TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE)

Transkript

1 Sayfa/Toplam Sayfa: 1 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ĠÇĠNDEKĠLER KISALTMALAR... 7 ġekġl LĠSTESĠ... 9 TABLO LĠSTESĠ...15 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ...19 EXECUTIVE SUMMARY GĠRĠġ Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları Veri Temini Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları Arazi ÇalıĢmaları Planlama ÇalıĢmaları PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI HAVZA GENEL DURUMU YerleĢim Yerleri Coğrafi Durum Meteorolojik Bilgiler Arazi Kullanımı Tarım ve Hayvancılık Tarım Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı Hayvancılık Sanayi Durumu Tekil Sanayi Tesisleri Organize Sanayi Bölgeleri Korunan Alanlar Su Kaynakları Akarsular Barajlar Göletler

2 Sayfa/Toplam Sayfa: 2 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Yeraltı Suları Deniz DeĢarjları SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU Türkiye Geneli Türkiye nin Su Potansiyeli Sektörel Su Kullanımları ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi Ceyhan Havzası Havza Su Potansiyeli Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Kentesel Atıksu Altyapısı Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu Katı Atık Yönetimi Altyapısı Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Tıbbi Atık Bertaraf Durumu SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Nüfus Tahminleri Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Kentsel Kirlilik Yükleri

3 Sayfa/Toplam Sayfa: 3 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Endüstriyel Kirlilik Yükleri Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Toplam Yayılı Kirlilik Yükleri Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi HAVZADA ÖNE ÇIKAN ÇEVRESEL SORUNLAR ve ÇÖZÜM ÖNERĠLERĠ Baskı ve Etkiler Evsel Kirlilik Kaynaklı Baskı ve Etkiler Endüstriyel Faaliyetlerden Kaynaklanan Baskı ve Etkiler Tarım ve Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Baskı ve Etkiler Nehirler ve Kollarında Su Kalitesi Ġzlemesinde YaĢanan Problemler Ceyhan Nehri Üzerinde Kurulan Regülatör ve HES lerden Kaynaklanan Baskı ve Etkiler Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Elbistan Bölgesi Sır Barajı Kartalkaya Barajı AslantaĢ Barajı Yumurtalık Bölgesi Hidroelektrik Santraller (HES) Kısa, Orta ve Uzun Vadede Yapılması Önerilenler Kısa Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi)

4 Sayfa/Toplam Sayfa: 4 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Orta Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Uzun Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) DSĠ VI. Bölge Müdürlüğü Yönetim Önerisi Genel Öneriler Evsel Atıksuların AyrıĢtırılması, Arıtılması ve Arıtılan Suların Yeniden Kullanımı Mevcut ve Planlanacak Atıksu DeĢarjlarının Ġncelenerek En Uygun Alıcı Ortama DeĢarj Alternatiflerinin AraĢtırılması ve Uygulanması Katı Atıkların Düzensiz Depolama Alanları Rehabilitasyonundan Sonra Yapılması Önerilen ÇalıĢmalar Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal Kirlilik Yönetimi AAT Çamurlarının Toprakta Kullanılması Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Yeraltı Suyu Yönetimine ĠliĢkin Öneriler Akarsu Yataklarından Kum ve Çakıl Çekilmesinden Kaynaklanan Sorunlar ve Bu Sorunların Giderimine Yönelik Öneriler Arıtma Çamurları Yönetimi HAVZA KORUMA EYLEM PLANI Havza Yönetimi Türkiye de Su ve Atıksu Yönetimi Yapısının Mevcut Durumu Sorunlar AB Ülkelerinde Havza Esaslı Su Yönetimi Fransa da Havza Yönetimi Ġngiltere de Havza Yönetimi Ġspanya da Havza Yönetimi Türkiye için Entegre Su Havzası Yönetimi Önerisi Su Temini, Atıksu Toplama ve Arıtma ile Katı Atık Yönetimi ve Tarifeler Kentsel AAT Planlamaları Ceyhan Havzası Koruma Eylem Planı Havza Koruma Eylem Planı Stratejisinin OluĢturulması Kurum ve KuruluĢlar Arası Koordinasyonun Sağlanması Atıksu Yönetimi

5 Sayfa/Toplam Sayfa: 5 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentsel Atıksu Altyapı Yönetimi Kırsal YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Yönetimi Endüstriyel Atıksu Altyapı ve Arıtma Durumu Yağmur Suyu Altyapı Durumu Kanalizasyona DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi Alıcı Ortama DeĢarj Edilen Atıksuların Yönetimi Katı ve Tehlikeli Atık Yönetimi Atık Azaltımı, Kaynağında Ayırma ve Geri DönüĢüm Uygulamaları Katı Atık ĠĢleme, Ger Kazanım ve Bertaraf Tesisleri Mevcut Düzensiz Depolama Sahalarının Rehabilitasyonu Tehlikeli ve Özel Atıkların Yönetimi Uygulamaları Tıbbi Atıkların Yönetimi Uygulamaları Yayılı Kaynak Kirliliği Yönetimi ve Kontrolü Tarımsal Kirlilik Yönetimi Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Kirlilik Yönetimi Ağaçlandırma, Erozyon Kontrolü ve Mera Islahı ÇalıĢmaları Etüt ve Projelendirme ÇalıĢmaları Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü ÇalıĢmaları TaĢocakları ve Maden Sahalarının Rehabilitasyonu Su Kaynakları Yönetimi Su Kaynakları Potansiyeli Envanter ÇalıĢmaları Ġçme Suyu Havzaları Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları Akarsularda TaĢkın Risk Alanlarının Belirlenmesi Su Kullanımı ile Ġlgili Havzanın Korunmasına ĠliĢkin Eğitim ve Bilinçlendirme ÇalıĢmaları Havza ġartlarına Bağlı Olarak Baraj ve Gölet Projelerinin Ġrdelenmesi Yukarı Havza ġartlarının ĠyileĢtirilmesi

6 Sayfa/Toplam Sayfa: 6 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Nehir Havzası Su Kalitesi Ġzleme Sisteminin Kurulması Havza Su Kalitesi Modelleme Sistemi ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanımı Uygulamaları Tarımsal Amaçlı Su Kullanımının Azaltılması Sulak Alan Yönetimi Kıyı Kanununa Ġstinaden Deniz, Göl, Akarsu, Baraj Kıyı Kenar Çizgilerinin ve Koruma Haritalarının Belirlenmesi Atmosferik TaĢınımın Su Kaynaklarına Olan Etkisinin Değerlendirilmesi Sıcak Noktalar ve Çözüm Önerileri Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Kurulması Havza Çevresel Bilgi Sistemi Altyapısının OluĢturulması Havza Çevresel Bilgi Sistemi Veritabanının OluĢturulması Mevcut Veritabanlarının Havza Çevresel Bilgi Sistemine Entegrasyonu Havza Çevresel Bilgi Sisteminin Sürdürülebilirliğinin Sağlanması KAYNAKLAR EKLER CILT II

7 Sayfa/Toplam Sayfa: 7 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KISALTMALAR AAEP AAT AB ADNKS AHSOSB AKM BOĠ CBS CORINE HSA/ÇĠB ÇĠD ÇOB DMĠ DSĠ EHY EĠEĠ EN GIS HES ĠB ĠBĠM ĠÇDR ĠTÜ ĠYM KHGM KOĠ KSS MLSS N NH 4 -N NO 2 -N : Atıksu Arıtımı Eylem Planı : Atıksu Arıtma Tesisi : Avrupa Birliği : Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi : Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi : Askıda Katı Madde : Biyokimyasal Oksijen Ġhtiyacı :Coğrafi Bilgi Sistemi :Coordination of Information on the Environment : Havza Su Ajansı veya Çevre Ġdaresi BaĢkanlığı benzeri bir yapılanma : Çevresel Ġhtiyaç Debisi : T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı : Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Devlet Su ĠĢleri Genel Müdürlüğü : Entegre Havza Yönetimi : Elektrik ĠĢleri Etüt Ġdaresi : EĢdeğer Nüfus : Geographic Information System (Coğrafi Bilgi Sistemleri) : Hidroelektrik Santral : Ġller Bankası : Ġl Bayındırlık ve Ġskan Müdürlüğü : Ġl Çevre Durum Raporları : Ġstanbul Teknik Üniversitesi : Ġlk Yatırım Maliyeti : Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü : Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı : Küçük Sanayi Sitesi : Mixed Liquor Suspended Solids (Biyokütle konsantrasyonu) : Azot : Amonyum Azotu : Nitrit Azotu

8 Sayfa/Toplam Sayfa: 8 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 NO 3 -N OSB OSBUK P SÇD SKGĠ SKKY TAKM TĠM TKĠB TKN TN TP TÜBĠTAK TÜĠK YAS : Nitrat Azotu : Organize Sanayi Bölgesi : Organize Sanayi Bölgeleri Üst KuruluĢu : Fosfor : Su Çerçeve Direktifi : Su Kalite Gözlem Ġstasyonu : Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği : Toplam Askıda Katı Madde : Tarım Ġl Müdürlüğü : Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı : Toplam Kjeldahl Azotu : Toplam Azot : Toplam Fosfor : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik AraĢtırma Kurumu : Türkiye Ġstatistik Kurumu : Yer altı Suyu

9 Sayfa/Toplam Sayfa: 9 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekġl LĠSTESĠ ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası...83 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler...85 ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi...87 ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması...88 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri...89 ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi...90 ġekil Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri...91 ġekil 8. 1: Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular...91 ġekil 9. 1/ Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog...92 ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli...94 ġekil Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı...96 ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları...97 ġekil 13. Ceyhan Havzası Siyasi Haritası ġekil 14. Havzada Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı ġekil 15. Ceyhan Havzası YerleĢim Yerleri Haritası ġekil 16. Ceyhan Havzası Fiziki Haritası ġekil 17. Ceyhan Havzası Maksimum Sıcaklık DeğiĢimi ġekil 18. Ceyhan Havzası Ortalama Sıcaklık DeğiĢimi ġekil 19. Ceyhan Havzası Minimum Sıcaklık DeğiĢimi ġekil 20. Ceyhan Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası ġekil 21. Ceyhan Havzası Toplam YağıĢ DeğiĢimi ġekil 22. Ceyhan Havzası Maksimum YağıĢ DeğiĢimi ġekil 23. Ceyhan Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası ġekil 24. Ceyhan Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası ġekil 25. Ceyhan Havzası BuharlaĢma, GüneĢlilik ve Bulutluluk DeğiĢimi ġekil 26. Ceyhan Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası ġekil 27. Ceyhan Havzası Karla Kaplı Gün Haritası ġekil 28. Ceyhan Havzası BuharlaĢma Haritası ġekil 29. Ceyhan Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası ġekil 30. Ceyhan Havzası Arazi Kullanım Haritası ġekil 31. Havza Birinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması

10 Sayfa/Toplam Sayfa: 10 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32. Havza Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması ġekil 33. Adana nın Havza Sınırları Ġçersindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı ġekil 34. KahramanmaraĢ ın Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı ġekil 35. Osmaniye nin Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı ġekil 36. Havza Ġçerisindeki Ġllere Ait Gübre Tüketim Miktarları ġekil 37. Havza Ġçerisindeki Ġllere Ait Pestisit Tüketim Miktarları ġekil 38. Adana nın Sektörel Dağılımı ġekil 39. KahramanmaraĢ Sektörel Dağılımı ġekil 40. Osmaniye nin Sektörel Dağılımı ġekil 41. AHSOSB Sektörel Dağılımı ġekil 42. KahramanmaraĢ OSB Sektörel Dağılımı ġekil 43. Osmaniye OSB Sektörel Dağılımı ġekil 44. Ceyhan Havzası Korunan Alanlar Haritası ġekil 45. Ceyhan Havzası Akarsular Haritası ġekil 46. Ceyhan Nehri(DSĠ VI. Bölge Müd.) ġekil 47. Ceyhan Havzası Ġçme Suyu Barajları Althavzaları ġekil 48. Ceyhan Havzası nda Yer Alan HES ler ġekil 49. Ceyhan Havzası Baraj ve Göletler Haritası ġekil 50. Ülkemiz Su Potansiyeli ġekil 51. Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı ġekil 52. Sektörel Su Kullanım Durumu ġekil 53. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı ġekil 54. Ceyhan Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil 59. Ceyhan Havzası Su Rezervi (Arzı) Ve Talebi Grafiği ġekil 60. Ceyhan Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası ġekil 61. Ceyhan Havzası 2009 Yılı Kanalisayon Durumu ġekil 62. Ceyhan Havzası 2009 Yılı Arıtma Tesisi Durumu ġekil 63. Yumurtalık Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisinin Akım ġeması ġekil 64. Osmaniye AAT Akım ġeması

11 Sayfa/Toplam Sayfa: 11 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 65. Osmaniye OSB Atıksu Arıtma Tesisinin AkıĢ ġeması ġekil 66. Ceyhan Havzası Mevcut Katı Atık Depolama Sahaları ve Birlikler Haritası ġekil 67. Ceyhan Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası Durum Haritası ġekil 68.Ceyhan Havzası Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi ġekil 69.Ceyhan Havzası A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi ġekil 70. Ceyhan Havzası B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi ġekil 71. Ceyhan Havzası C Grubu (Ġnorganik Kirlenme) Parametrelere Göre Su Kalitesi ġekil 72. Kirlilik kaynakları ġekil 73. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi ġekil 74. Ceyhan Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları ġekil 75. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi ġekil 77. Ceyhan Havzası nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi ġekil 78. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Dağılımı ġekil 79. Ceyhan Havzası Endüstriyel Kaynaklı Kirletici Yüklerinin Arıtılma Durumu ġekil 80. Ceyhan Havzası Endüstriden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları ġekil 81. Ceyhan Havzasında Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debinin Dağılımı ġekil 82. Ceyhan Havzasında Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOI nin Dağılımı ġekil 83. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ nin Dağılımı ġekil 84. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM nin Dağılımı ġekil 85. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TN in Dağılımı ġekil 86. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TP nin Dağılımı ġekil 87. Osmaniye Ġli Ġçin Yıllara Göre Endüstriyel Kirletici Yük Dağılımı ġekil 88. KahramanmaraĢ Ġli Ġçin Yıllara Göre Endüstriyel Kirletici Yük Dağılımı ġekil 89. Adana Ġli Ġçin Yıllara Göre Endüstriyel Kirletici Yük Dağılımı ġekil 90. Ceyhan Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri haritası ġekil 91. OluĢan Ve Toplanan Sızıntı Suyu Yüzdelik Dağılımları ġekil 92. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Azot Yükü Dağılımı ġekil 93. Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi ġekil 94. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Fosfor Yükü Dağılımı

12 Sayfa/Toplam Sayfa: 12 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 95. Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Fosfor Yükü DeğiĢimi ġekil 96. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı ġekil 97. Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi ġekil 98. Ceyhan Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü ġekil 99. Ceyhan Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü ġekil 100. Ceyhan Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı N Yükü Dağılımı ġekil 101.Ceyhan Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı P Yükü Dağılımı ġekil 102. Ceyhan Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü ġekil 103. Ceyhan Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P Yükü ġekil 104. Ceyhan Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan TN yükü ġekil 105. Ceyhan Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı N Yükleri Dağılımı ġekil 106. Ceyhan Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan TP Yükü ġekil 107. Ceyhan Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı N Yükleri Dağılımı ġekil 108. Ceyhan Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı P Yükleri Dağılımı ġekil 109. Ceyhan Havzası Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 110. Ceyhan Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılım Haritası ġekil 111. Ceyhan Havzası Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 112. Ceyhan Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılım Haritası ġekil 113. Adana Ġline Ait Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 114. Adana Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 115. KahramanmaraĢ Ġline Ait Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 116. KahramanmaraĢ Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 117. Osmaniye Ġline Ait Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 118. Osmaniye Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 119. Adıyaman Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 120. Adıyaman Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 121. Gaziantep Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 122. Gaziantep Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 123. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 124. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 125. Ceyhan Havzası Noktasal ve Yayılı TN Yükleri DeğiĢimi ġekil 126. Ceyhan Havzası Noktasal ve Yayılı TP Yükleri DeğiĢimi

13 Sayfa/Toplam Sayfa: 13 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 127. Kartalkaya Barajı Özel Hükümlere Göre Belirlenen Koruma Alanlarını Gösteren Kroki ġekil 128. Kartalkaya Barajı Özel Hükümlere Göre Belirlenen Koruma Alanlarını Gösteren Harita ġekil 129. AslantaĢ Barajı Cevdetiye Regülatörü Koruma Alanları(DSĠ VI. Bölge Müd.) ġekil 130.Yumurtalık Lagünü Sulak Alan Koruma Bölgeleri ġekil 131. Burnaz Kaynak Grubu Koruma Alanları ġekil 132. Atıksu Arıtımı ve Yeniden Kullanımı Ġçin Uygulanabilecek Yöntemler ġekil 133. Islah Sonrası Atık Depolama Tesisi Üst Örtü Detayı ġekil 134. Fransa da Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 135. Ġngiltere de Su Yönetimi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 136. Ġspanya Çevre, Kırsal Alanlar ve Denizcilik Bakanlığı Organizasyon ġeması ġekil 137. Ġspanya da Sulama Birlikleri ve Sulama Suyu Yönetimi ġekil 138. ÇOB Mevcut Organizasyon ġeması (Su Ġle Ġlgili Diğer Kurumlarla Birlikte) ġekil 139. Türkiye Ġçin Önerilen Havza Esaslı Su Yönetimi Sistemi Sistemi Organizasyon ġeması ġekil 140. BüyükĢehir/Ġl Su Kanalizasyon Ġdareleri Yapılanması ġekil 141. Atık Yönetimi Ġle Ġlgili Mevcut Kurumsal Yapılanma ġekil 142. Ceyhan Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri

14 Sayfa/Toplam Sayfa: 14 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

15 Sayfa/Toplam Sayfa: 15 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 TABLO LĠSTESĠ Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB dan Temin Edilen Veriler...86 Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları...93 Tablo 3. Ceyhan Havzası nda Yer Alan Ġllerin Alansal Verileri Tablo 4. Ceyhan Havzasında Yer Alan Ġstasyonlar Tablo 5. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları Tablo 6. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma Tablo 7. Havza Birinci Düzey Arazi Kullanım Değerleri Tablo 8. Havza Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Değerleri Tablo 9. Adana nın Havza Sınırları Ġçersindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Tablo 10. KahramanmaraĢ ın Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Tablo 11. Osmaniye nin Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Tablo 12. Adana Ġli Ceyhan Havzasındaki Ġlçelerin Hayvan Varlığı Tablo 13. KahramanmaraĢ Ġli Ceyhan Havzasındaki Ġlçelerin Hayvan Varlığı Tablo 14. Osmaniye Ġli Ceyhan Havzasındaki Ġlçelerin Hayvan Varlığı Tablo 15. Sektörlerin Ġlçe Bazlı Dağılımı Tablo 16. KahramanmaraĢ Sektörel Dağılım Tablo 17. Osmaniye Sektörel Dağılımı Tablo 18. AHSOSB Sektörel Dağılımı Tablo 19. KahramanmaraĢ OSB Sektörel Dağılım Tablo 20. Osmaniye OSB Sektör Dağılımı Tablo 21.Ceyhan Havzasında Korunan Alanlar Tablo 22. Ceyhan Havzası nda Yer Alan Önemli Akarsular Tablo 23. KahramanmaraĢ ta Bulunan Baraj Gölleri Ve Kullanım Amacı Tablo 24. Osmaniye Ġlindeki Barajlar Tablo 25. Ceyhan Havzası nda Yer Alan HES ler Tablo 26. Türkiye de Nehir Havzası Karakteristikleri Tablo 27. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) Tablo 28. Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975) Tablo 29. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi

16 Sayfa/Toplam Sayfa: 16 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 30. Ceyhan Havzası Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu Tablo Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi Tablo Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri Tablo 33. Ceyhan Havzası Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Tablo 34. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları Tablo 35. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri Tablo 36. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri Tablo 37. Havzadaki kırsal ve kentsel nüfusun su ihtiyacı tahmini Tablo 38. Havzada Yer Alan Bazı YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Durumu Tablo 39. Ceyhan Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Tablo 40. Ceyhan Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri Tablo 41. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri Tablo 42. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Tablo 43. Ceyhan Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum Ve Maksimum Su Sıcaklıkları Tablo 44. Ceyhan Havzası Nüfus Tahminleri ( ) Tablo 45. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri Tablo 46. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) Tablo 47. Ceyhan Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Tablo 48. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri Tablo 49. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları Tablo 50.Ceyhan Havzası 2010 Yılı Ġçin Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debi Ve Kirletici Yükleri Tablo 51. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Değerleri Tablo 52. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi Ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Göre Dağılımı (2010 Yılı) Tablo 53. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı (2020 yılı) Tablo 54. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı (2030 yılı) Tablo 55. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı (2040 yılı)

17 Sayfa/Toplam Sayfa: 17 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 56. Ceyhan Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri Tablo 57. Düzensiz Depolama Sahaları Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları 259 Tablo 58. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Tablo 59. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Tablo 60. Düzenli Depolama TesisleriSızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Tablo 61. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Tablo 62. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Tablo 63. Ceyhan Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Tablo 64. Ceyhan Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 65. Ceyhan Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 66. Ceyhan Havzası Noktasal Toplam KOĠ Yükleri Tablo 67. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler Tablo 68: Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları Tablo 69. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları Tablo 70. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN Yükü Tablo 71. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükü Tablo 72. Ceyhan Havzası Noktasal ve Yayılı Kirletici Yükleri Tablo 73. Ham Gri Su ve Siyah Su Karakterizasyonu (Ortalama Değerler) (Atasoy ve diğ., 2007) Tablo 74. Düzensiz Depolama Alanlarının Tehlike Potansiyelinin Değerlendirilmesi Ġçin Kontrol Listesi Tablo 75. Organik Tarımın Klasik Tarıma Kıyasla Çevre Üzerindeki Etkileri Tablo 76. Su Yönetimi Ġle Ġlgili Devlet Kurumları Tablo 77. AB Su Çerçeve Direktifi nin Uygulanması Tablo 78. Türkiye de Su ve Atıksu Ücretlerinin Durumu Tablo 79. Planlama ÇalıĢmaları Atıksu Arıtma Tesisleri Proses Seçim Tablosu Tablo 80. Aktif Çamur Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Tablo 81. Doğal Arıtma Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Tablo 82.Revizyon Yapılması Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri Tablo 83. Ceyhan Havzası AAT Toplam Maliyetleri Tablo 84.Ceyhan Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetleri

18 Sayfa/Toplam Sayfa: 18 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 85. Kentsel YerleĢimler AAT ĠĢletmeye Alma Tarihleri

19 Sayfa/Toplam Sayfa: 19 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YÖNETĠCĠ ÖZETĠ Hızlı nüfus artıģına bağlı olarak artan su ihtiyacına karģın, uygun kaynak varlığının azlığı ve gün geçtikçe geliģen sanayi ve tarımsal faaliyetlere paralel olarak ortaya çıkan aģırı kullanım ve kirlilik oluģumu nedeniyle yaģanan sorunlar, özellikle havza bazında su kaynakları yönetiminin önemini bir kat daha arttırmıģtır Sayılı Çevre ve Orman Bakanlığı TeĢkilât ve Görevleri Hakkında Kanun un 9. maddesinde Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ne Su kaynakları için koruma ve kullanma plânları yapmak, kıta içi su kaynakları ile toprak kaynaklarının havza bazında bütüncül yönetimini sağlamak için gerekli çalışmaları yapmak görevi verilmiģtir. Ayrıca 2004 Tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nin 5. maddesinde, Havza Koruma Eylem Planları, DSİ Genel Müdürlüğü ve ilgili kuruluşların görüşleri alınarak Çevre ve Orman Bakanlığınca yapılır ve/veya yaptırılır. ifadesi yer almaktadır. Bu çerçevede, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından Havza Koruma Eylem Planları Hazırlanması çalıģmaları baģlatılmıģ olup; ilk önce havzadaki su kalitesi, kirletici kaynaklar, korunan alanlar ve içme suyu kaynakları göz önüne alınarak Ülkemiz coğrafyasındaki 25 adet hidrolojik havza puanlandırılmıģtır. Yapılan bu önceliklendirme doğrultusunda 4 havza için koruma eylem planları tamamlanmıģ olup, geri kalan 21 adet havzadan 11 inin koruma eylem planının hazırlanması iģi 12 Ağustos 2009 tarihinde Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü ile TÜBĠTAK BaĢkanlığı tarafından imzalanarak baģlatılmıģtır. Proje özellikle atıksu arıtma tesis planlamalarında meydana gelecek değiģikliklerin tamamlanması ile tarihinde bitirilmiģtir. Havza Koruma Eylem Planları hazırlanması çalıģmaları, Avrupa Birliği (AB) adaylık sürecinde olan Türkiye için tüm AB su direktiflerinin çerçevesini oluģturan ve 2000 yılında yürürlüğe giren Su Çerçeve Direktifi nin gereklerinin yerine getirilmesine katkı sağlayacak; direktifin gerekliliklerini içeren Nehir Havzası Yönetim Planlarının oluģturulması ve uygulanabilmesi sürecinin altlığını oluģturacaktır. Türkiye Ġstatistik Kurumu 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan yerleģimlerin toplam nüfusu ile Türkiye nüfusunun % 52 sine karģılık gelmektedir (ġekil Y.1). Proje kapsamında yer alan yerleģim

20 Sayfa/Toplam Sayfa: 20 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yerlerinin alan bazında dağılımı yapıldığında ise toplam alan değeri ile Türkiye nin % 40 ına karģılık gelmektedir (ġekil Y.2) ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM NÜFUS ; 60% ; 40% PROJE BÖLGESĠ TOPLAM ALAN PROJE BÖLGESĠ DIġI TOPLAM ALAN ġekil Y.1. Proje Bölgesi Nüfusu ġekil Y.2. Proje Bölgesi Alanı Proje kapsamında, aģağıdaki 11 adet hidrolojik havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanması iģi gerçekleģtirilmiģtir (ġekil Y.3). Ceyhan Havzası Marmara Havzası Kızılırmak Havzası YeĢilırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Susurluk Havzası Büyükmenderes Havzası Küçükmenderes Havzası Kuzey Ege Havzası Seyhan Havzası Burdur Havzası

21 Sayfa/Toplam Sayfa: 21 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.3. Proje Kapsamındaki Havzalar Proje de öncelikle ilgili havzada oluģan kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesini dikkate alarak mevcut durum tespiti yapılmıģtır. Daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamalar yapılmıģ, yapılan tüm çalıģmalar baģta Çevre Orman Bakanlığı olmak üzere havzadaki sorumlu kurum ve kuruluģlarla paylaģılmıģtır. Projenin genel çalıģma planı çerçevesinde danıģmanlık hizmeti için Biosfer DanıĢmanlık Mühendislik ve Ticaret Ltd. ġti. den, proje kapsamındaki önemli iģ paketlerinden biri olan kentsel atıksu arıtma tesisi planlama ve fizibilite çalıģmaları iģi için Mimko Mühendislik Ġmalat MüĢavirlik Koordinasyon ve Ticaret A.ġ den hizmet alımı yapılmıģtır. Proje kapsamında gerçekleģtirilen iģ paketleri Ģunlardır: 1. Havzanın Genel Durumunun Tespiti Bu iģ paketi kapsamında havzanın konumu, coğrafi özellikleri, su kaynakları durumu, meteorolojik bilgileri, tarım, hayvancılık ve sanayi durumu gibi havzayı tanımlayan bilgiler derlenmiģ ve bu bilgiler Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS) enstrümanları kullanılarak haritalandırılmıģtır.

22 Sayfa/Toplam Sayfa: 22 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada Öne Çıkan Baskı Etkiler ve Sıcak Noktalar Ceyhan Havzası birçok baskı ve olumsuz etkinin etkisi altındadır. Evsel ve endüstriyel atıksu deģarjları, katı atık depolama sorunu, tarımsal faaliyetler sonucu oluģan gübre ve zirai ilaç kirliliği, hayvancılık faaliyetleri, Elbistan termik santrali soğutma suyu için nehirden su çekilmesi ve bu bölgedeki hava kirliliği, akarsu yataklarındaki kum ve çakıl ocakları, baraj gölleri, planlama ve inģaat aģamasında olan hidroelektrik santraller (HES) ve akarsuların çevresinde görülen erozyon bu baskı ve etkilerin baģlıcalarıdır. Sözü edilen bu baskıların neticesinde Elbistan Bölgesi, Sır barajı, Kartalkaya Barajı, AslantaĢ Barajı, Yumurtalık Bölgesi ve HES ler sıcak noktalar olarak tespit edilmiģtir. 2. Su Kaynaklarının Tespiti ve Ġlgili Planlamaların Değerlendirilmesi Havzadaki yüzeysel ve yeraltı su kaynakları potansiyeli ve kullanım amaçlarına göre mevcut veriler ile su kaynaklarının tahsisi ve gelecekteki planlamaları belirtilmiģ ve havzadaki su ihtiyaçları dikkate alınarak arıtılmıģ atıksuyun yeniden kullanımı değerlendirilmiģtir. 3. Çevresel Altyapı Tesislerinin Yerinde Görülmesi ve Değerlendirilmesi Nüfusuna bakılmaksızın belediyesi olan tüm yerleģim yerleri ve N>2000 olan köyler, Organize Sanayi Bölgeleri (OSB), havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan önemli diğer kirletici kaynaklar, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları yerinde görülerek mevcut altyapı durumu incelenmiģtir. Bu kapsamda ilgili yerlerin koordinatları alınmıģ, kentsel atıksu arıtma tesisleri, havza için öncelikli sorun oluģturan ve alıcı ortama deģarj yapan münferit endüstrilerin ve OSB atıksu arıtma tesislerinde mevcut durum değerlendirilmiģtir. Saha çalıģması neticesinde elde edilen bilgiler excel tablolarına iģlenmiģ ve ayrıca CBS ortamında kayıt altına alınmıģtır. Proje kapsamında toplam 1435 yerleģim yerine gidilmiģ, 192 adet evsel atıksu arıtma tesisi (AAT), 1295 düzensiz katı atık depolama sahası, 29 düzenli katı atık depolama sahası, 509 adet AAT si olan münferit tesis,142 adet AAT olmayan sanayi ve 70 OSB yerinde incelenmiģtir. Ceyhan Havzası saha çalıģmalarında ise havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında saha çalıģması yapılan(tüm belediyeler ve N>2000 olan köyler) 108 yerleģim yeri incelenmiģtir. Bu kapsamda 3 adet evsel AAT (Tablo Y.1), 98 adet katı atık düzensiz depolama sahası, AAT si olan 30 adet münferit tesis, 10 adet AAT olmayan sanayi tesisi ve 4 adet OSB (Tablo Y.2) yerinde incelenmiģtir. Havza sınırları içerisinde henüz faaliyete geçmiģ olan bir düzenli katı atık depolama sahası bulunmamaktadır. Arazi çalıģması sırasında

23 Sayfa/Toplam Sayfa: 23 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 incelenen ve koordinatları alınan çevresel altyapı mevcut durum haritası ġekil Y.4 te gösterilmiģtir. Tablo Y.1. Ceyhan Havzası nda Yer Alan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT ADI TESĠSE BAĞLI YERLEġĠM YERLERĠ BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALINMA YILI DEġARJ YERĠ Yumurtalık AAT Yumurtalık Merkez Adana/Yumurtalık Faal 2001 AyaĢ Deresi Kozan Stabilizasyon Havuzu Kozan Merkez Adana/Kozan Faal 1994 Tabak Deresi Osmaniye AAT Osmaniye Merkez Osmaniye/Merkez Faal 2003 Horu Çayı Tablo Y.2. Ceyhan Havzası nda Yer Alan OSB ler OSB ADI BULUNDUĞU YER AAT DURUMU DEġARJ YERĠ Adana Hacı Sabancı OSB Adana Faal Ceyhan Nehri KahramanmaraĢ OSB Adana/Kozan Proje onay aģamasında - Osmaniye OSB Osmaniye Faal Kadirli OSB Osmaniye/Kadirli Yok Burnaz Kaynak Grubu Koruma Alanı Belediye kanalizasyonu

24 Sayfa/Toplam Sayfa: 24 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.4. Ceyhan Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası

25 Sayfa/Toplam Sayfa: 25 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Su Kalitesinin ve Kirlilik Yüklerinin Belirlenmesi Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yüzeysel su kaynaklarına ait yıllarını kapsayan ölçüm ve analiz verileri kullanılmıģtır. Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametrelerden olan KOĠ, BOĠ 5, NH 4 -N, NO 2 -N ve NO 3 -N (ġekil Y.5) cinsinden su kalitesi sınıfları (I, II, III, IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I, II, III, IV) belirlenmiģ ve yine CBS ortamında haritalandırılmıģtır.(ġekil Y.6 ġekil Y.8) Kentsel, endüstriyel, aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları ve yayılı kirleticilerle ilgili kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Yayılı kirleticilerden kaynaklanan kirlilik yükleri de havza bazında olmak üzere CBS ortamında haritalandırılmıģtır. Kirlilik yüklerinin hesaplaması ile ilgili olarak; kentsel alanların 2020, 2030 ve 2040 yıllarına ait 30 yıllık nüfus projeksiyonları yapılmıģ ve bu projeksiyonlara bağlı olarak gelecekteki kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. Nüfus tahminleri yapılırken, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini olabildiğince gerçekçi bir Ģekilde tahmin etmek amaçlanmıģtır. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısını en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Kirlilik Yükleri ile ilgili çalıģmalar sonucunda Ceyhan Havzası için elde edilen bilgiler Ģu Ģekilde özetlenmektedir: Kentsel Kirlilik: Mevcut durumda Ceyhan Havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 98 yerleģim yerinin (tüm belediyeler ve N>2.000 olan köyler) 3 ünde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza da bulunan 3 adet kentsel atıksu arıtma tesisi ile kiģiye hizmet verilmekte olup; bu durum havza nüfusunun %18 ine karģılık gelmektedir. Buna göre havzada 2009 yılında üretilen kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları KOĠ için ton/yıl (% 76), TN için ton/yıl (%92) ve TP için ise 553 ton/yıl (%92) dır.

26 Sayfa/Toplam Sayfa: 26 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.5. Ceyhan Havzası Su Kalite Sınıfı (KOĠ, NH 4-N, NO 2-N ve NO 3-N) Haritası

27 Sayfa/Toplam Sayfa: 27 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.6.Ceyhan Havzası A Grubu (Fiziksel ve Ġnorganik) Su Kalite Sınıfı Haritası

28 Sayfa/Toplam Sayfa: 28 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.7. Ceyhan Havzası B Grubu (Organik) Su Kalite Sınıfı Haritası

29 Sayfa/Toplam Sayfa: 29 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.8. Ceyhan Havzası C Grubu (Ġnorganikler-Metaller) Su Kalite Sınıfı Haritası

30 Sayfa/Toplam Sayfa: 30 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Endüstriyel Kirlilik: Havzada oluģan ve alıcı ortama verilen endüstriyel atıksuların tamamı havza içinde kalmaktadır yılı için havzaya ulaģan kısımları sırası ile KOĠ ton/yıl, AKM ton/yıl, TN 431 ton/yıl ve TP ise 101 ton/yıl olarak hesaplanmıģtır. Düzenli Depolama Alanı Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Kirlilik: Kirlilik oluģumunda düzensiz katı atık depolarından kaynaklanan sızıntı sularının önemli bir payı bulunmaktadır. Havza sınırları içerisinde bulunan katı atık bertaraf tesislerinde oluģan sızıntı sularından kaynaklanan yüklerin hesabında, bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan kirlilik yükleri mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespit edilmiģtir. Ceyhan Havzası nda 2010 yılı için düzenli katı atık depolama sahası bulunmadığı için buradan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükü gelmediği kabul edilmiģtir. Katı Atık Ana Planı na göre yapılan hesaplamalara bağlı olarak, 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iģletmeye alınmalarının ardından bir artıģ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 686, TN için 146, TP için ise 2 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir. Ancak düzenli depolama sahaları ile birlikte sızıntı suyu artıma tesislerinin de devereye gireceği düģünülerek, oluģan kirliliğin havzaya ulaģmayacağı öngörüsü yapılmıģtır. Yayılı Yüklerden Kaynaklanan Kirlilik: Yayılı kirlilik yükleri türleri besi maddesi parametreleri olan azot(n) ve fosfor(p) bazında hesaplanmıģtır. Ġleride yapılacak planlama çalıģmalarına temel teģkil etmesi açısından 2010 yılı için hesaplanan besi maddesi yükleri 2020, 2030 ve 2040 yılları için tahmini ve alansal dağılım olarak verilmiģtir. Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Ceyhan Havzası nda, toplam yayılı kirleticilerde, TN yükü açısından ton/yıl (toplam yayılı yükün %57 si) ile baģı çeken gübre kullanımını, ton/yıl (toplam yayılı yükün %20 si) ile hayvancılık faaliyetleri ve ton/yıl (toplam yayılı yükün %16 sı) ile arazi kullanımı kaynaklı kirlilik (orman, çayır-mera-otlak, kentsel ve kırsal yerleģim alanları yüzeysel akıģları) takip etmektedir. Atmosferik taģınım (933 ton/yıl), düzensiz katı atık depo alanları kaynaklı sızıntı suyu yükleri (137 ton/yıl) ve foseptiklerden çıkıģ suları kaynaklı yayılı yükler (483 ton/yıl), TN açısından toplamda %7 lik bir paya sahiptir. Yayılı

31 Sayfa/Toplam Sayfa: 31 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yükler TP parametresi açısından incelendiğinde ise kirlilikteki en büyük payın yine tarımsal gübre kullanımı olduğu (%80;2.150 ton/yıl) görülmektedir. Gübre kullanımını takiben hayvancılık (%14;374 ton/yıl), foseptikler (%3;74 ton/yıl) ve, çayır-meralar ile ormanlardan kaynaklanan fosfor yükleri (%3;87 ton/yıl) lük bir paya sahiptir yılı havzaya ulaģan toplam azot (TN) yükü ton/yıl, toplam fosfor (TP) yükü ton/yıl dır. Ceyhan havzasına ait TN ve TP yük dağılımları ġekil Y.9 - ġekil Y.11 de verilmektedir.

32 Sayfa/Toplam Sayfa: 32 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.9. Ceyhan Havzası TN Dağılım Haritası

33 Sayfa/Toplam Sayfa: 33 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.10. Ceyhan Havzası TP Dağılım Haritası

34 Sayfa/Toplam Sayfa: 34 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.11. Ceyhan Havzası Yayılı TN vetp Yükleri Dağılımı Noktasal ve Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki kentsel yerleģimlerden, endüstriyel tesislerden ve düzenli katı atık depolarından kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir yılı için noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında %16, TP parametresi bazında %20 dir. Noktasal TN yükleri 2010 yılında 3815 ton/yıl iken, 2040 yılında 3442 ton/yıl değerine inmektedir. TP yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir düģüģle 654 ton/yıl dan 664 ton/yıl değerine ulaģmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiģimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiģim söz konusudur yılında ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında ton/yıl seviyesine inmekte olup; %33 oranında bir azalma söz konusudur. TP yükleri değeri de benzer Ģekilde ton/yıl dan ton/yıl değerine inmektedir. Ceyhan Havzası ndaki toplam kirlilik yükleri genel özeti Tablo Y.3 te verilmektedir. Tablo Y.3. Ceyhan Havzası ndaki Toplam Kirlilik Yükleri Yükler (ton/yıl) Toplam Azot (TN) Toplam Fosfor (TP) Yıllar Noktasal Noktasal Kentsel Endüstriyel Yayılı Toplam Kentsel Endüstriyel Yayılı Toplam

35 Sayfa/Toplam Sayfa: 35 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Planlanması ve Fizibilite ÇalıĢmaları Kentsel AAT planlama ve fizibilite çalıģmaları, Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi nin en önemli adımlarından birisidir. Bu iģ adımı, proje kapsamındaki tüm yerleģim birimleri için kentsel atıksu arıtma tesislerinin alternatifli planlanması, planlanan tesisler için fizibilite çalıģmalarının yapılması, AAT lere atıksu taģıyacak kolektör hatlarının güzergâhlarının belirlenmesi ve bunların maliyet analizlerinin yapılması gibi faaliyetleri kapsamaktadır. Planlanan kentsel atıksu arıtma tesisleri özellikleri ile birlikte CBS ortamında yerini almıģtır. Mevcut AAT lerin değerlendirilmesi aģamasında; havzalarda gerçekleģtirilen saha çalıģmaları kapsamında mevcut kentsel AAT leri yerinde incelenmiģ, ve yenileme veya kapasite artıģı ihtiyaçları tespit edilmiģtir. Bu tespitler planlama çalıģmalarına da yansıtılmıģtır. Ayrıca, planlama çalıģmalarında oluģturulan arıtma senaryolarında öngörülen esaslara göre, çevresindeki yerleģim birimlerinin atıksularını arıtması planlanan mevcut AAT ler için gerekli kapasite artıģları ve buna bağlı maliyet değerlendirmeleri de planlama çalıģmalarında yer almaktadır. Mevcut tesislerin yanında diğer kurumlarca (Belediyeler, Ġller Bankası, Çevre ve Orman Bakanlığı) AAT ler için yapılmıģ olan fizibilite ve kesin projeleri mevcut ise, bunlar da ilgili kurumlarla beraber değerlendirilmiģ ve planlama çalıģmalarında yer almıģtır. Bu kapsamda ekonomik ve topografik Ģartlar göz önünde bulundurularak, 3 farklı senaryo için AAT planlamalarının alternatifleri üretilmiģtir: 1. Alternatif: Maksimum sayıda AAT ve minimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak zaruri görülenler hariç olmak üzere tüm yerleģim birimleri için tekil atıksu arıtma tesisleri planlanmıģtır. 2. Alternatif: Minimum sayıda AAT ve maksimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Ortak arıtma yapmaları teknik olarak mümkün olmayanlar hariç olmak üzere havza içindeki yerleģim birimlerinin atıksularının mümkün olan en az sayıda AAT de arıtılması planlanmıģtır. 3. Alternatif: Optimum sayıda AAT ve optimum uzunlukta kolektör hatlarının oluģacağı planlama senaryosu hazırlanmıģtır. Teknik olarak birleģmeleri mümkün olmayanlar hariç olmak üzere

36 Sayfa/Toplam Sayfa: 36 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT ler, tek ya da gerekli görülmesi halinde daha fazla sayıda ilçe sınırları içerisinde ortak olarak planlanmıģtır. Arıtma senaryolarında öngörülen tesisler herhangi bir AAT den faydalanmayan yerleģim birimleri için planlanmıģtır. Ayrıca, AAT ye bağlı olan ancak AAT de yenileme yapılması gereken yerleģim birimleri ile bağlı olduğu tesiste kapasite artıģı yapılması geren yerleģim birimleri de çalıģmalara dâhil edilmiģtir. Herhangi bir AAT ye bağlı olan, atıksuları %90 ın üzerinde bir oranla arıtılan ve tesisinde herhangi bir yenileme ihtiyacı bulunmayan yerleģim birimleri maliyet analizi ve fizibilite çalıģmalarına dâhil edilmemiģtir. Planlanan AAT ler için proses seçimi gerçekleģtirilirken, söz konusu tesisten faydalanacak nüfus değeri esas alınmıģtır. Planlanan AAT leri için proses seçimi gerçekleģtirilirken öncelikli olarak mevcut mevzuat göz önünde bulundurulmuģtur. Buna göre, Kentsel Atıksu Artıma Yönetmeliği, Kentsel Atıksu Arıtma Yönetmeliği Hassas ve Az Hassas Alanlar Tebliği ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmelikleri nde belirlenen hususlar ıģığında, söz konusu tesislerden faydalanacak nüfus değerleri esas alınarak proses seçimi kriterleri belirlenmiģtir. Ceyhan Havzası, Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği Hassas Ve Az Hassas Su Alanları Tebliği ne göre EK 1A da sıralanan hassas havzalar arasında yer almamaktadır. Söz konusu Tebliğe ait EK 1C de Hassas Koy, Körfez ve Kıyılar sıralanmıģtır. Buna göre; bir kısmı Ceyhan Havzası etki alanı içerisinde yer alan Ġskenderun- Mersin Mezitli kıyı Ģeridi Hassas Alan olarak ilan edilmiģtir. Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği ne göre hassas alanlara nüfusu den büyük yerleģim birimlerinden yapılacak kentsel atıksu deģarjları için ileri arıtma mertebesinde atıksu arıtma zorunluluğu getirilmiģtir. Bu nedenle söz konusu kıyı Ģeridine deģarj yapan ve nüfusu den büyük yerleģim birimleri ve/veya atıksu arıtma birlikleri için planlanan Kentsel Atıksu arıtma Tesislerinde ileri arıtma yapmaya imkan veren proses tipleri seçilmiģtir. Bu bağlamda tesise bağlı nüfus değerine göre proses seçimi Tablo Y.4 te verildiği gibi yapılmıģtır.

37 Sayfa/Toplam Sayfa: 37 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.4. Proses Seçim Kriterleri NÜFUS ARALIĞI YERLEġĠM DURUMU PROSES TĠPĠ ARITMA MERTEBESĠ ÖN ARITMA* ÇAMUR ARITMA Ġçme Suyu Havzası Paket Arıtma Ġkincil KI Çamur Kurutma Yatakları N<2000 Hassas Alan Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI/Foseptik -/Kurutma Yatakları Diğer Doğal Arıtma/Paket Arıtma Ġkincil KI+Foseptik -/Kurutma Yatakları 2000<N<10000 Ġçme Suyu Havzası Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil/ileri KI+ĠI+YAKT Hassas Alan ** Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Diğer ** Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil KI+ĠI+YAKT Ġçme Suyu Havzası *** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Graviteli Yoğ. + Mekanik/Kurutma Yatakları Mekanik 10000<N<50000 Hassas Alan *** BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+YAKT Mekanik Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil Graviteli Yoğ. + Mekanik Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri 50000<N< Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Mekanik Diğer Uzun Havalandırmalı Aktif Çamur Ġkincil Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri <N< Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Mekanik Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri Ġçme Suyu Havzası BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri N> Hassas Alan BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri KI+ĠI+HKT Çamur Çürütme + Mekanik Diğer BNR (Karbon + Besi Maddesi Giderimi) Ġleri * KI:Kaba Izgara ĠI:Ġnce Izgara YAKT: Yatay AkıĢlı Kum Tutucu HKT: Havalandırmalı Kum Tutucu ** Nüfusu ile arasında olan ve içme suyu havzası içerinde yer almayan yerleģim birimleri için aktif çamur sistemi öngörülmüģtür. Ancak doğal arıtma sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıģ/ inģaata baģlamıģ veya tesisi iģletmeye almıģ yerleģimler için ön görülen kriterlerin dıģına çıkılarak doğal arıtma sistemi planlanmıģtır. *** Nüfusu ile arasında olan ve içme suyu havzasında ve hasas alan içerisinde kalan yerleģim birimleri için ileri arıtma yapabilen aktif çamur sistemleri ön görülmüģtür. Ancak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi olarak planlama ve projelendirme safhalarını tamamlamıģ/ inģaata baģlamıģ veya tesisi iģletmeye almıģ yerleģimler için ön görülen kriterlerin dıģına çıkılarak ikincil arıtma mertebesinde aktif çamur sistemi planlanmıģtır

38 Sayfa/Toplam Sayfa: 38 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Maliyet Analizi ve Fizibilite Çalışmaları Maliyet analizi ve fizibilite çalıģmaları yukarıda açıklanmıģ olan 3 arıtma senaryosunun her biri için tekrarlanmıģtır. Maliyet analiz çalıģmalarında 3 alternatif senaryo arasında ekonomik olarak en uygun olan alternatifin belirlenmesi amaçlanmıģtır. Fizibilite çalıģmaları öngörülen 3 farklı senaryoda belirlenen tüm kentsel AAT lerin her biri için ilk yatırım maliyetleri, inģaat, mekanik ekipman, elektrik ve otomasyon maliyetlerini içerecek biçimde yıllık bazda hesaplanmıģtır. Ayrıca AAT lerin ilk yatırım maliyetleri ve 30 yıllık toplam iģletme maliyetlerinin Ģimdiki zaman değerlerini kapsayan toplam atıksu arıtma maliyetleri, arıtılan atıksuyun m 3 ü baģına toplam iģletme maliyetleri ile toplam atıksu arıtma maliyetleri de hesaplanmıģtır. Bunun yanında kolektör hatlarının her biri için inģaat maliyetleri ile terfi merkezlerine ihtiyaç duyulması halinde, bunların ilk yatırım ve iģletme maliyetleri de dikkate alınmıģtır. Toplam maliyetler üzerinden alternatiflerin birbiriyle mukayeseleri sonucu karģılaģtırmalı maliyet analizi çalıģması yapılmıģtır. Yapılan mukayesenin sağlıklı olabilmesi için, 3 alternatif için aynı yöntem ve kabullerin kullanılması gerekliliği göz önünde bulundurulmuģtur. ÇalıĢmalar kapsamında Ceyhan Havzası nda kurulması planlanan AAT ler, arıtma teknolojilerine göre gruplandırılarak Tablo Y.5 ve Tablo Y.6 da revizyon yapılması planlanan AAT ler Tablo Y.7 de verilmektedir.

39 Sayfa/Toplam Sayfa: 39 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.5. AKTĠF ÇAMUR Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT NĠN BULUNDUĞU ĠL AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU AAT PROSES TĠPĠ ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) I-1 Adana Ceyhan Ġleri Arıtma I-2 Osmaniye Toprakkale Ġkincil Arıtma I-3 Osmaniye Tüysüz I-4 Osmaniye Cevdetiye I-5 Adana Sumbas I-6 Adana Doruk I-7 Adana Kurtpınar I-8 Adana Mercimek I-9 Adana Ġmamoğlu I-10 Osmaniye Hasanbeyli I-11 Osmaniye Bahçe Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma Ġkincil Arıtma I-12 Osmaniye Kadirli Ġleri Arıtma I-13 Adana Büyükmangıt Ġkincil Arıtma II-1 KahramanmaraĢ Önsen Fatmalı Ġleri Arıtma II-2 KahramanmaraĢ Kılılı Türkoğlu Ġleri Arıtma KahramanmaraĢ II-3 KahramanmaraĢ Karacasu Ġleri Arıtma Hacımustafa II-4 KahramanmaraĢ Kavlaklı Ġleri Arıtma II-5 Osmaniye Düziçi Ġleri Arıtma II-6 Osmaniye Gökçayır II-7 KahramanmaraĢ Ġmalı Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma

40 Sayfa/Toplam Sayfa: 40 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT NĠN BULUNDUĞU ĠL AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU AAT PROSES TĠPĠ ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) II-8 KahramanmaraĢ YeĢilyöre II-9 KahramanmaraĢ Dadağlı II-10 KahramanmaraĢ Kale II-11 KahramanmaraĢ YeĢilova II-12 KahramanmaraĢ Andırın II-13 KahramanmaraĢ Döngele II-14 KahramanmaraĢ Kürtül II-15 KahramanmaraĢ Geben II-16 KahramanmaraĢ Elmalar II-17 KahramanmaraĢ Fatih Ellek Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma II-18 Osmaniye Atalan YarbaĢı Ġleri Arıtma Böcekli II-19 KahramanmaraĢ Karadere Paket Arıtma III-1 KahramanmaraĢ ġekeroba Beyoğlu Ġleri Arıtma III-2 Gaziantep Sakçagöze III-3 Gaziantep ġatırhüyük III-4 Gaziantep Atalar III-5 KahramanmaraĢ Evri III-6 KahramanmaraĢ Büyüknacar III-7 Adıyaman Belören III-8 KahramanmaraĢ Bozlar Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma

41 Sayfa/Toplam Sayfa: 41 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT NĠN BULUNDUĞU ĠL AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU AAT PROSES TĠPĠ ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) III-9 KahramanmaraĢ Çağlayancerit III-10 Adıyaman Balkar III-11 Adıyaman GölbaĢı Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma III-12 Adıyaman Harmanlı Ġkincil Arıtma III-13 KahramanmaraĢ Pazarcık Narlı Ġleri Arıtma IV-1 KahramanmaraĢ Göksun Ġleri Arıtma Demircilik Söğütlü IV-2 KahramanmaraĢ Çiçekköy Ġleri Arıtma Karaelbistan Elbistan IV-3 KahramanmaraĢ Ericek IV-4 KahramanmaraĢ Tombak IV-5 KahramanmaraĢ Çoğulhan ArıtaĢ Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma IV-6 KahramanmaraĢ Çobanbeyli Ġleri Arıtma Bakraç IV-7 KahramanmaraĢ Baydemirli IV-8 KahramanmaraĢ Ilıca IV-9 KahramanmaraĢ ġahinkayası IV-10 KahramanmaraĢ Tekir IV-11 KahramanmaraĢ Değirmendere IV-12 KahramanmaraĢ Kanlıkavak Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma

42 Sayfa/Toplam Sayfa: 42 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT NĠN BULUNDUĞU ĠL AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU AAT PROSES TĠPĠ ĠLK YATIRIM M. (EURO) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) IV-13 KahramanmaraĢ BarıĢ IV-14 KahramanmaraĢ Ekinözü IV-15 KahramanmaraĢ Ġğde Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma Ġleri Arıtma IV-16 KahramanmaraĢ Izgın Doğan Ġleri Arıtma IV-17 KahramanmaraĢ AfĢin Ġleri Arıtma IV-18 KahramanmaraĢ Büyükyapalak Ġleri Arıtma IV-19 KahramanmaraĢ Altınelma Ġleri Arıtma IV-20 KahramanmaraĢ Tanır Ġleri Arıtma IV-21 KahramanmaraĢ Büyükkızılcık Ġleri Arıtma IV-22 KahramanmaraĢ Bozhüyük Paket Arıtma IV-23 KahramanmaraĢ Paket Arıtma Çardak IV-24 KahramanmaraĢ Paket Arıtma Esence IV-25 KahramanmaraĢ Paket Arıtma Dağlıca IV-26 KahramanmaraĢ Paket Arıtma Büyüktatlı IV-27 KahramanmaraĢ Paket Arıtma Alemdar IV-28 KahramanmaraĢ Paket Arıtma TaĢoluk IV-29 KahramanmaraĢ Paket Arıtma Akbayır IV-30 KahramanmaraĢ BakıĢ Ġleri Arıtma TOPLAM

43 Sayfa/Toplam Sayfa: 43 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.6. DOĞAL ARITMA Sistemi Olarak Planlanan Atıksu Arıtma Tesisleri AAT NO (ATIKSU TOPLAMA ALANI) AAT NĠN BULUNDUĞU ĠL AAT BAĞLI YERLEġĠMLER PROJE NÜFUSU ĠLK YATIRIM M. (EURO) I-1-D Adana Çelemli I-2-D Osmaniye Kırmıtlı I-3-D Adana Zeytinbeli I-4-D Adana Kurtkulağı I-5-D Adana Birkent I-6-D Adana Kösreli I-7-D Adana Hamdilli I-8-D Adana Sağkaya I-9-D Adana Gazi I-10-D Osmaniye Mehmetli I-11-D Osmaniye Alibeyli I-12-D Adana Mustafabeyli I-13-D Adana YeĢilköy I-14-D Adana Kaldırım Tablo Y.7. Revizyonu Planlanan AAT ler AAT BAĞLI YERLEġĠMLER NÜFUS (2040) I-1-R Yumurtalık I-2-R Kozan TOPLAM REVĠZYON Fiziksel Arıtma Birimlerinin Yenilenmesi Stabilizasyon Havuzlarının Kısmi Havalandırmalı Lagünlere DönüĢtürülmesi ĠLK YATIRIM M. (EURO)) 30 YILLIK ĠġLETME M. ġzd (EURO) Fizibilite çalıģması yapılan 3 farklı arıtma senaryosu içinde toplam maliyetler açısından en düģük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 olarak belirlenmiģtir. Her üç alternatif için elde edilen toplam maliyetler Tablo Y.8 de verilmiģtir. Diğer arıtma senaryolarına göre toplam maliyetler açısından en düģük olan arıtma senaryosu Alternatif 1 dir. Bu senaryo kapsamında planlanan AAT lerin tamamlanma ve iģletmeye alınma zamanları, Çevre Kanunu Geçici Madde 4 ve ilgili diğer yönetmeliklerde verilmiģ olan süreler göz önüne alınarak, belediye nüfuslarına göre arasındaki yıllara kadar olacaktır. Buna göre planlanan AAT lerin tamamlanma zamanları nüfusu den fazla olan belediyeler için 2010; arasındaki belediyeler için 2012; arasındaki belediyeler için 2014; arasındaki belediyeler için 2017 yılıdır.

