ÖRENCLERE FARKLI YÖNTEMLERLE VERLEN ETMN AIZ-D SALII VE BESLENME BLGS ÜZERNE ETKS

Transkript

1 ÖRENCLERE FARKLI YÖNTEMLERLE VERLEN ETMN AIZ-D SALII VE BESLENME BLGS ÜZERNE ETKS Nevin ANLIER * Leyla ÖZGEN ** Özet Aratrma, örencilere farkl yöntemlerle verilen eitimin di sal ve beslenme bilgi düzeylerine etkisini saptamak amacyla plânlanm ve yürütülmütür. Çalmada seçilen tüm gruplara hazrlanan soru formu ön test olarak uygulanmtr. Aratrmaya katlan örencilerin, % 36,7'si erkek % 63,3'ü kzdr. Örencilerin % 63,9'u on üç ve % 25,5'i on dört yandadr. Dilerini frçalamalar incelendiinde örencilerin, verilen eitim öncesinde; gösteri. anlatm ve dramatizasyon yönteminde dilerini düzenli olarak frçaladklarn belirtmilerdir. Verilen eitimin amaçlar dorultusunda eitim sonrasnda deerler yükselmitir. Ancak bu art istatistiksel açdan anlaml bulunmamtr (p>0,05). Örencilerin dilerini düzenli frçalama alkanl kazanmalar için eitimin belirli aralklarla tekrarlanmas gerekli olduu düünülmektedir. Daha sonra dramatizasyon, anlatm ve gösteri yöntemleriyle az, di sal ve beslenme eitimi verilmitir. Örencilere ön testte verilen soru formu son test olarak tekrar uygulanmtr. Verilen eitim olumlu yönde bilgi ve davran deiikliine neden olmutur. Her alanda olduu gibi eitim, az ve di saln korumada, yeterli- dengeli beslenme bilgi ve davranlarn kazandrmada oldukça önemlidir. Kullanlan eitim yöntemi örencinin ne kadar çok duyusuna hitap ediyorsa sonucun o kadar baarl olduu; ancak yaplacak eitimin etkin ve sürekli olmas, belirli aralklarla denetiminin yaplmas gereklilii sonucuna varlmtr. Anahtar sözcüklerler: Eitim yöntemi, az-di sal, beslenme eitimi. Abstract The study is planned and conducted to reveal the effect of education given to students with different methods on teeth health and knowledge level of nourishment. The questionnaire has been applied to all selected groups as pre-test. 36.7% of the students in the research are male, and 63.3% of them are female. 63.9% of them are 13 and 25.5% of them are 14 years old. When their teeth brushing attitudes are analyzed before training, students mentioned that they brush their teeth regularly with demonstration, exposition and dramatization methods. With the aims of the training given, values increased. However this increase is not meaningful from statistical perspective (p>0.05). It is thought that in order to gain regular habit of brushing their teeth the training should be repeated in certain intervals. With the methods demonstration, exposition and dramatization students are given training on mouth and teeth health and nourishment. The questionnaire given as pre-test was also applied as post-test. The given training has resulted with positive change in attitude and knowledge. As it is in all fields, education is important also in protecting mouth and teeth health, gaining sufficient and balanced nourishment knowledge and attitudes. As conclusion, it is expressed that the more senses the method is addressed to the more successful is the result but the given training should be controlled regularly in order to be effective and continuous. Key words: Education methods, mouth- teeth health, nutritional education. Bireyin, ailenin ve toplumun birinci amac salkl ve üretken olmaktr. Salkl ve üretken olmann simgesi ise bedenen, aklen, ruhen ve sosyal yönden iyi gelimi bir vücut yaps ve bu yapnn bozulmadan uzun süre ilemesidir. Bnsan sal beslenme, kaltm, iklim ve çevre koullar gibi birçok etmenin etkisi altndadr. Kaltmla gelen özellikler ve iklim deitirilmeyeceine göre beslenme ve çevre koullarna müdahale etmek mümkündür. Sal korumak daima hastal tedavi etmekten daha kolay ve ucuzdur. Yeterli ve dengeli beslenme, kiisel hijyen, düzenli uyku, egzersiz, d etkenlerden korunma, alanma, sal koruma ve beslenme konularnda etkin ve sürekli eitim gerekmektedir (Erturul, 1992: 3). Yazma adresi: * Doç. Dr. Nevin Ganler, Gazi Üniversitesi Meslekî Eitim Fakültesi Aile Ekonomisi ve Beslenme Eitimi Bölümü, ntekgul@gazi.edu.tr. ** Ar. Gör. Dr. Leyla Özgen, Gazi Üniversitesi Meslekî Eitim Fakültesi Aile Ekonomisi ve Beslenme Eitimi Bölümü, lozgen@gazi.edu.tr. 1

