MALİYE POLİTİKALARI ANALİZ VE DEĞERLENDİRME MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ. Sağlık Sektörü Çalıştayı

Transkript

1 MALİYE POLİTİKALARI ANALİZ VE DEĞERLENDİRME MODELLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ PROJESİ Sağlık Sektörü Çalıştayı SAĞLIK EKONOMİSİ TEORİ VE POLİTİKA-II SAĞLIK HİZMETLERİ TALEBİ VE ARZI Z. Güldem Ökem, PhD 4 Kasım 2008 Salı TOBB-ETÜ T.C. MALİYE BAKANLIĞI TÜBİTAK KAMAG 106G133 PROJESİ SAĞLIK GRUBU 1

2 Dersin Konusu Talep teorisi Sağlık ve sağlık hizmetlerine olan talep İhtiyaç Arzın yaratığı talep Sağlık hizmeti kullanımı Arz teorisi ve sağlık hizmetleri arzı Üretim teorisi ve sağlık hizmetleri sunumu Piyasa dengesi Tartışma: Sağlık hizmetlerinde piyasa dengesi ve verimliliğin sağlanması

3 Ekonomik analizin temel konularından biri fiyat sisteminin işleyişidir. Kişiler davranışları ve kararlarında en fazla değer biçtikleri ürünün mevcut kaynaklarla en iyi biçimde üretilmesini amaçlar. Fiyat mekanizması piyasadaki belirli bir ürünü satın almak isteyenlerle aynı ürünü satmak isteyenlerin karşılıklı olarak avantajlarını maksimize etmeleriyle ilgilidir. Bu amaçla yapılan alışveriş kararlarını anlamak için mal ve hizmetlerin talep ve arzını etkileyen faktörlerin bilinmesi gereklidir.

4 Sağlık hizmetlerine olan talep neden incelenmelidir? Hastalık durumunda hastaların ve sağlık hizmet sunucularının davranışları tahmin edilir. Bu davranışlara bağlı olarak sağlık hizmetleri faydalarını ve maliyetleri ölçülebilir. Sağlık ve sağlık hizmeti talebine göre kaynak dağılımında önceliklendirme yapılabilir. Sağlık ve sağlık hizmeti talebini belirleyen faktörler sağlık sisteminde hakkaniyetin değerlendirilmesine yardımcı olur.

5 Talep Eğrisi p 7 YTL 5 YTL D q Bir ürün için farklı fiyat düzeylerinde tüketicilerin satın almak istedikleri miktarları-taleplerini gösterir (talebi etkileyen fiyat dışı diğer faktörler sabit kalmak koşuluyla) Negatif eğimlidir: Mal veya ürünün fiyatı arttıkça talep azalır Eğri üzerindeki hareketler fiyat değişikliği nedeniyle talep edilen miktarda meydana gelen değişimi gösterir Statiktir: belirli bir zaman dilimi içinde talepteki değişiklikleri gösterir

6 Talebi etkileyen faktörler p Ürünün fiyatı Tüketici geliri Tüketici tercihleri ve zevkler Alternatif mal veya hizmetlerin fiyatları Tamamlayıcı mal veya hizmetlerin fiyatları D D D q Ürünün fiyatındaki değişim talep eğrisi üzerindeki değişimlere sebep olur (diğer faktörler sabit kalmak koşuluyla) Diğer faktörlerdeki değişmeler talep eğrisini yukarı veya aşağı hareket ettirir

7 Talebi etkileyen faktörler D p D D 10 YTL q Her bir fiyat düzeyinde Talep artar-sağa kayar (D ) Tüketici geliri arttığında (normal ürünlerde, adi mallarda tüketici geliri arttıkça talep azalır-talep sola kayar) Tercihleri ve zevkler arttığında Alternatif mal veya hizmetlerin fiyatları arttığında Tamamlayıcı mal veya hizmetlerin fiyatları azaldığında Talep azalır-sola kayar (D ) Tüketici geliri azaldığında (normal ürünler için) (adi mallarda tüketici geliri azaldıkça talep atar-talep sağa kayar) Tercihleri ve zevkler azaldığında Alternatif mal veya hizmetlerin fiyatları azaldığında Tamamlayıcı mal veya hizmetlerin fiyatları arttığında

