Maliyet Performansının Ölçümü İçin Göreli Etkinlik Analizi: BIST Çimento Sektöründe Veri Zarflama Analizi Uygulaması

Transkript

1 The PDF veson of an unedted manuscpt has been pee evewed and accepted fo publcaton. Based upon the publcaton ules of the jounal, the manuscpt has been fomatted, but not fnalzed yet. Befoe fnal publcaton, the manuscpt wll be evewed fo galley poof. Çankıı Kaatekn Ünvestes İktsad ve İda Blmle Fakültes Degs Çankıı Kaatekn Unvesty Jounal of The Faculty of Economcs and Admnstatve Scences Malyet Pefomansının Ölçümü İçn Göel Etknlk Analz: BIST Çmento Sektöünde Ve Zaflama Analz Uygulaması Ekan ÖZTÜRK Kıklael Ünvestes, İktsad ve İda Blmle Fakültes, İşletme Bölümü, Öz Bu çalışmada, BIST çmento sektöünde faalyet gösteen fmalaa at malyet velenn b gd faktöü ve kâ velenn b çıktı faktöü olaak ele alındığı b yaklaşımla, söz konusu fmalaın malyet yönetmndek pefomanslaının ölçülmes amaçlanmıştı. Bu amaç doğultusunda; analz kapsamına alınan fmala, gözlem aalığındak he yıl çn ve zaflama analz yöntem le analz edlmşt. Elde edlen sonuçlaa göe, malyet yönetm pefomansı açısından ncelenen tüm dönemle çn b fmanın göel tam etkn olduğu; ayıca, ncelenen son dönem çn döt fmanın göel tam etkn olduğu bellenmşt. Anahta Kelmele: Malyet Pefomansı, Malyet Yönetm, Malyet Kontolü, Göel Etknlk Analz, Ve Zaflama Analz. JEL Sınıflandıma Kodlaı: M40, M41. Relatve Effcency Analyss fo the Measuement of Cost Pefomance: Data Envelopment Analyss Implementaton n BIST Cement Secto * Abstact In ths study, t has been amed to measue the cost management pefomance of BIST cement secto fms wth the appoach that the cost data of these fms consdeed as an nput facto and the poft data of these fms consdeed as an output facto. Fo ths pupose, the fms ncluded n the analyss scope wee analyzed by data envelopment analyss method fo each yea of obsevaton ange. Accodng to the obtaned esults, n tems of cost management pefomance, t was detemned that one fm s elatve full effcency fo all peods; addtonally, fou fms ae elatve full effcency fo the last peod. Keywods: Cost Pefomance, Cost Management, Cost Contol, Relatve Effcency Analyss, Data Envelopment Analyss. JEL Classfcaton Codes: M40, M41. * Extended abstact s pesented at the end of the atcle. Atıfta bulunmak çn Cte ths pape Öztük, E. (2016). Malyet Pefomansının Ölçümü İçn Göel Etknlk Analz: BIST Çmento Sektöünde Ve Zaflama Analz Uygulaması. Çankıı Kaatekn Ünvestes İİBF Degs, Gelş / Receved: Kabul / Accepted: Çevmç Eşm / Avalable Onlne:

2 1. Gş Fmala aası ekabet yaışının, değşen ve gelşen şatlaa bağlı olaak gün geçtkçe daha zolu koşulla altında geçekleştğ göülmekted. Böyle b otamda, malyet yönetm teknklen etkn b bçmde kullanablen şletmele, uzun süel va olma mücadeles çesnde öneml mesafele kat etmekted (Katal ve Bozok, 2011, 11). Yaım asa yakın b süed, bu blnce sahp bçok çevede, malyet yönetm konusunda geek akademk ve geekse uygulama alanlaında bçok çalışma yapılmıştı. Bu süeçte ednlen blmsel ve teknk bkmn b sonucu olaak, geleneksel malyet yönetm yaklaşımlaında öneml ölçüde gelşme kaydedlmşt. Bununla blkte, şletme ç fonksyonel süeçlen kapalı b sstemden açık b sstem halne dönüşmes de, geleneksel malyet yönetm yaklaşımlaına statejk ve çağdaş bazı msyonla yüklenmesne sebep olmuştu. İşletmelen statej odaklı yaklaşımlaı le geleneksel malyet yönetm yaklaşımlaının bble le entege bçmde gelşme göstemes, statejk malyet yönetm adı altında sınıflandıılan bazı yen malyet yönetm teknklenn gelşmne yol açmıştı. Bu teknkle b malyet yönetm sstem olaak benmseyen şletmele, malyet kontolündek ölçme ve kontol süeçlen daha etkn ve dış çeve odaklı b bçmde geçekleşteblmekted. Günümüzde bçok şletme çeves taafından benmsenen statejk malyet yönetm yaklaşımlaı, malyet kavamını şletme faalyetlenn b çıktısı olmaktan zyade bu süecn b gds olaak kabul etmekted (Şakak, 1998, 303). Buna göe; malyetle, şletmelen statejk amaçlaı doğultusunda b gd unsuu olaak ele alınmakta ve değelendlmekted. Böylelkle; malyet kavamı, şletme faalyetlenn kaçınılmaz b sonucu olaak göülmekten zyade, yönetlebl b süecn başlangıç noktası olaak kabul edlmekted. Bu çalışmada, malyetlen b gd ölçüsü ve kâın b çıktı ölçüsü olaak kabul edldğ b malyet kontol yöntem uygulaması sunulmak stenmşt. Bu amaçla, analz yöntem olaak daha önce bçok çalışmada kullanılmış olan ve zaflama analz yöntem kullanılmıştı. Ancak bu çalışmada, daha önce yapılmış çalışmaladan faklı olaak, gd ve çıktı faktöle malyet ve kâ ölçülenden üetlmşt. Böylelkle, benze faalyet alanlaında ye alan fmalaın, malyet gd düzeyle le kâ çıktı düzeylenn malyet gd faktöü üzendek göel etknlk kaşılaştımalaının yapılablmes amaçlanmıştı. Çalışmanın uygulama bölümünde, Tükye dek bçok sektöün aksne uzun dönemde stkalı b kâlılık çıktı düzey segleyen çmento sektöünün malyet gd düzeyle le kâlılık çıktı düzeyle ve zaflama analz yadımı le analz edlmşt. Böylelkle, ncelenen şketlen malyet gd kalemlende geçekleştmele geeken yleştmele bellenmşt. Uygulanan bu yöntem, 2

3 şketlen kaşılaştımalı (göel) malyet yönetm pefomanslaının (etknlklenn) ölçüleblmes çn uygun b yaklaşım sunmaktadı. 2. Lteatü İncelemes Konuyla lgl lteatü ncelendğnde, faklı bçok sektöde ve zaflama analz le göel etknlk ölçümü yapıldığı anlaşılmaktadı. Dğe yandan; bu çalışmada, sonuçlaın kaşılaştıılabl olablmes çn yalnızca çmento sektöü üzene çalışılmış lteatü taanmıştı. Yılmaz ve Çıacı (2004), BIST de şlem göen 15 çmento fmasının Aalık 1998 Hazan 2003 dönemndek vele çn ve zaflama analz yadımıyla göel etknlk hesaplaması yapmıştı. Lkdte göstegelenn gd ve kâlılık göstegelenn çıktı faktöü olaak tanımlandığı analz sonucunda, analze dahl edlen 15 fmadan altısının göel tam etkn olduğu bellenmşt. Kayalıdee ve Kagın (2004), çmento sektöünde faalyet gösteen 15 fmanın pesonel sayısı ve aktf toplamı değelen gd faktöü, net satışla ve net kaın çıktı faktöü olaak değelendldğ ve zaflama analz yadımıyla göel etknlk ölçümü geçekleştmşt. Adından, gd faktöü olaak tanımlanan aktf toplamı faktöü yene madd duan valıkla b gd faktöü olaak tanımlanmış ve değştlen vele le analz tekalanmıştı. Analz sonucunda, döt çmento fmasının göel etkn olduğu tespt edlmşt. Yıldız (2005), BIST şketle üzene dönemle çn yaptığı ve zaflama analznde, 15 çmento fmasının he yıl otalama beş adednn tam etknlk skou elde edebldğ sonucuna ulaşmıştı. Yalama ve Sayım (2005), sekz adet gd ve k adet çıktı faktöü yadımıyla geçekleştdkle ve zaflama analz sonucunda, 2005 dönem çn taş ve topağa dayalı sanay sektöü çesnde ele aldıklaı 24 fmadan 13 ünün göel tam etkn olduğunu tespt etmşt. Eltaş ve Eleen (2007), 2003, 2004 ve 2005 dönemle çn dokuz adet çmento fmasını ve zaflama analz yadımıyla ncelemşt. Elde edlen sonuçlaa göe, aktf büyüklükle nspeten küçük olan fmalaın göel etknlklenn daha yüksek çıktığı değelendlmşt. Kula ve Özdem (2007), çmento sektöünde faalyet gösteen 17 fmanın ca oan, fnansal kaldıaç oanı, öz kaynak/toplam aktf oanı, kısa vadel yabancı kaynak/pasf oanı, madd duan valıkla/özkaynak, aktf kâlılığı, özkaynak kâlılığı ve net kâ majı temel analz asyolaı yadımıyla belledkle yed gd ve üç çıktı faktöünü ve zaflama analz yadımıyla göel etknlk belleme süecne tab tutmuş, sonuç olaak ncelenen dönem aalığı çnde yed fmanın tam etkn olduğunu tespt etmşt. 3

4 Kula, Kandem ve Özdem (2009), BIST de şlem göen 16 çmento fmasının dönem aalığındak yed gd ve üç çıktıdan oluşan asyo velen ve zaflama analz yöntemne göe ncelemşled. Aaştımacılaın elde ettkle sonuçlaa göe, üç fmanın tüm dönemlede göel tam etkn olduğu ve 2005 yılının en etkn yıl olduğu değelendlmşt. Cenge (2011), BIST çmento sektöünde şlem göen 12 fmanın ve aalığındak fnansal apolaından deledğ döt lkdte gd ve beş kâlılık çıktı faktöünü ve zaflama analz yadımı le analz etmşt. Aaştıma sonucunda, ölçeğe göe sabt get modelne göe sektödek fmalaın %75 nn veml olduğu değelendlmşt. Başkaya ve Öztük (2012), Bosa İstanbul da şlem göen 15 çmento fmasının gözlem aalığındak velen ncelemşt. Döt lkdte asyo gd faktöü ve döt kâlılık asyo çıktı faktöü le geçekleştlen bulanık ve zaflama analz sonucunda, altı fmanın ncelenen tüm dönemlede göel etkn olduğu tespt edlmşt. Soba vd. (2012), lteatüde ye alan benze çalışmalada olduğu gb lkdte gd ve kâlılık çıktı faktöle yadımıyla çmento sektöü üzene ve zaflama analz uygulaması geçekleştmşt. 2008, 2009 ve 2010 yıllaı çn tekalanan analzle sonucunda, altı fmanın tüm dönemlede göel etknlk sağladığı bellenmşt. Senge vd. (2013), Bosa İstanbul da şlem göen ve Taş ve Topağa Dayalı Sektö altında sınıflandıılan 26 fmanın 2012 yılının he döt çeyek dönem çn ayı ayı hesaplanan ca oan, ast-test oanı, alacak dev hızı, stok dev hızı ve toplam boçla/toplam aktfle oanı gd faktölene kaşı net kâ/toplam aktf oanı, net kâ/öz semaye oanı ve net kâ/net satışla çıktı faktölen ve zaflama analz yadımıyla analz etmşt. Analz sonucunda, öneklem çesndek on fmanın tüm dönemlede göel tam etkn olduklaı, buna kaşın bazı fmalaın dönemsel olaak göel etkn olabldkle göülmüştü. Lteatüde ye alan çalışmaladan elde edlen sonuçla; uygulayıcılaın analzlen faklı dönemlede ve faklı değşkenlele geçekleştmş olmalaı sebebyle zamana, seçlen gd ve çıktı faktölene ve analzlede kullanılan ve setlene göe faklılıkla göstemekted. Ancak, sektödek bazı fmalaın, ncelenen çalışmalaın hemen hemen tümünde göel etkn olaak bellendğ göülmüştü. 3. Malyet Yönetm Ve Kontolü İçn Göel Etknlk Analz Gd veya çıktı faktölenn göel olaak etknlğnn ölçülmes amacıyla kullanılan ve zaflama analz, Chanes vd. (1978) taafından gelştlmş, paametesz b yöntemd. Bu yöntem, homojen bmlen faklı ölçeklele 4

5 kıyaslanmasına olanak tanımaktadı. Böylelkle, gd veya çıktı faktöle açısından göel etknlk analz geçekleştleblmekted Analz Yöntem Olaak Ve Zaflama Analz Ve zaflama analz yöntem, faklı ölçü bmleyle ölçüleblen çok sayıdak gd ve çıktı faktöünü kullanaak kaa veme bmlenn göel pefomanslaını ölçmeye yaayan b doğusal pogamla teknğd (Eltaş ve Eleen, 2007, 109). Yöntem lk olaak Faell (1957) taafından pefomans etknlğn belleyeblmek amacıyla kullanılmıştı. İzleyen yıllada yapılan çalışmalada yöntem gelştlmş; Chanes vd. (1978) taafından yapılan çalışmada, bugün kullanılan matematksel fomu le tanımlanmıştı. Ve zaflama analz, tek b dönemdek kaa veme bmlenn velen analze tab tuttuğundan, statk b yöntem olaak kabul edlmekted (Kula vd., 2009, 191). Buna kaşın, uygulama teknğnn kaşılaştıılabl dönemle tbayle tekalanması le, elde edlen sonuçla açısından dnamk b yapıda uygulanması mümkün olablmekted. Yöntem, gdye veya çıktıya yönelk olaak modelleneblmekted (Chanes vd., 1978, 430). Gdye yönelk olaak modellenen ve zaflama analz, bell b çıktı düzey çn en etkn gd düzeyn veen kaa veme bmlen bellyoken; çıktıya yönelk olaak modellenen ve zaflama analz, bell b gd düzey çn en etkn çıktı düzeyn veen kaa veme bmlen bellemekted (Kula ve Özdem, 2007, 61). m adet gd ve s adet çıktı çn etknlk oanı aşağıdak gb fade edlmekted (Chanes vd., 1978, ): Maxh k s m 1 u v x y 1 (1) Buada v, x gds çn bellenen ağılık ken; u, y çıktısı çn bellenen ağılığı göstemekted. Eştlk (1) e göe, etknlk hesaplaması ağılıklandıılmış toplam çıktının, ağılıklandıılmış toplam gdye oanlanması le yapılmaktadı. Kaa bmlenn toplam etknlğnn yüzde yüzü geçmemesyle gd ve çıktı ağılıklaının negatf olmaması şeklnde bellenen kısıtla (2) se aşağıdak gbd: 5

6 n 1 m u v 1 u v x 0 0 y 1 (2) Chanes vd. (1978) taafından gelştlen ve zaflama analz model, gelşten kşlen smlenn baş hafle nedenyle CCR model olaak da adlandıılmaktadı. Söz konusu model, ölçeğe göe sabt get vasayımı altında gelştlmşt. Maksmzasyon fomundak amaç fonksyonunun paydasının 1 e eştlenp b kısıt halne getlmes le gelştlen bu modeln gdye yönelk olaak düzenlenmş olan matematksel fomu (3) ve kısıtlaı (4) aşağıdak gbd (Ulucan, 2002, 189): Model CCR Maxh k s 1 u y (3) m 1 s v x u u, v y 0 m v x 0 (4) Yukaıda matematksel fomu velen CCR model yadımıyla, kaa veme bmlenn toplam etknlk yüzdele hesaplanablmekted. Bu çalışmada, CCR model (3) kısıtla (4) le blkte hesaplanaak, fmalaın malyetlendek toplam etknlk düzeyle göel olaak kaşılaştıılacaktı. Böylelkle; yöntem, malyet yönetm çn b kontol aacı olaak kullanılmış olacaktı Uygulama Aşamalaı Bu çalışmada, ve zaflama analz yöntem, malyet yönetm ve kontolünde kullanılablecek b yöntem olaak değelendlmşt. Uygulama çn, aşağıdak adımla zlenmeld. 6

7 - Gd ve Çıktı Faktölenn Bellenmes: Ve zaflama analz uygulamasında, blançoda ye alan kalemlen tamamı b gd veya çıktı faktöü olaak kullanılablmekted (Ulucan, 2002, 192). Fma pefomansı açısından konu le lgl olaak bugüne kada çalışılmış lteatüün öneml b kısmında se lkdte asyo değele gd faktöü, kâlılık asyo değele se çıktı faktöü olaak ele alınmıştı. Bu çalışmada, daha öncek çalışmaladan faklı olaak, ncelenen fmalaın malyet yönetmndek etknlklenn (pefomanslaının) ölçüleblmes amacıyla malyet kalemle gd faktöü ve kâ kalemle çıktı faktöü olaak tanımlanmıştı. Bu sayede, bell b kâ çıktı düzey çn hang malyet unsuunun (gd faktöünün) göel olaak daha etkn olduğunun bellenmes de olanaklı hale gelmekted. - Malyet Gdle İçn Göel Etknlk Yüzdelenn Hesaplanması: Malyet gdlenn pefomans ölçümü çn göel etknlk yüzdelenn hesaplanması, gdye yönelk olaak düzenlenmş CCR model yadımı le geçekleştlmekted. Böylelkle, ncelenen sektödek fmalaın bell b dönemde elde ettkle kâ düzeynn, katlanılan malyetle le geçekleştlebleceğ vasayımı altında hang malyet kalemlenn daha etkn kullanıldığı hesaplanablmekted. Ayıca çıktı kâ düzeynde göel malyet etknlğ düşük olan kaa veme bmlenn, faklı malyet kalemlendek hang yleştmelele etkn hale getlebleceğ de hesaplanablmekte; böylece, sektöel bazda ve dönemsel olaak malyet kontolle yapılablmekted. - Malyet Etknlğ İçn İyleştme Yüzdelenn Hesaplanması: Göel olaak etkn olmayan kaa veme bmle çn yleştme yüzdele, duyalılık analz yadımıyla hesaplanablmekted (Çakı ve Peçn, 2012, 57). Hesaplama fomülü aşağıdak gbd: İyleştme yüzdes fomülü yadımıyla, göel etkn olmayan kaa veme bmlenn gd ve çıktılaındak potansyel yleştmele hesaplanablmekted. Böylelkle, ekabet halndek fmalaın tam etkn olablmele çn geeken malyet yleştmele yüzdesel olaak bellenmş olacaktı. 4. BIST Çmento Sektöünde Göel Etknlk Analz Uygulaması Bu çalışmada uygulanmak stenen yaklaşım le, bble le ekabet halnde olan Bosa İstanbul (BIST) çmento sektöü fmalaının satılan mamul, yönetm ve 7

8 pazalama malyetlenn fma kâlaı üzendek göel etknlkle kaşılaştıılması amaçlanmıştı Çalışmanın Öneklem Çalışmanın öneklem, Bosa İstanbul Taş ve Topağa Dayalı Sanay Endeks çesnde ye alan çmento şketlenden oluşmaktadı. Öneklem olaak çmento sektöü şketlenn seçlmesnn sebeb; söz konusu şketlen, yüksek kâlılık değele le gdye yönelk çıktı pefomansının ölçümüne en uygun öneklem oluştumalaındandı. Bununla blkte, endekste ye almasına kaşın uzun döneml kâlılık pefomansı gösteemeyen bazı şketle, azu edlen çıktı düzeyne ulaşamadıklaı çn öneklem dışında bıakılmıştı. Çalışmada, BIST çmento sektöünde faalyet gösteen şketlen aalığındak vele Kamuyu Aydınlatma Platfomu ndan alınaak delenmş ve DEA-Solve Ms Excel eklents kullanılaak ve zaflama analz yöntemyle analz edlmşt. Aaştıma kapsamına alınan şketle lstes aşağıdak gbd: Adana Çmento Sanay T.A.Ş. Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. Aslan Çmento A.Ş. Bolu Çmento Sanay A.Ş. Çmentaş İzm Çmento Fabkası T.A.Ş. Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. Konya Çmento Sanay A.Ş. Madn Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. Ünye Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. İncelenen şketle çn hesaplanan gd ve çıktı faktöle Tablo 1 de sunulmuştu. Aaştıma, üç gd faktöüne kaşılık k çıktı faktöü le geçekleştlmekted. Kaa bmlenn analz sonuçlaına göe bble le kaşılaştıılablmes çn, tüm faktöle asyo düzennde oluştuulmuştu. Gd Faktöle Tablo 1: Gd ve Çıktı Faktöle Çıktı Faktöle x 1 : Satışlaın Malyet/Satışla y 1 : Aktf kâlılığı x 2 : Genel Yönetm Gdele/Satışla y 2 : Özkaynak kâlılığı x : Pazalama Satış ve Dağıtım Gdele/Satışla 3 8

9 4.2. Çalışmanın Vasayımlaı ve Kısıtlaı Kaa bm fma sayısının m adet gd ve s adet çıktı faktöü çn en az m+s+1 adet olması geekmekted (Bussofane vd., 1991, 7-8). Yapılmakta olan bu çalışmadak kaa bm fma sayısı, vasayım şatını sağlamaktadı. Çalışmada gd ve çıktı faktölenn aynı yönlü değşm çesnde olduklaı vasayılmıştı. Buna göe; faalyet hacmndek atış veya azalışın, malyetlede ve kâlılıkta aynı yönlü atışa veya azalışa sebep olacağı öngöülmekted. Ve zaflama analznn faktölee lşkn poztf olma vasayımının sağlanablmes çn ncelenen dönem aalığı zaa eden fmala analz kapsamının dışında bıakılmıştı. Bununla blkte, bell b ka düzey çn en etkn malyet bleşmnn hesaplanablmes amaçlandığından, analz yöntem olaak gdye yönelk olaak modellenen CCR ve zaflama analz yöntem kullanılmıştı Ampk Bulgula Çalışmanın ampk bulgulaı, malyetle çn göel etknlk analz sonuçlaının ve göel etkn olmayan malyetle çn yleştme yüzdelenn hesaplanması olmak üzee k aşamada elde edlmekted. İlk aşamada CCR göel etknlk değele hesaplanaak gözlem aalığındak he dönem çn etkn ve etkn olmayan fmala bellenmekte; knc aşamada se etkn olmayan fmala çn malyetlendek yleştme yüzdele duyalılık analz yadımı le hesaplanmaktadı Malyetle İçn Göel Etknlk Analz Sonuçlaı aalığındak dönemle çn CCR yöntemne göe hesaplanan göel etknlk değele Tablo 2 de sunulmuştu. Tablo 2: CCR Yöntemne Göe Malyetle Gds Yönlü Göel Etknlk Değele Ot. Eğm Adana Çmento 0,406 0,373 0,604 0,494 0,785 0,532 %9 Akçansa Çmento 0,751 0,973 1,000* 0,725 1,000* 0,890 %2 Aslan Çmento 0,014 0,181 0,627 0,549 0,755 0,425 %19 Bolu Çmento 0,248 0,384 0,577 0,778 1,000* 0,597 %19 Çmentaş Çmento 0,140 0,162 0,092 0,126 0,309 0,166 %3 Çmsa Çmento 1,000* 1,000* 1,000* 1,000* 1,000* 1,000 %0 Konya Çmento 0,251 0,668 0,965 0,422 1,000* 0,661 %13 Madn Çmento 1,000* 1,000* 0,718 0,942 0,930 0,918 -%2 Ünye Çmento 0,553 0,804 1,000* 0,952 0,870 0,836 %8 * Yıllaa göe tam etkn kaa bmle. 9

10 Tablo 2 dek değele ncelendğnde, yalnızca Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn hesaplama yapılan tüm dönemlede göel tam etknlğe sahp olduğu anlaşılmaktadı. Dğe b deyşle, Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. malyet yönetm ve kontolünde akp fmalaa kıyasla tam etkn b pefomansa sahpt. Dğe fmalaın malyet gdle çn göel etknlk katsayılaı ncelendğnde; son beş yıllık otalama CCR göel etknlk değelene göe, fmalaın etknlk sıalamasının Madn Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş., Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş., Ünye Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş., Konya Çmento Sanay A.Ş., Bolu Çmento Sanay A.Ş., Adana Çmento Sanay T.A.Ş., Aslan Çmento A.Ş. ve Çmentaş İzm Çmento Fabkası T.A.Ş. şeklnde geçekleştğ göülmekted. Kaa fmalaının son dönemdek (2014 yılı) malyet yönetm pefomanslaı ncelendğnde; döt fmanın (Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş., Bolu Çmento Sanay A.Ş., Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. ve Konya Çmento Sanay A.Ş.) malyet yönetmnde göel tam etkn olduğu, aynı zamanda Çmentaş İzm Çmento Fabkası T.A.Ş. dışındak fmaladan en düşük göel etknlğe sahp fmanın CCR göel etknlk değenn ble 0,75 ten daha fazla olduğu göülmekted. Bu tablo, ncelenen son dönemde, malyetlen yönetmndek etknlğn ncelenen sekz fma çn kıyasıya geçekleştğ sonucunu gözle önüne semekted. Bazı kaa fmalaının başlangıç dönemndek CCR göel etknlk değele le son dönemdek CCR göel etknlk değele aasında öneml faklılıkla olduğu göülmüştü. Bu sebeple, he b kaa bm fması çn yılla tbayle hesaplanmış olan CCR göel etknlk değelenn ncelenen beş yıllık peyod çn uzun döneml eğm katsayılaı da ayıca hesaplanmıştı. Bu katsayıla değelendldğnde; ncelenen dönem aalığı çn, malyet yönetmndek en öneml yleştmenn Aslan Çmento A.Ş. ve Bolu Çmento Sanay A.Ş. taafından geçekleştldğ göülmekted. Bununla blkte, Konya Çmento Sanay A.Ş., Adana Çmento Sanay T.A.Ş. ve Ünye Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn malyet yönetmnde %10 dolaylaında yleştme geçekleştebldğ değelendlmekted Göel Etkn Olmayan Malyetle İçn İyleştme Yüzdele Yılla tbayle, göel tam etkn olmayan malyetle çn hesaplanmış olan yleştme yüzdele Tablo 3 de sunulmuştu. 10

11 Adana Çmento Akçansa Çmento Aslan Çmento Bolu Çmento Çmentaş Çmento Çmsa Çmento Konya Çmento Madn Çmento Ünye Çmento Çankıı Kaatekn Ünvestes İİBF Degs Tablo 3: Göel Etkn Olmayan Malyetle İçn Yıllaa Göe İyleştme Yüzdele x -59% -61% -99% -75% -86% -75% -48% 1 x -59% -25% -99% -81% -92% -77% -45% 2 x 3-70% -25% -99% -75% -86% -81% -45% x -67% -50% -82% -62% -84% -34% -29% 1 x -63% -3% -86% -68% -90% -57% -20% 2 x 3-76% -3% -82% -62% -84% -33% -20% x -40% -37% -42% -91% -4% -28% 1 x -53% -56% -53% -95% -39% -51% 2 x 3-69% -56% -42% -91% -4% -41% x -51% -42% -45% -22% -87% -58% -6% -5% 1 x -67% -28% -75% -42% -94% -72% -43% -35% 2 x 3-95% -63% -89% -77% -97% -59% -84% -81% x -22% -24% -69% -7% -13% 1 x -34% -59% -85% -32% -32% 2 x 3-70% -40% -73% -42% -45% Çmento sektöündek fmalaın göel etkn olmayan malyetlenn 2015 yılında etkn hale getleblmes çn malyet kalemlende yapılması geeken yleştmele, 2014 yılının youmlanması le değelendlecekt. Buna göe; Adana Çmento Sanay T.A.Ş. nn satışlaının çesndek satışlaın malyet payını 22%, genel yönetm gde payını 34% ve pazalama satış ve dağıtım gdele payını 70% oanında; Aslan Çmento A.Ş. nn satışlaının çesndek satışlaın malyet payını 24%, genel yönetm gde payını 59% ve pazalama satış ve dağıtım gdele payını 40% oanında; Çmentaş İzm Çmento Fabkası T.A.Ş. nn satışlaının çesndek satışlaın malyet payını 69%, genel yönetm gde payını 85% ve pazalama satış ve dağıtım gdele payını 73% oanında; Madn Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn satışlaının çesndek satışlaın malyet payını 7%, genel yönetm gde payını 32% ve pazalama satış ve dağıtım gdele payını 42% oanında ve Ünye Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn satışlaının çesndek satışlaının malyet payını 13%, genel yönetm gde 11

12 payını 32% ve pazalama satış ve dağıtım gdele payını 45% oanında azaltması geekmekted. 5. Sonuç Bu çalışmada, fmalaın malyet yönetmndek etknlklenn ölçüleblmes amacıyla göel etknlk kaşılaştımasının yapılması amaçlanmış; bunun çn, ve zaflama analznn en uygun ölçüm yöntem olacağına kanaat getlmşt. Kullanılan yöntem, tek dönemlk analz sonucu veeblmes sebebyle statk b yöntem olaak tanımlanmaktadı. Bununla blkte; bu çalışmada sunulan uygulamada, fmalaın son beş yıllık ve setle ayı ayı analz edldkten sona elde edlen sonuçla b aada değelendlmş; bu sayede yöntem dnamk b yapıda uygulanablmşt. Bu çalışma, fmalaın malyet yönetmndek pefomanslaının göel olaak kaşılaştıılablmes amacıyla geçekleştlmşt. Çalışma le bellenmek stenen pefomans ölçümü, fmalaın geçmş dönemledek göel etknlklenn kaşılaştıılması ve son dönemde eksk pefomansa sahp fmalaın yleştmelenn bellenmes olmak üzee k faklı boyutta tatışılablmekted. Dğe b fade le, çalışmada fmalaın hem geçmş pefomanslaının kaşılaştıması, hem de gelecek dönem çn pefomans yleştmelenn bellenmes amaçlanmaktadı. Blmsel lteatüde ye alan ve çmento sektöü üzene ve zaflama analz yadımı le göel etknlk ölçümü yapılmış olan çalışmalaın hemen hemen tamamında, lkdte oanlaı gd faktöü ve kâlılık oanlaı çıktı faktöü olaak tanımlanmıştı. Bu çalışmada se, daha önce yapılmış çalışmaladan faklı olaak malyet kalemle gd faktöü olaak tanımlanmıştı. Konuyla lgl olaak daha önce yapılmış çalışmalaın bçoğunda; Adana Çmento Sanay T.A.Ş., Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş., Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. ve Madn Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn göel tam etkn olduklaı göülmüştü. Bununla blkte; yapılan bu çalışmanın sonuçlaı, lteatüde ye alan daha öncek çalışmaladan elde edlmş sonuçlala benzelkle göstemekted. Malyet gdlenn göel etknlklenn bellenmes amacıyla yapılan analzlen sonuçlaı ncelendğnde; Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn ncelenen tüm dönemlede göel tam etkn olduğu; ayıca, Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. ve Madn Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn faklı kşe dönemde tam etkn olabldkle tespt edlmşt. Ancak, daha öncek çalışmalada lkdte gd faktöü çn tam etkn olablen Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. nn malyet gd faktöü çn ncelenen hçb dönemde tam etkn olamadığı göülmüştü. 12

13 Analz sonucunda, kaa bm olaak bellenen çmento sektöü fmalaının göel etknlk değelendek uzun döneml pefomansın ölçüleblmes amacıyla tend gösteen be eğm katsayısı da hesaplanmıştı. Buna göe, uzun dönemde en etkn malyet yönetm pefomansı segleyen şketlen Aslan Çmento A.Ş. ve Bolu Çmento Sanay A.Ş. olduğu tespt edlmşt. Çmento sektöü fmalaın gelecek dönem yleştmelenn belleneblmes çn, ncelenen son döneme at göel yleştme yüzdelenn değelendlmes geekl ve yeteld. Buna göe; Akçansa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş., Bolu Çmento Sanay A.Ş., Çmsa Çmento Sanay ve Tcaet A.Ş. ve Konya Çmento Sanay A.Ş. nn hehang b malyet yleştmesne htyaç duymadığı; buna kaşın, sektöde ncelenen dğe fmalaın he b malyet gds çn bellenen yüzdele dahlnde yleştmelee htyaç duyduğu sonucuna ulaşılmıştı. Kaynakça Başkaya, Z. ve Öztük, B.A. (2012). Measung Fnancal Effcency of Cement Fms Lsted n Istanbul Stock Exchance Va Fuzzy Data Envelopment Analyss. Muhasebe ve Fnansman Degs, (54), Boussofane, A., Dyson, R.G. ve Thanassouls, E. (1991). Appled Data Envelopment Analyss. Euopean Jounal of Opeatonal Reseach, 52(1), 1,15. Cenge, H. (2011). İMKB de İşlem Göen Çmento Şketlenn Pefomanslaının Ölçülmesnde Ve Zaflama Analz Yaklaşımı. Atatük Ünvestes İktsad ve İda Blmle Degs, 25(3-4), Chanes, A., Coope, W. ve Rhodes, E. (1978), Measung The Effcency of Decson Makng Unts. Euopean Jounal of Opeatonal Reseach, (2), Çakı, S. ve Peçn, S. (2012). Kamu Şeke Fabkalaında Etknlk Ölçümü: VZA Malmqust TFV Uygulaması. Anadolu Ünvestes Sosyal Blmle Degs, 12(4), Eltaş, C. ve Eleen, A. (2007). Çmento Sektöünde İMKB ye Kayıtlı İşletmelen Ve Zaflama Analz Yöntem İle Etknlk Analz. Ekonomk Yaklaşım Degs, 18(64), Faell, M.J. (1957). The Measuement of Poductvty Effcency. Jounal of The Royal Statstcal Socety, Clt: 120, Sayı: 3, s Katal, A. ve Bozok, M.S. (2011). Çağdaş İşletme Çevelende Malyet Yönetm. Afyon Kocatepe Ünvestes İktsad ve İda Blmle Fakültes Degs, 13(1),

14 Kayalıdee, K. ve Kagın, S. (2004). Çmento ve Tekstl Sektölende Etknlk Çalışması ve Ve Zaflama Analz. Dokuz Eylül Ünvestes Sosyal Blmle Ensttüsü Degs, 6(1), Kula, V. ve Özdem, L. (2007). Çmento Sektöünde Göecel Etknszlk Alanlaının Ve Zaflama Analz Yöntem İle Tespt. Afyon Kocatepe Ünvestes İktsad ve İda Blmle Fakültes Degs, 9(1), Kula, V., Kandem, T. ve Özdem, L. (2009). VZA Malmqust Toplam Faktö Vemllk Ölçüsü: İMKB ye Kotel Çmento Şketle Üzene B Aaştıma. Selçuk Ünvestes İktsad ve İda Blmle Fakültes Sosyal ve Ekonomk Aaştımala Degs, (17), Senge, Ö., Tazegül, A. ve Kaygın, C.Y. (2013). İşletmelen Göecel Etknlklenn Ve Zaflama Analz İle Ölçülmes: İmalat Sanaynde B Uygulama. The Jounal of Academc Socal Scence Studes, 6(8), Soba, M., Akcanlı, F. ve Eem, I. (2012). İMKB ye Kayıtlı Seçlmş İşletmelee Yönelk Etknlk Ölçümü ve Pefomans Değelendmes: Ve Zaflama Analz ve Topss Uygulaması. Selçuk Ünvestes Sosyal Blmle Ensttüsü Degs, (27), Şakak, M. (1998). Geleneksel Malyetlemeden Hedef Malyetlemeye Malyet B Çıktı (Sonuç) Değl Gdd. 6. Ulusal İşletmeclk Konges, Kasım 1998, Antalya, Ulucan, A. (2002). ISO500 Şketlenn Etknlklenn Ölçülmesnde Ve Zaflama Analz Yaklaşımı: Faklı Gd Çıktı Bleşenle ve Ölçeğe Göe Get Yaklaşımlaı İle Değelendmele. Ankaa Ünvestes Syasal Blmle Fakültes Degs, 57(2), Yalama, A. ve Sayım, M. (2008). Ve Zaflama Analz İle İmalat Sektöünün Pefomans Değelendmes. Dokuz Eylül Ünvestes İktsad ve İda Blmle Fakültes Degs, 23(1), Yıldız, A. (2005). İMKB de İşlem Göen Şketlen Etknlklenn Ve Zaflama Analz ve Malmqust Endeks Yöntemleyle Değelendlmes. 9. Ulusal Fnans Sempozyumu, Nevşeh, Yılmaz, M.K. ve Çıacı, D.D. (2004). Hsse Senetle İMKB de İşlem Göen Çmento Şketle nn Lkdte ve Kâlılık Açısından Ve Zaflama Yöntem İle Etknlk Analz. MÖDAV Muhasebe Blm Dünyası Degs, 6(3),

15 Relatve Effcency Analyss fo The Measuement of Cost Pefomance: Data Envelopment Analyss Implementaton n BIST Cement Secto Extended Abstact 1. Intoducton Competton ace between day-by-day fms takes place unde moe dffcult condtons whch depend on changng and mpovng ccumstances. In ths settng, companes, whch may use cost management technques effectvely, have come a long way n stve to suvve. Wth the developments n the cost management appoaches snce half a centuy, tadtonal cost management appoaches have had some stategc and contempoay mssons. Nowadays, stategc cost management appoaches adopted by many company envonments accept that the concept of cost s as the nput of company actvtes athe than the output of these pocesses. Accodng to these appoaches, costs ae consdeed as an nput facto. In ths study, t s amed to pesent an applcaton of cost contol method that s egaded the costs as an nput measue and the pofts as an output measue. Fo ths pupose, data envelopment analyss method, whch was used n many pevously studes, s used as analyss method. Howeve, n ths study, dffeent fom the pevously studes, nput and output factos ae poduced fom the cost and poft measues. Thus, elatve effcency compasons of cost nput levels and poft output levels of the companes have been made n smla aeas of actvty. 2. Method The study was conducted wth data envelopment analyss. Data envelopment analyss, that ams to use measuement fo elatve effectveness of the nput o output factos, s non-paametc method. Ths method can measue the elatve pefomance of decson makng unts by usng the numeous nput and output factos that can be measued wth the dffeent measuement unts. Data envelopment analyss can be modeled as the nput- o output-oented. Whle data envelopment analyss as the nput-oented anks decson makng unts that detemne the most effectve nput factos fo a patcula output level, data envelopment analyss as the-output oented anks decson makng unts that detemne the most effectve output factos fo a patcula nput level. In ths study, data envelopment analyss as the nput oented has been used n ode to measue the cost pefomance of the companes. In addton to ths pactce, n ode to measue the effectveness of cost management fo the suveyed companes, cost and poft tems ae defned espectvely as nput and output factos. Input and output factos used n ths wok ae as follows: Input Factos: - Cost of Sales/Sales - Geneal Admnstatve Expenses/Sales - Maketng, Sellng and Dstbuton Expenses/Sales Output Factos: - Retun on Assets (RoA) - Retun on Equty (RoE) 15

16 In the pape, the data between 2010 and 2014 peod fo the companes of opeatng BIST cement secto have been compled by takng Publc Dsclosue Platfom and have been analyzed wth data envelopment analyss method by usng DEA-Solve Ms Excel add-n. The lst of companes ncluded n ths eseach s as follows: Adana Cement Industes Inc. Akçansa Cement Industy and Commece Copoaton Inc. Aslan Cement Inc. Bolu Cement Industes Inc. Çmentaş İzm Cement Factoy Inc. Çmsa Cement Industy and Commece Inc. Konya Cement Industes Inc. Madn Cement Industy and Commece Inc. Ünye Cement Industy Inc. 3. Results and Dscusson The empcal fndngs of the study wee obtaned n two sectons. One of these sectons s the calculaton of the elatve effectveness fo costs and the othe secton s the calculaton of the mpovement pecentages fo the elatve non-effcency costs. Accodng to analyss esults, t s shown that Çmsa Cement Industy and Commece Inc. has elatve full-effcency n all examned peods. In addton, t s shown that Madn Cement Industy and Commece Inc., Akçansa Cement Industy and Commece Copoaton Inc., Ünye Cement Industy Inc., Konya Cement Industes Inc., Bolu Cement Industes Inc., Adana Cement Industes Inc., Aslan Cement Inc. and Çmentaş İzm Cement Factoy Inc. have been anked accodng to elatve effcency scoes fom hgh to low. Fo the yea 2014, n ode to be elatve full-effcency, cost mpovements fo elatve noneffcency companes have been detemned. Accodng to esults, Cost of Sales/Sales, Geneal Admnstatve Expenses/Sales and Maketng, Sellng and Dstbuton Expenses/Sales should be educed, espectvely, by 22%, 34% and 70% fo Adana Cement Industes Inc.; by 24%, 59% and 40% fo Aslan Cement Inc.; by 69%, 85% and 73% fo Çmentaş İzm Cement Factoy Inc.; by 7%, 32% and 42% fo Madn Cement Industy and Commece Inc.; by 13%, 32% and 45% fo Ünye Cement Industy Inc. 4. Concluson In ode to detemne futue peod mpovements of cement secto companes, evaluaton of elatve mpovement pecentages fo last peod (2014 fo ths study) s necessay and suffcent. Accodng to these evaluatons, Akçansa Cement Industy and Commece Copoaton Inc., Bolu Cement Industes Inc., Çmsa Cement Industy and Commece Inc. and Konya Cement Industes Inc. do not need any cost mpovement; howeve, t concluson that each of the othe companes n cement secto need to cost mpovements accodng to detemned cost mpovement pecentages. 16