2 Az, vücudun giri kapsdr. Diler, di etleri, dil, damak, yanak azn yapsn meydana getirirler. Az ve di sal genel salk içinde çok önemli bir yere sahiptir. Di çürüü tedavi edilmezse di kökünde apseye ve dii çene kemiine balayan dokularn iltihaplanmasna neden olur. Bu iltihap içindeki mikroplar kan yoluyla vücudun dier organlarna (göz, kulak, kalp, eklemler, böbrek vb.) tanarak hastalklara neden olabilirler. Az boluu genel salk konusunda en iyi bilgi alnacak ortamdr (Ulusoy, 1985: 755; Erturul, 1992: 3). Günümüz di hekimliinin ana sorunlarndan biri olan di çürükleri, dünyann hemen her ülkesinde görülen yaygn bir halk sal problemidir. Di çürüü özellikle yaadmz yüzyln balarndan itibaren her ya grubunu etkilemektedir. Ülkemizde de az ve di sal önemli bir problemdir. Süt dilerindeki çürük prevalansnn alt yanda % 83,0, sekiz yanda % 92,0, alt-on iki yanda % 64,0-100,0 civarnda olduu ve çocuk bana düen çürük ( d ), süt dii ( t ) saysn gösteren dt indeksinin 4,4 ten 5,2 ye çkt bildirilmektedir (Pekcan, 2001: 47). Bireylerin ya, cinsiyeti, rk, beslenmesi, hijyen alkanlklar, sosyoekonomik durumu, di ve tükürük özellikleri az ve di saln etkileyebilmektedir (Dayangaç ve dierleri 2001: 53). Düzenli olarak di hekimine gitme alkanl olmayan toplumumuzun koruyucu yöntemleri sadece kliniklerde örenmeleri düünülemez. Di hekimliinde tedaviye yönelik eitimin youn olmas ve uygulamadaki tedavi yükünün arl, koruyucu hekimliin en önemli alandr ( Develiolu ve dierleri 2001: 15). Haznederolu (2001: 52) çalmasnda, ülkemizdeki beslenme sorunlarn sralam ve di çürüklerini de bu sraya dahil etmitir. Temel ve basit bir eitimle önlenebilecek di çürükleri ya grubunda % 80,0 oranda olduunu ifade etmitir. Güngör ve dierleri( 1999: 21) eitim düzeyinin az sal üzerindeki etkisini incelemek amacyla yaptklar çalmada, eitim seviyesi arttkça bireylerin di frçalama alkanlklarnn arttn, buna bal olarak da az salnn daha iyi düzeyde olduunu saptamlardr. Az salnda sosyoekonomik koullarn etkisi bilinmektedir. Az temizliinin sosyoekonomik koullarn yan sra yaam standartlar ve eitim seviyesiyle ilikili olduu bildirilmektedir (Haznedarolu, 2001: 22). Birçok ülke verileri adolesanlarda gingivitisin (di eti iltihab) oldukça sk görüldüünü desteklemektedir. Bozkurt ve dierleri ( 2002: 8) Isparta Bli nde yapm olduklar aratrma sonuçlarna göre periodontal salnn krsal kesimdeki adölesanlarda kent grubundakilere göre çikolata, eker ve ekerli yiyecek tüketiminin kentte daha fazla olmas nedeniyle daha iyi olduunu belirtmilerdir. Tulunolu ve ark. (1999: 28) nn ailelerin eitim düzeylerinin okul öncesi çocuklardaki az ve di sal uygulamalar üzerine etkisini incelemek amacyla yaptklar çalmada, çocuklarn attrma sklklar, düzenli di frçalama davranlar, ailelerin di macunundaki florid içeriinin faydas ve frçalama dndaki prolaktik önlemleri bilmeleri, anne babann kendi frçalama alkanlklar ile ebeveynlerin eitim düzeyi arasnda istatistiksel açdan önemli farkllklarn olduunu ifade etmilerdir. Di çürükleri ile beslenme arasnda sk bir iliki vardr. Di çürükleri beslenmeyi olumsuz yönde etkiledii gibi yanl beslenme alkanlklar di çürükleri ve az salnn bozulmasna yol açmaktadr. Geker yeme sklnn, çeidinin di çürüü riskini arttrd bilinmektedir. Di çürüklerinin olumasnda en çok sakkarozun rolü vardr. Bal, kuru meyve gibi doal ekerlerin de rafine ekerler kadar çürütücü etkisinin olduu belirtilmektedir (Akal ve dierleri 1986: 20). Özellikle kemik ve di salnda süt ve süt ürünleri kalsiyum içerikleri bakmndan önemlidir. Yourt gibi fermente süt ürünleri azn ph sn dengeleyerek di çürümelerini engelledii ya da geciktirdii, böylece az ve di sal açsndan katklar salad ifade edilmektedir (Kavas ve dierleri 2001: 61). 2

3 Bu nedenle çalma, ilköretim okulu 6., 7. snf örencilerine az, di sal ve beslenme konularnda farkl yöntemlerle verilen eitimin etkinliini tespit etmek amacyla plânlanp yürütülmütür. Yöntem Aratrma, Millî Eitim Bakanlna bal be ilköretim okulunun 6.ve 7. snfnda okuyan toplam 180 örenci üzerinde yaplmtr. Örenci ve ailesine ilikin genel bilgiler ile beslenme alkanlklarna ait veriler hazrlanan anket formu ile toplanmtr. Örenciler, dramatizasyon (n: 60), gösteri (n: 60) ve anlatm yöntemiyle (n: 60) eitim verilmek üzere üç gruba ayrlmlardr. Her gruba haftada 2 ders saati (80 dakika) olmak üzere 4 hafta eitim ve hazrlanan materyal verilmitir. Eitim öncesi ve sonras farkll tespit etmek için ön test ve son test uygulamas yaplm olup, veriler SPSS 10,0 programnda deerlendirilmitir. Yöntemlerin etkinliini ortaya koymak için khi-kare(x 2 ) testi uygulanmtr. Anlamllk düzeyi olarak 0,05 alnmtr. Eitimin verilmesi ve anketlerin toplanmasnda G. Ü. Eitim Bilimleri Enstitüsü Aile Ekonomisi ve Beslenme Eitimi Ana Bilim Dalnda yüksek lisans yapan örencilerden faydalanlmtr. Bulgular ve Tart34ma Aratrma, az- di sal ve beslenme konularnda ilköretim okulu örencilerine farkl yöntemlerle verilen eitimin etkisini saptamak amacyla plânlanm ve bu çalmadan elde edilen veriler tablolatrlmtr. Tablo-1. Ö7rencilere Ait Bilgilerin Da73l3m3 Ö7rencilere Ait Bilgiler Gösteri Anlat3m Dramatizasyon Toplam n % n % n % n % Cinsiyet Erkek 24 40, , , ,7 Kz 36 60, , , ,3 Ya4 (y3l) , , , , , , , ,5 15 ve üstü 12 20,0 5 8, ,6 Okudu7u s3n3f 6.snf 2 3, , , ,2 7.snf 58 96, , ,8 Aratrmaya katlan örencilerin, % 36,7 si erkek, % 63,3 ü kzdr. Örencilerin % 63,9 u on üç ve % 25,5 i on dört yandadr. 3

