YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI

Transkript

1 T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU

2

3 T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU HAZIRLAYAN Muhammed Alperen YEŞİL Uzman / Elektrik Elektronik Müh. Ocak 2015

4 T.C. SERHAT KALKINMA AJANSI Ortakapı Mah. Atatürk Cad. No: 117 KARS - TÜRKİYE Tel: Fax: info@serka.gov.tr web: Grafik Tasarım ve Baskıya Hazırlık Tel:

5 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU İÇİNDEKİLER TABLOLAR...4 GRAFİKLER...5 HARİTALAR...6 RESİMLER...6 KISALTMALAR...7 SUNUŞ...8 GİRİŞ DÜNYA ve TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ TÜRKİYE NİN ENERJİ GÖRÜNÜMÜ YENİLENEBİLİR ENERJİ MEVZUATI GÜNEŞ ENERJİSİ DÜNYADA GÜNEŞ ENERJİSİ TÜRKİYE DE GÜNEŞ ENERJİSİ TRA2 DE GÜNEŞ ENERJİSİ RÜZGÂR ENERJİSİ DÜNYADA RÜZGÂR ENERJİSİ TÜRKİYE DE RÜZGÂR ENERJİSİ TRA2 BÖLGESİNDE RÜZGÂR ENERJİSİ BİOKÜTLE ENERJİSİ DÜNYADA BİOKÜTLE ENERJİSİ TÜRKİYE DE BİOKÜTLE ENERJİSİ TRA2 BÖLGESİ İLLERİ BİOKÜTLE POTANSİYELİ JEOTERMAL ENERJİ DÜNYADA JEOTERMAL ENERJİ TÜRKİYE DE JEOTERMAL ENERJİ TRA2 BÖLGESİNDE JEOTERMAL ENERJİ SONUÇ VE ÖNERİLER YARARLANILAN KAYNAKLAR

6 TABLOLAR Tablo 1 Türkiye Yıllara Göre Elektrik Enerjisi Görünümü (gwh)...16 Tablo 2 Yakıt Cinslerine Göre Elektrik Üretimi Kurulu Güçleri mw...16 Tablo 3 Yenilebilir Kaynaklarla Doğrudan ilgili Mevzuatlar...19 Tablo No lu Kanun Kapsamında Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Tesis Tipi ve Uygulanacak Fiyatlar...20 Tablo 5 Yurt İçinde Gerçekleşen İmalat ve Yerli Katkı İlavesi...20 Tablo 6 Ağrı Patnos İlçesi Güneş Enerjisi Yatırım ve Verimlilik Analizi...34 Tablo 7 Ardahan Merkez İlçe Güneş Enerjisi Yatırım ve Verimlilik Analizi...39 Tablo 8 Iğdır İlçesi Güneş Enerjisi Yatırım ve Verimlilik Analizi...42 Tablo 9 Çeşitli Kaynaklardan Elde Edilebilecek Biyogaz Verimi ve Metan Oranı...56 Tablo 10 Türkiye de Kurulu Biyogaz İşletmeleri Kapasite Bilgileri...58 Tablo 11 Kars İli Yetişen Yem Bitkileri ve Yetiştirme Alanları...63 Tablo 12 Ardahan İli Yetişen Yem Bitkileri ve Yetiştirme Alanları...63 Tablo 13 Iğdır İli Yetişen Yem Bitkileri ve Yetiştirme Alanları...64 Tablo 14 Ağrı İli Yem Bitkileri Ekim Alanı, Miktarı

7 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU GRAFİKLER Grafik 1 Dünyada Kullanılan Enerji Kaynakları (Milyon TEP)...11 Grafik 2 Dünya Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payı (trilyon KWh)...12 Grafik 3 Dünya Geneli Enerji Kaynakları Kullanımı...12 Grafik 4 Dünya Yenilenebilir Enerji Kurulu Güç Kapasiteleri...13 Grafik Yılları Arası Elektrik Enerjisi Üretimi (Termik, Hidrolik, Rüzgâr Jeotermal)...14 Grafik 6 Türkiye Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Payı...14 Grafik 7 Kaynak Türlerine Göre Türkiye Enerji Üretim Oranları...17 Grafik 8 Dünya Güneş Enerjisi Kurulu Gücü Grafik 9 Güneş Fotovoltaikleri Küresel Kapasitesi, Lider 10 Ülkenin Payları...26 Grafik 10 Güneş Enerjisiyle Su Isıtma Kapasitesi Sıralaması, Lider 10 Ülke Grafik 11 Türkiye ve Bazı Avrupa Ülkeleri Güneşlenme Süreleri (saat)...27 Grafik 12 TRA2 Bölgesi İlleri, Sinop ve Antalya nın Güneş Işınım Değerleri (kwh/m²-gün)...31 Grafik 13 TRA2 Bölgesi İlleri, Sinop ve Antalya İllerinin Güneşlenme Süreleri (saat-gün)...32 Grafik 14 Ağrı ili Aylara Göre Güneş Işınım Değerleri (kwh/m²-gün)...33 Grafik 15 Ağrı İlçeleri Aylık Güneş Işınım Değerleri (kwh/m²-gün)...33 Grafik 16 Ağrı İli İlçeler Güneşlenme Süresi (saat-gün)...34 Grafik 17 Patnos İlçesi Simülasyon Sonuçları Aylara Göre Elektrik Üretimi (kwh)...35 Grafik 18 Ardahan İli Aylara Göre Güneş Işınım Değerleri (kwh/m²-gün) ve Güneşlenme Süreleri (saat)...36 Grafik 19 Ardahan İlçeleri Aylık Işınım Değerleri (kwh/m2-gün)...37 Grafik 20 Ardahan İlçeleri Güneşlenme Süreleri (saat-gün)...38 Grafik 21 Ardahan İli Aylık Işınım Değeri ve Güneşlenme Süreleri Karşılaştırması...38 Grafik 22 Ardahan İli Aylık Enerji Üretimi (kwh)...40 Grafik 23 Iğdır İli Güneş Işınım Değerleri (kwh/m 2 -gün)...40 Grafik 24 Iğdır İli Aylara Göre Güneşlenme Süreleri (saat)...41 Grafik 25 Iğdır İlçeleri Güneş Işınım Değerleri (kwh/m 2 -gün)...41 Grafik 26 Karaman, Antalya, Van, Iğdır Güneşlenme Süreleri (saat-gün)...42 Grafik 27 Iğdır İli Aylık Enerji Üretimi (kwh)...42 Grafik 28 Kars İli İlçeleri Güneş Işınım Değerleri (kwh/m²-gün)...43 Grafik 29 Kars İli Aylık Güneş Işınım Değerleri (kwh/m2-gün) ve Güneşlenme Süreleri (saat-gün)...44 Grafik 30 Kars İli İlçeleri Aylık Güneş Işınım Değerleri (kwh/m²-gün)...44 Grafik Dünya Rüzgâr Enerjisi Kurulu Güç (gw)...47 Grafik 32 Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücü İlk 10 Ülke (Gigawatt)...47 Grafik 33 Türkiye Yılları Arası Rüzgâr Enerjisi Kurulu Gücü...48 Grafik 34 Dünya Jeotermal Enerji İlk 10 Ülke Kurulu Güçler

8 RESİMLER Resim 1 Selim İlçesi nde Yapılan Biyogaz Tesisi Projesi...65 Resim 2 Alman Schmack Gmbh Firması Türkiye Temsilcisi Sn. Suat Karakuz un Bölge Çiftçilerine Yönelik Yaptığı Sunum...65 Resim 3 Diyadin Kaplıcalarından Görünüm...74 HARİTALAR Harita 1 Dünyada Güneş Işınımının Yüksek Olduğu Bölgeler...24 Harita 2 Türkiye Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası...29 Harita 3 Avrupa Güneş Enerjisi Potansiyeli...30 Harita 4 Ağrı İli Global Radyasyon Değerleri ve Güneşlenme Süreleri (kwh/m2-gün)...32 Harita 5 Ardahan İli Güneş Işınım Değerleri ( kwh/m²-yıl)...36 Harita 6 Ağrı İli Rüzgâr Potansiyeli Yüksek Alanlar ve Trafo Nakil Hatları...50 Harita 7 Ardahan İli Rüzgâr Potansiyeli Yüksek Alanlar ve Trafo Nakil Hatları...51 Harita 8 Iğdır İli Rüzgâr Potansiyeli Yüksek Alanlar ve Trafo Nakil Hatları...52 Harita 9 Kars İli Rüzgâr Potansiyeli Yüksek Alanlar...53 Harita 10 Türkiye de Kurulu Biyogaz Santralleri...57 Harita 11 Türkiye İlçe Düzeyinde Büyükbaş Hayvan Sayısı...59 Harita 12 TRA2 Bölgesi Büyükbaş ve Küçükbaş Hayvan Varlığı Endeks Haritası...61 Harita 13 Türkiye Jeotermal Enerji Kaynakları Haritaları...69 Harita 14 Türkiye Jeotermal Enerji Kaynaklar ve Uygulama Haritası

9 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU KISALTMALAR AB : Avrupa Birliği CO 2 : Karbondioksit GEPA : Güneş Enerjisi Potansiyeli Atlası gw : Gigawatt HES : Hidroelektrik Santral IEA : Uluslararası Enerji Ajansı kwh : Kilowatt saat M/s : Metre/saniye MAM : Marmara Araştırma Merkezi MTA : Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü mw : Megawatt OECD : Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü REPA : Rüzgâr Enerjisi Potansiyeli Atlası RİTM : Rüzgâr Enerjisi Tahmin Merkezi SERKA : T.C. Serhat Kalkınma Ajansı TEİAŞ : Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi TEP : Ton Eşdeğer Petrol TEP : Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü TRA2 : Ağrı, Kars, Iğdır ve Ardahan illerini kapsayan Düzey II Bölgesi TÜBİTAK : Türkiye Bilimsel Teknolojik Araştırma Kurumu TÜİK : T.C. Başbakanlık Türkiye İstatistik Kurumu YEK : Yenilenebilir Enerji Kaynakları GENSED : Güneş Enerjisi Sanayicileri ve Endüstrisi Derneği 7

10 SUNUŞ Enerji sektörü ekonomik büyümede kalkınma sürecinin en önemli unsurlarından birisidir. Dünyada gün geçtikçe nüfusun artması, sanayi sektöründeki gelişmeler, artan petrol fiyatları vb. sebepler ülkelerin doğal kaynakları kullanım arayışı ve kendi enerjilerini üretme konusundaki taleplerini artırmaktadır. Enerji sektöründe gerek maliyet ve fiyat artışları, gerekse artan elektrik enerjisi talebi çerçevesinde birçok ülkede enerji arz güvenliğinin sağlanması konusunda yeni tedbirler alınmaktadır. Özellikle son 15 yılda, tükenen ve çevre kirliliğine sebep olan fosil yakıtlara alternatif olabilecek yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik yatırımlar dünya genelinde artış göstermiştir. Mevcut fosil yakıtların ömrünün sınırlı olması dünyadaki tüm ülkeleri yenilenebilir enerji kaynaklarından yararlanmaya yöneltmektedir. Dünyada ve ülkemizde son yıllarda enerji alanında yaşanan gelişmeler ışığında TRA2 Bölgesi nde de hidroelektrik santral yapımına öncelik verilmekte, Aras havzasında bulunan önemli akarsularda gerek devlet gerekse özel teşebbüs aracılığıyla hidroelektrik santraller kurulmaktadır. Hidroelektrik santraller dışında son yıllarda Kars ve Ağrı illerinde biyogaz santrallerinin kurulmasına yönelik çalışmalar yapılmaktadır. Bu kapsamda Kars ili Selim ilçesinde Türkiye deki en büyük kurulu güce sahip olacak olan biyogaz santrali kurulum çalışmaları devam etmektedir. Biyogaz dışında özellikle Ağrı ili, güneş enerjisi ışınım değerleri bakımından yatırım yapılabilir seviyededir. Iğdır ili ise güneşlenme süresi açısından ülke genelinde ilk sıralarda gelmektedir. Ayrıca Bölge de yoğun rüzgâr esintisine sahip alanlar mevcuttur. Söz konusu alanların yatırım yapılabilirliği, bu alanda yapılacak fizibilite çalışmalarıyla daha net anlaşılacaktır. Bölgenin sahip olduğu yenilenebilir enerji kaynağı potansiyelinin bilinirliğinin artırılmasıyla başta kırsal alandaki nüfus olmak üzere Bölgenin çehresini değiştirecek yatırımların olması kaçınılmazdır. Bölgedeki yenilenebilir enerji kaynaklarının mevcut durumu hakkında farkındalık oluşturulması ve bölgenin günümüze kadar pek bahsi geçmeyen önemli bir potansiyelinin açığa çıkarılması amacıyla hazırlanan çalışmaya katkılarından ötürü Güneş Enerjisi Sanayicileri ve Endüstrisi Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Sayın Savaş YEŞİLTAŞ a teşekkür eder, TRA2 Bölgesi Yeşil Enerji Kaynakları adlı raporun karar vericilere ve yatırımcılara yol göstermesini temenni ederim. Doç. Dr. Hüsnü KAPU Genel Sekreter 8

11 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU GİRİŞ İnsan hayatının başlamasıyla enerjiye duyulan ihtiyaç da kendiliğinden ortaya çıkmıştır. Aydınlatmadan ulaşıma, ısınmadan pişirmeye, üretimden tüketime, iletişimden bilişime, vb. sayısız kullanım zenginliği ile enerji kullanımı, günümüz dünyasında sosyal ve ekonomik faaliyetlerimizin vazgeçilmez unsurudur. Dünya genelinde üretilen enerjinin %85 i fosil yakıtlardan sağlanmakta ve bu durum ekosistemi bozarak iklim değişikliklerine sebep olmaktadır. Tükenen ve çevre kirliliğine sebep olan enerji kaynakları yerine yeşil enerji kaynakları olarak adlandırılan güneş, rüzgâr, gelgit, biokütle ve jeotermal enerji kaynakları üzerine çalışmalara hız verilmiştir. Avrupa Birliği ne göre yenilenebilir enerji kullanımı 10 yıl içerisinde iki katına çıktığı takdirde Avrupa da karbondioksit emisyonunun her yıl 402 milyon ton azalacağı öngörülmektedir. Ayrıca 2014 yılında yapılan Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Konferansı nın sonuç bildirgesinde yenilenebilir enerji kaynakları tüketim payı, tüm enerji kaynakları içerisinde en az %25 olmalıdır ifadesi yer almıştır. Bu raporla özellikle son 15 yıllık süreçte dünyada ve ülkemizde önemi artan yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik TRA2 Bölgesi ndeki (Ağrı, Ardahan, Iğdır, Kars) yeşil enerji kaynaklarının mevcut durum tespitinin yapılması ve potansiyel teşkil eden alanların farkındalığının artırılması amaçlanmaktadır. Çalışma genelinde bölgede potansiyel teşkil eden Güneş, Rüzgâr, Biokütle ve Jeotermal enerji başlıklarının dünyada, Türkiye de ve TRA2 Bölgesi nde potansiyeli, kullanım alanları incelenerek bölgenin avantaj sağlayan yönleri tespit edilmeye çalışılmıştır. Raporun ilk bölümünde dünyada ve Türkiye de yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik genel açıklayıcı bilgiler verilerek, bu alanda öne çıkan ülkeler ve 2023 hedefleri kapsamında ülkemizde planlanan çalışmalara yer verilmiştir. İkinci bölümde ülkemizde uygulanan yenilenebilir enerji mevzuatı ve teşvik sistemi incelenmiştir. Her bir yenilenebilir enerji kaynağı başlığı için sunulan destekleme mekanizması, devletin yenilenebilir enerji yatırımlarına yönelik güncel alım değerleriyle birlikte raporda yer almıştır. Raporun üçüncü bölümünde TRA2 Bölgesi illerinin biokütle potansiyeli genel hatlarıyla incelenmiştir. Son bölümde ise Ağrı ili Diyadin ilçesindeki jeotermal kaynağın geçmiş ve günümüzdeki kullanım durumu, ilçeye ve bölgeye olan katkısı üzerinde durulmuştur. 9

12 10 DÜNYA ve TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ

13 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU 1. DÜNYA ve TÜRKİYE DE YENİLENEBİLİR ENERJİ Yenilenebilir enerji kaynakları, yeryüzünde ve doğada çoğunlukla herhangi bir üretim sürecine ihtiyaç duymadan temin edilebilen, fosil kaynaklı (kömür, petrol ve karbon türevi) olmayan, elektrik enerjisi üretilirken CO 2 emisyonu az bir seviyede gerçekleşen, çevreye zararı ve etkisi konvansiyonel enerji kaynaklarına göre çok daha düşük olan, sürekli bir devinimle yenilenen ve kullanılmaya hazır olarak doğada var olan, hidrolik, rüzgâr, güneş, jeotermal, biokütle, biyogaz, dalga, akıntı enerjisi ve gel-git, hidrojen gibi enerji kaynaklarını ifade etmektedir. Dünya nüfusunun hızla artması ve gelişen sanayiyle artan enerji talebi daha çok fosil yakıtlarla sağlanmaktadır. Diğer taraftan, enerji ihtiyacının büyük bölümünü karşılayan fosil yakıtlar çevre kirliliğinin en önemli sebeplerinden birisidir. Endüstriyel faaliyetler sonucunda her yıl atmosfere yaklaşık 20 milyar ton karbondioksit, 100 milyon ton kükürt, 2 milyon ton kurşun ve diğer zehirli kimyasal bileşikler salınmaktadır. 1 Grafik 1 Dünyada Kullanılan Enerji Kaynakları (Milyon TEP) 560,4 (%4,5) 831,1 (%6,7) 237,4 (%1,9) 3.730,1 (% 29,9) Kömür Doğalgaz Petrol 4.130,5 (%33,1) 2.987,1 (%23,9) Nükleer Hidrolik Diğer Yenilenebilir Enerji kaynakları Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı Resmi İnternet Sitesi: Sayfalar/Temiz-EnerjiErişim Tarihi: Uluslararası Enerji Ajansı nın öngörüsüne göre OECD ülkeleri arasında yenilenebilir enerji kaynakları kullanımının 2030 yılına kadar %25 e ulaşması öngörülmektedir. YEK konusunda 1 Sedat,Kadıoğlu,Zarife Tellioğlu; Enerji Kaynaklarının Kullanımı ve Çevreye Etkiler; TMMOB Enerji Sempozyumu 2013; Erişim Tarihi:

14 yatırımların ve desteklerin oluşmasında, karbondioksit oranlarının düşürülmesi gerekliliği, fosil yakıtlara bağımlı ülkelerde enerji arz güvenliğinin sağlanması ve YEK nın orta ve uzun vadede geleneksel enerjilere göre maliyet avantajı da elde edeceği beklentileri sebep olmuştur. AB komisyonu da özellikle rüzgâr, güneş, biokütle ve hidrolik enerji gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının yaygınlaşması için ciddi çalışmalar yapmaktadır. Grafik 2 Dünya Elektrik Üretiminde Enerji Kaynaklarının Payı (trilyon KWh) Kömür Yenilenebilir Enerji Kaynakları Doğalgaz Nükleer Petrol Kaynak: BP Statistical Review of World Energy, yılına kadar dünya genelinde yenilenebilir enerji kaynakları payının giderek artarak üretilen elektriğin 8 Trilyon kwh olması beklenmektedir. Grafik 3 Dünya Geneli Enerji Kaynakları Kullanımı Fosil Yakıtlar 3% 6% 6% 6% Geleneksel Biokütle Nükleer Yenilenebilir Kaynaklar 81% 16% 19% 63% Hidroelektrik Kaynak: REN21 2 ; Renewables Global Status Report, REN21; Renewable Energy Policy Network for the 21 st Century ; Pek çok ülkedeki kamu kurumları,sivil toplum kuruluşları ve enerji yatırımcılarının üyesi olduğu bir dernektir. 12

15 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU Günümüzde dünya nihai enerji üretiminde %81 lik pay ile fosil yakıtlar ilk sırayı almaktadır. 3 Bunu %16 lık pay ile yenilenebilir enerji kaynakları ve %3 lük pay ile nükleer enerji izlemektedir. Yenilenebilir enerji payının büyük bölümünü geleneksel biokütle oluştururken onu sırasıyla hidrolik, sıcak su/ısıtma, güç üretimi ve bioyakıtlar izlemektedir. Yenilenebilir enerji kaynaklarından elektrik üretimi, su ısıtma, seraların ısıtılması, kurutma, aydınlatma, ısınma, kimyasal prosesler gibi çok sayıda alanda faydalanılmaktadır. Ancak bu kaynakların özellikle elektrik üretimindeki kullanımı oldukça önemlidir. Dünyada yenilenebilir enerji alanında kurulu güç bakımından ilk iki sırayı Çin ve ABD ülkeleri almaktadır. Avrupa ülkeleri arasında Almanya yenilenebilir enerji kaynakları kurulu güçleri bakımından ilk sırada gelmektedir. Grafik 4 Dünya Yenilenebilir Enerji Kurulu Güç Kapasiteleri Kaynak: REN21; Renewables Global Status Report, 2014 Ülkemizde kullanımı düşük seviyelerde olan yenilenebilir enerji kaynakları dünya ile paralel bir şekilde son 15 yılda artış göstermiştir. Türkiye de elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarından başlıca hidrolik, rüzgâr ve jeotermal enerji kaynakları kullanılmaktadır. Kurulu güç bakımından hidrolik, rüzgâr ve jeotermal enerji kaynaklarından elektrik üreten tesisler ilk sıralarda yer almakta olup son yıllarda güneş ve biyogaza yönelik enerji santrallerinin kurulması hız kazanmıştır. 3 Renewables Global Status Report,

16 Grafik Yılları Arası Elektrik Enerjisi Üretimi-gWh (Termik, Hidrolik, Rüzgâr Jeotermal) Kaynak: Enerji Bakanlığı, Dünya da ve Türkiye de Enerji Görünümü,2013 Türkiye son yıllarda artan rüzgâr santrali yatırımları ve hidroelektrik santralleriyle dünya yenilenebilir enerji listesinde kendisine yer bulmaktadır. Büyük bölümünde yükseltinin ve yıllık yağış miktarının fazla olması sebebiyle ülkemizin hidroelektrik potansiyeli yüksektir. Türkiye nin 19 gw lık yenilenebilir enerji kurulu güç kapasitesinin 17 gw ı Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan hidroelektrik santrallerden karşılanmaktadır. Grafik 6 Türkiye Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Payı 1% 1% 11% YENİLEN.+ATIK+ATIKISI+PİROLİTİK YAĞ 24% JEOTERMAL HİDROLİK BARAJLI 63% HİDROLİK AKARSU RÜZGÂR Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı; Dünya da ve Türkiye de Enerji Görünümü,2013 Hidrolik kaynaklardan elde edilen enerji, tüm yenilenebilir enerji kaynaklarından elde edilen enerjinin %87 sini oluşturmaktadır. Hidrolik kaynakları rüzgâr enerjisi izlerken, bioyakıtlar ve jeotermal enerjiden elde edilen enerji sınırlı düzeydedir. Güneş enerjisinden elektrik üretilerek şebekeye verilmesi 2014 yılında başlamış olup güneş santralleri ülkemiz için yeni bir teknolojidir. 14

17 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU TÜRKİYE NİN ENERJİ GÖRÜNÜMÜ 15

18 2. TÜRKİYE NİN ENERJİ GÖRÜNÜMÜ Türkiye coğrafi konumu sayesinde yüksek yenilenebilir enerji potansiyeline sahip olmakla birlikte bu potansiyeli hayata geçirememiş durumdadır. Türkiye enerjide dışa bağımlıdır ve ithalatta ana kalemleri enerji kaynakları oluşturmaktadır. Ülkemizin son yıllarda artan büyüme hızına paralel olarak yıllık elektrik enerjisi tüketim hızı son 10 yılda ortalama %5,81 seviyelerinde artış göstermiştir. Tablo 1 Türkiye Yıllara Göre Elektrik Enerjisi Görünümü (gwh) YIL ÜRETİM İTHALAT İHRACAT TÜKETİM Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı; Dünya ve Türkiye de Enerji Görünümü, yılları arasında Türkiye de enerji ithalatı büyük oranda artmıştır. Söz konusu artışın ana sebebi söz konusu yıllarda enerji tüketiminin yaklaşık %56 oranında artış göstermesidir. Tablo 2 Yakıt Cinslerine Göre Elektrik Üretimi Kurulu Güçleri (mw) YAKIT CİNSLERİ Kurulu Güç 2013 YILI SONU 2014 MAYIS SONU İTİBARİYLE Katkı Santral Sayısı Kurulu Güç Katkı Santral Sayısı MW % ADET MW % ADET Fuel-Oil + Asfaltit + Nafta + Motorin 693,1 1, ,1 1,0 19 Taş Kömürü + Linyit 8.515,2 13, ,2 13,0 21 İthal Kömür 3.912,6 6, ,6 6,4 7 Doğalgaz + Lng ,9 31, ,8 31,6 228 Yenilen.+Atık+ Atık Isı+Pirolitik Yağ 224,0 0, ,4 0,4 43 Çok Yakıtlılar Katı+Sıvı 682,4 1, ,7 1,0 9 16

19 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU Tablo 2 (Devam) Yakıt Cinslerine Göre Elektrik Üretimi Kurulu Güçleri (mw) Çok Yakıtlılar Sıvı+D.Gaz 4.365,8 6, ,8 6,6 45 Jeotermal 310,8 0, ,4 0,5 13 Hidrolik Barajlı ,5 25, ,0 24,9 75 Hidrolik Akarsu 6.146,6 9, ,0 10,0 416 Rüzgâr 2.759,6 4, ,5 4,6 79 Güneş ,5 0,0 38 Toplam ,5 100, ,9 100,0 993 Kaynak: TEİAŞ; Yakıt Cinslerine Göre Kurulu Güç Verileri, 2014 Biogaz 0,4 Rüzgar 3 Fuel Oil 1 HES Barajı 17 HES Akarsu 6 Jeotermal 0,5 Asfalt Kömürü 0,6 Linyit 13 Taş Kömürü 1 İthal Kömür 12 LPG 0,1 Doğalgaz 47 Birincil elektrik üretiminin birincil enerji kaynaklarına göre dağılımı tablosu incelendiğinde toplam elektrik enerjisi üretiminde termik santrallerden üretilen elektrik oranı %78,17 dir. Bu oran içerisinde ilk sırayı %47,07 lik payı ile doğalgaz ve LNG kaynaklı santraller alırken onu %29,15 orana sahip kömür kaynaklı santraller takip etmektedir. Hidrolik santraller %17,93 lük bir pay almaktadır. Ülkemizde son yıllarda rüzgâr enerjisindeki kurulu güç artışı dikkat çekmektedir yılı Mart ayı sonu itibariyle gwh olan elektrik üretiminin gwh ı termik santrallerden, gwh ı hidroelektrik santrallerden, gwh ı diğer yenilenebilir enerji kaynaklarından sağlanmıştır. Grafik 7 Kaynak Türlerine Göre Türkiye Enerji Üretim Oranları 46% 0% 0% 1% 3% 12% 17% 6% 0% 1% 13% 1% Biogaz Rüzgar Fuel Oil HES Barajı HES Akarsu Jeotermal Asfalt Kömürü Linyit Taş Kömürü İthal Kömür Ülkemizde kaynak türlerine göre enerji üretim oranları incelendiğinde yenilenemez kaynaklar olan doğalgaz ve kömürün ilk sıralarda olduğu görülmektedir. Kaynak: Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji İstatistikleri, 2013 Türkiye de Cumhuriyetin 100. yılının kutlanacağı 2023 yılına yönelik hazırlanan vizyon 17

20 gereği enerji sektörüne ilişkin yüksek hedefler öngörülmektedir. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından belirlenen bu hedefler aşağıda belirtilmektedir; Kurulu gücün MW a çıkarılması Yenilenebilir enerji kaynakları payının % 30 a yükseltilmesi Su enerjisi kullanımının en üst düzeye çıkarılması Kurulu rüzgâr enerjisi kapasitesinin MW a ulaştırılması 600 MW jeotermal ve MW güneş enerjisi kapasiteli santrallerin kurulması Taşıma hattı uzunluğunun km ye çıkarılması Enerji dağıtımı birim kapasitesinin MVA düzeyine çıkarılması Akıllı şebeke kullanımının artırılması Doğal gaz depolama kapasitesinin 5 milyar m 3 e yükseltilmesi Enerji borsası oluşturulması Nükleer enerji santrallerini işletmeye almak (iki nükleer elektrik santralini faaliyete almış olmak, bir üçüncüsünün inşaatını sürdürmek) MW kapasiteli kömür yakıtlı bir elektrik santrali inşa etmek Enerji sektörü 2023 hedefleri incelendiğinde elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının %30 a yükselmesi hedefi oldukça önem taşımaktadır yılına kadar elektrik üretiminde yenilenebilir enerji kaynaklarının payının yüzde 30 a çıkarılması, doğalgaz ile kömürden elde edilen elektriğin paylarının %60 lara düşmesi ve kalan yüzde 10 luk kısmın nükleer santrallerden sağlanması hedeflenmektedir. 3. YENİLENEBİLİR ENERJİ MEVZUATI Yenilenebilir enerji kaynaklarının elektrik enerjisi üretimi amaçlı kullanımının yaygınlaştırılması, bu kaynakların güvenilir, ekonomik ve kaliteli biçimde ekonomiye kazandırılması, kaynak çeşitliliğinin artırılması, sera gazı emisyonlarının azaltılması, atıkların değerlendirilmesi, çevrenin korunması ve bu amaçların gerçekleştirilmesinde ihtiyaç duyulan imalat sektörünün geliştirilmesi amaçlarıyla 2005 yılından itibaren yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik yasal mevzuatlar hazırlanmış ve yıllar itibariyle mevzuatların içerikleri geliştirilmiştir. 18

21 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU Yenilenebilir enerji alanında resmi gazetede yayımlanan kanun ve önemli görülen yönetmelikler Tablo 3 te belirtilmektedir. Bunların dışında Elektrik Piyasası Kanunu, Santral Sahası Belirleme Yönetmeliği, Çevre Kanunu, İnsan Tüketimi Amacı ile Kullanılmayan Hayvansal Yan Ürünlere Dair Yönetmelik, Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik, Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Tarımda Kullanılan Organik, Organomineral Gübreler ve Toprak Düzenleyiciler ile Mikrobiyal, Enzim İçerikli ve Diğer Ürünlerin Üretimi, İthalatı ve Piyasaya Arzına Dair Yönetmelik, Tarımsal Kaynaklardan Gelen Nitrat Kirliliğine Karşı Su Kaynaklarının Korunması Yönetmeliği, Kırsal Kalkınma Yatırımlarının Desteklenmesi Programı Kapsamında Tarıma Dayalı Ekonomik Yatırımların Desteklenmesi Hakkında Tebliğ, Kokuya Sebep Olan Emisyonların Kontrolü Yönetmeliği gibi mevzuatlarla da dolaylı olarak yenilenebilir enerji kaynakları desteklenmektedir. Tablo 3 Yenilebilir Kaynaklarla Doğrudan ilgili Mevzuatlar Sayı/No Mevzuat İsmi Yayımlanma Tarihi 5346 Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Belgelendirilmesi ve Desteklenmesine İlişkin Yönetmelik Güneş Enerjisine Dayalı Lisans Başvurularının Teknik Değerlendirilmesi Hakkında Yönetmelik Kaynak: Yenilenebilir Enerji Genel Müdürlüğü Resmi İnternet Sitesi: yenilenebilir/y_mevzuat.aspx; Erişim Tarihi: sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun ile rüzgar, güneş, jeotermal hidrolik, dalga enerjisi ve biokütle yenilenebilir enerji kaynakları olarak değerlendirilmiş ve elektrik enerjisi üretiminde kullanılmasında bu kanun hükümleri dikkate alınmaktadır. Kanun; yenilenebilir enerji kaynak alanlarının korunması, bu kaynaklardan elde edilen elektrik enerjisinin belgelendirilmesi ve bu kaynakların kullanımına ilişkin usul ve esasları kapsamaktadır. Revize edilmiş kanun, Türkiye de yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının geliştirilmesine dair geniş ve kapsamlı bir tüzüğe sahiptir. 19

22 Kanun kapsamında yenilenebilir enerji kaynaklarından üretilen elektriğe Tablo 4 te yer alan fiyatlar üzerinden devlet alım garantisi getirmiş olup geliştirilen teşvik mekanizmasıyla ülkemizde pek çok enerji müteşebbisinin bu alanda yatırım yapması desteklenmiştir. Tablo No lu Kanun Kapsamında Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Tesis Tipi ve Uygulanacak Fiyatlar Yenilenebilir Enerji Kaynağına Dayalı Üretim Tesis Tipi Uygulanacak Fiyatlar (ABD Dolar cent/kwh) Hidroelektrik Üretim Tesisi 7,3 Rüzgâr Enerjisine dayalı üretim tesisi 7,3 Jeotermal Enerjiye dayalı üretim tesisi 10,5 Biokütleye dayalı üretim tesisi (çöp gazı dahil) 13,3 Güneş Enerjisine dayalı üretim tesisi 13,3 Yapılan mevzuat değişiklikleriyle sadece elektrik üretimini değil, elektrik üretimini sağlayan makine ekipmanın yurt içinde imal edilen aksamları için üretilen saatlik elektriğin kw sına göre yerli katkı ilavesi yapılmaktadır. Bu sayede enerji üretimi yanında imalat sanayi teşvik edilmektedir. 20

23 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU Tablo 5 Yurt İçinde Gerçekleşen İmalat ve Yerli Katkı İlavesi Tesis Tipi Hidroelektrik üretim tesisi Rüzgar enerjisine dayalı üretim tesisi Fotovoltaik güneş enerjisine dayalı üretim tesisi Yoğunlaştırılmış güneş enerjisine dayalı üretim tesisi Biyokütle enerjisine dayalı üretim tesisi Jeotermal enerjisine dayalı üretim tesisi Yerli Katkı Yurt İçinde Gerçekleşen İmalat İlavesi (ABD Dolar cent/kwh) Türbin 1,3 Jeneratör ve güç elektroniği 1 Kanat 0,8 Jeneratör ve güç elektroniği 1 Türbin kulesi 0,6 Rotor ve nasel gruplarındaki mekanik aksamın tamamı 1,3 PV panel entegrasyonu ve güneş yapısal mekaniği imalatı 0,8 PV Modülleri 1,3 PV modülünü oluşturan hücreler 3,5 İnvertör 0,6 PV Modülü üzerine güneş ışınını odaklayan malzeme 0,5 Radyasyon toplama tüpü 2,4 Yansıtıcı yüzey levhası 0,6 Güneş takip sistemi 0,6 Isı enerjisi depolama sisteminin mekanik aksamı 1,3 Kulede güneş ışınını toplayarak buhar üretim sisteminin mekanik aksamı 2,4 Stirling Motoru 1,3 Panel entegrasyonu ve güneş paneli yapısal mekaniği 0,6 Akışkan yataklı buhar kazanı 0,8 Sıvı veya gaz yakıtlı buhar kazanı 0,4 Gazlaştırma ve gaz temizleme grubu 0,6 Buhar veya gaz türbini 2 İçten yanmalı motor veya stirling motoru 0,9 Jeneratör ve güç elektroniği 0,5 Kojenerasyon sistemi 0,4 Buhar veya gaz türbini 1,3 Jeneratör ve güç elektroniği 0,7 Buhar enjektörü veya vakum kompresörü 0,7 Kaynak: 5346 No lu Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı Kullanımına İlişkin Kanun 21

24 22 GÜNEŞ ENERJİSİ

25 TRA2 BÖLGESİ YEŞİL ENERJİ KAYNAKLARI SEKTÖR RAPORU 4. GÜNEŞ ENERJİSİ Güneş enerjisi, güneşin çekirdeğindeki hidrojen gazının helyuma dönüşmesi ile açığa çıkan ışıma enerjisidir. Dünya atmosferinin dışında güneş enerjisinin şiddeti yaklaşık olarak 1370 W/m² değerindedir, ancak yeryüzüne ulaşan miktarı atmosferden dolayı W/m 2 değerleri arasında değişim göstermektedir. Bu enerjinin dünyaya gelen küçük bir bölümü dahi insanlığın mevcut enerji tüketiminden kat kat fazladır. Güneş enerjisinden yararlanma konusundaki çalışmalar özellikle 1970 lerden sonra hız kazanmış, güneş enerjisi sistemleri teknolojik olarak ilerleme ve maliyet bakımından düşme göstermiş, çevresel olarak temiz bir enerji kaynağı olarak kendini kabul ettirmiştir. Önceleri ısı enerjisi olarak kullanılan güneş enerjisinin fotovoltaik paneller aracılığıyla elektrik üretiminde kullanımı yaygınlaşmıştır. Güneş otomobilleri, güneş ocakları, sıcak su elde edilmesi, güneş bataryaları, tarımsal sulama, su arıtma sistemleri, seracılık vb. alanlarında güneş enerjisi kullanılmaktadır. Dünyaya güneşten 150 milyon km kat ederek gelen günlük enerji, dünyada yılda kullanılan enerjinin yaklaşık 1,5 katıdır. Güneş ışınımının yaklaşık %30 u dünyaya ulaşamayarak geri yansıtılmakta, %50 si atmosferi geçerek dünya yüzeyine ulaşmaktadır. Kalan %20 lik ışıma ise atmosferde ve bulutlarda tutulmaktadır. Meydana gelen ısınma rüzgârlara ve okyanus dalgalarının oluşmasına sebep olmaktadır. Dünyadaki yenilenebilir enerji kaynaklarının %80 ini kapsayan güneş enerjisinin kullanımı gelişen teknolojiyle hızla artmaktadır DÜNYADA GÜNEŞ ENERJİSİ Dünya atmosferinin dışında güneşin görüldüğü her metrekarede güneş enerjisi Watt dır ve bu yüksek enerjinin elektriğe dönüştürülerek insanların kullanımına sunulmasına yönelik çalışmalar yakın geçmişte hız kazanmıştır. Dünya genelinde yenilenebilir enerji yatırımları 2011 yılında önceki yıla göre %17 artarak 250 milyar dolara ulaşmış durumdadır. Bu yatırımın en büyük kısmı (%57 si) 2010 yılına göre %52 büyüyen güneş enerjisine ayrılmış durumda olup toplam yatırımların %65 i gelişmiş ülkelerde, %35 i ise gelişmekte olan ülkelerde yapılmıştır. Dünyada güneş ışınımının kuvvetli olduğu bölgeler aşağıda verilmiş olup Türkiye nin bu konuda avantajlı bir konuma sahiptir. 4 4 Dünya Enerji Konseyi Türk Milli Komitesi (2009) Dünyada ve Türkiye de Güneş Enerjisi s.86 23