FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ BİLGİ KAVRAMINA İLİŞKİN SAHİP OLDUKLARI METAFORLAR

Transkript

1 FEN BİLGİSİ ÖĞRETMEN ADAYLARININ BİLGİ KAVRAMINA İLİŞKİN SAHİP OLDUKLARI METAFORLAR Çiğdem ALDAN KARADEMİR 1 Esra UÇAK 2 Hüseyin BAĞ 3 1 Arş. Gör., Adnan Menderes Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 2 Arş. Gör., Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü 3 Prof. Dr., Pamukkale Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü ÖZET: Bu araştırma, fen bilgisi öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarmak amacıyla gerçekleştirilmiştir. Çalışma grubunu, bir devlet üniversitesinin Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği anabilim dalında öğrenim görmekte olan 1. sınıf (n=35), 2. sınıf (n=30), 3. sınıf (46) ve 4. sınıf (n=33) olmak üzere toplam 144 fen bilgisi öğretmen adayı oluşturmaktadır. Veriler, öğretmen adaylarının, Bilgi. gibidir; çünkü,... cümlesini tamamlamasıyla elde edilmiştir. İlk bölümde bilgi kavramını tek bir sözcükle ifade etmeleri, ikinci bölümde kullandıkları metaforun nedenini açıklamaları, bir gerekçe ya da mantıksal dayanak sunmaları istenmiştir. Verilerin analizinde, üretilen bütün metaforların geçici bir listesi oluşturulmuş, listesi çıkarılan metaforların belli bir metaforu net bir şekilde ifade edip etmediği incelenmiştir. Tüm metaforlar ve gerekçeleri incelenerek, ortak özellikleri belirlenmiş ve bunları temsil edebileceği düşünülen kategoriler (literatürden yararlanılarak) oluşturulmuştur. Bulgulara göre, öğretmen adaylarının, bilgi kavramına ilişkin olarak toplam 44 adet geçerli metafor ürettikleri, üretilen bu metaforların on kavramsal kategori altında toplandığı ve sınıf seviyelerine göre kavramsal kategorilerde farklılaşmanın olduğu tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Metafor, Bilgi, Fen Bilgisi Öğretmen Adayı. 1. GİRİŞ Metafor kavramı ile kastedilen, bir kavram, olgu veya olayın başka bir kavram, olgu veya olaya benzetilerek açıklanmasıdır (Oxford ve arkadaşları, 1998). Metafor, günümüz eğitimcilerinin dikkatini yoğun bir şekilde çekmekte ve son yıllarda çeşitli kavramlara yönelik metafor çalışmaları öğrenci, öğretmen adayları ve öğretmenler gibi çeşitli gruplar üzerinde çalışılmaktadır. Metaforlar, öğretmen adaylarının öğretmen eğitimi esnasında, belli olgulara ilişkin sahip oldukları zihinsel imgeleri açığa çıkarmada, anlamada ve değiştirmede güçlü bir pedagojik araç olarak kullanılabilir (Saban, 2008). Lakoff ve Johnson (1980) Yaşamımızdaki Metaforlar (Metaphors We Live By) adlı kitaplarında insanların düşünme sürecinin ve kavramsal sistemlerinin metaforlar ile yapılandırıldığını belirtmektedirler. Bu nedenlerle eğitimde, insanların belirli bir olguya ilişkin algılarının betimlenmesinde metaforlar sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır (Hacıfazlıoğlu, Karadeniz ve Dalgıç, 2011). Literatür incelendiğinde, sınıf öğretmeni adaylarının öğretmen kavramına (Saban, 2004; Saban, Koçbeker ve Saban, 2006), Türkçe öğretmen adaylarının öğretmen ve öğrenci kavramlarına (Aydın ve Pehlivan, 2010), sınıf öğretmeni adaylarının matematik (Güveli, İpek, Atasoy ve Güveli, 2011) ve coğrafya (Geçit ve Gencer, 2011) kavramlarına, değişik branşlardan öğretmen adaylarının ortaöğretim öğretmeni (Oğuz, 2009) ve değerlendirme kavramlarına (Tatar ve Murat, 2011), Bilgisayar öğretmeni adaylarının okul ve bilgisayar öğretmeni (Saban ve Keleşoğlu, 2011) kavramlarına ilişkin ürettikleri metaforların incelendiği çalışmalar mevcuttur. Tüm bu araştırmalar değerlendirildiğinde ve öğretmen adayları ele alındığında, öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin ürettikleri metaforlara ilişkin yapılmış bir araştırmaya rastlanılmamıştır. Bu kapsamda, bilim, bilgi, bilimsel bilginin öneminin ve gerekliliğinin vurgulandığı bir dönemde, öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin ürettikleri metaforların ortaya çıkarılması ve neden bu metaforları ürettiklerinin gerekçelerinin tartışılması önemlidir. Bu araştırmada da, Eğitim Fakültesi