4 Tablo- 2. Ö7rencilerin Ailelerine Ait Genel Bilgilerin Da73l3m3 De7i4kenler Ya4 ( Y3l) ANNE (n: 180) BABA ( n: 180 ) n % n % Durumu Okuryazar deil Okuryazar Blkokul Mezunu Lise ve Dengi Okul Mezunu Yüksek okul/ Fakülte Mezunu Meslek Durumu Ev Hanm Memur Bçi Serbest meslek Bsiz Tablo 2 de görüldüü gibi örencilerin annelerinin % 73.9 u, babalarnn % 71.7 si ya arasndadr. Annelerinin % 66.1 i, babalarnn % 66.7 si ilkokul mezunudur. Annelerinin % 94.4 ü ev hanm, babalarnn ise % 46.7 si serbest meslek sahibidir. 4

5 Tablo-3. Ö7rencilerin A73z ve Di4 Sa7l373na Ait Bilgilerin Da73l3m3 A73z ve Di4 Sa7l373na li4kin Bilgiler Dilerini düzenli olarak frçalama Gösteri Anlat3m Dramatizasyon n % n % n % n % n % n % Önemlilik Frçalar , , , , , ,7 Frçalamaz. 6 10,0 5 8, ,0 5 8,3 6 10,0 5 8,3 x 2 =2,386 Bazen Frçalar , , , , , ,0 p= 0, 665 x 2 =. 179 p=.914 x 2 =. 582 p=.747 x 2 = p=.600 Günlük di frçalama skl 1 kez , ,3 8 13, , ,3 2 kez 35 58, , , , ,7 x 2 =5,643 3 kez 6 10, , , , ,0 p= 0, 227 x 2 = p=.558 x 2 = p=. 307 x 2 = p=. 249 Di doktoruna gitme skl Dii ardnda 34 56, , , , , ,7 6 ayda bir 9 15, , , , , ,3 x 2 = 5,437 Ylda bir 6 10,0 9 15, , ,7 8 13,3 8 13,3 p= 0,489 Hiçbir zaman 11 18,3 5 8, ,4 9 15,0 6 10,0 4 6,7 x 2 =2.960 p=.397 x 2 =1.057 p=.787 x 2 =. 447 p=.930 p > 0.05 Dilerini frçalamalar incelendiinde örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 46.6 s, anlatm yönteminde % 35.0 i, dramatizasyon yönteminde % 26.7 si dilerini düzenli olarak frçaladklarn belirtmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 50.0, % 41.7, % 36.7 ye yükselmitir. Ancak bu art istatistiksel açdan anlaml bulunmamtr (p>0.05). Örencilerin dilerini düzenli frçalama alkanl kazanmalar için eitimin belirli aralklarla tekrarlanmas gerekebilir. Günlük di frçalama sklklar incelendiinde örencilerin, eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 58.3 ü, anlatm yönteminde % 60.0, dramatizasyon yönteminde % 43.3 ü günde iki kez dilerini frçaladklarn ifade etmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 63.3, % 63.4, % 51.7 ye yükselmitir. Ancak uygulanan eitim yöntemleri arasndaki iliki ise istatistiksel açdan anlaml çkmamtr (p>0.05). Bu durum örencilerin günlük di frçalama alkanlklarnda süreklilik kazanmalar için eitim yöntemlerinin aktif klnmasn gerektirebilir. Di doktoruna gitme sklklarna bakldnda örencilerin, eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 15.0 i, anlatm yönteminde % 16.7 si, dramatizasyon yönteminde % 26.7 si alt ayda bir di doktoruna gittiklerini belirtmilerdir. Verilen eitimin amac dorultusunda, eitim sonrasnda bu deerler srayla % 16.7, % 21.7, % 28.3 e yükselmitir. Ancak üç eitim yöntemine göre alt ayda bir di doktoruna gitmeleri arasnda istatistiksel açdan anlaml fark bulunmamtr(p>0.05). Örencilere salkl ve uzun ömürlü diler için alt ayda bir di doktoruna gitme alkanlklar daha etkin bir eitimle kazandrlmaya çallmaldr. 5