8 Esneklik: Talebin fiyat değişmelerine karşı duyarlılığı Talebin fiyat esnekliği talep edilen miktardaki yüzde değisimin fiyatlardaki yüzde değişimine oranıdır. Miktardaki oransal değişim ε D = Fiyattaki oransal değişim ε D = q/q p/p = q xp p q p 8 YTL den 7YTL ye düşüş: = +10/-1 x +8/+80 = -1 8YTL 7YTL D q

9 Talebin fiyattaki değişmelere karşı duyarlılığı p D p D Talep katı; fiyat değişimlerine karşı duyarsız, ε D = 0 Esnekliği düşük olan ürünlere olan talepte, göreceli olarak büyük fiyat değişikliklerinde çok küçük değişiklik olur. q Talep sonsuz esnek; en küçük fiyat değişimine karşı duyarlı, ε D = Esnekliği yüksek olan ürünlere olan talepte, göreceli olarak çok küçük fiyat değişikliklerinde çok büyük değişiklik olur. q

10 Gelir esnekliği: gelirdeki oransal değişimin talep edilen miktardaki oransal değişime etkisi ( ε Y = q/ Y x Y/q ) Çapraz esneklik: diğer ürünün fiyatındaki oransal değişmelerin bir ürüne talep edilen miktardaki oransal değişime etkisi ( ε xz = q x / P z x P z/ q x )

11 Sağlık ve sağlık hizmetlerine olan talep diğer mal ve hizmetlere olan talepten farklıdır Tercihler ve zevkler mevcut tıbbi ihtiyaca bağlıdır. Kişiler genellikle hastalığa yakalanmadıkça ve günlük yaşantıları etkilenmedikçe sağlık ve sağlık hizmeti talep etmezler. Kişiler sağlık hizmetinden sağlayacakları faydaları ve bunun getireceği maliyetler hakkında tam bilgi sahibi değildirler. Hastalığa yakalanmadaki belirsizlik sebebiyle hangi sağlık hizmetini, ne kadar tüketeceklerini bilemezler.

12 Sağlık ve sağlık hizmetlerine olan talep diğer mal ve hizmetlere olan talepten farklıdır Sağlık pazarda alınır-satılır ticari bir mal değildir. Sağlığın yalnızca kullanım değeri vardır; ticari değiş-tokuş değeri yoktur. Sağlığın alternatifi yoktur, sağlık hizmetinin alternatifi olan mal ve hizmetler çok azdır. Sağlığın ve sağlık hizmetlerinin özelliklerinden dolayı ortaya çıkan piyasa başarısızlıkları, sağlık sektöründe talep analizi yapılmasını güçleştirir. Bu nedenle, kişilerin sağlık ve sağlık bakımı için ne kadar ödeme yapmaya istekli ve yapabilir olduğunu tesbit etmek güçtür.

13 Sağlık hizmetleri talebi: Kavramlar Sağlık talebi: sağlıklı olma isteği Sağlık hizmeti talebi: türetilmiş talep (sağlıklı olma isteğinden) İhtiyaç Hissedilen ihtiyaç Normatif ihtiyaç Arzın yarattığı talep (induced demand) Sağlık hizmeti kullanımı

14 Sağlık Sağlık kavramı Tıbbi açıdan sağlıklı olma Toplumsal işlevlere katılım Kişinin ve toplumun sağlığa verdiği önem Kişisel bilgi, eğitim, meslek, gelir düzeyi Toplumsal değerler Çevre, yaşadığı ortam Bu faktörler kişinin sağlıklı olma ve sağlık hizmetlerininden elde edeceği faydayı algılayışını etkiler. Bu sebeple, sağlık hizmetleri talebi türetilmiş bir taleptir; kişilerin yaşamlarını sürdürürken sağlıklı olmaya verdikleri değerden türetilmiştir.

