Olur vermek - neler beklemeye hakk n z var. Yetişkinler için rehber. Consent what you have a right to expect: A guide for adults Turkish

Transkript

1 Olur vermek - neler beklemeye hakk n z var Yetişkinler için rehber Consent what you have a right to expect: A guide for adults Turkish

2 Olur vermek sizin elinizde Bir doktor, hemflire veya terapist sizden herhangi bir muayene, tedavi veya bak m yöntemini kabul etmenizi isterse her zaman, karar verme hakk n n sizde oldu unu unutmay n. Hay r deme veya karara varman za yard mc olmas için daha fazla bilgi isteme özgürlü üne her zaman sahipsiniz. Bu broflür, neler yap lmas n beklemeye hakk n z oldu u ve ne yapman z gerekti i konusundaki sorular n z cevapland rmak için haz rlanm flt r. Elinizdeki broflür yetiflkinler içindir; yak nlar ve bak m üstlenen kifliler, çocuklar ve gençler ve anne babalar için farkl broflürler bulunmaktad r. Burada sözedilenler, fiziksel rahats zl klar söz konusu oldu unda geçerlidir. Zihinsel bir rahats zl k durumunda farkl kurallar uygulanabilir. Daha fazla bilgi için 10. sayfaya bakabilirsiniz. 2

3 Olur vermek ne anlama gelir? Her bir doktor, hemflire ya da terapist muayene etmek veya bak m sa lamak için sizden olur veya izin almak zorundad r. Bu oluru bazen doktorunuzun tavsiye ve direktiflerine uyarak vermifl olursunuz. Örne in, e er doktorunuz bo az n za bakmas gerekti ini söylerse, a z n z açman z ona olur verdi inizi gösterir. Bazen size sunulan muayene, tedavi veya bak m fleklinin ciddiyetine ve risk oran na göre sizden bir form imzalaman z istenebilir. ster imza atarak, ister kabul etti inizi söyleyerek olsun, olurunuzu nas l vermifl oldu unuz önemli de ildir. Önemli olan verdi iniz olurun gerçek ve geçerli olmas d r. Bu, flu anlama gelir: olur verebilecek durumda olmal s n z bir karar vermenizi sa layacak yeterli bilgiyi alm fl oldu unuzdan emin olmal s n z kendi özgür iradenize dayanarak hareket etmeli, baflka hiçkimsenin etkisi alt nda kalmamal s n z. ngiliz yasalar na göre, aksi kan tlanmad sürece, yetiflkinlerin kendi kararlar n kendilerinin verebilece i varsay l r. Yeterince bilgilendirilip bu bilgileri tartabildi iniz sürece karar verememeniz için hiç bir sebep kalmaz. 3

4 E er belirli bir karar verebilecek durumda de ilsem? Farzedelim ki, bir trafik kazas sonucu bilincinizi kaybettiniz ya da a r bir felç nedeniyle iletiflim kurabilecek durumda de ilsiniz. Belirli bir tedaviyi önceden kesin bir flekilde reddetmifl olmad n z sürece (bak n z sayfa 7), sa l k personeli yarar n za oldu una inand bir tedavi fleklini uygulayabilir. Hiçkimsenin (kar -kocalar n, çiftlerin veya yak n akrabalar n bile) bir di er yetiflkinin tedavisi ile ilgili olur verebilmesi söz konusu olamazsa da arkadafl ve akrabalar n verebilece i yararl tavsiyeler bulunabilir. Sa l k uzmanlar na bu kiflinin inanç ve de er yarg lar konusunda-örne in geçmiflte belirli tedavi yöntemlerini kabul ya da reddettikleri ya da belirli sa l k konular nda bir tak m kat görüflleri olup olmad hakk nda-bilgi verebilirler. Bu bak mdan görüfllerinizi arkadafllar n z ve akrabalar n zla tart flmak, acil bir durumda ne yapmalar gerekti i konusunda onlar bilgilendirmek aç s ndan önemlidir. E er ö rencilerin de olaca ı söylenirse? Bazen size, tedaviniz s ras nda t p ö rencilerinin de bulunup bulunamayaca sorulabilir. E er bu konuda bir fikriniz yoksa ne yapmay tasarlad klar n sorun; yanl zca gözlem mi, not almak m yoksa inceleme mi? E er isterseniz, sadece bir cinsiyette ö rencileri de tercih edebilirsiniz. E er ö rencilerin bulunmas ndan dolay rahats zsan z her zaman hay r diyebilirsiniz. Bu durum, alaca n z sa l k hizmetinin kalitesinde hiçbir de iflikli e neden olmayacakt r. 4

5 Ne tür bilgiye ihtiyacım var? Bir karar verebilmek için, size sunulan tedavi yöntemi ve yap lacak araflt rma konusunda sa l k uzmanlar ndan bilgi almaya ihtiyac n z olacakt r. Anlamad n z bir konu oldu unda veya daha fazla bilgi almak istedi inizde onlara daha fazla soru sormal s n z. Örne in: Tedavi neleri kapsayacak? Ne tür yararlar sa lamay umut ediyorlar Bu yararlar sa lama flans n z ne kadard r? Baflka alternatifler de var m? E er varsa riskler nelerdir? E er baz riskler varsa, bunlar basit riskler mi yoksa ciddi riskler mi? E er tedavi olmazsan z neler olabilir? E er tedavi için olurunuzu isteyen kifli sorular n za cevap veremiyorsa, cevaplar ö renmelerini veya endifleleriniz konusunda sizinle konuflmak üzere baflka birinin görevlendirilmesini isteyebilirsiniz. E er size destek olacak biriyle birlikte sorular n za cevap araman n sizin için daha kolay olaca n düflünüyorsan z yan n za bir arkadafl n z alabilir veya yerel dan flmanl k servisleri konusunda talepte bulunabilirsiniz. Ayr ca muayene veya tedavi s ras nda sizinle ayn cinsiyette olan birinin yan n zda bulunmas n da isteyebilirsiniz. 5

6 Neleri ne kadar bilmem gerekiyor? Baz insanlar durumlar ve olas tedavi yöntemleriyle ilgili mümkün oldu unca çok fley bilmek isterler; baz lar ise kararlar uzmanlara b rakmay tercih eder. Hiçbir sa l k görevlisi size, örne in uygulanan tedavinin bilmek istemedi iniz riskleri gibi bilgileri zorla vermeyecektir. Ancak, sizin için en önemli fleyin ne oldu unu bilecek olan tek kiflinin kendiniz oldu unu asla unutmay n. Belki de siz, sonucun çok iyi olma ihtimalini göz önünde bulundurarak, baz riskleri göze almaya haz rl kl olan bir yap ya sahipsiniz. Veya, durumunuzu düzeltme olas l oldu u halde, az da olsa risk tafl yan bir tedaviyi olmaktansa, baz rahats zl klara tahammül etmeyi tercih edecek birisiniz. Sizin için en iyisinin ne oldu unu yaln zca siz bilebilirsiniz. Karar vermek için ne kadar zamanım var? Hiç kuflkusuz, doktorunuz, hemflireniz veya terapistiniz, size yard mc olaca na inand klar özel bir tedavi fleklini kabul etmeniz konusunda sizi teflvik edeceklerdir. Ama ne olursa olsun devam etmek konusundaki karar size aittir. E er karar n z hakk nda düflünmek için daha fazla zamana ihtiyac n z varsa bunu dile getirmekten çekinmeyin. Acil durumlarda kararlar çok çabuk al nmal d r, ancak di er durumlarda düflünmek için ne kadar zamana ihtiyac n z varsa kullanabilirsiniz. 6

7 Tedaviyi önceden reddedebilir miyim? Gelecekte, belirli bir tedavi fleklini kesinlikle istemedi iniz konusunda karar vermifl olabilirsiniz. Bu durumda arzular n z yaz l olarak bildirmek isteyebilir (bu belgeye bazen Yaflamsal Vasiyet ad verilir), ve böylece size yak n kiflilerin bu arzular n z bildi inden emin olabilirsiniz. Böylce, e er gelecekte böyle bir durum sözkonusu olursa ve size bak m sa layan kiflilere arzular n z söyleyebilecek durumda olmazsan z, yak nlar n z daha önce verdi iniz kararlar do rultusunda hareket edeceklerdir. Önceden reddedece iniz tedavi fleklini çok net belirlemeli ve ifade etmelisiniz, aksi halde kabul edilebilir bir tedaviyi geri çevirmifl olabilirsiniz. Fikrinizi de ifltirmeniz söz konusu oldu unda, size yak n olan kiflilerin bunu bilmeleri de çok önemlidir. Böylece gerekli durumlarda bu bilgiyi ilgili kiflilere verebilirler. Hangi tür tedaviyi tercih etti imi önceden belirtebilir miyim? Ne tür tedavileri tercih etti inizi, di er tedavi türleriyle ilgili kayg lar n z yaz l olarak belirtmek isteyebilirsiniz. Bu arzular, önceden reddetme konusunda oldu u gibi ba lay c olmayacakt r. Örne in, e er bir sa l k uzman istedi iniz tedavinin sizin için do ru yöntem olmad na inan yorsa, bu tedavinin uygulanmas konusunda srar edemezsiniz. Ancak, art k karar veremeyecek ve bunlar çevrenizdekilere söyleyemeyecek duruma gelmeniz halinde, arzular n z, sizin için en iyisinin ne oldu una karar verecek olan sa l k hizmeti veren kiflilere yard m edecek bir tür rehber olacakt r. Ötenazi gibi, yasalara uygun olmayan bir talepte bulunamazs n z. 7

8 E er bir tıbbi araştırmaya dahil olmam istenirse? Bu istek, örne in, iki ayr tedavi fleklinin karfl laflt r lmas gibi, tedavinizin bir parças olabilir; ya da, örne in, bir araflt rma projesi için fazladan kan örne i istenmesi gibi, tedavinizden tamamen ba ms z bir ifllem de olabilir. Durum ne olursa olsun, içinde yeralman z istenen bir araflt rma projesi daima Araflt rma Etik Kurulu taraf ndan onaylanm fl olacakt r. Dahil olup olmamak tamamen sizin karar n za ba l d r. Size genellikle araflt rma projesi ile ilgili bilgi yaz s verilmelidir, ve bir karara varmadan önce diledi iniz kadar soru sorabilmelisiniz. E er projeye kat lmama yönünde bir karara var rsan z, bu karar n z bak m n z n geri kalan n etkilememelidir. E er araflt rma projesine dahil olmaya karar verir ve sonra fikrinizi de ifltirirseniz, diledi iniz zaman geri çekilmekte özgürsünüz. 8

9 Bir araştırmaya katılmanın avantajları ve dezavantajları var mıdır? Bazen bir tak m tedavileri yanl zca bir araflt rma denemesinin parças olarak alabilirsiniz. Bunun nedeni bu tedavilerin henüz yeni olmalar ve tam olarak test edilinceye kadar genel kullan ma aç k olamayacaklar d r. E er bak m z ndan sorumlu olan kifli, yarar n za olaca n düflündü ü için size bu denemeye kat lman z önerirse, bu kifliye; yeni tedavi hakk nda riskleri hakk nda ve konuyla ilgili alternatifler hakk nda diledi iniz kadar soru sorabilirsiniz Farkl araflt rma türlerinden bir tanesinde, ne size ne de doktorunuza, yeni tedaviyi mi görece iniz, standart tedaviyi mi görece iniz, hatta tedavi görüp görmeyece iniz bile söylenmez. (Araflt rma projesindeki seçenekler konusunda bilgilendirilecek ancak hangi seçene in size uygulanaca konusunda bilgi almayacaks n z.) E er bu türden bir projeye ya da her hangi baflka bir projeye dahil olmak istemiyorsan z, bunu belirtmekte asla tereddüt etmemelisiniz. Mevcut olan standart tedaviyi alma hakk na her zaman sahipsiniz. Genel kabul görmüfl olanlar dahil, bütün tedavilerin riskleri vard r ve karar verilirken bunlar tart lmal d r. 9

10 E er zihinsel bir hastalı ım varsa? E er ciddi bir zihinsel hastal n z varsa, 1983 Ruh Sa l Yasas uyar nca hastaneye yatman z gerekebilir. Bu durumda, onay n z olmasa bile, zihinsel bozuklu unuz için tedavi alt na al nabilirsiniz. Böyle bir durumda hastalar için ihtiyat tedbirleri vard r. Fakat yukar da ad geçen yasan n maddeleri yaln zca zihinsel bozukluklar n tedavisinde geçerlidir. Zihinsel durumunuzla hiçbir ilgisi olmayan fiziksel (vücuduzla ilgili) bir rahats zl a da sahip olabilirsiniz. E er bunun için de bir tedavi öneriliyorsa, karar vermek için seçeneklerinizin neler oldu unu yeterli düzeyde anl yor oldu unuz sürece, bunlar kabul edip-etmeme hakk na sahipsiniz. E er olur konusunda, bana yaklaşım şeklinden memnun kalmadıysam? lgili sa l k uzmanlar na endiflelerinizi söyleyebilirsiniz. Ama buna ra men tatmin olmad ysan z, flikayette bulunma hakk na sahipsiniz. Bu konuda ne yapabilece inizi NHS Rehberiniz den ya da NHS Direkt hatt ndan ö renebilirsiniz. NHS Direkt hatt, size ayn zamanda, sorunlar kolay ve çabuk çözümlemeye yard mc olmas için oluflturulmufl yeni bir proje olan PALS (Hasta Dan flmanl k ve rtibat Servisi) hakk nda ayr nt l bilgi de verebilir. 10

11 Olur konusunda daha fazla yardım mı istiyorsunuz? Afla da, tedavi için olur verirken ve bir araflt rmada yer al rken, daha fazla yard m ve destek isteyebilece iniz yararl kurulufllar n listesi bulunmaktad r. The Patients Association (Hastalar Birli i) Adres: P.O. Box 935, Harrow, Middlesex, HA1 3YJ Telefonlar: Yard m Hatt ; Ofis Faks: Web Sitesi: Yard m hatt, bilgi ve dan flmanl k servisi ve yay nlar bulunmaktad r. Hastalara daha iyi sa l k hizmeti verilmesi için kampanyalar yürütür. Patient Concern (Hasta Deste i) PO Box 23732, London SW5 9FY Telefon/Faks: patientconcern@hotmail.com Web Sitesi: Hasta broflürleri haz rlar. Olur verme ile ilgili konularda uzmanlaflm fl bir hasta dan flma servisi bulunmaktad r. Hasta tercihleri ve yetkileri için kampanyalar yürütür. UKAN: UK Advocacy Network (Birleşik Krallık Danışmanlık A ı) Adres: West Bar Green, Sheffield, S1 2DA Telefon: Faks: ukan@can-online.org.uk Yerel bir projeyle iliflki kurman z sa layabilecek, ruh sa l dan flmanl ile ilgili ulusal kurulufllar a. Mencap 123 Golden Lane, London EC1Y 0RT Telefon: Faks: Web Sitesi: Ö renme bozuklu u olan kifliler ve bu kiflilerin aileleri için, toplumsal destek gruplar ve aile dan flmanlar yoluyla yerel bazda öneri ve destek sa lar. CERES (Tıbbi Araştırma Ahlakı Tüketicileri) Adres: P.O. Box 1365, London N16 0BW info@ceres.org.uk Web Sitesi: T bbi araflt rmalara kat lmay düflünen kifliler için T bbi Araflt rma ve Siz ve Genetik Araflt rma ve Siz gibi broflürler üretir. 11

12 E er bu yayının ücretsiz kopyalarını istiyorsanız lütfen ba lantı kurun: Department of Health Publications PO Box 777 London SE1 6XH Faks: Veya, numaralı telefondan NHS Cevap Hattı nı arayabilirsiniz. Lütfen sipariş verirken referans numarasını belirtiniz. Dilerseniz web sitemizi de ziyaret edebilirsiniz: Bu rehberdeki yazılar, kişisel veya ev-içi kullanım amacıyla yasal izin olmaksızın ve ücretsiz olarak ço altılabilir. First Published: July 2001 Crown Copyright Produced by the Department of Health CHLORINE FREE PAPER