6 Tablo-4 Ö7rencilerin Di4 Sa7l373na li4kin Verilerin Da73l3m3 Demonstrasyon Anlat3m Dramatizasyon De7i4kenler Önemlilik n % n % n % n % n % n % Kullanlan Di Frçasnn Türü Orta sert x 2 = Yumuak *p=.0344 Özel fonksiyonlu x 2 =8.119 * p=.017 x 2 =1.428 p=0.48 x 2 =7.370 * p=.0251 Di Frçasn Deitirme Skl ayda bir x 2 = ayda bir p= ayda bir Eskiyince x 2 = * p=.0145 x 2 = p=0.583 x 2 =8.999 * p=.029 * p < 0.05 Kullandklar di frçalarnn türünde örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 41.7 si, anlatm yönteminde % 31.6 s, dramatizasyon yönteminde % 50.0 si orta sertlikte di frças tercih ettiklerini ifade etmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 53.3, % 35.0, % 60.0 a yükselmitir. Tabloda da görüldüü gibi verilen eitimin amaçlar dorultusunda, orta sertlikte ve özel fonksiyonlu di frças kullananlarn saysnda anlaml saylabilecek art olmutur ( p< 0.05). Di frçalarn deitirme sklklar incelendiinde örencilerin eitim öncesinde; demonstrasyon ve anlatm yönteminde % 33.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 11.7 si di frçalarn üç ayda bir deitirdiklerini belirtmilerdir. Eitim sonrasnda ise verilen eitimin amac dorultusunda bu deerler srayla % 45.0, % 38.4, %20.0 ye yükselmitir. Bu art demostrasyon ve dramatizasyon yönteminde istatistiksel olarak anlaml çkmtr. Ayrca, tabloda da görüldüü gibi eitim sonrasnda her üç yöntemde de, frçalar eskiyince deitirenlerin saysnda anlaml saylabilecek bir azalma görülmütür ( p< 0. 05). Ülkemizde az ve di salnn korunmas için acil önlemlerin alnmas, aile ve toplum eitimine öncelik verilerek bebek az-di sal programlarnn balatlmas ve koruyucu uygulamalarn yaygnlatrlmas gerekmektedir (Özer ve ark. 2003). Bir aratrmada ülkemizde, yllk, dört kiiye bir, Bngiltere de ise kii bana 2.5 di frças dütüü belirtilmektedir (Balçk, 2001). 6

7 Tablo 5- Ö7rencilerin Di4 Bak3m3na Ait Verilerinin Da73l3m3 De7i4kenler Kullanlan Di Macunun Türü Floridli Karbonatl Çocuklar için olan Jel Demonstrasyon Anlat3m Dramatizasyon n % n % n % n % n % n % x 2 =8.219 * p= x 2 =1.026 p= x 2 = p=2.498 Önemlilik x 2 = p=1.104 Di Bpi Kullanma Kullanyor Kullanmyor x 2 = Bazen Kullanyor p= x 2 =7.480 *p=.023 x 2 =1.289 p=.525 x 2 =3.760 p=.152 Kürdan Kullanma Kullanyor Kullanmyor x 2 = Bazen Kullanyor p= x 2 =1.977 p=.372 x 2 =1.770 p=.412 x 2 =5.472 p=.064 Dilere bakm uygulama Uyguluyor Uygulamyor x 2 = Bazen Uyguluyor p= x 2 =3.093 p=.212 x 2 =5.013 p=.081 x 2 =3.240 p=.197 Di frçalamada uygulama Di Tozu Kullanyor x 2 = Gargara Yapyor p= Az Spreyi Kullanyor. Su ile Çalkalyor. x 2 =5.109 p=.164 x 2 =2.149 p=.542 x 2 =3.491 p=.321 *p <0.05 Tablo 5 te di macunu türleri incelendiinde örencilerin, eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 25.0 i, anlatm ve dramatizasyon yönteminde % 10.0 u floridli di macunu kullandklarn ifade etmilerdir. Eitim sonras bu deerler srayla % 35.0, % 11.7, % 36.7 ye yükselmitir. Verilen eitimin amaçlar dorultusunda çocuklar için olan ile floridli di macunu kullananlarn saysnda önemli saylabilecek artlar görülmütür. Ancak bu art demonstrasyon yönteminde istatistiksel olarak anlaml bulunmutur (p< 0.05). Di sal için fazla flor almnn dilerde sar lekelerin oluumuna neden olduu bilinmektedir. Ancak az için; florlu jel, az gargaralar, sv eklindeki flor preparatlar di çürümelerinin önlenmesinde ve korunmasnda etkili olduundan floridli di macunu kullanm önerilmektedir ( Akal ve ark. 1999). Örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 10.0 u, anlatm ve dramatizasyon yöntemlerinde % 8.4 ü di ipi kullandklarn belirtmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 13.3, 7

8 % 13.3, % 18.3 e yükselmitir. Verilen eitimin amaçlar dorultusunda di ipi kullananlarn saysnda önemli saylabilecek bir art görülmütür. Bu art üç eitim yönteminden demonstrasyon yönteminde istatistiksel olarak anlaml çkmtr (p<0.05). Bu durum göze ve kulaa hitap eden demonstrasyon yönteminin, dier iki yönteme göre daha etkili olduunu göstermektedir. Ataolu ve Gürsel (1999) lin yaptklar aratrmada, di sal için di aralarn temizlemede di ipi kullanlmas önerilmitir. Di ipi kullanlrken di etinde hasar olumasn önlemek için ellerin birbirine yakn tutulmas, di ipinin sadece çok ksa bir bölümünün kullanlmas gerektii belirtilmitir. Eitim öncesinde örencilerin; demonstrasyon yönteminde % 35.0 i, anlatm yönteminde % 26.7 si, dramatizasyon yönteminde ise % 23.3 ü kürdan kullanmadklarn belirtmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 23.3, % 16.6, % 8.3 e dümütür. Develiolu ve ark. (2001) de yaptklar çalmada, arayüz temizlik araçlar açsndan kürdan kullanmnn % 47.3 oranyla oldukça yüksek olduunu, kürdan kullanmann doru bir yöntem olmadn belirtmektedirler. Dilere bakm uygulamas incelendiinde örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 31.7 si, anlatm yönteminde % 28.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 48.3 ü bazen di bakm uyguladklarn ifade etmilerdir. Eitim sonrasnda verilen eitimin amaçlar dorultusunda bu deerler srayla % 36.7, % 43.4, % 53.3 e yükselmitir. Ancak bu art istatistiksel açdan anlaml çkmamtr (p> 0.05). Di frçalama uygulamalarna bakldnda örencilerin, eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 26.7 si, anlatm yönteminde % 25.0 i, dramatizasyon yönteminde % 21.7 si di frçalamada di tozu kullandklarn belirtmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler her üç eitim yönteminde de % 16.7 ye dümütür. Ancak bu düü anlaml çkmamtr. Bu konuda daha etkin eitim verilmesinin gerekli olduu düünülmektedir. Tablo 6- Di4 Sa7l373 le lgili Bilgi Düzeylerinin Da73l3m3 Demonstrasyon Anlat3m Dramatizasyon A73z ve Di4 Sa7l373 le lgili Bilgiler Önemlilik n % n % n % n % n % n % Ayn Yataki Bireylerin Aznda Kaç Di Vardr? x 2 = p= x 2 =8.471 * p=.014 x 2 =1.262 p=.532 x 2 =7.163 * p=.0278 Blk Diler Ne Zaman Çkar 2-4 ay ? 5-6 ay x 2 = ya p= ya ya x 2 =.353 p=.949 x 2 =4.121 p=.248 x 2 =5.169 *p=.023 * p< 0.05 Ayn yataki bireylerin aznda kaç tane di vardr? sorusuna örencilerin, eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 21.7 si, anlatm yönteminde % 63.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 48.3 ü 28 adet di var cevabn vermilerdir. Eitim sonrasnda verilen eitimin amac dorultusunda bu deerler srayla % 40.0, % 65.0, %58.3 e yükselmitir. Bu art demonstrasyon ve dramatizasyon yönteminde istatistiksel açdan anlaml çkmtr (p< 0.05). 8