2 Fen Bilgisi Öğretmenliği lisans programında öğrenim görmekte olan öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin ürettikleri metaforların incelenmesine gereksinim duyulmuştur. Bu bağlamda, bu araştırma, öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarma amacına yönelik olarak gerçekleştirilmiştir. Bu genel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır: 1.Öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları metaforlar nelerdir? 2.Öğretmen adaylarının bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları metaforlar ortak özellikleri bakımından hangi kavramsal kategoriler altında toplanmaktadır? 3.Öğretmen adaylarının sınıf düzeyleri arasında elde edilen kavramsal kategoriler açısından farklılık var mıdır? 2. YÖNTEM 2.1. Çalışma Grubu Araştırmanın çalışma grubunu, öğretim yılı bahar döneminde, bir devlet üniversitesinin, Eğitim Fakültesi, Fen Bilgisi Öğretmenliği anabilim dalında öğrenim görmekte olan öğretmen adayları oluşturmaktadır. Araştırmaya, 1. sınıf (n=35), 2. sınıf (n=30), 3. sınıf (46) ve 4. sınıf (n=33) olmak üzere toplam 144 öğretmen adayı katılmıştır. Öğretmen adayları, gönüllülük esasına ve ulaşılabilirliğe dayalı olarak belirlenmiştir Verilerin Toplanması Öğretmen adaylarının, bilgi kavramına ilişkin sahip oldukları metaforları ortaya çıkarmak amacıyla, her bir öğretmen adayından Bilgi... gibidir, çünkü... cümlesini tamamlaması istenmiştir. Bu amaçla öğretmen adaylarına, sayfanın en üstünde bu ibarenin yazılı olduğu boş bir form verilmiş, bu ibareyi dikkate alıp sadece tek bir metafor üzerinde yoğunlaşarak düşüncelerini dile getirmeleri istenmiştir. Metaforun bir araştırma aracı olarak kullanıldığı çalışmalarda gibi kavramı genellikle metaforun konusu ile metaforun kaynağı arasındaki bağı daha net bir şekilde çağrıştırmak için kullanılmaktadır (Saban, 2008). Bu araştırmada çünkü kavramına da yer verilerek, öğretmen adaylarının kendi metaforları için bir gerekçe ya da mantıksal dayanak sunmaları istenmiştir. Öğretmen adaylarının verdikleri yanıtlar, bu araştırmada temel veri kaynağı olarak kullanılmıştır Verilerin Analiz Edilmesi Verilerin analizinde, öncelikle üretilen bütün metaforların geçici bir listesi oluşturulmuş, listesi çıkarılan bu metafor ifadelerinin belli bir metaforu net bir şekilde ifade edip etmediği incelenmiştir. Tüm metaforlar ve gerekçeleri incelenerek, ortak özellikleri belirlenmiş ve bunları temsil edebileceği düşünülen literatürdeki kategoriler kullanılmış, ancak bunlara ek olarak da araştırmacılar tarafından kategoriler oluşturulmuştur. Verilerin analiz edilmesinde, içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İçerik analizi yapılırken, Saban (2008) ve Aydın ve Ünaldı (2010) tarafından yapılan çalışmalarda kullanılan beş aşamalı değerlendirme süreci dikkate alınmıştır. Bunlar sırasıyla: (1) adlandırma aşaması, (2) eleme ve arıtma aşaması, (3) kategori geliştirme aşaması, (4) geçerlik ve güvenirliği sağlama aşaması ve (5) verileri bilgisayar ortamına aktarma aşamasıdır. Adlandırma Aşaması: Bu aşamada, çalışma grubu tarafından üretilen metaforların alfabetik sıraya göre geçici bir listesi yapılmış ve öğretmen adaylarının yazılarında belli bir metaforu belirgin bir şekilde dile getirip getirmediklerine bakılmıştır. Eleme ve Arıtma Aşaması: Bu aşamada, öğretmen adaylarının ürettikleri metaforlar tekrar gözden geçirilerek, her metafor imgesi (1) metaforun konusu, (2) metaforun kaynağı ve (3) metaforun konusu ile kaynağı arasındaki ilişki bakımlarından analiz edilmiştir. Herhangi bir metafor imgesini içermeyen, boş bırakılan, gerekçesi eylem şeklinde olan ve anlamsız olan 26 kağıt elenmiştir.