15 Sağlık Hizmeti İhtiyacı Hissedilen ihtiyaç: kişilerin sağlık ihtiyacını algılayışıdır. yaş, cinsiyet günlük yaşamlarını etkileyecek durumlar meslek, sosyo ekonomik durum sosyal ve kültürel değerler sağlık hizmetlerine ulaşılabilirlik, farkındalık, hizmet kalitesi Normatif ihtiyaç: Uzman (doktor) tarafından kişinin sağlık hizmetinden faydalanabileceğinin belirlenmesi. Sağlık hizmet sunumuna bağlıdır (ulaşılabilirlik). Hissedilen ihtiyaç tıbbi olarak tanımlanabilmelidir. Sağlık düzeyinde iyileşmeyi sağlayabilecek etkili tedavinin varlığına bağlıdır

16 Arzın yarattığı talep (Supplier induced demand) Sağlık hizmetinden ne derece faydalanacağını bilemeyen bireyler adına doktor sağlık hizmeti talebine karar verir. Talep sağlık hizmetleri arzı tarafından da etkilenir (örneğin tıbbi insangücü arttıkça sağlık hizmetine talep de artmaktadır). Doktorun bu rolü nedeniyle sağlık hizmeti talebiyle arzını ayırmak zordur. Bu nedenle sağlık hizmetleri talebini sağlık hizmeti kullanımını etkileyen faktörler de etkiler.

17 Sağlık hizmetleri kullanımı Hissedilen ihtiyaç ile normatif ihtiyacın bir kombinasyonudur. Sağlık hizmeti talebi sağlıklı olma isteği, hissedilen ihtiyaç, normatif ihtiyaç, arzın tetiklediği talep ve sağlık hizmeti kullanımına dönüşür.

18 İhtiyaç, talep, arz, kulanım Hissedilen ihtiyaç Hastalık davranışı Talep Klinik yargı Uzman tarafından Tanımlanmış ihtiyaç: Arz Hissedilen ihtiyaç Karşılanmayan ihtiyaç Rasyonel kararlar Karşılanan ihtiyaç: Kullanım

19 Sağlık hizmetleri fiyatlarının talebe etkisi Sağlık hizmetlerinin fiyatı arttıkça sağlık hizmeti kullanımı azalır. Fiyattaki değişmelerin farklı gelir ve sosyo ekonomik gruplara etkisi farklıdır. Fiyat artışı sonucu görülen hizmet kullanımındaki azalma düşük gelir düzeyli gruplarda yüksek düzeylilere göre daha çok olmaktadır. Talepdeki değişiklikler hastalığın şiddeti ile ilişkilidir.

20 Sağlık hizmetleri fiyatlarının talebe etkisi Bir hizmet türündeki fiyat değişiklikleri diğer hizmet türleri kullanımında etkili olabilir. Hastanedeki ayaktan tedavi ve bakım fiyatlarındaki artışların yatarak tedavi olma hizmetine olan talebi etkilediğini belirtmektedir (Davis ve Russel, 1974). Sigorta kapsamına bağlı olarak, sigortalı olma durumunda fiyatın etkisi kalkar. Sağlık hizmetlerindeki fiyat artışına karşılık kişiler sağlık hizmetinin özelliğine göre kullanımlarını artırabilir ya da azaltabilirler. Bilgi eksikliğinden dolayı fiyat, kalitenin göstergesi olabilir. Hindistan da ücretsiz verilen tüberkuloz programına bir miktar ücret eklendiğinde programa halkın uyuncunun arttığı gözlemlenmiştir. Tayland da yapılan bir araştırma kadınların doğum kontrol haplarının yan etkilerinden kaçınmak için daha iyi kalitede olduğu düşünülen daha pahalı hapları aldıklarını göstermiştir.

21 Sağlık sigortasının talebe etkisi Sağlık hizmetlerine doğacak ihtiyacın ne zaman ve hangi türde olacağının önceden tesbit edilememesi sağlık sigortasına talebi doğurur. Sigortalılık (kapsamına bağlı olarak) sağlık hizmeti maliyetini kullanım anında sıfıra indirir. Öncelikle sağlık sigortasına talep oluşur. Sağlık hizmetlerinin kullanımı sağlık sigortasının kapsamına, prim miktarına bağlıdır.