9 Blk diler ne zaman çkar? sorusuna örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 50.0 si, anlatm yönteminde % 35.0 i, dramatizasyon yönteminde % 31.7 si ayda çkar cevabn vermilerdir. Eitim sonrasnda verilen eitimin amaçlar dorultusunda bu deerler srayla % 55.0, % 53.3,% 38.4 e yükselmitir. Bu art dramatizasyon yönteminde istatistiksel açdan anlaml çkmtr (p<0.05). Çocuklara eitimi oyunlatrarak vermenin örenmenin kalc olmasnda daha etkili olduu görülmütür. Tablo 7- Ö7rencilerin Tükettikleri Ö7ün Say3s3, Atlan3lan Ö7ün ve Ö7ün Atlama Al34kanl3klar3na Ait Verilerin Da73l3m3 Demonstrasyon Anlat3m Dramatizasyon Önemlilik n % n % n % n % n % n % Günlük Tüketilen Öün Says 2 öün öün x 2 = ve daha fazla p=.0807 öün x 2 =3.029 p=.530 x 2 =.412 p=.813 x 2 =.865 p=.649 Öün Atlama Alkanl Atlyor Atlamyor x 2 = Bazen atlyor p=.647 x 2 =.181 p=.913 x 2 =.320 p=.851 x 2 =1.916 p=.383 p> 0.05 Günlük tükettikleri öün saysna bakldnda örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 70.0 i, anlatm yönteminde % 73.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 55.0 i günlük üç öün tükettiklerini ifade etmilerdir. Eitim sonrasnda ise bu deerler % 83.3, % 78.4, % 63.4 de yükselmitir. Tabloda da görüldüü gibi, verilen eitimin amaçlar dorultusunda üç öün yemek tüketenlerde anlaml bir yükselme olmutur. Ancak bu art istatistiksel açdan anlaml çkmamtr (p>0.05). Öün atlama alkanlklarna bakldnda örencilerin, eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 45.0 i, anlatm yönteminde % 53.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 38.3 ü öün atlamadklarn belirtmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 48.4, % 58.4, % 50.0 ye yükselmitir. Tabloda da görüldüü gibi verilen eitimin amaçlar dorultusunda öün atlamayanlarn saysnda art görülmütür. Ancak bu art istatistiksel açdan anlamsz çkmtr (p>0.05). Ayrca eitim sonrasnda her üç yöntemde de öün atlayanlar ve bazen öün atlayanlarn saysnda azalma görülmütür. Yaar ve ark. (1999) yaptklar bir çalmada özel okul örencilerinin % 19.7 sinin akam, % 37.8 inin sabah kahvaltsn atladklarn, devlet okullarnda ise örencilerin % 72.1 inin öle öününü atladklarn, öün atlama nedenlerinin itahsz olma, okula geç kalma kaygsndan kaynaklandn tespit etmilerdir. Yaplan baka bir çalmada da düük sosyoekonomik düzeyde yaayan örencilerin % 21.8 nin kahvalty hiç yapmadklar ya da bazen yaptklar, yüksek sosyoekonomik düzeyde yaayan örencilerin % 78.1 nin her zaman kahvalt yaptklar bulunmutur. Örencilerin kahvalty servise yetiememe, derse geç kalma ve cannn istememesi gibi nedenlerle yapamadklar saptanmtr ( Ganler ve Arkan, 2002: 54-55). 9

10 Tablo 8- Ö7rencilerin Harçl3k Alma ve Ald3klar3 Harçl3klar3 Harcama Verilerinin Da73l3m Demonstrasyon Anlat3m Dramatizasyon De7i4kenler Önemlilik n % n % n % n % n % n % Ara Öünlerde Yiyecek Tüketim Alkanl Yiyecek tüketiyor Yiyecek tüketmiyor x 2 = Bazen tüketiyor p= x 2 =3.770 p=.151 x 2 =.628 p=.730 x 2 =1.272 p=.529 Bçecekleri Tüketim Gekli Bardakta Giede x 2 = Kendi ambalajnda p= Pipet kullanarak x 2 = p=3.546 x 2 =.588 p=.899 x 2 = *p=.011 * p< 0.05 Ara öünlerde yiyecek tüketim durumlarnda örencilerin, eitim öncesinde; demostrasyon yönteminde % 41.7 si, anlatm yönteminde % 23.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 46.7 si ara öünlerde yiyecek tükettiklerini belirtmilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 33.3, % 20.0, % 40.0 a yükselmitir. Bçeceklerin tüketim ekline bakldnda örencilerin, eitim öncesinde demostrasyon yönteminde % 36.7 si, anlatm yönteminde % 58.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 31.6 s içecekleri daha çok bardakta içmeyi tercih ettiklerini ifade etmilerdir. Eitim sonrasnda verilen eitimin amaçlar dorultusunda bu deerler srayla % 66.7, % 65.0, % 58.3 e yükselmitir. Ancak bu art yalnzca dramatizasyon yönteminde anlaml bulunmutur (p<0.05). 10