3 Kategori Geliştirme Aşaması: Öğretmen adaylarının doldurduğu, zayıf yapılı metafor imgelerini içeren toplam 26 adet kâğıdın ayıklanmasından sonra, toplam 44 adet geçerli metafor imgesi elde edilmiştir. Bu aşamada, bu metaforlar tekrar alfabetik sıraya göre dizilmiş ve ham veriler üçüncü kez tekrar gözden geçirilerek her metaforu temsil eden öğretmen adayı metaforlarından birer örnek metafor ifadesi seçilmiştir. Böylece, 44 metaforun her biri için onu en iyi temsil ettiği varsayılan metafor imgelerinin derlenmesiyle birlikte bir metafor listesi oluşturulmuştur. Bu liste, iki temel amaca yönelik olarak derlenmiştir: Bunlar, metaforların belli bir kategori altında toplanmasında bir başvuru kaynağı olarak kullanmak ve bu araştırmanın veri analiz sürecini ve yorumlarını geçerli kılmaktır. Öğretmen adaylarının üretmiş oldukları metaforlar, Saban (2008) tarafından bilgi kavramına ilişkin olarak oluşturulan kategorilere göre analiz edilmiş ve bu kategorilere ek olarak da araştırmacılar tarafından iki kategori oluşturulmuştur. Geçerlik ve Güvenirliği Sağlama Aşaması: Geçerlik ve güvenirlik bir araştırma sonuçlarının inandırıcılığını sağlamak (ya da arttırmak) için kullanılan en önemli iki ölçüttür. Toplanan verilerin ayrıntılı olarak rapor edilmesi ve araştırmacının sonuçlara nasıl ulaştığını açıklaması nitel bir araştırmada geçerliğin önemli ölçütleri arasında yer almaktadır (Yıldırım ve Şimşek, 2005). Araştırmadan elde edilen 44 metaforun her biri için, onu en iyi temsil ettiği varsayılan bir katılımcı metafor imgesi derlenmiş ve bu metafor imgelerinin tümüne, bulgular kısmında yer verilmiştir. Araştırmanın güvenirliğini sağlamak için ise, araştırmada ulaşılan 10 kavramsal kategori altında verilen metaforların söz konusu kavramsal kategorileri temsil edip etmediğini teyit etmek amacıyla uzman görüşüne başvurulmuştur. Bu amaçla, üç öğretim elemanı farklı zamanlarda öğretmen adayları tarafından üretilen geçerli metaforları mantıksal açıklamalarına göre içerik analizi ile analiz etmiş ve kavramsal kategorilere yerleştirmiştir. Daha sonra araştırmacıların analizleri karşılaştırılarak, görüş birliği sağlanmıştır. Karşılaştırmalarda görüş birliği ve görüş ayrılığı sayıları tespit edilerek araştırmanın güvenirliği, Miles ve Huberman ın (1994) formülü (Güvenirlik=görüş birliği/görüş birliği+görüş ayrılığı) kullanılarak hesaplanmıştır. Bu araştırmaya özgü olarak gerçekleştirilen güvenirlik çalışmasında, % 92 oranında bir uzlaşma (güvenirlik) sağlanmıştır. Verileri Bilgisayar Ortamına Aktarma Aşaması: Toplam 44 adet metaforun belirlenmesinden ve bu metaforların oluşturduğu kavramsal kategorilerin geliştirilmesinden sonra, bütün veriler bilgisayar ortamına aktarılmış, öğretmen adaylarının ürettikleri geçerli metaforlar, ele alınan kategorilere yerleştirilerek, f ve % değerleri hesaplanmıştır. 3. BULGULAR Öğretmen adaylarının bilgi kavramına yönelik oluşturdukları metaforlar, açıklamalarına yönelik olarak kategorilere yerleştirilmiştir. Bu kategoriler ışığında, öğretmen adaylarının oluşturdukları bilgi kavramına ilişkin metaforlar, sınıf seviyelerine göre, tablolar halinde sunulmuştur. Yapılan içerik analizi sonucuna göre, çalışma grubuna alınan toplam 144 öğretmen adayının 118 inin geçerli metafor ürettiği tespit edilmiştir. Tablo 1. Besin (Gıda) Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3.Sınıf f 4.Sınıf f Toplam f Gübre 1 1 Un 2 2 Toplam f 1 (%3,1) 2 (%5) 3 (%2,5) Tablo 1 de, öğretmen adaylarının, besin (gıda) olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam iki adet geçerli metafor

4 Besin (gıda) olarak bilgi kategorisinde; 1. sınıftan bir öğretmen adayı, bilgiyi gübreye benzetirken, 3. sınıftan iki öğretmen adayı bilgiyi una benzetmiştir. Besin olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 3. sınıfların, yüzdelik olarak (%5) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Bilgi, un gibidir diyen öğretmen adaylarından biri, (Ö.1) Hamurun oluşup şekillenmesi için gerekli madde undur. Un olmadan hamur oluşmaz ve ekmek gibi en gerekli besin yapılamaz. İnsanların şekillenmesi de bilgiyle olur. İnsanın kişiliğinin temelini bilgi oluşturur şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, besin (gıda) olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir. Bilgi, insan beyni için bir vitamin kaynağıdır ve bilgi, insanın kişiliğinin temelini oluşturur. Tablo 2. Dinamik (Gelişen) Bir Olgu Olarak Bilgi Metaforlar 1. Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Beyin 1 1 Tohum 1 1 Bilgisayar programı Çocuk 1 1 Ağaç Saat 1 1 Kartopu 1 1 Arı kovanı Bilgisayar 1 1 Toplam f 3 (%9,4) 3(%13) 3 (%7,5) 5(%21,8) 14 (%11,9) Tablo 2 de, öğretmen adaylarının, dinamik (gelişen) bir olgu olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam dokuz adet geçerli metafor Dinamik (gelişen) bir olgu olarak bilgi kategorisinde üretilen metaforlar değerlendirildiğinde; 1. sınıf öğretmen adayları, bilgiyi, beyin, ağaç ve arı kovanına; 2.sınıf öğretmen adayları, bilgiyi, bilgisayar programı, kartopu ve arı kovanına, 3. sınıf öğretmen adayları, bilgiyi, çocuk, ağaç ve arı kovanına, 4. sınıf öğretmen adayları ise bilgiyi, tohum, bilgisayar programı, bilgisayar, ağaç ve saate benzetmişlerdir. Dinamik (gelişen) bir olgu olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 4. sınıfların, yüzdelik olarak (%21,8) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Bilgi arı kovanı gibidir diyen öğretmen adaylarından biri (Ö.2) Arılar sürekli bitki özleri toplayıp kovanda bal yaparlar. Bilgi de böyledir. Bilgi işlendikçe, üzerine farklı yorumlar kattıkça değerlenir şeklinde bir açıklama yapmıştır. Yine, bilgi kartopu gibidir diyen ikinci sınıf öğretmen adayı, (Ö.3) Bilgi kartopu gibidir, çünkü üzerine bilgi eklendikçe büyür ve şekillenir şeklinde bir açıklama yapmıştır. 4. sınıf öğretmen adayı ise (Ö.4) Bilgi bilgisayar gibidir, çünkü sürekli olarak işlendiği zaman istediğimiz sonuca ulaştırır bizi şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, dinamik (gelişen) bir olgu olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir. Bilgi, zamanla gelişen bir olgudur ve bilginin gelişimi süreklilik arz eder.

5 Tablo 3. Yol Gösterici Olarak Bilgi Metaforlar 1. Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Güneş Işık Yol haritası 1 1 Kılavuz Toplam f 5 (%15,6) 4 (%17,5) 2(%5) 3 (%13) 14 (%11,9) Tablo 3 te öğretmen adaylarının, yol gösterici olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam dört adet geçerli metafor Yol gösterici olarak bilgi kategorisinde; 1., 2. ve 4. sınıftan toplam beş öğretmen adayı bilgiyi güneşe ve yine 1., 2. ve 4. sınıftan toplam dört öğretmen adayı bilgiyi ışığa, 1. sınıftan bir öğretmen adayı bilgiyi yol haritasına ve 2. ve 3. sınıftan toplam dört öğretmen adayı ise bilgiyi kılavuza benzetmiştir. Yol gösterici olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 2. sınıfların, yüzdelik olarak (%17,5) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor ürettikleri görülmektedir. Bilgi güneş gibidir diyen öğretmen adaylarından biri (Ö.5) Bilgi güneş gibidir, çünkü nasıl güneş bizi aydınlatıyorsa, bilgi de bizi aydınlatır. şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi yol haritası gibidir diyen öğretmen adayı (Ö.6) ise Bilgi yol haritası gibidir, çünkü yol haritası yolumuzu gösterir ve bilgi de yol haritası gibi kendimizin doğru yolda ilerlemesini sağlar şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, yol gösterici olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi, insan için bir rehber ve kılavuzdur. Bilgi, insanın zihnini aydınlatır. Tablo 4. Araç Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Anahtar Merdiven Telefon 1 1 Toplam f 3 (%9,4) 3 (%7,5) 1 (%4,3) 7 (%5,9) Tablo 4 te öğretmen adaylarının, araç olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam üç adet geçerli metafor ürettikleri görülmektedir. Araç olarak bilgi kategorisinde; 1., 3. ve 4. sınıftan toplam dört öğretmen adayı bilgiyi anahtara, 1. ve 2. sınıftan toplam iki öğretmen adayı bilgiyi merdivene ve 1. sınıftan bir öğretmen adayı ise bilgiyi telefona benzetmiştir. Araç olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 1. sınıfların, yüzdelik olarak (%9,4) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Öğretmen adaylarından biri, (Ö.7) Bilgi anahtar gibidir, çünkü öğrendiğimiz her bilgi bir kapıyı açar şeklinde bir açıklama yaparken, diğer bir öğretmen adayı (Ö.8) ise, Bilgi telefon gibidir, çünkü ihtiyacımız olduğunda kullanırız şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, araç olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi, insanın kendini keşfetmesini sağlar. Bilgi, insan için bir gelişim aracıdır.