44 Sayfa/Toplam Sayfa: 44 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo Y.8. Ceyhan Havzası AAT Toplam Maliyetleri Senaryo Aktif Çamur Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro) AAT Yatırım Maliyeti Doğal Arıtma Yenileme Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti Kolektör Maliyeti Toplam Yatırım Maliyeti Toplam Maliyet Alternatif I Alternatif II Alternatif III Taslak raporda fizibilitesi yapılarak en uygun arıtma senaryosu olarak seçilen I. Alternatif, havzada yapılan üç adet toplantıda proje paydaģı olan belediyeler ve ilgili diğer kurum ve kuruluģların görüģüne sunulmuģtur. Toplantı sonucunda istenen değiģiklikler bu arıtma senaryosu üzerinde yapılarak AAT planlamaları son halini almıģtır. Nihai atıksu arıtma senaryosuna ait toplam maliyetler Tablo Y.9 da verilmiģtir. Tablo Y.9. Ceyhan Havzası Nihai Atıksu Arıtma Senaryosu için Hesaplanan Maliyetler Senaryo Aktif Çamur Atıksu Arıtma Maliyeti (Euro) AAT Yatırım Maliyeti Doğal Arıtma Yenileme Toplam ĠYM ĠĢletme Maliyeti Kolektör Maliyeti Toplam Yatırım Maliyeti Toplam Maliyet Nihai Planlaması yapılan kentsel AAT lerin yılları arasındaki nüfus aralıklarına göre ilk yatırım maliyeti ile kümülatif ilk yatırım maliyetlerine ait grafikler ġekil Y.12 de verilmektedir. Buna göre müstakil olarak planlanan AAT lerin hizmet ettiği belediye nüfusu den fazla ise AAT nin iģletmeye alma yılı 2010, arasında ise 2012; arasında ise 2014; den az ise 2017 olarak alınmıģtır. Birden fazla yerleģimin aynı AAT ye bağlı olduğu durumlarda (ortak arıtma), AAT nin hizmet ettiği nüfusa bakılmaksızın. AAT ye bağlı ve nüfusu en büyük olan yerleģim yeri için mevzuatta öngörülen süreye kadar tesisin iģletmeye alınacağı kabul edilerek grafiklerde gösterilmiģtir. Bununla birlikte nüfusu üzerinde olan yerleģim yerleri için verilen süre dolduğundan eylem planı takviminde söz konusu yerler için bu süre 2012 olarak öngörülmüģtür. Ceyhan Havzası nda seçilen arıtma senaryosunda planlaması yapılmıģ ve iģletmeye alınması için; 2010 yılına kadar süresi olan AAT lerin ilk yatırım maliyeti (ĠYM) , 2012 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM , 2014 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM ; 2017 yılına kadar süresi olan AAT lerin ĠYM dur. Ceyhan Havzası nda planlanan AAT ler ġekil Y.13 te verilmiģtir.

45 Sayfa/Toplam Sayfa: 45 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 * Nüfusu 'den fazla olan yerleģim yerlerinde, Çevre Kanunu Geçici Madde 4'e göre belirlenmiģ olan AAT'ni iģletmeye almak için aģılmaması gereken süredir. Ancak bu süre dolduğundan iģ takviminde 2012 yılı olarak öngörülmüģtür. ġekil Y.12. Ceyhan Havzası Planlanan Kentsel AAT Ġlk Yatırım Maliyetleri

46 Sayfa/Toplam Sayfa: 46 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Y.13. Ceyhan Havzası AAT Planlama Haritası

47 Sayfa/Toplam Sayfa: 47 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: ÇalıĢmaların Coğrafi Bilgi Sistemine (CBS) Aktarılması Proje kapsamında öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup, proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında ÇOB sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bilindiği gibi tüm dünyada olduğu gibi Ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan CBS teknolojisi mekansal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS 'nin etkin bir Ģekilde kullanılması bir zorunluluk haline gelmiģtir. Burada unutulmaması gereken diğer bir husus, klasik yöntemlerle bir yıllık bir sürede Türkiye nin %52 nüfusuna hitap eden ve belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının hem çok zor olacağı ve hem de doğruluk açısından aynı hassasiyeti taģımayacağıdır. Bu nedenle, CBS kullanımı bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir aracı olmuģtur. Bütüncül bir yaklaģımla CBS ile 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanmasında elde edilen faydalar aģağıda özetlenmiģtir. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama, vb. faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması klasik sistemlere göre daha kolay ve hızlı olmuģtur. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler, CBS ortamına aktarıldığı için zaman içerisinde gerek yeni toplanmıģ, süreç içerisinde toplanan veri ve gerekse mevcut verilerin güncellenmesi daha kolay ve ucuz olmuģtur. Havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümünde oluģturulan CBS önemli bir altlık olacaktır. OluĢturulan CBS tabanı sayesinde, havzalar bazında zamanla artacak veri ve bilgi yoğunluğu karģısında verilerin daha hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edilmesine olanak sağlanacaktır. Projede her havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturma yoluna gidilmiģtir. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanmıģtır.

48 Sayfa/Toplam Sayfa: 48 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. 7. Havzalarda Yapılan PaydaĢ Toplantıları Yukarıda bahsedilen proje çalıģmaları sırasında projenin amaç ve kapsamının anlaģılabilir olması ve projede yapılan çalıģma sonuçlarının proje tamamlandıktan sonra sürdürülebilir olması açısından havza bazında açılıģ ve paydaģ toplantıları baģlığı altında toplantılar düzenlenmiģtir. Bu toplantılar, baģta Çevre ve Orman Bakanlığı Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü BaĢkanlığı nda olmak üzere; Havza koordinatörü olan Ġl Çevre Orman Müdürlükleri ile havzadaki diğer Çevre ve Orman il Müdürlükleri, TÜBĠTAK MAM, proje danıģmanları ve hizmet alımı yapılan firmalar, havzada yer alan Belediyeler, Ġller Bankası, il Özel Ġdareleri, Tarım Ġl Müdürlükleri ve havzada yer alan Sivil Toplum KuruluĢlarının katılımıyla gerçekleģtirilmiģtir. AçılıĢ toplantıları her bir havzadaki koordinatör ilde Ekim-Aralık 2009 tarihlerinde gerçekleģtirilmiģtir. Proje çalıģmalarının ilerlemesi ve Havza bazında atıksu arıtma tesisi planlamalarının tamamlanması sonucunda Mayıs-Temmuz 2010 tarihlerinde yine 11 havzada 1. paydaģ toplantıları düzenlenmiģtir. Taslak raporların Bakanlık a sunulmasının ardından Eylül 2010 da 2. PaydaĢ toplantıları yapılmıģtır. Ceyhan Havzası AçılıĢ Toplantısı 22 Aralık 2009 tarihinde Adana ilinde, 1. paydaģ toplantısı 21 Mayıs 2010 tarihinde KahramanmaraĢ ilinde, 2. paydaģ toplantısı, tarihinde Adana ilinde, 3. paydaģ toplantısı ise 22 Aralık 2010 tarihinde KahramanmaraĢ ilinde gerçekleģtirilmiģtir. PaydaĢlarla yapılan bu toplantılar neticesinde alınan geri bildirimler değerlendirilmiģ olup, özellikle planlamalara ve projenin diğer kısımlarına yansıtılmıģtır. 8. Eylem Planlarının Hazırlanması Proje kapsamında yapılan çalıģmalar neticesinde havzadaki sorunlar ve çözüm önerilerine yönelik Eylem Planları hazırlanmıģtır. Eylem planlarında yapılması gereken iģlerin süresi ve iģi yapacak sorumlu kurum ve kuruluģlarda belirtilmiģtir. Proje faaliyetlerine iliģkin iģ programı Havza Koruma Eylem Planı Nihai Rapor da detaylı olarak anlatılmıģtır. Ceyhan Havzası için önerilen eylemler kısa, orta ve uzun vadede yapılması gerekenler Ģeklinde gruplandırılmıģtır. Buna göre, otuz yıllık planlamayı kapsayan bu süreçte ilk 5 yıl ( ) kısa vade, ikinci 5 yıl ( ) orta vade ve sonraki 20 yıl ( ) ise uzun vade olarak belirlenmiģtir.

49 Sayfa/Toplam Sayfa: 49 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kısa Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Ceyhan Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan ilk 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Nüfusu den büyük olan tüm yerleģim yerlerinde (KahramanmaraĢ ve Ceyhan) 2012 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. Nüfusu den büyük olan tüm yerleģim yerlerinde mevzuata uygun olarak 2014 yılının 6. ayına kadar kentsel AAT lerin yapılması gerekmektedir. Elbistan Termik Santrali, OSB lerin (KahramanmaraĢ ve Kadirli), Elbistan ġeker fabrikası ve tüm tekil endüstrilerin 2012 yılı sonuna kadar mevzuatta belirtilen deģarj standartlarına uymaları için gerekli düzenlemeleri (AAT inģaatı, deģarj izninin alınması vb.) yapmaları gerekmektedir. Osmaniye de zeytinyağı üretimi yapan iģletmelerde, zeytin karasuyundan kaynaklanan kirliliğin önlenmesi için sektörel iģbirliği toplantıları yapılmalı ve neticede belirlenecek olan çözüm yöntemlerinin 2015 yılı sonuna kadar uygulamaya geçirilmesi gerekmektedir. Bunun yanında bu tür tesislerden kanalizasyona ve alıcı ortama yapılan tüm kontrolsüz deģarjların acilen önlenmesi için gerekli tedbirlerin alınması Ģarttır. Mevcut atıksu deģarjları alıcı ortamlarının yeniden değerlendirilmesi ve gerekli olanlar için en uygun alıcı ortam rehabilitasyon projelerinin geliģtirilmesi gerekmektedir. Yeni atıksu deģarjları için en uygun alıcı ortam seçeneklerinin uygulanması gerekmektedir. Havzada yer alan tüm yerleģim yerlerinde, bağlı oldukları katı atık birliklerinin nüfusu den büyük olan belediyelerin, en geç 2012 yılının 6. ayına kadar katı atık bertarafında düzenli depolamaya geçmesi, 2015 yılı baģlangıcına kadar katı atık düzensiz depolama alanlarının rehabilitasyonun tamamlanması gerekmektedir. Tehlikeli ve özel atıkların bertarafı ile ilgili olarak, atık üreticileri ile sorumlu kurum ve kuruluģların bilinçlendirilmesi için yürütülecek faaliyetlerin 2011 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. Havza genelinde faaliyet gösteren ve çevresel açıdan baskı unsuru olan taģ ocakları ve maden sahaları en geç 2015 yılı sonunda kadar rehabilite edilmelidir.

50 Sayfa/Toplam Sayfa: 50 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzada içme ve kullanma suyu temini amacıyla kullanılan AslantaĢ ve Ayvalı Barajları nda özel hüküm belirleme ihtiyacının tespit edilmesi çalıģmalarının 2012 yılı sonuna kadar tamamlanmıģ olması gerektiği düģünülmektedir. Ağaçlandırma ve erozyon kontrolü çalıģmaları kapsamında gerçekleģtirilecek olan etüt ve projelendirme çalıģmalarının 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması gerekmektedir. Yumurtalık lagününde erozyon kontrolü çalıģmalarının 2014 yılına kadar yapılması gerekmektedir. Havzadaki tüm su kaynaklarının potansiyelinin belirlenmesi için yapılacak envanter çalıģmalarının 2013 yılı sonuna kadar, su kaynaklarının en iyi Ģartlarda yönetimi için gerekli yapılanmanın ise 2015 yılı sonuna kadar gerçekleģtirilmiģ olması gerektiği düģünülmektedir. Su kaynakları yönetiminin önemli bir parçası olan akım ve su kalitesi izleme sisteminin 2013 yılı sonunda kurulması, akarsu ıslah çalıģmalarının ise 2015 yılı sonuna kadar tamamlanması planlanmıģtır. Havzadaki inģaat ve planlama aģamasında olan bütün HES lerde gerekli ekolojik debi belirleme çalıģmalarının 2012 yılı sonuna kadar yapılması gerekmektedir. Orta Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Ceyhan Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan ikinci 5 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir: Nüfusu in altında olan belediyeler ile nüfusu in üzerinde olan kırsal köylerde mevzuata uygun olarak 2017 yılının 6. ayına kadar AAT lerin yapılması gerekmektedir. Tarım ve hayvancılık gibi faaliyetlerden kaynaklanan yayılı kirliliğin önlenmesi amacıyla yapılacak olan envanter oluģturma, eğitim ve bilinçlendirme çalıģmalarının 2019 yılı sonuna kadar yapılması gerektiği düģünülmektedir. Akarsular üzerinde planlama ve inģaat aģamasında olan baraj ve regülatör tesislerinin envanter çalıģmalarının yapılması gerekmektedir. Uzun Vadede Yapılması Gerekenler ( Dönemi) Ceyhan Havzası nda yılları arasındaki dönemi kapsayan 10 yıllık sürede yapılması gerekenler Ģu Ģekilde belirlenmiģtir. Eylem Planı kapsamında gerçekleģtirilecek tüm faaliyetler Çevre Su Ajansı veya benzeri bir kurum (HSA/ÇĠB) tarafından devamlı surette izlenecek ve mevzuata uygunluğu denetlenecektir.

51 Sayfa/Toplam Sayfa: 51 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 EXECUTIVE SUMMARY Increasing water demand with an increasing population, problems related to scarcity of water resources, overconsumption and pollution of water in parallel to developing industrial and agricultural activities, increased the importance of water resources management on watershed basis. On the 9 th article of No:4856 Act on the Organization and Missions of Ministry of Environment and Forestry, General Directory of Environment was nominated by doing the necessary work in order to prepare plans for water protection and usage, and providing an integrated watershed-based management of terrestrial water and soil resources. Besides on the 5 th article of Water Pollution Control Act published in 2004 in Official Gazette with an issue number of 25687, it was stated that Water Protection Action Plans are made by Ministry of Environment and Forestry by consulting with General Directorate of DSĠ (State Water Works) and other related enterprizes. Within this framework, work on preparation of Watershed Protection Action Plans was started by the Ministry of Environment and Forestry of Turkish Republic. Initially, 25 hydrological watersheds of our country were rated considering the water quality, pollutant sources, protection areas and drinking water resources in the watershed. Based on this prioritization, protection action plans were already completed for 4 watersheds. Preparation of protection action plans for 11 of the remaining 21 watersheds were undertaken by TUBITAK Marmara Research Center and started after being signed by the Ministry of Environment and Forestry- General Directorate of Environmental Management and TUBITAK Governorship on August 12, The project was finalized on December 3, 2010 with the completion of amendments in planning of wastewater treatment facilities. Watershed Protection Action Plans will contribute to Türkiye in the process of nomination for European Union in order to comply with Water Framework Directive which came into force in 2000 and forms a basis for all EU water directives, and to form a basis for preparation and application of River Basin Management Plans which will include the necessities of the directive. The total population of the residential areas within the scope of the Project is according to the census of population by the year 2009 with respect to the address-based registration system. This population refers to 52 % of the total population of Türkiye (Figure Y1). The total area considered in the Project equals to 40 % of the total area in Türkiye (Figure Y2).

52 Sayfa/Toplam Sayfa: 52 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y1. Population of Project Area Figure Y2. Project Area Within the scope of the Project, Watershed Protection Action Plans were prepared for the following 11 hydrological watersheds based on 5 th Figure Y3). article of Water Pollution Control Act Ceyhan Basin Kızılırmak Basin Marmara Basin Susurluk Basin Kuzey Ege (North Aegean) Basin Küçükmenderes Basin Büyükmenderes Basin Burdur Basin Yeşilırmak Basin Konya Closed Basin Seyhan Basin

53 Sayfa/Toplam Sayfa: 53 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.3. Watersheds within the Scope of the Project Within the Project, in order to prevent pollution and protection or rehabilitation of water resources, present situation of the watershed was initially determined in terms of water resources potential, point and non-point sources of pollution and water quality. Later, short, medium and long term planning was made considering priorities, technological and economical feasibility and sustainability. All those works were shared with the authorities in the watershed, the Ministry of Environment and Forestry holding the first place. Within the general work plan of the Project, consultancy service was undertaken by Biosfer Consultancy Engineering and Trade Ltd. Corp.. One of the important work packages of the Project consisting of municipal wastewater treatment plant planning and feasibility works was undertaken by Mimko Engineering Manufacturing Consultancy Coordination and Trade Corp. through service procurement. The work packages accomplished within the concept of the Project are as follows: 1. Determination of the General Situation of the Watershed Within this work package, location, geographical characteristics, water resources, meteorological characteristics, agricultural and industrial properties which define the watershed were compiled and mapped through Geographical Information Systems tools.

54 Sayfa/Toplam Sayfa: 54 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Leading Environmental Pressures and Hot Spots in the Watershed According to the obtained data, factors which lead to environmental pressure on the watershed are; untreated domestic and industrial wastewaters, solid waste dumping sites, pesticide and nutrient pollution as a result of widespread agriculture and animal farming, river water usage for cooling of Elbistan power plant, sand and gravel mining on river beds, erosion around the rivers, dam lakes and hydroelectric centrals. As a result of these pressures, Elbistan region, Sır Dam, Kartalkaya Dam, AslantaĢ Dam, Yumurtalık Lagoon and hydroelectric centrals were determined as hot spots. 2. Determination of Water Resources and Evaluation of Related Planning Present data on potential of surface and groundwater resources, their usage purposes, and allowance of water resources and future planning were specified. Considering the water requirement in the watershed, reuse of treated wastewater was evaluated. 3. On-Site Examination of Environmental Infrastructure All municipalities regardless of the population, villages with N>2000, organized industrial areas, other important pollution sources which discharge into receiving water resources, working and abandoned solid waste disposal sites were visited and the present infrastructure was investigated on-site. Within this scope, coordinates of the related places were recorded, and the present situation of the municipal wastewater treatment plants, wastewater treatment plants of individual industries and organized industrial areas which discharge into receiving water bodies and which account for priority problems for the watershed were investigated. Data obtained as a result of fieldwork were inserted into Excel tables and recorded under GIS. Within the scope of Project, 1435 residential centers were visited, 192 domestic wastewater treatment plants (WWTP), 1295 solid waste dumping areas, 29 sanitary landfills, 509 individual industrial plants with WWTP, 142 individual industrial plants without WWTP, and 70 organized industrial areas were examined on-site. During the field work for Ceyhan Watershed, 108 residential centers were visited, 3 domestic wastewater treatment plants, 98 solid waste dumping areas, 30 individual industrial plants with WWTP, 10 individual industrial plants without WWTP, and 3 organized industrial area were examined on-site. There is no operating sanitary solid waste disposal site in the watershed. WWTPs in operation and under construction are listed in Table Y.1. Table Y.2 shows the organized industrial areas and their situation of WWTP/discharge to sewer. The

55 Sayfa/Toplam Sayfa: 55 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 locations of environmental infrastructural facilities examined during field work are illustrated in Figure Y.4. Table Y.1. WWTPs in Operation and Under Construction in Ceyhan Basin WWTP LOCATION WWTP SITUATION YEAR OF START OF OPERATION DISCHARGE MEDIA Yumurtalık WWTP Adana/Yumurtalık In operation 2001 AyaĢ Creek Kozan WWTP Adana/Kozan In operation 1994 Tabak Creek Osmaniye WWTP Osmaniye In operation 2003 Horu Creek Table Y.2. Organized Industrial Areas in Ceyhan Basin OIA NAME LOCATION WWTP SITUATION DISCHARGE MEDIA Adana Hacı Sabancı OSB Adana In operation Ceyhan River KahramanmaraĢ OSB Adana/Kozan Being projected - Osmaniye OSB Osmaniye In operation Burnaz Spring group protection area Kadirli OSB Osmaniye/Kadirli - Municipal sewage

56 Sayfa/Toplam Sayfa: 56 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y4. Environmental Infrastructure Map for Ceyhan Basin

57 Sayfa/Toplam Sayfa: 57 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Determination of Water Quality and Pollution Loads For water quality classification, measurements and analysis of water resources between obtained by DSĠ (State Hydraulic Works) were used. Surface water quality classes were determined based on the quality classes criteria for terrestrial water resources described in Table 1 of Water Pollution Control Act. As long as there was sufficient data, for each DSĠ station, water quality classes (I,II,III,IV) were determined for COD, BOD 5, NH 4 -N, NO 2 -N and NO 3 -N which are important water quality parameters in terms of organic matter and nitrogen pollution (Figure Y.5). Water quality parameters were also determined with respect to main parameter groups (A, B, C) described in the same table. All these data were inserted into maps prepared by the use of GIS (Figure Y.6 - Figure Y.8). Pollution loads exerted by municipal and industrial wastewaters, working or abandoned solid waste disposal sites and non-point sources were calculated. Pollutant loads from point and non-point sources were mapped using GIS for each watershed. Pollutant loads were calculated for 2020, 2030 and 2040 based on 30-years projections of urban populations. The purpose of making population projections is estimating the future population changes as realistic as possible. Within the scope of the Project, population projection scenarios were developed for 30 years (until 2040) for the residential areas based on urban/rural, summer/winter and municipality populations. The scenario which best reflects the characteristics of the watershed area was selected and used in load calculations. Results obtained for Ceyhan Basin as a result of pollutant load calculations is as follows: Pollution from Urban Wastewater: In present, only 4 of 98 residential centers (municipalities and villages with N>2000) treat their domestic wastewaters in treatment plants in the Ceyhan Watershed. 4 domestic wastewater treatment plants in the watershed serve to people which refer to 18 % of watershed population. In 2009, the fractions of pollutant loads from urban wastewater sources which were discharged to the watershed were tons/year (76%) for COD, tons/year (92%) for TN and 553 tons/year (92%) for TP.

58 Sayfa/Toplam Sayfa: 58 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y5. Water Quality for Ceyhan Basin Based on Important Parameters (KOĠ, NH 4-N, NO 2-N and NO 3-N)

59 Sayfa/Toplam Sayfa: 59 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.6. Water Quality for Ceyhan Basin Based on Group A (Physical-Inorganic) Parameters

60 Sayfa/Toplam Sayfa: 60 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.7. Water Quality for Ceyhan Basin Based on Group B (Organic) Parameters

61 Sayfa/Toplam Sayfa: 61 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.8. Water Quality for Ceyhan Basin Based on Group C (Inorganic Pollution) Parameters

62 Sayfa/Toplam Sayfa: 62 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Pollution from Industrial Wastewater: Industrial wastewater produced in the watershed is discharged into receiving media with a ratio of 100 % into the watershed area. COD, TSS, TN and TP loads reaching the watershed were 14006, 5706, 431 and 101 tons/year respectively for the year Pollution From Leachates of Solid Wastes of Sanitary Landfills: Solid waste leachates constitute an important portion in the formation of pollution. In the calculation of pollutant loads originating from leachates of solid waste disposal sites in the watershed, future pollution loads were realistically estimated taking the present situation as basis. Since there are no sanitary landfills in operation, point-source pollutant loads from sanitary landfill leachates were considered as absent in Ceyhan Basin for the year These loads are expected to dramatically increase when the sanitary solid waste landfills will be put into operation by the year 2016 based on the calculations made according to the Solid Waste Master Plan. Therefore, loads will be 686 tons/year for COD, 146 tons/year for TN and 2 tons/year for TP in Later loads from sanitary landfill leachates are expected to slowly decrease through Pollution From Non-point Sources: Non-point pollution loads were calculated based on the important nutrients nitrogen (N) and phosphorus (P). In order to provide basis for future planning, nutrient loads calculated for 2010 and estimations for 2020, 2030 and 2040 were reported as area-based distributions. Non-point nitrogen pollution dominantly results from agricultural activities and animal farming. In the Ceyhan Basin, fertilizers lead the sources of non-point pollutants in terms of N with a ratio of 57 % (11720 tons/year) in total, followed by animal farming with 20 % (4101 tons/year) and pollution caused by land use with 16 %(3382 tons/yar). Atmospheric deposition (933 tons/year), landfill leachates (137 tons/year) and septic tanks (483 tons/year) contribute 7 % in total in terms of TN. An investigation of non-point loads in terms of TP show that the largest portion 80 % (2.150 tons/year) belongs to agricultural fertilizer use. Fertilizer use is followed by animal farming 14% (374 tons/year), septic tanks 3 % (74 tons/year) and phosphorus from agricultural land, grass field, meadows and forests 3 % (87 tons/year). TN and TP loads reaching the watershed were and tons/year respectively for the year Distribution of TN and TP loads from non-point sources in Ceyhan Basin is shown in Figure Y.9 - Figure Y.11.

63 Sayfa/Toplam Sayfa: 63 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.9. Map Showing Distribution of TN Loads in Ceyhan Basin

64 Sayfa/Toplam Sayfa: 64 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.10. Map Showing Distribution of TP Loads in Ceyhan Basin

65 Sayfa/Toplam Sayfa: 65 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.11. Distribution of Non-point TN and TP Loads in Ceyhan Basin Comparison of Point and Non-point Pollution Loads: A comparison of pollution loads from non-point sources with point sources from urban areas, industrial facilities and solid wastes show that loads originating from point sources comprise a smaller fraction in total loads as expected. For 2010, the fraction of point sources is 16 % in terms of total-n and 20 % in terms of total-p. Total point-source nitrogen loads was calculated as 3815 tons/year for 2010, and will decrease to 3442 tons/year in Total point-source phosphorus loads will increase a little from 654 tons/year to 664 tons/year during this 30 year time span. Despite those small changes in loads from point-sources, the amount of change is much higher in the case of non-point sources. Total non-point source nitrogen load of tons/year in 2010 will decrease to tons/year in 2040 with about 40 % decrease. Similarly, total phosphorus load will decrease from 2688 tons/year to 1602 tons/year. Summary of total pollution load in Ceyhan Basin is shown in Table Y.3. Table Y.3. Total Pollution Load in Ceyhan Basin Load (tons/year) Years Total Nitrogen (TN) Total Phosphorus (TP) Point Non-point Total Point Non-point Total Domestic Industrial Domestic Industrial

66 Sayfa/Toplam Sayfa: 66 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Planning of Municipal Wastewater Treatment Plants and Feasibility Studies Planning of municipal wastewater Treatment plants and feasibility studies is one of the most important steps of the project Preparation of Watershed Protection Action Plans. This work package involves planning of municipal wastewater treatment plants with several alternatives, performing feasibility studies for the planned facilities, determination of the route for wastewater collector lines and making cost analysis. Planned wastewater treatment plants and their characteristics were placed into GIS. During the fieldwork in the watersheds, present municipal WWTPs were investigated on-site and requirements were determined for renewal or capacity increase. These were incorporated into the planning. Additionally, according to the basis anticipated by the treatment scenarios formed during the planning studies, capacity increases required for present WWTPs in order to treat the wastewaters of the surrounding municipalities and cost analysis related to these also take place in planning. Besides the present facilities, feasibility or final WWTP projects made by other enterprises (Municipalities, Provinces Bank, Ministry of Environment and Forestry) were placed into planning after being discussed with the related enterprises. Three different scenarios were produced for WWTP planning considering the economical and topographical aspects: Alternative 1: Planning scenario was based on providing maximum wastewater treatment plant and minimum collector line. Separate WWTPs were planned for all residential centers except those technically mandatory to use a collective treatment system. Alternative 2: This scenario involved planning based on minimum WWTP and maximum collector line. It was planned to treat wastewaters with a minimum number of WWTs as long as possible except those technically impossible to make a collective treatment. Alternative 3: Planning scenario was prepared to obtain an optimum number of WWTPs and optimum length of collector lines. Except the residential areas which are technically impossible to make a collective treatment, WWTPs were planned separately or collectively.

67 Sayfa/Toplam Sayfa: 67 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTPs suggested in treatment scenarios were planned for residential areas which do not discharge into any present WWTPs. In addition, residential areas, the WWTPs of which require renewals or capacity increases were also involved in planning studies. Residential areas which discharge into a WWTP and more than 90% of their wastewater being treated in these WWTPs and WWTPs of which do not require a renewal were not involved in cost analysis and feasibility studies. In process selection for planned WWTPs, Turkish legislations were taken as basis. Criteria for process selection (Table Y.4) were determined based on the populations and considering the requirements given in Municipal Wastewater Treatment Act- Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration and Water Pollution Control Act. It was considered if the facility was located in a drinking water catchment basin or a vulnerable area. Hence, all the treatment facilities for population above 2000 and located in a drinking water catchment area, and those for population above and located in a vulnerable area were planned to be able to remove nutrients (N.P). According to Annex 1C of Municipal Wastewater Treatment Act- Vulnerable and Less Vulnerable Areas Declaration, Ġskenderun- Mersin Mezitli coastal line was declared as vulnerable area, a part of which is located in Ceyhan Basin.

68 Sayfa/Toplam Sayfa: 68 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y.4. Criteria for Process Selection POPULATĠON LOCATĠON PROCESS TREATMENT LEVEL PRETREATMENT* SLUDGE TREATMENT Drinking Water Basin Package Treatment Secondary CS Drying Beds N<2000 Vulnerable Area Natural Treatment/ Package Secondary CS/Septic tank Drying Beds Others Natural Treatment/ Package Secondary CS/Septic tank Drying Beds Drinking Water Basin Extended Aeration Activated Sludge Sec./Adv. CS+FS+HFGC Gravity 2000<N<10000 Vulnerable Area** Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFGC Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFGC thickener + Mechanical/ Drying Beds Drinking Water Basin*** BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Mechanical 10000<N<50000 Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Mechanical Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary CS+FS+HFGC Grav. Thick.+ Mech. Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced 50000<N< Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced CS+FS+AGC Mechanical Others Extended Aeration Activated Sludge Secondary Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced <N< Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced CS+FS+AGC Mechanical Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Drinking Water Basin BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Sludge N> Vulnerable Area BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced CS+FS+AGC Digestion + Others BNR (Carbon + Nutrient Removal) Advanced Mechanical * CS:Coarse Screen FS:Fine Screen HFGC: Horizontal Flow Grit Chamber AGC: Aerated Grit Chamber ** Activated sludge treatment was planned for populations between which are not in a drinking water Basin. However natural treatment was planned if its project has been prepared or its construction has already started *** Activated sludge treatment plants included biological nutrient removal for populations between if they are in a drinking water basin or vulnerable area. However conventional activated sludge was planned if its project has been prepared or its construction has already started. Cost analysis and Feasibility Studies Cost analysis and feasibility studies were performed for the three scenarios explained above. In cost analysis, it was aimed to determine the economically most feasible option between these three scenarios. In feasibility studies, primary investment costs were calculated on yearly basis to involve costs of construction, mechanical equipment, electricity and automation required for each of the WWTPs determined by three different scenarios. In addition, total wastewater treatment costs and treatment costs per m 3 of wastewater were calculated to include both investment costs and total operation costs required for 30 years. Besides, construction costs for each collector line and whenever required investment and

69 Sayfa/Toplam Sayfa: 69 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 operation costs for pumping stations were also considered. A relative cost analysis study was performed over total costs as a result of a comparison of three different scenarios. In order to make a good comparison, the same methodology and assumptions were used in the calculations of each alternative. WWTPs planned for Ceyhan Basin are shown in Tables Y.5 and Y.6 depending on their treatment technologies. WWTPs which require renovation are listed in Table Y7. Table Y.5. Wastewater Treatment Plants Planned as Activated Sludge Systems. WWTP LOCATION RESĠDENTĠAL AREAS PROJECT POPULATĠON (2040) TREATMENT LEVEL INVESTMENT COSTS (EURO) 30 YEAR OPERATĠNG COSTS (EURO) I-1 Adana Ceyhan Advanced I-2 Osmaniye Toprakkale Secondary I-3 Osmaniye Tüysüz Secondary I-4 Osmaniye Cevdetiye Secondary I-5 Adana Sumbas Secondary I-6 Adana Doruk Secondary I-7 Adana Kurtpınar Secondary I-8 Adana Mercimek Secondary I-9 Adana Ġmamoğlu Secondary I-10 Osmaniye Hasanbeyli Secondary I-11 Osmaniye Bahçe Secondary I-12 Osmaniye Kadirli Advanced I-13 Adana Büyükmangıt Secondary II-1 II-2 II-3 KahramanmaraĢ KahramanmaraĢ KahramanmaraĢ Önsen Fatmalı Advanced Kılılı Türkoğlu Advanced KahramanmaraĢ Karacasu Advanced Hacımustafa II-4 KahramanmaraĢ Kavlaklı Advanced II-5 Osmaniye Düziçi Advanced II-6 Osmaniye Gökçayır Advanced II-7 KahramanmaraĢ Ġmalı Advanced II-8 KahramanmaraĢ YeĢilyöre Advanced II-9 KahramanmaraĢ Dadağlı Advanced II-10 KahramanmaraĢ Kale Advanced II-11 KahramanmaraĢ YeĢilova Advanced II-12 KahramanmaraĢ Andırın Advanced II-13 KahramanmaraĢ Döngele Advanced II-14 KahramanmaraĢ Kürtül Advanced II-15 KahramanmaraĢ Geben Advanced II-16 KahramanmaraĢ Elmalar Advanced II-17 KahramanmaraĢ Fatih Advanced II-18 Osmaniye Ellek Atalan YarbaĢı Böcekli Advanced II-19 KahramanmaraĢ Karadere Package III-1 KahramanmaraĢ ġekeroba Beyoğlu Advanced

70 Sayfa/Toplam Sayfa: 70 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 WWTP LOCATION RESĠDENTĠAL AREAS PROJECT POPULATĠON (2040) TREATMENT LEVEL INVESTMENT COSTS (EURO) 30 YEAR OPERATĠNG COSTS (EURO) III-2 Gaziantep Sakçagöze Advanced III-3 Gaziantep ġatırhüyük Advanced III-4 Gaziantep Atalar Advanced III-5 KahramanmaraĢ Evri Advanced III-6 KahramanmaraĢ Büyüknacar Advanced III-7 Adıyaman Belören Advanced III-8 KahramanmaraĢ Bozlar Advanced III-9 KahramanmaraĢ Çağlayancerit Advanced III-10 Adıyaman Balkar Advanced III-11 Adıyaman GölbaĢı Advanced III-12 Adıyaman Harmanlı Secondary Pazarcık III-13 KahramanmaraĢ Advanced Narlı IV-1 KahramanmaraĢ Göksun Advanced Demircilik Söğütlü IV-2 KahramanmaraĢ Çiçekköy Karaelbistan Elbistan Advanced IV-3 KahramanmaraĢ Ericek Advanced IV-4 KahramanmaraĢ Tombak Advanced IV-5 KahramanmaraĢ Çoğulhan Advanced IV-6 KahramanmaraĢ ArıtaĢ Çobanbeyli Bakraç Advanced IV-7 KahramanmaraĢ Baydemirli Advanced IV-8 KahramanmaraĢ Ilıca Advanced IV-9 KahramanmaraĢ ġahinkayası Advanced IV-10 KahramanmaraĢ Tekir Advanced IV-11 KahramanmaraĢ Değirmendere Advanced IV-12 KahramanmaraĢ Kanlıkavak Advanced IV-13 KahramanmaraĢ BarıĢ Advanced IV-14 KahramanmaraĢ Ekinözü Advanced IV-15 KahramanmaraĢ Ġğde Advanced Izgın IV-16 KahramanmaraĢ Advanced Doğan IV-17 KahramanmaraĢ AfĢin Advanced IV-18 KahramanmaraĢ Büyükyapalak Advanced IV-19 KahramanmaraĢ Altınelma Advanced IV-20 KahramanmaraĢ Tanır Advanced IV-21 KahramanmaraĢ Büyükkızılcık Advanced IV-22 KahramanmaraĢ Bozhüyük Package IV-23 KahramanmaraĢ Çardak Package IV-24 KahramanmaraĢ Esence 834 Package IV-25 KahramanmaraĢ Dağlıca Package IV-26 KahramanmaraĢ Büyüktatlı Package IV-27 KahramanmaraĢ Alemdar Package IV-28 KahramanmaraĢ TaĢoluk Package IV-29 KahramanmaraĢ Akbayır Package IV-30 KahramanmaraĢ BakıĢ Advanced TOTAL

71 Sayfa/Toplam Sayfa: 71 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y.6. Wastewater Treatment Plants Planned as Natural Treatment Systems WWTP LOCATION RESĠDENTĠAL AREAS PROJECT POPULATĠON INVESTMENT COSTS (EURO) I-1-D Adana Çelemli I-2-D Osmaniye Kırmıtlı I-3-D Adana Zeytinbeli I-4-D Adana Kurtkulağı I-5-D Adana Birkent I-6-D Adana Kösreli I-7-D Adana Hamdilli I-8-D Adana Sağkaya I-9-D Adana Gazi I-10-D Osmaniye Mehmetli I-11-D Osmaniye Alibeyli I-12-D Adana Mustafabeyli I-13-D Adana YeĢilköy I-14-D Adana Kaldırım TOTAL Table Y.7. WWTPs Planned to be Renewed in Ceyhan Basin WWTP RESIDENTIAL AREAS PROJECT POPULATION (2040) I-1-R Yumurtalık I-2-R Kozan WWTP RENOVATION Renovation of physical treatment units Revision to aeration lagoon from stabilization pond INVESTMENT COSTS (EURO) 30 YEAR OPERATING COSTS (EURO) Total costs obtained for each of the three alternatives are shown in Table Y.8. Alternative 1 was determined to be the most feasible option in terms of total costs out of 3 different treatment scenarios examined for feasibility. Considering the deadlines suggested in the Environment Law, termination of the WWTPs planned under this scenario will be between 2010 and Accordingly, deadlines for termination of these WWTPs will be 2010 (2012 in the action plan) for a municipality population over , 2012 for , 2014 for , 2017 for and 2017 for less than 2000.

72 Sayfa/Toplam Sayfa: 72 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Table Y.8. WWTP Total Costs for Ceyhan Basin According to Three Different Scenarios Scenario Activated Sludge Wastewater Treatment Costs ( ) WWTP Investment Costs Natural Renovation Total Treatment Operating Costs Collector Costs ( ) Total Investment Costs ( ) Total Costs ( ) Alternative I Alternative II Alternative III The first alternative which was determined to be the most feasible option in the draft report was shared in the three meetings with the stakeholders in the watershed. According to their responses, WWTP plannigs were finalized. Total costs finalized according to the selected scenario are shown in Table Y.9. Table Y.9. WWTP Total Costs for Ceyhan Basin According to the Finalized Scenario Scenario Activated Sludge Wastewater Treatment Costs ( ) WWTP Investment Costs Natural Treatment Renovation Total WWTP Inv. Costs Operating Costs Collector Costs ( ) Total Investment Costs ( ) Total Costs ( ) Final Based on the treatment scenario selected for Ceyhan Basin, the initial investment costs will be for planned WWTPs with a municipality population over , for WWTPs of population, for , and for less than Figure Y.12 shows the initial investment costs of WWTPs planned for The existing and planned WWTPs are shown in Figure Y.13.

73 Sayfa/Toplam Sayfa: 73 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (*)According to the provisional 4 th article of Environmental Law, deadline is 2010 for commencing operation of WWTPs of municipalities with population above However, since this deadline has expired, termination of these WWTPs was foreseen as 2012 in the action plan Figure Y.12. Initial investment costs of planned Municipal WWTPs in Ceyhan Basin

74 Sayfa/Toplam Sayfa: 74 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Figure Y.13. Existing and planned WWTPs for Ceyhan Basin

75 Sayfa/Toplam Sayfa: 75 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Transfer of Accomplishments into Geographical Information Systems (GIS) In order to accomplish the planned work timely and properly during the project, GIS technologies were effectively used. All data produced within the scope of the project were prepared in the GIS environment to be integrated with the system of Ministry of Environment and Forestry. As already known, the use of GIS has been increasingly prevalent in our country as well as the whole world. GIS is advantageous in terms of providing a rapid completion of projects and achieving fast and accurate planning activities. Particularly, for very large areas, effective use of GIS has been obligatory for data acquisition, implementation, analysis and presentation. It is very important to note that preparation of watershed protection action plans comprising 52 % of total population of Türkiye would be very difficult and imprecise using classical methods to obtain the determined aims. Therefore, GIS has been the most important and indispensable technological tool of this project. With an integrated approach, benefits obtained by using GIS during accomplishment of studies for 11 watersheds are summarized below. Compared to classical systems, it has been easier and faster to make calculations and inquiries, and to produce and map all information forming a basis for activities such as planning. Since all data collected on watershed basis was transferred into the GIS environment, it has been much easier and cheaper either to update data or to add new data. GIS will be an important database for determination and solution of environmental problems which could occur throughout the watershed. GIS will provide a faster and accurate analysis of the data and information expected to increase in time. In spite of producing databases for each watershed, a unique database was produced including 11 watersheds. Hence, number of databases were reduced and it was provided to be able to make analysis and mapping in one run for all 11 watersheds. By updating GIS database in time, it will be possible to follow up the contributions obtained by works on the field throughout the watershed.

76 Sayfa/Toplam Sayfa: 76 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Stakeholder Meetings Additionally, during the project works mentioned above, opening and stakeholder meetings were made for each watershed in order to make the objective and scope of the project comprehensible and to obtain sustainability of the results of the works after the completion of the project. These meetings were made with the participation of principally Environmental Management General Directorate of Ministry of Environment and Forestry, all Provincial Environment and Forestry Directorates in the watershed, TUBITAK-MRC, project consultants, service providing firms, Municipalities in the watershed, State Water Works, Provincial Bank, Special Provincial Administrations, Agriculture Provincial Directorates and non-governmental organizations in the watershed area. Opening meetings were organized in each watershed coordinator provinces between October-December With the development of the project and completion of planning for wastewater treatment plants, stakeholder meetings were organized in 11 watersheds between May-July After the completion of draft report, 2. and 3. stakeholder meetings were made in October and December Opening meeting was made on October 23, 2010 and 1. stakeholder meeting was made on May 21, 2010 in KahramanmaraĢ, 2. stakeholder meeting was made in Adana on October 26, 2010 and 3. stakeholder meeting was made on December 22, 2010 in Kahramanmaras for Ceyhan Basin. The feedback obtained as a result of these meetings with shareholders were evaluated and reflected particularly in planning as well as other sections of the project report. 8. Preparation of Action Plans As a consequence of the works accomplished within the scope of the project, an Action Plan was prepared for problems in the watershed and suggestions for solution of them. In the Action Plans, the responsible enterprises to accomplish the required works and duration of the works were also specified. Work deadline plan related to project activities is given below which is also explained in detail in Section 8.4.

77 Sayfa/Toplam Sayfa: 77 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: GĠRĠġ Günümüzde su; insanların hayatı ve sağlığı ile ekosistemler için yaģamsal bir öneme sahip olması yanında, ülkelerin kalkınmasında temel bir ihtiyaçtır. Su kıtlığı giderek belirgin ve yaygın bir sorun haline gelmekte; su kalitesi hemen her ülkede hızla bozulmaktadır. Bu problem sosyal ve ekonomik açıdan zincirleme pek çok soruna da neden olmaktadır. Doğal kaynaklarımızın korunarak kullanılması ve sürdürülebilir kalkınmanın sağlanması açısından, koruma-kullanma dengesinin ülkemizin sosyo-ekonomik Ģartlarına göre ayarlanması çok önemlidir ve önemli olduğu kadar da zor bir görevdir. Tüm bu unsurlar da ancak sürdürülebilir su yönetimi kapsamı içinde değerlendirilebilir. Su kaynakları yönetimi açısından günümüzde geliģen yaklaģım, kaynak yönetiminin havza bazında ve diğer doğal kaynaklarla entegre biçimde gerçekleģtirilmesidir. Enerji, tarım, sağlık ve çevre gibi sosyoekonomik kalkınmanın baģlıca sektörleri için itici güç olan su kaynaklarının, çevreyle uyumlu ve entegre yönetimi, sürdürülebilir kalkınmanın temel bileģenlerinden biridir. Su kaynakların verimli kullanılabilmesi kadar, doğal yenilenme sürecinin temel alınarak gelecek nesillerin ihtiyacının da dikkate alınması büyük önem taģımaktadır. Özellikle havza bazında koruma planları yapılırken tüm geliģmelere ve kullanımlara kontrollü bir Ģekilde yön verilmesi gerekmektedir Entegre havza yönetiminin ana hedefi mevcut su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımının teģvik edilmesi ve sağlanması, su ekosistemlerinin ve bunlara bağlı diğer ekosistemlerin iyileģtirilmesi ve tahribatının önlenmesidir. Sürdürülebilir havza yönetiminde; Havzanın çevresel özelliklerinin tanımlanması, Hâlihazır ve gelecekteki yararlı kullanımları için gerekli kalite ölçütlerinin saptanması, Kirletici kaynakların tanımlanması, hâlihazır su kalitesinin yararlı kullanımlara göre değerlendirilmesi, Mevcut kirliliğin kontrolü için uygun strateji belirlenmesi, en önemli unsurlardır (Tanık, 2007). Farklı sektörlerin ve kaynak kullanıcılarının birarada düģünüldüğü, tehdit ve olanakların uzun vadeli değerlendirildiği bir alana yapılan müdahalenin yarattığı olumlu ve olumsuz etkilerin izlendiği en uygun ölçek havzadır. Bu nedenle, doğal kaynakların yönetiminde havza ölçeği esas alınmalıdır. ( Dawei ve Jingsheng, 2001).

78 Sayfa/Toplam Sayfa: 78 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havzalarda sık rastlanan ve sürdürülebilir yönetime gereksinim olduğunu gösteren problemler aģağıda verilmektedir. Bunlar; Ötrofikasyon, Sularda kalıcı ve toksik maddelerin birikimi, Yüzme alanlarında sağlıksız koģullar ve Biyolojik çeģitliliğin azalması ve tehlikeye düģmesi olarak sayılabilir. Su kaynaklarının gelecek nesillere temiz ve sağlıklı Ģekilde ulaģtırılması için suyun toprakcanlı-iklim iliģkileri çerçevesinde, bütün ihtiyaçların dikkate alınması ve korunarak kullanılması gerekmektedir. Teknolojinin ilerlemesi, su kaynaklarından azami faydanın sağlanmasına aracı olmakla birlikte, bu ilerlemeye paralel olarak sanayileģmenin ve ĢehirleĢmenin de artması beraberinde özellikle 1980 li yıllarda çevre kirliliği sorunları baģ göstermiģ; bu sorunlardan en geniģ çapta etkilenen doğal kaynaklar da su kaynakları olmuģtur. SanayileĢme çağı ile birlikte baģlayan ve 20. yy ortalarında ivme kazanan endüstri faaliyetlerindeki ve insan nüfusundaki artıģlar bütün çevresel kalitenin bozulmasına sebebiyet vermiģtir. Özellikle evsel atıksu ve tarımsal faaliyetlerden kaynaklanan organik madde ve besin (azot, fosfor) tuzları girdileri, iç sularda doğal ekolojik özelliklerin çok aģırı değiģimi ve yoğun plankton üretime kadar varan problemlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Suyun kalitesinin bozulması, kullanılabilir su kaynaklarını daha da sınırlı hale getirmeye baģlamıģtır. Su kaynaklarının yönetiminde, yukarıda sözü edilen kapsam ve ölçek değiģiklikleri, geliģtirilmesi gereken çözümlerin de aynı kapsam ve boyutta ele alınmasını gerektirmektedir. Esas itibariyle, yukarıda sözü edilen nedenlerle, bu yaklaģımın en doğru çözüm olduğu kabul edilmektedir Su Çerçeve Direktifi ve Havza Bazında Yönetim AB'nin su politikalarının değiģimi uzunca bir süredir devam etmektedir. Literatürde üç büyük dalga halinde incelenen AB Su Politikalarının geliģimi 2000 yılında benimsenen "Su Çerçeve Direktifi" (2000/60/EC) ile farklı bir boyut kazanmıģtır. Avrupa Birliği'nin su politikasının "anayasası" olarak kabul edilen Direktif önemli yenilikler içermesinin yanında Ģimdiye kadar olan su politikalarının çerçevesini belirlemesi açısından da önem taģımaktadır. Avrupa Su Hukuku'nun geliģimindeki birinci dalga arasında gerçekleģmiģ ve bu süreçte "Çevresel Kalite Standartları" ve "Emisyon Limit Değerleri" tespit edilmiģtir

79 Sayfa/Toplam Sayfa: 79 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: yıllarını kapsayan ikinci dalgada ise, 1991 tarihli "Kentsel Atıkların Ele Alınması Direktifi" ve "Nitratlar Direktifi", 1996'da benimsenen "Entegre Kirlenmenin Önlenmesinin Kontrolü için Direktif" ve 1998'de benimsenen "Ġçme Suyu Direktifi" önemli geliģmelerdir. Üçüncü ve son dalga ise, 1995'ten günümüze kadar geçen süredir ve bu dönemde su politikaları ile ilgili temel bir yeniden ele alıģın gerektiği vurgulanmıģtır. Ayrıca, yine 1995'ten itibaren, birçok ve dağınık kanun yerine, daha bütünsel ve kapsamlı bir yasa öngörülmüģtür. Bu kapsamda Su Çerçeve Direktifi için hazırlıklar baģlatılmıģ ve 1995 ortasından 2000 yılına kadar sürmüģtür. 22 Kasım 2000'de Su Çerçeve Direktifi yürürlüğe girmiģtir (Çiçek N,2009). Su kirliliğinin giderek önemli boyutlara ulaģması, ülkeleri bu konuda ciddi önlemler almaya zorlamıģ, bu da bu alanda pek çok mevzuatın oluģması sonucunu doğurmuģtur. Bu kapsamda iyi su kalitesine ulaģmayı hedefleyen Su Çerçeve Direktifi 2000 yılında Avrupa Birliği tarafından kabul edilmiģtir. Bütün su kaynaklarının korunması ve iyileģtirilmesi için havza bazında tutarlı bir yönetim çerçevesi çizen AB Su Çerçeve Direktifi nin nehir havzaları üzerine kurulu sürdürülebilir su kaynakları yönetimi ilkesi halkın özellikle uygulayıcıların yerel ölçekte her seviyede katılımını öngörmektedir. Öncelikle havzayı tanımlamak gerekirse; havza bir akarsuyun kaynağıyla-sonlandığı yer arasında kalan ve ona su veren tüm kolları kapsayan alandır. Yalnızca suyun değil, aynı zamanda bütün doğal kaynakların örneğin ekosistemin, bütünleģik ve sürdürülebilir olarak kullanımını sağlayarak korunabilmesi için seçilebilecek en uygun birimdir. Direktif su yönetimi açısından Nehir Havzası Bölgelerine (NHB'lere) dayanan ve tanımlanmıģ nehir havzası bölgeleri içindeki tüm yüzey suları ve yeraltısularının 2015 e kadar iyi su durumu na ulaģmasını gerektiren yeni bir perspektifi tanıtmakta, tüm su kütlelerine yönelik çevresel ve ekolojik hedeflerin oluģturulması yoluyla buna nasıl ulaģılacağını açıklamaktadır. Yüzey suları için iyi durum, iyi ekolojik durum ve iyi kimyasal durum ile belirlenmektedir. Ekolojik durum; hidromorfolojik, fiziko-kimyasal kalite unsurları ile desteklenen biyolojik kalite unsurları ile belirlenmektedir. Referans noktası ya hiç insan etkisine maruz kalmamıģ ya da çok az maruz kalmıģ olan bozulmamıģ koģullar üzerinden tanımlanmaktadır. Ġyi yeraltısuyu durumu ise yeraltı suyu kütlesinin hem miktar hem de kalite açısından en az iyi durumda olması anlamına gelmektedir. Ayrıca, yeraltısuları için iyi durum gerekliliklerine ek olarak, herhangi bir kirletici yoğunluğunda önemli ve sürekli artıģ eğilimi belirlenmeli ve bu eğilim önlemler programı yoluyla tersine döndürülmelidir. Tüm su kütleleri için iyi su durumu hedefine mevzuatın yürürlüğe girdiği 2000 yılından itibaren 15 yıl içinde ulaģılması

80 Sayfa/Toplam Sayfa: 80 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerekmektedir. Yürürlüğe giriģ tarihinden itibaren Üye Devletler SÇD yi baģarıyla uygulayabilmek için gerekli adımları atmaya baģlamıģlardır. Türkiye için iyi su durumu hedefine hangi tarihte ulaģılması gerektiği müzakerelerin bir parçasıdır. SÇD'nin amaçları Ģu Ģekilde özetlenebilir: çok iyi duruma sahip olan su kütlelerinde çok iyi durum un korunması; suların mevcut durumundaki her türlü bozulmanın önlenmesi; ve tüm sularda 2015 e kadar en azından iyi durum a ulaģılmasıdır. Direktifte bu amaç ve hedeflerin nehir havzası yönetim planında açıkça belirtileceği bildirilmektedir; nehir havzası yönetim planı ayrıca bu hedeflere ulaģılmasını güvence altına almayı amaçlayan önlemler programını da içermelidir. Ġyi su durumuna; çevresel, ekonomik ve sosyal etkenler dikkate alınarak ulaģılacaktır. SÇD'nin uygulanması zorlayıcı olup sıkı bir program dâhilinde birçok zorluğu ortaya çıkarmaktadır. Bu hedeflere ulaģmak için önlemler programını uygulamak üzere eģgüdümlü ve bütüncül bir yaklaģımın temin edilmesi önem arz etmektedir. Su Çerçeve Direktifi, Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi ve Tehlikeli Maddeler Direktifi uyarınca, Büyük Menderes Nehir Havzası Yönetim Planı nihai taslağı, ilgili kurumlar ile birlikte hazırlanmıģtır. Bu süreç Türkiye de Su Sektörü için Kapasite GeliĢtirilmesi EĢleĢtirme Projesi nin bir bileģenini oluģturmuģtır. Su Çerçeve Direktifi; Kentsel Atık Su Arıtma Direktifi, Tehlikeli Maddeler Direktifi ve diğer kardeģ direktifler, Yüzme Suları Direktifi, Nitrat Direktifi, Habitat ve KuĢ Direktifleri gibi ekolojik ve kimyasal açıdan iyi su durumuna ulaģmayı hedefleyen su ile ilgili direktifleri bütünleģtiren bir çerçeve oluģturmakta ve entegre nehir havzası yönetiminin genel ilkelerini sunmaktadır.(çob, 2010) Bu nedenle SÇD, daha önce yayımlanmıģ olan Kentsel atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif 91/271EEC(1991); Nitrat Direktifi(1991), Ġçme Suyu direktifi(1998), BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü(IPPC) Direktifi(1996), Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi(1991) gibi suyla ilgili tüm mevzuatı da kapsamaktadır. Bu amaçla Avrupa Komisyonu (EC) tarafından ortak bir uygulama stratejisi oluģturulmuģtur. Bu ortak uygulama stratejisi, direktifin uygulanması aģamasında izlenmesi gereken yönteme iliģkin bilimsel ve teknik esasları ortaya koymaktadır. Ayrıca SÇD, üye ülkelerin, direktifle ilgili uygulama planlarını 2009 yılına kadar oluģturmalarını zorunlu kılmakta idi. SÇD'nin önemli özelliklerinden biri de uygulamada ulaģılması gereken aģamalar için kesin tarihleri tanımlamıģ olmasıdır. Direktifin tanımladığı en önemli kilometre taģları aģağıda verilmektedir.

81 Sayfa/Toplam Sayfa: 81 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Direktifin yürürlüğe girmesi, Ulusal mevzuata uyum, Nehir havzalarının ve ilgili otoritelerin tanımlanması Nehir havzalarının karakterizasyonu: Kirletici kaynaklar ve ekonomik analiz,2004. Ġzleme ağlarının kurulması, Kamu ile iģbirliği, Taslak nehir havza yönetim planlarının sunulması, Nehir havza yönetim planlarının tamamlanması (ölçüm programları dahil), Fiyatlandırma politikalarının oluģturulması, ĠĢlevsel ölçüm programlarının gerçekleģtirilmesi, Çevresel hedeflere eriģim, Ġlk yönetim döngüsünün sonu, Ġkinci yönetim döngüsünün sonu, hedeflere ulaģmak için nihai tarih, SÇD'deki en önemli kavram Nehir Havzası Yönetimi dir ve her bir nehir havzası için Nehir Havzası Yönetim Planı (NHYP) oluģturulması istenmektedir. Aday ülkelerin katılım sürecinde SÇD gerekliliklerini yerine getirmeleri gerekmektedir. Nehir havzasının özellikleri, insan aktivitelerinin etkileri ve su kullanımının ekonomik analizi gibi çalıģmaların yapılması, bu direktiflerin öngördüğü hedeflerin yerine getirilmesi açısından önemlidir. Nehir havzası yönetimi, aslında nehrin alt havzaları bazında uygulanması gereken çevresel önlemleri içeren bir yaklaģım metodudur. Önlemleri sıralayabilmek de havzaya iliģkin tüm geri plan bilgilerini detaylıca incelemekten ve irdelemekten geçer. BütünleĢik havza yönetiminde, nehir havza yönetim planlarının (NHYP) yapılması esastır. Bu planların yapımına dair herhangi bir reçete, yol veya yaklaģım önermek günümüzün en çok tartıģılan konularından biridir. Su Çerçeve Direktifi ne (SÇD) göre, NHYP unsurları aģağıda sıralanmaktadır; Nehir havzasının karakterizasyonu, Ġnsan aktivitelerinin önemli baskı ve etkilerinin özeti, Koruma alanlarının belirlenmesi ve haritalandırılması,

82 Sayfa/Toplam Sayfa: 82 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġzleme ağlarının haritası, Çevresel hedefler listesi, Ekonomik analiz, Önlemler programı, Detaylı önlemlerin listelenmesi ve özetlenmesi, Kamuoyunun bilgilendirilmesi ve konu ile ilgili danıģılması, karģılıklı fikir alıģveriģinin ve bilgi paylaģımının sonuçları da içerecek Ģekilde özetlenmesi, Yetkili otoritelerin listesi, Kamuoyundan arka plan bilgisi ve yorum edinmek için irtibat noktalarının ve izlenecek prosedürlerin belirlenmesi (Tanık, 2007). Kentsel Atıksuların Arıtılmasına ĠliĢkin Direktif, (1991); (Türkiye de 2006), Nitrat Direktifi (1991); (Türkiye de 2004), Ġçme Suyu Direktifi, (1998); (Türkiye de TS ) BütünleĢik Kirlenme Önleme ve Kontrolü (IPPC) Direktifi (1996); Yüzme Suyu Kalitesi Direktifi (1991); (Türkiye de 2006). 21 Aralık 2009 da, Brüksel de gerçekleģtirilen Hükümetler arası Katılım Konferansı nda Çevre Faslı müzakereleri resmen açılmıģtır. Ġlgili sektörler arasında en önemli ve maliyeti en fazla olan Su Kalitesi Sektörü dür. AB ye giriģ sürecinde ülkemizde özellikle son yıllarda kurumsal altyapı kuvvetlendirilmiģ ve yasal mevzuat geliģtirilmiģ olmakla birlikte, henüz Ģemsiye niteliğinde görev yapabilecek bir ulusal Su Çerçeve Yönetmeliği geliģtirilmemiģtir. Bu kapsamda Türkiye için en önemli kapanıģ kriterleri, SÇD yi kapsayacak Ģekilde bir mevzuat düzenlemesidir. Diğeride Havza Koruma Eylem Planlarının Nehir Havza Yönetim Planlarına dönüģtürülmesidir. Bakanlığa bağlı Çevre yönetimi Genel Müdürlüğü Su kalitesi Sektörü açısından genel koordinasyon ve uygulamalardan sorumludur. Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü, kapanıģ kriterleri doğrultusunda Çevre Kanunu ve SKKY kapsamında revizyon çalıģmalarını devam ettirmekte olup, ayrıca SÇD yi kapsayacak Ģekilde Havza Koruma Yönetmeliği çalıģmalarını devam ettirmektedir.(çob, 2010). Bununla birlikte, bu konudaki çalıģmalara esas olacak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, Havzalarda Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmalarına ĠliĢkin Usul ve Esaslar Tebliği 2009 yılının Haziran ayında yayınlanmıģtır. Akabinde içme suyu amaçlı kullanılan su kaynaklarının sürdürülebilir yönetimi için özel hüküm belirleme çalıģmaları baģlatılmıģtır (Gürel vd, 2010). Bunun dıģında yine Bakanlığın koordinasyonunda son yıllarda ülkemizde su kaynaklarının

83 Sayfa/Toplam Sayfa: 83 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 havza bazlı yönetimine yönelik 25 Havzada çalıģmalar hızlanmaktadır(ġekil 1). Bu bağlamda 11 havzada Havza Koruma Eylem Planları TÜBĠTAK MAM tarafından yapılmıģtır. Söz konusu Havza Koruma Eylem Planları, Su Çerçeve Direktifi (SÇD) nin gereği olarak hazırlanmıģtır. Bu planların hazırlanması önemli bir baģlangıç noktası olup, AB Çevre Faslı açılıģ sürecinde önem kazanmıģtır (Sarıkaya ve Çiçek, 2010). ġekil 1. Türkiye Su Havzaları Haritası Türkiye deki duruma bakıldığında Avrupa Birliği adaylık sürecindeki ivme, bu kavramların daha doğru ve hızlı bir Ģekilde gündeme alınmasına katkı sağlamıģtır. Özellikle Çevre ve Orman Bakanlığı bu süreçte etkin rolünü almıģ olup, Çevre Yönetimi Genel Müdürlüğü (ÇYGM) Su Kalitesi Sektöründe kendisine verilen görevler çerçevesinde Avrupa Birliği standartlarını da dikkate alarak planlarını geliģtirmektedir. Hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaģımıyla paralel ruhta olup, Türkiye nin bu süreçte elini güçlendiren dokümanlar olmuģtur. Bu planların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Türkiye uyumlaģtırma sürecinde gösterdiği baģarıyı uygulamaya da bu planlar vasıtasıyla taģıma olanağı yakalamıģtır Coğrafi Bilgi Sistemi ÇalıĢmaları Tüm dünyada olduğu gibi Ülkemizde de kullanımı gittikçe yaygınlaģan Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), mekânsal anlamda projelerin daha hızlı yürütülmesi ve planlama aktivitelerinin daha doğru ve hızlı Ģekilde yapılması için önemli bir katkı ve avantaj

84 Sayfa/Toplam Sayfa: 84 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sağlamaktadır. Özellikle çok geniģ alanlar için verilerin toplanması, toplanan verilerin değerlendirilmesi, analiz edilmesi ve sunulmasında CBS'nin etkin bir Ģekilde kullanılması hemen hemen bir gereklilik haline gelmiģtir. Nitekim "Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması" projesinde, öngörülen çalıģmaların zamanında ve doğru bir Ģekilde tamamlanması için CBS teknolojileri etkin bir Ģekilde kullanılmıģ olup proje kapsamında üretilen tüm veriler CBS ortamında Bakanlık sistemi ile entegre edilecek Ģekilde hazırlanmıģtır. Bütüncül bir yaklaģımla 11 havza için yapılan çalıģmaların tamamlanması sonucunda sağlanacak faydalar aģağıda özetlenmiģtir. 1. Mevcut veriler bazında 11 havza için her türlü hesaplama ve sorgulamaların yapılması, planlama vb faaliyetlere altlık teģkil edebilecek bilgilerin üretilmesi ve haritalanması daha kolay ve hızlı olacaktır. 2. Havzalar bazında toplanmıģ tüm veriler CBS ortamına aktarıldığı için gelecekte sisteme yapılacak ilave ve güncellemeler daha kolay ve ucuz olacaktır. 3. OluĢturulan CBS, havzalar genelinde meydana gelebilecek sorunların nedenlerinin belirlenmesi ve çözümlenmesinde önemli bir altlık olacaktır. 4. OluĢturulan CBS nin yapısı, gelecekte karģılaģılacak ve zamanla giderek artacak veri/bilgi yoğunluğunu sorunsuzca iģleyebilecek,hızlı ve doğru bir Ģekilde analiz edebilecek Ģekilde tasarlanmıģtır. 5. Projede her bir havza için ayrı ayrı veri katmanı oluģturmak yerine 11 havza için tek bir veri katmanı oluģturulmuģtur. Böylelikle veri katmanı kalabalığı önlenerek, sorgu, analiz ve haritalama iģlemlerinin tek seferde 11 havza için yapılabilmesi sağlanacaktır. 6. Havzalar bazında oluģturulan CBS altlığının zaman içerisinde güncellenmesiyle özellikle arazide yapılan çalıģmaların sağladığı katkıları havzalar genelinde takip etmek mümkün olacaktır. Yukarıda sayılan faydaları daha da arttırmak mümkündür. Burada unutulmaması gereken nokta, klasik yöntemlerle yaklaģık bir yıllık bir sürede Türkiye nin yarısından fazla bir alanının belirlenen amaçları sağlayacak Ģekilde havza koruma eylem planlarının hazırlanmasının güç olacağıdır. Bu nedenle CBS bu projenin en önemli ve vazgeçilemeyen bir teknolojik aracı olmuģtur. CBS'nin etkin olarak kullanıldığı proje kapsamında yapılan çalıģmalar ġekil 2 de verilen süreçlere uygun olarak 5 ana baģlık altında yürütülmüģtür.

85 Sayfa/Toplam Sayfa: 85 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 2. CBS ÇalıĢmalarında Takip Edilen Ana Süreçler Projede gereken verilerin temin edilmesi çalıģmanın ilk adımını oluģturmuģtur. Havza sınırları bazında sayısal olarak temin edilen veriler daha sonra amaca uygun olarak yeniden derlenmiģ ve düzenlenmiģtir. Üçüncü aģamada arazi çalıģmaları kapsamında toplanan verilere uygun olarak bir veri modeli tasarlanmıģ ve bilgiler modeldeki veritabanı uygun Ģekilde entegre edilmiģtir. Arazi çalıģmaları kapsamında toplanan veriler derlenmiģ olan diğer veriler ile birlikte analiz edilerek yeni kurulacak AAT'lerin planlanması dördüncü aģamayı oluģturmaktadır. Son aģamada ise, proje kapsamında üretilen tüm verilerin Bakanlık CBS genelgesine uygun olarak düzenlenmesi çalıģmaları tamamlanmıģtır. Yukarıda özetlenen tüm çalıģmaların detayları aģağıda verilmiģtir Veri Temini CBS ortamında yapılacak çalıģmalarda kullanılmak üzere Tablo 1 de özetlenen veriler sayısal olarak Çevre ve Orman Bakanlığı ndan (ÇOB) her bir havza için ayrı ayrı temin edilmiģtir.

86 Sayfa/Toplam Sayfa: 86 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 1. CBS'de Kullanılmak Üzere ÇOB dan Temin Edilen Veriler NO DOSYA ADI FORMATI AÇIKLAMA 1 arazi_kullanımı.shp SHAPE Tüm havzaları içeren 2000 ve 2006 yıllarına ait CORINE arazi sınıflarını içermektedir. 2 baraj_golet.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı baraj ve göletleri içermektedir. 3 gol.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı gölleri içermektedir. 4 Havza_siniri.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı havza sınırlarını içermektedir. 5 hidroelektrik_santral.shp SHAPE Büyük Menderes, Ceyhan, Kızılırmak, Seyhan, Susurluk ve YeĢilırmak havzaları için hidroelektrik santralleri içermektedir. 6 il_merkez.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il merkezlerini içermektedir. 7 il_sinir.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı il sınırlarını içermektedir. 8 ilce.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe sınırlarını içermektedir. 9 ilce_merk.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ilçe merkezlerini içermektedir. 10 ozelcevrekoruma_alan.shp SHAPE Büyük Menderes, Konya Kapalı ve Kuzey Ege havzası için ÖÇK alanlarını içermektedir. 11 sulanan_alan.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı sulanan alanlara ait bilgileri içermektedir. 12 yagis.shp SHAPE Tüm havzalar için ayrı ayrı ortalama yağıģ ile ilgili bilgileri içermektedir. 13 Yerlesim_merkezi.shp SHAPE Her havza için ayrı ayrı yerleģim merkezlerini içermektedir. 14 akarsu.shp SHAPE Büyük Menderes havzası hariç olmak üzere akarsulara ait bilgileri içermektedir. 15 yukpaf E00,DGN Her havza için ayrı ayrı 1: ölçekli sayısal yükseklik paftalarını içermektedir. 16 Korunan Alanlar SHAPE Her havza için ayrı ayrı korunan alanlara ait bilgileri içermektedir. 17 pafta_25 SID Her havza içi ayrı ayrı 1: ölçekli raster paftaları içermektedir. 18 Pafta_100 SID Her havza için ayrı ayrı 1: ölçekli raster paftaları içermektedir. 19 TURKIYE_100BIN MDB Tüm Türkiye için 1/ ölçekli haritalardan sayısallaģtırılmıģ detayları içeren veri setidir. ÇOB dan alınan Tablo 1 deki verilerin haricinde Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden resimler halinde (JPG formatında); buharlaģma, güneģ radyasyonu, günlük maksimum yağıģ, kapalılık, karla kaplı gün, ortalama sıcaklık ve toplam yağıģ haritaları daha sonra sayısallaģtırılmak üzere temin edilmiģtir.

87 Sayfa/Toplam Sayfa: 87 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Veri Derleme ve Düzenleme ÇalıĢmaları Toplamda 11 havzada yapılacak olan çalıģmanın en önemli aģaması temin edilen verilerin amaca uygun olarak yeniden derlenmesi ve düzenlenmesidir. Özellikle her havza için ayrı ayrı olan veri setlerine aynı iģlemi 11 kere tekrarlamak yerine tüm havzaları içerecek Ģekilde tek veri setinin hazırlanması hem gereksiz tekrarlama hem de veri katmanı sayısının artıģına engel olacaktır. Diğer taraftan temin edilen verilerde topolojik hataların giderilmesi ve yerleģim merkezleri gibi önemli veri katmanlarının güncellenmesi, özellikle planlamalar açısından daha doğru kararların alınmasında etkili olacaktır. AĢağıda veri derleme ve düzenlemeye yönelik olarak yapılan çalıģmalar detaylandırılmıģtır. Havzaların oluģmasında önemli olan akarsu verisinde, hem topolojik hem de veritabanı anlamında tespit edilen eksikliklerin giderilmesine yönelik bir çalıģma yapılmıģ ve her bir havza için önemli olan akarsuları içeren yeni bir akarsu veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 3 ġekil 4). Kuru dereleri de içeren yoğun akarsu verisinden yeni akarsu katmanı oluģturulurken akarsuyun büyüklüğünün yanında DSĠ'nin yaptığı su kalitesi ölçümleri en önemli kıstaslardan birisi olmuģtur. ġekil 3. Akarsu Verisindeki Topolojik Hataların Giderilmesi

88 Sayfa/Toplam Sayfa: 88 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 4. Önemli Akarsulardan OluĢan Yeni Akarsu Verisinin OluĢturulması Belediyelerin il, ilçe ve belde statülerinin yıllar içerisinde değiģmesi nedeniyle güncelliğini yitirmiģ olan yerleģim merkezleri verisi Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan 2009 yılı adrese dayalı nüfus bilgileri kullanılarak güncellenmiģtir. Daha sonra yerleģim birimlerinin haritadaki konumları belirlenerek güncel veri katmanı oluģturulmuģtur (ġekil 5).

89 Sayfa/Toplam Sayfa: 89 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 5. Proje Kapsamında Ġncelenen YerleĢim Yerleri

90 Sayfa/Toplam Sayfa: 90 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yeni yerleģim merkezlerinin oluģturulmasından sonra il ve ilçe sınırları bazında yapılacak mekânsal sorgulama ve analizlerde doğru sonuçlara ulaģmak için, yerleģim merkezinin ait olduğu ilçe bilgisine göre il ve ilçe sınırları yeniden düzenlenmiģtir (ġekil 6). ġekil 6. Ġl ve Ġlçe Sınırlarının YerleĢim Merkezlerine Uygun Olarak Düzenlenmesi Veri derleme ve düzenleme çalıģmaları kapsamında yapılan en önemli çalıģmalardan biri de 11 havza için ayrı ayrı 1: ölçekli sayısal yükseklik veri katmanlarının oluģturulmasıdır. Toplamda 2458 adet DGN ve E00 formatlarında bakanlıktan temin edilen sayısal eģyükseklik eğrileri ve kot noktaları her havza için ayrı ayrı birleģtirilmiģtir. Özellikle Marmara ve Susurluk havzalarında bazı paftalarda ortaya çıkan kenar uyuģmazlıkları ve hatalı girilmiģ yükseklik değerleri düzeltildikten sonra tüm havzalar için 10 m. çözünürlüklü sayısal yükseklik modeli raster veri seti halinde hazırlanmıģtır. OluĢturulan sayısal yükseklik modelleri küçültülmüģ resimler halinde ġekil 7 de verilmiģtir.

91 Sayfa/Toplam Sayfa: 91 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Havzaya Ait KüçültülmüĢ Sayısal Yükseklik Modelleri 11 havza için temin edilen 196 adet 1: ve adet 1: ölçekli taranmıģ raster paftalar birleģtirilerek raster katalog halinde veritabanına aktarılmıģtır. Bu iģlem sırasında karģılaģılan en önemli sorun ġekil 8 de görüldüğü gibi yan yana açılan paftaların siyah kenar dolgularının birbirleri üzerine gelmesi ve veri kaybına neden olmasıdır. ġekil 8. 1: Ölçekli Raster TaranmıĢ Paftalardaki Siyah Dolgular

92 Sayfa/Toplam Sayfa: 92 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bu amaçla pafta kenar çizgileri kullanılarak raster paftalar teker teker kırpılmıģ ve siyah dolgulardan arındırılmıģ raster veri setleri oluģturulmuģtur. Daha sonra oluģturulan tüm raster veri setleri kullanılarak raster katalog üretilmiģtir. Örnek olarak 1/ 'lik raster paftalardan oluģan katalog ġekil 9 da verilmiģtir. ġekil 9. 1/ Ölçekli Raster Paftalardan OluĢan Raster Katalog Su kaynakları kalite sınıflandırması çalıģmaları kapsamında, DSĠ Su Kalite Gözlem Ġstasyonları ölçüm sonuçları CBS ortamına aktarılmıģ, Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta Ġçi Su Kaynakları Sınıfları nda yer alan kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıflandırması yapılmıģtır. ÇalıĢmada öncelikle gözlem istasyonlarına ait konumsal hatalar düzeltilmiģ, daha sonra belirlenen sınıflara göre yüzeysel su kalitesi haritaları oluģturulmuģtur. Yapılan çalıģmalar neticesinde elde edilen sonuçlar ve CBS ortamında oluģturulan haritalar Bölüm 6.1. de verilmektedir Arazi ÇalıĢmaları Bir önceki baģlıkta anlatılan çalıģmalar mevcut verilerin CBS ortamında yeniden derlenmesi ve güncellenmesine yönelikti. Bu baģlık altında yapılan çalıģmalar, araziden veri toplama, yeni veri katmanlarının üretilmesi ve CBS ortamına entegrasyonunu içermektedir. Her havza için oluģturulan ekipler belirlenen yerleģim yerlerini ziyaret ederek GPS desteği ile atıksu arıtma tesisleri, katı atık bertaraf tesisleri ve deģarj noktalarına iliģkin bilgileri toplamıģlardır. Toplanan verilerin CBS ortamına entegrasyonu için öncelikle toplanan verilere uygun olarak

93 Sayfa/Toplam Sayfa: 93 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ArcGIS CBS yazılımı için ġekil 10 da verilen bir veri modeli tasarlanmıģtır (EK I). OluĢturulacak veri katmanlarını ve bu veri katmanlarının birbirleri ile olan iliģkilerini gösteren söz konusu veri modeline uygun olarak CBS ortamında Ģablon Geodatabase oluģturulmuģ ve arazi çalıģmasında toplanan veriler sisteme entegre edilmiģtir. Bu kapsamda oluģturulan ana veri katmanları aģağıda listelenmiģtir. 1. YerleĢim Merkezleri 2. Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri 3. Endüstriyel Atıksu Arıtma Tesisleri 4. Katı Atık Bertaraf Tesisleri 5. DeĢarj Noktaları Planlama ÇalıĢmaları Temin edilen verilerin derlenmesi sonucunda oluģturulan veri katmanları ile arazi çalıģmaları kapsamında üretilen veri katmanları birlikte değerlendirilerek üç farklı senaryoya uygun olacak Ģekilde yeni kurulacak AAT'ler ile kolektörlerin yerleri belirlenmiģ ve üç ayrı veri seti halinde üretilerek CBS ortamına entegre edilmiģtir. Her bir veri seti içerisinde bulunan veri katmanları Tablo 2 de verilmiģtir. Havza bazında yapılan AAT planlama çalıģmaları sonucunda ortaya çıkan en düģük maliyetli senaryo için hazırlanmıģ olan harita EK X'da verilmiģtir. Tablo 2. Planlama ÇalıĢmaları Kapsamında OluĢturulan Veri Katmanları NO VERĠ SETĠ SENARYO DOSYA ADI AÇIKLAMA ADI 1 Maksimum AAT_bolge_1 Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Alanları 2 AAT AAT_guzergah_1 Maksimum AAT Minimum Kolektör için Senaryo1 Minimum Boru Güzergâhları 3 Kolektör AAT_yer_1 Maksimum AAT Minimum Kolektör için AAT Noktaları 4 AAT_bolge_2 Maksimum 5km Kolektör için AAT Alanları 5 Maksimum AAT_guzergah_2 Maksimum 5km Kolektör için AAT Boru Senaryo2 5km Kolektör Güzergâhları 6 ve AAT AAT_yer_2 Maksimum 5km Kolektör için AAT Noktaları 7 Maksimum AAT_bolge_3 Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Alanları 8 Kolektör AAT_guzergah_3 Maksimum Kolektör Minimum AAT için Senaryo2 Minimum Boru Güzergâhları 9 AAT AAT_yer_3 Maksimum Kolektör Minimum AAT için AAT Noktaları

94 Sayfa/Toplam Sayfa: 94 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 10. ArcGIS Veri Modeli

95 Sayfa/Toplam Sayfa: 95 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: PROJENĠN AMAÇ ve KAPSAMI Projenin amacı, havzadaki yüzey ve yeraltı sularının özelliklerinin ve kirlilik durumu ile kentsel, endüstriyel, tarımsal, ekonomik vb. faaliyetlere bağlı olarak oluģan baskı ve etkilerin tespit edilmesi, havza bazında tespit edilen kirlilik kaynaklarının ve yüklerinin ayrıntılı olarak incelenmesi, havzanın çevresel altyapı durumunun tespit edilmesi, havzada meydana gelen kirliliğin önlenmesi, havzanın korunması ve iyileģtirilmesi için havzadaki tüm paydaģların katılımı ile kısa, orta ve uzun vadede alınacak tedbirlere yönelik çalıģmaların ve planlamaların yapılması amacıyla aģağıdaki 11 havza için Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Madde 5 hükümleri doğrultusunda Havza Koruma Eylem Planları nın hazırlanmasıdır. Ceyhan Havzası Marmara Havzası Susurluk Havzası Kuzey Ege Havzası Küçük Menderes Havzası Büyük Menderes Havzası Burdur Havzası Yeşilırmak Havzası Kızılırmak Havzası Konya Kapalı Havzası Seyhan Havzası Su Çerçeve Direktifi nin gereği olarak hazırlanan Havza Koruma Eylem Planları, Nehir Havzası Yönetim Planları yaklaģımıyla benzer niteliklere sahiptir. AB ile üyelik müzakereleri sürecinde Türkiye nin elini güçlendirecek nitelikte olan bu dokümanların AB normlarına çevrilmesi güç olmayacaktır. Ülkemizin AB mevzuatı ile uyumlaģtırma sürecinde gösterdiği baģarı, bu planlar vasıtasıyla uygulamaya taģınmıģ olacaktır. Proje kapsamında, Ceyhan Havzası nda su kalitesini iyileģtirmek için su kaynakları potansiyeli, noktasal ve yayılı kirletici kaynakları ile mevcut su kalitesi dikkate alınarak

96 Sayfa/Toplam Sayfa: 96 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 öncelikle mevcut durum tespiti ve daha sonra kısa, orta ve uzun vadede öncelikli ve teknolojik olarak daha ekonomik ve uygun, sürdürülebilir planlamaların hazırlanması iģleri, havzadaki tüm paydaģların katılımı ile gerçekleģtirilmeye çalıģılmıģtır. Ceyhan Havzası Koruma Eylem Planı Taslak Raporu ndaki eksiklikler ve gerekli görülen düzenlemeler, havzada yer alan tüm paydaģ kurumların görüģleri neticesinde belirlenmiģ, değiģiklikler yapıldıktan sonra Havza Koruma Eylem Planı Nihai Raporu hazırlanmıģtır. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) 2009 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) sayım sonuçlarına göre, proje kapsamında yer alan 11 havzadaki yerleģim yerlerinin ilçeler bazında toplam nüfusu kiģidir. Bu değer Türkiye nüfusunun % 52 sine karģılık gelmektedir. (ġekil 11) ; 48% ; 52% PROJE BÖLGESİ TOPLAM NÜFUS PROJE BÖLGESİ DIŞI TOPLAM NÜFUS ġekil Adet Havzanın Türkiye Nüfusuna Oranı Proje kapsamında koruma eylem planı hazırlanacak havzalardan biri olan Ceyhan Havzası nın Türkiye alanına oranı %2,74 tür. Türkiye Ġstatistik Kurumu (TÜĠK) tarafından gerçekleģtirilen 2009 yılı adrese dayalı nüfus sayımı sonuçlarına göre Ceyhan Havzası nın toplam nüfusu kiģi olup; nüfus yoğunluğu 66,62 kiģi/km 2 dir. Havzanın Türkiye nüfusuna oranı % 2,53 tür. Proje kapsamındaki havzaların nüfus dağılımları ġekil 12 de görülmektedir.

97 Sayfa/Toplam Sayfa: 97 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 48% 3% 3% 21% 4% 4% 4% 5% 5% MARMARA KIZILIRMAK KÜÇÜK MENDERES SUSURLUK KONYA YEŞİLIRMAK BÜYÜK MENDERES SEYHAN CEYHAN KUZEY EGE BURDUR PROJE BÖLGESİ DIŞI 0% 1% 2% ġekil 12. Havzaların Nüfus Dağılımları

98 Sayfa/Toplam Sayfa: 98 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

99 Sayfa/Toplam Sayfa: 99 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: HAVZA GENEL DURUMU Ġskenderun Körfezi nden Ġç Anadolu nun içlerine doğru giren Ceyhan Havzası, sarp dağlık araziler ve geniģ alüvyal tabanlardan oluģmuģtur. MaraĢ ve Osmaniye Ġlleri nin tamamına yakın kısmı; Adana Ġli'nin Ceyhan ve Yumurtalık Ġlçeleri ile Merkez ilçe ve Kozan Ġlçeleri nin bir bölümü Ceyhan Havzası sınırları içerisinde yer alır. Ceyhan Nehri Elbistan Ġlçesinin PınarbaĢı mevkisinden dogar. Güneye akan Ceyhan Nehrine Elbistan ın kuzeydoğusundan Sögütlü Çayı, kuzeyinden Sarsap Deresi, Hurman Çayı, güneybatıdan Göksun Çayı katılır. Bu noktadan sonra doğuya yönelen nehir bünyesine Nergile Deresini katarak güneye döner ve Menzelet Baraj gölüne dökülür. Menzelet Barajına kuzeyden Çemrengeç ve Okkayası, batıdan Fırnız ve Tekir Dereleri dökülürken, doğudan Bertiz Çayı katılır. Güneye dogru akan Ceyhan Nehri, Sır Barajı Gölü ne dökülür. Andırın Suyu ve Kesis Deresini de bünyesine katan Ceyhan Nehri, Karanlık Dağının batısından KahramanmaraĢ Ġl sınırlarını terk eder. Güneybatı yönünde akmaya devam eden Ceyhan Nehri önce AslantaĢ Baraj gölüne, buradan da güneye akarak Akdeniz e dökülür. Ceyhan Irmağı nın toplam uzunluğu 425 km dir ve yıllık debisi 82.9 m 3 /sn dir. Yıllık toplam akım 7,18 km 3 olup havza verimi 10,7 /sn/km² dir (Adana ĠÇDR, 2008). Ceyhan Havzası batıdan Seyhan, kuzey ve doğudan Fırat, güneyden Asi Havzaları yla komģudur. Toklu, Dibek ve Binboğa Dağları nın sırt ve doruklarından geçen su bölümü çizgisi, havzayı Seyhan Havzası ndan ayırır. Fırat Havzası yla arasında kuzeyde Hezanlı, doğuda Keklicek, Nurhak ve Bozdağları yer alır. Ceyhan - Asi Havzaları arasındaki su bölümü çizgisi üzerinde ise Kösürük ve Kartal Dağları vardır. Havzanın bir bölümünü güneyden Ġskenderun Körfezi kuģatır YerleĢim Yerleri Ceyhan Havzası; Kayseri, Osmaniye, Sivas, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Adana, Hatay, KahramanmaraĢ illerinin bir kısmını içine almaktadır. Ceyhan Havzası siyasi haritası sınırları içerisinde kalan alanlarını ġekil 13 te verilmektedir. Havzayı 3 büyük il paylaģmaktadır. Bunlar; Adana, Osmaniye ve KahramanmaraĢ tır. Kayseri, Sivas, Adıyaman, Gaziantep, Malatya, Hatay illerinin havzaya katkısı düģüktür. Dolayısıyla raporda havzayı temsil eden 3 il bazında bilgiler sunulmaktadır.

100 Sayfa/Toplam Sayfa: 100 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 13. Ceyhan Havzası Siyasi Haritası

101 Sayfa/Toplam Sayfa: 101 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Çevre ve Orman Bakanlığı ndan gelen veriler ile TÜBĠTAK MAM Coğrafi Bilgi Sistemleri ekibinin çalıģmaları sonucu elde ettiği havza içerisine giren iller ile ilgili alansal veriler Tablo 3 ve ġekil 14 te verilmiģtir. Tablo 3. Ceyhan Havzası nda Yer Alan Ġllerin Alansal Verileri ĠLLER TOPLAM ALAN (ha) ĠLĠN HAVZA ĠÇĠNDEKĠ ALANI (ha) ĠL ALANININ HAVZAYA GĠREN KISMI (%) HAVZANIN ĠLLERE GÖRE DAĞILIMI (%) KAYSERĠ ,76 OSMANĠYE ,13 SĠVAS ,14 ADIYAMAN ,71 GAZĠANTEP ,89 MALATYA ,50 ADANA ,35 HATAY ,01 K.MARAġ ,51 (*) : ÇOB, TUBĠTAK MAM CBS ġekil 14. Havzada Yer Alan Ġllerin Alansal Dağılımı Adana Adana Ġli Akdeniz Bölgesi nde yer almaktadır. Kuzeyinde Kayseri, doğusunda Osmaniye, batısında Niğde ve Ġçel, güneydoğusunda Hatay Ġlleri bulunur. Ġlin yüzölçümü km 2 dir yılı nüfus sayımına göre nüfusu kiģidir. Seyhan, Yüreğir, Karaisalı, Aladağ,

102 Sayfa/Toplam Sayfa: 102 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan, Çukurova, Sarıçam, Feke, Ġmamoğlu, KarataĢ, Kozan, Pozantı, Saimbeyli, Tufanbeyli ve Yumurtalık olmak üzere 13 tane ilçesi bulunmaktadır. KahramanmaraĢ km² lik yüzölçümü ile Ülkemizin 11. büyük ili olan KahramanmaraĢ, Akdeniz Bölgesi nde yer almaktadır yılı nüfus sayımına göre toplam nüfusu kiģidir. Ġlin ilçeleri, Merkez, AfĢin, Andırın, Çağlayancerit, Ekinözü, Elbistan, Göksun, Nurhak, Pazarcık ve Türkoğlu olarak sıralanmaktadır. Osmaniye Osmaniye Türkiye nin 80. ili olup, Akdeniz Bölgesi nin doğusunda Çukurova nın bitim noktasında ve doğu ile batı arasında bir geçiģ yolu üzerinde kurulmuģtur. Osmaniye batıdan kuzeye doğru Orta Toroslar, doğu ve güneydoğu kesiminde Amanos Dağları ile çevrili olup, doğusunda Gaziantep, güneyinde Hatay, batısında Adana, kuzeyinde ise KahramanmaraĢ Ġlleri ile çevrilidir. Ġlin yüzölçümü km 2 dir, 2009 yılı nüfus sayımına göre nüfusu kiģidir. Adıyaman ve Gaziantep Ceyhan Havzası na Gaziantep in Nurdağı Ġlçesi, Adıyaman nın GölbaĢı Ġlçesi ve ilçeye bağlı Belören, Balkar ve Harmanlı beldeleri girmektedir. Havzayı oluģturan yerleģim yerleri EK II de yerleģim yerleri haritası ġekil 15 te verilmektedir. Ġlgili harita, ÇOB dan alınan sayısal yerleģim yerleri bilgileri, güncel TÜĠK ADNKS bilgileri ile yenilenerek TUBĠTAK MAM CBS Ekibi tarafından oluģturulmuģtur.

103 Sayfa/Toplam Sayfa: 103 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 15. Ceyhan Havzası YerleĢim Yerleri Haritası

104 Sayfa/Toplam Sayfa: 104 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Coğrafi Durum Ceyhan Havzası nın coğrafi durumu illere ait 2008 Ġl Çevre ve Durum Raporları ile Çevre ve Orman Bakanlığının verilerinden faydalanarak hazırlanmıģtır. Adana Yeryüzü Şekilleri Adana ili yeryüzü Ģekilleri bakımından dağlık ve ovalık olmak üzere iki Ģekilde incelenmektedir. Dağlar Ġlin kuzeybatı, kuzey ve kuzeydoğu bölümleri Orta Toros dağ sistemi ile çevrelenmistir. Doğuda sınır, Toros sistemine giren Amanoslara dayanır. Orta Toros üzerinde üç ayrı dağ sırası görülmektedir. Bunlar, batıdan baģlayarak Bolkar Dağları, Aladağlar ve Tahtalı Dağları dır. Ayrıca Orta Torosların kuzeydoğu uzantısını oluģturan Binboğa Dağları, ilin sınırlarını aģmakta KahramanmaraĢ iline uzanmaktadır. Adana ilinin havza sınırları içerisinde yer alan yükseltileri ġekil 16 da verilmiģtir. Batıda tepeciklerle baģlayan Bolkar Dağları, kuzeydoğuya doğru gidildikçe yükselerek belirgin bir dağ sırası haline gelir. Yükselti kütlenin batısında m yi geçmediği halde (en yüksek tepeler m ile Yüğlük Tepesi ve m ile Kümbet Tepe) orta kesimlerde birden m yi asar (Aydos Dağı m). Kuzeydoğuya gidildikçe m yi aģan dağların, en yüksek tepesi olan Medetsiz Tepesi de (3.524 m) bu kesimdedir. Dağların üzerindeki diğer önemli doruklar; Gavur Dağı (3.337 m), Yıldız Tepe (3.314 m), Meydan Dağı (3.132 m) ve Hacıhalil Dağı dır (3.107 m). Ġldeki dağların en yüksek tepelerinin bulunduğu Aladağlar, kuzeydoğu yönünde yaklaģık 100 km uzanır, geniģliği ise 40 k. kadardır. Aladağlar üzerindeki baģlıca yükseklikler Ģunlardır: Demirkazık Tepesi (3.756 m), Torosan Dağı ve Kaldı Dağı (3.374 m), Kal Tepesi (3.588 m) ve Karanfil Dağı dır (3.059 m). Bunlardan Demirkazık Tepesi, Toros Dağları nın da doruğudur. Tahtalı Dağı, Seyhan Irmağı ile Zamantı (Sanvantı) ve Göksu Kolları arasında uzanan dağların tümüne denir. Kuzeydoğu-Güneybatı doğrultusunda uzanan bu dağların üzerinde Koç Dağı, Soğanlı Dağ, Beydağı, Alaylı Dağı, Bakır Dağı gibi doruklar sıralanır. Tahtalı Dağları Seyhan ve Ceyhan vadileri arasında uzanan Binboğa Dağları yla birlikte eskiden Antitoros denilen dağların bir koludur.

105 Sayfa/Toplam Sayfa: 105 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ovalar Adana Ovası olarak isimlendirilen havzanın güneyinde kalan bölüme Çukurova, kuzeyde kalan bölüme ise yukarı Anavarza denir. Ġki ovayı Misis Dağları ayırır. Tepe özelliği gösteren bu dağların en yüksek noktası olan Cebelinur Dağı nın yüksekliği 770 m. dir. Hidrografya Adana ilinin Ceyhan Havzası içerisinde Kozan Barajı ve Yumurtalık Lagünü bulunmaktadır. Yumurtalik Lagünü: Yüzölçümü ha olup, Adana ili, Yumurtalık ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır. Ceyhan ağzı ve Yumurtalık Körfezi arasında kalan ve lagünleri, tuzcul bataklıkları, tatlı su bataklıkları, çamur düzlükleri, sazlıklar, ıslak çayırlar, kumullar ve bir çam ormanından oluģan dev bir sulak alan sistemidir. BaĢlıca sulak alanlar Çamlık (Yumurtalık) Lagünü, Yelkoma Gölü (1.150 ha), Ömer Gölü (350 ha), Yapı Gölü (300 ha), ve Darboğaz Gölü dür (380 ha). Bölgedeki diğer sulak alanların aksine, düzensiz bir kıyı çizgisine sahip bölge, denizle birçok noktada birleģmektedir. Kozan Barajı: Adana ili Kozan ilçesinde Kilgen Çayı üzerinde inģa edilen ve 1972 yılında iģletmeye açılan Kozan Barajı sulama amaçlı olarak kullanılmaktadır. Barajın yüzölçümü 6,2 km 2 olup, gölün maksimum hacmi 148x10 6 m 3 tür. Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum Denizel ve karasal kökenli sedimentlerin çökelmesi ile oluģan havza, miyojen yaģlı Sucular Formasyon ile alttan üste doğru baģlar. Bu formasyon konglomera, kumtaģı, kil taģı ve kireç taģı kayaçlarının birbirlerine dereceli geçiģlerinden oluģur. KarıĢık yapılı bir delta olan Çukurova nın güneyindeki bölüm, Halosende alüvyon yığılmasıyla yeni bir bölüm olarak eklenmiģtir. Bunun gerisinde Pleishosen e ait daha eski bir delta vardır. Bu eski deltanın yüzeyleri bugün üç ayrı taraça halinde yüksekte kalmıģtır. Adana nın jeolojik zaman birimleri kısaca aģağıda sıralanmakla beraber karmaģık bir alüvyon yelpazesine sahiptir. Seyhan Nehri nin eski yatak çökel karmaģığı Plio-Kuvaterner kanal dolguları Bozalit tablalar ve volkanik tüfler Kalker tüfü Toprak örtüsü irili ufaklı bağımsız bloklar.

106 Sayfa/Toplam Sayfa: 106 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KahramanmaraĢ Yeryüzü Şekilleri KahramanmaraĢ ili yeryüzü Ģekilleri bakımından dağlık ve ovalık olmak üzere iki Ģekilde incelenmektedir. Toprakların %59,7 sini dağlar, %24'ünü platolar ve %16,3 ünü de ovalar teģkil eder. Dağlar ve Ovalar Yeryüzü Ģekilleri genellikle Güneydoğu Torosların uzantıları olan dağlarla bunlar arasında kalan çöküntü alanlarından oluģmaktadır. Ġl boyunca uzanan dağlar genellikle Güneydoğu Torosların uzantılarıdır. Bunlar Engizek Dağı, Ahırdağı, Amonos (Nur) dağları, Kandil Dağları, Sarımsak Dağı, Düldül Dağı ve Binboğa Dağları dır. Ġl kapsamındaki dağlar üçüncü zamanın Alp sistemi kıvrım dağlarındandır. Arazi yüksekliği 350 metreden m ye kadar çıkan ilimizde geniģ ovalar vardır. Bunlar; Gâvur, Maras, Göksun, Asağı Göksun, AfĢin, Elbistan, Andırın, Mizmilli, Narlı ve Ġnekli Ovalarıdır. KahramanmaraĢ ilinin havza sınırları içerisinde yer alan yükseltileri ġekil 16 da verilmiģtir Hidrografya Ceyhan Nehri KahramanmaraĢ ın en önemli akarsuyudur. Toplam uzunluğu 425 km olan Ceyhan Nehri nin 190 km lik bölümü, KahramanmaraĢ il sınırları içinden geçer. Ceyhan Nehri nin dar ve derin vadilerden akması, yüksek debiye sahip olması nedeniyle üzerine Menzelet, Sır ve Kılavuzlu Barajları inģa edilmiģtir. En önemli kolları Aksu Nehri, Orçan, Sögütlü, Nergile, Hurman, Göksun ve Körsulu Çayları ile Kesis, Fırnız, Tekir, Törbüzek Dereleridir. Aksu çayı : Aksu Çayı nın toplam uzunluğu 110 km olup Ceyhan Nehri ne dökülen en büyük akarsudur. Aksu, Engizek, Öksüz, Erince, Sakarkaya, Kandil ve Çatal Dağları ndan çıkan çok sayıda kaynak ve dereden beslenir. Kartalkaya Baraj Gölü ne dökülen çay daha sonra sırasıyla Narlı Ova, MaraĢ Ovası nı geçer ve Sır Baraj Gölü ne dökülerek Ceyhan Nehri ne katılır. Körsulu Deresi: Göksun Ovası ndan doğan Köprüağzı Deresi nin, Mazgaçdağı ve Kayranliziyareti Tepeleri arasından doğan Karapınar Deresi ile Geben Ovası nda birleģmesinden oluģur. Körsulu Dere, büyük ölçüde Andırın ve Göksun ilçeleri arasında geniģ bir alanda yüzeylenen Triyas-Jura yaslı kireçtaģlarından boģalan karstik kaynaklardan beslenir. Körsulu Deresi ne boģalan, günümüzde KahramanmaraĢ ın içme suyu ihtiyacını

107 Sayfa/Toplam Sayfa: 107 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 karģılayan Değirmengözü ve Obaönü karst kaynakları örnek olarak verilebilir. Derenin debisi, mart-temmuz döneminde oldukça yüksekken, Ağustos ayından itibaren düģerek Ģubat ayında minimum seviyeye iner. Göksun Çayı: Binboğa Dağları ndan gelen Kömürsuyu Deresi ile Göksun Ġlçesi nin kuzeyinden çıkan Mehmetbey karst kaynağı ve bu kaynağın karıģtığı Törbüzek Deresi birleģerek Göksun Çayını oluģtururlar. Göksun Çayının toplam uzunluğu 60 km olup, Yazıdere Köyünün hemen yanından Ceyhan Nehri ne katılır. Erkenez Çay: Çakalcık sırtlarından gelen Çakalcık Dere, Bulanık köyü çevresinden gelen Tekneli, Karapınar, Çüroğlu ve Alaağaç Dereleri ile Mumdağ Tepe nin güneyinde birleģerek Erkenez Çayı nı oluģturur. Hurman Çayı: AfĢin ilçesinin kuzeybatısında uzanan Binboğa Dağları ndan doğan Ördekli Deresinin, Dağlıca Beldesinin güneyindeki tepelerden doğan Kesirlik Deresi nin, tarihi Hurman Kalesi harabelerinin kıyısında birleģmesiyle oluģur. Çayın toplam uzunluğu 50 km dir. Söğütlü Çayı: Nurhak Dağlarından gelen Söğütlü, Sığırcı, Çöplü Derelerinin, Tapkıran Mevkisinden gelen Yörme Dere ile, Karahasan UĢağı beldesinin güneyinde bulunan Tosun Mahallesi kıyısında birleģmesi ile oluģur. Elbistan Ġlçe merkezinden geçerek Ceyhan Nehrine dökülür. Toplam uzunluğu 60 km olan çayın ortalama debisi 3,9 m 3 /s dir. Göller KahramanmaraĢ ilinde Gavur Gölü (85 ha) ve Kumasır Gölü (9 ha ) bulunmaktadır. Havzanın bataklık durumunda olan Gavur Gölü DSĠ tarafından kurutulmuģtur. Ġl merkezinin kuzeyinde Ahır Dağları nda ise mevsimlik olarak tektono-karstik özellikte Karagöl ve Küçük Göl bulunur. Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum KahramanmaraĢ ili çevresinde yüzeyleyen birimler yaģlıdan gence doğru ; Paleozoyik yaģlı Keban Malatya Metamorfitleri, Triyas Kretase yaģlı Binboğa Metamorfitleri, Üst Jura Alt Kretase yaģlı Koçali KarmaĢığı ve Göksun Ofiyoliti, Senoniyen Senomaniyen yaģlı Karadut Karmasığı, Alt Orta Eosen yaģlı Midyat Grubu, Orta Eosen yaģlı Maden KarmaĢığı ve Üst Miyosen yaģlı Kuzgun Formasyonu, Yavuzeli Bazaltlar ve Ahmetçik Formasyonları bulunmaktadır. KahramanmaraĢ Ġlinin kuzey kesiminde Engizek Dağı, Elbistan, Göksun ve AfĢin ilçeleri çevresinde yüzeyleyen birim ĢiĢt ve mermerlerden oluģmaktadır. AfĢin ve Göksun ilçeleri

108 Sayfa/Toplam Sayfa: 108 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çevresinde görülen birim yer yer ĢiĢt ara katkılı mermer ve kristalize kireçtaģlarından oluģmaktadır. KahramanmaraĢ ın doğusunda bindirme kuģağının önünde doğu batı doğrultusunda uzanır. Ofiyolitik kayaçlar olan dunit, harzburjit, serpantin, gabro, diyabaz, çamurtaģı ve pelajik kireçtaģlarından oluģur. Pazarcık ilçesi ve Türkoğlu ilçesi çevresinde yüzeyleyen birim tabandan tavana doğru; GercüĢ formasyonu konglomeradan, Hoya Kavalköy formasyonu dolomitik ve çörtlü kireçtaģı, Gaziantep Formasyonu tebeģirli ve killi kireçtaģlarından oluģmaktadır. Elmalı kasabası ile Elbistan ilçesinin güneyinde yüzeyleyen birim volkano- sedimanter kayaçlardan oluģmaktadır. Ayrıca Pazarcık ilçesi çevresinde yüzeyleyen olivinli plato bazaltlarıdır. Bazaltlar, kendisinden daha yaģlı tüm birimleri açısal uyumsuzlukla örter. KahramanmaraĢ ili metamorfik kayaçları, jeolojik özelliklerinden dolayı iki baģlık altında incelenmektedir. Malatya Metamorfitleri: Permo-Triyas yaģındadırlar. Ġst ve kristalize kireçtaģlarından oluģurlar. Cafana Pb-Zn yatağı bu metamorfitler içerisinde yer almaktadır. Pütürge Metamorfitleri: Prekambriyen-Üst Triyas yaģ aralığında yaģ vermektedirler. Bitlis Metamorfik Masifinin batıya uzantısı olarak kabul edilmektedirler. Gözlü gnays,amfibolit sist, profillit, muskovit ĢiĢt, klorit ĢiĢt, kuvarsit ve kristalize kireçtaslarından olusmaktadırlar. Ġl sınırları içerisindeki magmatizma, Jura Alt Kretase, Üst Kretase ve Orta Eosen dönemine ait magmatik topluluklar olarak 3 ana baģlık altında değerlendirilebilir. Jura- Alt kretase dönemine ait magmatik topluluk ofiyolitik kayaçlarla temsil edilir. Üst Kretase döneminde ise granitik kayaçların hakim oldugu görülmektedir. Orta Eosen döneminde ise bazik bilesimli volkanik kayaçlar hakimdir. Osmaniye Yeryüzü Şekilleri Ġl yüzey Ģekilleri bakımından ovalık ve dağlık olmak üzere ikiye ayrılır. En önemli akarsu Karaçay, Hamis Çayı ve Ceyhan Nehri dir. Dağlık alanlarda kireçli ve kireçsiz kahverengi orman toprakları ve kırmızı Akdeniz toprakları hakimdir. Eğilimin sarp ve dik olduğu yerlerde anakaya yüzeye çıkmıģ ve toprak oluģumu yoktur. Dağlar Dağlık alanların yüzey Ģekilleri oldukça dalgalı ve yer yer dik bir özellik gösterir. Genelde kuzey batısına yamaçlar hakim olmasına rağmen, diğer yönlere bakan yamaçlar ve vadiler

109 Sayfa/Toplam Sayfa: 109 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 de bulunmaktadır. En önemli dağları Koyuntepe (2.168 m), Dumanlıdağı (2.102 m), Yağlıpınar Dazı Tepe (2.085 m), Topbarnaz Tepe (2.067 m), Cerleme Tepesi (1.965 m), Binboğa Dağlarıdır. Osmaniye ilinin havza sınırları içerisinde yer alan yükseltileri ġekil 16 da verilmiģtir. Ovalar Osmaniye, Kadirli ve Ceyhan Ovaları Çukurova nın bir devamıdır. Ceyhan Nehri, Karaçay ve Savrun Çayı nın getirmiģ olduğu birikinti materyallerinden oluģan aluviyal topraklardan oluģmuģtur. Osmaniye Ovası: Kuzeyinde Kozan ve Kadirli, güneyinde Yumurtalık Dağları, batısında ise Kırmıtlı Beldesi ile sınırlı olan Ceyhan Ovası nın doğusunda ha lık alan kaplamaktadır. Denizden yüksekliği yaklaģık m arasındadır. Osmaniye ili bu ova üzerinde kurulmuģtur. Haruniye (Düziçi) Ovası : Osmaniye Ovasının kuzeyinde, Bahçe ilçesinin batısında yer alan yüksek ve düz bir ovadır. Haruniye Ovası ha lık bir alan kaplamaktadır. Denizden yüksekliği m arasında değiģmektedir. Hidrografya Osmaniye ilinde Ceyhan Nehri, Kalecik deresi, Karaçay, Savrun Çayı, Kesik suyu Deresi, Sabunsuyu Çayı, Yarpuz Çayı, Horu (Hamis) Çayı, KeĢiĢ Çayı Osmaniye ilindeki akarsular verilmektedir. Ceyhan Nehri nin Osmaniye ili içerisindeki uzunluğu 75 km dir. Diğer önemli akarsular Haru, Karaçay ve Savrun Çayı olup TaĢkın Suları Kanunu kapsamına girmektedir. Ceyhan Nehri: Osmaniye ili içerisindeki uzunluğu 75 km dir. Üzerinde AslantaĢ Barajının membasında da Berke Barajı bulunmaktadır. Osmaniye Ġli Sarpınağazı Köyü ile Misis Bucak merkezi yakınındaki sedde baģlangıcına kadar olan kısımda yatak ekseninden itibaren sağlı sollu 125 er m olmak üzere toplam 250 m ve bu noktadan denize kadar ise sağlı sollu 150 Ģer m olmak üzere toplam 300 m geniģliğe haiz saha 4373 sayılı TaĢkın Suları Kanunu kapsamına girmektedir. Karaçay Deresi : Hamo ve Hanife Mezarı Tepeleri nden doğar ve Ceyhan Nehri ne katılır. Osmaniye ili mevcut un fabrikası mevkiinden Ceyhan Nehri ne kavuģtuğu noktaya kadar olan kısımda yatak ekseninden itibaren sağlı sollu 300 m olmak üzere toplam 600 m geniģliğe haiz saha 4373 sayılı TaĢkın Suları Kanunu kapsamına girmektedir.

110 Sayfa/Toplam Sayfa: 110 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Savrun Çayı : Köpekgüney ve Mozgaç Dağı, Akgedik mevkilerinden doğar. Kadirli ilçesinden geçerek Ceyhan Nehri ne katılır. Kadirli ilçesi Eskiköprü mevkiinden Ceyhan Nehri ne kadar olan kısımda yatak ekseninden itibaren sağlı sollu 300 m olmak üzere toplam 600 m geniģliğe haiz saha 4373 sayılı TaĢkın Suları Kanunu kapsamına girmektedir. Toprak Yapısı ve Jeolojik Durum Osmaniye ili Toros kuģağında, Yumurtalık Fayı ile Amanos Dağları arasında yer almaktadır. Bu sınırlar içerisinde kalan Osmaniye ili ve çevresinin stratigrafisi Alt Paleozoikten baslayıp, Üst Kreatese, Eosen, Miyosen ve Plio- Kuvaternere kadar devam eden bir istif sunmaktadır. Doğuda Amanos Dağları ndan baģlayarak batıya doğru Alt Paleozoikten, Üst Kreatese ye kadar devamlı sayılabilecek bir istif sunmaktadır. Üst Kreatese de ofiyolit üzerlemesi bulunmakta ve yer yer de Eosen yüzeylemeleri gözlenmektedir. Tüm bunların üzerine Helvesiyen-Tortoniyen yaģındaki sığ deniz fasiyesi özelliklerini kapsayan çökeller (Kızıldere Formasyonu) gelmektedir. Bu çökeller içerisinde yer yer resifal mercekler izlenmektedir. Ġnceleme alanında güney batıya doğru gidildikçe grabenleģmenin de etkisiyle bu formasyonlar üzerine Pliyo-Kuvaterner yaģlı genç çökeller gelmektedir. Daha önce de anlatılan değiģik özellikteki iki Miyosen istifi arasında, yanal ve düģey değiģimli, içerisinde çok çeģitli yaģ ve litolojide bloklar yada Andırın Formasyonu na ait nap dilimlerini kapsayan Alt- Orta Miyosen yaģlı KarataĢ Formasyonu bulunmaktadır. Çok kıvrımlı olan bu birim diğer formasyonlardan fauna bakımından değiģiklikler arz etmektedir. Misis-Andırın Baseni olarak tanımlanan kaya birimleri, Kreatese-Tersiyer zaman aralığında çökelmiģtir. Melanj nitelikli ve volkanosedimanter fasiyes özellikleri sunar. TÜBĠTAK MAM Coğrafi Bilgi Sistemleri ekibinin hazırladığı havzanın fiziki yapısını gösterir harita ġekil 16 da, önemli akarsuların yer aldığı harita ġekil 45 te verilmiģtir.

111 Sayfa/Toplam Sayfa: 111 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 16. Ceyhan Havzası Fiziki Haritası

112 Sayfa/Toplam Sayfa: 112 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Meteorolojik Bilgiler Ceyhan Havzası nda, Akdeniz iklimi ile Karasal iklimin arasında bir geçiģ iklimi tipine sahiptir. KıĢların genelde sert geçtiği havzada yaz dönemlerinde de kuraklıklar görülebilmektedir. Yıllık toplam yağıģın çoğunluğu kıģın düģmektedir. Havza sınırları içerisinde değiģik özelliklerde çok sayıda meteoroloji istasyonundan veriler değerlendirmeye alınmıģtır. Tablo 4 te havza içerisine giren istasyonlar ile ilgili bilgiler verilmiģtir. Tablo 4. Ceyhan Havzasında Yer Alan Ġstasyonlar Ġstasyon Adı Ġstasyon No Rakım Enlem Boylam GölbaĢı KahramanmaraĢ AfĢin Kozan Osmaniye Elbistan Kaynak: DMĠ Sıcaklık Sıcaklık, iklim elemanlarının en önemlisidir. Ceyhan Havzası nda yer alan istasyonlardan alınan verilere göre hazırlanan tablodaki yıllık ortalama sıcaklık değerleri incelendiğinde; yıllık ortalama sıcaklık değerleri 15 C civarındadır. Ortalama sıcaklıklar bakımından sadece AfĢin ile Elbistan bölgesinde kıģ aylarında ortalamanın 0 C altına düģtüğü görülür. Havzanın diğer bölgelerinde soğuk devreyi karakterize eden sürede ortalama sıcaklıklar 1 C üzerindedir. Sıcak devreyi karakterize eden yaz aylarında ise ortalama sıcaklık 19 C üzerindedir. En sıcak ay temmuz ve en soğuk ay ocaktır. Havza içerisinde yer alan tüm istasyonların yer aldığı ve aylara göre maksimum sıcaklık değerlerini gösteren sayısal veriler ve ilgili grafik ġekil 17 de, ortalama sıcaklık değerlerini gösteren sayısal veriler ġekil 18 de minimum sıcaklık değerlerini gösteren sayısal veriler ise ġekil 19 da verilmiģtir. Devlet Meteoroloji ĠĢleri istasyonlarından alınan veriler doğrultusunda TÜBĠTAK MAM Coğrafi Bilgi Sistemleri tarafından hazırlanan havzanın ortalama sıcaklık haritası ġekil 20 de verilmiģtir.

113 Sayfa/Toplam Sayfa: 113 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 17. Ceyhan Havzası Maksimum Sıcaklık DeğiĢimi ġekil 18. Ceyhan Havzası Ortalama Sıcaklık DeğiĢimi

114 Sayfa/Toplam Sayfa: 114 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 19. Ceyhan Havzası Minimum Sıcaklık DeğiĢimi ġekil 20. Ceyhan Havzası Ortalama Sıcaklık Haritası

115 Sayfa/Toplam Sayfa: 115 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YağıĢ Havzada yağıģ özellikleri incelendiğinde yıllık yağıģların 0 mm ile 130 mm aralığında olduğu ve yağıģların kıģ aylarında arttığı, buna karģılık yaz aylarında ise yağıģ miktarının yok denecek kadar azaldığı saptanmıģtır. Aralık, ocak, Ģubat, aylarında önemli miktarda yağıģ alan havzadaki yağıģ miktarı, haziran, temmuz, ağustos aylarında düģmektedir. En yoğun yağıģ alan yer Kozan bölgesidir. Ceyhan Havzası nda yer alan meteorolojik istasyonlardan elde edilen ve aylara göre ortalama toplam yağıģ değerlerini gösteren grafik ve ilgili sayısal veriler ġekil 21 de ve maksimum yağıģ değerlerini gösteren grafik ve ilgili sayısal veriler ġekil 22 de verilmektedir. Ayrıca, Devlet Meteoroloji ĠĢleri istasyonlarından alınan veriler doğrultusunda hazırlanan havzanın ortalama toplam yağıģ haritası ġekil 23 te, havzanın günlük maksimum yağıģ haritası ise ġekil 24 te verilmektedir. ġekil 21. Ceyhan Havzası Toplam YağıĢ DeğiĢimi

116 Sayfa/Toplam Sayfa: 116 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 22. Ceyhan Havzası Maksimum YağıĢ DeğiĢimi ġekil 23. Ceyhan Havzası Ortalama Toplam YağıĢ Haritası

117 Sayfa/Toplam Sayfa: 117 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 24. Ceyhan Havzası Günlük Maksimum YağıĢ Haritası BuharlaĢma- GüneĢlilik- Bulutluluk Havzada buharlaģma özellikleri incelendiğinde buharlaģma miktarlarının 0 mm ile 325 mm aralığında olduğu ve buharlaģmanın özellikle yaz aylarında çok arttığı buna karģılık kıģ aylarında ise yok denecek kadar azaldığı saptanmıģtır. Haziran, temmuz, ağustos aylarında önemli miktarda buharlaģmanın gerçekleģtiği havzada aralık, ocak, Ģubat, aylarında rakamlarda düģüģ olduğu gözlenmektedir. Elbistan istasyonun buharlaģma verisi elde edilememiģtir. Havzada güneģlilik özellikleri incelendiğinde, güneģlilik rakamlarının özellikle yaz aylarında çok arttığı buna karģılık kıģ aylarında ise yok denecek kadar azaldığı saptanmıģtır. AfĢin istasyonun güneģlilik verisi elde edilememiģtir. Havzada bulutluluk özellikleri incelendiğinde, bulutluluk durumu özellikle kıģ aylarında çok arttığı buna karģılık yaz aylarında ise yok denecek kadar azaldığı saptanmıģtır. Havza içersinde yer alan tüm istasyonların yer aldığı ve yıllık ortalama bulutluluk, güneģlilik ve buharlaģma ilgili sayısal veriler ile hazırlanan grafikler ġekil 25 de verilmiģtir. Devlet Meteoroloji ĠĢleri istasyonlarından alınan veriler doğrultusunda TÜBĠTAK MAM Coğrafi Bilgi

118 Sayfa/Toplam Sayfa: 118 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sistemleri tarafından hazırlanan havzanın güneģ radyasyonu haritası ġekil 26 da, havzanın karla kaplı gün haritası ġekil 27 de, havza buharlaģma haritası ġekil 28 de, havza bulutluluk haritası ġekil 29 da yer almaktadır. ġekil 25. Ceyhan Havzası BuharlaĢma, GüneĢlilik ve Bulutluluk DeğiĢimi ġekil 26. Ceyhan Havzası GüneĢ Radyasyonu Haritası

119 Sayfa/Toplam Sayfa: 119 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 27. Ceyhan Havzası Karla Kaplı Gün Haritası ġekil 28. Ceyhan Havzası BuharlaĢma Haritası

120 Sayfa/Toplam Sayfa: 120 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 29. Ceyhan Havzası Bulutluluk (Kapalılık) Haritası Rüzgar Ceyhan Havzası nda hâkim rüzgâr yönleri incelendiğinde, rüzgar yönlerinin farklılığında yükseltilerin etkisi hissedilmektedir. KahramanmaraĢ istasyonunda WNW yönlü, AfĢin de NNW yönlü, Kozan da SE yönlü, Osmaniye de SSW yönlü, Elbistan da NNW yönlü rüzgârların yıllık esme sayıları yüksek çıkmıģtır. Havza genelinde kuzey sektörlü rüzgârlar hâkimdir. Ölçülen en yüksek rüzgâr hızı, KahramanmaraĢ istasyonunda 4,2 m/s dir. Kuzeyden esen rüzgârlar yazın havanın sıcaklığını düzenlemekte olup bu rüzgârlar hazirandan sonra esmeye baģladığından havanın nemini almaktadır. Güney rüzgârları ise ilkbahar ve sonbaharda ve özellikle kıģ mevsiminde yağmur ihtiyacını sağlar Arazi Kullanımı Ceyhan Havzası büyük kesiminin dalgalı, tepelik, hatta dağlık ve toprakça yetersiz olmasına karģın, iklim kuģağı yönünden tarımsal değeri yüksek bölgelerimizden biridir. Havzadaki en büyük alanı % 40,6 ile tarım alanları kaplamaktadır. %37,19 ile orman ve yarı doğal alanlar

121 Sayfa/Toplam Sayfa: 121 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 havzada yer kaplayan en büyük ikinci alandır. CORINE sınıflandırmasına göre orman ve yarı doğal alanlar içerisinde; geniģ ve ince yapraklı ile karıģık ormanlar, maki ve otsu bitkilerin kapladığı alanlar ile bitki örtüsü az olan ya da hiç olmayan kumsallar, kayalıklar ve yanmıģ alanlar gibi bölgelerin tamamı yer almaktadır. Arazi kullanımına ait sayısal haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığından elde edilen CORINE Arazi Sınıflandırma Sistemi baz alınarak hazırlanmıģtır. CORINE Sınıflandırma Sistemi, Coordination of Information on the Environment (Çevresel Bilginin Koordinasyonu) Projesi kapsamında oluģturulmuģtur ve 1990 yılından beri tüm AB Üye ülkelerinde kullanılan ortak sınıflandırma sistemidir. Ülkemizde ise projenin uygulanmasına 1998 yılında Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından baģlanmıģ, 2006 yılı Landsat uydu görüntüleri kullanılarak yapılan ilk çalıģma 2008 yılı ortalarında tamamlanmıģtır. CORINE Sistemi dört temel amaca hizmet etmektedir: Avrupa Birliği'nin bütün üye devletleri için belirlenmiģ öncelikli konulara göre çevrenin durumu ile ilgili bilgilerin toplanması, Üye devletler içinde ya da uluslararası düzeyde, verilerin toplanması ve bilgilerin uyumlu hale getirilmesi, Bilgilerin tutarlılığının ve verilerin uyumluluğunun sağlanması, Avrupa Çevre Ajansı kriterlerine göre Arazi Kullanım haritalarının oluģturulması. Ayrıca CORINE Sistemi ile farklı düzeylerde (Uluslararası, Birlik, Ulusal ve Bölgesel) yapılan çok sayıdaki çalıģma ile toplanan çevresel bilgilerin yıllar itibarıyla değiģiminin izlenmesi sağlanmaktadır. CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırma Sistemi, Avrupa Çevre Ajansı tarafından belirlenen üç hiyerarģik seviyeden oluģmaktadır. Birinci seviyede ; Yapay Bölgeler, Tarım Alanları, Orman ve Yarı Doğal Alanlar, Sulak Alanlar, Su Kütleleri, olmak üzere 5 ana grup, ikinci seviyede 15 ve üçüncü seviyede kullanılması zorunlu olan 44 alt sınıf mevcuttur. Üçüncü hiyerarģik seviyede ilave ulusal sınıflar kullanılabileceği ancak bunun Avrupa veri standardının bütünlüğü açısından üçüncü seviyeye ilave edilmesi

122 Sayfa/Toplam Sayfa: 122 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gerektiği CORINE Teknik Kılavuzunda belirtilmektedir. Bu kapsamda Ülkemizdeki arazi yapısının çeģitliliğine bağlı olarak 44 sınıfa ilave olarak 12 sınıf daha eklenmiģtir. CORINE Arazi Örtüsü Sınıflandırması Tablo 5 te, bu sınıfa ilave olarak Ülkemiz için hazırlanan ek sınıflandırma Tablo 6 da gösterilmiģtir. Tablo 5. CORINE Arazi Örtüsü Sınıfları Sınıf Kodu Arazi Kullanımı Sınıf Kodu Arazi Kullanımı 1 Yapay Bölgeler 3 Orman ve Yarı Doğal Alanlar 11 ġehir Yapısı 31 Orman 111 Sürekli ġehir Yapısı 311 GeniĢ Yapraklı Ormanlar 112 Kesikli ġehir Yapısı 312 Ġğne Yapraklı Ormanlar 12 End.Tic.ve UlaĢım Birimleri 313 KarıĢık Ormanlar 121 Endüstriyel veya Ticari Alanlar 32 Maki veya Otsu Bitkiler 122 Karayolları, Demiryolları ve ilg.al. 321 Doğal Çayırlıklar 123 Limanlar 322 Fundalıklar 124 Havalanları 323 Sklerofil Bitki Örtüsü 13 Maden,BoĢaltım, ĠnĢaat Sahaları 324 Bitki DeğiĢim Alanları 131 Maden Çıkarım Sahaları 33 Bitki Örtüsü az ya da Olmayan Alanlar 132 BoĢaltım Sahaları 331 Sahil,Kumsal,Kumluk 133 ĠnĢaat Sahaları 332 Çıplak Kayalıklar 14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 333 Seyrek Bitki Alanları 141 YeĢil ġehir Alanları 334 YanmıĢ Alanlar 142 Spor ve Eğlence Alan 4 Sulak Alanlar 2 Tarımsal Alanlar 41 Karasal Bataklık 21 Ekilebilir Alanlar 411 Bataklıklar 211 Sulanmayan Ekileb.Al 412 Turbalıklar 212 Süreki Sulanan Alanlar 42 Denize Yakın Islak Alanlar 213 Pirinç Tarlaları 421 Tuz Bataklığı 22 Süreki Ürünler 422 Tuzlalar 221 Üzüm Bağları 423 Gel-git ile OluĢan Düzlükler 222 Meyve Bahçeleri 5 Su Yapıları 223 Zeytinlikler 51 Karasal Sular 23 Meralar 511 Su Yolları 231 Meralar 512 Su Kütleleri 24 KarıĢık Tarım Alanları 52 Deniz Suları 242 KarıĢık Tarım Alanları 521 Kıyı Lagünleri 243 Doğal Bitki Örtüsü.ile Bulunan Tarım Alanl. 522 Nehir Ağızları 523 Nehir ve Okyanus

123 Sayfa/Toplam Sayfa: 123 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 6. CORINE Türkiye Ek Sınıflandırma Ülkemize Ait Ek Sınıflar Kod Sınıf Adı 1121 Kesikli ġehir Yapısı 1122 Kesikli Kırsal Yapı 2111 Sulanmayan Ekilebilir Alan 2112 Sulanmayan Sera 2121 Sulanan Alan 2122 Sürekli Sulanan Ekilebilir Alan, sera 2221 Sulanmayan Meyve Bahçesi 2222 Sürekli Sulanan Meyve Bahçesi 2421 Sulanmayan KarıĢık Tarım 2422 Sürekli Sulanan KarıĢık tarım 3321 Çıplak Kaya 3322 Çok Yukarılarda Çıplak Kaya TÜBĠTAK MAM Coğrafi Bilgi Sistemleri ekibinin CORINE 2. düzey sınıflandırmadan faydalanarak hazırladıkları havzanın genel arazi kullanım haritası ġekil 30 ve EK IV te verilmiģtir. Havza arazi kullanım değerleri CORINE 1. düzey sınıflandırmasına göre Tablo 7 de ve grafik olarak gösterimi de ġekil 31 de verilmiģtir. CORINE 2. düzey sınıflandırması ise Tablo 8 de ve grafik olarak gösterimi de ġekil 32 de verilmiģtir. Tablo 7. Havza Birinci Düzey Arazi Kullanım Değerleri ALAN (ha) ALAN (%) Yapay Alanlar ,15 Tarımsal Alanlar ,60 Orman ve Yarı Doğal Alanlar ,19 Islak Alanlar ,13 Su Yüzeyleri ,92

124 Sayfa/Toplam Sayfa: 124 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 30. Ceyhan Havzası Arazi Kullanım Haritası

125 Sayfa/Toplam Sayfa: 125 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 31. Havza Birinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması Tablo 8. Havza Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Değerleri CORINE KODU Yapay Alanlar Tarımsal Alanlar ARAZĠ KULLANIMI ALAN ALAN (ha) (%) ġehir Yapısı ,01 Endüstriyel, Ticari ve UlaĢım Alanları ,22 Maden, BoĢaltım ve ĠnĢaat Sahaları ,14 Yapay Tarımsal Olmayan YeĢil Alan 392 0,02 Ekilebilir Alanlar ,06 Sürekli Ürünler ,15 Meralar ,45 KarıĢık Tarım Alanları ,12 Orman Alanları ,58 Orman ve Yarı Doğal Alanlar Islak Alanlar Su Yüzeyleri Maki veya Otsu Bitki Alanları ,61 Çıplak veya Bitki Örtüsü Az Olan Alanlar ,33 Karasal Sulak Alanlar 2.462,538 0,11 Kıyısal Sulak Alanlar ,05 Karasal Sular ,00 Deniz Suları ,16

126 Sayfa/Toplam Sayfa: 126 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 32. Havza Ġkinci Düzey Arazi Kullanım Sınıflandırması 3.5. Tarım ve Hayvancılık Tarım Adana Adana ilindeki tarım iģletmelerinin % 9 unda yalnız hayvansal üretim, % 30 da yalnız bitkisel üretim ve % 61 inde hayvansal ile birlikte bitkisel üretim faaliyeti yapılmaktadır. Adana ilinde iģletmeler sahip oldukları büyüklüğe göre 1 ve 500 ha arasında dağılım göstermiģ olup, 1-50 ha arazi büyüklüğünün tüm alt bölgelerde daha yoğun olduğu görülmektedir. Buradan da genelde tarımsal faaliyetle uğraģan ailelerin küçük çaplı iģletmeciler olduğunu anlaģılmaktadır. 500 ha üzerinde arazi varlığı olan iģletmelerin genelde I. alt bölgede olduğu ve bunun yanında II. alt bölgede 500 ha üzerinde iģletmenin bulunmadığı, II. ve III. alt bölgelerde ise I. alt bölgeye göre çok az olduğu görülmektedir. Adana ili Ceyhan Havzası içersindeki tarım alanlarının kullanımına göre dağılımı Tablo 9 ve ġekil 33 te verilmektedir.

127 Sayfa/Toplam Sayfa: 127 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 9. Adana nın Havza Sınırları Ġçersindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Ġlçeler Kaynak: TUĠK, 2008 Toplam Alan (ha) Ekilen Tarla Alanı (ha) Nadas Alanı (ha) Sebze Bahçeleri Alanı (ha) Meyve Alanı (ha) Ceyhan , , , ,3 Ġmamoğlu , , ,3 Kozan , , , ,2 Yumurtalık , , ,7 Toplam , , , ,5 ġekil 33. Adana nın Havza Sınırları Ġçersindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı KahramanmaraĢ KahramanmaraĢ ilinin sulanabilir arazi ha dır. Toplam sulanan arazi ha olup, ha devlet sulaması, ha ı ise halk sulamasıdır. Kuru tarım arazisi ise ha dır. Her türlü tarım ürününün yetiģtirilebildiği yöremizde susuz tarım arazilerinde özellikle hububat üretimi, sulu tarımın yapıldığı ova kesiminde de büyük ölçüde pamuk ve kırmızıbiber üretimi gerçekleģtirilmektedir. Tablo 10 ve ġekil 34 te KahramanmaraĢ ilinin havza sınırları içerisinde kalan tarım alanlarının dağılımı verilmektedir.

128 Sayfa/Toplam Sayfa: 128 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 10. KahramanmaraĢ ın Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Ġlçe Adı Toplam Alan (ha) Ekilen Tarla Alanı (ha) Nadas Alanı (ha) Sebze Bahçeleri Alanı (ha) Meyve Alanı (ha) Merkez , , , , AfĢin , ,5 658 Andırın , , , ,1 Çağlayancerit 9.666, ,1 0 49, ,2 Ekinözü 7.112, , ,2 Elbistan , , , ,1 Göksun , , Nurhak 4.989, ,9 Pazarcık , ,9 443, ,6 Türkoğlu , , ,9 Toplam , , , Kaynak: TUĠK, 2008 ġekil 34. KahramanmaraĢ ın Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Osmaniye Osmaniye de de tarımsal iģletmeler küçük ve çok parçalı yapıdadır. Ġlde 1997 yılında yapılan Köy Envanteri Anket ÇalıĢmalarına göre ilde adet tarımsal iģletme bulunmaktadır. Tarımsal iģletmelerin % 18 inde yalnız bitkisel üretim % 9 unda yalnız hayvansal üretim %73 ünde bitkisel ve hayvansal üretim ve 28 iģletmede su ürünleri üretimi ve avcılığı ile uğraģmaktadır. Osmaniye ilinin toplam tarım alanı da olup, ilçeler üzerinden ilin tarım arazilerinin dağılımı Tablo 11 ve grafiği ise ġekil 35 te verilmektedir.

129 Sayfa/Toplam Sayfa: 129 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 11. Osmaniye nin Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Ġlçe Adı Toplam Alan (ha) Ekilen tarl a alanı (ha) Nadas alanı (ha) Sebze bahçeleri alanı (ha) Meyve alanı (ha) Merkez , , ,5 Bahçe 5.055, ,5 26, ,7 Düziçi , , Hasanbeyli 3.151, , ,3 736 Kadirli , , , Sumbas , , Toprakkale 6.957, ,1 0 65, ,5 Toplam ,1 176, , ,7 Kaynak: TUĠK, 2008 ġekil 35. Osmaniye nin Havza Sınırları Ġçerisindeki Tarım Arazilerinin Dağılımı Gübre ve Zirai Ġlaç Kullanımı Ceyhan Havzası nda özellikle mısırcılığın ağırlıklı yapılmasıyla birlikte bütün bölgelerde tarımsal faaliyet söz konudur. Havzada yer alan ilçelerdeki gübrelenen alanlarda kullanılan gübre miktarları ile ilgili bilgi ġekil 36 da verilmektedir.

130 Sayfa/Toplam Sayfa: 130 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 36. Havza Ġçerisindeki Ġllere Ait Gübre Tüketim Miktarları Havza sınırları içerisinde kalan illerde kullanılan zirai mücadele ilaçlarının ilçeler bazında tüketim bilgilerine ulaģılamamıģ olup; bu illerdeki toplam kullanım bilgileri ġekil 37 de verilmiģtir. ġekil 37. Havza Ġçerisindeki Ġllere Ait Pestisit Tüketim Miktarları

131 Sayfa/Toplam Sayfa: 131 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Hayvancılık Adana Hayvancılığın önemli iģ kollarından biri olduğu Adana da ilçelere ait hayvan varlığı rakamları Tablo 12 de verilmektedir. Kümes hayvancılığının geliģtiği ilde Ceyhan ve Ġmamoğlu ilçeleri yetiģtiriciliğinin en yoğun olduğu ilçelerdir. Tablo 12. Adana Ġli Ceyhan Havzasındaki Ġlçelerin Hayvan Varlığı Ġlçeler Büyük BaĢ Küçük BaĢ Kümes Ceyhan Kozan Ġmamoğlu Yumurtalık Toplam KahramanmaraĢ Merkez ilçesinde özellikle kümes hayvanı yetiģtiriciliğinin geliģtiği KahramanmaraĢ a ait büyükbaģ, küçükbaģ ve kümes hayvanlarının varlığı Tablo 13 de verilmektedir. Tablo 13. KahramanmaraĢ Ġli Ceyhan Havzasındaki Ġlçelerin Hayvan Varlığı Ġlçeler Büyük BaĢ Küçük BaĢ Kümes Merkez AfĢin Andırın Çağlayancerit Ekinözü Elbistan Göksun Nurhak Pazarcık Türkoğlu Toplam Osmaniye Osmaniye de süt sığırcılığı yapan iģletme sayısı olup, bu iģletmelerin büyük çoğunluğu küçük iģletmelerdir. Ġlde 554 adet büyükbaģ besicilikle uğraģan iģletme

132 Sayfa/Toplam Sayfa: 132 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bulunmaktadır. Keçicilikle uğraģan iģletme sayısı dur. koyunculukla uğraģan toplam iģletme sayısı dir. 67 köyde 641 çiftçi ailesi arıcılıkla uğraģmaktadır. BüyükbaĢ, küçükbaģ ve kümes hayvanlarının varlığı ise Tablo 14 te verilmektedir. Tablo 14. Osmaniye Ġli Ceyhan Havzasındaki Ġlçelerin Hayvan Varlığı Ġlçe B.BaĢ K.BaĢ Kümes Merkez Bahçe Düziçi Hasanbeyli Kadirli Sumbas Toprakkale Toplam Sanayi Durumu Tekil Sanayi Tesisleri Adana Adana ili Ceyhan Havzası içinde kalan bölgesinin sektörlere göre sanayi dağılımı Tablo 15 ve ġekil 38 de verilmektedir. Adana nın Ceyhan Havzası kısmında öne çıkan sanayi kolu çimento, maden ve toprağı dayalı sanayi öne çıksa da tekstil, deri ve gıda sanayi önemli bir katkısı olduğu görülmektedir. Tablo 15. Sektörlerin Ġlçe Bazlı Dağılımı Sektörler Ceyhan Kozan Ġmamoğlu Yumurtalık Tekstil, Deri Sanayi Döküm, Makina, EĢya, Otomotiv Gıda, Ġçki, Tütün Çimento, Maden, Toprağa Dayalı Sanayi Kimya, Kauçuk, Plastik Kağıt, Kağıt ürünleri, Basın ve Ambalaj Orman ürünleri, Mobilya

133 Sayfa/Toplam Sayfa: 133 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 38. Adana nın Sektörel Dağılımı KahramanmaraĢ KahramanmaraĢ genelinde sanayileģme merkez ilçe ve güney ilçelerde yoğunlaģmıģtır. Sanayinin ilçelere dağılımı Merkez ilçe % 82, AfĢin % 0,5, Elbistan % 2, Göksun % 0,2, Pazarcık % 7,2, Türkoğlu % 8,1 Ģeklindedir. Andırın, Çağlayancerit, Ekinözü, Nurhak ilçelerinde sanayi tesisi yoktur. Tablo 16 ve ġekil 39 da KahramanmaraĢ ilindeki sektörel dağılım verilmektedir. Tekstil ve konfeksiyon KahramanmaraĢ ta öne çıkan sektör olarak gözükmektedir. Tekstil ve konfeksiyonu, gıda ve metal sektörleri izlemektedir. Tablo 16. KahramanmaraĢ Sektörel Dağılım Sektörler Adet Tekstil ve Konfeksiyon 252 Gıda 96 Metal 83 Kağıt 9 Yapı Elemanları 11 Kimya 2 Toplam 453

134 Sayfa/Toplam Sayfa: 134 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 39. KahramanmaraĢ Sektörel Dağılımı Osmaniye 1996 yılına kadar Adana nın bir ilçesi olan Osmaniye ye hiçbir sanayi kuruluģu yatırım yapmamıģ, tüm yatırımlar Adana il merkezi ve çevresine yapılmıģtır. Osmaniye il olmasıyla sanayi küçük ölçekli iģletmeler Ģeklinde ve tarıma dayalı ürünlerin iģlenmesi yönünde geliģtiği görülmektedir. Tablo 17 ve ġekil 40 taki Osmaniye ilinin sektörel bazdaki dağılım incelendiğinde makine yedek parça ve gıda sektörlerinin önde geldiği görülmektedir. Tablo 17. Osmaniye Sektörel Dağılımı Sektör Adet Gıda 59 Kimya 18 Mobilya 2 Tel 5 ĠnĢaat 9 Tekstil 27 Makine Yedek Parça 60 Toplam 180

135 Sayfa/Toplam Sayfa: 135 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 40. Osmaniye nin Sektörel Dağılımı Organize Sanayi Bölgeleri Adana Adana ilinde sanayi siteleri ve OSB kurulmadan önceki dönemlerde, oldukça önemli sayıdaki firma yatırımlarını ağırlıklı olarak Ģehir merkezine giriģ ve çıkıģ yolları olan Ceyhan yolu, Mersin yolu ve KarataĢ yolu üzerine kurmuģlardır. Bu firmalardan bazıları zamanla yatırımlarını aģağıda belirtilen site ve organize sanayi bölgemize taģımıģlardır. Adana Hacı Sabancı OSB Seyhan Havzası nda yer almaktadır fakat atıksuyunu ASO Projesi Ceyhan kuģaklama kanalına deģarj eder ve Ceyhan kuģaklama kanalı da Ceyhan Nehri ne boģalır. Dolayısıyla Seyhan Havzası ndan Ceyhan Havzası na havzalar arası atıksu deģarjı söz konusudur bu nedenle Ceyhan Havzası içerisinde değerlendirilmektedir. Adana Hacı Sabancı OSB (AHSOSB) Adana-Ceyhan D-400 Karayolu üzerinde, Yakapınar (Misis)'ın kuzeyinde tarıma elveriģli olmayan ha alan üzerine 1984 yılında temeli atılarak kurulmuģ olup Türkiye`nin en büyük OSB lerinden biridir. AHSOSB de % 23,5 ile tekstil sektörü ve %16,3 ile metal sektörü ağırlıklıdır. AHSOSB içerisinde 46 adedi inģa halinde, 263 adedi iģletmede, 45 adedi ise proje aģamasında olan toplam 375 firma bulunmaktadır. Tablo 18 ve ġekil 41 de sektörel bazı dağılım görülmektedir.

136 Sayfa/Toplam Sayfa: 136 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 18. AHSOSB Sektörel Dağılımı Sektörel Dağılım Üretim Üretime Ara ĠnĢaat Proje Toplam % Veren Firmalar Ağaç Sanayi ,1 Ambalaj ,9 Banka ,1 Boya Sanayi ,6 Cam Sanayi ,5 Depolama ,9 Döküm ,4 Elektrik ,9 Gida Sanayi ,1 Kağit Sanayi ,9 Kimya Sanayi ,7 Makina Metal ,3 Nakliye Petrol Ürünleri ,7 Plastik ,5 Tekstil ,5 Tohumculuk ,5 Yapi Elemanlari ,9 TOPLAM ġekil 41. AHSOSB Sektörel Dağılımı

137 Sayfa/Toplam Sayfa: 137 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KahramanmaraĢ Ceyhan Havzası içerisinde yer alan KahramanmaraĢ OSB bünyesinde 55 adet sanayi tesisi bulunmakta; bu tesislerde daha çok tekstil, metal ve gıda üretimi yapılmaktadır. Tablo 19 ve ġekil 42 de OSB deki sektörel dağılmı verilmektedir. Tablo 19. KahramanmaraĢ OSB Sektörel Dağılım Sektörler Adet Tekstil 31 Gıda 4 Metal 15 Kağıt 1 Çimento 1 Mobilya 2 Toplam 54 ġekil 42. KahramanmaraĢ OSB Sektörel Dağılımı Osmaniye Osmaniye ilinde iki tane OSB bulunmaktadır. Bunlardan ilki 1994 yılında kurulan ve 380 ha alana sahip Osmaniye OSB dir. Osmaniye OSB si içerisinde 9 adedi inģa halinde, 60 adedi iģletmede, 16 adedi ise deneme üretiminde olan toplam 85 iģletme yer almaktadır. Tablo 20 ve ġekil 43 te Osmaniye OSB nin sektörel dağılımından görüldüğü gibi metal, tekstil ve gıda sanayileri ağırlıklı olan sektörlerdir.

138 Sayfa/Toplam Sayfa: 138 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Osmaniye OSB Resmi Gazetede koruma alanı ilan edilmiģ olan içme suyu amaçlı Burnaz Kaynak Grubu 1. Derece Koruma alanı üstünde hassas bir bölgede yer alır. Burnaz Kaynak Grubu Koruma alanları üzerinde yeni sanayi tesislerine izin verilmemektedir. Osmaniye OSB koruma alanı ilanından önce kurulmuģtur. Koruma alanının kuzeyde kalan kısmı Ceyhan havzasında yer alır, büyük bir bölümü ise Asi Havzası ndadır. OSB de AAT vardır ve AAT deģarjı mevcut durumda Burnaz Kaynak Grubu Koruma alanı üzerine geliģigüzel bir Ģekilde deģarj yapılmaktadır. DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından en uygun alıcı ortamın Asi Havzası nda yer alan Erzin TaĢkın Koruma Kanalı mansabında bağlanması Ģartıyla bu kanal olduğu ve bu kanala deģarjın 2011 yılında tamamlanması gerektiği bildirilmiģtir. Tablo 20. Osmaniye OSB Sektör Dağılımı Sektör Adı Adedi Ağaç Sanayi 2 Ambalaj 2 Döküm 2 Elektronik 1 Gıda Sanayi 10 Kağıt Sanayi 2 Kimya Sanayi 6 Makina 4 Metal 21 Petrol ÜrünleriĠ 1 Plastik 6 Tekstil 12 Yapı Elemanları 2 Çelik 6 Maden 3 Deri 1

139 Sayfa/Toplam Sayfa: 139 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 43. Osmaniye OSB Sektörel Dağılımı Osmaniye Ġli nde bulunan diğer OSB ise Kadirli dedir. Kadirli OSB 120 ha alana sahip olup 1997 yılında kurulmuģ olmasına rağmen 2006 yılında alt yapısı bitmiģtir. Bu nedenle Kadirli OSB ye sanayi yeni yeni kurulma aģamasındadır. OSB de 9 firma üretimde, 4 firma inģaat aģamasında olup 1 firmada üretimini durdurmuģtur. ÇalıĢan firmalar genel olarak gıda sektörü ağırlıklıdır Korunan Alanlar Ceyhan Havzası sınırları içinde bulunan korunan alanları gösteren sayısal harita ġekil 44 te koruma alanları listesi Tablo 21 de verilmektedir. Haritalar, Çevre ve Orman Bakanlığı ndan sağlanan sayısal veriler kullanılarak TÜBĠTAK MAM CBS Ekibi tarafından hazırlanmıģtır.

140 Sayfa/Toplam Sayfa: 140 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 44. Ceyhan Havzası Korunan Alanlar Haritası Tablo 21.Ceyhan Havzasında Korunan Alanlar Koruma Alanı Türü Ġsmi Alanı (ha) Yaban Hayatı GeliĢtirme Sahası Osmaniye Zorkun 3.136,9 Tabiat Parkı GölbaĢı Gölleri 2.079,3 Tabiat Koruma Alanları Sulak Alanlar Özel Avlak Alanlar Yumurtalık Lagünü Korçoban 480,3 Tekkoz-Kengerlidüz 7,6 Kesik Gölü 0,5 Agyatan Gölü 11,5 Yumurtalik Lagunü GölbaĢı Gölleri 6.676,8 Kızılkandil (Hedef Tür :Keklik) Milli Parklar Karatepe AslantaĢ 7.752,7 Ġçmesuyu Koruma Alanı AslantaĢ barajı ve Cevdetiye Regülatörü Rezervuarları Koruma Alanları Ġçmesuyu Koruma Alanı Burnaz Kaynak Grubu Yeraltısuyu Rezervi ve Koruma Alanı Ġlanı SKKY Madde (Ġskenderun Ġlçesine Ġçmesuyu Temin) Tarih ve Sayılı Resmi Gazete (Yumurtalık Ġlçesi, Osmaniye Osmaniye OSB, Toros Gübre, BotaĢ, Köyler Ġçmesuyu Temin)

141 Sayfa/Toplam Sayfa: 141 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Adana Çukurova Deltası, Türkiye nin en büyük alüviyal alanlarından birisi olup Toros Dağları ile bu dağlara kuzey-güney yönünde yaklaģan Amanos Dağları silsilelerinin arasında Yumurtalık Lagünü Milli Parkı bulunmaktadır. Yumurtalık Tabiatı Koruma Alanı ise bu deltanın doğu kesiminde yer alır. Yumurtalık Lagünü Milli Parkı toplam alanı 78,915 km 2, kara yüzeyi 70,33 km 2 ve su yüzeyinin alanı km 2 dir. KahramanmaraĢ KahramanmaraĢ ilinde milli park, tabiat parkı ve tabiat anıtı bulunmamaktadır. Osmaniye Çınar Ağacı ÇarĢı Camii Osmaniye Çınar Ağacı Gebeli Mah. Osmaniye ġarlak ġelalesi Alibeyli Beldesi Osmaniye Çınar ve Kesiksu Kaynağı..TaĢköprü Köyü Osmaniye Çınar Ağacı. Çardak Köyü Osmaniye Okaliptüs Ağacı.. Küçükçınar Köyü Sumbas Ġl sınırları içerisinde Karatepe-AslantaĢ Milli Parkı mevcuttur yılında milli park olarak ilan edilmiģtir. AslantaĢ Milli Parkı nın toplam alanı 78,915 km 2, kara yüzeyi 70,33 km 2 ve su yüzeyinin alanı km 2 dir. Ceyhan Nehri üzerinde AslantaĢ Barajı nın yapımından sonra içinde ha lık su yüzeyi ile birlikte gerek görsel, gerekse baraj gölünün oluģturduğu su kitlesi ve peyzaj güzellikleri ile ilginç doğal özellikleri taģıyan bir alan durumuna gelmiģtir. Buna karģın bünyesinde yer alan tarihsel ören alanları ve açık hava müzesi yörenin turizm ve arkeolojik açıdan önemini bir kat daha arttırmaktadır. Milli parkın kaynak değerlerini arkeolojik önemi ile biyolojik zenginliği oluģturmaktadır. Tarihi Hitit Ġmparatorluğu nun merkezi durumundaki bu bölgede, çok önemli arkeolojik kalıntılar bulunmuģtur. Yapılan kazılarda Hitit, Bizans ve Roma tarihine ıģık tutacak bulgular elde edilmiģtir. Karatepe AslantaĢ Milli Parkı nın korunmasının nedenleri kısaca Ģu baģlıklar altında özetlenebilir : Genetik kaynakların sürekliliğinin ve çeģitliliğinin sağlanması, Arkeolojik yönden büyük önem taģıması,

142 Sayfa/Toplam Sayfa: 142 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bilimsel ve eğitsel çalıģmaların yapılması, Doğal kaynakların gelecek kuģaklara aktarılması, Rekreasyonel yönden önem taģıması, Topoğrafik, jeolojik, hidrolojik ve iklimsel özelliklerinin ortaya koyduğu estetik yapısının sürekliliğinin sağlanması Su Kaynakları Ceyhan Havzası nda yer alan illerin içme suyu kaynakları DSĠ tarafından Ģu Ģekilde verilmiģtir: KahramanmaraĢ ilinin içme suyu ihtiyacı 2007 yılına göre 33,93 milyon m³/yıl olup; mevcut kaynakların toplamı 38,00 milyon m³/yıl dır. ġehrin uzun vadeli içme, kullanma ve sanayi suyu ihtiyacı Ayvalı Barajı ndan karģılanacaktır. Arıtma tesisi inģaatının ihalesi DSĠ tarafından yapılmıģ olup, 2010 yılında tamamlanması hedeflenmektedir. Osmaniye ilinin içme suyu ihtiyacı 22,11 milyon m³/yıl olup; mevcut kaynakların toplamı 29,58 milyon m³/yıl dır. Ġlin içme suyu ihtiyacı halen Çağlayan grubu kaynaklarından ve Yeniköy mevkiinde açılan 9 adet kuyudan (toplam 938 L/s) temin edilmektedir. Ancak Ģehrin gelecekteki içme suyu ihtiyacının cazibeli isale hattı ile karģılanması amacıyla Zorkun Yaylası Kaynakları nın kullanılması amacı ile proje hazırlanmıģ ve Ġller Bankası tarafından tasdik edilen proje kapsamındaki üniteler belediye tarafından finansmanı Ġller Bankası ndan alınan kredi ile yaptırılmaktadır. Proje tamamlandığında 2040 yılına kadar olan içme suyu ihtiyacı karģılanmıģ olacaktır. Ceyhan Havzası nda yer alan yerleģimlerin içme suyu kaynak durumları EK III te verilmiģtir Akarsular Ceyhan Havzası nda yer alan önemli akarsular Tablo 22 de verilmiģtir.

143 Sayfa/Toplam Sayfa: 143 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 22. Ceyhan Havzası nda Yer Alan Önemli Akarsular AKARSU ADI TÜRÜ UZUNLUĞU(km) Ceyhan N. NEHIR 509 Aksu Ç. CAY 102 Göksun Ç. CAY 69 Söğütlü Ç. CAY 67 Hurman Ç. CAY 61 Körsulu D. (Körsülü D.) DERE 56 Savrun D. DERE 44 Aksu D. (Kömürsuyu D.) DERE 42 Deli Ç. CAY 39 Karanlık D. DERE 32 Ördeközü D. (Değirmen D.,Azman D.,Ördekli D.) DERE 32 Bertiz Ç. CAY 30

144 Sayfa/Toplam Sayfa: 144 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 45. Ceyhan Havzası Akarsular Haritası

145 Sayfa/Toplam Sayfa: 145 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan Nehri Ceyhan Nehri Çukurova'nın iki ana hayat kaynağından birisidir.(diğeri Seyhan) Uzunluğu 509 km dir. Elbistan'ın 3 km güneydoğusunda, PınarbaĢı Mevkii'nden doğan ve Elbistan'ın ortasından geçen Ceyhan Irmağı Ģehrin can damarıdır. Akdeniz Bölgesi'nin en büyük akarsularındandır. Çukurova'da geniģ bir delta oluģturarak Akdeniz'de Ġskenderun Körfezi'ne dökülür. BaĢlıca kolları; Söğütlü, Hurman, Göksun, Mağara Gözü, Fırnız, Tekir, Körsulu ve Aksu Çayları dır. Ceyhan Nehri KahramanmaraĢ il sınırları içerisinde genellikle derin vadilerden geçmektedir. Bu vadilerin birçoğu baraj suları altında kalmıģtır. Menzelet Baraj Gölü nün bitiģ noktasından itibaren baģlayan Kısık Vadisi (Kanyonu) hala doğal yapısındadır. Ceyhan vadisi barajlar için son derece elveriģli olması nedeniyle üzerinde birçok baraj kurulmuģtur.

146 Sayfa/Toplam Sayfa: 146 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 46. Ceyhan Nehri(DSĠ VI. Bölge Müd.)

147 Sayfa/Toplam Sayfa: 147 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Barajlar Ceyhan Nehri nin dar ve derin vadiler içinde akıyor olması hidroelektrik santrali yapımı için çok elveriģli bir durum yaratmıģtır. Nehir üzerinde 3 adet hidroelektrik santrali kurulmuģtur. Bu santrallerin en büyüğü olan Menzelet, 1992 yılında tamamlanarak enerji üretimine baģlamıģtır yılında üretime baģlayan Sır Barajı ve HES, Çukurova Elektrik A.ġ den devlet tarafından el konularak iģletilmektedir. KahramanmaraĢ ilinin en eski hidroelektrik santrali 1958 yılında elektrik üretimine baģlayan Ceyhan Hidroelektrik Santralidir. KahramanmaraĢ ta bulunan barajlar Tablo 23 te verilmiģtir. Tablo 23. KahramanmaraĢ ta Bulunan Baraj Gölleri Ve Kullanım Amacı Baraj Adı Kurulduğu Nehir/Çay ismi Kullanım Amacı Durumu Kartalkaya Aksu Çayı Sulama, içme, taģkın koruma ve enerji üretimi ĠĢletmede Sır Ceyhan Nehir Enerji Üretimi ĠĢletmede Ayvalı Erkenez Çayı Ġçme ve Sulama Yapımı devam etmekte Kılavuzlu Ceyhan Nehri Sulama ve enerji Üretimi Yapımı devam etmekte Menzelet Ceyhan Nehri Sulama, taģkın koruma ĠĢletmede ve enerji üretimi Berke Ceyhan Nehri Enerji Üretimi ĠĢletmede Kartalkaya Barajı KahramanmaraĢ ili Pazarcık ilçesinin 5 km kuzeybatısında Aksu Çayı üzerinde inģa edilen ve 1971 yılında iģletmeye açılan Kartalkaya Barajı ile Narlı ve KahramanmaraĢ Ovalarında toplam ha alan sulanmaktadır. Ayrıca Gaziantep ilinin içme, kullanma ve endüstri suyu için yılda 47 hm³ su verilmektedir. Barajın inģaatına 1968 yılında baģlanmıģ, inģaat 1970'te bitirilmiģtir. ĠĢletmeye ise 1971 yılında açılmıģtır. ĠnĢaat sahasında göl kapasitesi m 3 olarak hesaplanmıģ olup, erozyonla alüvyonların dolması sonucu Ģu anki kapasitesi maksimum m 3 'e kadar düģmüģtür. Bölgede tarıma elveriģli arazilerin bol olması ancak sulama suyunun bulunmamasından dolayı kurulan Kartalkaya Barajı, 1986 yılından itibaren komģu il Gaziantep'in içme suyu ihtiyacını da karģılamaya baģlamıģtır. ĠĢletme, KahramanmaraĢ Sulaması olarak açılmıģtır yılında Sol Sahil, 1995 yılında Sağ Sahil olarak 2 adet sulama birliğine devredilmiģtir. Aksu Çayı üzerinde inģa edilmiģ olan Dehliz regülatörü; dolu gövdeli, düģey hareketli, radyal kapaklı, 2 adet sağ ve sol sahilde

148 Sayfa/Toplam Sayfa: 148 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 olmak üzere, sol 12 m 3 /s sağ 8 m 3 /s'lik prizli, çakıl geçitli, çökeltim havuzlu, balık geçitli ve 2 kapaklıdır. Gaziantep iline içme ve kullanma suyu sağlayan kıta içi yüzeysel su kaynaklarından olan Kartalkaya Barajı nın mevcut su kalitesinin korunup, kullanımının sürdürülebilir olması sağlanarak, havzadaki mevcut yerleģim, sanayi ve tarımsal faaliyetlerin düzenlenmesini sağlamak amacıyla Kartalkaya Barajı Özel Hüküm Belirleme ÇalıĢmaları yapılmıģtır. Bu çalıģma hakkında detaylı bilgi Bölüm 7.2 de verilmiģtir. Sır Barajı Sır Barajı, KahramanmaraĢ ilinin 33 km batısında Ceyhan Nehri üzerinde enerji üretmek amacıyla yılları arasında inģa edilmiģ bir barajdır. Beton kemer gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m 3, akarsu yatağından yüksekliği 116 m, normal su kotunda göl hacmi hm 3, normal su kotunda göl alanı 47,50 km 2 'dir. Baraj 284 MW'lık güçle yılda 725 GWh'lık enerji üretilmektedir. Sır Barajı, KahramanmaraĢ'ın 8 km. batısından baģlamak üzere 38 km.lik bir (Doğu-batı) uzantısı vardır. Ayrıca, girintili ve çıkıntılı bir görünüm arzetmektedir. Baraj kıyıları az engebeli ve düzlük alanlardan meydana geldiğinden, piknik yapmaya ve dinlenmeye müsait yerleri çoktur. Baraj sahasında bol miktarda balık avlanır. Sır Barajı ve HES tesisleri Çukurova Elektrik A.ġ. tarafından 1991 yılında kurularak isletmeye alınmıģ olup devlet tarafından iģletilmektedir. Menzelet Barajı KahramanmaraĢ'ta, Ceyhan Nehri üzerinde, sulama ve enerji amacıyla yılları arasında inģa edilmiģ bir barajdır. Kaya gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m³, akarsu yatağından yüksekliği 151 m, normal su kotunda göl hacmi hm³, normal su kotunda göl alanı 42 km²'dir. Baraj hektarlık bir alana sulama hizmeti verirken 124 MW güç ile de yıllık 466 GWh'lik elektrik enerjisi üretmektedir. AslantaĢ Barajı Osmaniye'de, Ceyhan Nehri üzerinde, sulama, taģkın kontrolü ve elektrik enerjisi üretimi amacı ile yılları arasında inģa edilmiģ bir barajdır. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m³, akarsu yatağından yüksekliği 95 m, normal su kotunda göl hacmi 1183 hm³ normal su kotunda göl alanı 49 km²'dir. Baraj ha gibi çok geniģ

149 Sayfa/Toplam Sayfa: 149 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bir alana sulama hizmeti vermekte, ayrıca 138 MW güç kapasitesindeki HES yılda 605 GWh elektrik enerjisi üretimi sağlamaktadır. Ceyhan Havzası içme suyu barajları althavzaları ġekil 47 de verilmiģtir. ġekil 47. Ceyhan Havzası Ġçme Suyu Barajları Althavzaları

150 Sayfa/Toplam Sayfa: 150 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Osmaniye de bulunan barajlar Tablo 24 te verilmiģtir. Tablo 24. Osmaniye Ġlindeki Barajlar Baraj Adı Kurulduğu Nehir/Çay ismi Kullanım Amacı Yüzey Alan (km 2 ) Durumu Sulama, ĠĢletmede AslantaĢ Ceyhan Nehri TaĢkın, Enerji, Ġçme suyu* 61,15 Mehmetli Kesiksuyu Deresi Sulama 2,9 ĠĢletmede Kalecik Kalecik Deresi Sulama 1,36 ĠĢletmede Berke Ceyhan Nehri Enerji 7,8 ĠĢletmede (*)AslantaĢ barajı 2006 yılında Ġskenderun kenti içme suyunu temin projesi geliģtirilerek enerji, sulama ve taģkın koruma amacı yanında içme suyu amacı da kazanmıģtır. Ceyhan Havzası nda yer alan HES ler Tablo 25 ve ġekil 48 de topluca gösterilmiģtir. Tablo 25. Ceyhan Havzası nda Yer Alan HES ler Adı Ġli Kurulu Güç(MW) Yıllık Ort. Enerji (GWh) Proje Seviyesi Berke Adana ĠĢletmede Sayan Adana 9,84 45,73 Ġlk Etüt Andırın Enerji Grubu KahramanmaraĢ ĠĢletmede Ceyhan KahramanmaraĢ 4 20 ĠĢletmede Değirmenüstü KahramanmaraĢ ĠĢletmede Fırnıs KahramanmaraĢ 11,9 60,25 Ġlk Etüt Kandil Barajı KahramanmaraĢ ĠnĢaat Kandil Grubu KahramanmaraĢ ĠnĢaat Kılavuzlu Barajı KahramanmaraĢ inģaat Menzelet KahramanmaraĢ ĠĢletmede Sazak KahramanmaraĢ 6,64 29,46 Ġlk Etüt Sır KahramanmaraĢ ĠĢletmede Sisne KahramanmaraĢ 2,11 7,52 Ġlk Etüt SivritaĢ KahramanmaraĢ 2,51 10,62 Ġlk Etüt Söğütlü KahramanmaraĢ 7,46 27,32 Ġlk Etüt AslantaĢ Osmaniye ĠĢletmede Gökboyun Osmaniye 4,46 17,72 Ġlk Etüt Değirmendere Osmaniye - - ĠĢletmede Horu Osmaniye 7,85 29,75 Ġlk Etüt Hoçgören Osmaniye - - ĠnĢaat

151 Sayfa/Toplam Sayfa: 151 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Adı Ġli Kurulu Güç(MW) Yıllık Ort. Enerji (GWh) Proje Seviyesi Karaçay Osmaniye 2,29 9,47 Ġlk Etüt Kalealtı Osmaniye 15 - ĠĢletmede Sabunsuyu Osmaniye - - ĠnĢaat Yarpuz Osmaniye 7,46 27,32 Ġlk Etüt ġekil 48. Ceyhan Havzası nda Yer Alan HES ler

152 Sayfa/Toplam Sayfa: 152 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Göletler DSĠ tarafından iģletmeye açılmıģ bir gölet bulunmakta olup bu gölet Osmaniye-Bahçe- ArıklıkaĢ Göleti ve Sulaması dır. ArıklıkaĢ Köyü mevkiinde ve Buğdaycık Deresi üzerinde bulunmakta olan ArıklıkaĢ Göleti ile 285 ha tarım arazisi sulanmaktadır. Yüksekliği 24,50 m, toplam depolama hacmi 2.20 hm 3 tür. Ceyhan Havzası nda mevcut olan Baraj ve Göletler Haritası ġekil 49 da verilmiģtir. ġekil 49. Ceyhan Havzası Baraj ve Göletler Haritası Yeraltı Suları Adana ili Ceyhan Havzası içinde kalan kısmında Yumurtalık Ovası nda 12,48 hm 3 /yıl, Ceyhan-Kozan Ovalarındaki 120 hm 3 /yıl yeraltı suyu potansiyeli mevcuttur. KahramanmaraĢ Ġlinde akarsular, yeraltı suları, baraj ve suni göletler oluģturmaktadır. ġu anda su ihtiyaçlarını karģılamak için kullanılan bu kaynaklar aynı zamanda il genelinde üretilen atıksular yer üstü ve yeraltı sularına karıģarak kirlenmelere neden olmaktadır (K.MaraĢ ĠÇDR, 2008).

153 Sayfa/Toplam Sayfa: 153 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Suların tarımsal amaçlı kullanılması hem bitkiler vasıtasıyla canlılara hem de toprak kirliliğine neden olmaktadır. Toprak belli bir süreden sonra bu kirliliği tutamaz olmakta ve yeraltı suyuna karıģmasına neden olmaktadır. Yazın sıcak ve kurak bir iklime sahip olması atıksuların buharlaģmasına neden olmaktadır. MaraĢ Ovası nda bir çok tarımsal amaçlı kuyu mevcuttur. Bunun yanında sanayi tesisleri ile Ģehir içme suyu sağlamak için su kullanımının çoğalması yeraltı su seviyesini olumsuz etkilemiģtir. Bazı bölgelerde artezyen kaynak olarak çıkan sular kaybolmuģtur. Osmaniye Ovası yeraltı suyu rezervini belirlemek ve yeraltı suyu iģletme sınırlarını tespit etmek amacıyla DSĠ tarafından 12 adet araģtırma, 1 adet içme ve 4 adet bedel karģılığında olmak üzere toplam 17 adet kuyu açılmıģtır. Açılan sondaj kuyularında akifer olarak çakıl ve konglomera geçilmiģtir (Osmaniye ĠÇDR, 2008). Yapılan etütlere göre yeraltı suyu akım yönü ovanın doğusundan batısına doğru olup Karaçay ve Hamis Çayları na boģalmaktadır. Yeraltı suyu beslenme alanları alüvyon kumlu, çakıllı alanları ile birikinti konileri, yamaç molozları ve poliosen formasyonlarıdır. Yapılan hesaplara göre emniyetli olarak çekilebilecek yeraltı suyu rezervi 48.5 milyon m 3 /yıl dır. Yeraltı suyu iģletmesine uygun alanda iģletme amaçlı derin kuyular açılarak Akyar- Nurdağ yeraltı suyu sulama (YAS) kooperatiflerine devredilmiģtir. Akyar YAS Kooperatifi sulama alanın da toplam 35 adet iģletme kuyusu ile 1590 ha alanın sulanması planlanmıģtır Deniz DeĢarjları Ceyhan Havzası nda deniz deģarjı yapılmamaktadır.

154 Sayfa/Toplam Sayfa: 154 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

155 Sayfa/Toplam Sayfa: 155 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KAYNAKLARININ MEVCUT ve PLANLANAN DURUMU 4.1. Türkiye Geneli Türkiye nin Su Potansiyeli Türkiye nin dönemi hidrometeorolojik verileri ile ortalama yağıģ yüksekliği 643 mm/yıl olup yılda ortalama 501x10 9 m 3 suya tekabül etmektedir. DüĢen yağıģın ~%55 i (274x 10 9 m 3 ) buharlaģma ve terleme yoluyla atmosfere geri dönmekte, 69x10 9 m 3 lük kısmı (~%14 ü) yüzeyaltı ve yeraltı sularını beslemekte, 158x10 9 m 3 (%31) lik kısmı ise akıģa geçerek akarsular vasıtası ile denizlere ve kapalı havzalardaki göllere boģalmaktadır (ÇOB, 2008). Yüzeyaltı ve yeraltı sularını besleyen 69x10 9 m 3 lük suyun 28x 10 9 m 3 lük kısmı (~%41) pınarlar vasıtası ile tekrar yerüstü suyuna katılmaktadır. Böylece yıllık toplam akıģ (158+28) x10 9 m 3 = 186x10 9 m 3 olmaktadır. Ayrıca komģu ülkelerden gelen ~ 7x10 9 m 3 / yıl su bulunmaktadır. Böylece Ülkemizin brüt yerüstü suyu potansiyeli 193x10 9 m 3 e ulaģmaktadır. Yeraltı suyunu besleyen 41x10 9 m 3 de dikkate alınmakla ülkenin toplam yenilenebilir su potansiyel, 243x10 9 m 3 / yıl olarak hesaplanmaktadır (ġekil 50) (ÇOB, 2008.a). ġekil 50. Ülkemiz Su Potansiyeli

156 Sayfa/Toplam Sayfa: 156 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Teknik ve ekonomik Ģartlar çerçevesinde çeģitli maksatlar için tüketilebilecek yerüstü suyu potansiyeli, yurt içindeki akarsulardan 95x10 9 m 3 ve komģu ülkelerden gelen akarsulardaki 3x10 9 m 3 su ile birlikte yıllık ortalama olarak 98x10 9 m 3 tür. Teknik ve ekonomik olarak çekilebilir yeraltı suyu potansiyeli de 14x10 9 m 3 (toplamın ~%34 ü) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısıyla Ülkemizde mevcut durumda kullanılabilir yerüstü ve yeraltı suyu potansiyeli 112x10 9 m 3 (toplamın ~%58 i) alınabilir. Halihazırda toplam kullanılabilir su potansiyelinin 40x10 9 m 3 ü (toplamın ~%36 sı) kullanılmaktadır. Önemli kurak dönemleri kapsayan dönemi verileri dikkate alındığında, yıllık brüt akıģ dönemi ortalaması olan 186x10 9 m 3 /yıl yerine ~170x10 9 m 3 /yıl (~%9 daha düģük) gibi değerlere düģebilmektedir. Aynı Ģekilde ekstrem kuraklıkların yaģandığı bazı dönemlerde yıllık brüt akıģlar (örneğin 2001 yılı) uzun dönem ortalamalarının ~%40 altında değerler alabilmektedir (ġekil 51) (Yıldız v.d, 2007). Ġklim değiģikliği modellerine göre yüzey suyu kaynakları, kar depolaması ve yeraltı suyu potansiyelinde uzun dönemde ~%20 lere varan azalmalar olabileceği öngörülmektedir (ÇOB, 2008). Yüzeysel su potansiyelindeki söz konusu azalmanın özellikle Ġç Anadolu Bölgesi nde hissedileceği tahmin edilmektedir. ġekil 51. Ortalama Nehir Akımlarının Mekansal Dağılımı EĠEĠ ve ĠTÜ tarafından Türkiye deki 26 havzada EĠEĠ nin AGĠ istasyonlarında ölçülen dönemi akıģları esas alınarak yürütülen bir çalıģmada yıllık ortalama akıģ miktarı

157 Sayfa/Toplam Sayfa: 157 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ~184x10 9 m 3 /yıl olarak bulunmuģtur (Yıldız ve diğ, 2007). Aynı çalıģmada yıllık ortalama akıģların 26 havzadaki dağılımı da güncel olarak verilmiģtir (Tablo 26). Tablo 26. Türkiye de Nehir Havzası Karakteristikleri HAVZA NO HAVZA ADI Toplam YağıĢ Alanı Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama AkıĢ Yıllık Ortalama AkıĢ Yıllık Ortalama AkıĢ Yüksekliği Yıllık Ortalama Verim AkıĢ YağıĢ Oranı ĠĢtirak Oranı (km²) (mm) (m³/s) (Milyar m³) (mm) (L/s/km²) (%) 1 Meriç ,06 0,06 129,42 4,10 0,21 3,49 2 Müt.Marmara Suları (Marmara Havzası) ,19 5,08 210,93 6,69 0,29 2,77 3 Susurluk ,26 4,14 174,18 5,52 0,24 2,25 4 Müt.Ege Suları (Kuzey Ege Havzası) ,93 1, ,86 0,25 0,75 5 Gediz ,44 1,09 63,45 2,01 0,11 0,59 6 Küçük Menderes ,16 0,54 75,54 2,40 0,10 0,29 7 Büyük Menderes ,28 2,00 80,13 2,54 0,12 1,09 8 Müt.Batı Akdeniz ,47 7,11 314,41 9,97 0,36 3,87 9 Müt.Orta Akdeniz ,96 13,0 881,83 27,96 0,88 6, Burdur Gölü Kapalı Havzası Afyon Suları Kapalı Havzası ,94 0,25 28,58 0,91 0,06 0, ,09 0,26 30,44 0,97 0,07 0,14 12 Sakarya ,29 5,02 88,9 2,82 0,17 2,73 13 Müt.Batı Karadeniz ,65 9,36 315,18 9,99 0,39 5,09 14 YeĢilırmak ,43 5,28 146,14 4,63 0,29 2,87 15 Kızılırmak ,15 5,18 65,82 2,09 0,15 2,82 16 Orta Anadolu Kapalı Havzası (Konya Kapalı Havzası) ,53 6, ,39 0,26 3,29 17 Müt.Doğu Akdeniz ,94 9, ,34 0,56 5,15 18 Seyhan ,07 6,66 321,08 10,18 0,51 3,62 19 Hatay Suları ,65 2,07 82,03 3,00 0,10 1,13 20 Ceyhan ,29 6,51 306,55 9,72 0,42 3,54 21 Fırat - Dicle Havzası Fırat K ,61 261,43 8,29 0,48 17,21 22 Müt. Doğu Karadeniz ,23 17,86 743,35 23,57 0,62 9,72 23 Çoruh ,81 6,36 319,92 10,14 0,51 3,47 24 Aras ,06 4,76 172,92 5, , Van Gölü Kapalı Havzası Fırat - Dicle Havzası Dicle K ,32 3,01 197,07 6,25 0,42 1, , ,44 0,56 12,77 TOPLAM ,7 5824,31 183,68 ORTALAMA 659,02 236, ,36

158 Sayfa/Toplam Sayfa: 158 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DSĠ Genel Müdürlüğü Bölge bazında (toplam 26 bölge) örgütlendiği için Su Bütçeleri de genelde Bölge esaslı olarak oluģturulmaktadır. Ancak son yıllarda özellikle AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca su yönetiminin havza bazlı yürütülmesi gereği dikkate alınarak, DSĠ Bölge Müdürlükleri nce Su Bütçesinin 26 ana havza için güncel verilerle hesabı çalıģmaları baģlatılmıģtır. DSĠ Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı koordinasyonunda yürütülmekte olan Havza Esaslı Su Bütçesi hesabı çalıģmalarının 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülmüģtür. TUBĠTAK tarafından Koruma Eylem Planı hazırlanan 11 havza için bu aģamada mevcut DSĠ Su Bütçesi sonuçları kullanılacaktır. On bir havzanın herbiri için su bütçesi değerlendirmesi Raporların ilgili bölümlerinde sunulmuģtur Sektörel Su Kullanımları Ülkemizde kullanılabilir su potansiyelinin (112 milyar m³) 40 milyar m³ ü (toplamın%36 sı) kullanılmaktadır. Sektörel olarak mevcut su tüketimi; sulamada 29,5 milyar m³ (%74), içme ve kulanma suyunda 6,2 milyar m³ (%15), sanayide ise 4,3 milyar m³ (%11) tür (Tablo 27). Tablo 27. Türkiye de Su Kullanımı Planlaması (Eroğlu, 2007) Yılar Toplam Su Kullanımı Sektörler Sulama Kentsel Endüstriyel Milyon m 3 %(*) % % % * 112 milyar m 3 kullanılabilir su potansiyeli üzerinden Ülkemizde yeraltısuları ile ilgili faaliyetler DSĠ tarafından 167 sayılı Yeraltısuları Hakkında Kanun esaslarına göre sürdürülmektedir. Yeraltısuyu potansiyelinin tamamının tahsis edildiği ovalarda sulamalar için yeni yeraltısuyu tahsisi yapılmamaktadır. Ülkemizde teknik ve ekonomik olarak kullanılabilir tatlı su potansiyeli olan 112 milyar m 3 suyun baģta DSĠ olmak üzere diğer kamu kurum ve kuruluģları ile özel sektör tarafından geliģtirilecek projeler ile tamamlanarak 2030 yılında kullanıma sunulabileceği tahmin edilmektedir. Gelecekte (2030 yılı ve sonrası) su potansiyelinin tümünün kullanılması halinde sektörlere ayrılan su oranlarının ġekil 52 deki gibi olacağı tahmin edilmektedir.

159 Sayfa/Toplam Sayfa: 159 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 52. Sektörel Su Kullanım Durumu Sektörel bazda yapılan su tüketim tahminlerinde, Ülkemizin teknik ve ekonomik olarak sulanabilir toprak kaynağı olan brüt 8,5 milyon ha alanın tamamının 2030 yılında sulamaya açılması ve sulama suyu tüketiminin 72 milyar m 3 e ulaģması öngörülmektedir. Böylece 2000 yılı baģında toplam su tüketimindeki payı %65 olan sulamanın 2030 yılındaki payının % 64 seviyesine düģürülmesi hedeflenmektedir (Tablo 27). DSĠ, kuruluģ kanunu gereği, nüfusu den fazla Ģehirlerin kentsel ve endüstriyel su ihtiyacını karģılamakla görevlidir. Bakanlar Kurulu kararı ile, DSĠ, 48 ile su temin etmek üzere yetkilendirilmiģtir. DSĠ, 2010 yılı itibarı ile 40 Ģehirden 20 sine 2,6 x 10 9 m 3 /yıl içme-kullanma suyu temin etmektedir. Gelecek için içme-kullanma suyu tüketimi tahmininde, Ülkemizin bugün için yaklaģık olarak yılda % 2 civarında olan nüfus artıģ hızının azalarak devam edeceği göz önünde bulundurularak nüfusun 2030 yılında 100 milyona ulaģması beklenmektedir. Bu durumda 2030 yılı için kiģi baģına düģen kullanılabilir su miktarının 1100 m 3 /yıl civarında olacağı söylenebilir. Ayrıca 2000 yılı itibariyle takriben yıllık 5 milyar m 3 olan içme-kullanma suyu ihtiyacının 2030 yılında 18 milyar m 3 e ulaģacağı tahmin edilmektedir. Ülkemizde geliģen diğer bir sektör olan sanayinin ise 2030 yılına kadar yılda ortalama % 4 oranında bir büyüme göstereceği kabul edilerek 2000 yılı baģında 4,2 milyar m 3 olan sanayi suyu tüketiminin 2030 yılında 22,0 milyar m 3 e ulaģması beklenmektedir. Böylece Türkiye de

160 Sayfa/Toplam Sayfa: 160 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sektörel bazda 2030 yılında toplam 112 milyar m 3 suyun tamamının kullanılabileceği tahmin edilmektedir. Sektörel Su Kullanımı nın 11 havza bazında durumunu ortaya koymak üzere, DSĠ Etüt Plan Daire BaĢkanlığı ndan temin edilen mevcut yerüstü ve yeraltı su potansiyeli durumu ile geçerli tahsisler çerçevesinde yapılan değerlendirmeler Bölüm 4.2 de sunulmuģtur ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli ArıtılmıĢ atıksuların tarımsal sulama, sanayi, akifer besleme ve evlerde tuvalet sifon suyu, yeģil alan sulaması vb. amaçlı yeniden kullanımı Dünya genelinde giderek yaygınlaģmaktadır. Bazı ülkelerde arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanım oranı % 80 lere ulaģmıģ bulunmaktadır. Bu itibarla konu Ülkemiz bakımından da büyük önem taģımaktadır. TUĠK ADNKS verilerine göre Türkiye nin 2009 yılı sonu itibarıyla nüfus dağılımı aģağıdaki gibidir; Belde, köy nüfusu (kırsal nüfus) = (%24) Ġl/Ġlçe nüfusu (kentsel nüfus) = (%76) Toplam = Sızma dahil, kiģi baģına atıksu oluģumu ~200 L/N.gün alınmak ve Atıksu Arıtma Tesislerinde ~%5 lik su kaybı esas alınmakla, kentsel yerleģim AAT lerinden geri kazanılabilecek atıksu potansiyeli, 2010 yılı itibarı ile; Q GKAS 0,76 x x 0,2 x 365 x 0,95 3,8x10 9 m 3 /yıl mertebesindedir. Bu miktar suyun 2/3 ünün teknik ve ekonomik olarak yeniden kullanımının mümkün olduğu kabulü ile pratikte gerikazanılabilecek arıtılmıģ atıksu miktarı ~2,5x10 9 m 3 /yıl dır. Bu değer Ülkemiz in tatlı su potansiyelinin %2,2 sine ve sulamaya tahsis edilen su miktarının ise ~%3 üne karģı gelmektedir. Dolayısıyla arıtılmıģ atıksuların öncelikli olarak sulamada kullanımı sonucu, 2010 yılı itibarıyla ~2,5x10 9 m 3 /yıl miktarında sulama suyunun evsel ve endüstriyel kullanıma tahsisi mümkün olabilecektir. ArıtılmıĢ atıksuların yeniden kullanımında, kullanım amacının gerektirdiği su kalitesi kriterlerinin (SKKY Teknik Usuller Tebliği) sağlanması önem taģımaktadır. ArıtılmıĢ atıksuların 11 havza itibarı ile yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite çalıģması sonuçları doğrultusunda belirlenmiģtir. ArıtılmıĢ suların dönemi için mevcut ve gelecekteki yeniden kullanım potansiyeli, Fizibilite Raporu nda belirlenen arıtılmıģ atıksu debileri esas alınarak, 11 havza için ayrıntılı olarak Bölüm 4.2 de sunulmaktadır. Özellikle tarımsal/endüstriyel ihtiyaçlar için yoğun yeraltı suyu

161 Sayfa/Toplam Sayfa: 161 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çekimi yapılan Küçük/Büyük Menderes, Gediz, Ergene ve Konya Kapalı Havzaları nda arıtılmıģ atıksuların yeniden kullanımı yeraltı suları üzerindeki sözkonusu yoğun baskının azaltılması bakımından büyük önem taģımaktadır Akarsularda Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizi Konunun Anlam ve Önemi Dünya genelinde mevcut ve planlanan su talebindeki artıģ, akarsuların su ve enerji temini maksadıyla düzenlenmesi ile biyoçeģitlilik bozmadan entegre ekosistemler olarak korunması arasındaki karmaģık uyuģmazlığı arttırmaktadır. ÇeĢitli su talepleri karģılandıktan sonra akarsuyu ekosisteminin sürdürülebilirliği için gerekli ekolojik ihtiyaç debisi veya çevresel debinin belirlenmesi çok yönlü ve detaylı bir araģtırma alanıdır. Bu Bölüm de akarsularda ekolojik ihtiyaç debisi tahmini ile ilgili olarak dünya ölçeğinde yaygın biçimde kullanılan baģlıca yöntem ve yaklaģımlar özetlenerek Türkiye için uygulanabilir yöntemler önerilmektedir. Akarsu Düzenlemeleri Dünya genelindeki ulaģılabilir su kaynaklarının %50 den fazlası insan kullanımına tahsis edilmiģ durumda olup 2025 yılı itibarı ile bu oranın %70 e ulaģması beklenmektedir (Postel, 1998). Su kaynakları geliģtirme planlaması kapsamında gerçekleģtirilen biriktirme yapıları (baraj, rezervuar ve göletler), regülatörler, havzalar arası su transferleri, taģkın kontrol ve akifre besleme sistemleri ile akarsu havzasının hidrolik rejiminin değiģtirilmesi dolayısıyla nehir ekosisteminde öngörülemeyen etkiler ortaya çıkabilmektedir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Eski Sovyetler Birliği sınırları içindeki 139 en büyük akarsuyun %77 sinde kuvvetli veya orta derecede debi (akarsu) düzenlemesi uygulaması yapılmıģ durumdadır (Dynesius ve Nilsson, 1994). Dünya daki akarsuların %60 ında nehir havzası hidrolojik rejimi değiģtirilmiģ olup, önemli havzaların %46 sında asgari 1 baraj yer almaktadır (Revenga vd., 2000). AB üyesi ülkelerdeki akarsuların %60-65 i ve Asya ülkelerindeki nehirlerin ise ~ %50 sinde akarsu havzalarına müdahale edilmiģ bulunmaktadır (WCD, 2000). ABD de iç suların %85 i 6575 baraj/rezervuar ile yapay olarak kontrol edilmekte olup, akarsu havzalarının sadece %2 sinde doğal akım Ģartları mevcuttur (WCD, 2000). Akarsu havzası düzenlemelerinde biriktirme yapıları çok büyük bir ağırlık teģkil etmekte olup 140 ülkede ~ büyük baraj bulunmaktadır. Dünya nın en fazla barajına sahip ilk 5 ülkesi

162 Sayfa/Toplam Sayfa: 162 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 (Çin (% 46,2), ABD (% 13.8), Hindistan (% 9), Japonya (% 5,6), Ġspanya (% 2,5)) Dünya genelindeki barajların ~ %80 ini barındırmaktadır. Baraj sayısı sıralamasında 625 baraj (% 1,3) ile Türkiye 8. sırada yer almaktadır (WCD, 2000). Çevresel (Ekolojik) Ġhtiyaç Debisi Analizinin GeliĢim Süreci Bir akarsu için Çevresel Ġhtiyaç Debisi (ÇĠD) analizi, öngörülen bir ekolojik statüyü sürdürebilmek üzere akarsuyun orijinal (düzenlenmemiģ) akım rejiminin belli bir su yapısı mansabında akarsuyun kendisi ve taģkın yatağında ne oranda muhafaza edileceğinin ortaya konması olarak ifade edilebilir. ÇĠD analizi bir akarsuda önceden belirlenmiģ ekolojik statü durumu için bir veya birden fazla tadil edilmiģ akım rejimi ve çevresel ihtiyaç debisi önerisini içerebilir. Akarsu ekosisteminin bir bütün olarak korunması ve geliģtirilmesine yönelik olarak belirlenen ekolojik hedefler, kaynaktan denize kadar sucul ortam ve akarsu enkesitindeki geçiģ bölgesindeki biyolojik hayat, ticari balıkçılığın en üst seviyeye çıkarılması, tehlike altındaki türlerin ve/veya bilimsel, kültürel ve rekreasyon değerlerinin korunmasını gerektirebilir. ÇĠD analizi, tipik olarak mevcut düzenlenmiģ veya su kaynakları geliģtirilmesi planlanan akarsu sistemleri ile debiyle ilintili akarsu restorasyonu faaliyetlerine dönük karar verme sürecini desteklemek üzere yürütülmektedir. Bu tür çalıģmalar sonucu önerilen ÇĠD ile tek bir yıllık akıģ hacmi ve/veya yılın değiģik mevsimleri için öngörülen farklı debilerle akarsuyun hedeflenen ekolojik statüsünün korunmasına çalıģılır. ÇĠD nin akarsuyun düzenlenmiģ ve düzenlenmemiģ kolları veya tamamını (özellikle akarsu restorasyon projelerinde) kapsamak üzere belirlenmesi gerekebilir. Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizi ile ilgili ilk yöntemler 1940 lı yıllarda ABD nin batı eyaletlerinde geliģtirilmiģtir. ÇĠD analizi çalıģmaları, yeni çevre ve su mevzuatının uygulanmaya baģlandığı, ayrıca büyük su yapısı (barajlar, regülatörler ) planlama ve uygulamalarının yoğun olarak gerçekleģtirildiği 1970 li yıllarda sayıca en yüksek değerlere ulaģmıģtır. ABD dıģındaki ülkelerdeki ÇĠD analizi çalıģmaları özellikle 1980 sonrasında belirgin bir geliģme göstermiģtir. Doğu Avrupa, çoğu Latin Amerika, Afrika ve Asya ülkelerinde ÇĠD analizi henüz yeterince geliģmiģ bir alan değildir ve konu ile ilgili olarak ancak sınırlı sayıda yayın bulunmaktadır (Tharme, 2003).

163 Sayfa/Toplam Sayfa: 163 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 BaĢlıca ÇĠD Hesap Yöntemleri Dünya genelinde çevresel ihtiyaç debisi analizinde baģlıca aģağıdaki yöntemler kullanılmaktadır: 9. Hidrolojik yöntemler 10. Habitat benzeģimini esas alan yöntemler 11. Hidrolik yöntemler 12. BirleĢik (Kombine) yöntemler 13. BütünleĢik yöntemler 14. Diğer yöntemler Yukarıda sıralanan yöntemlerin Dünya ölçeğindeki sayı ve yüzdeleri ġekil 53 te verilmiģtir. ġekil 53. ÇĠD Hesap Yöntemlerinin Dünya Genelindeki Dağılımı Bu Bölüm de anılan yöntemlerden ilk üçünün tanıtımı aģağıda kısaca verilmiģ olup diğer yöntemlere iliģkin detaylı bilgi için Tharme (2003) e baģvurulabilir. Hidrolojik Yöntemler Çevresel Ġhtiyaç Debisi analizinde en yaygın olarak kullanılan Hidrolojik Yöntem Tennant veya Montana Yöntemi dir. Tennant Yöntemi, Tennant (1975) tarafından Montana Bölgesi ndeki nehirlerin akım ve ekolojik verileri esas alınarak geliģtirilen ve Montana

164 Sayfa/Toplam Sayfa: 164 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Yöntemi olarak da anılan bir ekolojik ihtiyaç debisi hesap tekniğidir. Tennant ; Montana, Nebraska ve Wyoming deki 11 akarsu üzerinde seçilen 58 istasyonda (enkesit) elde edilen akım ve sucul ekosistem gözlem sonuçlarını kullanmıģtır. Söz konusu akarsu enkesitlerinden derlenen detaylı verilerle özellikle balık yaģamının özellikleri karakterize edilmiģtir. Bu kapsamda akarsu yatak geniģliği, su derinliği, hızı ve sıcaklığı, yatak örtüsü, balık göçleri, balıkçılık, botla avlanma/gezinme, estetik ve doğal güzellikler vb. hususlar incelenmiģtir. Tennant bu gözlem ve incelemeleri sonunda akarsudaki akım (debi) ile balık, yaban hayatı ve mesire/dinlenme bileģenleri arasında bir iliģki tespit etmiģtir (Mann, 2005). Tennant (1975) tarafından bulunan bu iliģki oldukça sınırlı sayıda veri ile akarsulardaki sucul ekosistemin durumunu anlamaya ve test etmeye imkân veren standart bir yöntem halini almıģtır. Bu yöntemde sadece akarsuyun ortalama debisi esas alınır ve ortalama debinin yüzdesi cinsinden ifade edilen debilere bağlı olarak Ocak- Mart ve Nisan-Eylül dönemlerinde akarsuyun doğal ekosistem kalitesi durumu tanımlanır (Tablo 28). Bu suretle atıksu deģarjları ile kirletilmemiģ temiz bir akarsuda kalite denetimi yapan merciler, sadece mevcut debinin yıllık ortalama % si olarak miktarı ve içinde bulunulan ayı dikkate alarak sucul ekosistem kalitesi ile ilgili hızlı, kolay ve isabetli bir değerlendirme yapabilmektedir. Tablo 28. Sucul Ekosistem ve Mesire Maksatlı Kulanım Ġçin Gerekli Akarsu Debileri (Tennant, 1975) Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Sınıfı Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Ekim-Mart Nisan-Eylül Mükemmel Çok iyi Ġyi Orta Kötü veya asgari Çok kötü *Bu yöntemin eğimi %1 den büyük akarsularda (vahşi dereler) revize edilmeden kullanımı önerilmemektedir. ( Mann,2006) Tennant Yöntemi akarsudaki ekosistem kalitesini sabit bir debiye (ekolojik ihtiyaç debisi) bağlı olarak izleyip garanti etmeyi hedefleyen standart bir metot olarak bilinmektedir. Böylece büyük emek, zaman ve mali harcama yapılmaksızın mevcut akarsu akım kayıtları kullanılmak suretiyle nehir ekosistemi kalite sınıfı hedeflerinin izlemesi ve kontrolü sağlanabilmektedir. Herhangi bir akarsuda Tennant Yöntemi nin uygulanabilmesi için gerekli Ģartların ne olduğu konusunda tam anlamıyla kesin ve net bir kriter mevcut değildir. Bu yüzden, kullanımı çok

165 Sayfa/Toplam Sayfa: 165 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 basit olmakla birlikte Tennant Yöntemi nin yerel Ģartlara göre revize edilmeden doğrudan uygulanması düģünülmemelidir. Bu kapsamda özellikle Tennant tarafından önerilen iki dönem, akarsu havzasının yer aldığı iklim ve coğrafi Ģartlara göre farklılık gösterebilmektedir. Örneğin Oklahama Nehri Havzası nda araģtırmalar yapan Orth ve Maughan (1981), Tennant Yöntemi nde ki dönemlerin Temmuz-Aralık ve Ocak Haziran olarak ayrılmasının sucul ekosistem kalitesinin izlenmesi bakımından daha anlamlı olduğunu tespit etmiģlerdir. Ayrıca akarsu ekosistem kalite izlemesi ve kontrolü amacıyla üzerinde yorum ve değerlendirmeye imkan tanımayan tek bir ekolojik ihtiyaç debisi tanımlayan Tennant Yöntemi nin uygulanmasının çok da kolay ve yerinde olmadığı (Mosley, 1983) ve özellikle eğimi %1 den büyük akarsular içinde ancak koruma maksatlı olarak ve ihtiyatla kullanılabileceği (Mann, 2006) belirtilmektedir. Ancak bütün bu eleģtirilere rağmen Tennant Yöntemi, diğer alternatif yöntemlere (su yüzeyi profili modelleri, R2 enkesit yöntemi, ıslak çevre yöntemi vb.) göre daha yaygın olarak kabul görmektedir (Parker vd., 2004). Tennat Yöntemi nin mevsimlik akımları (debi) çok geniģ bir aralıkta değiģen (genelde Türkiye deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1 den büyük olan düzenlenmemiģ (vahģi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı (coğrafi bölge, iklim, doğal ekosistem vb.) faktörler ıģığında tadil edilmeksizin bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Tennant Yöntemi nden hareketle ÇĠD analizinde Ġspanya yıllık ortalama akımın %10 u, Portekiz de ise %2,5-5 i ilk yaklaģımda çevresel ihtiyaç debisi olarak alınmaktadır. ÇĠD analizinde kullanılan diğer bir yaklaģım ise günlük akımların debi süreklilik çizgisine bağlı olarak belli bir aģılma ihtimaline karģı gelen günlük akım değerinin ÇĠD olarak esas alınmasıdır. Aralarında Ġngiltere, Bulgaristan, Tayvan ve Avustralya nın da bulunduğu bazı ülkelerde aģılma ihtimali % 5 olan veya zamanın % 95 inde akarsuda mevcut olan debi (Q 95 ); Brezilya (bazı eyaletler), Kanada ve Ġngiltere (bazı havzalar) zamanın %90 ında akarsuda mevcut günlük debi (Q 90 ) ve çoğu Avrupa ülkesinde ise zamanın %99 unda akarsuda mevcut günlük debi (akım) (Q 99 ) ÇĠD olarak esas alınmaktadır. AĢılma ihtimali %10 olan 7 Günlük minimum debi de (7 Q 10 ) yine bazı ülkelerde (özellikle Brezilya nın çoğu eyaletinde) ÇĠD olarak kullanılmaktadır. Türkiye de de bilhassa küçük Hidroelektrik Santral (HES) projelerinde, son 10 yılın günlük akımları üzerinden hesaplanan yıllık ortalama akımın en az %10 unun (Tennant Yöntemi) ÇĠD olarak mansaba bırakılması öngörülmektedir (DSĠ, 2009). Ġlgili DSĠ Yönetmeliği

166 Sayfa/Toplam Sayfa: 166 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 öncesinde özellikle HES tesisleri için ÇĠD hesaplarında akarsulardaki 3 kurak dönem akımlarının istatistiki analizini esas alan yaklaģımlar da kullanılmıģtır. Habitat BenzeĢim Yöntemi Bu yöntem hidrolojik yöntemlerden sonra en yaygın ölçüde kullanılan bir ÇĠD analiz yöntemi olup hidrolik ve habitat simülasyonu yöntemlerinin birlikte kullanımı yoluyla akarsuda ıslak kesiti ve yan Ģevlerdeki sucul ekosistemin debi (akım) değiģimlerine olan etkileģiminin ortaya konarak korunması gerekli kritik biotanın varlığının sürdürülmesini esas alır. Bu suretle kritik habitatın varlığını sürdürebilmesi için akarsu yapıları mansabında oluģturulması gerekli hidrolojik akım rejimi tanımlanmıģ olmaktadır (Waddle, 1998 a,b). Bu tür modellerde korunması hedeflenen canlı türü çoğu kere balıktır. Ancak son yıllarda akarsu ıslak kesiti ve yan Ģevlerinde yaģayan diğer ekosistem bileģenlerinin korunması ve sediment yıkanmasının temininin hedeflendiği ÇĠD analizi çalıģmalarına da rastlanmaktadır (Tharme, 2000). Son dönemde hidrolik ve habitat benzeģimi modellerinin uygulanması ile ilgili genel eğilim, iki veya üç boyutlu habitat mekansal dağılım matrisleri ve coğrafi bilgi sistemlerini esas alan görsel unsurları güçlü platformların kullanılması yönündedir (Waddle, 1998 b). Hidrolik Yöntemler Dünya genelinde en yaygın biçimde uygulanan hidrolik ÇĠD analizi yöntemi ıslak çevre yöntemi olarak bilinen hesap tekniğidir (Reiser vd., 1989). Bu yöntemde akarsu bütünlüğünün öncelikle ıslak çevre büyüklüğü ile doğrudan iliģkili olduğu akarsu Ģevleri ve yatağındaki kritik biotanın korunması esas alınır. Çevresel Ġhtiyaç Debisi, kritik kesit için üretilen boyutsuz Islak Çevre (IC/IC maks ) ve debi (Q/Q maks ) grafiğindeki doğrusallıktan sapma noktasına karģı gelen kritik debi olarak tanımlanır.

167 Sayfa/Toplam Sayfa: 167 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Islak çevre yönteminin Avustralya, Avrupa ve ABD nin bazı bölgelerindeki akarsulara uygulandığı bilinmektedir (Gippel ve Stewerdson, 1998). Bu yöntem Karakaya ve Gönenç (2006) tarafından Büyük Melen Çayı na da uygulanmıģtır. Türkiye deki Mevcut Durum Mevzuat Türkiye de akarsu yapıları ve restorasyon projelerinde mansaba bırakılması gereken su miktarı (ÇĠD) ile ilgili yasal çerçeve DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından 18 Ağustos 2009 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlatılarak yürürlüğe konan Elektrik Piyasasında Üretim Faaliyetinde Bulunmak Üzere Su Kullanım Hakkı Anlaşması İmzalanmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile belirlenmiģtir. Bu yönetmeliğin 7. Maddesi nde akarsular üzerinde yapımı planlanan nehir tipi santraller (küçük HES) ile diğer su yapılarından (baraj, regülatör, su alma yapı ve sistemleri) mansaba bırakılacak su miktarı aģağıdaki gibi tanımlanmaktadır: Doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacak su miktarı projeye esas alınan son on yıllık ortalama akımın en az %10 u olacaktır. ÇED sürecinde ekolojik ihtiyaçlar göz önüne alındığında bu miktarın yeterli olmayacağının belirlenmesi durumunda miktar artırılabilecektir. Belirlenen bu miktara mansaptaki diğer teessüs etmiş su hakları ayrıca ilave edilecek ve kesin proje çalışmaları belirlenen toplam bu miktar dikkate alınarak yapılacaktır. Nehirde son on yıllık ortalama akımın %10 undan daha az akım olması halinde suyun tamamı doğal hayatın devamı için mansaba bırakılacaktır. Dolayısıyla Ülkemizdeki mevcut mevzuata göre Çevresel Ġhtiyaç Debisinin (mansapta daha önce tesis edilmiģ su hakları hariç olmak üzere) asgari, akarsu üzerindeki su yapısının yer

168 Sayfa/Toplam Sayfa: 168 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 aldığı kesitteki son 10 yıllık günlük akımlar ortalamasının %10 undan daha az olamayacağı (Tennant Yöntemi-asgari ekolojik statü durumu) hükmü getirilmektedir. HES Tesisleri Özelinde ÇĠD Analizi Önerisi Daha önce de değinildiği üzere, Tennat Yöntemi nin mevsimlik akımları (debi) çok geniģ bir aralıkta değiģen (genelde Türkiye deki akarsularda olduğu gibi) ve ortalama eğimi %1 den büyük olan düzenlenmemiģ (vahģi) akarsular için, koruma maksatlı olarak dahi olsa, akarsuyun yer aldığı coğrafi bölge, iklim, doğal eko sistem vb. faktörler ıģığında tadil edilmeksizin, bire bir uygulanmasının doğru olmadığı bilinmektedir. Bu yüzden özellikle Doğu Karadeniz Bölgesi akarsuları için, akım karakteristikleri bakımından Temmuz Ekim (yaz / kurak ) ile Kasım Haziran (kıģ/bahar) olmak üzere iki farklı dönem dikkate alınarak, akarsuda orta-iyi (iyiye yakın) bir ekosistem statüsü hedeflenmek üzere koruma-kullanma dengesi de gözetilerek ve HES Tesisleri ile yenilenebilir enerji üretimini de fizibil kılmak üzere nehir tipi HES ler de Regülatör den mevcut akarsu yatağına yıl boyu bırakılması gereken ağırlıklı ortalama çevresel ihtiyaç debisi; 0,15 8 0,20 4 QEk Qort 0, 17Q 12 ort Ġfadesine göre hesaplanabilir (Tablo 28). Bu ifadede, 0,15 : Kasım Haziran dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/Q Ort ) 0,20 : Temmuz Ekim dönemi için yıllık ortalama akıma göre debi oranını (Q/Q Ort ) 8 : Yılın Kasım Haziran dönemindeki ay sayısını 4 : Yılın Temmuz Ekim dönemindeki ay sayısını göstermektedir. DSĠ tarafından öngörülen ÇĠD, akarsuyun ekolojik statüsü izlenerek kontrollü olarak uygulanmalı, öngörülen ekolojik statüden daha kötü bir duruma doğru gidildiğini gösterir somut bilimsel bulgular elde edildiği taktirde çevresel ihtiyaç debisinin ilk yaklaģımda Tablo 29 da önerilen değerlere yükseltilmesi yoluna gidilmelidir. Ayrıca HES su alma/çevirme yapılarında yukarı (menba) yönlü balık göçünün sürekliliğini sağlayan balık geçitleri/merdivenleri de bulunmalıdır.

169 Sayfa/Toplam Sayfa: 169 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 29. Türkiye Akarsuları Ġçin Revize EdilmiĢ Tennant yöntemine göre Sucul Ekosistem Kalitesi Tablosu Önerisi Nehir Ekosistemi Ġçin Kalite Yıllık Ortalama Akımın % si olarak akarsu debisi Sınıfı Kasım-Haziran Temmuz-Ekim Orta Ġyi (~iyi) Dik eğimli yamaç ve vadilerden akan Doğu Karadeniz Bölgesi dereleri ve benzeri akarsularda özellikle 500 metreden yüksek kotlarda birkaç yüz metre aralıklarla ana akarsuya sağlı sollu pek çok yan kol katılımı söz konusu olduğundan, Regülatör mansabındaki mevcut akarsu yatağındaki akım (debi) ilk yan kol katılımından itibaren (Regülatörden birkaç yüz metre aģağıda) hızlı bir Ģekilde artarak deredeki sucul hayat için gerekli kritik değerin yıl boyu daima üzerinde kalacak seviyeye ulaģmaktadır. Regülatör kesiti ile HES türbin deģarjı arasındaki kesimde Q EI debisine ek olarak akarsu yatağına katılacak ilave debi (Q ĠK ) aģağıdaki Ģekilde belirtildiği üzere Q İK Q R A A İK R olarak hesaplanabilir. Burada; A R A ĠK : Regülatör kesiti menbasındaki akarsu drenaj alanını : HES deģarj noktası ile Regülatör arasındaki dere drenaj alanını Q R : Regülatör kesitindeki akım/debi değerini göstermektedir. Bu durumda ilk yan katılımdan itibaren Regülatör HES arasındaki debi hızla artarak HES deģarj membaında mevcut doğal akım değeri olan Q EI + Q ĠK seviyesine ulaģılacaktır. Dolayısıyla Regülatör mansabındaki sucul ekosistem için en kritik kısım ilk yan kol katılımına kadarki birkaç yüz metrelik bölümdür. Bu bölümdeki akım (Q EI ), Regülatör kesitindeki yıllık ortalama debinin %17 sinden veya zamanın %99 unda akarsuda mevcut olan günlük akımdan (Q 99 ) (hangisi büyükse o esas alınarak) daha az tutulmamalıdır.

170 Sayfa/Toplam Sayfa: 170 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Q 99, Regülatör kesitindeki günlük akımların debi süreklilik eğrisinde aģılma ihtimali %1 olan günlük akıma karģı gelir. Yukarıda kısaca açıklanan ÇĠD analizi yaklaģımı sadece HES tesisleri değil, akarsular üzerindeki mevcut ve planlanan her türlü su yapısının (bilhassa sulama ve içme suyu temini ile ilgili su yapıları) iģletimde mutlaka uygulanmalıdır. BiyoçeĢitliliğin çok zengin olduğu kritik havza ve akarsulardan baģlanarak, Çevresel Ġhtiyaç Debisi ile ilgili mevcut mevzuat ve metedolojinin hidrolik durum ve habitat benzeģimine dayalı olarak geliģtirilmesi önem taģımaktadır. Bu kapsamda kıtaiçi sularımızda, AB Su Çerçeve Direktifi uyarınca, su kalitesi yanında biyolojik parametreleri de içeren etkin bir izleme ve kontrol sistemi ile sucul ortamların ekolojik statüsünün belirlenmesine imkan veren yeterli bilimsel, teknik ve kurumsal kapasitenin acilen oluģturulması gerekmektedir. Su kalitesi izleme ve denetiminin AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu hale getirilmesi faaliyetleri ile eģ zamanlı olarak Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği alıcı ortama deģarj limitlerinin de, alıcı ortamlarda öngörülen su kalitesi ve ekolojik statüye ulaģılmasına imkan verecek tarzda (uygun modelleme çalıģmaları ile desteklenerek) yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.

171 Sayfa/Toplam Sayfa: 171 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Ceyhan Havzası Havza Su Potansiyeli Yüzeysel Su Potansiyeli Tablo 26 da 20 No lu Havza olan Ceyhan Havzası için verilen yıllık ortalama akıģ, 6,51 x 10 9 m 3 (9,72 L/s.km 2 ) olup, Türkiye nin yüzeysel su potansiyelinin ~ %3,54 ünü teģkil etmektedir. Bunun kullanılabilir kısmı ise, ortalama kullanılabilir yüzeysel su oranı ~% 50 alınarak ~ 3,255 x 10 9 m 3 /yıl olarak tahmin edilmiģtir. Yeraltı Suyu Potansiyeli DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt Plan Dairesi BaĢkanlığı ile Jeoteknik Hizmetler ve Yeraltı Suları Daire BaĢkanlığı ndan alınan verilere göre 11 Havza nın yeraltı suyu potansiyeli, tahsis durumu ve sulanan alanların durumu Tablo 30 da topluca özetlenmiģtir. Ceyhan Havzası nın yeraltı suyu iģletme rezervi ~ 558,90 x 10 6 m 3 /yıl olup yeraltı suyu potansiyelinin (iģletme rezervinin yeraltı suyu potansiyelinin ~%70-80 (75) i olduğu kabulü ile) ~ 745,2 x 10 6 m 3 /yıl olacağı tahmin edilmektedir. Tablo 30. Ceyhan Havzası Yeraltı Suyu Potansiyeli Kullanımı Durumu Havza Adı Havza No Yeraltı Suyu ĠĢletme Rezervi (hm3/yıl) KiĢilere içmekullanma, sulama, sanayi vb. amaçlı verilen Kullanma Belgesi Tahsisleri (hm3/yıl) Yeraltı Suyu Sulama Projelerine Tahsis Edilen Rezerv (hm3/yıl) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ile Planlanan Sulama Alanı (Dekar) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ile Planlanan Kuyu Adedi (adet) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Kuyu (Ad) Yeraltı Suyu Sulama Projeleri ĠnĢa Edilip Devir Edilen Sulama Alanı (De) Marmara 2 296,96 273,73 23, , ,00 Susurluk 3 503,29 284,78 71, , ,00 Kuzey Ege 4 186,66 119,01 56, , ,00 K. Menderes ,61 68, , ,00 B. Menderes 7 700,24 137,00 169, , ,00 Burdur ,86 129, , ,00 YeĢilırmak ,62 167,81 146, , ,00 Kızılırmak ,30 354, , , ,00 Konya ,00 285, , , ,00 Seyhan ,50 254,93 15, , ,00 Ceyhan ,90 449,93 155, , ,00

172 Sayfa/Toplam Sayfa: 172 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Toplam Su Potansiyeli Havzadaki 6,51 x 109 m3/yıl yüzeysel ve ~ 745,2 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu potansiyeli dikkate alındığında toplam su potansiyeli: 7,25 x 10 9 m 3 /yıl olarak hesaplanır. Havzanın kullanılabilir su potansiyeli de 3,255 x 10 9 m 3 /yıl kullanılabilir yüzeysel su ve ~ 559 x 10 6 m 3 /yıl yeraltı suyu iģletme rezervleri göz önünde tutulmakla 3,81 x 10 9 m 3 /yıl olarak bulunur Su Kaynaklarının Mevcut Kullanım Durumu Sulama Suyu Tahsisleri Ceyhan Havzası nda kiģilere, içme, kullanma ve sanayi suyu olarak ve sulama kooperatiflerine (yeraltı suları ile yürütülen sulama faaliyetleri) tahsis edilen yeraltı suyu miktarı ( ,08) x 10 6 = 605x10 6 m 3 /yıl olup mevcut yeraltı suyu iģletme rezervini (558,90 x 106 m 3 /yıl) aģmaktadır (Tablo 30). Havzada yüzeysel su kaynaklarına dayalı (baraj ve göletlerden alınarak, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekesine verilen) sulama suyu tahsislerinin, DSĠ Genel Müdürlüğü verileri ile dönemindeki durumu ġekil 54 te verilmiģtir. ġekilden de görüldüğü üzere Ceyhan Havzası nda, sulama birliklerince iģletilen sulama Ģebekelerine döneminde tahsis edilen ortalama su miktarı ~ 1299,1±130 milyon m 3 /yıl dır. Ceyhan Havzası "Şebekeye Alınan Su (hm3)" ORT:1299,1 STDSAPMA:129,7 1541,8 1319,11024,3 1229,5 1257, ,11350,7 1255,6 1353, ġekil 54. Ceyhan Havzası Yüzeysel Su Kaynaklarından Alınan Sulama Suyu Durumu

173 Sayfa/Toplam Sayfa: 173 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ġçme, Kullanma ve Sanayi Suyu Tahsisleri Havza da sulama ve sulama dıģı faaliyetlere tahsis edilen toplam su miktarları sırası ile ~ 1454,18x10 6 m 3 /yıl (1299,1+155,08) ve 2,4x10 9 m 3 /yıl ( ,18) olarak hesaplanmıģtır. Dolayısı ile Ceyhan Havzası toplam su potansiyelinin ~ %38 i sulamada kullanılmakta, %82 si ise sulama dıģı (içme, kullanma, sanayi vb.) faaliyetler için tahsis edilecek durumda bulunmaktadır ArıtılmıĢ Atıksuların Yeniden Kullanım Potansiyeli Havzadaki mevcut ve planlanan kentsel atıksu arıtma tesislerinin dönemi kapasiteleri Tablo 31 de verilmiģtir. Tablo Dönemi Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi Yıl Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Toplam Kapasitesi (milyon m 3 /yıl) , , , ,21 Tablo 32 den da görüldüğü üzere havzada sulama, endüstriyel ve ticari maksatlı olarak yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyellerinin aģağıdaki gibi olması beklenmektedir. Hesaplarda, döneminde yeniden kullanılabilecek arıtılmıģ atıksu potansiyelinin arıtılan atıksuyun %65-%80 i aralığında olabileceği kabul edilmiģtir. Bugün itibarı ile yeniden kullanılabilecek atıksu miktarı üst limiti olarak %80 lik oran esas alınmıģtır. Tablo Dönemi Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyelleri Yıl Ġleri Derecede ArıtılmıĢ Atıksu Kapasitesi, milyon m 3 /yıl Yeniden Kullanılabilecek Atıksu Potansiyeli, milyon m 3 /yıl , (%65) ,36 45,05 (%70) ,77 53,07 (%75) ,10 58,48 (%80)

174 Sayfa/Toplam Sayfa: 174 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Havzadaki KirlenmiĢ Ortamlar Ceyhan Havzası genelinde, kirlenmiģ durumdaki ve kirlenme riski taģıyan yüzeysel su kaynaklarının detaylı değerlendirmeleri Su Kalitesi Sınıflamaları ve Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bölümü nde (Bölüm 6) sunulmuģtur Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerileri Ceyhan Havzası ndaki mevcut toplam su potansiyeli ile kullanılabilir su rezervinin dönemi itibarı ile durumu Tablo 33 da verilmiģtir. Sözkonusu su rezervinin sulama ve sulama dıģı sektörler itibarı ile kullanımı için de Tablo nun 5. ve 6. satırlarında verilen planlama önerisi sunulmuģtur. Tarım, ticaret, turizm, nüfus ve ağır sanayi üretimi faaliyetlerinin yoğun olduğu Ceyhan Havzası nda, sulama suyu tahsisinin toplam rezervin %60 ını geçemeyeceği kabul edilmiģtir. Bu durumda su rezervinin %40 ının havzadaki yerleģim birimleri ve sanayi tesislerinin içme- kullanma suyuna tahsisi öngörülmüģtür. Mevcut sulama suyu tahsisi durumuna göre ~10 birimlik bir azalmayı öngören bu yaklaģımda, gerekli açığın sulama yöntemlerinin iyileģtirilmesiyle kapatılabileceği düģünülmektedir. Sulamaya tahsis edilen gerçek su miktarının DSĠ ve diğer kiģi/kurumlarca planlanan sulama projeleri ıģığında daha detaylı olarak tahmini gerekmektedir. Bu yüzden bu raporda önerilen değerler ilk yaklaģımda bir ön tahmin (kılavuz değer) olarak dikkate alınmalıdır. Havzadaki yüksek kalitede belediye atıksu arıtma tesisi çıkıģlarının özellikle sulama, binaların tuvalet sifon suyu, endüstriyel proses suyu vb. maksatlarla kullanımı mümkündür. Ancak arıtılmıģ atıksuların özellikle sulama maksatlı kullanımında, soğuk ve yağıģlı dönemlerde 3~6 aylık bir depolamaya ihtiyacı olacağı için, ortalama 3 aylık bir depolama kabulü ile ancak %75 inin sürekli kullanıma hazır tutulabileceği, bunun da %65~80 inin fiilen kullanılabileceği öngörülmektedir. Havzadaki yeniden kullanılabilir arıtılmıģ atıksu rezervi Tablo 33 un 7. satırında verilmiģtir. Bu durumda havzanın revize edilmiģ toplam su rezervi Tablo 33 un 8. satırındaki gibi olacaktır. Ġklim değiģikliği ve kuraklıklar dolayısıyla Türkiye nin yıllık yağıģ miktarı ve su potansiyelinde %20 lere varan bir azalma yaģanabileceği öngörülmektedir (Yıldız v.d., 2007 ve ÇOB, 2008). Bu itibarla 2010 sonrası dönemlerde yaģanabilecek muhtemel su potansiyeli azalması dolayısıyla ortaya çıkacak su arzı açığının öncelikle sulamada modern teknolojilerin kullanılması sonucu kazanılacak ek rezervden karģılanması öngörülmektedir. Ġklim değiģikliği senaryolarına göre öngörülen bu değerler

175 Sayfa/Toplam Sayfa: 175 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 üzerinde henüz yeterli mutabakat sağlanmadığı için bu aģamada Tablo 33 teki Su Kaynakları Planlaması na yansıtılmasının uygun olmayacağı düģünülmektedir. Tablo 33. Ceyhan Havzası Dönemi Su Kaynakları Planlama Önerisi Su Kaynakları milyon m 3 / yıl 1 Toplam Su Potansiyeli Toplam Kullanılabilir Su Rezervi Havza dıģından transfer edilebilir rezerv* 4 Toplam Su Rezervi (2+3) Sulama Suyu Rezervi Ġçme, kullanma, sanayii suyu (sulama dıģı kullanım) rezervi (%50) 1905 (%50) 2095 (%55) 1715 (%45) 2286 (%60) 1524 (%40) 7 Belediye atıksu arıtma tesisi çıkıģlarının yeniden kullanımı 33,42 45,05 53,07 58,48 yoluyla kazanılabilecek su rezervi 8 Revize edilmiģ toplam su rezervi (5+6+7) 3843, , , ,48 (*) Seyhan Havzası ndan Ceyhan Havzası na Seyhan Nehri üzerindeki Yedigöze Barajı ndan ha alanın sulanması amacıyla sulama suyu transfer edilecektir. Yedigöze Barajı su tutmaya baģlamıģtır. Sulama kati projesi bitmiģ inģaat hizmetleri yakın dönemde baģlayacaktır. Ceyhan Havzası ndan AĢağı Seyhan Ovası nda yer alan Çotlu Pompaj sulaması ile Seyhan Havzası na sulama suyu transfer edilmektedir. Ceyhan Havzası ndan Amik Ovası nda yer alan planlama aģamasındaki Menzelet Sulama Projesi ile Kılavuzlu Barajı ndan Asi Havzası na sulama suyu transfer edilecektir. (DSĠ VI. Bölge Müdürlüğü) döneminde, revize edilmiģ toplam su rezervinin; sulama suyu, içme/kullanma ve sanayi suyu ile AAT çıkıģlarının yeniden kullanımı yoluyla kazanılabilecek su rezervince paylaģımı aģağıdaki Ģekillerde (ġekil 55-ġekil 56-ġekil 57-ġekil 58) gösterilmiģtir:

176 Sayfa/Toplam Sayfa: 176 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı

177 Sayfa/Toplam Sayfa: 177 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı ġekil Yılı Toplam Su Rezervi Dağılımı Su Ġhtiyacı Tahmini Su ihtiyacı tahmini hesaplarında kullanılan birim net su ihtiyaçları, nüfusa bağlı olarak değiģmektedir. Havzada bulunan ilçe ve beldeler için, nüfusları ve nüfusları oranında değiģkenlik gösteren birim su ihtiyacı çarpımı ile yerleģimin insani kullanım amaçlı ihtiyaç duyacağı su miktarları hesaplanmıģtır. Belli nüfus aralıkları için öngörülen birim net su ihtiyaçları Tablo 34 teki gibidir.

178 Sayfa/Toplam Sayfa: 178 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 34. Nüfusa Göre Birim Net Su Ġhtiyaçları EĢdeğer Nüfus Birim Net Su Ġhtiyacı EĢdeğer Nüfus Birim Net Su Ġhtiyacı (kiģi) (l/kiģi.gün) (kiģi) (l/kiģi.gün) Ġsale hattı kayıpları insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisinin, Ģebekede karģılaģılacak kaçak ve kayıplar ise isale kayıpları ve insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su debisi toplamının belli bir yüzdesi olarak kabul edilmiģtir.(tablo 35) Su boruları ve bağlantı ekipmanlarının sızdırmazlığı yıllara göre azalacağından isale ve Ģebeke kayıplarındaki azalma da hesaplamalara yansıtılmıģtır: Tablo 35. Ġsaledeki ve ġebekedeki Kayıp/Kaçak Yüzdeleri Yıllar Ġsaledeki kayılar(%) ġebeke Kayıp/Kaçakları(%) , , Son olarak isale ve Ģebeke kayıpları ile rezervlerden çekilebilecek içme ve kullanma suyu miktarlarına endüstriyel amaçlı (sanayi/ticaret ve OSB) kullanılan su miktarı eklenmiģtir. Endüstriyel amaçlı kullanılan su miktarı, insani kullanım amaçlı olarak hesaplanan su miktarı, isale ve Ģebeke kayıp/kaçakları toplamının bir yüzdesi olarak kabul edilmiģ ve yıllara göre değiģimi hesaplamalara yansıtılmıģtır. (Tablo 36)

179 Sayfa/Toplam Sayfa: 179 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 36. Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı Yüzdeleri Yıllar Endüstriyel Amaçlı Kullanılan Su Miktarı (%) Özet olarak su ihtiyacı tahmini hesabı aģağıdaki gibi yapılmıģtır; Q su q (1 net xn xq ) isale xq END Q su = Rezervlerden çekilecek içme/kullanma suyu (m 3 ) q net = Birim net su ihtiyacı (m 3 /N.yıl) N = EĢdeğer Nüfus = ġebeke kayıp/kaçak yüzdesi Q isale = Ġsaledeki su kaybı yüzdesi Q END= Endüstriyel amaçlı kullanım için gerekli su yüzdesi Havzadaki kırsal ve kentsel yerleģimlerin nüfus ve su ihtiyaçları Tablo 37 de verilmiģtir. Su kaynaklarının içme suyu amaçlı kullanımının planlanmasında Tablo 27 de verilen miktarlar rehber değer olarak kullanılabilir. Su ihtiyacı; isaledeki kayıplar (%3-%2), Ģebekedeki kayıp/kaçaklar (%45-%25) ile endüstriyel alanda su kullanımı ve bu değerlerin yıllara göre değiģimi göz önüne alınarak hesaplanmıģtır (Tablo 37). Tablo 37. Havzadaki kırsal ve kentsel nüfusun su ihtiyacı tahmini Yıllar Kentsel Alan Kırsal Alan Havza Genel EĢdeğer Nüfus Su Ġhtiyacı (milyon m 3 ) EĢdeğer Nüfus Su Ġhtiyacı (milyon m 3 ) EĢdeğer Nüfus Su Ġhtiyacı (milyon m 3 ) , , , , , , , , , , , ,5 Havzada yer alan sanayi tesislerinde, tesis içi önlemler ve iyi arıtma uygulamaları yoluyla %50 lere varan oranlarda su tasarrufuna gidilebileceği düģünülmektedir. Bu yüzden sanayi

180 Sayfa/Toplam Sayfa: 180 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 için tahsisi düģünülen su miktarlarında döneminde mevcut su rezervlerini zorlayacak mertebede bir artıģ beklenmemektedir. Ceyhan Havzası nın su arzı (revize edilmiģ toplam su rezervi) ile havzadaki yerleģimlerin içme kullanma suyu ihtiyacının dönemindeki beklenen seyri ġekil 59 da verilmiģtir. ġekilden de görüldüğü üzere havzanın mevcut su kaynakları, olağanüstü derecede Ģiddetli ve uzun süreli kurak dönemler hariç, su talebini karģılayacak düzeydedir. Revize edilmiģ su rezervi (Tablo 33, satır 8) Sulama ve sanayi kullanımına ayrılabilecek rezerv Ġçme ve kullanma suyu ihtiyacı (Tablo 37 den) ġekil 59. Ceyhan Havzası Su Rezervi (Arzı) Ve Talebi Grafiği Havzadaki su kaynaklarının entegre yönetimi ve planlaması ile ilgili olarak kısa ve orta dönemde aģağıdaki hususlara riayet edilmesi önerilebilir: Kısa Vadeli Öneriler ( Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımın temini; ġebekeye kayıp ve kaçaklarının mevcut %45-55 lik değerlerden ilk etapta <%30 a çekilmesi ġebekelerde SCADA sistemi kurularak etkin basınç yönetimi sağlanması (sadece gece saatlerinde etkin basınç yönetimi ile ~%30 luk kayıp/kaçak azaltımı sağlanabilir.)

181 Sayfa/Toplam Sayfa: 181 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bütün kullanıcıların su tüketiminin ölçülmesi ve faturalı tahsilat oranının azami düzeye getirilmesi Binalarda ( özellikle otel, büyük siteler, hastaneler vb. olmak üzere ) banyo sularının uygun ön arıtma sonrası tuvalet sifon suyu olarak kullanımını sağlayacak eğitim, bilinçlendirme, mevzuat geliģtirme ve pilot uygulama faaliyetlerinin gerçekleģtirilerek ~%30 düzeyinde su tasarrufu imkanı kazanılması Binalarda çatı yağmursularının ayrı toplanarak bir depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik maksatlı kullanımıyla ilgili eğitim, bilinçlendirme ve pilot uygulamalar gerçekleģtirilmesi Büyük su tüketicisi konumundaki sanayi kollarının iyi iģletme/arıtma uygulamaları ile suyu verimli kullanmalarının teģviki ve pilot uygulamalar yaptırılması Ġleri derecede arıtılmıģ kentsel atıksuların, B kalite su olarak uygun tarife yapısı ile (normal A Sınıfı içme suyuna göre %50 daha ucuz) kullandırılması (sulama, araç yıkama, sanayi suyu vb.) ile ilgili eğitim, bilinçlendirme ve mevzuat geliģtirme çalıģmalarının yürütülmesi Yeraltı su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi çalıģmaları Havzadaki bütün akiferlerde, yeraltı suyu kuyularının kayıt altına alınıp, YASS izlemesi ile Yeraltı suyu rezervlerinin durumunun ortaya konması ve aģırı YAS çekimi yapılan bölgelere müdahale edilmesi AĢırı su çekimi yapılarak tuzlanmıģ akiferlerin belirlenerek rehabilitasyon planları hazırlanması (bu kapsamda, yağmursuyu, yüzeysel su ve ileri düzeyde arıtılmıģ atıksu ile suni besleme düģünülebilir.) Yağmur sularının daha yüksek oranda yeraltı suyu kaynaklarını beslemesini sağlamak ve aynı zamanda taģkın kontrolüne destek vermek üzere, kent içi geçirimli kaldırım, yapay göletler ve sızdırma alanlarının oluģturulması ile ilgili pilot uygulamalar baģlatılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi; Yüzeysel su kaynaklarının kalite sınıfının korunup geliģtirilmesi ile ilgili izleme, denetim ve kontrol faaliyetlerinin etkin biçimde sürdürülmesi Havzadaki yerleģimlerin iklim değiģikliği ve kuraklık etkilerine karģı direncini arttırmak üzere baraj rezervuar kapasitelerinin arttırılması ve gerektiğinde havzalar arası su transferleri ile acı ve tuzlu sulardan (deniz suyu) tatlı su üretimi de içeren alternatif çözümler geliģtirilmesi

182 Sayfa/Toplam Sayfa: 182 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Eğitim ve Bilinçlendirme Okul öncesi eğitimden baģlayarak suyla ilgili bütün paydaģların, suyun etkin ve verimli kullanımı ile su kaynaklarının korunması alanında gerekli her türlü araçları kullanarak eğitilip bilinçlendirilmesi faaliyetlerinin sürdürülmesi Orta Vadeli Öneriler ( Dönemi): Suyun etkin ve verimli kullanımı; ġebeke kayıp ve kaçaklarının < %15 e çekilmesi Binalarda gri suyun tuvalet sifon suyu olarak kullanımının yaygınlaģtırılması Binalarda çatı yağmur sularının ayrı toplanarak depo/sarnıç sistemi ile sulama/temizlik için kullanımının yaygınlaģtırılması Suyun sanayide bilinçli ve etkin kullanımı yoluyla su/enerji tasarrufu uygulamalarının sanayi tesislerinde yaygınlaģtırılması Ġleri derecede arıtılarak uygun akiferlere beslenen veya rezervuarlarda depolanan atıksuların, ikinci Ģebekeden B kalite su olarak dağıtımı ile ilgili yaygınlaģtırma faaliyetlerinin planlanması Yeraltı su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi çalıģmaları; Havzadaki YAS kaynaklarının CBS ortamında model destekli olarak izlenerek beslenme miktarı üzerinde aģırı kullanımının önlenmesi Akifer rehabilitasyonu uygulamalarının yaygınlaģtırılması ve bazı akiferlerde B kalite su rezervleri oluģturulması Kent içinde yağmur suyu hasat/tutulması uygulamalarının yaygınlaģtırılması Yüzeysel su kaynaklarının korunması ve geliģtirilmesi; AB Su Çerçeve Direktifi ile uyumlu olarak havzadaki yüzeysel su kaynaklarının kalite statüsünün yükseltilmesi Ekolojik denge ve sürdürülebilirlik ilkeleri gözetilerek, uygun/fizibil havzalar arası su transferi projelerinin uygulanması Eğitim ve Bilinçlendirme Suyun etkin ve verimli kullanımı ile enerji verimliliği alanlarındaki eğitim ve bilinçlendirme faaliyetlerinin sürdürülmesi

183 Sayfa/Toplam Sayfa: 183 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: ÇEVRESEL ALTYAPI TESĠSLERĠ Proje kapsamında çevresel alt yapı tesislerine yönelik sahada gerçekleģtirilen çalıģmalar genel olarak; kentsel atıksu altyapı durum tespiti, endüstriyel atıksu altyapı durumu tespiti, tekil endüstriler, tatil siteleri ve oteller ve katı atık yönetimi durum tespitine yönelik olmuģtur. Bu kapsamda sahada kentsel ve endüstriyel (organize sanayiler ve tekil endüstriler, otel ve tatil siteleri) atıksu arıtma tesisi deģarj noktaları, doğrudan deģarj noktaları, derin deniz deģarj noktaları ile düzenli ve düzensiz katı atık sahalarının koordinatları alınmıģ ve durum tespiti ile ilgili teknik cetveller doldurulmuģtur. Alınan koordinatlar ġekil 60 ta, saha çalıģmalarını içeren teknik cetveller ise EK V te verilmiģtir. ġekil 60 taki harita, daha büyük ölçekli olarak EK VI da verilmektedir. Bu bölümde verilen bilgiler saha çalıģmalarının gerçekleģtirildiği Eylül-Ekim 2009 dönemindeki durumu yansıtmaktadır. Saha çalıģmalarında gerçekleģtirilen temel iģ adımları aģağıda sıralanmıģtır: 1. Kentsel Atıksu Altyapı Durumunun Tespiti: a. YerleĢim birimlerinin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi, b. Atıksu arıtma tesisi olmayan yerleģim birimlerinin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. YerleĢim birimlerinin evsel atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Tespiti: Organize Sanayi Bölgeleri: a. OSB nin kanalizasyon ve yağmur suyu Ģebeke durumunun incelenmesi,

184 Sayfa/Toplam Sayfa: 184 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 b. Atıksu arıtma tesisi olmayan OSB lerin kanalizasyon Ģebekesinin alıcı ortama deģarj edildiği noktanın koordinatlarının alınması, c. OSB atıksu arıtma tesislerinin yerinde incelenmesi, d. Arıtma tesisi mevcut durumunun değerlendirilmesi, e. Arıtma tesisi yeterlilik durumlarının tespiti, f. Arıtma tesisinde revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, g. Arıtma tesisi çıkıģ noktası koordinatlarının alınması, h. Arıtma tesisinin her biriminin fotoğraflanması, i. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan OSB ler için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. Tekil Endüstriler, Tatil Siteleri ve Oteller: a. Mevcut durumun değerlendirilmesi, b. Yeterlilik durumlarının tespiti, c. Revizyon gerekip gerekmediğinin belirlenmesi, d. Koordinatlarının alınması, e. Tesisin her biriminin fotoğraflanması, f. Atıksu arıtma tesisi olan ve olmayan tekil endüstriler, tatil siteleri ve yerleģim birimleri için hazırlanmıģ olan teknik cetvellerin doldurulması. 3.Katı Atık Yönetimi Durumu Tespiti: a. Aktif veya terk edilmiģ katı atık bertaraf tesisleri ve düzensiz katı atık depolama sahaları, b. Depolama alanı sızıntı suyu deģarj yerlerinin tespiti, c. Tesisin koordinatlarının alınması d. Katı atık düzenli depolama sahası belediye birliklerine ait bilgiler e. TÜBĠTAK MAM tarafından verilecek katı atık tesisleri tablosunun doldurulması ve tesisin her biriminin fotoğraflanması

185 Sayfa/Toplam Sayfa: 185 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 60. Ceyhan Havzası Çevresel Altyapı Mevcut Durum Haritası

186 Sayfa/Toplam Sayfa: 186 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Kentesel Atıksu Altyapısı Atıksu Kanalizasyon ve Yağmur Suyu ġebekesi Durumu Proje kapsamında gerçekleģtirilen saha çalıģmaları esnasında belediyelerden elde edilen bilgilerden ve Ġller Bankası Genel Müdürlüğü ile Türkiye Ġstatistik Kurumu ndan alınan verilere dayanılarak her bir havzanın 2009 yılı atıksu altyapı durumu tespit edilmiģtir. Buna göre Ceyhan Havzası nın bütünü için kanalizasyona bağlı olan nüfus ile havza nüfusunun %79 una karģılık gelmektedir. (ġekil 61) 2009 Yılı Kanalizasyon Durumu ; 21% Kanalizasyona Bağlı Olan Nüfus Kanalizasyona Bağlı Olmayan Nüfus ; 79% ġekil 61. Ceyhan Havzası 2009 Yılı Kanalisayon Durumu KahramanmaraĢ ve Osmaniye Ġl ve Ġlçe merkezlerinde nüfusa hizmet eden kanalizasyon altyapısı oranı yüksek olup, kırsal kesime doğru gidildikçe bu oranın düģtüğü, hatta altyapı sisteminin hiç olmadığı tespit edilmiģtir. Kırsal kesimlerde daha çok sızdırmalı foseptik kullanılmaktadır. Bununla birlikte mevcut altyapı sistemlerinin de verimli çalıģmadığı, kaçakların olduğu gözlenmiģtir. Yağmur suyu toplama sistemi, Osmaniye-Merkez hariç tüm yerleģim yerlerinde kanalizasyon sistemi ile birleģiktir. Bazı yerleģim yerlerinin atıksu altyapı durumları Tablo 38 de bütün yerleģimler ise EK II de verilmiģtir.

187 Sayfa/Toplam Sayfa: 187 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 38. Havzada Yer Alan Bazı YerleĢimlerin Atıksu Altyapı Durumu YERLEġĠMLER NÜFUS KANALĠZASYON DURUMU ĠL ĠLÇE 2009 Var/Yok Bağlı Nüfus (%) KahramanmaraĢ KahramanmaraĢ Var 99 Sır Barajı KahramanmaraĢ Türkoğlu Var 50 Ġmalı Deresi KahramanmaraĢ Pazarcık Var 95 Aksu Çayı KANALĠZASYON/AAT DEġARJ YERĠ KahramanmaraĢ Andırın Var 98 Ayvacık Çayı KahramanmaraĢ Çağlayancerit Var 60 Zorkun Deresi Terbüzen KahramanmaraĢ Göksun Var 97 Deresi/Göksun KahramanmaraĢ Ekinözü Var 100 Dere KahramanmaraĢ Elbistan Var 98 Ceyhan Nehri Almaoku KahramanmaraĢ AfĢin Var 95 Deresi/Hurman Çayı Adana Yumurtalık Var 30 AyaĢ Deresi Adana Kozan Var 100 Tabak Deresi Adana Ġmamoğlu Var 90 Foseptik Adana Ceyhan Var 90 Ceyhan Nehri Osmaniye Bahçe Var 85 Horu Çayı Osmaniye Merkez Var 90 Horu Çayı Osmaniye Hasanbeyli Yok - Foseptik Osmaniye Düziçi Var 40 Sabun çayı Osmaniye Kadirli Var 80 Savrun Çayı Osmaniye Sumbas Yok - Foseptik Osmaniye Toprakkale Yok - Foseptik Evsel atıksular ve AAT çıkıģ suları için mevcut alıcı ortamlar yukarıda verilmiģtir. Mühendislik çalıģmalar esas alınarak evsel ve endüstriyel atıksular için en uygun alıcı ortamlar belirlenmelidir Evsel Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu Mevcut durumda havza sınırları içerisinde yer alan ve proje kapsamında incelenen 108 yerleģim yerinin 3 ünde atıksu arıtma hizmeti verilmektedir. Havza bütününde atıksuları arıtılan nüfus ile havza nüfusunun sadece %18 ine karģılık gelmektedir. (ġekil 62)

188 Sayfa/Toplam Sayfa: 188 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Yılı Atıksu Arıtma Durumu ; 18% AATye Bağlı Olan Nüfus AATye Bağlı Olmayan Nüfus ; 82% ġekil 62. Ceyhan Havzası 2009 Yılı Arıtma Tesisi Durumu Havza içerisinde toplam 3 adet evsel AAT bulunmaktadır. Havzada mevcut atıksu arıtma tesislerinin durumu Tablo 39 da özetlenmiģtir. Bu tesislerden Adana Ġli Yumurtalık Ġlçesi nde bulunan AAT baģlangıçta paket arıtma olup, kiģilik kapasitede kurulmuģtur, tesisin yetersiz kalması durumunda ilave olarak kiģilik eģdeğer nüfusa karģılık gelecek Ģekilde biyolojik aktif çamur sistemi eklenmiģtir. Adana Kozan Ġlçesinde bulunan tesis ise stabilizasyon havuzu Ģeklindedir yılından itibaren iģletilmektedir ve yaklaģık kiģilik nüfusa hizmet vermektedir. Osmaniye Ġl Merkezi ndeki AAT ise eģdeğer nüfusa karģılık gelecek Ģekilde damlatmalı filtre teknolojisi ile arıtma yapmaktadır. Mevcut tesislerin yanı sıra Adana nın Ceyhan Ġlçesi nde 1 adet evsel AAT yapılması planlanmakta olup; tesiste uzun havalandırmalı aktif çamur sistemi kullanılacaktır. Belediye tarafından hazırlanan iģ termin planında iģletme tarihi olarak 2011 yılı belirtilmiģtir. Kanalizasyon sistemlerinin arıtılarak veya arıtılmadan en uygun alıcı ortama gerçekleģmeyen atıksu deģarjları yerüstü ve yeraltı sularının daha çok ve geliģigüzel kirlenmesine ve daha fazla olumsuz çevresel etkilere yol açmaktadır. Atıksu kalitesi uygun standartlarının sağlanması yanında atıksuların en uygun alıcı ortama deģarjı seçeneklerinin uygulanması çevresel olumsuzlukları minimize edecektir. Ayrıca tarımsal drenaj proje kriterlerine uygun olarak planlanan drenaj kanallarına, kapasitesi üzerindeki ve gayesi dıģındaki atıksu deģarjları sulu tarıma açılan tarım arazilerinde taban suyunun planlanan seviyede tutulmasını

189 Sayfa/Toplam Sayfa: 189 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 önleyerek tarım arazilerinde tuzlanma vb olumsuz etkilerin artmasına da yol açmaktadır. Sulu tarım alanlarındaki çoraklaģma verim düģüklüğüne, çiftçilerin sosyo-ekonomik zararına, tarımsal verimliliğin düģmesine yol açar.(dsġ VI. Bölge Müd.) KahramanmaraĢ Belediyesi tarafından yaptırılan KahramanmaraĢ AAT IPA kapsamında desteklemektedir. Ayrıca Elbistan Belediyesi AAT finansman desteği Dünya Bankası tarafından karģılanmakta olup Ġller Bankası tarafından da projesi devam etmektedir. Osmaniye nin Kadirli ilçesindeki AAT projesi Ġller Bankası tarafından projesi devam etmekte olup AAT nin ileri arıtma kapsayacak Ģekilde dizayn edilecektir. Proje onayı Ġller Bankası tarafından tarihinde onaylanmasına rağmen DSĠ taģkın sahası için set oluģturduğundan inģaat ihalesi yapılamamıģtır. Tablo 39. Ceyhan Havzası Atıksu Arıtma Tesisleri Durumu AAT ADI TESĠSE BAĞLI YERLEġĠM YERLERĠ BULUNDUĞU YER DURUMU ĠġLETMEYE ALINMA YILI Yumurtalık AAT Yumurtalık Merkez Adana/Yumurtalık Faal 2001 Kozan Havuzu Stabilizasyon Kozan Merkez Adana/Kozan Faal 1994 Osmaniye AAT Osmaniye Merkez Osmaniye/Merkez Faal 2003 Yumurtalık Belediyesi Atıksu Artıma Tesisi Yumurtalık AAT 2001 yılında eģdeğer nüfusu kiģi olan paket arıtma tesisi olarak iģletmeye alınmıģtır. Günlük debisi 400 m 3 tür. Yumurtalık Ġlçe merkezinin bir bölümündeki atıksuları almaktadır. Arıtma tesisinin yetersizliğinden kiģilik eģdeğer nüfusa sahip ek bir arıtma sistemi daha yapılmıģtır. ġekil 63 te tesisin akım Ģeması görülmektedir. AyaĢ Deresi ne deģarj edilen çıkıģ suları 2 km sonra denize dökülmektedir. Çamur aralıklı elle toplanarak düzensiz depo sahasına götürülmektedir. Saha çalıģmaları sırasında tesiste ızgara, kum tutucu, ön çöktürme gibi fiziksel arıtım ünitelerinin olmadığı, sistemin aģırı yüklenmesi sebebiyle verimli arıtımın gerçekleģmediği görülmüģtür. Tesiste zaman zaman köpüklenme olduğu ilgililerce belirtilmiģtir. Bu durumun özellikle ön çöktürme havuzunun olmamasından kaynaklandığı düģünülmektedir. Ġncelemelerde sisteme giren atıksuyun, arıtılmadan çıktığı izlenmiģtir.

190 Sayfa/Toplam Sayfa: 190 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havalandırma Havuzu Ayaz Deresine DeĢarj AyaĢ Deresi ne DeĢarj Hava Üf leyici ġekil 63. Yumurtalık Belediyesi Evsel Atıksu Arıtma Tesisinin Akım ġeması Havalandırma havuzunda flok oluģumunun iyi olmadığı, çamurun havuz üzerinde topaklandığı gözlenmiģtir. ÇıkıĢ suyu kalitesinin genel olarak değerlendirildiğinde yeterli seviyede olmadığı, askıda katı maddenin (AKM) giderilmemesi sebebiyle bulanıklık ve koku probleminin de olduğu görülmüģtür. Yumurtalık AAT Genel Görünümü (1500 EN) Yumurtalık AAT Havalandırma Havuzu (1500EN) Yumurtalık AAT Paket Arıtma Görünümü (3000EN)

191 Sayfa/Toplam Sayfa: 191 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kozan Belediyesi Stabilizasyon Havuzu Adana nın Kozan Ġlçesi nde bulunan stabilizasyon havuzu, 1994 yılında m 2 alana kurulmuģ olup; havuz derinliği ortalama olarak 4 m dir. Tesise yalnızca Kozan Ġlçesi nin 100 L/sn debili atıksuyu alınmaktadır. Arazi çalıģmaları sırasında Kozan Belediyesi nden tesis hakkında bilgi sahibi teknik personelle görüģülememiģtir. Sızdırmazlığın sağlanmadığı havuzun derin olmasından dolayı, sistemin anaerobik stabilizasyon havuzu olduğu düģünülmektedir. Kozan Belediyesi Stabilizasyon Havuzunun Görünümü Kozan Belediyesi Stabilizasyon Havuzunun Atıksu ÇıkıĢı Sisteme gelen atıksuyun etkin bir arıtmadan geçmeden sistemi terk ettiği tespit edilmiģtir. Sistemden çıkan atıksu, 50 m uzunluğundaki kanalla Tabak Deresi'ne deģarj edilmektedir. Tesiste koku problemi olduğu gözlenmiģ olup; bu durumunun sistemin düzgün iģletilmemesinden kaynaklandığı düģünülmektedir. Koku giderimi için atıksuya koku giderici kimyasal madde ilave edilmektedir. Osmaniye Belediyesi Atıksu Artıma Tesisi Osmaniye Merkez Ġlçe nin atıksularının arıtıldığı AAT 2003 yılında kurulmuģtur. Tesis kiģilik eģdeğer nüfusa karģılık gelecek kapasitede olup, debisi 750 L/s dir. Arıtma tesisinin atıksularını aldığı bölgeye 2035 yılına kadar destekleyecek Ģekilde eģdeğer nüfusu kiģiye göre tasarlanmıģ yağmur suyu hattı döģenmektedir. Ġller Bankası tarafından desteklenen tesisin 2000 yılında ihalesi yapılmıģ olup, Ġsmail Çelik ĠnĢ. San. Ltd. ġti yılında dıģ desteklerle TL keģif bedeli ile % 15,23 tenzilatlı olarak sözleģme yapılmıģtır. Belediyenin isteği doğrultusunda, iģin bünyesine kanalizasyon

192 Sayfa/Toplam Sayfa: 192 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 inģaatı, 2000 yılında da yağmur suyu inģaatı dahil edilmiģ ve keģif bedeli TL olmuģtur. AAT çıkıģ sularını Hamis Çayı na deģarj etmektedir. Arazi çalıģmalarında tesisin mevcut kapasitesinin yeterli olduğu gözlenmiģtir. Her bir ünite mekanik olarak ve elle belirli sıklıkta bakımdan geçirilmektedir. AAT nin deģarj izni tarihine kadar geçerli olacak Ģekilde Ģartlı olarak verilmiģtir. Tesisin tarihine kadar deģarj hattının içme suyu temin edilecek alan dıģına çıkarılması yönünde MÇK dan karar alınmıģtır. Ġskenderun ilçesi içme suyu temin amaçlı Cevdetiye regülatörü rezervuarına deģarj olan Osmaniye AAT deģarjı hususunda, Ġskenderun ilçesi içmesuyunun korunmasının güvence altına alınabilmesi için, DSĠ 6. Bölge Müdürlüğünün Osmaniye AAT atıksu deģarjı için teknikekonomik-çevresel ve sosyal yapılabilir en uygun alıcı ortam uygulamasının SKKY uyarınca Cevdetiye regülatörü mansabında Ceyhan nehrine bağlanması olduğu yönündeki önerisi ve talebi doğrultusunda Osmaniye Ġli Mahalli Çevre Kurulu Kararı temin edilerek. Osmaniye AAT atıksu deģarjının Cevdetiye regülatörü mansabında Ceyhan nehrine bir kolektör hattı rehabilitasyon projesi yapılarak bağlanması kararı temin edilmiģtir. Osmaniye AAT atıksu deģarjının Cevdetiye regülatörü mansabında Ceyhan nehrine bağlanması Osmaniye Ġli Mahalli Çevre Kurulu Kararı temininin akabinde, DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından, Osmaniye AAT Atıksu DeĢarjı Rehabilitasyon Projesi proje yapım iģi ve inģaat hizmetlerinin, Ġskenderun ġehri Ġçmesuyu Temini Projesi kapsamına alınması sağlanmıģ ve Osmaniye AAT Atıksu DeĢarjı Rehabilitasyon Projesi proje yapım iģi tamamlanmıģtır. Ġskenderun ġehri Ġçmesuyu Temini Projesi kapsamında inģaat hizmetlerinin bir bölümü tamamlanmıģ olup, Osmaniye AAT Atıksu DeĢarjı Rehabilitasyon Projesi inģaatı da DSĠ Genel Müdürlüğü iģ programına uygun olarak tamamlanacaktır içme suyu projesi kapsamında tamamlanacak, bu problemin çözümü bu kapsamda gerçekleģtirilecektir. (DSĠ VI. Bölge Müd.) Damlatmalı filtre sisteminin kullanıldığı tesiste atıksu, giriģ yapısından ve açık kanaldan geçtikten sonra kaba ve ince ızgaralara, kum tutucuya daha sonra da toplama ve dağıtma yapısına gelmektedir. Ön çökeltme havuzundan savaklanan sular, pompa ile damlatmalı filtreye gönderilir. Damlatmalı filtreden sonra son çöktürme havuzuna gelen atıksular buradan da Hamis Çayı na deģarj edilmektedir. Tesise ait akım Ģeması ġekil 64 te verilmektedir.

193 Sayfa/Toplam Sayfa: 193 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Son çöktürmeden alınan günlük m 3 hacmindeki çamur, çürütme ve yoğunlaģtırmadan sonra bant filtreden geçirilmekte ve tesis sahasına depolanmaktadır. Izgara Ön Çöktürme Havuzu Damlatmalı Filtre Son Çöktürme Kum Tutucu Ön Çöktürme Havuzu Damlatmalı Filtre Son Çöktürme Horu Çayına DeĢarj Ön Çöktürme Havuzu Damlatmalı Filtre Son Çöktürme Çamur Keki Bant Filtre Çamur YoğunlaĢtırma Çamur Çürütme Fazla Çamur ġekil 64. Osmaniye AAT Akım ġeması Osmaniye AAT Havalandırma Havuzu Osmaniye AAT Ön Çökeltme Havuzları

194 Sayfa/Toplam Sayfa: 194 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Osmaniye AAT Damlatmalı Filtre Osmaniye AAT Son Çökeltme Havuzları 5.2. Endüstriyel Atıksu Altyapı Durumu Ceyhan Havzası sınırları içerisinde Ülkemizin sanayi açısından önde gelen illerinden Adana ve KahramanmaraĢ yer almaktadır. Adana nın havza içerisinde kalan kısmında yoğun endüstriyel faaliyet göze çarpmazken; KahramanmaraĢ ta bulunan sanayi tesislerinin havzadaki asıl endüstriyel kaynaklar olduğu söylenebilir. KahramanmaraĢ ta tekstil fabrikaları çoğunluktadır. Ġldeki endüstrinin %82 si merkez ve güney ilçelerinde bulunmaktadır. Andırın, Çağlayancerit, Ekinözü ilçelerinde sanayi tesisi bulunmamaktadır. KahramanmaraĢ ta bulunan tekstil firmaları birbirlerine yakın olmakla birlikte, münferit arıtma tesisleri mevcuttur. Tekstil endüstrisinde proses gereği ihtiyaç duyulan ısının karģılanması için kömür

195 Sayfa/Toplam Sayfa: 195 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 kullanılmakta olup; bu nedenle önemli bir cüruf probleminin ortaya çıktığı görülmektedir. Ayrıca KahramanmaraĢ ta mandıracılığın da geliģtiği gözlenmiģtir. Elbistan Termik Santrali KahramanmaraĢ Bölgesi nde ciddi bir kirletici kaynaktır. Santralin çevresindeki tarım arazilerinde yoğun Ģekilde Ģeker pancarı yetiģtiriciliği yapılmakta, tesisten çıkan atıksular uygun Ģekilde arıtılmadan tarım arazilerinin sulanması amacıyla kullanılmaktadır. Santralden kaynaklanan emisyonlar sebebiyle bölgede hava kirliliğinin de var olduğu gözlenmiģtir. Osmaniye Ġli nde küçük ölçekli iģletmeler Ģeklinde olan sanayinin daha çok tarıma dayalı ürünlerin iģlenmesi, bilhassa zeytinyağı üretimi ağırlıklı olduğu görülmektedir. Bu tesislerden çıkan atıksular betonarme havuzlarda toplanarak buharlaģtırılmakta olup alıcı ortama verilmemektedir. Tekil sanayi tesislerinin tamamının, mevcut atıksu deģarj noktalarının çeģitli alıcı ortam alternatifleri arasında, teknik-ekonomik-çevresel-sosyal yapılabilirliklere haiz en uygun alıcı ortama deģarjı sağlayıp sağlamadığı hususunda ilgili Kurumların iģbirliği sağlanarak karar verilmesi, atıksu kalitesinin standartlara uygun olup olmadığının izlenmesi, değerlendirilmesi yanında, teknik-ekonomik-çevresel-sosyal yapılabilirliklere haiz en uygun alıcı ortamların belirlenerek, çeģitli deģarj seçenekleri içinde en uygun alıcı ortam deģarj hizmetlerinin sağlanması amacıyla gerekli alt yapı rehabilitasyon projelerinin geliģtirilmesi gereklidir. Bu hususta bilhassa KahramanmaraĢ ve Adana ilinde Ceyhan havzasında yer alan münferit sanayi tesislerinin atıksu deģarjlarının tarımsal drenaj gayesi ile projelendirilmiģ olan tarımsal derin drenaj kanallarına deģarjının önlenmesi, tarımsal drenaj kanallarına amacı dıģında deģarj yükleri ile kapasitelerinin zorlanmasının, söz konusu drenaj kanallarının hizmet alanlarının yağıģtan ve sulamadan dönen sulara hizmet kapasitesi ve tabansuyunu proje kriterlerine uygun derinliğe düģürerek deģarj koģullarının bozulması, tarım arazilerinin çoraklaģmasının engellenmesi gerekmektedir (DSĠ VI. Bölge Müd.) Organize Sanayi Bölgeleri Atıksu Altyapısı Durumu Ceyhan Havzası nda toplam 4 adet OSB bulunmaktadır. Bunlardan Hacı Sabancı OSB, Adana nın Yüreğir ve Sarıçam ilçeleri sınırlarında kalmakta olup havza dıģındadır. Ancak atıksularını ASO Projesi Ceyhan KuĢaklama drenaj kanalı vasıtasıyla Ceyhan Nehri ne deģarj etmesi nedeniyle atıksu yükü açısından Ceyhan Havzası içerisinde

196 Sayfa/Toplam Sayfa: 196 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 değerlendirilmektedir. Diğer OSB lerinden biri KahramanmaraĢ, diğer ikisi ise Osmaniye ilindedir. Adana Hacı Sabancı OSB Adana Hacı Sabancı Organize Sanayi Bölgesi (AHSOSB) Adana-Ceyhan D-400 Karayolu üzerinde, Yakapınar (Misis)'in kuzeyinde tarıma elveriģli olmayan ha alan üzerine 1984 yılında temeli atılarak kurulmuģ olup Türkiye`nin en büyük OSB lerinden biridir. AHSOSB de % 23,5 ile tekstil sektörü ve %16,3 ile metal sektörü ağırlıklıdır. AHSOSB içerisinde 46 adedi inģa halinde, 263 adedi iģletmede, 45 adedi ise proje aģamasında olan toplam 375 firma bulunmaktadır. Adana OSB Seyhan havzasında yer almakta fakat atıksu deģarjı ASO Sulama Projesi Ceyhan KuĢaklama Kanalınadır, Ceyhan KuĢaklama Kanalı da komģu havzanın ana akarsuyu olan Ceyhan nehrine, sonuç olarak Seyhan Havzası na komģu olan Ceyhan havzasına deģarj olmaktadır. DSĠ su ve toprak kaynakları geliģtirme hizmetleri kapsamında Hidrolojik Havza Sınırları, Havza Kodları, Proje Kodları, Proje Adları, Proje Genel Vaziyet Planları ve Fiziki Harita katmanlarının yer aldığı ve 1984 yılında DSĠ Genel Müdürlüğü Etüt ve Plan Dairesi BaĢkanlığı tarafından güncellenen 1: ölçekli Türkiye de Barajlar Santraller ve Sulama Tesisleri atlası incelendiğinde Suluca beldesi batısında ve imar sahasının mücavirinde yer alan Adana OSB alanının Seyhan Havzası sınırlarında kaldığı anlaģılmaktadır. AHSOSB AAT nin Genel Görünümü AHSOSB AAT ÇıkıĢı

197 Sayfa/Toplam Sayfa: 197 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AHSOSB deki fabrika ve tesislerden kaynaklanan evsel ve endüstriyel atıksuları arıtan AHSOSB Atıksu arıtma tesisi, Fiziksel, Kimyasal ve Biyolojik arıtma ünitelerinden oluģmaktadır. Tesisin tamamlanacağı tarihte, beklenen toplam debinin geleceği kadar endüstri kurulmamıģ olacağı düģünülerek tesis 3 kademe olarak dizayn edilmiģtir.1.kademe m 3 /gün, 2. Kademe m 3 /gün, 3. Kademe m 3 /gün olmak üzere toplamı m 3 /gün kapasitede olan ve Ģu anki yatırım maliyeti 14,5 milyon dolar olan AAT nin ĠnĢaat kısmının tamamı, mekanik kısmının m 3 /gün kapasitesi tamamlanan tesisin Ģu anki günlük debisi m 3 /gün ile m 3 /gün arasında değiģmektedir. Bölgemizde üretim yapan 240 firmaya hizmet veren AAT bölgeden gelen atıksu sektör belirlemesi yapılamayan karıģık endüstriyel atıksular olup, arıtıldıktan sonra olarak alıcı ortama Ceyhan Nehrine deģarj edilmektedir. Saha çalıģmaları sırasında AAT nin durdurulduğu görülmüģ; buna bağlı olarak çıkıģ suyu kalitesinin de kötü olduğu gözlenmiģtir. Bu durumun biyolojik arıtma ünitesinde yeni bir sistem deneniyor olmasından kaynaklandığı bildirilmiģ, ancak denenen bu sistemle ilgili bilgi verilmemiģtir. Mevcut durumda çıkıģ suyu araziye deģarj edilmektedir, ancak ileriki dönemlerde soğutma suyu olarak kullanılması planlanmaktadır. KahramanmaraĢ OSB Ceyhan Havzası içerisinde yer alan KahramanmaraĢ OSB bünyesinde 54 adet sanayi tesisi bulunmakta; bu tesislerde daha çok tekstil ve gıda üretimi yapılmaktadır. OSB de kuru tekstil (iplik ağırlıklı) üretim yapılmakta, OSB nin bulunduğu yer kritik bir bölge olduğundan (Sır Barajı rezervuarına yakın), içerisinde su kirliliğine sebebiyet verecek tesislere izin verilmemiģtir. OSB nin arıtma tesisi henüz yapılmamıģ olup; ÇED den muaftır ve proje onay dosyası Bakanlıkta onay aģamasındadır. Mevcut durumda toplanan atıksular kuru dere yatağına deģarj edilmektedir. Önceden OSB nin atıksuları boru hattı vasıtasıyla aynı dere yatağının ileri bir noktasına deģarj edilirken, atıksuyu taģıyan boruların kırılması nedeniyle, aynı derenin daha önceki bir noktasına verilmektedir.

198 Sayfa/Toplam Sayfa: 198 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KahramanmaraĢ OSB Atıksuları (A) ÇıkıĢı KahramanmaraĢ OSB Atıksuları (B) ÇıkıĢı Osmaniye OSB Osmaniye OSB si içerisinde 9 adedi inģa halinde, 60 adedi iģletmede, 16 adedi ise deneme üretiminde olan toplam 85 iģletme yer almaktadır. OSB deki AAT de ardıģık kesikli tam karıģımlı sistem bulunmakta ve biyolojik ve kimyasal olarak arıtım yapmaktadır. Kapasitesi 900 m 3 /gün olan 4 adet ardıģık reaktör bulunmaktadır. OSB deki iģletmeler toplamda 600 m 3 /gün debiye sahip olan atıksularını ön arıtmadan geçirdikten sonra arıtma tesisine vermektedir. AAT nin toplam kapasitesi m 3 /gün dür. Tesis çıkıģ suyunun ileriki dönemlerde soğutma suyu olarak kullanılması planlanmaktadır. AAT, OSB içerisinde faaliyet gösteren üretimdeki firmalara hizmet vermektedir. AAT de, Ġnce elek (2 adet), Kum ve Yağ Tutucu(1 adet), Dengeleme Havuzu(2 adet), Kimyasal Arıtma Ünitesi ve Çöktürme Havuzu(1 adet), ArdıĢık Kesikli Biyolojik Reaktörler (4 adet), Çamur YoğunlaĢtırma (1 adet), Çamur SusuzlaĢtırma Ünitesi ve Kimyasal Hazırlama (1 adet), Blower Binası ve Ġdari Bina dan oluģmaktadır (ġekil 65). Ġdari bina içerisinde kontrol sisteminin yer aldığı kontrol odası ve atıksu analizlerinin yapıldığı laboratuar yer almaktadır. Atıksu arıtma tesisi, ince elek, kum ve yağ ayırıcıdan geçerek dengeleme havuzuna gelir. Firmalardan kaynaklanan atıksu karakteri ve debisi gün içinde değiģtiği için dengeleme havuzuna alınan atıksuyun karakteri homojenize edilir. Bunun için 4 adet dubalı aeratör kullanılır. Dengeleme havuzunda homojenize edilen atıksu kimyasal arıtmaya oradan da kimyasal çöktürme havuzuna alınır. Kimyasal çöktürme havuzundan çıkan atıksu cazibe ile ardıģık kesikli reaktör prensibiyle çalıģan biyolojik arıtmaya gelir.

199 Sayfa/Toplam Sayfa: 199 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Saha çalıģmaları sırasında AAT inģaatının tamamlandığı ve arıtma tesisinin iģletmeye alındığı görülmüģ, ancak yeterli firma olmadığından tesisin kapasitesinin altında çalıģtığı gözlenmiģtir. Osmaniye OSB AAT nin ĠnĢaat AĢamasından Görünüm Osmaniye OSB Resmi Gazetede koruma alanı ilan edilmiģ olan içme suyu amaçlı Burnaz Kaynak Grubu 1. Derece Koruma alanı üstünde hassas bir bölgede yer alır. Burnaz Kaynak Grubu Koruma alanları üzerinde yeni sanayi tesislerine izin verilmemektedir. Osmaniye OSB Koruma alanı ilanından önce kurulmuģtur. Koruma alanının kuzeyde kalan kısmı Ceyhan havzasında yer alır, büyük bir bölümü ise Asi Havzasındadır. AAT vardır ve AAT deģarjı mevcut durumda Burnaz Kaynak Grubu Koruma alanı üzerine geliģigüzel bir Ģekilde deģarj olmaktadır. DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından en uygun alıcı ortamın Asi Havzası nda

200 Sayfa/Toplam Sayfa: 200 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yer alan Erzin TaĢkın Koruma Kanalı mansabında bağlanması Ģartıyla bu kanal olduğu ve bu kanala deģarjın 2011 yılında tamamlanması gerektiği bildirilmiģtir. ġekil 65. Osmaniye OSB Atıksu Arıtma Tesisinin AkıĢ ġeması Kadirli OSB Kadirli OSB, 120 ha alana sahip olup 1997 yılında kurulmuģ olmasına rağmen 2006 yılında alt yapısı bitmiģtir. Bu nedenle Kadirli OSB ye sanayi yeni yeni kurulma aģamasındadır. OSB de 9 firma üretimde, 4 firma inģaat aģamasında olup 1 firmada üretimini durdurmuģtur. ÇalıĢan firmalar genel olarak gıda sektörü ağırlıklıdır. Son çalıģmalarla OSB nin atıksuları belediye kanalizasyonuna bağlanmıģtır Tekil Endüstrilerin Atıksu Altyapısı Durumu Havzada en yoğun sanayi KahramanmaraĢ Ġli nde görülmektedir. Ġlde yer alan sanayi tesislerinin çoğunluğu tekstil üretimi yapmaktadır. Tekstil fabrikalarının atıksu arıtma sistemleri münferit olup, tesislerde benzer arıtma sistemleri ve teknoloji kullanıldığı görülmektedir. Ġlde bulunan bir diğer önemli kirletici kaynağı olarak Elbistan Termik Santrali gösterilebilir. Tekstil fabrikaları içinde büyük kapasite sahip olan Matesa Tekstil San. Tic. A.ġ. AAT ve Elbistan Termik Santrali nin AAT aģağıda detaylı olarak anlatılmaktadır.

201 Sayfa/Toplam Sayfa: 201 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Münferit sanayi tesislerinin deģarjları izinsiz ve geliģigüzel bir Ģekilde sadece tarımsal drenaj proje kriterlerine göre projelendirilmiģ olan DSĠ Genel Müdürlüğü tarafından inģa edilen drenaj kanallarına yapılması önlenmelidir. Tekil sanayi tesislerinin tamamının, mevcut atıksu deģarj noktalarının çeģitli alıcı ortam alternatifleri arasında, teknik-ekonomik-çevresel-sosyal yapılabilirliklere haiz en uygun alıcı ortama deģarjı sağlayıp sağlamadığı hususunda ilgili Kurumların iģbirliği sağlanarak karar verilmesi, atıksu kalitesinin standartlara uygun olup olmadığının izlenmesi, değerlendirilmesi yanında, teknik-ekonomik-çevresel-sosyal yapılabilirliklere haiz en uygun alıcı ortamların belirlenerek, çeģitli deģarj seçenekleri içinde en uygun alıcı ortam deģarj hizmetlerinin sağlanması amacıyla gerekli alt yapı rehabilitasyon projelerinin geliģtirilmesi gereklidir. Ceyhan havzasında yer alan münferit sanayi tesislerinin atıksu deģarjlarının tarımsal drenaj gayesi ile projelendirilmiģ olan tarımsal derin drenaj kanallarına deģarjının önlenmesi, tarımsal drenaj kanallarına amacı dıģında deģarj yükleri ile kapasitelerinin zorlanmasının, söz konusu drenaj kanallarının hizmet alanlarının yağıģtan ve sulamadan dönen sulara hizmet kapasitesi ve tabansuyunu proje kriterlerine uygun derinliğe düģürerek deģarj koģullarının bozulması, tarım arazilerinin çoraklaģmasının engellenmesi gerekmektedir. (DSĠ VI. Bölge Müd.) Matesa Tekstil San. Tic. A.ġ. Matesa tekstil firması Matesa-1 Tekstil ve Matesa- 2 DokunmuĢ KumaĢ Tesisi olarak 2 ayrı tesiste üretim yapmakta olup; her iki tesiste de birer adet AAT bulunmaktadır. ÇevtaĢ firması tarafından 1996 yılında kurulan biyolojik arıtma tesisinin kapasitesi 1300 m 3 /gün dür. Matesa- 1 Tekstil AAT arıtma üniteleri Ģu Ģekilde sıralanabilir: Kaba ızgara: katı maddeler tutulup, atıksu ince ızgaralara geçer; burada 1mm ve üzerinde olan katı maddeler tutulur. Ön havalandırma: suda kirlilik yapan organik madde ile mikroorganizmaların çözünmüģ oksijenle reaksiyona girerek, yumak oluģturulur. Ön çökeltme: ön havalandırmada oluģan çamurlar çökelir. 2. Havalandırma havuzu: uzun havalandırmalı aktif çamur prosesine göre tasarlanmıģ olan havalandırma havuzunda da aynı Ģekilde çözünmüģ oksijenle mikroorganizmanın organik maddelerle reaksiyona girmesi ile floklar oluģur. Son çökeltme havuzu: 2. Havalandırma havuzundan çıkan sular son çökeltme havuzuna gelir. 2. Havalandırma havuzunda meydana gelen floklar son çökeltme havuzunda

202 Sayfa/Toplam Sayfa: 202 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 çökelir. Floklardan ayrıģan atıksu deģarj edilir. Çökeltme havuzunun tabanından alınan aktif çamurun bir kısmı aģı çamuru olarak geri gönderilir. Matesa- 2 KumaĢ tesisindeki atıksular için Biokon Firması tarafından 2006 yılında AAT montajı tamamlanmıģ ve iģletmeye alınmıģtır. Arıtma tesisinin kapasitesi m 3 /gün dür. Tesisin arıtma üniteleri Ģunlardır: Kaba ızgara: Fabrikadan kaynaklanan atıksular, mevcut kanallarla toplanarak arıtma tesisi giriģindeki kaba ızgaradan geçirilerek kaba atıklar tutulur. Terfi merkezi: Kaba ızgaradan geçen atıksular terfi merkezinde belli bir seviyeye gelinceye kadar biriktirilir. Atıksu pompa seviyesine ulaģtığında ise pompalar ile ince elekten geçerek nötralizasyon havuzuna aktarılır. Ġnce ızgara: Atıksu içindeki iplik ve elyaflar tutulur. Nötralizasyon havuzu: Gerektiği kadar asit dozajı yapıldıktan sonra suyun karıģımı sağlanarak havalandırma havuzlarına aktarılır. Havalandırma havuzu: ArdıĢık kesikli reaktör sistemi ile çalıģmaktadır. Mikroorganizmaların ve organik maddeler çözünmüģ oksijen reaksiyona girerek flokların oluģması esasına dayanır. Saha çalıģmaları sırasında tesisin verimli çalıģtığı gözlenmiģ; çıkıģ suyunun renkli olması dıģında bir uygunsuzluk görülmemiģtir. Rengin Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde kirletici olarak henüz yer almaması sebebiyle arıtma tesisinde bu parametrenin giderilmesi için bir önlem alınmamıģtır. Matesa- 1 Tekstil ile Matesa- 2 KumaĢ fabrikalarında bulunan AET lere ait fotoğraflar aģağıda verilmiģtir. Matesa Tekstil AAT Atıksu GiriĢi Matesa Tekstil AAT Dengeleme Havuzu

203 Sayfa/Toplam Sayfa: 203 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Matesa Tekstil AAT Havalandırma Havuzu Matesa Tekstil AAT ÇıkıĢı Matesa Tekstil AAT GiriĢi Kaba ızgara Matesa Tekstil AAT ArıtılmıĢ Su Dengeleme Havuzu Matesa Tekstil AAT Asit Tankı Matesa Tekstil AAT Havalandırma Havuzu

204 Sayfa/Toplam Sayfa: 204 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Matesa Tekstil AAT Çökeltme Havuzu Matesa Tekstil AAT Arıtma Tesisi ÇıkıĢı Elbistan Termik Santrali Elektrik Üretim A.ġ. ye bağlı olarak çalıģmakta olan Elbistan Termik Santrali; MW gücünde 4 üniteli A Termik santrali ve MW gücünde 4 üniteli B Termik Santrali nden oluģmaktadır. Santralde ana yakıt olarak linyit kömürü, yardımcı yakıt olarak da fuel oil ve motorin kullanılmaktadır. Elbistan A Termik Santrali Görünümü Santralde çalıģan personelden kaynaklanan evsel atıksuların arıtılması için 2 adet 500 m 3 /gün kapasiteli evsel paket AAT bulunmaktadır. Endüstriyel atıksuların arıtımında ayrı bir

205 Sayfa/Toplam Sayfa: 205 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 AAT mevcuttur. A termik santralinin AAT çalıģmamaktadır. Bu nedenle tesisin atıksuları arıtılmadan Çoğulhan Deresi ne deģarj edilmektedir. Elbistan A Termik Santrali AAT ÇıkıĢı Elbistan A Termik Santrali AAT ÇıkıĢı Elbistan Termik Santrali B Santrali nde akıģkan kömür yatağı kullanılmakta ve oluģan atıksuyun arıtılması amacıyla çöktürme prensibine dayalı fiziksel arıtma uygulanmaktadır. Ayrıca tesisten kaynaklanan evsel atıksuyun arıtılması için paket arıtıma sistemi kullanılmaktadır. Her iki tesisin de verimli çalıģtığı gözlenmiģtir. Arıtma tesisinden çıkan atıksular Çoğulhan Deresi ne deģarj edilmektedir.

206 Sayfa/Toplam Sayfa: 206 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Elbistan B Santrali AAT GiriĢi Elbistan B Santrali Çöktürme Havuzu 5.3. Katı Atık Yönetimi Altyapısı Evsel Katı Atık Bertaraf Durumu Ceyhan Havzası içerisinde yer alan belediyelerin tamamına yakınında katı atık uzaklaģtırma amacıyla düzensiz depolama sahaları kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiģ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiģ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklar, sızıntı suları ile akarsu ve yeraltı suyunu kirletmektedir.

207 Sayfa/Toplam Sayfa: 207 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 K.MaraĢ-Önsen Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı K.MaraĢ-Kale Belediyesi Düzensiz Depolama Alanı KahramanmaraĢ-Elbistan Ġlçesi Düzensiz Depolama Alanı Osmaniye-Merkez Düzensiz Depolama Alanı Havza içerisinde yer alan tüm yerleģim yerlerine ait katı atık bertaraf durumu özeti EK II de verilmiģtir. Havzada henüz düzenli depolama alanı kurulmamıģtır ancak Osmaniye de katı atık düzenli depolama tesisi çalıģmaları ile ilgili olarak; mekanik biyolojik ayrıģtırma tesisi uygulama projesi ile ilgili ihale iģlemleri tarihinde sonuçlanıp, yapı iģletme sözleģmesi imzalanmıģ, yer temini yapılıp teslim edilmiģtir. Yol çalıģmaları yapılmıģ, saha ve inģaat çalıģmaları devam etmekte olup maddi yetersizlikten bitirilememiģtir. KahramanmaraĢ ta katı atık düzenli depolama tesisi için yer tahsis çalıģmaları devam etmektedir. Bu amaçla, KahramanmaraĢ Belediyesi ve Çevre Belediyeler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği kurulmuģtur. Birliğe bağlı belediyelerin listesi Tablo 40 ta verilmiģtir.(çob verileri, Kasım

208 Sayfa/Toplam Sayfa: 208 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: ) ġekil 66 da havzadaki mevcut düzenli ve düzensiz depolama sahaları birlik yapılanması ile birlikte harita üzerinde gösterilmektedir, ġekil 67 de ise havzadaki katı atık birliklerinin düzenli depolama sahaları ile ilgili durum ve hangi aģamada oldukları (mevcut, inģaat, planlama) haritalandırılmıģtır. Birlik kapsamında KahramanmaraĢ ın kuzeyinde ve güneyinde ara toplama istasyonları kurulması kararlaģtırılmıģtır. Kurulacak olan katı atık düzenli depolama tesisi için yer seçimi ve ÇED çalıģmaları devam etmektedir. Havza içerisindeki bir diğer hizmet birliği ise 2008 yılında kurulan Yedigöze Su ve Hizmet birliğidir. Birlik Ceyhan, Ġmamoğlu ve Kozan belediyelerine içme suyu temini ve katı atık problemlerini çözmek amacıyla kurulmuģtur. Tesis için Ceyhan Abidiye Köyü TaĢpınar Kayalığı Mevkiinde 15 ha'lık alanda yer seçimi yapılmıģ olup 28/05/2009 tarihli ve 2009/29 sayılı MÇK Kararı alınmıģtır. Ancak alan tahsisi konusunda sorunlar bulunmaktadır. Birliğin Güney Kore firması ile görüģmeleri devam etmektedir. Tablo 40. Ceyhan Havzası Belediye Katı Atık Birlikleri BĠRLĠK ADI KahramanmaraĢ Belediyesi ve Çevre Belediyeler Katı Atık Bertaraf Tesisleri Yapma ve ĠĢletme Birliği ÜYE BELEDĠYELER Merkez, Pazarcık, Türkoğlu, Narlı, Beyoğlu, Karacasu, ġekeroba, Kılılı, YeĢilyöre, Evri, Andırın, Çağlayancerit BĠRLĠK NÜFUSU SON DURUM BELEDĠYE ATIKLARI ÇED aģamasında TIBBĠ ATIKLAR Tıbbi atıklar Gaziantep e gönderilmekte dir. Yedigöze Su ve Hizmet Birliği Ceyhan, Ġmamoğlu, Kozan, Yumurtalık, Aladağ, Feke, Saimbeyli ÇED aģamasında Osmaniye Ġli Katı Atık Bertaraf ve Altyapı Hizmetleri Mahalli Ġdareler Birliği Merkez, Kadirli, Düziçi, Bahçe, Sumbas, Toprakkale, Hasanbeyli Mekanik Biyolojik AyrıĢtırma Tesisi Uygulama Projesi ile ilgili ihale iģlemleri tarihinde sonuçlanıp, yapı iģletme sözleģmesi imzalandı. Tıbbi atıklar Gaziantep e gönderilmekte dir. KahramanmaraĢ Ġl Özel Ġdaresi ve Belediyeler Çevre- Altyapı Temel Hizmetler Birliği AfĢin, Elbistan, Göksun, Ekinözü, Nurhak Kaynak: ÇOB Eylem Planı (2008), Bakanlık verileri (Mart 2010), Belediye görüģmeleri

209 Sayfa/Toplam Sayfa: 209 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Tıbbi Atık Bertaraf Durumu Havza içerisindeki yerleģim yerlerindeki hastane, sağlık ocağı ve polikliniklerde oluģan tıbbi atıkların bertarafı için yapılmıģ herhangi bir tesis yoktur. Bu tür atıklar mevcut durumda ya kireçle muamele edildikten sonra düzensiz depolama sahalarında gömülmek suretiyle uzaklaģtırılmakta ya da Gaziantep e gönderilmektedir.

210 Sayfa/Toplam Sayfa: 210 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 66. Ceyhan Havzası Mevcut Katı Atık Depolama Sahaları ve Birlikler Haritası

211 Sayfa/Toplam Sayfa: 211 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 67. Ceyhan Havzası Katı Atık Birlikleri Düzenli Depolama Sahası Durum Haritası

212 Sayfa/Toplam Sayfa: 212 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01

213 Sayfa/Toplam Sayfa: 213 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: SU KALĠTESĠ SINIFLAMALARI VE KĠRLĠLĠK YÜKLERĠNĠN HESAPLANMASI Su kalitesinin korunması amacıyla kaliteyi olumsuz etkileyen faaliyetler havza ölçeğinde belirlenmeli, gerekli önlemlerin alınması için havza bütününde çalıģmalar yapılmalı ve planlar oluģturulmalıdır. Avrupa Birliği Su Çerçeve Direktifi de su kaynaklarının korunması için çalıģmaların havza ölçeğinde gerçekleģtirilmesini hedeflemektedir. Su kalitesini etkileyen ve çeģitli faaliyetlerle ortaya çıkan kirletici kaynaklar noktasal veya yayılı karaktere sahiptirler. Noktasal kirleticiler oluģumlarının ardından arıtılarak havza için bir tehdit oluģturmaları önlenebilmektedir. Buna karģın yayılı kirleticilerin oluģtuktan sonra kontrol edilmesi zordur. Bu nedenle yayılı kirleticiler için kaynağında kirlilik azaltmaya yönelik önlemlerin alınması gereklidir. Bu amaçla havzalarda su kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı için yayılı kirletici kaynakların ve yüklerin belirlenmesi, gelecekte kirlilik yüklerinde azalmaların gerçekleģmesi için önerilerin getirilmesi gereklidir Su Kalitesi Sınıflamaları Yöntem Su kalitesi sınıflamaları için DSĠ den temin edilen yılları arasındaki su kalitesi ölçüm verileri kullanılarak ve Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) Tablo 1 de verilen Kıta içi Su Kaynaklarının Sınıflarına göre verilen kalite kriterleri esas alınarak yüzeysel su kalite sınıfları belirlenmiģtir. Verilerin mevcut ve yeterli olduğu durumlarda her DSĠ istasyonu için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, BOĠ, NH 4 -N, NO 2 -N ve NO 3 -N cinsinden su kalitesi sınıfları (I,II,III,IV) tespit edilmiģ ve CBS yardımı ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Ayrıca, SKKY Tablo 1 de verilen ana parametre gruplarına (A,B,C,D) göre de su kalite sınıfları (I,II,III,IV) belirlenmiģ ve CBS ile oluģturulan haritalara iģlenmiģtir. Su kalite sınıfları SKKY de Ģu Ģekilde tanımlanmıģtır: Sınıf I Sınıf II Sınıf III Sınıf IV : Yüksek kaliteli su : Az kirlenmiģ su : Kirli su : Çok kirlenmiģ su

214 Sayfa/Toplam Sayfa: 214 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Bir su kaynağının bu sınıflardan herhangi birine dahil edilebilmesi için bütün parametre değerleri, o sınıf için verilen parametre değerleriyle uyum halinde bulunmalıdır. Yukarıda belirtilen kalite sınıflarına karģılık gelen suların, aģağıdaki su kullanım alanları için uygun olduğu kabul edilir. a) Sınıf I - Yüksek kaliteli su; 1) Ġçme suyu olma potansiyeli yüksek olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar (yüzme gibi vücut teması gerektirenler dahil), 3) Alabalık üretimi, 4) Hayvan üretimi ve çiftlik ihtiyacı, 5) Diğer amaçlar. b) Sınıf II - Az kirlenmiş su; 1) Ġçme suyu olma potansiyeli olan yüzeysel sular, 2) Rekreasyonel amaçlar, 3) Alabalık dıģında balık üretimi, 4) Teknik Usuller Tebliği nde verilmiģ olan sulama suyu kalite kriterlerini sağlamak Ģartıyla sulama suyu olarak, 5) Sınıf I dıģındaki diğer bütün kullanımlar. c) Sınıf III - Kirlenmiş su; gıda, tekstil gibi kaliteli su gerektiren endüstriler hariç olmak üzere uygun bir arıtmadan sonra endüstriyel su temininde kullanılabilir. d) Sınıf IV - Çok kirlenmiş su; Sınıf III için verilen kalite parametrelerinden daha düşük kalitede olan ve üst kalite sınıfına iyileştirilerek kullanılabilecek yüzeysel sulardır. Su potansiyelini korumak amacıyla, Sınıf I suların su toplama havzalarında, halen söz konusu su kaynağından herhangi bir biçimde içme suyu temin edilip edilmediğine bakılmaksızın, su toplama havzasının sınırına kadar olan alandaki faaliyetlerden kaynaklanan atıksuların deģarj standartlarını sağlayarak havza dıģına çıkarılması veya geri dönüģümlü olarak kullanılması zorunludur. Ancak, 4/9/1988 tarihinden veya kaynağın içme ve kullanma suyu kapsamına alındığı tarihten önce bu alanda mevcut olup, uzun mesafeli koruma alanında kalan tesislerden sıvı, gaz ve katı atıklarını ilgili idare tarafından uygun görülen ekonomik uygulanabilirliği ispatlanmıģ ileri teknoloji seviyesinde arıtma ve bertaraf

215 Sayfa/Toplam Sayfa: 215 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 teknikleri ile uzaklaģtırılmasını sağlayanlarda bu esaslar aranmaz. Bu alanda katı atık depolama ve bertaraf alanları Bakanlığın uygun görüģü alınarak yapılabilir. Sınıf II sulardan içme ve kullanma suyu olarak yararlanma imkanı bulunanların, su alma noktası membaına atık veya atıksu boģaltımı yapılmaması esastır. Bunun dıģında kalan amaçlarla, Sınıf II sularda mevcut kaliteyi korumak esastır. Teknik ve ekonomik açıdan tutarlı ise, Sınıf III sularda kaliteyi iyileģtirmeye çalıģmak esastır. Sınıf IV sularda ise amaç, uzun vadeli bir havza koruma planı çerçevesinde mevcut kaliteyi iyileģtirmektir. Bir gruba (A,B,C,D) ait parametrelerin en düģük kalite sınıfı o grubun sınıfını göstermektedir. Bu çalıģmada ana parametre gruplarına göre tespit edilen su kalite sınıfları, sadece ölçümü yapılmıģ parametreler üzerinden hesaplanmıģtır. Ölçümü yapılmamıģ parametreler değerlendirmeye esas alınmamıģ; hiçbir parametrenin ölçülmediği D (bakteriyolojik) parametre grubunda kalite sınıfı belirlenmemiģtir. Ortam kalitesini belirlemek üzere alınan su numunelerinde herhangi bir parametre için yapılan ölçümlere ait % 90 persentil (yüzdelik) değerini gösteren karakteristik değerler hesaplanmıģtır. Uygun olasılık dağılım tablosunda 0,90 olasılık değerine karģı gelen değiģken değerine eģit standardize değiģken veren parametre değeri karakteristik değeri ifade etmektedir. Bir baģka deyiģle %90 olasılıkla aģılmayacak değeri göstermektedir. Karakteristik değerin belirlenmesinde kaza sonucu oluģan durumları yansıtan ve bariz analiz hataları sonucu ortaya çıkan sonuçlar dikkate alınmamaktadır. Herhangi bir su kütlesinin bir noktasında ölçülen kıyaslama parametresinin belirlenecek karakteristik değeri, SKKY Tablo 1 de verilen üst sınırlara göre (Tablo 41), hangi su kalite sınıfının üst değerinden daha küçük ise, numune alma noktası o sınıfa ait olmaktadır..