11 Tablo 9 Ö7rencilerin Beslenme Al34kanl3klar3n3n Do7rulu7u ve Yanl34l373na li4kin Bilgilerinin Da73l3m3 Beslenme Al34kanl3klar3 Demonstrasyon Anlat3m Dramatizasyon Önemlilik n % n % n % n % n % n % Kabuklu yemi yerken dilerimle krarm x 2 =4.205 Evet p=.122 Hayr Çok scak çorba içer, ardndan souk su içerim. Evet x 2 =0.00 Hayr p=1.000 Dilerimi ine veya ucu sivri alet ile kartrrm. Evet x 2 =.338 Hayr p=.844 Çikolata, kola, ekerli sakz vb. çok fazla tüketirim. Evet x 2 =2.683 Hayr p=.261 p> 0.05 Kabuklu yemi yerken dilerimle krarm. ifadesine örencilerin, verilen eitim öncesinde demostrasyon yönteminde % 35.0 i, anlatm yönteminde % 23.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 33.3 ü evet demilerdir. Baka bir tanmla, kabuklu yemi yerken dileriyle krdklarn belirtmilerdir. Eitim sonrasnda ise bu deerler % 13.3, % 5.0, % 16.7 olarak saptanmtr. Tabloda da görüldüü gibi verilen eitimin amaçlar dorultusunda, kabuklu yemi yerken dileriyle kranlarn saysnda azalma görülmütür. Ancak bu azalma istatistiksel açdan anlamsz çkmtr (p>0.05). Akal ve ark. (1986) yaptklar çalmada, aratrma kapsamna giren bireylerin % 75.0 i kabuklu sert yemileri dileriyle krmazken, % 25.0 i dileriyle krdklarn ifade etmilerdir ki, bu sonuç çalmann sonuçlarn destekler niteliktedir. Çok scak çorba içer, ardndan souk su içerim. ifadesine örencilerin, verilen eitim öncesinde; demonstrasyon yönteminde % 13.3 ü, anlatm yönteminde % 10.0 u, dramatizasyon yönteminde ise % 16.7 si evet seçeneini iaretlemilerdir. Eitim sonrasnda ise her üç yöntemde de bu yüzdeler % 8.3 e dümütür. Tabloda da görüldüü gibi verilen eitimin amaçlar dorultusunda çok scak çorba içenler ve ardndan souk su içenlerin saysnda azalma olmutur. Ancak bu azalma istatistiksel olarak anlaml bulunmamtr (p>0.05). Dilerimi ine veya ucu sivri alet ile kartrrm. ifadesine örencilerin, eitim öncesinde; demostrasyon yönteminde % 16.7 si, anlatm yönteminde % 20.0 si, dramatizasyon yönteminde % 25.0 i evet demilerdir. Eitim sonrasnda bu deerler srayla % 13.3, % 16.7, % 16.7 ye dümütür. Tabloda da görüldüü gibi dilerini ine veya ucu sivri alet ile kartranlarn saysnda düü görülmütür. Ancak bu düü istatistiksel olarak anlaml çkmamtr (p>0.05). 11