6 Tablo 5. Sonsuz Bir Olgu Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Deniz Okyanus Nehir 1 1 Akarsu 1 1 Dipsiz kuyu 1 1 Uzay Irmak 1 1 Yol 1 1 Şelale 1 1 Kaynak suyu 1 1 Toplam f 5 (%15,6) 3 (%13) 11 (%27,5) 5 (%21,8) 24 (%20,3) Tablo 5 te öğretmen adaylarının, sonsuz bir olgu olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam on adet geçerli metafor Sonsuz bir olgu olarak bilgi kategorisinde; 1., 2. ve 3. sınıfta öğrenim görmekte olan toplam beş öğretmen adayı bilgiyi denize, 1., 3. ve 4. sınıfta öğrenim görmekte olan toplam üç öğretmen adayı bilgiyi okyanusa, birer öğretmen adayı bilgiyi nehire, akarsuya, dipsiz kuyuya, ırmağa, yola, şelaleye ve kaynak suyuna benzetmişlerdir. 2., 3. ve 4. sınıfta öğrenim görmekte olan toplam dokuz öğretmen adayına göre ise bilgi, uzay gibidir. Sonsuz bir olgu olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 3. sınıfların, yüzdelik olarak (%27,5) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Öğretmen adaylarının büyük bir çoğunluğunun bilgiye yönelik oluşturdukları metaforlar, uzay metaforuna ilişkindir. Bilgi uzay gibidir diyen öğretmen adaylarından biri (Ö.9) Bilgi uzay gibidir, çünkü uzay sonsuzdur. Bilginin ve bilmenin de herhangi bir sınırı yoktur şeklinde bir açıklama yaparken, bilgi okyanus gibidir diyen öğretmen adaylarından biri, (Ö.10) Bilgi okyanus gibidir, çünkü dibini, sonunu göremezsin şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi yol gibidir diyen öğretmen adayının (Ö.11) açıklaması ise Bilgi sonsuza giden bir yol gibidir, çünkü ne kadar öğrenirsek öğrenelim, her zaman öğreneceğimiz başka şeyler vardır şeklindedir. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri sonsuz bir olgu olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi, sınırsız bir olgudur. Bilgi, birikim sonucu oluşur ve çoğalır. Bilgi, öğrenmekle tükenmez. Tablo 6. Değerli Bir Varlık Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Mücevher 1 1 Altın 2 2 Hazine Aile Para Sermaye 4 4 Toplam f 8 (%25) 6 (%26,1) 1 (%2,5) 2 (%8,7) 17 (%14,4) Tablo 6 da öğretmen adaylarının, değerli bir varlık olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam altı adet geçerli metafor Değerli bir varlık olarak bilgi kategorisinde; 1. sınıftan bir öğretmen adayı bilgiyi mücevhere, iki öğretmen adayı bilgiyi altına ve bir öğretmen adayı bilgiyi aileye benzetirken, dört öğretmen adayı

7 ise bilgiyi sermayeye benzetmişlerdir. 2. ve 4. sınıftan toplam dört öğretmen adayına göre bilgi hazine gibi iken yine aynı sınıflardan toplam dört öğretmen adayına göre bilgi para gibidir. 1. ve 3. sınıftan toplam iki öğretmen adayına göre ise, bilgi aile gibidir. Değerli bir varlık olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 2. sınıfların, yüzdelik olarak (%26,1) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Bilgi sermaye gibidir diyen birinci sınıf öğretmen adaylarından biri, (Ö.12) Bilgi sermaye gibidir, çünkü ekonomide ne kadar birikim yaparsanız o kadar sermayeniz olur. Bilgiyi de yaşam boyunca birikim yaparsanız ebediyen sermayeniz gibi kalır şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgiyi hazineye benzeten 2. sınıf öğretmen adaylarından biri (Ö.13) ise Bilgi hazine gibidir, çünkü nasıl hazineyi açtığımızda mücevher çıkıyorsa, bilgi de öğrendikçe değerlenir şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi para gibidir diyen 4. sınıf öğretmen adayının (Ö.14) açıklaması ise Bilgi para gibidir, çünkü ne kadar paran varsa o kadar zenginsindir. Bilgi de böyledir şeklindedir. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, değerli bir varlık olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi, insan için kıymetli (değerli) bir olgudur. Bilgi, insan için önemli bir olgudur. Tablo 7. Zorunlu Bir Gereksinim Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Hava Nefes 1 1 Yemek Su Toplam f 5 (%15,6) 5 (%21,8) 14 (%35) 4 (%17,4) 28 (%23,8) Tablo 7 de öğretmen adaylarının, zorunlu bir gereksinim olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam dört adet geçerli metafor Zorunlu bir gereksinim olarak bilgi kategorisinde; 1. sınıftan bir ve 3. sınıftan iki öğretmen adayı bilgiyi havaya, 4. sınıftan bir öğretmen adayı ise bilgiyi nefese benzetmişlerdir. 1. sınıftan iki, 2. sınıftan bir ve 3. sınıftan altı öğretmen adayı bilgiyi yemeğe benzetirken; 1. sınıftan iki, 2. sınıftan dört, 3. sınıftan altı ve 4. sınıftan üç öğretmen adayı bilgiyi suya benzetmişlerdir. Zorunlu bir gereksinim olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 3. sınıfların, yüzdelik olarak (%35) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Bilgi su gibidir diyen üçüncü sınıf öğretmen adaylarından biri (Ö.15) Bilgi su gibidir, çünkü her yerde, yaşamın her anında nasıl suya ihtiyaç duyarsak, bilgiye de ihtiyaç duyarız şeklinde bir açıklama yaparken, bilgi yemek gibidir diyen birinci sınıf öğretmen adaylarından biri (Ö.16) Bilgi yemek gibidir, yemek yemeye nasıl ihtiyacımız varsa bilgiye de o şekilde ihtiyaç duyarız şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, zorunlu bir gereksinim olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi, insan için hayati bir öneme sahiptir. İnsan beyninin bilgiye olan ihtiyacı süreklilik arz eder. Tablo 8. Koruyucu, Kurtarıcı ve İyileştirici Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f İlaç Vitamin Toplam f 2 (%6,3) 3 (%7,5) 2 (%8,7) 7 (%5,9)

8 Tablo 8 de öğretmen adaylarının, koruyucu, kurtarıcı ve iyileştirici olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam iki adet geçerli metafor Koruyucu, kurtarıcı ve iyileştirici olarak bilgi kategorisinde; 1. ve 4. sınıftan birer öğretmen adayı ve 3. sınıftan üç öğretmen adayı bilgiyi ilaca benzetmişlerdir. 1. ve 4. sınıftan birer öğretmen adayı ise bilgiyi vitamine benzetmişlerdir. Koruyucu, kurtarıcı ve iyileştirici olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 4. sınıfların yüzdelik olarak (%8,7) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Bilgi ilaç gibidir diyen öğretmen adaylarından biri (Ö.17) Bilgi ilaç gibidir, çünkü zor durumlarında ihtiyaç duyarsın, insan hayatını kurtarır şeklinde bir açıklama yaparken, bilgi vitamin gibidir diyen öğretmen adaylarından biri (Ö.18) Bilgi vitamin gibidir, çünkü ne zaman kendini halsiz hissetsen vitamin alırsın. Bilgi de öyledir. Ne zaman ihtiyaç duysan alman gerekir şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, koruyucu, kurtarıcı ve iyileştirici olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi insanın hayatını kurtarır. Bilgi, insanı tedavi ederek iyileştirir. Saban (2008) tarafından yapılan kategorilere ek olarak araştırmacılar tarafından da iki kategori geliştirilmiştir. Bunun sebebi, öğretmen adaylarının ürettikleri metaforların bu kategorilere yerleştirilememiş olmasıdır. Bu ek iki kategori; bağımlılık yapıcı olarak bilgi, uçup gidici olarak bilgi kategorileridir. Tablo 9. Bağımlılık Yapıcı Olarak Bilgi Metaforlar 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Uyuşturucu 1 1 Sigara 1 1 Toplam f 1 (%4,3) 1 (%2,5) 2 (%1,7) Tablo 9 da öğretmen adaylarının, bağımlılık yapıcı olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam iki adet geçerli metafor Bağımlılık yapıcı olarak bilgi kategorisinde; 3. sınıftan bir