Yrd. Doç. Dr. Mustafa Bektaş Yrd. Doç. Dr. M. Barış Horzum Editör: Doç. Dr. Bahri ATA OTANTİK ÖĞRENME ISBN

Transkript

1

2 Yrd. Doç. Dr. Mustafa Bektaş Yrd. Doç. Dr. M. Barış Horzum Editör: Doç. Dr. Bahri ATA OTANTİK ÖĞRENME ISBN Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2012, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti. ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı, mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bondrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın, bondrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermelerini ve bondrolsüz yayınları satın almamalarını diliyoruz. 1. Baskı: Aralık Baskı: Ekim 2012 Yayın Yönetmeni: Arzu Doğan Dizgi-Grafik Tasarım: Şermin Yılmaz Kapak Tasarımı: Gürsel Avcı Baskı: Ayrıntı Matbaası (Ankara ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: E-ileti: pegem@pegem.net

3 ÖNSÖZ İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılın gerektirdiği dili etkili kullanma, iletişim kurabilme, bilişim teknolojilerini etkili kullanma, yaratıcı ve eleştirel düşünme, işbirliği içerisinde çalışabilme, kaynakları etkili kullanabilme, karar verebilme, özyönetim, problem çözebilme, girişimcilik gibi temel becerilerin kazandırılması okulların en önemli görevleri haline gelmiştir. Ancak bu tür üst düzey becerileri sadece okul duvarları içerisinde oluşturulan ortamlarda kazandırmak çok kolay görünmemektedir. Bu becerilerin kullanılacağı alan gerçek dünyadır. Gerçek dünya içerisinde başarılı olabilmek için bireylerin bu becerilere sahip olmasının yanında bu becerileri tümleşik ve etkili bir şekilde kullanabilmesi gerekmektedir. Günümüz eğitim sistemi daha çok okul içinde öğrenilen bilgilerin zaman zaman gerçek dünyada kullanımını sağlamaktadır. Öğrenmenin de gerçek dünyada meydana geldiği bir yapı eğitim sistemini ayrıca bir gerçek dünya ile ilişkilendirme ihtiyacından kurtaracaktır. Böyle bir öğrenme, gerçek dünyanın içerisinde, gerçek dünya ortamlarında ve gerçek dünyanın problemleri ile olmalıdır. Ancak böyle bir öğrenme okulun varlığını kaldırmayı amaçlamamakta aksine okulun niteliğini arttırmayı sağlamaktadır. Dewey in de ifade ettiği gibi okuldaki eğitim hayata hazırlık değil, hayatın bizzat kendisi olmalıdır. Bunu sağlamanın yolu olarak otantik öğrenme ön plana çıkmaktadır. Kitabın hazırlanmasında en çok emeği geçen kişiler bizleri yetiştiren sevgili hocalarımız ve bugüne kadar sonsuz desteklerini esirgemeyen sevgili ailelerimizdir. Öncelikle öğretmen ve ailelerimize teşekkür ederim. Bu çalışmanın yapılmasında emeği geçen sevgili meslektaşlarım Dr. Mustafa BEKTAŞ ve Dr. Mehmet Barış HORZUM a, ayrıca çalışmayı dil açısından inceleyen Dr. Ergün ÖZTÜRK, Dr. Alpaslan OKUR ve Mehmet GEDİZLİ ye de emeklerinden dolayı teşekkür ederim. Öğrencilerinin iyi insan olması için çabalayan öğretmenlere ve kendini yetiştiren öğretmen adaylarına kitabın faydalı olmasını temenni ederim. Doç. Dr. Bahri ATA Ekim 2012 OTANTİK ÖĞRENME III