12 Çikolata, kola, ekerli sakz vb. çok fazla tüketirim. ifadesine örencilerin, eitim öncesinde; demostrasyon yönteminde % 46.7 si, anlatm yönteminde % 18.3 ü, dramatizasyon yönteminde % 45.0 i evet demilerdir. Eitim sonrasnda ise bu deerler srayla % 18.3, % 13.3, % 25.0 e dümütür. Tabloda da görüldüü gibi verilen eitimin amaçlar dorultusunda çikolata, kola, ekerli sakz vb. çok fazla tüketenlerin saysnda azalma görülmütür. Ancak bu azalma istatistiksel olarak anlaml çkmamtr (p>0.05). Örencilere verilen eitim ile eker ve ekerli besin tüketmenin di sal için ne kadar zararl olduu benimsetilmeye çallmtr. Ayrca bireylere küçük yalarda doru alkanlk kazandrmann daha etkili ve kalc olduu da belirtilmektedir. Özgen (1998) yapt çalmada, kolejde ve üniversitede okuyan örencilerde ekerli yiyecek ve kolal içecek tüketimlerini çok yaygn bulmutur. Yanl beslenme alkanlklar az salnn bozulmasna, çocuk ve gençlerde di çürüklerinin oldukça fazla görülmesine yol açmaktadr. Öztunç ve ark. ( 2000) nn yaptklar baka bir çalmada, di ve di sal için, süt ve süt ürünleri, meyve ve sebzelerle dengeli beslenilmesine; vücudun ihtiyac olan kalsiyum, fosfor gibi mineraller ile A, D ve C vitaminlerinin yeteri kadar alnmasna dikkat çekmilerdir. Ayrca eker ve ekerli besinler yendikten sonra az hijyenine dikkat edilmediinde, asit ve bakteri olumas nedeniyle di sal olumsuz yönde etkilenmektedir. Sonuç ve Öneriler Bu çalma, Blköretim okulu 6.ve 7. snf örencilerine az, di sal ve beslenme üzerine farkl öretim yöntemleri ile verilen eitimin etkisini belirlemek amacyla plânlanp yürütülmütür. Dilerini frçalama durumlarnda, verilen eitim sonrasnda; demonstrasyon, anlatm ve dramatizasyon yönteminde dilerini düzenli olarak frçaladklarn belirten örencilerin saysnda art olmutur. Ancak bu art istatistiksel açdan anlamsz bulunmutur (p>0.05). Kullanlan di frçalarnn türü incelendiinde örencilerin, kullandklar di frçalarnn türünde, verilen eitimin amaçlar dorultusunda her üç yöntemde de, orta sert ve özel fonksiyonlu di frças kullananlarn saysnda anlaml bir art görülmütür (p<0.05). Di frçalarn deitirme sklklar incelendiinde örencilerin, verilen eitimin amaçlar dorultusunda, eitim sonrasnda; her üç yöntemde de di frçalarn üç ayda bir deitirenlerin saysnda anlaml art olurken, di frçalar eskiyince deitirenlerin saysnda anlaml saylabilecek bir azalma görülmütür (p< 0.05). Di macunu türü incelendiinde verilen eitim sonrasnda; eitimin amaçlar dorultusunda, demonstrasyon, anlatm ve dramatizasyon yönteminde floridli ve çocuklar için olan di macununu kullanan örencilerin saysnda art olurken, demonstrasyon yönteminde bu art istatistiksel olarak anlaml çkmtr (p<0.05). Di ipi kullanma durumlar incelendiinde örencilerin, eitim sonrasnda verilen eitimin amaçlar dorultusunda di ipi kullananlarn saysnda art görülmütür. Ancak bu art sadece demonstrasyon yönteminde istatistiksel olarak anlaml çkmtr (p<0.05). Di frçalamada uygulama durumlar incelendiinde di frçalamada di tozu kullanan örencilerin saysnda, eitim sonrasnda verilen eitimin amaçlar dorultusunda her üç yöntemde de bir düü olduu görülmütür. Ancak bu düü istatistiksel açdan anlaml bulunmamtr (p >0.05). Ayn yataki bireylerin aznda kaç tane di vardr? sorusuna 28 adet di vardr diyen örencilerin saysnda eitim sonrasnda her üç yöntemde de istatistiksel açdan anlaml art olmutur (p<0.05). Bçeceklerin tüketim ekline bakldnda eitim sonrasnda, verilen eitimin amaçlar dorultusunda her üç yöntemde de, içecekleri bardakta içmeyi tercih edenlerin saysnda art görülmütür. Ancak bu art sadece dramatizasyon yönteminde istatistiksel olarak anlaml bulunmutur (p<0.05). 12

13 Kabuklu yemi yerken dilerimle krarm. ifadesine evet diyen örencilerin saysnda, verilen eitim sonrasnda her üç yöntemde de azalma görülmütür. Ancak bu azalma istatistiksel açdan anlamsz çkmtr (p>0.05). Sonuç olarak az, di sal ve beslenme konularnda üç ayr yöntemle verilen eitim sonrasnda,eitimin amaçlar dorultusunda örenci davranlarnda beklenen deiiklikler gerçeklemitir. Bu deiiklikler demonstrasyon yönteminde daha anlaml çkarken, bunu srayla dramatizasyon ve anlatm yöntemleri izlemitir. Kaynaklar Akal, E.; Birer, S.; Baysal, A. (1986) Ya Grubu Çocuklarn Beslenme Alkanlklarnn Di Sal Üzerine Etkisi. Beslenme ve Diyet Dergisi 15: Akal, N.; Özta, N.; Ölmez, A.; Özsan, M. (1999). Fluorid Bçeren Restoratif Materyallerin Sekonder Çürük Oluumu Üzerine Etkisinin Bn Vitro Olarak Deerlendirilmesi. G.Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 16 (3): Ataolu, T. ve Gürsel, M. (1999). Periodontoloji. H.Ü. Di Hekimlii Fakültesi, Damla Ofset A.G. Ankara. 22. Balçk, S. C. (2001). Di Salmz. Tüketici Bülteni, Temmuz. Bozkurt, F.Y.; Fentolu, Ö.; Kran, M. (2002). Isparta Bl Merkezi ve Krsalnda Yaayan Adölesanlarda Az Bulgularnn Deerlendirilmesi. T. Klin. Di Hek. Bil. 8: Dayangaç, B.; Görücü, J.; Esen, B.; Kymazaslan, F. (2001). Anne ve Baba Eitim Düzeylerinin Yetime Çandaki Çocuklarn Az Bakm Alkanlklarna Etkisi. H.Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 25(1): Develiolu, H.; Gedik,R.; Tufan, N.; Yalçn, D. (2001). Bireylerin Oral Hijyen Araçlar ve Bilgilerinin Aratrlmas. C. Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 4 (1): Erturul, Ü. (1992). A$z ve Di Sal$$ Eitimi. M.E.B. Salk Bleri Dairesi Bakanl. Ankara. Güngör, K.; Tüter, G., Bal, B. (1999). Eitim Düzeyi ile Az Sal Arasndaki Blikinin Deerlendirilmesi. G.Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 16 (1): Haznedarolu, D. (2001). Türkiye de Beslenme Durumu ve Çalmalar. III. Uluslar Aras Beslenme ve Diyetetik Kongresi (12-15 Nisan 2000-Panel) Beslenme ve Diyet Dergisi 30 (1): Kavas, G.; Knk, Ö. (2001). Starter Kültür Bçeren Süt Ürünlerinin Bnsan Salna Etkisi III. (Az ve Di 13