öğretmen adayı bilgiyi uyuşturucuya, 2. sınıftan bir öğretmen adayı da bilgiyi sigaraya benzetmiştir. Bağımlılık yapıcı olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 2. sınıfların, yüzdelik olarak (%4,3) diğer sınıf seviyelerine göre daha çok metafor Bilgi uyuşturucu gibidir diyen öğretmen adayı, (Ö.19) Bilgi uyuşturucu gibidir, çünkü nasıl uyuşturucu kişide bağımlılık yapar ve vücuduna bir kez aldığında sürekli almak isterse, bilgi de böyledir. Öğrendikçe çok az bildiğini fark eder insan. Daha çok öğrenesi gelir şeklinde bir açıklama yaparken, bilgi sigara gibidir diyen öğretmen adayı, (Ö.20) Bilgi sigara gibidir, çünkü sigara kişide nasıl bağımlılık yapıyorsa, bilgi de öyledir. Öğrendikçe öğrenesin gelir şeklinde bir açıklama yapmıştır. Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, bağımlılık yapıcı olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi edinildikçe daha fazlasına ihtiyaç duyulur. Tablo 10. Uçup Gidici Olarak Bilgi Metafor 1.Sınıf f 2.Sınıf f 3. Sınıf f 4. Sınıf f Toplam f Alkol 1 1 Buhar 1 1 Toplam f 1 (%4,3) 1 (%4,3) 2 (%1,7)

9 Tablo 10 da öğretmen adaylarının, uçup gidici olarak bilgi kategorisine ilişkin ürettikleri metaforlar yer almaktadır. Bu kategoride öğretmen adaylarının; toplam iki adet geçerli metafor Uçup gidici olarak bilgi kategorisinde; 2. sınıftan bir öğretmen adayı bilgiyi alkole benzetirken, 4. sınıftan bir öğretmen adayı bilgiyi buhara benzetmiştir. Uçup gidici olarak bilgi kategorisinde, sınıf seviyeleri açısından değerlendirildiğinde, 2. ve 4. sınıfların, yüzdelik olarak (%4,3) eşit oranda metafor Bilgi alkol gibidir diyen ikinci sınıf öğretmen adayı, (Ö.21) Bilgi alkol gibidir, çünkü uygulamaya geçilmezse uçar gider şeklinde bir açıklama yapmıştır Bilgi kavramına yönelik olarak öğretmen adaylarının ürettikleri, uçup gidici olarak bilgi kategorisini oluşturan metaforların ortak özellikleri şu şekilde özetlenebilir: Bilgi kullanılmazsa yok olur. 4. SONUÇ VE YORUM Araştırma sonucunda elde edilen bulgulara göre, fen bilgisi öğretmen adayları, bilgi kavramına ilişkin olarak toplam 44 adet geçerli metafor üretmişlerdir. Öğretmen adaylarının sınıf seviyelerine göre üretmiş oldukları metaforlar, Saban (2008) tarafından bilgi kavramına ilişkin olarak oluşturulan (besin, dinamik bir olgu, yol gösterici, araç, sonsuz bir olgu, değerli bir varlık, zorunlu bir gereksinim, koruyucu, kurtarıcı ve iyileştirici olarak bilgi) kategorilerine göre yerleştirilmiştir. Ayrıca öğretmen adaylarının, bu kategoriler dışında da metafor ürettikleri tespit edilmiş ve araştırmacılar tarafından da ek olarak iki kategori (bağımlılık yapıcı, uçup gidici) geliştirilmiştir. Öğretmen adaylarının, toplam on kategori altında üretmiş oldukları metaforlar sınıf seviyelerine göre incelenmiş ve yorumlanmıştır. Birinci sınıfta öğrenim görmekte olan toplam 35 öğretmen adayından 32 si geçerli metafor üretmiştir. Bu metaforlar kategorilere göre incelendiğinde, birinci sınıf öğretmen adaylarının yüzdelik olarak büyük bir çoğunluğu (%25) bilgiyi değerli bir varlık olarak görmektedir. İkinci sınıfta öğrenim görmekte olan toplam 30 öğretmen adayından 23 ü geçerli metafor üretmiştir. Yine bu metaforlar kategorilere göre incelendiğinde, ikinci sınıf öğretmen adaylarının yüzdelik olarak büyük bir çoğunluğu (%26,1) bilgiyi değerli bir varlık olarak görmektedir. Araştırmanın bulgularına dayalı olarak birinci sınıf ve ikinci sınıf öğretmen adaylarının büyük bir çoğunluğunun bilgiyi değerli bir varlık olarak görmekte oldukları sonucuna ulaşılabilir. Üçüncü sınıfta öğrenim görmekte olan toplam 46 öğretmen adayından 40 ı geçerli metafor