4 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... III GİRİŞ: EĞİTİM GERÇEK DÜNYANIN NERESİNDE?... 1 EĞİTİME GENEL BİR BAKIŞ... 4 OTANTİK ÖĞRENME...11 Otantik Öğrenmenin Özellikleri...13 Otantik Öğrenmenin Bileşenleri Otantik Bağlam Otantik Etkinlik Uzman Performansı Çoklu Bakış Açısı ve Roller İşbirliği Yansıtma Açık Bir Şekilde Dile Getirme Birebir Yetiştirme ve Yapılandırılmış Destek Otantik Değerlendirme...41 Otantik Öğrenmede Öğrenci Rolleri...48 Otantik Öğrenmede Öğretmen Rolleri...49 Otantik Öğrenmede Ortam Özellikleri...50 Otantik Öğrenmede Kullanılabilecek Olası Yöntem ve Teknikler Probleme Dayalı Öğrenme Yöntemi Projeye Dayalı Öğrenme Yöntemi Olaya Dayalı Öğrenme Yöntemi İşbirlikli Öğrenme Durumlu Öğrenme Yöntemi Bilişsel Çıraklık Tekniği...58

5 7. Bağlaşık Öğrenme Tekniği...59 Otantik Öğrenmeyle İlgili Yanlış Anlamalar...60 Otantik Öğrenmeyle İlgili Örnekler...64 Otantik Öğrenme için Örnek Bir Öğrenme Durumu...66 Hayat Bilgisi Dersi Kazanımları İçin Örnek Otantik Öğrenme Uygulaması...72 SONUÇ...78 KAYNAKLAR...82 DİZİN...88 VI OTANTİK ÖĞRENME

6 GİRİŞ: EĞİTİM GERÇEK DÜNYANIN NERESİNDE? İnsan, dünyaya geldiği günden bu yana, dünyada yaşamını devam ettirebilmek amacıyla doğaya uyum sağlamaya ve gerekli olan becerileri kazanmaya çalışmaktadır. İnsanın hayatını devam ettirebilmesinde, gözlemleme, keşfetme ve gerekli becerileri kazanması önemli bir uğraş olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu uğraş, deneme yanılma yöntemi ile öğrenme sürecini beraberinde getirmiş ve eğitimin insan hayatına girmesini sağlamıştır. Zaman içinde eğitim, insan hayatının değişmez ve önemli bir parçası haline gelmiştir. Tarihin her döneminde, insanın yaşadığı ortam ve dönemin özelliklerine göre eğitim şekillenmiş ve farklılaşmıştır. Eğitimin şekillenmesi ve farklılaşmasında bilimsel, teknolojik, ekonomik, siyasal, sosyal ve kültürel etkiler rol oynamıştır. Bilgi toplumunda ise eğitim, insan hayatının en önemli ve vazgeçilmez unsurudur. İlkel toplumlardaki bireylerin eğitiminde de bilgi toplumundaki yaşam boyu eğitim anlayışında da ön plana çıkan nokta, toplumun öne çıkardığı değer ve ihtiyaçlarına uygun insan yetiştirmektir. Bilgi toplumunda, eğitime önemli görevler yüklenmekte ve eğitimden daha çok mevcut bilgiyi gerekli durumlarda kullanabilen, ihtiyaç duyduğu bağlamlarda yeni bilgiler üretebilen, bu bilgilerle karşılaştıkları problemleri çözebilen bireyler yetiştirmesi beklenmektedir. Günümüzde küresel bilgi, her beş yılda ikiye katlanırken, bunun 2020 yılında 72 günde bir olacağı tahmin edilmektedir (Kesim, 2002). Bilgi toplumu içinde, bilginin her geçen saat ve dakika artarak devam etmesi, bu bilgilerin öğretilmesi ve öğrenilmesi noktasında, eğitime daha fazla yük getirecektir. Öngörülen zamanda öğrencinin kazanması gereken bilgi miktarındaki artış, her toplumun kendi vatandaşını daha uzun süreli ve daha çok bilgi içeren bir eğitime yönlendirmesini zorunlu kılmaktadır. Eğitim verilecek kişi sayısının artması ve eğitim sürecinin uzaması, var olan eğitim sürecini çok yönlü olarak etkilemektedir. Bu sürecin doğurduğu daha çok bilgilenme gereksinimi, okul, öğrenci, öğretmen, veli ve toplumu farklı sorunlarla yüz yüze getirecektir. Bu sorunlar; okul için işleyiş, öğrenci için öğrenme, öğretmen için öğretme, veli için mali- OTANTİK ÖĞRENME 1