22 Hizmete ulaşım zamanının maliyeti Sağlık hizmetine erişimin parasal olarak ifadesidir Ulaşım zamanı, bekleme zamanı Sağlık hizmet birimlerinin yerleşim yeri Zamanın bedeli: hizmet alma süresince yapılamamış olan iş ve/veya dinlenme - eğlenme faaliyetleri Ulaşım maliyeti arttıkça sağlık hizmetine talep azalır. Sağlık hizmetleri sunumu/arzıyla yakından ilişkilidir.

23 Gelir etkisi Gelir arttıkça sağlık hizmetleri talebi ve kullanımı artar. Gelir düzeyi arttıkça, kişilerin hem sağlık harcamaları hem de gelirlerinden sağlığa ayırdıkları pay da artar (doğrudan etki). Gelir düzeyi arttıkça eğitim, sağlık ihtiyacı ve talebi, sigortalılık durumu da artar (dolaylı etki). Gelir düzeyi, farklı sağlık hizmetleri kullanımında ayırdedici bir öneme sahiptir. Gelir düzeyi, başlangıç muayeneleri ve check-up lara olan talep için kullanışlı bir ölçüdür (Mc Guire, Henderson, Mooney, 1992).

24 Sağlık ve Sağlık Hizmeti Talebini Etkileyen faktörler Sağlıklı olma isteği (bir çok faktörden etkilenir). Tıbbi bir ihtiyacın varlığı ve bu ihtiyacın uzman tarafından belirlenmesi (normatif talep). Sağlık hizmetleri arzı Sağlık hizmetlerinin erişilebilirliği Teşhis ve tedavi imkanları (teknoloji, donanım, insangücü) Sağlık hizmet sunucularına ödeme ve kontrol yöntemleri Sağlığı olumlu veya olumsuz yönde etkileyen diğer mal ve hizmetler. Fiyat, fırsat maliyeti, hizmete ulaşım ve bekleme zamanı. Sosyo ekonomik durum. Gelir.

25 Sağlık Hizmetlerinde Talebin Fiyat Esnekliği İnsan sağlığı ve yaşamıyla doğrudan ilgili durumlarda sağlık hizmetlerine olan talebin fiyat esnekliği düşüktür; fiyattaki artışlara rağmen sağlık hizmetlerine olan talep fazla etkilenmeyebilir Sağlık hizmeti türü: acil, koruyucu hizmetler Düşük gelir düzey grubunun diğerlerine göre sağlık hizmetlerine olan talepleri fiyat değişmelerine karşı daha duyarlıdır Sigortalılık durumu ve kapsamı (gelir düzeyi ile yakından ilişkili) Sağlık hizmetlerinin fiyatlarının ve tüketiciden alınacak katkı paylarının belirlenmesinde gelir düzeylerine göre sağlık hizmeti talebinde ortaya çıkacak değişiklikler göz önünde bulundurulmalıdır.

26 Sağlık Hizmetlerinde Talebin Gelir Esnekliği Sağlık hizmetleri normal bir maldır, geliri artan kişi, daha fazla ve daha farklı sağlık hizmeti talep edecektir: Talebin gelir esnekliği pozitiftir. Sağlık hizmetleri talebi gelir esnekliği vardır.farklı ülkelerde yapılan çalışmalar gelir artışına oranla talep artışının gelir artışından daha fazla oranda arttığını göstermiştir.