üretmiştir. Öğretmen adaylarının üretmiş oldukları metaforlar kategorilere göre incelendiğinde, üçüncü sınıf öğretmen adaylarının yüzdelik olarak büyük bir çoğunluğu (%35) bilgiyi zorunlu bir gereksinim olarak görmektedirler. Dördüncü sınıfta öğrenim görmekte olan toplam 33 öğretmen adayından 23 ü geçerli metafor üretmiştir. Öğretmen adaylarının üretmiş oldukları metaforlar kategorilere göre incelendiğinde, dördüncü sınıf öğretmen adaylarının %21,8 i bilgiyi dinamik (gelişen) bir olgu olarak görürken, yine %21,8 i sonsuz bir olgu olarak görmektedirler. Araştırmanın bulgularına dayalı olarak fen bilgisi öğretmen adaylarının, bilgi kavramına ilişkin oluşturdukları metaforların ve gerekçelerinin sınıf seviyelerine göre değişim gösterdiği ve farklılaştığı görülmektedir. Özellikle birinci ve ikinci sınıf öğretmen adayları bilgiyi değerli bir varlık olarak görürken, üçüncü sınıf öğretmen adayları zorunlu bir gereksinim olarak, son sınıf öğretmen adayları ise dinamik (gelişen) bir olgu ve sonsuz bir varlık olarak görmektedirler. Tüm öğretmen adaylarının geneline bakıldığında ise yüzdelik olarak büyük bir çoğunluğu, (%23,8) bilgiyi, zorunlu bir gereksinim olarak görmektedirler.

10 KAYNAKLAR Aydın, İ. S. & Pehlivan, A. (2010). Türkçe Öğretmeni Adaylarının Öğretmen ve Öğrenci Kavramlarına İlişkin Kullandıkları Metaforlar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 5 (3), Aydın, F. & Ünaldı, Ü. E. (2010). The Analysis of Geography Teacher Candidates Perceptions Towards Geography Concept With the Help of Metaphors. International Online Journal of Educational Sciences, 2 (2), Geçit, Y. & Gençer, G. (2011). Sınıf Öğretmenliği 1. Sınıf Öğrencilerinin Coğrafya Algılarının Metafor Yoluyla Belirlenmesi (Rize Üniversitesi Örneği), Marmara Coğrafya Dergisi 23, Güveli, İ., İpek, A. S., Atasoy, E. & Güveli, H. (2011). Sınıf Öğretmeni Adaylarının Matematik Kavramına Yönelik Metafor Algıları. Turkish Journal of Computer and Mathematics Education 2 (2), Hacıfazlıoğlu, Ö., Karadeniz, Ş. & Dalgıç, G. (2011). Okul Yöneticilerinin Teknoloji Liderliğine İlişkin Algıları: Metafor Analizi Örneği. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi (EBAD), 1 (1), Lakoff, G. & Johnson, M. (2005). Metaforlar: Hayat, Anlam ve Dil (Çev. G. Y. Demir). İstanbul: Paradigma. Miles, M.B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis. Thousand Oaks, CA: Sage. Oğuz, A. (2009). Öğretmen Adaylarına Göre Ortaöğretim Öğretmenlerini Temsil Eden Metaforlar. Milli Eğitim Dergisi, 182, Oxford, R. L., Tomlinson, S., Barcelos, A., Harrington, C., Lavine, R. Z., Saleh, A. & Longhini, A. (1998). Clashing Metaphors About Classroom Teachers: Toward a Systematic Typology for the Language Teaching Field. System, 26, Saban, A. (2004). Giriş Düzeyindeki Sınıf Öğretmeni Adaylarının Öğretmen Kavramına İlişkin İleri Sürdükleri Metaforlar. Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 2(2), Saban, A., Koçbeker, B. N. & Saban, A. (2006). Öğretmen Adaylarının Öğretmen Kavramına İlişkin Algılarının Metafor Analizi Yoluyla İncelenmesi. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 6 (2), Saban, A. (2008). Okula ilişkin Metaforlar. Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi, 55, Saban, A. & Keleşoğlu, A. (2011). Bilgisayar Öğretmeni Adaylarının Okul ve Bilgisayar Öğretmeni Kavramlarına İlişkin Zihinsel İmgeleri. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 11(1), Tatar, N. & Murat, S. (2011). Öğretmen Adaylarının Değerlendirmeye Yönelik Algıları. e- Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi 2(4), Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin.