Kas ve İskelet Metabolizması. Uzman Diyetisyen Burcu Aksoy

Transkript

1 Kas ve İskelet Metabolizması Uzman Diyetisyen Burcu Aksoy

2 Lucy (Australopithecus) 1974 Etiyopya Yaş: 3.2 Milyon Yıl

3 İnsan iskeleti Biyoantropoloji Kemik Bilim

4 OSTEOPOROZ En önemli sonucu kalça kırıkları %20 ölüm %50 hareket kısıtlılığı Hastaların sadece %30 unun sağlığını tam olarak geri kazandığı bir tablo

5 ARTİRİTLER Gelişmekte olan ülkelerde Prevalans %0.3 - %1.0 OSTEOARTİRİTLER Gelişmekte olan ülkelerde hareketi kısıtlayan ilk 10 hastalıktan biri Dünya genelinde 60 yaş ve üzeri prevalans Erkeklerde %9.6 Kadınlarda %18

6 İÇERİK İskelet Sistemi Kemik Doku Kas Doku Bağ Doku Eklemler Kemik Doku Kemik Kompozisyonu Kemik Hücreleri Yeniden Modellenme İskelet Sistemi Hastalıkları Romatizmal Hastalıklar Sonuç ve Öneriler

7 İSKELET SİSTEMİ Üç Doku Kemik, Kıkırdak ve Bağ Üç Hücre Kondrosit, Osteoblast ve Osteoklast Tüm vücuda yayılmış 200 den fazla birim Kaslara tutunma yüzeyleri sunarak hareketi sağlayan bir sistem Nature, (423), , 2003

8 KEMİK Kemik Kompozisyonu Hidroksiapatit (Ca10(PO4)6(OH)2 Ca:P =5/3 Kollojen ~%90 Organik matriks Diğer proteinler Osteokalsin ~%5 ~%2 Lipit BoneKEy Reports 2, Article number: 447 (2013)

9 KEMİK Kemik Dokuları Trabeküler (Süngerimsi) Kemik İskeletin %20 si Kortikal (Sert) Kemik (İskeletin %80 i)

10 KEMİK Kemik Hücreleri Kemik Yapımı Kemik Yıkımı Kemik Mineralizasyonu

11 KEMİK Kemik Hücreleri Matriks proteinlerinin sentezi Kollojen Tip I (%90) Osteokalsin ve diğerleri (%10) Mineralizasyon Osteoblast Hücresel iletişim Osteoblastlar üzerinde etkili stokinlerin salınımı Osteoklast Enzim ve asit (H+) salınımı ile kemik doku yıkımı Hücresel iletişim Osteoklastlar üzerinde etkili stokinlerin salınımı Mahan, L.K. Krause's Food & The Nutrition Therapy, 2011

12 KEMİK Kalsiyum Homeostazı Organizmadaki Ca +2 un %99 u Hidroksiapatit ~1-1.3kg PTH Serum Kalsiyum 10 mg/dl 1,25 dihidroksi vitamin D3 (Kalsitrol) Ekstrasellüler Kalsiyum Kalsitonin

13 KEMİK Kalsiyum Homeostazı Etkileyen Etmenler Kemik Yapımı ve Kemik Yeniden Yapılanması (Boyun Uzaması ) Diyet ile yetersiz Ca +2 alımı Yetersiz serum Vitamin D düzeyleri Puberte Menapoz a) Menapozu takip eden birkaç yıl içerisinde idrarla Ca +2 atımının artması ancak intestinal emilimin değişmemesi b) Menapozun 10. yılı ve sonrasında kalsitrolün Ca +2 emilimi üzerine etkinliğinin azalması İleri Yaş - 60 yaş ve sonrasında PTH ın endojen etkinliğinin artması Mahan, L.K. Krause's Food & The Nutrition Therapy, 2011

14 KEMİK Kalsiyum Homeostazı Pozitif Ca +2 Dengesi Diyet ile Yetersiz Ca+2 Alımı 1,25 (OH)2 D3 Negatif Ca +2 Dengesi PTH 1,25 (OH)2 D3 Serum Ca Ca Emilimi Resorsiyon Mineralizasyon Kemik Mineral Yoğunluğu

15 KEMİK Kemik Modellenmesi Kemik Gelişimi Olgun iskelet ve boy uzunluğuna ulaşana dek devam eden iskelet gelişim süreci Aktif Büyüme Yavaş Büyüme Hızlı Kayıplar Daha yavaş kayıplar Kızlarda Erkeklerde ise yaş Yaş İskeletin sertleşme sağlamlaşma süreçleri izlemektedir Ross, A.C. Modern Nutrition in Health and Disease, 2011

16 KEMİK Kemik Yeniden Modellenmesi Erken yaşamda iskelet gelişimi İleri ki yaşamda kemik kaybı Beslenme Hastalıklar Fiziksel Tamamlanan iskelet gelişimi sonrası Kemik yapım ve yıkımı ile devam eden bir metabolik döngü İlaçlar Aktivite Metabolik döngünün etkilenmesi sonucu oluşan yeni bir evre Alkol Güneşten Yararlanma Yaşam Tarzı Yeniden Modellenme

17 KEMİK Kemik Yeniden Modellenmesi Yeniden Modellenme daha çok Trabeküler kemiklerde olmak üzere tüm kemik dokularda IL-1 Öncü Osteoklastlar Aktif Osteoklastlar Mononükleer Hücreler Öncü Osteoblastlar Osteoblastlar Osteositler Dinlenme Durumundaki Kemik Yüzeyi Rezorpsiyon Geri Dönüş Kemik Yapımı Mineralizasyon 3 hafta PTH - Katabolik 3-6 Ay Anabolik Yaşlı bireylerde 1 yıl

18 KEMİK Kemik Yeniden Modellenmesi Belirli hormonlar ve sitokinler aracılığıyla Osteoklastik ve Osteoblastik aktivite uyarılarak Kemik Yapımı Kemik Rezorpsiyonu

19 KEMİK Kemik Yeniden Modellenmesi Rezorpsiyon ve yapım denge içinde sürdürülürse yapımın sonunda ulaşılan kemik yoğunluğu rezorpsiyon başındaki kemik yoğunluğuna eşittir. Dolayısıyla yeniden modellenmenin iskelete faydası mikro kırıklar görülmeden kemiğin yenilenmesidir Diyet ile Alınan Ca Yetersiz Olduğunda? PTH seviyelerindeki artışa bağlı olarak artan osteoklastik aktivite ile rezobsiyon da artmaktadır Yıkıma uğrayan kemik yerine yenisi yapılamamakta hem kemik mineral içeriği hem de kemik mineral yoğunluğu azalmaktadır

20 KEMİK Kemik Yeniden Modellenmesi Menapozda? Östrojen PTH nun uyardığı sitokinleri bloke eder Östrojen PTH ın osteoklastik aktiviteyi arttırıcı etkisini osteoblastların PTH a verdiği yanıtı azaltarak engeller Menapozda azalan östrojene bağlı olarak PTH direk olarak osteoblastlara etki eder Başta IL-6 ve diğer stokinlerin üretimini sağlar Bunun bir sonucu olarak osteoklastların kemik rezorpsiyonunu uyarır.

21 KEMİK Kemik Kütlesi ve Kemik Mineral İçeriği Kemik kütlesi, kemik mineral içeriğini (BMC) ifade eder. Kemik mineral içeriği Kemik mineral yoğunluğu kemik dokunun mikro mimarisi Yapısal kalitesi hakkında bilgi verir. Kemik mineral içeriği (g/cm) Kemik mineral yoğunluğu (g/cm 2 ) Olgun iskelet geliştikten sonraki durum Büyüme (boyun uzaması) tamamlanmadan önceki durumu

22 KEMİK Kemik Göstergeleri Kemik Yapımı Kemik Yıkımı Plazma Kemik Alkalin Fosfataz Çapraz Bağlı Kollojen Telopeptit Toplam Plazma Alkalin Fosfataz İdrar N-telopeptit (NTXs) Plazma Tartarat Dirençli Asit Fosfataz (TRAP)

23 KAS Kasılma Özellikleri ve Yapılarına Göre İskelet Kasları Düz Kas Kalp Kası İskelet Kasının Yapısı Kemiklere bağlı olarak bulunan iskelet kasları hareketi sağlar.

24 BAĞ DOKU Hücreleri arasında büyük miktarda ekstrasellüler madde ile karakterize bir doku Ekstrasellüler madde bağ doku matriksi olarak adlandırılır ve Bağ doku matriksi 4 farklı bağ doku türüne göre değişiklik gösterir Genel Bağ Doku (Gevşek-Sıkı) Kemik Kıkırdak Kan Fetal dönemde birçok kemiğin yapımı için öncüdür ve yetişkinlerde hareketli eklemlerin tümünde kemik-eklem bağlantı yerlerini sarar.

25 EKLEM İki veya daha çok kemiğin birleşme alanları Yapısal Sınıflama Yapısal İşlevsel (oynar- oynamaz-yarı oynar) Sinoviyal eklemler vücuttaki eklemlerin büyük bir bölümünü oluşturur ve işlevsel olarak tam hareketli oldukları için en önemli eklemlerdir

26 ROMATİZMAL HASTALIKLAR (RH) Artirit kelimesinin kökeni Yunanca arthro (eklem) ve itis (inflamasyon) «eklem inflamasyonu» anlamı taşımaktadır Sistemik Otoimmun RH Sistemik olmayan osteoartiritler RH lar İnflamasyonun 100 den fazla göstergesi ile karakterize Kemik Eklem Bağ doku Kas ve tendonlar Organizmanın bağlantı, hareket ve destek dokularını tutan bir dizi hastalık

27 ROMATİZMAL HASTALIKLAR (RH) Otoimmün Artiritler Romatoid artirit (RA) Jüvenil RA Gut Sjögren s sendrom Fibromiyalji Lupus Skleroderma Osteoartiritler Bursitler Tendonitler Nedenler Tekrarlayan Eklem Yaralanmaları Genetik Kıkırdak Zayıflığı Genetik Duyarlılık Aile Öyküsü Cinsiyet Çevresel Etmenler İleri Yaş

28 ROMATİZMAL HASTALIKLAR Etiyolojisi ve Patofizyolojisi Otoimmun unsurlar RH ın gelişimi Çoğunun etiyolojisi hala bilinmemekte Bazı RH deri veya damar gibi başka organları da etkileyebilmekte Çoğunlukla kronik ve kesin tedavileri bulunmamakta Farmakolojik tedavide steroid olmayan anittinflamatuar ilaçlar (NSAIDs) yaygın olarak kullanılmakta

29 ROMATİZMAL HASTALIKLAR Etiyolojisi ve Patofizyolojisi Tüm artritlerde ağrı ve güç kayıplarının temel sebebi Histamin Prostaglandin (PG) Plazma proteaz Plazma - aktive faktör İnflamasyon Yapım ve salınımı ile karmaşık bir İnflamatuar süreç başlar Birçok PG (PGE1, PGE2) Tromboksan Lökotrienler İnflamatuar düzenleyicilerin etkinliği arttırmaktadır.

30 ROMATİZMAL HASTALIKLAR Etiyolojisi ve Patofizyolojisi Araşidonik asit (AA) Eikosonoidlerin genel olarak öncüsü AA, Hücre membranından salınarak siklooksigenaz (COX) enzimleri aracılığı ile PG Tromboksanlar Lökotrienler Prostasiklinler (PGI2s) gibi birçok proinflamatuarın yapımında görev alır

31 ROMATİZMAL HASTALIKLAR Etiyolojisi ve Patofizyolojisi ω-3 Eikosonoidler ω-6 ω-6 dan üretilen eikosonoidler ω-3 den üretilenlere göre daha güçlü pro-inflamatuar karakterde Dolayısıyla diyetin ω-6/ω-3 oranı, organizmanın eikosonoid kontrolündeki süreçlerini de etkileyebilmekte

32 ROMATİZMAL HASTALIKLAR Biyolojik Göstergeler 1. Akut faz proteinleri Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR) C-reaktif protein (CRP) en yaygın kullanılanlar İnflamatuar süreçlerde plazma seviyeleri %25 oranında azalabilmekte Bu proteinler başka bir kardiyak olayın veya herhangi bir inflamatuar sürecin göstergesi olabilir CRP ve ESR ye ek olarak fonksiyonel durum ile radyografilerin de değerlendirilmesi önemli

33 ROMATİZMAL HASTALIKLAR Biyolojik Göstergeler 2. Antinükleer antikorlar (ANA) Antinötrofil Sitoplazmik Antikor Miyozit spesifik Antikor Otoimmun göstergeler 3. Diğer Göstergeler Romatoid Faktör (RF) Anti Siklik Sitrüline Peptit Antikor (a-ccp) Komplemanlar Tam kan sayımı Kreatinin Hematokrit Beyaz kan hücreleri Üre ve eklemlerden salgılanan sinoviyal sıvı

34 ROMATOİD ARTİRİT Sağlıklı Eklem RA li Eklem Sinoviyal membran Kıkırdak Sinoviyal sıvı Kapsül RA sinovit, ağrı ve sinovyumda (sinoviyal sıvıyı saran zar) genişlemeye neden olur. Kıkırdak ve kemik erozyonu ortaya çıkar.

35 ROMATOİD ARTİRİT- Biyolojik Göstergeler Eritrosit Sedimentasyon Hızı (ESR /ESH) Romatoid Faktör (RF) (Hastaların %80 inde, %30 unda hastalığın başlangıcında) Anti Siklik Sitrüline Peptit Antikor (a-ccp) (Hastaların %60-70 i)

36 ROMATOİD ARTİRİT- Beslenme Durumu Romatizmal Hastalıklar Beslenme

37 ROMATOİD ARTİRİT Beslenme Durumu RA ve Kontrol Grubu Karşılaştırıldığında RA li hastaların diyetleri %E- CHO düşük %E- SFA yüksek Mikrobesin öğelerinden yetersiz * RA lı hastalarda artmış KVH riskinin de bir göstergesi Vitamin D düzeyleri farklı değil Vitamin D düzeyi ile düşük-orta-yüksek aktif olma durumu ilişkilidir Clin Ter May-Jun;156(3): J Hum Nutr Diet 2003 Apr; 16(2):97-109

38 ROMATOİD ARTİRİT Beslenme Durumu RA li hastalarda, kontrol grubuna göre Pridoksal 5- Fosfat düşük *Artmış TNF-α veya artmış enerji harcaması B6 suplementasyonuna yönelik net öneri yok *Hcy düzeyleri yüksek bireylerde B6, B12, Folik asit desteği düşünülebilir Folik asit *Tetrahidrofolikasit dönüşümünü engelleyen Methotrexate kullanımı sonucu folat yetersizliği Clin Ter May-Jun;156(3): J Hum Nutr Diet 2003 Apr; 16(2):97-109

39 ROMATOİD ARTİRİT Beslenme Durumu RA li hastalarda Zn düşük *Yetersiz diyet alımı *Artmış IL-1 *Kortikosteroid ve NSAIDs kullanımına bağlı olabilir. Anemi *1/3 ü Fe depolarının tükenmesi *Fe eksikliği anemisi Kronik İnflamasyon? *İlaç tedavisi GİS kanamalar? Clin Ter May-Jun;156(3): J Hum Nutr Diet 2003 Apr; 16(2):97-109

40 ROMATOİD ARTİRİT Beslenme Durumu MUFA RA li hastalarda *Tüketimi arttırılırsa genellikle n-6 PUFA yerine ikame edilir *Hücre membran yapısında daha fazla n-3 PUFA yer alır Artmış oksidatif stres Yeterli düzeyde antioksidan alımı *Vitamin E (α-tokoferol) *Vitamin C Se *İnflamasyona bağlı olarak seviyeleri düşebilir, *Se desteği anti-inflamatuar etki gösterebilir?

41 Sonuç ve Öneriler Kemik Sağlığı Genetik özellikler Beslenme durumu (Ca +2, P +2, protein gibi besin öğeleri), D vitamini düzeyleri Egzersiz İlaç kullanımı ve diğer kronik hastalıklar ile ilişkilidir. Genç veya yaşlı bireyler, yeterli ve dengeli beslenme ile birlikte düzenli egzersizden oluşan bir yaşam tarzı uygulayarak iskelet dokularını koruyabilirler.

42 Sonuç ve Öneriler RH lar için kesin bir tedavi yoktur. RH lar genellikle Diyabet Kardiyovasküler hastalıklar Obezite ile ilişkilidir. Beslenme, RH ın ilişkili olduğu bu hastalıkların tedavisinde temel rol oynamaktadır. Tıbbi beslenme tedavisi, RH semptomlarının kontrolündeki oldukça önemlidir

43 RH da ağrı ve güç kayıpları gibi semptomların altında yatan inflamatuar sürecin düzenlenmesinde Beslenme, özellikle diyet yağ türleri ω-3 yağ asitleri COX AA den PG dönüşümü RA li hastalarda ω-6/ ω-3 oranının 2-3/1 olması önerilmektedir.

44 ω-3 yağ asitleri (Balık) Sebze-meyve Tam tahıllar Antioksidanlar Folik asit B6 - B12 Bireylerin farmakolojik tedavisine bağlı olarak Fe düzeyleri ile anemi durumlarının takibi

45