27 Arz Eğrisi p 5 YTL 3 YTL S q Üreticilerin veya hizmet sunucuların farklı fiyat düzeylerinde üretmeye veya sunmaya gönüllü olacakları mal veya hizmet miktarlarını gösterir (arzı etkileyen fiyat dışı faktörler sabit kalmak koşuluyla) Pozitif eğimlidir: Mal veya ürünün fiyatı arttıkça üretim artar. Eğri üzerindeki hareketler fiyat değişikliği nedeniyle arz edilen miktarda meydana gelen değişimi gösterir. Statiktir: belirli bir zaman dilimi içinde arzdaki değişiklikleri gösterir,

28 Arzı etkileyen faktörler S p S S q Ürünün fiyatı Üretim maliyeti (üretim faktörlerinin fiyatları) Üretim teknolojisi Vergiler Arz eden sayısı Diğer malların fiyatları Ürünün fiyatındaki değişme arz eğrisi üzerindeki değişimlere sebep olur (diğer faktörler sabit kalmak koşuluyla) Diğer faktörlerdeki değişmeler arz eğrisini yukarı veya aşağı hareket ettirir

29 Arzı etkileyen faktörler S S p 50 YTL q S Her bir fiyat düzeyinde sağlanan Arz artar-sağa kayar (S ) - Üretim maliyeti (üretim faktörlerinin fiyatları) azaldığında - Üretim teknolojisi geliştiğinde - Vergi azaltıldığında - Arz eden sayısı arttığında - Diğer malların fiyatları azaldığında Arz azalır-sola kayar (S ) - Üretim maliyeti (üretim faktörlerinin fiyatları) arttığında - Üretim teknolojisi eskidiğinde -Vergi artırıldığında - Arz eden sayısı azaldığında -Diğer malların fiyatları arttığında

30 Sağlık hizmetleri arzı Bir hizmetin fiyatı yükseldikçe hizmet sunumu miktarı ve hizmet sunucu sayısı artacaktır. Ancak sağlık hizmetlerinin sunumunda sağlık hizmet piyasası özelliklerinden dolayı bu etki daha yavaş ortaya çıkar Sağlık hizmeti piyasasına giriş sınırlı: Devletin kontrolü Sağlık insan gücü, bina ve donanımların sağlanması zaman alır Bir çok ülkede kullanılmayan veya az kullanılan çok az kuruluş ve eğitilmiş personel vardır. Çoğu ülkede bunlar kapasitelerinin üzerinde hizmet vermektedir. Dışsallıklar ve kamu malı niteliği bazı sağlık hizmetlerinin devlet sorumluluğunda verilmesini gerektirir.

31 Sağlık ve sağlık hizmetleri üretimi Üretim ile ilgili ekonomik kavramların (marjinal verimlilik, ölçek ekonomileri, ikame, teknik ve ekonomik verimlilik) sağlık hizmetleri sunumu seçim kararlarına etkileri Üretim birimleri; hastaneler, sağlık merkezleri, tanı merkezleri, vd. Nihai amaç sağlık üretimidir.

32 Üretim fonksiyonu Girdilerle çıktılar arasındaki ilişkiyi gösterir. Üretim fonksiyonu teknik olarak farklı kombinasyonlarda kullanılan girdilerin belirli miktar çıktıyı üretilebilmesini gösterir. Q = f (K, L) K= sermaye, L= İşgücü

33 Üretim fonksiyonu K Eş ürün eğrisi (isoquant) X= eş ürün eğrisi; belirli bir miktar ürününün farklı girdi kombinasyonlarıyla sağlanması X 2 A: sermaye yoğun üretim B B: emek yoğun üretim X 1 Girdiler birbirinin yerine A ikame edilebilir. Ancak bir X=200 girdinin kullanımını artırmak için diğer girdiden L daha fazla fedakarlık edilir (Konveks üretim fonksiyonu) Teknik verimlilik: kaynakların belli bir kombinasyonundan en fazla çıktıyı elde etmek, eş ürün eğrisi üzerinde üretim.

34 Üretim fonksiyonu K irdi iyatlarının ranı Eş ürün eğrisi (isoquant) A= ekonomik verimlilik X=200 L Üretimde teknik verimlilik sağlanırken, bu üretimi en ucuz yolla gerçekleştirilmesi gereklidir. Teknik verimliliğe ek olarak üretimde kullanılacak kaynakların kombinasyonu oluşturulurken aynı zamanda en ucuz olanın seçilmesi de gerekir. Teknik olarak verimli olan her kombinasyonun ucuz olmayabilir. Hizmet üretiminde kullanılan girdilerin maliyetlerini de hesaba katmak gereklidir. Ekonomik verimlilik: Minimum maliyetle belirli çıktının üretilmesi.