7 yet ve toplum için beklentilerinin karşılanması şeklinde ifade edilebilir. Bilgi kazandırmayı amaçlayan bir eğitim süreci, bireyin gerçek dünyada bilgiyi nerede kullanacağı ile ilgili becerilerden yoksun kalmasına sebep olmaktadır. Okullardaki öğrenme ortamlarında edinilen bilgiler ve deneyimler, sadece okul hayatında değil aynı zamanda gerçek dünya bağlamında kullanılabilecek nitelikte olmalıdır. Ancak Ergün e göre birçok aile, öğretmen ve eğitim uzmanı, okulda kazanılan deneyimler söz konusu olduğunda, eğitimin gerçek dünyadan kopuk olduğu için etkisiz kaldığını ifade etmektedir. Bununla beraber eğitimin, çocukların ruh ve şahsiyetlerinde, olumlu gelişim sağlamadığını ifade edenler de bulunmaktadır (2009). Eğitimin gerçek dünya bağlamından uzaklığını gösterecek örnek bir fıkrayla durumu özetleyebiliriz. Temel in torununun başı, verilen bir ödev ile derttedir. Temel bu problemi kendisi çözmek istemesine rağmen çözememiştir. Bu durum Temel i o kadar rahatsız etmiştir ki hâlâ mektuplaştığı askerlik arkadaşı Afyon Dinarlı Gürbüz Çavuş a başına gelenleri bir mektupla anlatır. Mektupta yazılı olanlar aşağıda yer almaktadır: Değerli Gürbüz Çavuşum. Hani benim küçük torun var ya. Geçen akşam, getirdi ödevini önüme koydu. Bir yandan ödevde yer alan soruyu soruyor bir yandan da ağlıyor. Bilirsin beni çok sevdiği için tüm dertlerini hep benimle paylaşır. Dedi ki; Bunları anlayamadım ve o yüzden de yapamadım. Yarın öğretmen beni dövecek. Ben de Ağlama yavrum, bunun için öğretmen kimseyi dövmez. Şimdi oturur beraber ödevi yaparız. dedim. Ancak ne mümkün Gürbüz Çavuşum! Bir türlü çözemedim. Ödevde yer alan soru aynen şöyle: Bir tren ile bir otobüs aynı istasyondan kalkmışlar. Tren otobüsten üçte bir daha hızlı gidiyormuş. Otobüs iki yerde on beşer dakika istirahat vermiş. Tren ise bir yerde durmuş ve 20 dakika mola vermiş. Otobüs saatte 60 kilometre hızla giderken, tren 5 saat sonra gideceği yere varmış. Otobüs ise ne zaman ora- 2 OTANTİK ÖĞRENME

8 ya ulaşırmış? Uğraşmama rağmen yapamadım. Ben uğraştıkça çocuk üzülüyor ve ağlıyordu. Derken babası geldi. O da soruya baktı ama çözemedi. Oğluma Senin tanıdığın tahsilli bir otobüs şoförü var ise ona soralım, belki o bilebilir. Ya da sabah olsun ben çocuğu şoförler odasına götüreyim. Onlar arasında belki trenle yarışmış olan bir şoför vardır da bize bu konuda yardımcı olur. dedim. Ancak problem daha büyük; çünkü çocuk daha önce hiç tren görmemiş. Çocuğun görmemesi normal yaşadığımız yerde tren yolu olmadığı için ne annesi ne de babası tren görmüş. Ben de senin de bildiğin gibi bir tek askerlikte Erzurum dan Sivas a giderken binmiş ve treni görmüştüm. Bu yüzden bir yandan çocuğa trenin ne olduğunu ve nasıl olduğunu tarif etmeye çalışıyoruz bir yandan da ağlamasını önlemek için teselli edip soruyu çözmeye çalışıyorduk. Neyse çavuşum, sonuçta çok kızgınım. Neden olduğunu soracak olursan; çocuk daha incir ağacıyla dut ağacını birbirinden ayıramıyor; mezgit balığını gösteriyorum, hamsi diyor; yumurtanın fabrikada yapıldığını sanıyor. Biz ise çocuğa trenle otobüsü yarıştırarak otobüsün ne zaman varacağını buldurmaya çalışıyoruz. Yani, otobüs saatinde varsa ne olur, geç varsa ne olur? Gurbetten yolcu mu bekliyorsun? Eğer varacağı saat çok önemliyse otobüs yazıhanesine bir telefon açarak otobüsün kaçta geleceğini öğrenebilirsin. Bu mesele için çocukları telef etmenin ne anlamı var? Bu durumda çocuklarda şarkı yok, türkü yok, oyun yok; ezberle de ezberle! Sürekli bilgi veriyorlar. Çavuşum, sen çavuşsun bilirsin! Cidden bu otobüs oraya ne zaman ulaşır? Cevabında otobüsün varış saatini yazabilirsen beni ve oğlumu dertten kurtarıp torunumu sevindirirsin. Temel Onbaşı Bu mektupta eğitim sisteminden artık ailelerin de şikâyetçi olduğu ve eğitimde amaca hizmet etmeyen ve gerçek dünyadan kopuk bir OTANTİK ÖĞRENME 3

9 işleyişin bulunduğu açıkça görülmektedir. Eğitimin amaçlarına ilişkin ön kabuller, eğitim ile dünya arasındaki ilişkiye nasıl yaklaşıldığını ve yaklaşılacağını da belirlemektedir. EĞİTİME GENEL BİR BAKIŞ Eğitim tarihine baktığımızda, Plâtoncu yaklaşım, Cizvit eğitim sistemi ve Herbart ın yaklaşımı, gerekçeleri ne kadar farklı olursa olsun, 20. yüzyılın başına kadar okullarda uygulanan öğretim programları ile hayat arasında bir uçurumun oluşmasına sebep olmuşlardır (Akça ve Ata, 2009). MÖ yılları arasında Eski Yunanda eğitimin amacı, kahraman, becerikli ve kibar insanlar yetiştirmekti. Bunu gerekli kılan unsur ise dönemin asil insanının disiplinli bir vücut, neşeli ve cesur bir ruha sahip olmasının gerekliliğiydi (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1976). Eski Yunanda Isparta ve Atina iki ayrı gücü temsil etmekteydi. Isparta da eğitimin amacı, bireyi üstün kahramanlık gösteren bir asker olarak yetiştirmekti. Atina da ise demokratik aristokrat birey yetiştirmek amaçlanmaktaydı. Eski Yunan toplumunda halk, asil ve köleler olarak sınıflandırılmaktaydı. Eğitim asiller içindi (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1976; Ergün, 2009). Schuhl a göre Eski Yunan da tekniğe ve mühendisliğe yönelik eğitim küçümsenmiş, el işleri ve zanaatlar, kölelerin yapabileceği alt sınıfın işleri olarak kabul edilmiştir. Hür adamlar için felsefe yapmak, iş hayatından üstün tutulmuştur (Akça ve Ata, 2009). Eski Yunan eğitiminde her bireyin eğitim alma şansı bulunmamakta; askerlere savaşmak için bedensel beceriler, asillere ise yönetmek için düşünsel ve yönetsel beceriler kazandırılmaktaydı. Eğitimle devletin devamı ve güçlendirilmesi amaçlanmaktaydı. Roma uygarlığındaki eğitim sisteminde, faydacı bir anlayışla Okul hayattır! felsefesi benimsenmiştir. Bu modelde Çiçero dan beri bilinen yaparak öğrenme temel alınmıştır. Eski Yunanda olduğu gibi Roma uygarlığında da eğitim, genellikle devletin ihtiyaç duyduğu bireyleri yetiştirmeyi amaçlamaktadır. Ayrıca Roma uygarlığında, hitabet üzerinde de durulmuştur (Alkan, Doğan ve Sezgin, 1976). Bu dönemin önemli 4 OTANTİK ÖĞRENME