doğal gaz ithalatını zorunlu kılmıştır. Şekil 2.13 te de görüleceği Ülkemizde üzere, İthalat doğal ülkemizin gaza talebin toplam ,08 her doğal geçen gaz gün arzının artması % 0,78 i ve yurt Türkiye de içi rezerv üretilen ve üretim doğal gaz miktarlarının ile geri kalan da % 99,22 lik kısmı da yurt dışından ithalat lisansı sahibi şirketler tarafından değişik kaynaklardan gerçekleştirilen bu talepleri karşılamak için yeterli olmaması, 2015 yılında da doğal gaz ithalatını zorunlu ithalat ile karşılanmıştır. 17 Üretim 0,78% İthalat 99,22% Şekil 2.13: 2015 Yılı Toplam Doğal Gaz Arzının Karşılandığı Kaynakların Payları (%) 15

29 2.3 İhracat İthal edilmiş veya yurt içinde üretilmiş doğal gazın yurt dışına ihraç faaliyeti, ihracat lisansı almış tüzel kişiler tarafından, lisanslarında belirtilen ülkeler dâhilinde gerçekleştirilebilmektedir. İhracat lisansları kapsamında lisans sahibi tüzel kişilerden hali hazırda sadece BOTAŞ faaliyette bulunmaktadır. Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı nın tamamlanması ile tarihinde doğal gaz ihracatına başlayan BOTAŞ ın, Yunanistan a ihraç ettiği doğal gaz miktarları Tablo 2.8 de verilmektedir. Tablo 2.8: Yıllarında Gerçekleşen İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Yıllar Miktar 30,8 435,8 708,5 648, ,63 623, ,5 648, ,63 623, , , Şekil 2.14: Yıllara Göre Doğal Gaz İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Şekil 2.14: Yıllara Göre Doğal Gaz İhracat Miktarları (Milyon Sm 3 ) Tablo 2.9: Yıllara Göre İhraç Edilen Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm Tablo 2.9: Yıllara Göre İhraç Edilen Doğal Gaz Miktarının Aylık Dağılımı (Milyon Sm ) 3 ) Ocak Ocak Şubat Şubat Mart Mart Nisan Nisan Mayıs Mayıs Haziran Haziran Temmuz Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Toplam ,1 14,3 54,9 60,8 60,1 51,3 60,3 47,9 52, ,2 65,8 611, ,1 14,3 54,9 60,8 60,1 51,3 60,3 47,9 52, ,2 65,8 611, ,3 45,4 33,8 59,5 37,8 67,5 61,7 59,7 67,8 72,8 71,9 58,2 682, ,3 46,3 62,4 45,4 58,2 33,8 37,7 59,5 26,4 37,8 67,5 52,4 61,7 70,1 59,7 74,9 67,8 70,6 72,8 22,6 71,9 33,6 58,2 54,6 682,4 632, ,3 69,3 46,9 62,4 67,6 58,2 52,1 37,7 52,8 26,4 21,0 52,4 72,270,1 72,7 74,9 61,2 70,6 45,1 22,6 33,7 33,6 67,4 54,6 623,9 632, ,3 46,9 67,6 52,1 52,8 21,0 72,2 72,7 61,2 45,1 33,7 67,4 623, Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 2.15: 2012 ve 2015 Yılları Arasında İhraç Edilen Gaz Miktarının Aylara Göre Karşılaştırması (Milyon Sm 3 )

30 ,3 45,4 33,8 59,5 37,8 67,5 61,7 59,7 67,8 72,8 71,9 58,2 682, ,3 62,4 58,2 37,7 26,4 52,4 70,1 74,9 70,6 22,6 33,6 54,6 632, ,3 46,9 67,6 52,1 52,8 21,0 72,2 72,7 61,2 45,1 33,7 67,4 623,9 Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 2.15: 2012 ve 2015 Yılları Arasında İhraç Edilen Gaz Miktarının Şekil 2.15: 2012 ve 2015 Aylara Yılları Göre Arasında Karşılaştırması İhraç Edilen (Milyon Gaz SmMiktarının 3 ) Aylara Göre Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) 19 17

31 3. Depolama Günlük ve mevsimlik değişiklikleri karşılamak ve doğal gaz temininin azalması veya durması ile Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / 2015 meydana gelen doğal gaz açığını gidermek ve sistemin sağlıklı çalışması amacıyla doğal gazın 3. DEPOLAMA yer altı veya yer üstünde depolanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Günlük ve mevsimlik değişiklikleri karşılamak ve doğal gaz temininin azalması veya durması ile meydana 2015 yılında mevcut depolama tesisleri için (LNG terminalleri dahil) aylara göre toplam stok gelen doğal gaz açığını gidermek ve sistemin sağlıklı çalışması amacıyla doğal gazın yer altı veya yer üstünde depolanmasına ihtiyaç duyulmaktadır. miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır yılında mevcut depolama tesisleri için (LNG terminalleri dahil) aylara göre toplam stok miktarları aşağıdaki tabloda yer almaktadır. Tablo 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ,62 320,47 Tablo 336,18 3.1: Yıllara 653,97 Göre 1.173,39 Ay Sonu 1.551,44 Doğal 1.780,45 Gaz Stok 2.000,68 Miktarları 2.381,40 (Milyon 2.436,64 Sm 3 ) 2.513, , , , , , , , , , , , , ,41 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ,03 771,25 760, , , , , , , , , , ,62 320,47 336,18 653, , , , , , , , , , ,49 599,13 249,76 644,68 927, , , , , , , , , , , , , , , , , , , ,03 771,25 760, , , , , , , , , , , ,49 599,13 249,76 644,68 927, , , , , , , Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Şekil 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 ) Şekil 3.1: Yıllara Göre Ay Sonu Doğal Gaz Stok Miktarları (Milyon Sm 3 ) Şekil 3.1 de depo stok miktarlarının, Mayıs başı gibi artışa geçtiği, Kasım sonundan itibaren ise hızlı bir düşüşe geçtiği görülmektedir. Depo stok miktarlarının ithalat ve tüketimle birlikte değerlendirilmesi için Şekil 3.2 de verilmektedir

32 Şekil 3.1 de depo stok miktarlarının, Mayıs başı gibi artışa geçtiği, Kasım sonundan itibaren ise hızlı bir düşüşe geçtiği görülmektedir. Depo stok miktarlarının ithalat ve tüketimle birlikte değerlendirilmesi için Şekil 3.2 de verilmektedir. Doğal Gaz Piyasası Sektör Raporu / , , , , , ,00 - Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Depolama Tüketim İthalat Şekil 3.2: Aylara Göre İthalat-Tüketim-Stok Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekil 3.2: Aylara Göre İthalat-Tüketim-Stok Miktarları Karşılaştırması (Milyon Sm 3 ) Şekilden görüldüğü üzere; ithalat miktarının yaklaşık aynı seviyelerde seyrettiği yaz aylarında tüketimin azalması ile birlikte Mayıs ayı ve sonrasında enjeksiyon başlamakta, depo stok seviyeleri artmakta; tüketimin Şekilden yoğun olduğu görüldüğü kış aylarında üzere; ise, ithalat miktarının artmasına yaklaşık rağmen aynı enjeksiyonun seviyelerde azaldığı seyrettiği görülmektedir. yaz aylarında tüketimin azalması ile birlikte Mayıs ayı ve sonrasında enjeksiyon başlamakta, depo stok seviyeleri 3.1 Yer Altı artmakta; Doğal Gaz tüketimin Depolama yoğun olduğu kış aylarında ise, ithalat miktarının artmasına rağmen enjeksiyonun azaldığı görülmektedir. Yeraltı doğal gaz depolama lisansına sahip 5 şirket bulunmaktadır ve TPAO harici diğer depolar henüz faaliyete geçmemiştir. TPAO tarafından işletilen İstanbul un Silivri İlçesinde yer alan depolama tesisi 2015 yılında 5 i ithalat lisansı 3.1 Yer Altı Doğal Gaz Depolama sahibi 1 i toptan satış lisansı sahibi olmak üzere 6 adet tedarikçiye hizmet vermiştir. Yeraltı doğal gaz depolama lisansına sahip 5 şirket bulunmaktadır ve TPAO harici diğer depolar henüz faaliyete geçmemiştir. 3.2 LNG Depolama TPAO tarafından işletilen İstanbul un Silivri İlçesinde yer alan depolama tesisi 2015 yılında 5 i 1994 yılında devreye alınmış olan ve halen BOTAŞ mülkiyet ve işletmesinde olan Marmara Ereğlisi Terminali ithalat ile 2001 lisansı yılında İzmir sahibi Aliağa da 1 i toptan kurulan satış ve 2006 lisansı yılında sahibi işletmeye olmak alınan üzere Ege 6 Gaz adet A.Ş. tedarikçiye LNG Terminali; hizmet LNG gemilerinin boşaltılması, LNG depolanması ve ithal edilen LNG nin gazlaştırılarak ana iletim hattına sevk vermiştir. edilmesi ve doğal gazın en fazla tüketildiği dönemlerde azami çekişleri düzenleyerek talep değişimlerinin karşılanmasında kullanılmak üzere kurulmuş olan tesislerdir yılı içerisinde; LNG depo lisansı sahibi şirketlerce kara tankerlerine teslim edilen LNG miktarları ile gazlaştırılarak ana iletim hattına sevk edilen doğal gaz miktarları aylık bazda aşağıdaki tabloda gösterilmektedir. Tablo 3.2: 2015 Yılı Aylara Göre LNG Depo Tesislerinden Çıkan Gaz Miktarı (Milyon Sm 3 ) İletim Şebekesi Kara Tankeri Genel Toplam 21 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Genel Toplam 955,67 740,44 748,71 528,54 447,24 362,80 542,48 252,77 297,08 350,00 725, , ,55 37,66 31,30 35,77 41,33 45,79 47,40 46,30 52,75 44,56 55,88 53,45 49,66 541,84 993,33 771,74 784,48 569,87 493,04 410,20 588,77 305,52 341,63 405,88 779, , ,39 19