14 Salnda Fermente Süt Ürünlerinin Etkisi). G$da Dergisi. Eylül: 61. Özer,L.; Özalp, N.; Bilgin, Z.; Sar, G. (2003). Ankara Blinde 5-11 Ya Grubu Okul Çocuklarnda Çürük Prevelansnn Deerlendirilmesi. A.Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 30 (20): Özgen, L. (1998). Farkl$ Eitim Düzeyindeki Örencilerin H$zl$ Haz$r Yiyecek (FAST FOOD) Tüketim Durumlar$n$n ve Al$kanl$klar$n$n Saptanmas$ Üzerine Bir Arat$rma. G. Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü. Ankara. Bilim Uzmanlk Tezi. Öztunç, H.; Haytaç, M.C.; Özmeriç, N.; Uzel, B. (2000). Adana Blinde 6-11 ya Grubu Çocuklarn Az ve Di Sal Durumlarnn Deerlendirilmesi, G.Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 17 (2): 1-6. Pekcan, G. (2001). Türkiye de Beslenme Sorunlar ve Boyutlar, Besin ve Beslenme Politikalarnn Önemi. III. Uluslar Aras Beslenme ve Diyetetik Kongresi (12-15 Nisan Panel). Beslenme ve Diyet Dergisi 30 (1): Ganler, N.; Arkan. B., (2002) Farkl Sosyoekonomik Düzeydeki Blköretim Okullarnn Beinci Snfnda Okuyan Örencilerinin Beslenme Alkanlklar, Beslenme Saati Uygulamalar ve Beslenme Bilgi Düzeylerinin Saptanmas. Meslekî Eitim Dergisi 4 (8): Tulunolu, Ö.; Bodu, H.; Akal, N. (1999). Aile Eitim Düzeyinin Oku Çocuklardaki Az Di Sal Uygulamalar Üzerine Etkisinin Deerlendirilmesi. G. Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 16 (2): Ulusoy, N. (1985). Hamilelerde Di ve Az Sal Yönünden Önemli Hususlar. A. Ü. Di Hekimlii Fakültesi Dergisi 12 (3): Yaar, A.; Ilca, B.; Rakcolu N. (1999). Ankara da Devlete Ait ve Özel Blköretim Okullarnda Eitim Gören Çocuklarn Beslenme Durumlarna Blikin Bir Aratrma. Beslenme ve Diyet Dergisi. 28 (1):

15 Summary THE EFFECT OF EDUCATION OFFERED IN VARIOUS METHODS ON THE DENTAL HEALTH AND NUTRITION KNOWLEDGE OF STUDENTS Nevin ANLIER * Leyla ÖZGEN ** Tooth decay which is one of the main problems of today s dentists is a wide spread public problem that is seen all over the world and it effects all age groups. Mouth and teeth health is also a major health problem in our country as well. While decayed teeth have negative influence on nourishment, unhealthy nourishment habits cause tooth decay and impaired mouth health. The types of candy and the frequency of its consumption increase the risk of tooth decay. This study is planned and conducted to reveal the effect of education given to the 6 th and 7 th grade students in 5 primary schools of Ministry of National Education with different methods as demonstration, exposition and dramatization on mouth and teeth health and nourishment. Each group was trained totally 4 weeks, 2 class hours (80 min) per week and they were distributed prepared material. In order to find out the difference before and after training, pre-test and post-test has been applied and for the effectiveness of the methods used chi-square (x) test has been applied. 36.7% of the students in the research is male, and 63.3% of them are female. 63.9% of them are 13 and 25.5% of them are 14 years old. When their teeth brushing attitudes are analyzed before training, students mentioned that they brush their teeth regularly with demonstration, exposition and dramatization methods. With the aims of the training given, values increased. However this increase is not meaningful from statistical perspective (p>0.05). It is thought that in order to gain regular habit of brushing their teeth the training should be repeated in certain intervals. In pre- training, with the use of demonstration, exposition and dramatization methods for the toothbrush type students mentioned that they prefer to use medium-hard tootbrush. At the end of the training period, as it is aimed there occurs a meaningful increase in the number of students who use medium-hard and with special function (p<0.05). When the frequency of toothbrush change is analysed, in pre-training, with the use of demonstration, exposition and dramatization methods students are mentioned that they change their tootbrush in every 3 months. At the end of the training period there occurs a statistically meaningful increase (p<0.05). Also there is a decrease in the number of students who mentioned that they change their tootbrush when it becomes old. For the tooth paste types used, at the end of the training period there is a meaningful increse in the number of students who use florid tooth paste.this increase has been found statistically meaningful in demonstration method (p<0.05). As for the analysis of the state of string using, as it is aimed there is an increase in the number for the use of tooth string. But this increase has only been found meaningful in demonstration method (p <0.05). When the consumption type of drinks is examined students mentioned that they prefer to drink by using glass/cup in demonstration, exposition and dramatization methods in pre-training period. At the end of training, the increase has been found meaningful only in dramatization method (p <0.05). The expression Eats the soup hot then drinks water cold is mentioned as true in each three methods by students in pre-training period. As a result of the aims of the given training there occurs a decrease in number who mentiones the expression as true. But this was not statistically meaningful (p>0.05). The expression I play with my teeth with a pointed tool is mentioned as true in demonstration, exposition and dramatization methods in pre-training period but after trainin a decrease in numbers was observed. However this decrease was also not meaningful statistically (p>0.05). There occured expected changes as a directed aim of education at the end of training in three different methods on the subjects of mouth and teeth health and nourishment. While the results are found meaningful mostly in demonstration method, dramatization and exposition methods follow. Address for correspondence: * Doç. Dr. Nevin Ganler, Gazi Üniversitesi Meslekî Eitim Fakültesi Aile Ekonomisi ve Beslenme Eitimi Bölümü, ntekgul@gazi.edu.tr. ** Ar. Gör. Dr. Leyla Özgen, Gazi Üniversitesi Meslekî Eitim Fakültesi Aile Ekonomisi ve Beslenme Eitimi Bölümü, lozgen@gazi.edu.tr. 15