35 Marjinal verimlilik: Bir girdinin kullanımının artırılmasından elde edilen çıktı miktarı. Kısa dönem terimidir. Diğer kaynaklar sabit kalmak koşuluyla (sermaye), işgücünün artırılmasından elde edilecek çıktı miktarı bir süre sonra azalmaya başlar: Azalan getiriler kanunu

36 Ölçek ekonomileri K Tüm girdilerin artırılmasının çıktıya etkisi (Uzun dönem) Üretim miktarı arttıkça eşürün eğrieri arasındaki mesafe azalırsa ölçek ekonomileri elde edilir (daha fazla üretim için kullanılan ek kaynak ihtiyacı azalır). Miktar arttıkça eşürün eğrileri arasındaki mesafe artarsa ölçekte kazanım azalmaktadır (daha fazla üretim için daha fazla kaynak kullanmak gereklidir). X 3 =250 X 1 =100 X 2 =200 L

37 Sağlık hizmetlerinde üretim Sağlık hizmetleri üretimi belirsiz ve karmaşıktır. Üretim sürecini belirlemek zordur: sağlık ihtiyacının belirsizliği nedeniyle hangi hizmetten ne kadar verileceğini belirlemek zordur. Girdi/tedavi ile çıktı/sağlık düzeyi arasında bire bir ilişki yoktur.

38 Hizmet sunumunda kullanılan kaynaklar Hizmet sunumunda çok çeşitli kaynaklar kullanılmaktadır Sabit maliyetler (bina, donanım, teçhizat) Değişken maliyetler İşgücü (tıbbi ve yardımcı personel) Cari giderler (ısınma, aydınlatma, güvenlik, beslenme vb.) Sarf malzemeleri (ilaç, bandaj, eldiven vb.) Sağlık hizmetleri sunumunda kullanılan kaynakların ikamesi zordur İşgücünün diğer faktörlerle ikamesi İşgücünün kendi içinde ikamesi: doktorlarla hemşirelerin optimal ikame oranı nedir? Hizmetten hizmete bu kaynakların kombinasyonu farklılık gösterir Tedavi maliyetleri bölünemez

39 Sağlık hizmetleri üretiminde ölçek ekonomileri Daha fazla üretim yeni tekniklerin ve teknolojinin uygulanabilmesine imkan verir. Teknolojideki değişim teknik verimliliği etkiler. Sabit maliyetlerin oranı arttıkça yeni teknolojilere imkan sağlanır ve ölçek ekonomileri ortaya çıkar. Ancak; Sağlık hizmetleri maliyetlerinin önemli bir bölümünü (%60-70) personel maliyetleri değişken maliyetler oluşturur Sağlık ihtiyacının çok fazla çeşitlilik ve değişkenlik göstermesi nedeniyle yüksek maliyetli yeni teknolojilerin sağlık hizmet sunum sürecine dahil edilebilmesi zorlaşır Ölçek ekonomilerinin sağlanması zordur Genel hastane ve özel dal hastaneleri mi? Hizmet sunumu ne derece merkezileştirilmeli?

40 Sağlık hizmeti çıktıları Hizmet sayısı: hastane başvurusu, hastane yatış günü, aile planlaması hizmetleri, laboratuar testleri, vd. Ancak, verilen hizmet sayısı değil, hizmetin sağlık düzeyine etkisi önemlidir. Aşılanan çocuk sayısı değil bağışık kazanmış çocuk sayısı Önlen vakalar, sakatlıklar ve ölümler Yaşam beklentisinde artış: Kazanılan yaşam yılları Kaliteli yaşam beklentisi: Kaliteye uyarlanmış yaşam yılları (Quality Adjusted Life Years-QALY)

41 Maliyetler Direkt Maliyet Bir tedaviyi sağlamada kullanılan mal ve hizmetlerin maliyeti ile hizmeti kullanmak için doğrudan karşılaşılan maliyetlerdir-cepten harcamalar Endirekt Maliyet Toplumsal: Hastalık nedeniyle ortaya çıkan verimlilik kaybının değeri Bireysel ve toplumsal: sağlık hizmeti almak için kaybedilen zamanın değeri (Ulaşım, bekleme, işten ayrı kalma, çalışmada verimlilik düşüşü, aile gelirinin kaybı) Maddi Olmayan Maliyet: Ağrı, endişe gibi etkilerin değeri Artırımlı Maliyet: Bir tedavi programının alternatifine göreceli olarak artan maliyeti

42 Bakış açısı Hasta Hizmet sunucular Ödeme kuruluşu (Devlet, Ulusal sağlık sigortası, özel sigorta) Toplum

43 Sağlık hizmetleri arzı Çıktı belirsizdir: kişiden kişiye değişir. Çıktının ölçülmesi zordur. Dışsallıklar vardır. Bilgi eksikliği nedeniyle hizmet arzı hizmet talebini ve kullanımını belirler. Üretimde/hizmet sunumunda sadece verimlilik amaçlanamaz. Hizmet sunucuların önemli bölümü kar maksimizasyonunu amaçlamazlar.

44 Sağlık hizmetleri arzı Sunulan hizmetlerin toplumun talep ve ihtiyaçlarını en iyi şekilde karşılaması gerekir. Hakkaniyet prensibi unutulmamalıdır. Sağlık hizmetleri piyasasında uzmanlığın getirdiği tekelleşme ile birlikte rekabetçi bir ortam doğmaktadır. Çok pahalı ve karmaşık hizmetlerde rekabet azdır. Ancak ayaktan bakım hizmetlerinde kontrollü rekabet verimliliği artırabilir. Tek hizmet satın alıcı, genel sağlık sigortası, sağlık hizmet sunucularının tekelci yaklaşımlarından dolayı artırmaya eğilimli oldukları fiyatları kontrol altına alabilir.

45 Piyasa dengesi: arz ve talep Serbest piyasa koşullarında piyasada oluşan talep tüketicilerin tercihleri ve faydalarını maksimize etme amaçları doğrultusunda değişir arz üreticilerin karlarını maksimize etme amaçları doğrultusunda değişir Arz ve talep fiyat değişmelerine karşı duyarlıdır Piyasa koşulları mal ve hizmetleri kullanıcılara en fazla faydayı sağlayacak şekilde dağıtır Piyasa dengesi kaynak dağılımını sağlar

46 Denge noktası S P D Q

47 Piyasa: Görünmez El Fiyat değişmelerine karşı arz ve talep miktarlarını değiştirebilen bireyler her bir ürün (mal ve hizmet) için piyasa denge fiyatını belirler. Denge fiyatı tüketicinin belirli bir miktar ürün için ödemeye istekli olduğu fiyat ile firmanın belirli miktar ürünü üretebilmek için razı olacağı fiyattır. Yüksek fiyat düzeyinde hizmet sunucular arzı artırırken, tüketiciler aynı üründen daha az talep ederle: arz fazlası. Düşük fiyat düzeyinde ise tüketicilerin talebi artarken üreticilerin arz etmeye gönüllü olacağı miktar düşecektir: talep fazlası. Fazla arz veya fazla talep piyasa dengesini yeniden sağlayacaktır: görünmez el.

48 Piyasa Tüketiciler rasyonel Tam bilgi sahibi Tercihleri belirgin Fiyattaki değişmelere göre tüketimlerini belirlerler Firmalar piyasada belirlenen fiyatı kullanırlar Fiyattaki değişmelere göre üretimlerini belirleyebilirler (piyasaya giriş ve çıkış serbesttir) Kişisel çıkarların maksimize edilmesi toplum çıkarlarının maksimizasyonunu sağlar

49 Sağlık hizmetleri piyasasında böyle bir denge oluşabilir mi? Sağlık hizmetlerinde verimlilik nasıl sağlanır? Talep ve arzın belirlenmesi Talep ve arzın kontrolü Ödeme yöntemleri İhtiyacın belirlenmesi