216 Sayfa/Toplam Sayfa: 216 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 41. Kıta Ġçi Su Kaynaklarının Sınıflarına Göre Kalite Kriterleri SU KALĠTE SINIFLARI SU KALĠTE PARAMETRELERĠ I II III IV A) Fiziksel ve inorganik- kimyasal parametreler 1) Sıcaklık ( o C) > 30 2) ph dıģında 3) ÇözünmüĢ oksijen (mg O 2/L) < 3 4) Oksijen doygunluğu (%) < 40 5) Klorür iyonu (mg Cl /L) > 400 6) Sülfat iyonu (mg SO = 4 /L) > 400 7) Amonyum azotu (mg NH + 4 -N/L) > 2 8) Nitrit azotu (mg NO 2 -N/L) > ) Nitrat azotu (mg NO 3 -N/L) > 20 10) Toplam fosfor (mg P/L) > ) Toplam çözünmüģ madde (mg/l) > ) Renk (Pt-Co birimi) > ) Sodyum (mg Na + /L) > 250 B) Organik parametreler 1) Kimyasal oksijen ihtiyacı (KOĠ) (mg/l) > 70 2) Biyolojik oksijen ihtiyacı (BOĠ) (mg/l) > 20 3) Toplam organik karbon (mg/l) > 12 4) Toplam kjeldahl-azotu (mg/l) > 5 5) Yağ ve gres (mg/l) > 0.5 6) Metilen mavisi ile reaksiyon veren > 1.5 yüzey aktif maddeleri (MBAS) (mg/l) 7) Fenolik maddeler (uçucu) (mg/l) > 0.1 8) Mineral yağlar ve türevleri (mg/l) > 0.5 9) Toplam pestisid (mg/l) > 0.1 C) Ġnorganik kirlenme parametreleri 1) Civa (μg Hg/L) > 2 2) Kadmiyum (μg Cd/L) > 10 3) KurĢun (μg Pb/L) > 50 4) Arsenik (μg As/L) > 100 5) Bakır (μg Cu/L) > 200 6) Krom (toplam) (μg Cr/L) > 200 7) Krom (μg Cr +6 Ölçülmeyecek /L) kadar az > 50 8) Kobalt (μg Co/L) > 200 9) Nikel (μg Ni/L) > ) Çinko (μg Zn/L) > ) Siyanür (toplam) (μg CN/L) > ) Florür (μg F /L) > ) Serbest klor (μg Cl 2/L) > 50 14) Sülfür (μg S = /L) > 10 15) Demir (μg Fe/L) > ) Mangan (μg Mn/L) > ) Bor (μg B/L) > ) Selenyum (μg Se/L) > 20 19) Baryum (μg Ba/L) > ) Alüminyum (mg Al/L) > 1 21) Radyoaktivite (Bq/L) Alfa-aktivitesi > 5 beta-aktivitesi > 10 D) Bakteriyolojik parametreler 1) Fekal koliform(ems/100 ml) > ) Toplam koliform (EMS/100 ml) > Kaynak: SKKY (Tablo 1)

217 Sayfa/Toplam Sayfa: 217 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Karakteristik değerler, yüzdelik hesaplarında kullanılan istatistiksel hesaplama yöntemleriyle hesaplanmaktadır. Yüzdelik değer hesaplarında tek bir standart yöntem olmayıp, literatürde kabul edilen çeģitli yöntemler vardır (Hyndmann ve Fan, 1996; Langford, 2006). Karakteristik değerler, değiģik istatistiksel dağılımlar göz önünde bulunularak birden çok yöntem ile hesaplanabilmektedir. Karakteristik değerler Gumbel metodu (Gumbel, 1939) ile (Excel) tespit edilmiģ olup, su kalitesi sınıfını belirleyen sınır değerlere yakın olduğu tartıģmalı durumlarda Hazen metoduyla da (Hazen, 1914) değerlendirme yapılmıģ ve hesaplanan en yüksek karakteristik değer esas alınmıģtır. 5'in altındaki örnek sayılarında kalite sınıfı hesabı yapılmamıģtır. Gumbel ve Hazen metodlarında takip edilen matematiksel yöntemler Tablo 42 de verilmektedir. Tablo 42. Su Kalite Sınıfı Belirleme Matematiksel Yöntemleri Metod P değeri Ġlk yüzdelik Son yüzdelik Gumbel = (k - 1) / (n - 1) Hazen = (k - 1/2) / n 50/n /n P: Yüzdelik değer (Su kalitesi hesaplarında P değeri 0,9 alınmıģtır. Ancak çözünmüģ oksijen hesaplarında minimum değerler arandığı için 0,1, ph hesaplarında ise aralık hesaplandığı için hem 0,1 hem de 0,9 üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır). n: Örnekleme sayısı k: küçükten büyüğe sıra (p ve n değerlerinden hesaplanır) Küçükten büyüğe sıralamada k sırasında bulunan örnekleme değeri karakteristik değeri göstermektedir. Eğer hesaplanan k değeri tam sayı değilse küçükten büyüğe sıralamada k nın kesirsiz değerine ve onun bir fazlasına tekabül eden X(k) ve X(k+1) değerleri arasında doğrusal interpolasyon yapılarak karakteristik değer tespit edilmektedir Su Kalitesi Değerlendirme Sonuçları Ceyhan Nehri ve onu besleyen akarsular ve barajlardaki DSĠ istasyonları için organik karbon ve azot kirliliğini gösteren önemli parametreler olan KOĠ, NH 4 -N, NO 2 -N, NO 3 -N cinsinden su kalitesi sınıfları belirlenmiģ ve CBS ile oluģturulan haritaya (ġekil 68) iģlenmiģtir. Buna göre organik madde kirliliğini gösteren KOĠ (Kimyasal Oksijen Ġhtiyacı) parametresi, akarsu ve barajlarda genelde Sınıf I olarak tespit edilmiģtir. Ancak K.MaraĢ ın güneyindeki Aksu Çayına karıģmadan önce Karaçay (Mikail) ve Ġmalı Çaylarında ve endüstriyel deģarjlar sonrasında Erkenez Çayında ve Osmaniye nin Akça (Hamis) Çaylarında Sınıf IV e yükselmiģtir. Azot kirliliğini gösteren NH 4 -N (amonyum azotu) parametresi K.MaraĢ öncesinde Ceyhan da Sınıf

218 Sayfa/Toplam Sayfa: 218 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 I, sonrasında Ceyhan da Sınıf III, kollarında ise Sınıf II olarak hesaplanmıģtır. Osmaniye Akça Çayında ise Sınıf IV e yükselmektedir. Diğer azot parametreleri olan NO 2 -N (nitrit azotu) Sınıf III ve IV, NO 3 -N (nitrat azotu) ise Sınıf I bulunmuģtur. A grubu (fiziksel ve inorganik kimyasal) parametrelere göre su kalitesi havzada Sınıf III veya IV tür (ġekil 69). A grubu için NO 2 -N belirleyici olurken, bazı istasyonlarda NH 4 -N de belirleyici parametre olmuģtur. NO 2 -N parametresi için SKKY de tanımlanan sınır değerler diğer parametrelere göre çok daha düģük ve sınırlayıcı olduğu için çoğunlukla A grubunun kalite sınıfını belirlemektedir. B grubu (organik) parametrelere göre su kalitesi Ceyhan ve kollarında genelde Sınıf I, Ceyhan ın denize karıģmasından önce ve Göksun Çayının Adatepe Barajı membaında Sınıf II, K.MaraĢ ın güneyindeki Aksu Çayı ve besleyen kollarında ve Osmaniye nin kuzeyindeki Akça Çaylarında ise Sınıf IV tür (ġekil 70). Sadece KOĠ ve BOĠ ölçümleri yapılmıģ, TKN (Toplam Kjeldahl Azotu) ve diğer organik parametrelerin ölçümü yapılmadığı için gerçek su kalitesi tespit edilenden daha kötü olabilir. ġekil da yer alan haritalar daha büyük ölçekli olarak EK VII de verilmiģtir. C grubu (inorganik kirlenme) parametrelere göre su kalitesi Ceyhan ve kollarında genelde 1 ve Sınıf II, Sır Barajına dökülmeden önce Aksu Çayında ve onu besleyen Karaçay (Mikail) ve Ġmalı Çaylarında ve endüstriyel deģarjlar sonrasında Erkenez Çayında Sınıf III olarak hesaplanmıģtır (Hata! BaĢvuru kaynağı bulunamadı.). Ölçümü çoğu istasyonda yapılan demir, mangan, bor ve florür parametreleri havza genelinde Sınıf I veya II olmuģtur. Sadece K.MaraĢ civarında mangan, demir ve bakır parametrelerinin C grubunu Sınıf III yaptığı görülmüģtür. Ancak 21 adet olan C grubu parametreleri içinde genlikle sadece 3-4 parametre ölçüldüğü için gerçek su kalitesi tespit edilenlerden daha kötü olabilir. Özellikle sanayinin yoğun olduğu K.MaraĢ civarındaki akarsularda ağır metal parametrelerinin daha sıklıkla izlenmesinde fayda vardır. Havzanın ana akarsuyu olan Ceyhan Nehri ve onu besleyen büyük çaylarda ve üzerlerindeki barajlarda su kalitesi genel olarak organik maddeler, nitrat azotu ve inorganik parametreler açısından yüksek kaliteli su ya da az kirlenmiģ su sınıfına girmektedir. Ancak amonyum azotu cinsinden K.MaraĢ sonrasında Ceyhan kirli su sınıfına girmektedir. K.MaraĢ ın güneyindeki Aksu Çayına karıģmadan önce Karaçay (Mikail), Ġmalı Çayında ve endüstriyel deģarjlar sonrasında Erkenez Çayında ve Osmaniye nin Akça (Hamis) Çayında nüfus ve endüstriyel aktivite yoğunluğu nedeniyle su kalitesi çoğu parametre açısından çok kirli su sınıfına girmektedir. Havzanın denize yakın bölümündeki ve koruma alanı olan Yumurtalık Dalyan gölünde çok kirli su sınıfına girecek ölçüde organik madde ve amonyum azotu kirliliği

219 Sayfa/Toplam Sayfa: 219 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 tespit edilmiģtir. ġekil 68.

220 Sayfa/Toplam Sayfa: 220 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 68 - ġekil 70). Ayrıca mineralli göl olması nedeniyle doğal olarak toplam çözünmüģ madde, klorür, sülfat ve sodyum değerleri de yüzeysel su kirliliği açısından aģırı yüksektir. Havzada ölçüm istasyonu bulunmayan fakat su kalitesi açısından önemli olabilecek akarsular ġekil 68, ġekil 69, ġekil 70, Hata! BaĢvuru kaynağı bulunamadı. de siyah renkle belirtilmiģtir. Havzadaki su kalitesi istasyonlarının sayısının, önemli derelerin tamamını içermek üzere artırılması ve SKKY deki parametrelerin tamamının ölçülebileceği Ģekilde yeniden organize edilmesine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca AB sürecinde Su Çerçeve Direktifine uyum sağlamak için kimyasal kirlenmenin yanı sıra ekolojik kirlenmenin de belirlenmesine ihtiyaç duyulacaktır. Ülkemizdeki akarsularda halihazırda akarsuların ekolojik vaziyetini izleyecek bir organizasyon mevcut değildir. Bu konuda altyapı çalıģmalarının baģlatılmasına ihtiyaç vardır.

221 Sayfa/Toplam Sayfa: 221 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 68.Ceyhan Havzası Önemli Parametrelere Göre Su Kalitesi

222 Sayfa/Toplam Sayfa: 222 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 69.Ceyhan Havzası A Grubu Parametrelere Göre Su Kalitesi

223 Sayfa/Toplam Sayfa: 223 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 70. Ceyhan Havzası B Grubu (Organik) Parametrelere Göre Su Kalitesi

224 Sayfa/Toplam Sayfa: 224 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 71. Ceyhan Havzası C Grubu (Ġnorganik Kirlenme) Parametrelere Göre Su Kalitesi

225 Sayfa/Toplam Sayfa: 225 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Su Kaynaklarının Sıcaklıkları DSĠ den temin edilmiģ olan su kalitesi verileri kullanılarak DSĠ istasyonlarında yılları arasında ölçülmüģ olan minimum ve maksimum sıcaklıklar Tablo 43 te verilmektedir. Bu süre zarfında 10 un altında ölçüm yapılmıģ olan DSĠ istasyonları dikkate alınmamıģtır. Yazın ölçülen maksimum sıcaklıkların bazı istasyonlarda su kalitesini ve ekolojik yaģamı tehdit edecek derecede 30 C (çok kirli su) üzerine çıktığı görülmektedir. Tablo 43. Ceyhan Havzası DSĠ Ġstasyonlarında Ölçülen Minimum Ve Maksimum Su Sıcaklıkları ĠSTASYON NO ĠSTASYON ADI VE YERi MĠNĠMUM SICAKLIK ( C) MAKSĠMUM SICAKLIK ( C) CEYHAN NEHRI E-5 KÖPRÜSÜ CEYHAN NEHRI-MISIS KÖPRÜSÜ CEYHAN NEHRI-BEBELI KÖYÜ KILGEN ÇAYI-KOZAN BARAJ GÖLÜ YUMURTALIK DALYAN GÖLÜ KESIK SUYU-MEHMETLI BARAJ GÖLÜ ÇIKISI HURMAN ÇAYI-KARAKUZ BARAJ AKSI GÖKSUN ÇAYI-ADATEPE BARAJI AKSI CEYHAN NEHRI-ELBISTAN ÇIKISI ERKENEZ ÇAYI-AYVALI BARAJI AKSI AKSU ÇAYI-SIR BARAJI ÖNCESI ERKENEZ ÇAYI-AKSU ÇAYI ÖNCESI GÜREDIN ÇAYI-MENZELET BARAJ GIRISI KÖPRÜAGZI DERESI-GEBEN BARAJ AKSI ÇATAK DERESI-ÇATAK BARAJ AKSI KISIK DERESI-KISIK REGÜLATÖR YERI AKSU ÇAYI-BASPINAR AGI ERKENEZ ÇAYI-AYVALI BARAJ GÖLÜ AKSU-KARTALKAYA BARAJ ÇIKISI CEYHAN NEHRI-KILAVUZLU BARAJI ÇIKISI AKSU ÇAYI-SIR BARAJI ÇIKISI 14 24

226 Sayfa/Toplam Sayfa: 226 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Kirlilik Yüklerinin Hesaplanması Bu bölümde Ceyhan Havzası ndaki baģlıca kirletici kaynaklar tanımlanmaktadır. Bu kapsamda, havzadaki noktasal ve yayılı kaynaklar ile bunların toplamından oluģan besi maddesi (nütrient) yüklerinin (azot ve fosfor) yıllara göre dağılımı verilmektedir. Yük dağılımı il bazında sunulmaktadır. Temel prensip mevcut veriler doğrultusunda kirletici kaynakların geçmiģten bugüne nasıl değiģtiğinin tespiti ve geleceğe uyarlanmasıdır. Bu kapsamda noktasal veya yayılı kirletici kaynaklar için literatürde tanımlanmıģ ve benzer projelerde kullanılmıģ olan birim kirlilik yüklerinden faydalanılmıģtır. Noktasal kirletici kaynaklar içerisinde; evsel atıksular ile kirlenmiģ yüzeysel atıksuların birlikte gruplandığı kentsel atıksular, endüstriyel atıksular ve katı atık düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları ile rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından toplanacak olan sızıntı suları yer almaktadır. Yayılı kaynaklar içerisinde ise; tarımsal faaliyetlerde kullanılan gübre ve zirai mücadele ilaçları, her türlü hayvancılık faaliyetleri, katı atık düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları, evsel atıksuların biriktirildiği foseptikler, arazinin doğal yapısı ve atmosferik taģınım yer almaktadır (ġekil 72). Kirlilik Kaynakları Noktasal Kaynaklar Yayılı Kaynaklar Kentsel atıksu deşarjları Endüstriyel atıksu deşarjları Katı atık düzenli depolama sızıntı suları Rehabilite edilen düzensiz depolama sızıntı suları Tarımsal faaliyetler Gübre kullanımı Pestisit kullanımı Hayvancılık faaliyetleri Katı atık düzensiz depolama sızıntı suları Foseptik çıkış suları Arazi kullanımı Atmosferik taşınım ġekil 72. Kirlilik kaynakları

227 Sayfa/Toplam Sayfa: 227 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Nüfus Tahminleri YerleĢim yerlerinden kaynaklanan kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanması için öncelikle bu yerleģim yerlerinin, proje süresini kapsayan zaman dilimi içerisindeki nüfus tahminlerinin yapılması gerekmektedir. Nüfus tahminleri yapılırken amaç, yerleģimlerin gelecek yıllardaki nüfus değiģimini, olabildiğince gerçekçi Ģekilde tahmin etmektir. Proje kapsamında havza sınırları içinde yer alan yerleģimler için, 30 yıllık (2040 yılına kadar), kentsel/kırsal, yazlık/kıģlık ve eģdeğer bazlı nüfus tahmin senaryoları oluģturulmuģtur. Bu senaryolar içinden havza yapısının en iyi yansıtan nüfus tahmini seçilmiģtir. Nüfus tahminleri yapılırken aģağıdaki temel prensipler dikkate alınmıģtır: GeçmiĢe yönelik nüfus sayım sonuçları detaylı çalıģılmıģ, nüfusun geçmiģteki değiģim eğilimlerinden yararlanılarak ileriye yönelik projeksiyonlar yapılmıģtır. Nüfus projeksiyonları 2040 yılına kadar yapılmıģtır, Nüfus tahminlerini ilçe bazlı yapılmıģtır, Her bir ilçenin kentsel/kırsal nüfusları ayrı ayrı hesaplanmıģtır (nüfus sayımları kentsel ve kırsal olarak ayrılmaktadır), Nüfuslardaki yaz ve kıģ farklılıklarının göz önünde bulundurulmuģtur (nüfus sayımları kıģ nüfusuna karģılık gelmektedir, yaz değeri nüfusuyla ilgili olarak sahalardan toplanan veriler kullanılmıģtır veya kıģ nüfusunun %120, %80 gibi sabit bir katı olarak alınmıģtır), Yaz ve kıģ nüfuslarını birlikte ifade eden eģdeğer nüfus her bir ilçe için hesaplanmıģtır. EĢdeğer nüfus kıģ ve yaz nüfuslarının aylara göre ağırlıklı ortalamasıdır. Yaz dönemi 4 ay (Mayıs-Eylül), kıģ dönemi 8 ay (Ekim-Nisan) kabul edilmiģtir, GeçmiĢe yönelik nüfus sayımları çalıģılırken 1975, 1980, 1985, 1990, 2000, 2007, 2008 ve 2009 nüfusları kullanılmıģtır. Bu nüfus sayımları arasından 2007, 2008 ve 2009 sayımlarında, öncekilerden farklı olarak Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemine (ADNKS) geçilerek yeni bir yöntem uygulanmıģtır. Bu durum eski ve yeni nüfus sayımları arasında belirgin fark oluģturmuģtur. Tüm bu durumlar farklı senaryolar için tekrarlanmıģtır. Tahmin ve senaryo sonuçları farklı grafiklere iģlenmiģtir, Seçilen uygun senaryoya göre hesaplamalar belde bazında belirli katsayılar kullanılarak uygulanmıģtır. Hesaplamalarda yöntem olarak, azalan hızlı geometrik artıģ yöntemi kullanılmıģtır.(ġekil 73) Bu yönteme göre,

228 Sayfa/Toplam Sayfa: 228 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 N 0 N t : Son nüfus sayım değeri (kiģi) : Gelecekteki nüfus (kiģi) p : Nüfus artıģ/azalma hızı (%) t N t = N 0 (1+p) t : Son nüfus sayımından itibaren geçen süre (yıl) ġekil 73. Azalan Hızlı Geometrik Nüfus ArtıĢı Eğrisi Bu hesaplama yöntemine göre, zamana karģı nüfusun artıģ hızının azalacağı ve grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacağı varsayılmaktadır. Nüfus ArtıĢ Hızı Tahminlerinde, aģağıdaki senaryolar kullanılmıģtır: UNDP (BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı): Türkiye genelinde yılları için kentsel ve kırsal ayrımlı nüfus artıģ hızı (p katsayısı) belirlenmiģtir. Bu değerler 5 er yıllık olarak tanımlanmıģ, ilçe bazında kullanılarak yılları için nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %80: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %80 i alınarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. UNDP %120: UNDP metodunda kullanılan artıģ hızının %120 arttırılarak ilçeler için kentsel ve kırsal ayrımlı, yılları arası nüfus projeksiyonu oluģturulmuģtur. TÜBĠTAK-MAM: 11 havzadaki her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģ ve bu değerler üzerinden 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır. TÜBĠTAK-MAM Nüfus Tahmini Tahminler her bir ilçe için geçmiģe yönelik nüfus eğilimleri dikkate alınarak, 2009 yılından itibaren, grafik üzerinde bir s eğrisi oluģturacak Ģekilde p değerleri bulunmuģtur. p değerleri hesaplanmadan, grafik eğimi üzerinden tahmini olarak bulunmuģtur,

229 Sayfa/Toplam Sayfa: 229 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Değerler her 5 yılda bir değiģtirilerek, 2040 yılına kadar projeksiyon yapılmıģtır. Grafikteki eğimin 2007, 2008 ve 2009 ADNKS değerleri ile kesiģmesine dikkat edilmiģtir, Nüfuslar kentsel ve kırsal için ayrı ayrı hesaplanmıģtır, Kırsal ve kentsel nüfuslarda eğime bağlı olarak azalmalar olsa bile, düģme eğilimi göstermeyeceği kabulü yapılmıģtır, Proje kapsamında, havza sınırları içine birkaç il girdiğinde, bu illerin tamamı değil ancak bir kısmının havzada yer alması durumunda hesaplamalar il değil, ilin ilgili havzaya giren ilçeleri bazında yapılmıģtır. Eğer bir ilçe 2 farklı havzaya giriyorsa, hesaplamalar ilçe merkezinin bulunduğu havza için yapılmıģtır, Hesaplamalar yapılırken zamanla illerin idari yapılanmasında farklılıklar olduğu görülmüģtür, yıllara bağlı olarak bazı ilçelerin il olabildiği, ilçelere bağlı beldelerin ise ilçe olabildiği tespit edilmiģtir. Bu durumda idari teģkilatlanmaların ilk hali dikkate alınarak, yerleģkelerin toplam nüfusları üzerinde çalıģılmıģ, sonra her bir ilçe için uyarlanmıģtır. Nüfus Tahmin Senaryosu Seçilirken: Uygulanan yöntemlerden hangisinin seçileceğine karar verilirken, tüm tahmin ve senaryo sonuçları toplam havza nüfusları için grafiklere iģlenerek, gerçek resim görülmüģtür. Bu grafiklerden mümkün olduğunca gerçekçi, S-eğrisini en iyi temsil eden, havzanın durumunu (tarım, sanayi, turizm, vb) en uygun Ģekilde yansıtan (genelde en düģük artıģ olmayan) senaryo seçilmiģtir. 2007, 2008 ve 2009 ADNKS sayım sonuçlarındaki yöntem farklılığı son yıllarda havzaların toplam nüfuslarında değiģiklik göstermesine neden olmuģtur. Bu durum Büyük Menderes, Konya, Kızılırmak, Ceyhan, YeĢilırmak ve Burdur Havzalarının toplam nüfusları için belirgindir. Nüfus tahminlerini diğer senaryolar ile sağlıklı karģılaģtırmak için, söz konusu havzaların MAM tahminleri 2000 yılı; UNDP tahminleri ise 2000 yılı yerine 2009 yılı baz alınarak hesaplanmıģtır. Marmara Havzasının değiģken idari teģkilatlanmasını doğru yansıtabilmek için hesaplama yöntemlerinin tamamı 2008 yılı baz alınarak hesaplanmıģtır. Küçük Menderes, Susurluk, Seyhan ve Kuzey Ege Havzaları için hesaplama yöntemlerinin tamamı 2000 yılı baz alınarak yapılmıģtır.

230 Nüfuslar (Kişi) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 230 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Elde Edilen Sonuçlar: Yapılan hesaplamalar neticesinde elde edilen nüfuslara bağlı olarak çizilen grafikte (ġekil 74) yer alan eğrilere göre, azalan hızlı geometrik artıģ yöntemine en uygun olan tahmin yöntemi MAM Tahmin Senaryosu dur. Bu sebeple Ceyhan Havzası için MAM Tahmin Yöntemi ile elde edilen nüfus değerlerinin kullanılmasına karar verilmiģtir. Seçilen tahmin yöntemine göre 2009 yılından 2040 yılına kadar havza geneli için hesaplanmıģ olan nüfuslar Tablo 44 te verilmektedir CEYHAN HAVZASI NÜFUS TAHMİN SONUÇLARI TÜİK Sayım Sonuçları MAM Tahmin UNDP Tahmin UNDP %80 Tahmin UNDP %120 Tahmin ADNKS Sayım Sonuçları MAM Tahmin (ED Nüfus) UNDP Tahmin (ED Nüfus) UNDP %80 Tahmin (ED Nüfus) UNDP %120 Tahmin (ED Nüfus) Yıllar ġekil 74. Ceyhan Havzası Nüfus Tahmin Sonuçları

231 Sayfa/Toplam Sayfa: 231 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 44. Ceyhan Havzası Nüfus Tahminleri ( ) YILLAR Kentsel Toplam KıĢ Yaz EĢdeğer Kırsal KıĢ Yaz EĢdeğer Noktasal Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Noktasal kaynaklardan gelen kirlilik yükü hesapları, Ceyhan Havzası nı paylaģan iller bazında yapılmıģtır. Bir havzadaki noktasal kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilen kentsel atıksu, endüstriyel atıksular, düzenli depolama

232 Sayfa/Toplam Sayfa: 232 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 sahalarından kaynaklanan sızıntı sularıdır. Bu kaynaklardan gelen toplam kirlilik yükü genel olarak kentsel ve endüstriyel yüklerin toplamından oluģmaktadır. Bu yüklerin hesaplama yöntemine ait yaklaģımlar aģağıda açıklanmaktadır Kentsel Kirlilik Yükleri Proje kapsamında belediye teģkilatına sahip olan yerleģim yerleri ile nüfusu in üzerinde olan köylerden kaynaklanan kentsel kirlilik yükleri ve atıksu debileri hesaplanmıģtır. Hesaplamalarda tarihli Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Teknik Usuller Tebliği nde yer alan hususlar dikkate alınmıģtır. Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosunda, nüfusu ve arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri verilmiģtir yılı için verilen kiģi baģı atıksu oluģumu değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimleri için tedrici olarak artırılmıģtır. Bu değerlere yeraltı suyundan atıksu toplama sistemine giren sızma debisi de ilave edilmiģtir. Sızma debisi, yeraltı su seviyesinin yüksekliğine, yerleģim yerinin deniz kenarında olup olmamasına, zemin yapısına, içme suyu Ģebekesinde kaçak oranına ve kanalizasyon Ģebekesinin yaģına vb. bağlı olarak değiģmektedir. Atıksu altyapı sisteminin zamanla iyileģeceği kabulü ile sızma debisinin kiģi baģı atıksu debisine oranı tedrici olarak azaltılmıģtır. Buna göre; kiģi baģı atıksu debisi 2010 yılında %50, 2020 yılında %40, 2030 yılında %35 ve 2040 yılında %30 oranında artırılarak toplam atıksu debisi hesaplanmıģtır. Bu değerler danıģman tahminlerine dayanılarak belirlenmiģtir. Hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı atıksu debi değerleri Tablo 45 te verilmektedir.

233 Sayfa/Toplam Sayfa: 233 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 45. KiĢi BaĢı Atıksu Debi Değerleri 2010 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu 2020 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Atıksu OluĢumu (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS ATIKSU TOPLAM ATIKSU SIZMA DEBĠSĠ OLUġUMU DEBĠSĠ kiģi L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün L/kiĢi-gün Kirlilik yükleri hesaplamalarında Tebliğ de yer alan Nüfusa Bağlı Olarak Atıksu OluĢumu ve Kirlilik Yüklerinin DeğiĢimi tablosundaki, nüfusu ve arasında olan yerleģim yerleri için güncel kiģi baģı kirlilik yükleri değerleri kullanılmıģtır yılı için verilmiģ olan kiģi baģı kirlilik yükü değerleri, 2040 yılına kadar 10 yıllık zaman dilimlerinde tedrici olarak artırılmıģtır. Ayrıca Tebliğ de yer almayan, nüfusu in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri, nüfusu ile in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre hesaplamalarda kullanılan kiģi baģı kirlilik yükleri oluģumu değerleri Tablo 46 da verilmektedir.

234 Sayfa/Toplam Sayfa: 234 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 46. KiĢi BaĢı Kirlilik Yükleri Değerleri (SKKY Teknik Usuller Tebliği) 2010 Yılı Ġçin Birim Yükler 2020 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2030 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) 2040 Yılı Ġçin Birim Yükler (Kaynak: DanıĢman tahminleri) NÜFUS KOĠ BOĠ AKM TN TP kiģi , , , , , , , , , , , , , ,5 Kaynak: SKKY Teknik Usuller Tebliği ve DanıĢman Tahminleri Ġncelenen yerleģim yerlerinden kaynaklanan kirlilik yükü, kanalizasyon Ģebekesi olan yerlerde noktasal, olmayan yerlerde yayılı kaynak olarak değerlendirilmiģtir. Noktasal kentsel kirlilik yükü, atıksu arıtma tesisi olup olmamasına bağlı olarak doğrudan ya da arıtma tesisinde bir miktar giderildikten sonra havzaya deģarj edilmektedir. Yayılı kirlilik yüklerinin ise foseptiklerde bir miktar giderildikten sonra yüzeysel veya yeraltı sularına karıģarak havzaya ulaģmakta olduğu kabul edilmiģtir. Hesaplamalarda yerleģim yerlerindeki kanalizasyon Ģebekesine bağlı nüfus oranı dikkate alınmıģtır. Kirlilik yükleri hesaplamalarında, kentsel alan içerisinde yaģayan nüfustan kaynaklanan yüklerin yanında, yerleģim yeri sınırları içerisinde bulunan küçük sanayi sitesi, imalathane, vb. endüstriyel atıksu deģarjı yapan çeģitli iģyerleri de dikkate alınmıģtır. Bu tesislerden kaynaklanan yükün hesaplanması için, nüfusa bağlı olarak hesaplanmıģ olan yük değerleri g/kiģigün g/kiģigün g/kiģigün g/kiģigün g/kiģigün

235 Sayfa/Toplam Sayfa: 235 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 belli bir yüzdeyle artırılmıģtır. YerleĢim yerlerinde üretilen kentsel kirlilik yüklerinin havzaya ulaģma sürecinde izlediği yol ġekil 75 teki verilmektedir. ġekil 75. Kentsel Kirlilik Yüklerinin Ġzlediği Yol Yapılan Kabuller: Kentsel kirlilik yüklerinin hesaplanmasında yapılan kabuller Ģu Ģekildedir: 1. Nüfusu in altında olan yerleģim yerlerinin nüfusları, emniyetli tarafta kalmak amacıyla 2040 yılına kadar sabit alınmıģtır. 2. Mevcut evsel atıksu arıtma tesislerinden yalnızca ön arıtma (fiziksel arıtım) yapanlarda KOĠ giderme veriminin %10 olduğu, Toplam Azot ve Toplam Fosforda herhangi bir gidermenin olmadığı kabulü yapılmıģtır. Biyolojik arıtım yapılan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri ise KOĠ için %80, Toplam Azot için %25, Toplam Fosfor için %10 olarak alınmıģtır. 3. Azot ve fosfor giderimi olan mevcut evsel atıksu arıtma tesislerindeki kirlilik giderme verimleri KOĠ için %80, Toplam Azot için %70, Toplam Fosfor için %70 olarak alınmıģtır.

236 Sayfa/Toplam Sayfa: 236 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır yılından itibaren (2020 dahil) tüm yerleģim yerlerinde kanalizasyon Ģebekesinin ve kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınmıģ olacağı tahmini yapılmıģtır yılı nüfusu in üzerinde olan yerleģim yerlerinde azot ve fosfor giderimi yapılan arıtma tesislerinin kurulacağı tahmini yapılmıģtır. 7. Ceyhan Havzası nda kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan yüklerin hesaplanması için, nüfustan kaynaklanan kirlilik yükleri % 10 oranında artırılmıģtır. Elde Edilen Sonuçlar: Kentsel kirlilik yükleri hesaplamalarında Üretilen Yük, Giderilen Yük, Toplam DeĢarj Edilen Yük ve Havza içine DeĢarj Edilen Yük kavramları geliģtirilmiģtir. Üretilen yük, havza içerisinde yaģayanlardan kaynaklanan evsel yüklerin, kentsel alan içerisindeki sanayi tesislerinden kaynaklanan endüstriyel yükleri de kapsayacak Ģekilde artırılması neticesinde elde edilen toplam yüktür. Giderilen yük ise, atıksu arıtma tesislerinde arıtma yoluyla, foseptiklerde ise toprakta tutunma ve biyolojik bozunma neticesinde atıksudan uzaklaģtırılan yükleri kapsamaktadır. Toplam deģarj edilen yük, havza içerisindeki su kaynakları ile havza dıģında kalan deniz ortamına yapılan deģarjların tümünü içermektedir. Havza içine deģarj edilen yük ise havza sınırları içerisinde alıcı su ortamlarına gelen yük toplamını kapsamaktadır. Ceyhan Havzası nda 2009 yılında üretilen ton/yıl KOĠ yükünün yaklaģık %24 ü arıtılmakta ( ton/yıl), %76 sı ise ( ton/yıl) deģarj edilmektedir. Toplam deģarjın tamamı havza içerisine yapılmaktadır. Havzada üretilen ton/yıl değerindeki TN yükünün ise yaklaģık %8 i (309 ton/yıl) giderilmektedir. Geri kalan ton/yıl lık kısmı ise havzaya ulaģmaktadır. TP yükünde ise yaklaģık %8 lik bir giderim söz konusudur. Buna göre 599 ton/yıl olan TP yükünün 553 tonu havzaya kirlilik olarak verilmektedir. Özet olarak 2009 yılında üretilen toplam kentsel kirlilik yükünün havzaya ulaģan kısımları KOĠ parametresi bazında yaklaģık % 76, TN parametresi bazında % 92 ve TP parametresi bazında ise %92 dir. KOĠ, TN ve TP parametreleri bazında 2009 yılı kentsel kirlilik yükleri dengesi miktar ve yüzde olarak ġekil 76 da gösterilmektedir. Havzada deniz ortamına deģarj mevcut olmadığından toplam deģarj edilen yük havza içine deģarj edilen yüke eģittir.

237 Sayfa/Toplam Sayfa: 237 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen KOİ Toplam N Toplam P 2009 Yılı Evsel Kirlilik Yükleri Dengesi Toplam P Toplam N KOİ 0% 20% 40% 60% 80% 100% KOİ Toplam N Toplam P Giderilen Havza İçine Deşarj Edilen ġekil Yılı Kentsel Kirlilik Yükleri Dengesi Kentsel atıksu arıtma tesisleri planlamalarına bağlı olarak, 2020 yılından sonra tüm yerleģim yerlerinde tesislerin iģletmeye alınacağı öngörüsü yapılmıģtır. Buna göre deģarj edilen ve havzaya ulaģan kirlilik yüklerinde 2020 yılından itibaren bir düģüģ olacaktır yılında üretilen KOĠ yükünün %76 si havza içine deģarj edilmektedir. Havzanın denize kıyısı olmasına rağmen herhangi deniz deģarjı yapılmamaktadır. Dolayısıyla havza dıģına deģarj sıfırdır. Havza içine deģarj edilen KOĠ yükünün toplam yüke oranı ise %76 dır. Bu değer 2020 yılından itibaren % 20 ye inmektedir. Benzer Ģekilde havzaya ulaģan TN yükü oranı %92 dan %44 e, TP yükü oranı ise %92 den % 51 e inmektedir.

238 Yıllar TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 238 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 47 ve ġekil 77 de atıksu debileri ve KOĠ, TN ve TP parametreleri için kirlilik yüklerinde zamana göre değiģim verilmektedir. Tablo 47. Ceyhan Havzası Atıksu Debileri ve Kentsel Kirlilik Yükleri Atıksu Debisi ( m 3 /gün) Kentsel Kirlilik Yükleri Havza Ġçine Toplam Havza Ġçine Üretilen Giderilen DeĢarj Edilen Parametre DeĢarj Edilen DeĢarj Edilen (ton/yıl) (ton/yıl) / Üretilen (ton/yıl) (ton/yıl) (%) KOĠ TN TP KOĠ TN TP KOĠ TN TP KOĠ TN TP

239 Sayfa/Toplam Sayfa: 239 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 KOİ Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen Toplam N Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen Toplam P Yükü Değişimi Havza İçine Deşarj Edilen Toplam Deşarj Edilen Giderilen Üretilen ġekil 77. Ceyhan Havzası nda KOĠ, TN ve TP Yüklerinin Yıllara Göre DeğiĢimi

240 Sayfa/Toplam Sayfa: 240 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Endüstriyel Kirlilik Yükleri Ceyhan Havzası sınırları içerisinde Ülkemizin sanayi açısından önde gelen illerinden Adana ve KahramanmaraĢ yer almaktadır. Adana nın havza içerisinde kalan kısmında yoğun endüstriyel faaliyet göze çarpmazken; KahramanmaraĢ ta bulunan sanayi tesislerinin havzadaki asıl endüstriyel kaynaklar olduğu söylenebilir. Osmaniye Ġli nde küçük ölçekli iģletmeler Ģeklinde olan sanayinin daha çok tarıma dayalı ürünlerin iģlenmesi, bilhassa zeytinyağı üretimi ağırlıklı olduğu görülmektedir. Ceyhan Havzası nda toplam 4 adet OSB bulunmaktadır. Bunlardan Hacı Sabancı OSB, Adana nın Yüreğir ve Sarıçam ilçeleri sınırlarında kalmakta olup havza dıģındadır. Ancak atıksularını Ceyhan Nehri ne deģarj etmesi nedeniyle Ceyhan Havzası içerisinde değerlendirilmektedir. Diğer OSB lerinden biri KahramanmaraĢ, diğer ikisi ise Osmaniye ilindedir. AĢağıdaki bölümde tekil endüstriler ve OSB lerden kaynaklanan kirlilik yükleri hesaplama metodolojisi ve hesaplama sonuçları verilmektedir. Kirlilik yükü hesaplamalarında, havzada yer alan endüstriyel tesisler dört ana grup baģlığı altında ele alınmıģtır: 1. DeĢarj izni olan endüstriyel tesisler; 2. DeĢarj izni olmayan endüstriyel tesisler; 3. Atıksu arıtma tesisleri olan OSB ler. 4. OSB içerisinde yer alan ve atıksularını beraberce ve direkt olarak alıcı ortamlara deģarj eden endüstriyel tesisler; Tüm endüstriyel tesislerin deģarj izin belgeleri olup olmaması durumuna bağlı olarak iki Ģekilde hesap yapılmıģtır. Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan ve deģarj izin durumlarını gösteren listelere dayanılarak bu tesisler gruplandırıldıktan sonra deģarj izni olanlar için, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) Tabloları nda ilgili sektörün deģarj standartlarında belirlenmiģ olan kirletici yük limit değerleri belli bir emniyet katsayısı ile çarpılarak bulunan konsantrasyonlar dikkate alınmıģtır. Tesislerin atıksu debilerinin belirlenmesi için yine Ġl Çevre ve Orman Müdürlükleri nden alınan listelerden yararlanılmıģtır. Kullanılan değerler daha önceden yapılan çalıģmalarla (ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008) karģılaģtırılmıģtır.

241 Sayfa/Toplam Sayfa: 241 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için ise yine SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır. OSB ler için aģağıdaki Ģekilde hesap yapılmıģtır. DeĢarj izni olan (OSB nin tek AAT ve/veya OSB de yer alan tüm tesislerin ayrı ayrı AAT mevcut olması durumu) OSB ler için SKKY de yer alan Tablo 19:KarıĢık Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama DeĢarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler limit değerleri dikkate alınarak yük hesabı yapılmıģtır. DeĢarj izni olmayan (atıksu arıtımı olmaması durumu) OSB ler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan deģarj standardı değerlerinin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle yapılmıģtır Kirlilik yükü hesaplamaları yapılırken bazı kabuller esas alınmıģtır. Yapılan kabuller aģağıda sıralanmaktadır: Veri toplama Proje kapsamında yapılan saha çalıģmalarında endüstriyel tesisler ziyaret edilmiģ, tesislere ait bilgiler yerinde temin edilmiģtir (Bu veriler 2009 Eylül-Aralık arası durumu yansıtmaktadır). Saha çalıģmalarında ziyaret edilmeyen (küçük kapasitede çalıģan veya önemli ölçüde kirletici yük oluģturmayan tesisler) diğer endüstrilere ait veriler (isim, debi ve deģarj izin durumları gibi) Ġl Çevre ve Orman Müdürlüklerinden alınmıģtır. Endüstriyel tesisler, deģarj izni olup olmamasına göre iki gruba ayrılmıģtır. 1. Havza içinde bir alıcı ortama deģarj eden tesisler (havza içi), 2. Denize deģarj eden tesisler (havza dıģı) Önemli kirletici kaynaklar tanımı gereği, havza içinde yer alan ve alıcı ortama deģarj yapan tüm endüstriyel tesisler hesaplamaya dahil edilmiģ; benzin istasyonu, zeytinciler ve küçük sanayi siteleri gibi tesisler hesaplamalara dahil edilmemiģtir. Bu tür tesisler ve verisine ulaģılmayan diğer tesislerden kaynaklanacak debi ve kirlilik yükü değerlerinin hesabı için elde edilen toplam havza debisi ve toplam kirlilik yükü değerleri, her bir havza özelinde belirlenen bir emniyet faktörü ile çarpılmıģtır. Bu faktör Ceyhan Havzası için %5 olarak belirlenmiģtir.

242 Sayfa/Toplam Sayfa: 242 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Sadece evsel atıksuyu olan (SKKY Tablo 21) endüstriyel tesisler, evsel kirlilik yükü hesaplamalarında ele alındığından, endüstriyel yük hesaplamalarına dahil edilmemiģlerdir. Havza içinde, belediye kanalizasyonuna arıtma yaparak veya yapmadan atıksuyunu deģarj eden endüstriyel tesislerden gelecek kirlilik yükünü hesaba katabilmek üzere, kentsel kaynaklı kirlilik yüklerinin hesaplanması kısmında, havza özelinde belirlenen bir oran endüstriyel tesislerden kanalizasyona verilen kirlilik yükü olarak ilave edilmiģtir. Kirletici Konsantrasyonlarının Belirlenmesi Sektörel ve alt sektörler bazında SKKY kirlilik konsantrasyonları belirlenirken aģağıdaki kabuller yapılmıģtır; Sektörel ve alt sektörler bazda KOĠ, BOĠ, AKM, TKN, TP kirleticileri üzerinden hesaplamalar yapılmıģtır. DeĢarj izin belgesi olan tesisler için SKKY Sektörel Tablolarda yer alan 2 saatlik kompozit numune limitleri esas alınmıģtır. DeĢarj izin belgesi olmayan tesisler için SKKY deki ilgili sektör tablosu dikkate alınarak; burada verilmiģ olan limit değerlerin KOĠ, BOĠ ve AKM için % 80, TN için %35 ve TP için %15 arıtım sağlanması durumunda elde edileceği öngörüsünden hareketle, arıtılmamıģ atıksu için yaklaģık konsantrasyon değeri tahmini yapılmıģtır. SKKY de ilgili alt sektör için bahsi geçen kirleticilerden bir veya birkaçına ait konsantrasyon değeri olmadığı durumlar için literatür verilerine dayanarak yapılan oranlar kullanılmıģtır (Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 2004; ÇOB, Büyük Ġstanbul Ġçmesuyu Projesi II. Merhale Melen Sistemi Büyük Melen Havzası Entegre Koruma Ve Su Yönetimi Master Planı, Havza Koruma Eylem Planı, ĠTÜ, 2008). Her bir endüstri için kabul edilen konsantrasyon değerleri Tablo 48 de verilmiģtir.

243 Sayfa/Toplam Sayfa: 243 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 48. Sektörlere Göre Kirletici Konsantrasyon Değerleri Konsantrasyon SEKTÖR KOĠ BOĠ AKM TN TP Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) GIDA a b ĠÇKĠ MADEN CAM KÖMÜR ve ENERJĠ 9 TEKSTĠL 10 PETROL

244 Sayfa/Toplam Sayfa: 244 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Konsantrasyon SEKTÖR KOĠ BOĠ AKM TN TP Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) DERĠ SELÜLOZ 13 KĠMYA 14 KĠMYA 14 METAL a b c a b

245 Sayfa/Toplam Sayfa: 245 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 SEKTÖR Konsantrasyon KOĠ BOĠ AKM TN TP Grup Adı 1. Kad 2. Kad 3. Kad (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) (mg/l) AĞAÇ MAKĠNE OTOMOTĠV KARIġIK DĠĞER , , Yük Hesaplamaları Hesaplamalar 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için yapılmıģtır. Hesaplamalar yapılırken, havzada endüstrilerin 2010 yılı debi değerleri kullanılmıģtır. Bu değerlerin 2020, 2030 ve 2040 yıllarında aynı olacağı kabul edilmiģtir. Kirletici yük hesaplamaları yapılırken, yıllar bazında arıtma verimleri üzerinde farklar olacağı varsayılmıģtır. Bu sebeple SKKY deģarj limitleri yıllara göre değiģen katsayılarla çarpılmıģtır. Bu katsayılar Tablo 49 da verilmektedir. Tablo 49. Yıllar Bazında Kullanılan Arıtma Performansı Katsayıları YIL KATSAYI AÇIKLAMA 2010 SKKY deģarj limitlerinin %20 fazlası (x1,2) Emniyetli tarafta kalmak için 2020 SKKY deģarj limitleri ile aynı (x1,0) 2030 SKKY deģarj limitinin %90 ı (x0,9) 2040 SKKY deģarj limitinin %80 i (x0,8) Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek Arıtma tesisi performansının iyileģeceği düģünülerek ġeker ve gül yağı fabrikalarında sezona bağlı üretim yapıldığı ve sezonun 90 gün olduğu kabulü yapılarak yıllık debi ve kirlilik yükleri hesaplanmıģtır. 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıģtır.

246 Sayfa/Toplam Sayfa: 246 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 YapılmıĢ olan kabullere dayanılarak bulunan sonuçlar havza toplamı ve il toplamı olarak gruplandırılarak kolay anlaģılabilir olması amacıyla grafik ve tablolar Ģeklinde de aģağıdaki bölümde özetlenmiģtir. Elde Edilen Sonuçlar: Ceyhan Havzasında endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirleticiler; arıtıldıktan sonra ve/veya arıtılmadan alıcı ortamlara deģarj edilmektedir. Yapılan hesaplamalar sonucunda endüstriyel tesislerden kaynaklanan debi ve kirletici yük değerleri 2010 yılı için Tablo 50 de verilmektedir. Havzada denize deģarj edilerek havza dıģına taģınan kirletici yük bulunmamaktadır, diğer bir ifadeyle endüstriyel kaynaklı kirletici yüklerin hepsi havza içinde kalmaktadır. Tablo 50.Ceyhan Havzası 2010 Yılı Ġçin Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debi Ve Kirletici Yükleri Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Havza içi Havza DıĢı (Akdeniz) HAVZA TOPLAM Tablo 51 de 2010, 2020, 2030 ve 2040 yılları için kirletici yük miktarları özetlenmektedir. Tablo 51. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Değerleri Yıllar Kirletici Yükler (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Tablo 50 de verilen debi miktarı 2010 yılı toplam debisidir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için iller bazında endüstrilerden kaynaklanan debilerin değiģmediği kabul edilmektedir. Kirletici yük değerleri ise Tablo 48 de yer alan endüstrilerin arıtma verimlerine göre farklılık göstermektedir. 2020, 2030 ve 2040 yılları için havza sınırları içerisinde kalan illerde endüstriyel tesislerin sayı ve kapasitelerinde farklılıklar olabileceği bilinmekle birlikte ilgili yıllar için hesaplamalar 2010 yılındaki mevcut durum üzerinden yapılmıģtır. ġekil 78 de Ceyhan Havzası endüstriyel tesislerden kaynaklanan kirletici yüklerin yıllara göre dağılımı verilmektedir.

247 Sayfa/Toplam Sayfa: 247 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 78. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Dağılımı ġekil 79 da 2010 yılı için Ceyhan Havzasında arıtılan ve arıtılmayan kirlilik yükleri gösterilmektedir. Endüstriyel kirletici yükler; KOĠ % 66, BOĠ %67, AKM %63, TN % 19 ve TP % 6 olarak arıtılmaktadır. ġekil 79. Ceyhan Havzası Endüstriyel Kaynaklı Kirletici Yüklerinin Arıtılma Durumu 2020, 2030 ve 2040 yılları için Tablo 48 e göre endüstrilerin arıtma verimlerini iyileģtireceği varsayılarak yapılan arıtma durumu hesaplamaları aģağıdaki Ģekilde (ġekil 80) özetlemiģtir.

248 Sayfa/Toplam Sayfa: 248 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 80. Ceyhan Havzası Endüstriden Kaynaklanan Kirletici Yüklerin Yıllara Göre Arıtılma Durumları Tablo 52 de 2010 yılına göre Ceyhan Havzasının illere göre yıllık debi ve kirletici yükleri verilmektedir. KahramanmaraĢ Ġli nde Tekstil sektörü ağırlıklı olmakla birlikte kirlilik yüklerinin de kaynağını oluģturmaktadır. Adana Ġli nin havzaya giren kısmında çok yoğun endüstriyel tesis bulunmamakla birlikte Adana Hacı Sabancı OSB ve BotaĢ önemli miktarda debi ve kirlilik yükü oluģturmaktadır. Tablo 52. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi Ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Göre Dağılımı (2010 Yılı) Ġl Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Osmaniye ,83 KahramanmaraĢ Adana TOPLAM ġekil 81, ġekil 82, ġekil 83, ġekil 84, ġekil 85 ve ġekil 86 de 2010 yılı için debi ve kirletici yüklerinin iller bazında % olarak dağılımları verilmiģtir.

249 Sayfa/Toplam Sayfa: 249 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 81. Ceyhan Havzasında Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan Debinin Dağılımı ġekil 82. Ceyhan Havzasında Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOI nin Dağılımı

250 Sayfa/Toplam Sayfa: 250 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 83. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan KOĠ nin Dağılımı ġekil 84. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan AKM nin Dağılımı

251 Sayfa/Toplam Sayfa: 251 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 85. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TN in Dağılımı ġekil 86. Ceyhan Havzası Endüstriyel Tesislerden Kaynaklanan TP nin Dağılımı Havzada illere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi ve kirletici yük değerleri Tablo 53, Tablo 54 ve Tablo 55 te verilmektedir. Ġllere göre endüstriyel tesislerden kaynaklanan 2020, 2030 ve 2040 yılları için debi ve kirletici yük değerlerin dağlımları ise ġekil 87, ġekil 88 ve ġekil 89 de verilmektedir.

252 Sayfa/Toplam Sayfa: 252 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 53. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı (2020 yılı) ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Osmaniye ,4 KahramanmaraĢ Adana TOPLAM Tablo 54. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı (2030 yılı) ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Osmaniye ,3 KahramanmaraĢ Adana TOPLAM Tablo 55. Ceyhan Havzası Endüstriyel Debi ve Kirletici Yüklerinin Ġllere Bağlı Dağılımı (2040 yılı) ĠL Atıksu Miktarı (m 3 /yıl) Kirlilik Yükleri (ton/yıl) KOĠ BOĠ AKM TN TP Osmaniye ,1 KahramanmaraĢ Adana TOPLAM ġekil 87. Osmaniye Ġli Ġçin Yıllara Göre Endüstriyel Kirletici Yük Dağılımı

253 Sayfa/Toplam Sayfa: 253 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 88. KahramanmaraĢ Ġli Ġçin Yıllara Göre Endüstriyel Kirletici Yük Dağılımı ġekil 89. Adana Ġli Ġçin Yıllara Göre Endüstriyel Kirletici Yük Dağılımı Katı Atıklardan Kaynaklanan Noktasal Kirlilik Yükleri Türkiye geneli için durum değerlendirmeleri 2040 yılına kadar yapılacağından bu zaman dilimi içerisinde, tüm Belediyelerin tercihen önerilen veya yeni kuracakları atık birliklerine dahil olması; mevcut düzensiz depolama alanlarının kapatılması ve rehabilite edilmesi; yeni bölgesel düzenli depolama tesislerinin ve diğer atık yönetim tesislerinin kurulması; rehabilite edilmiģ düzensiz depolama sahalarından kısmi olarak toplanabilen (%50) ile düzenli depolama alanlarından gelen sızıntı sularının yerinde ön arıtmaya tabii tutulması ve akabinde

254 Sayfa/Toplam Sayfa: 254 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ģehir kanalizasyon Ģebekesine bağlanarak veya vidanjörlerle taģınarak kentsel AAT lere aktarılması hedeflenmektedir. Bu süreçler neticesinde katı atıklardan kaynaklanan noktasal kirlilik yükü hesaplamaları mevcut durum gelecekteki durum olarak aģağıda özetlenmiģtir Ceyhan Havzası Katı Atık Durumunun Değerlendirilmesi Ceyhan Havzası nda yer alan belediyelerin tamamına yakınında, katı atık bertarafında düzensiz depolama yöntemi kullanılmaktadır. Genellikle dere ve çay kenarlarına, terk edilmiģ maden ocaklarına ve orman vasfını yitirmiģ arazilere kontrolsüz bir Ģekilde dökülmekte olan atıklardan oluģan sızıntı suları ile toprak, akarsu ve yeraltı suyu kirlenmektedir. Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Birlik Yapısı Ceyhan Havzası için sızıntı suyu hesaplamalarına esas teģkil eden Katı Atık Yönetim Birlikleri Tablo 56 da özetlenmiģ; bu birlikleri gösteren harita ise ġekil 90 da verilmiģtir. Gelecekteki ideal idari yapılanmayı temsil eden söz konusu birlik yapısının kullanılmasının gerekçesi, tüm belediye nüfusunu bir düzenli depolama tesisine bağlı kabul etmesi, dolayısıyla nüfusun tümünü sızıntı suyu hesaplamalarında dikkate almasıdır. Bu kapsamda yapılan kabul ve hesaplamalar detaylı olarak aģağıda açıklanmıģtır. Tablo 56. Ceyhan Havzası Ġçin Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Yönetim Birlikleri Ġl Adana KahramanmaraĢ Osmaniye Önerilen Birlik Adı Adana Doğu Üye Belediyeler (Ġlçeler) Ceyhan, Feke, Ġmamoğlu, Kozan, Saimbeyli Birlik Nüfusu (2009) Model Bölge Tip Proje c Tip Proje 8 Adana Güney Yumurtalık c Tip Proje 15 KahramanmaraĢ Güney KahramanmaraĢ Kuzey Osmaniye Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2009) MaraĢ M., Türkoğlu, Andırın, Pazarcık, Çağlayancerit Elbistan, AfĢin, Ekinözü, Göksun, Nurhak, Gürün (Sivas), Darende (Malatya) Osmaniye M., Bahçe, Düziçi, Hasanbeyli, Kadirli, Sumbas, Toprakkale e Tip Proje e Tip Proje e Tip Proje 8

255 Sayfa/Toplam Sayfa: 255 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 90. Ceyhan Havzası Sızıntı Suyu Hesaplamalarına Esas TeĢkil Eden Atık Birlikleri haritası Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından, katı atık bertarafı için Türkiye genelinde Belediyeler Arası Bölgesel Yönetim Birlikleri nin oluģturulması, ekonomik olarak sürdürülebilir kapasitede Bölgesel Katı Atık Tesisi Projeleri nin geliģtirilmesi ve projelerin bir plan dahilinde uygulanması amacıyla Katı Atık Ana Planı hazırlanmıģtır. Katı Atık Yönetim Birlikleri, hizmetin sunulacağı alt bölgeyi ve nüfusunu tanımlamaktadır. Katı atık hizmetleri baģlıca atık toplama, taģıma, geri kazanma, arıtma ve bertaraf faaliyetlerini içermektedir. Atık birliklerinin oluģturulmasında dikkate alınan baģlıca parametreler; idari yapı, coğrafi konum, topografya, yol durumu, ekonomik taģıma mesafesi ve nüfustur. Havza genelinde, mevcut katı atık düzenli depolama tesislerinin ve kurulmuģ birliklerin değerlendirmesi, ortak olarak tek bir amaca hizmet eder; esas hedef bugünkü durum baz alınarak gelecekteki katı atık düzenli/düzensiz depolama alanları sızıntı suları kaynaklı kirlilik yüklerinin mümkün olduğunca gerçekçi bir Ģekilde tespiti ve konuya iliģkin gerekli önlemlerin alınmasıdır. Ancak buradaki temel sorun, Türkiye genelinde mevcut düzenli depolama tesisi sayısının ihtiyacı karģılar sayıya eriģmiģ olmaması, dolayısıyla mevzuata uygun katı atık bertaraf hizmetlerinin henüz nüfusun tümünü kapsayamıyor olması ve bununla birlikte atık

256 Sayfa/Toplam Sayfa: 256 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 birlikleri ile ilgili durumun güçlü bir idari yapıya kavuģmamasıdır. TC ĠçiĢleri Bakanlığı ve AB tarafından vurgulanan Yerel Yönetimler Özerklik ġartı sebebiyle, bölgesel atık birliklerinin kurulmasında birliğe katılım konusunda bir zorunluluk söz konusu olamamakla birlikte; Çevre ve Orman Bakanlığı nın, belediyelerin yasal mevzuata uyumunu teknik ve maddi açılardan yadsınamaz ölçüde kolaylaģtıran belirli teģvik uygulamaları bulunmaktadır. Bu doğrultuda, Bakanlık tarafından hazırlatılmıģ olan Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) ve Atık Yönetimi Eylem Planı ( ) Türkiye nin gelecekteki birlik yapısının ortaya konmasında bir rehber niteliği taģımaktadır. Yerel yönetimler ile bir araya gelinerek hazırlanmıģ olan söz konusu plan, yerel nitelik ve sorunları da özellikle dikkate alarak geleceğe dönük olarak planlanmıģ en güncel ve güvenilir veri niteliği taģımaktadır. Havzadaki katı atık kaynaklı kirlilik yüklerinin zaman içerisinde atık karakterizasyonu ve atık akıģı neticesinde nasıl değiģtiğinin belirlenmesinde, Katı Atık Ana Planı (KAAP, 2006/2009) kapsamında hazırlanmıģ tip projelerin kullanılmasına bu amaçla karar verilmiģtir. Tip projeler, katı atık yönetimi alanında Türkiye genelinin bilgisayar destekli bir model yardımıyla modellenmesi suretiyle geliģtirilmiģtir. Tip Projeler Bakanlık tarafından onaylı en güvenilir verileri içermesinin yanı sıra, 11 (öncelikli) Havzada Havza Koruma Eylem Planlarının Hazırlanması Projesi kapsamında yer almayan atık yönetim sistemlerinin planlanması basamağının da yerine geçmektedir. Bilindiği üzere sadece nüfus tahmini ve birim katı atık oluģumlarının belirlenmesi ile düzenli depolanan atık miktarının ve dolayısıyla sızıntı suyu oluģumlarına geçilememektedir. Atık akıģı içerisinde, oluģumdan bertarafına kadar geçen süreçte, atık ayırma, iģleme, arıtma v.b. amaçlarla kullanılması gereken pek çok atık yönetim tesisi bulunmaktadır. Bu tesisler ve iģletmeye alınma tarihleri, farklı nüfus grupları ve bölgelerin farklı yapısal özellikleri sebebiyle oldukça çeģitlilik gösterirler. Atık yönetim tesislerinin planlanması bu proje kapsamında yer almadığından, söz konusu tesislerin etkilerini en iyi Ģekilde yansıtan tip projelerin kullanılması, ilgili bölge ve nüfus değerlerine uygun tip projenin seçilmesi suretiyle düzenli depolanan atık miktarlarına geçilmesi projenin katı atıklara iliģkin yük hesabının kritik bileģeni niteliğini taģımaktadır. Önemli diğer bir husus, tip projelerin hem Türk hem de AB mevzuatına uygun bir sistem geliģtirilmesi amacıyla hazırlanmıģ olmasıdır. Bu durum, netice itibariyle tüm belediyeleri ilgilendiren ve tümünün sağlaması gereken yasal bir gereklilik halini almaktadır. Burada Türkiye nin sosyo-ekonomik farklıklarının da dikkate alınmasıyla, hem yasal kotaların sağlanmasını, hem de ekonomik iģletilebilirliği test ettiği için tip projelerin kullanılması oldukça uygun düģmektedir.

257 Sayfa/Toplam Sayfa: 257 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Uygulamada ortaya çıkan önemli bir konu, mevcut birlik yapıları ile sızıntı suyu hesaplamalarına esas teģkil eden birlik yapılarının bazı farklılıklar gösterebilmesidir. Ancak birlikler açısından henüz yeni yapılanma aģamasında olan Ülkemizde, zaman içerisinde belediyelerin kapasite geliģtirilmesi ve kadroların iyileģtirilmesi sağlandıkça; teknik, idari, mali ve çevresel parametreler açısından bilimsel olarak en uygun yapılanma olarak tespit edilmiģ olan atık birliklerine uyumun çok büyük ölçüde sağlanacağı ve uzun vadede mutlaka bir optimuma ulaģılacağı düģünülmektedir. Daha iyi ve güncel verilere ulaģılana kadar, bir baģka deyiģle her bölgede yerel bazda planlama çalıģmaları yapılıncaya dek, tip projeler belediyeler ve belediye birlikleri için bir yol haritası niteliği taģımaya devam edecektir. Son olarak belirtilmelidir ki, önemli olan havza genelindeki toplam sızıntı suyu kirlilik yüklerinin belirlenmesidir. Çoğunlukla gelecekte kurulması gereken düzenli depolama tesislerinin konumları henüz kesin olarak belirli olmadığı için, havza nüfusunun atık birlikleri arasında nasıl dağıtılacağı, projenin esas amacı doğrultusunda hesaplamaların bütünü için bir değiģiklik yaratmayacaktır. Mümkün olan en doğru veri ile çalıģılacaktır; ancak netice itibariyle önemli olan havza nüfusunun tümünün toplam sızıntı suyu kirlilik yükü hesabı içerisine dahil edilmiģ olmasıdır. Katı Atık Sızıntı Suyu Hesaplamaları Havza dâhilinde oluģan katı atık sızıntı suları aģağıdaki Ģekilde hesaplanmıģtır. Sızıntı sularının debi ve yük hesapları 4 ayrı grup için yapılmıģtır: Düzensiz depolama alanları için; Mevcut düzensiz depolama alanları Kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanları Düzenli depolama alanları için; Mevcut düzenli depolama alanları ĠnĢası planlanan düzenli depolama alanları Noktasal kaynak kirlilik yükü hesabına, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının tümü ile kapatılan (rehabilite edilen) düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanabilen kısmı dahil edilmiģtir. Mevcut (aktif) düzensiz depolama sahalarından kaynaklanan sızıntı suları ile kapatılan düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının toplanamayan kısmı ise yayılı kaynak kirlilik yüküne eklenmiģtir.

258 Sayfa/Toplam Sayfa: 258 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzensiz Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Mevcut Düzensiz Depolama Alanları: Mevcut düzensiz depolama alanları için sızıntı suyu debilerinin hesaplanmasında, yıllık ortalama yağıģ yüksekliklerinden faydalanılmıģtır. Bu amaçla Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan yılları arasındaki yöreye özgü meteorolojik bülten verileri kullanılmıģtır. GeçmiĢ yıllarda halihazırda düzensiz depolanmıģ olan atık içerisindeki su muhtevası, yağıģa oranla kayda değer miktarlarda olmaması sebebiyle sızıntı suyu hesaplarına dahil edilmemiģtir. Sızıntı Suyu Debisi (m 3 /yıl) = Düzensiz Depolama Alanı (m 2 )* Yıllık Ortalama YağıĢ Yüksekliği(m/yıl) Depolama alanlarının büyüklükleri saha çalıģmaları ile tespit edilmiģ olup gerektiğinde uydu görüntüleri üzerinden düzeltmeler yapılmıģtır. Saha çalıģmaları sırasında belirlenemeyen depolama alanları için ise bölge nüfusundan yola çıkılarak, oluģması muhtemel atık miktarı için gerekli alanlar hesaplanmıģtır. Hesaplanan bu değerler düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. ÇalıĢma iller bazında yapılmıģtır. Tüm ilçeler için düzensiz depolama alanlarının toplamı, ile ait varsayımsal tek bir düzensiz depolama alanı olarak kabul edilmiģtir. Yapılan Kabuller: Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyu debisinin %65 azalacağı kabul edilmiģtir (Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Sızıntı Suyu OluĢma Faktörü: 0,35). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl)* 0,35 Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 30 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir. Mevcut Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra oluģan sızıntı suyunun en fazla yarısının toplanabileceği kabul edilmiģtir. Sızıntı suyunun toplanamayan kısmı yayılı kirletici kaynağıdır (%50 noktasal kaynak, %50 yayılı kaynak). Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonra Toplanabilen Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce OluĢan Sızıntı Suyu (m 3 /yıl) * 0,35 * 0,50

259 Sayfa/Toplam Sayfa: 259 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Düzensiz Depolama Alanı kapatıldıktan sonra sızıntı suyundaki her bir kirletici parametre konsantrasyonunun ilk 20 yıl için %50 sine, ikinci 20 yıl için ise %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Depolama Alanı Kapatıldıktan Sonraki 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,50 Takip eden 20 yıl Boyunca KarĢılaĢılacak KOĠ yükü (kg/yıl) = Depolama Alanı Kapatılmadan Önce KarĢılaĢılan KOĠ Yükü (kg/yıl) * 0,05 Düzensiz depolama alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. OluĢan sızıntı suyu ile toplanan ve yayılı kaynak olan kısımların yüzdelik dağılımları, depolama alanı kapatılmadan önceki ve sonraki dönemler için aģağıdaki ġekil 91 deki gibidir; Kapatılamadan Önce (2011/2016 ya kadar) OluĢan Sızıntı Suyu (%100) Kapatıldıktan Sonra (2011/ ) OluĢan Sızıntı Suyu (%35) Toplanan Sızıntı Suyu (%0) Yayılı Kaynak (%100) Toplanan Sızıntı Suyu (%17,5) Yayılı Kaynak (%17,5) ġekil 91. OluĢan Ve Toplanan Sızıntı Suyu Yüzdelik Dağılımları Yapılan kabullerce kirletici parametre konsantrasyonları hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, BOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 57 de verilmiģtir; Tablo 57. Düzensiz Depolama Sahaları Sızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar KOĠ BOĠ Toplam-N Toplam-P ,5 Kaynak: ÇOB, Katı Atik Ana Planı, 2006

260 Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal ATM/ /Atık Kumbaraları Termal DönüĢüm (Yakma/ Gazifikasyon) Düzenli Depolama Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 260 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Kapatılan Düzensiz Depolama Alanları: Artık kullanılmayan, kapatılmıģ düzensiz depolama sahalarının bugüne kadar doğal yollarla ıslah olduğu kabul edilmiģtir. Söz konusu alanlardan gelecek olan kirlilik yükünün hesaplarda dikkate alınması maksadıyla, mevcut düzensiz depolama alanları kirlilik yükü 1,1 lik emniyet katsayısı ile çarpılarak hesaplanmıģ yük %10 oranında arttırılmıģtır. Düzenli Depolama Alanları Ġçin Sızıntı Suyu Hesapları Düzenli depolamalardan kaynaklanan sızıntı suyu hesabında, ilçelerin 2010 yılı eģdeğer nüfusları kullanılmıģ olup, Katı Atık Ana Planı nı esas alan birlikler ve tip proje atık akıģlarından faydalanılmıģtır. Ġlgili tip proje kapsamında planlanan atık iģleme ve bertaraf tesisleri iģletmeye alınma tarihleri büyükģehir belediyeleri için Tablo 58 de, diğer belediyeler için Tablo 59 da özetlenmektedir. Tablo 58. BüyükĢehir Belediyeleri Ġçin KKA Yönetimi Stratejik Planı Bölge 1a Ġstanbul, Ġzmir (BüyükĢehirler) 2010 (20%) / / / / b Marmara/Ege Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (30%) / / / / a Ankara (BüyükĢehir) 2012 (20%) / / / / b Antalya/Ġçel (Turistik Ģehirler) 2012 (30%) / / / c Karadeniz/Akdeniz/ Ġç Anadolu Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2015 (20%) / / / / a Gaziantep (BüyükĢehir) 2013 (20%) / / / b Doğu /Güney Doğu An. Diğer BüyükĢehir Belediyeleri 2014 (100%) / / / / 2016 Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006)

261 Tanım Ayrı toplama / KompostlaĢtırma (Kentsel) MGT Kentsel Kırsal Düzenli Depolama ATM/Atık Kumbaraları Ġ&Y Geri DönüĢümü/ Biyometanizasyon TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 261 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 59. BüyükĢehir Belediyeleri Harici KKA Yönetimi Stratejik Planı Bölge 1c Marmara/Ege (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) / / d Karadeniz (BüyükĢehirler hariç) 2015 (100%) / / e Akdeniz/Ġç Anadolu (BüyükĢehirler hariç) 2015 (50%) / / / c Doğu /Güney Doğu An.* - ikili toplamalı (BüyükĢehirler hariç) 2020 (100%) / / c Doğu /Güney Doğu An.- ikili toplamasız (BüyükĢehirler hariç) / / 2020 * Elazığ, Iğdır, Malatya, Van Kaynak: Katı Atık Ana Planı II. AĢama Projesi (2006) Düzenli depolanan atık miktarları, bir tarafta her bir bölge için farklı tarihlerde ve farklı kapasitelerde devreye giren atık iģleme tesisleri neticesinde azalmakta olup, öte yandan nüfus artıģı ve ekonomik geliģmeye paralel olarak artmaktadır. Dolayısıyla düzenli depolanan yıllık atık miktarları doğrusal bir fonksiyon olmayıp farklılık arz etmektedir. Yapılan Kabuller: 1. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atığın su muhtevası ağırlıkça %30 olarak kabul edilmiģtir. Depolanan atığın su oranı = 0,30 kg su/kg atık 2. Düzenli Depolama Alanı için depolanan atık için bozunma sonucu tüketilen su oranı ağırlıkça %24 olarak kabul edilmiģtir. Bozunma sonucu tüketilen su oranı = 0,24 kg su/kg atık 3. Kapatılan hücreler için yağıģ sızma oranı %20 olarak kabul edilmiģtir. 4. Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonra 10 yıl boyunca, sızıntı suyu toplanmaya devam edilecektir (örn yıl).

262 Sayfa/Toplam Sayfa: 262 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Düzenli Depolama Alanı kapatıldıktan sonraki sızıntı suyundaki kirletici parametre konsantrasyonları (KOĠ, TK), ilk 5 yıl için %50 sine, ikinci 5 yıl %5 ine ineceği kabul edilmiģtir. Sadece fosfor (TP) konsantrasyonu sabit alınmıģtır. 6. Düzenli Depolama Alanı kapanma tarihleri, Katı Atık Ana Planı tarafından belirlenmiģ olan Birliklerin Tip Projelerine bağlı olarak alınmıģtır. Yapılan kabullerce kirletici parametre yükü hesaplanan sızıntı suyunun, KOĠ, Toplam-N ve Toplam-P konsantrasyonları Tablo 60 da verilmiģtir. Tablo 60. Düzenli Depolama TesisleriSızıntı Suyu Ortalama Kirletici Konsantrasyonları Konsantrasyon (mg/l) 2010'a kadar KOĠ Toplam-N Toplam-P Kaynak: ÇOB, Katı Atık Ana Planı, 2006 ĠnĢası Planlanan Düzenli Depolama Alanları: Tip Proje 7, 8 ve 9 un hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli depolama alanlarının 2011 yılında iģletmeye alınması söz konusudur yıllık iģletimi planlanan depolama alanları 2 Ģer hücreden oluģmaktadır. Toplam depolama alanı m 2 dir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 61 de verilmiģtir. Tablo 61. Hücre Alanları ve Ömürleri (1) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre Hücre Toplam Tip proje 1, 2, 3, 4, 5, 6, 10, 11, 12, 13, 14, 15 ve 16 nın hedef aldığı birlikler için; 1. Düzenli Depolama Alanları nın yılları arasında iģletimi söz konusudur. 2. ĠĢletim süresi 20 yıl dır. Toplam Depolama Alanı m 2 dir. 3. Düzenli Depolama Alanlarının, büyük Ģehirleri kapsayan birlikler için 5, diğerleri için 2 Ģer hücreden oluģtuğu kabul edilmiģtir. Söz konusu depolama alanları için hücre alan ve ömürleri Tablo 62 de verilmiģtir.

263 Sayfa/Toplam Sayfa: 263 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 62. Hücre Alanları ve Ömürleri (2) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) Hücreler Alan (m 2 ) Ömür (yıl) 1. Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Hücre Toplam Toplam Sızıntı suyu debileri hesaplanırken Devlet Meteoroloji ĠĢleri Genel Müdürlüğü nden alınan, Ġle ait yılları arasındaki istasyon verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Mevcut Düzenli Depolama Alanları: Mevcut düzenli depolama alanları ile ilgili bilgiler (toplam alanı, hücre ömürleri, sayısı ve alanları, mevcut atık miktarı) saha çalıģmalarından temin edilmiģtir. Sızıntı suyu hesapları ilçenin dâhil olduğu birliğe ait tip projedeki baģlangıç tarihine kadar (2011 ya da 2016) saha çalıģmalarında edinilen bilgilerle yapılmıģtır. Daha sonraki yıllar için ise Tip Proje verileri kullanılmıģtır. Sızıntı suyuna ait kirletici parametre yüklerinin alan kapatıldıktan sonra sabit bir değerde (2030 yılı değeri) kalacağı kabulü yapılmıģtır. Özel Durumlar: Birlik içerisinde farklı havzalara ait ilçeler bulunmaktadır. Bu durumda Merkez ilçe (veya en fazla nüfusa sahip ilçe) hangi havzaya giriyorsa, birlik o havzaya dâhil edilmiģtir. Katı Atık Ana Planı nca belirlenen birliklerde yer alan bazı bölgelerin hâlihazırda bir düzenli depolama alanı bulunmaktadır. Bu durumda, söz konusu bölgeler için tip proje baģlangıç yıllarına kadar mevcut durum üzerine hesaplamalar yapılmıģ, tip proje baģlangıç tarihlerinden sonra ise birliğe dâhil olduğu kabul edilmiģtir.

264 Sayfa/Toplam Sayfa: 264 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan Havzası için hesaplamalar yapılırken, Adana Doğu Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2011 yılında Tip Proje 8 e göre faaliyetine baģlayacağı öngörülerek hesap yapılmıģtır. Adana Güney Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2016 yılında Tip Proje 15 e göre faaliyetine baģlayacağı öngörülerek hesap yapılmıģtır. KahramanmaraĢ Güney Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2016 yılında Tip Proje 16 ya göre faaliyetine baģlayacağı öngörülerek hesap yapılmıģtır. KahramanmaraĢ Kuzey Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2011 yılında Tip Proje 8 e göre faaliyetine baģlayacağı öngörülerek hesap yapılmıģtır. Osmaniye Katı Atık Yönetim Birliğinin DD tesisinin 2011 yılında Tip Proje 8 e göre faaliyetine baģlayacağı öngörülerek hesap yapılmıģtır. Sızıntı Suyu Kaynaklı Kirletici Yükler Katı atık düzenli depolama alanlarından ve rehabilite edilmiģ düzensiz depolama alanlarından kaynaklanan noktasal sızıntı suyu debisi ve yükleri yıllara göre Tablo 63 te özetlenmiģtir. Mevcut ve rehabilite edilmiģ düzensiz depolama alanlarından kaynaklı sızıntı suları yayılı kaynaklar bölümünde ele alınmıģtır. Tablo 63. Ceyhan Havzası için Katı Atık Sızıntı Suyundan Kaynaklanan Noktasal Kirletici Yükleri Yıllar Ortalama sızıntı suyu debisi KOĠ TN TP m 3 /yıl ton/yıl ton/yıl ton/yıl ,7 Ceyhan Havzası nda 2010 yıl için katı atıklardan kaynaklanan noktasal sızıntı suyu yükü kirliliği yoktur. Yüklerin Katı Atık Ana Planı na bağlı olarak 2016 yılında düzenli depolama tesislerinin iģletmeye alınmalarının ardından ani artıģ göstermesi beklenmektedir. Buna göre 2020 yılındaki yük değeri KOĠ için 685, TN için 145, TP için ise 1 ton/yıl olacaktır. Bu tarihten itibaren 2030 yılına kadar bir artıģ ardından 2040 yılına doğru yavaģ bir azalma olması beklenmektedir Noktasal Kirlilik Yüklerinin Değerlendirilmesi Bu bölümde kentsel alanlardan ve endüstriyel tesislerden kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri değerlendirilmiģtir. Mevcut durumda Havza içerisinde noktasal kirlilik kaynağı olan bir katı

265 Sayfa/Toplam Sayfa: 265 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 atık bertaraf tesisi bulunmamaktadır. Gelecekte kurulacak olan düzenli depolama tesislerinden ve rehabilite edilecek düzensiz depolama sahalarından kaynaklanacak noktasal yüklerin kentsel AAT lerde giderileceği öngörüsü yapılmıģtır. Noktasal Toplam Azot Yükleri Tablo 64 te Ceyhan Havzası nda yer alan illerin havza içersinde kalan bölümlerinden kaynaklanan noktasal Toplam Azot yüklerinin yıllara göre değiģimi verilmektedir. ġekil 92 ve ġekil 93 te ise havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. ġekil 92 de verilen 2010 yılı dağılımı incelendiğinde en fazla noktasal azot yükü kentsel atıksulardan kaynaklanmaktadır (%81). Endüstriyel atıksulardan kaynaklanan azot yükleri (%19) i oluģturmaktadır. Ceyhan Havzası endüstri yoğun bir bölge olmadığından dolayı endüstriyel kirlilik yükünün kentsel kaynaklı azot yükünden daha az olması beklenen bir sonuçtur. Tablo 64. Ceyhan Havzası Noktasal Toplam Azot Yükleri Kentsel ve Endüstriyel Kahramanmar noktasal TN aģ yükleri Adana Adıyaman Osmaniye Gaziantep TOPLAM (ton/yıl) Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam

266 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 266 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal T-N Yük Dağılımı 431; 11% 3.384; 89% Kentsel Endüstriyel ġekil 92. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Azot Yükü Dağılımı Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal T-N Yük Değişimi Kentsel Endüstriyel ġekil 93. Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Azot Yükü DeğiĢimi Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Tablo 65 te Ceyhan Havzası yıllara göre noktasal Toplam Fosfor yükleri verilmektedir. ġekil 94 ve ġekil 95 te havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. ġekil 94 te verilen 2010 yılı dağılımı incelendiğinde azot yüklerinde olduğu gibi bir sonuç çıkmaktadır. En fazla noktasal fosfor yükü kentsel atıksulardan kaynaklanmaktadır (%75). Endüstriyel atıksulardan kaynaklanan fosfor yükleri (%25) gelmektedir. ġekil 95 e göre kentsel Toplam Fosfor yükündeki 2020 yılındaki düģüģ 2020 yılında AAT lerin tamamlanacağı kabulüdür ve 2040 yılları için nüfus artıģına paralel olarak bir artıģ

267 Sayfa/Toplam Sayfa: 267 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 gözlenmektedir. Endüstriyel kaynaklı noktasal yüklerde yine yıllara bağlı AAT lerde iyileģmeler olacağından dolayı düģüģ gözlenmektedir. Tablo 65. Ceyhan Havzası Noktasal Toplam Fosfor Yükleri Kentsel ve Endüstriyel Noktasal TP Yükleri (ton/yıl) KahramanmaraĢ Adana Adıyaman Osmaniye Gaziantep TOPLAM Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Kentsel Endüstriyel Toplam Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal T-P Yük Dağılımı 101; 15% 553; 85% Kentsel Endüstriyel ġekil 94. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal Toplam Fosfor Yükü Dağılımı

268 Kirlilik yükü (ton/yıl) TÜBİTAK MAM ÇEVRE ENSTİTÜSÜ (ÇE) Sayfa/Toplam Sayfa: 268 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal T-P Yük Değişimi Kentsel Endüstriyel ġekil 95. Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal Toplam Fosfor Yükü DeğiĢimi Noktasal KOĠ Yükleri Tablo 66 da Ceyhan Havzası yıllara göre noktasal KOĠ yükleri verilmektedir. ġekil 96 ve ġekil 97 de havza ölçeğindeki dağılımlar gösterilmektedir. ġekil 96 da verilen 2010 yılı dağılımı incelendiğinde en fazla noktasal KOĠ yükü kentsel atıksulardan kaynaklanmaktadır (%60). Endüstriyel atıksulardan kaynaklanan KOĠ yükleri (%40) gelmektedir. ġekil 97 ye göre kentsel toplam KOĠ yükündeki 2020 yılındaki düģüģ 2020 yılında kentsel AAT lerin tamamlanacağı kabulüdür ve 2040 yılları için nüfus artıģına paralel olarak bir artıģ gözlenmektedir. Endüstriyel kaynaklı noktasal yüklerde yine yıllara bağlı AAT lerde iyileģmeler olacağından dolayı düģüģ gözlenmektedir. Azot ve fosfor yükleri ile kıyaslandığında kentsel ve endüstriyel yüklerdeki azalma KOĠ de daha berlirgindir. Bunun sebebi azot ve fosfor giderimleri için ileri arıtma gerekirken KOĠ nin konvansiyonel arıtma sistemlerinde daha yüksek yüzdelerle arıtılabilmesidir.

269 Sayfa/Toplam Sayfa: 269 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 66. Ceyhan Havzası Noktasal Toplam KOĠ Yükleri Kentsel ve Endüstriyel Noktasal KOĠ Yükleri (ton/yıl) KahramanmaraĢ Adana Adıyaman Osmaniye Gaziantep TOPLAM Kentsel 4,268 5, , ,477 Endüstriyel 4,698 4, , ,005 Toplam 8,966 9, , ,482 Kentsel 1,181 1, , ,292 Endüstriyel 4,103 3, ,252 Toplam 5,284 5, , ,544 Kentsel 1,363 2, , ,197 Endüstriyel 3,693 3, ,427 Toplam 5,056 5, , ,624 Kentsel 1,480 2, , ,851 Endüstriyel 3,282 3, ,601 Toplam 4,762 5, , ,452 ġekil 96. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal KOĠ Yükü Dağılımı

270 Sayfa/Toplam Sayfa: 270 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 97. Ceyhan Havzası Yıllara Göre Noktasal KOĠ Yükü DeğiĢimi Noktasal kirleticiler, yerleģim yerlerinde yaģayan kiģilerden kaynaklanan evsel atıksular, havza sınırları içerisinde kalan alanda faaliyet gösteren, kanalizasyona veya doğrudan alıcı ortama deģarj yapan endüstriyel tesis atıksularını kapsamaktadır. ġekil 92-ġekil 97 den görüleceği üzere, noktasal kirlilik yükleri içerisinde mevcut durumda ve gelecekte en büyük paya kentsel yük sahiptir. Havzada yoğun bir sanayileģmenin olmayıģı bu durumun oluģumunda etkilidir. Noktasal kirlilik kaynaklarından gelen tüm parametrelerde 2020 yılında büyük bir değiģme görülmektedir. Bunun sebebi ise 2020 yılından itibaren tüm yerleģim yerlerinde kentsel atıksu arıtma tesislerinin iģletmeye alınacağı tahminleridir. Kentsel kirliliğin arıtımı konusundaki bu ani değiģim sebebiyle 2020 yılında tüm parametrelerde 2010 yılına göre ani bir düģüģ ve sonrasında nüfus artıģına bağlı olarak zaman içerisinde yavaģ bir artıģ öngörülmektedir. Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma, endüstri tesislerinde AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT tesislerinin revize edilmesiyle ilgilidir. Katı atık düzenli depolama tesislerindeki kirlilik yükü artıģının ise atık miktarının nüfusa bağlı olarak artmasına ancak bu arģtın kurulacak düzenli depolama tesisleriyle azalmasıyla açıklanabilir. Kirletici yüklerdeki yıllara göre artıģ ve azalıģ TN ve TP yüklerinde benzer olmakla birlikte KOĠ yükündeki değiģim diğer parametrelerden farklı olmaktadır. Bu durumun temel nedeni kentsel ve endüstriyel atıksuların içeriğindeki KOĠ yükünün AAT de TN ve TP a göre çok daha kolay giderilebilmesiyle ilgilidir.

271 Sayfa/Toplam Sayfa: 271 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Yayılı Kirletici Kaynaklar ve Kirlilik Yükleri Su kaynaklarındaki kalitenin iyileģtirilmesi ve korunması için noktasal kirleticilerin yanı sıra, su ve havza kirlenmesi üzerinde büyük etkisi olan yayılı kirleticilerin belirlenmesi ve kontrolü de son derece önemlidir. Ülkemizde tarım ve hayvancılık faaliyetlerinin yaygın olması bu kirleticilerin dikkate alınmasının gerekliliğini bir kat daha arttırmaktadır. Yayılı kirletici kaynaklardan oluģan en önemli kirlilik parametreleri azot ve fosfor gibi besi maddeleridir. Besi maddesi yükleri, gerek havza gerekse su kalitesi modelleri ve bu modellerin farklı kirlilik kontrol senaryolarına göre çalıģtırılmasında temel kirlilik girdilerini teģkil etmektedir. Ayrıca su kalitesinin izlenmesinde, suyun ötrofik seviyesinin en önemli göstergeleri besi maddeleridir. Yayılı kirlilik, kentsel ve kırsal alanlardaki arazi kullanım faaliyetleri ve atmosferdeki kirletici emisyonlarından (ısınma ve endüstriyel üretim gibi etkenler sonucunda) kaynaklanan, alıcı ortama iklimsel ve meteorolojik koģullar (yağmur ve karların erimesi) ile coğrafi ve jeolojik koģullara bağlı olarak kesikli Ģekilde oluģan, çeģitli ortamlar (hava su, toprak) boyunca karmaģık taģınım ve dönüģüm reaksiyonları sayesinde havza veya alt havzalara ulaģmaktadır (Özalp, 2009). Bu çalıģmada, havzadaki baģlıca yayılı kirletici kaynaklar; Arazi kullanımı (orman alanları, çayır-mera alanları, kentsel-kırsal yerleģim alanları, kıta içi su alanları), Tarımsal faaliyetler (gübre kullanımı), Hayvancılık faaliyetleri, Atmosferik taģınım (trafik emisyonları ve evsel ve endüstriyel baca emisyonları), Katı atık depolama faaliyetleri (düzensiz depolama alanı sızıntı suları), Foseptik (sızdırmalı) çıkıģ suları, Tarım koruma ilaçları kullanımı (Pestisit kullanımı) olarak sınıflandırılmıģtır. ÇalıĢmada yukarıdaki baģlıklar dikkate alınarak kirletici yükler hesaplanmıģtır. Hesaplamalarda literatür verileri ile birlikte çeģitli kurumlar tarafından (TÜĠK, Çevre ve Orman Bakanlığı, Tarım ve Köy ĠĢleri Bakanlığı, ĠçiĢleri Bakanlığı) oluģturulan resmi veriler kullanılmıģtır. Kirlilik yükü hesaplamaları, ilin havzada kalan kısmında ve ilçeler bazında yapılmıģtır yükleri hesaplanarak alansal dağılımları verilmiģtir, sonrasında 2020, 2030, 2040 yılları için tahminler yapılmıģtır.

272 Sayfa/Toplam Sayfa: 272 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Arazi Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler; Çevre ve Orman Bakanlığı ndan temin edilen CORINE veritabanı yardımı ile elde edilen her bir arazi kullanımına ait alansal verinin, literatürde yer alan birim yük değerleri ile çarpılmasıyla hesaplanmıģtır. Kullanılan literatür verisi (Dahl ve Kurtar, 1993, ÖEJV, 1993) Tablo 67 de verilmiģtir. Tablo 67. Arazi Kullanımından Kaynaklanan Birim Yükler Yayılı Kaynak TN Birim Yükler (kg/ha.yıl) Orman Alanları 2 0,05 Çayır ve Meralar 5 0,10 Kentsel Alan 3 0,50 Kırsal Alan 9,5 0,90 Orman alanları için CORINE sınıfı 31 (Ormanlar), tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Çayır ve mera alanları için, CORINE sınıfı 23 (Meralar) ve 32 (Maki veya otsu bitkiler), alt sınıfları ile birlikte kullanılmıģtır. Kentsel ve kırsal alan yüzeysel akıģ sularından kaynaklanan yükler için ise CORINE sınıfları 1 (Yapay bölgeler) ana sınıfı, tüm alt sınıfları ile birlikte dikkate alınmıģtır. Arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında kullanılan CORINE verileri 2006 yılına aittir. Hesaplamalarda arazi kullanımının bu tarihten itibaren değiģmediği/değiģtirilmediği (örneğin çayır/mera alanlarında tarım yapılmadığı) kabul edilmiģtir. Ceyhan Havzası için arazi kullanımından (orman, çayır-mera, kentsel ve kırsa alan yüzeysel akıģ suları) kaynaklanan yayılı yüklere ait sayısal TN ve TP haritaları, ġekil 98 ve ġekil 99 da gösterilmiģtir. TP

273 Sayfa/Toplam Sayfa: 273 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 98. Ceyhan Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TN Yükü ġekil 99. Ceyhan Havzası Arazi Kullanımından Kaynaklanan TP Yükü

274 Sayfa/Toplam Sayfa: 274 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 98 ve ġekil 99 birlikte değerlendirildiğinde, bölgenin kuzey ve güney bölgelerinden kaynaklanan kirlilik yükünün diğer bölgelere göre çok daha az olduğu görülmektedir. KahramanmaraĢ ve Osmaniye bölgelerinde arazi kullanımından kaynaklanan azot ve fosfor yükünün sırası ile 100 ton N/yıl ve 4 ton P/yıl dan fazla olduğu görülmektedir Tarımsal Gübre Kullanımından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde tarım alanlarındaki ticari (sentetik) gübre kullanımları gerek miktar gerekse tür olarak ekilen ürüne, iklime, toprak özelliklerine bağlı olarak değiģiklik göstermektedir. Her bir havza özelinde, tarımsal alanlarda kullanılan gübrelerden bitkinin bünyesine alım sonrası geride kalan kısmının belli bir miktarının alıcı ortama yüzeysel akıģa ve yeraltı suyuna karıģabileceği varsayımıyla hesaplama yapılmıģtır. Ceyhan Havzası nda, gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin hesabı için, ĠçiĢleri Bakanlığı tarafından yürütülen ĠLEMOD (Ġl Envanterlerinin Modernizasyonu Projesi) yıllık gübre kullanım verileri ile CORINE arazi kullanımına bağlı alansal veriler birlikte kullanılmıģtır. ĠLEMOD verileri ilçe bazlı olduğundan, CORINE veritabanından ilgili ilçenin havzada kalan kısmının oranı hesaplanmıģ; yıllarına ait ĠLEMOD verisinden elde edilen ilçe bazlı gübrelenen arazi değeri, ilçenin havzada kalan oranı ile çarpılarak havzada gübrelenen alan değeri hesaplanmıģtır. ĠLEMOD verisi saf N ve saf P 2 O 5 bazında olduğundan, yıllık satılan toplam gübre miktarından tarım arazilerine uygulanan TN ve TP miktarı belirlenmiģtir. Besi maddelerinin ürün bünyesine alınma oranları belirli aralıklar içinde değiģmektedir ve uygulanan tüm besi maddelerinin ürün tarafından alınması ancak ideal Ģartlarda mümkündür. Ürün bünyesine alınma oranları iklim koģullarına, toprak özelliklerine, üretilen ürünlere, uygulanan gübrenin yapısına ve uygulama yöntemi ile sıklığına bağlıdır. Gerçekte bünyeye alma oranları uygulanan azotun %40-80 i fosforun ise %5-20 i arasında değiģmektedir. Daha fazla gübre uygulandığında, ürün bünyesine alma daha verimsiz hale gelmektedir. Sızma ve yüzeysel akıģ sebebiyle oluģan kayıplar, uygulanan fosforun %0,5 5 i, azotun ise %5-30 u arasındadır (Oenema ve Roest, 1998; Bottcher ve Rhue, 2000). Bu çalıģmada, bitki bünyesine alma değerleri, ilerideki çalıģmalarda eģgüdümün sağlanması amacıyla, ĠTÜ tarafından 2008 yılında tamamlanan Büyük Melen Havzası Entegre Koruma ve Su Yönetimi Master Planı çalıģmasında olduğu gibi, N için %50, P için ise %20 seçilmiģtir. Azotun %35 inin ve fosforun %75 inin buharlaģma, nitrifikasyon- denitrifikasyon prosesi ve toprakta P adsorpsiyonu gibi taģınım süreçleri yolu ile kaybolduğu kabul edilmiģtir. Böylece, toprakta oluģan toplam kayıplar neticesinde, uygulanan azotun %15 i, fosforun ise

275 Sayfa/Toplam Sayfa: 275 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 %5 inin alıcı ortama ulaģtığı kabul edilerek ilgili (su ortamına gelen) gübre kaynaklı yayılı yükler hesaplanmıģtır. Gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yükleri hesaplanmasında, Satılan gübrenin, havzadaki tarım alanlarında eģit kullanıldığı kabul edilmiģtir. Yıllık olarak verilen veya satılan gübre miktarının, ilgili yıl içinde çiftçiler tarafından kullanıldığı kabul edilmiģtir. Satılan gübrenin, satıldığı ilçede kullanıldığı kabul edilmiģtir. Ceyhan Havzası için oluģturulmuģ gübre kullanımından alıcı ortama gelen yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 100 ve ġekil 101 de gösterilmiģtir. ġekil 100. Ceyhan Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı N Yükü Dağılımı

276 Sayfa/Toplam Sayfa: 276 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 101.Ceyhan Havzası Gübre Kullanımdan Kaynaklanan Yayılı P Yükü Dağılımı ġekil 100 ve ġekil 101 birlikte değerlendirildiğinde; özellikle Andıran ve Yumurtalık ta tarım yapılan alanın azlığı sebebi ile gübre kullanımından kaynaklanan yayılı yüklerin mevcut olmadığı görülmektedir. Havza da en fazla gübre kaynaklı yayılı yük, Kozan, Kadirli ve KahramanmaraĢ tan kaynaklanmaktadır. Tablo 68 de Ceyhan Havzası nda tarımda kullanılan azotlu ve fosforlu gübrelerin birim kullanım değerleri, Ülkemizdeki diğer havzalarla birlikte karģılaģtırmalı olarak verilmiģtir. Ceyhan Havzası için elde edilen 10,8 kg/ha.yıl azotlu gübre değeri, literatürde verilen kg/ha.yıl aralığında kalmakla birlikte; fosforlu gübre için elde edilen 2 kg/ha.yıl değeri, literatürde verilen 0,5-0,9 kg/ha.yıl aralığından yüksektir. Bu durum, havzada fosforlu gübre kullanımının kısıtlanması gerektiğini ortaya çıkarmaktadır.

277 Sayfa/Toplam Sayfa: 277 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 68: Havza Ortalama Azotlu ve Fosforlu Gübre Kullanımları Havza Toplam Tarım Alanı (ha) Ort. N Kullanımı (kg/ha.yıl) Ort. P Kullanımı (kg/ha.yıl) K.Menderes ,7 0,6 Burdur ,9 5,8 B.Menderes ,4 3,1 Ceyhan ,8 2,0 Kızılırmak ,4 1,3 Konya Kapalı ,5 1,8 K.Ege ,1 2,3 Marmara ,9 1,9 Seyhan ,5 5,5 Susurluk ,5 2,2 YeĢilırmak ,0 1, Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ülkemizde hayvancılık halen yaygın bir tarım sektörü durumundadır. Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan atıkların bir bölümü, tarımda doğal gübre olarak kullanılmakta; geri kalan kısmı ise sağlıksız Ģartlarda açık depolarda biriktirilmekte ve/veya en yakın araziye dökülmektedir. Dolayısıyla, hayvan atıklarından kaynaklanan yayılı N ve P yükleri de havzaya gelen önemli kirletici kaynaklardandır. Hayvan dıģkıları doğal gübre olarak kullanıldıklarında, ortama yayılan azot ve fosfor birim yükleri, hayvan kategorisi, türü, beslenme alıģkanlıkları, ağırlıkları ve gübreleme özelliklerine bağlı olarak yüksek oranda değiģkenlik göstermektedir. Bu yüzden, birim yüklerin belirlenmeleri oldukça güçtür.

278 Sayfa/Toplam Sayfa: 278 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan Havzası için hayvancılıktan kaynaklanan yayılı yükler; TÜĠK tarafından yıllık olarak üç kategoride (büyükbaģ, küçükbaģ, kümes hayvanı) yayınlanan ilçelere göre hayvan sayılarının; literatürden elde edilen birim hayvan yükleri ile çarpılması ile hesaplanmıģtır. Hesaplamada, TÜĠK 2007, 2008 ve 2009 yıllarına ait verinin ortalaması alınarak güncel yükler hesaplanmıģtır. Hesaplanan yük, ilçenin havzada kalan alanı kadar azaltılmıģ ve gübre hesabında olduğu gibi, hesaplanan azotun %15 inin; fosforun ise %5 inin alıcı ortama ulaģtığı kabul edilmiģtir. Hesaplamalarda kullanılan katsayılar Tablo 69 da gösterilmiģtir (Agricultural Statistics, 2001; Andreadakis ve diğ, 2007; Öztürk, 2008). Tablo 69. Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı Yük Katsayıları Hayvan Kategorisi Azot (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) Fosfor (kg/ton hayvan ağırlığı/gün) N Kaybı (kg/hayvan/yıl) P Kaybı (kg/hayvan/yıl) BüyükbaĢ (Ġnek, Sığır) 0,30 0,10 8,2 0,91 KüçükbaĢ (Koyun, Keçi) 0,42 0,06 1,0 0,05 Kümes Hayvanı (Tavuk) 0,52 0,22 0,06 0,008 Hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yüklerin hesabında; BüyükbaĢ hayvan 500 kg, küçükbaģ hayvan 45 kg ve kümes hayvanı 2 kg kabul edilerek birim yükler (kg/gün) elde edilmiģtir. Hayvanların havzada kalan ilçelerde eģit olarak dağıldığı kabul edilmiģtir. Ceyhan Havzası için oluģturulmuģ hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük haritaları, N ve P için sırasıyla ġekil 102 ve ġekil 103 te gösterilmiģtir.

279 Sayfa/Toplam Sayfa: 279 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 102. Ceyhan Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı N Yükü ġekil 103. Ceyhan Havzası Hayvancılık Faaliyetlerinden Kaynaklanan Yayılı P Yükü

280 Sayfa/Toplam Sayfa: 280 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 102 ve ġekil 103 birlikte değerlendirildiğinde, Ceyhan Havzası nda Hasanbeyli, Ekinözü ve Çağlayancerit ten kaynaklanan yayılı hayvancılık yükünün az olduğu; havzada hayvancılık faaliyetlerinden en fazla yayılı yükün KahramanmaraĢ ve Elbistan dan kaynaklandığı görülmektedir Hava Kirliliği ile Atmosferik TaĢınımdan Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Endüstriyel faaliyetler, konutlarda ısınma amaçlı olarak kullanılan fosil kökenli yakıtlar, motorlu taģıtlardan çıkan egzoz gazları hava kirliliğine sebep olan baģlıca kaynaklardır. Bu kirleticiler, hava kirliliğine sebep olmasının yanı sıra yağmur ile yıkanarak havzadaki su kaynaklarını da kirletmektedir. Bu projede, havzadaki su kaynaklarında ötrofikasyona sebep olan azot ve fosfor kirliliği incelenmiģtir. Gerek ısınma ve endüstri kaynaklı, gerekse trafik kaynaklı emisyonların genelinde atmosferik birikiminden fosfor yükü oluģmamaktadır. Bu nedenle, atmosferik birikim açısından kirletici olarak NO x ve NH 3 parametreleri değerlendirilmiģtir. Atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükünün hesabında; Sanayi ve evsel kaynaklı kirleticiler hesaba katılmıģtır, ĠTÜ tarafından yapılan Melen Havzası Koruma Eylem Planında, Melen Havzası için, 836 mm/m 2 yıllık ortalama yağıģ için NO 3 ve NH 3 ün Toplam Azot cinsine çevrilmesi sonucu bulunan 10,3 kg N/ha.yıl birim yük esas alınmıģtır, Melen Havzasındaki yıllık ortalama yağıģ bilindiğinden diğer havzalarda da ortalama yağıģla orantılı olarak değiģecek birim yükler bulunarak hesaplamalar yapılmaktadır. Büyük Menderes Havzası nda kalan ilçelere ait yıllık ortalama yağıģ değerleri, Melen Havzası yağıģ değeri referans alınarak, ve bulunan katsayıya göre oranlanarak havzadaki atmosferik taģınımdan kaynaklanan yayılı N yükü hesaplanmıģtır, Havzada yer alan ilçelerden aynı ile bağlı bulunan tüm ilçelerin eģit yağıģ aldığı kabul edilmiģtir. Bulunan birim yük, toplam havza alanının %5 ine uygulanmıģtır. Her bir ilçe ve havzayı paylaģan diğer iller için bu oran sabit kabul edilmiģtir. Bu çalıģmada, trafikten kaynaklı emisyonlar ile hava kirliliği ile oluģan karbon esaslı kirlenme hesaba katılmamıģtır. Ancak, özellikle karayollarının ve Ģehir içi trafiğin yoğun olduğu

281 Sayfa/Toplam Sayfa: 281 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 bölgelerde trafikten kaynaklı egzoz gazları ve karayolunda oluģan tozların su havzaları açısından önemli bir kirlilik kaynağı olduğu öngörülmektedir. Havzaya atmosferden taģınan kirliliğin sadece N için değil hidrokarbonlar, ağır metaller, toz gibi hava kirliliğinin tüm yönleriyle incelenmesi envanter, ölçüm ve modelleme çalıģmalarını gerektiren uzun ve karmaģık bir süreç olduğundan bu proje kapsamında dahil edilmemiģtir. Nehir havzaları yönetim planı hazırlanırken atmosferik taģınımın detaylı olarak incelenmesinin gerekli olduğu düģünülmektedir. Ceyhan Havzası için, atmosferik taģınım ile oluģan TN yükü dağılımı ġekil 104 te verilmiģtir. ġekil 104. Ceyhan Havzası Atmosferik TaĢınım ile OluĢan TN yükü Foseptik ÇıkıĢ Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Havzadaki yerleģimlerin bir kısmı kanalizasyon sistemine bağlı değildir. Bundan dolayı, kırsal yerleģimlerde sızdırmalı veya sızdırmasız foseptikler yaygın olarak kullanılmaktadır. Foseptik çıkıģ suları yayılı kirletici kaynak olarak kabul edilmektedir. Bu çalıģmada, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükleri; foseptik kullanan yerleģim yerlerinin 2010 yılı eģdeğer nüfusları ve 20 Mart 2010 tarihli Kentsel Atıksu Arıtma Tesisleri Teknik Usuller Tebliği nde verilen kiģi

282 Sayfa/Toplam Sayfa: 282 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 baģı günlük kirlilik yükleri değerleri kullanılarak hesaplanmıģtır. Tebliğ de yer almayan, nüfusu in altında olan yerleģim yerleri için kullanılacak olan kirlilik yükleri değerleri ise, nüfusu ile in arasında olan yerler için verilmiģ değerlerden yola çıkılarak tahmin edilmiģtir. Buna göre yükleri hesaplamalarda kullanılan ve Kentsel AAT Tebliği ve Tchobanoglous ve Burton (1991) de verilen tipik konsantrasyonlar dikkate alınarak kabul edilen kiģi baģı günlük kirlilik yükleri değerleri Tablo 46 te (Bölüm ) verilmektedir. Foseptik çıkıģ sularından kaynaklanan kirletici yüklerin hesabında; OluĢan yük sadece 2010 yılı için hesaplanmıģ; Kentsel AAT Tebliği ve Atıksu Arıtımı Eylem Planı gereğince 2017 ye kadar AAT olmayan yerleģim yeri kalmayacağı kabulü ile 2020, 2030 ve 2040 yükleri noktasal yük olarak dikkate alınmıģtır. Foseptik bilgileri, saha çalıģmalarında elde edilen bilgiler doğrultusunda oluģturulmuģtur. Kanalizasyonu mevcut olmayan ve/veya inģaat halinde olan tüm yerleģim birimlerinde foseptik olduğu kabul edilmiģtir. Foseptiklerdeki kirlilik giderimi KOĠ için %50, Toplam Azot için %20, Toplam Fosfor için %30 olarak alınmıģtır. Ceyhan Havzası için foseptik çıkıģ sularından kaynaklanan yayılı yükler ġekil 105 ve ġekil 106 da gösterilmiģtir. ġekil 105. Ceyhan Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan Yayılı N Yükleri Dağılımı

283 Sayfa/Toplam Sayfa: 283 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 106. Ceyhan Havzası Foseptiklerden Kaynaklanan TP Yükü ġekil 105 ve ġekil 106 birlikte incelendiğinde KahramanmaraĢ ve ilçelerinden kaynaklanan yayılı azot ve fosfor değerlerinin yüksek olduğu (20-50 ton N/yıl ve 4-8 ton P/yıl), Kozan, Andırın ve Yumurtalık ilçelerinin kanalizasyon yapılarının sağlıklı çalıģmalarından dolayı az miktarlarda yayılı azot ve fosfor yükü kaynaklandığı görülmektedir Katı Atık Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı Kirlilik Yükleri Ceyhan Havzası nda yer alan düzensiz depolama alanlarından yağıģ ve arazi drenajı sonucu oluģan yayılı yükler ġekil 107 ve ġekil 108 de gösterilmiģtir. Düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı sularının yerinde ve/veya en yakın kentsel AAT ye taģındığı düģünülerek yayılı yük hesaplamalarına dâhil edilmemiģtir. Sızıntı suyu hesabına iliģkin detaylı açıklamalar Bölüm te anlatılmıģtır.

284 Sayfa/Toplam Sayfa: 284 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 107. Ceyhan Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı N Yükleri Dağılımı ġekil 108. Ceyhan Havzası Sızıntı Sularından Kaynaklanan Yayılı P Yükleri Dağılımı

285 Sayfa/Toplam Sayfa: 285 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Ceyhan Havzasında düzenli depolama tesisi bulunmamasından dolayı tüm bölgelerden nüfusa ve iklime bağlı olarak yayılı sızıntı suları oluģmaktadır (3 ton N/yıl ve 0,1 ton P/yıl dan az). Nüfusun yoğun olduğu il ve ilçelerden kaynaklanan sızıntı suyu kaynaklı azot ve fosfor yüklerinin daha yüksek olduğu görülmektedir (15-30 ton N/yıl ve (0,3-0,4 ton P/yıl). Sızıntı suyundan kaynaklanan azot ve fosfor yükleri diğer yayılı kaynaklarla kıyaslandığında daha az bir kısmı oluģturmaktadır Toplam Yayılı Kirlilik Yükleri Havzada yer alan illerde yayılı kirletici kaynaklardan gelen TN yükü değerleri Tablo 70 te, bu yüklerin toplam yük içerisindeki dağılımı ġekil 109 da, ilçeler bazında hazırlanmıģ yayılı TN yükleri haritası ise ġekil 110 da verilmektedir. Tablo 70. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TN Yükü YÜKLER (ton/yıl) ĠL SIZINTI ARAZĠ GÜBRE ATMOSFERĠK HAYVANCILIK FOSSEPTĠK TOPLAM SUYU KULLANIMI TAġINIM ADANA K.MARAġ OSMANĠYE ADIYAMAN G.ANTEP TOPLAM Havzadaki yayılı TN yüklerinin %56 lık bölümünü ( ton/yıl) gübre kullanımı, %20 lik kısmını ise (4.101 ton/yıl) hayvancılık ve %16 lik bölümünü (3.382 ton/yıl) arazi kullanım durumu oluģturmaktadır. Katı atık sızıntı suları, atmosferik taģınım ve foseptiklerin yayılı TN yükleri içerisindeki toplam payı %8 kadardır. Gübre kullanımını yayılı yük içerisinde en büyük paya sahip olması beklenen bir durumdur. Havzanın özellikle Adana ve KahramanmaraĢ ın ilçelerinde yoğun tarımsal faaliyet olduğu göz önünde bulundurulmalıdır. Ceyhan Havzasının özellikle nüfus ve sanayi açısından geliģmiģ bir havza konumunda olması sebebiyle, gerek ulaģım gerekse sanayiden kaynaklı konvansiyonel kirleticilerden kaynaklanan yayılı yüklerin atmosferik taģınımla havzaya olan etkisi detaylı olarak araģtırılmalıdır.

286 Sayfa/Toplam Sayfa: 286 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 109. Ceyhan Havzası Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 110. Ceyhan Havzası Toplam Yayılı N Yükleri Dağılım Haritası Havzada yer alan illerde yayılı kirletici kaynaklardan gelen TP yükü değerleri Tablo 71 de, bu yüklerin toplam yük içerisindeki dağılımı ġekil 111 de, ilçeler bazında hazırlanmıģ yayılı TP yükleri haritası ise ġekil 112 de verilmektedir.

287 Sayfa/Toplam Sayfa: 287 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 Tablo 71. Ġller Bazında Yayılı Kirletici Kaynaklardan Gelen TP Yükü YÜKLER (ton/yıl) ĠL SIZINTI ARAZĠ SUYU KULLANIMI GÜBRE HAYVANCILIK FOSSEPTĠK TOPLAM ADANA K.MARAġ OSMANĠYE ADIYAMAN G.ANTEP TOPLAM Yayılı TP yüklerinde de TN yüklerine benzer bir durum söz konusudur. Toplam yükün tamamına yakını (2.150 ton/yıl) gübre kullanımından kaynaklanmaktadır. Ġkinci sırada ise 374 ton/yıl değeri ile %14 lük paya sahip olan hayvancılık gelmektedir. Foseptikler ve arazi kullanımının (%3) TP yükü içerisindeki payları ise birbirine yakındır. Katı atık sızıntı suları ile %1 likten daha az bir paya (4 ton/yıl) sahiptir. ġekil 111. Ceyhan Havzası Yayılı TP Yükü Dağılımı

288 Sayfa/Toplam Sayfa: 288 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 112. Ceyhan Havzası Toplam Yayılı P Yükleri Dağılım Haritası Yayılı azot kirliliği, baskın olarak tarımsal faaliyetlerden ve hayvan yetiģtiriciliğinden kaynaklanmaktadır. Toplam mevcut yayılı kirleticilerin sunulduğu Ģekillere göre, N yükü açısından baģı çeken tarımsal gübre yükünü, hayvansal atıkların geldiği hayvan yetiģtiriciliği ve arazi kullanımından kaynaklanan N yükü takip etmektedir. Atmosferik taģınım ve sızıntı suyu yükleri, TN yayılı yükleri açısından sadece küçük bir paya sahiptir. Fosfor yükleri ile ilgili olarak, yüklerin çoğunluğunun tarımsal gübre kullanımını takiben hayvancılıktan kaynaklandığı görülmektedir. Tarımsal alanlar, çayır ve meralar ile ormanların P yükleri de % 3 mertebelerindedir. Havza içinde hayvancılığın fazla geliģmemiģ olması, yayılı yük açısından tarımsal gübre kullanımını baskın hale getirmektedir. ġekil 113 ve ġekil 114 te havzayı oluģturan illerden Adana iline ait yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir. Yayılı yük haritaları daha büyük ölçekte EK VIII de verilmiģtir.

289 Sayfa/Toplam Sayfa: 289 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 113. Adana Ġline Ait Yayılı TN Yükü Dağılımı ġekil 114. Adana Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 115 ve ġekil 116 da havzayı oluģturan illerden KahramanmaraĢ iline ait yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir. ġekil 115. KahramanmaraĢ Ġline Ait Yayılı TN Yükü Dağılımı

290 Sayfa/Toplam Sayfa: 290 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 116. KahramanmaraĢ Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 117 ve ġekil 118 de havzayı oluģturan illerden Osmaniye iline ait yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir. ġekil 117. Osmaniye Ġline Ait Yayılı TN Yükü Dağılımı

291 Sayfa/Toplam Sayfa: 291 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 118. Osmaniye Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 119 ve ġekil 120 de havzayı oluģturan illerden Adıyaman iline ait yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir. ġekil 119. Adıyaman Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı

292 Sayfa/Toplam Sayfa: 292 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 ġekil 120. Adıyaman Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 121 ve ġekil 122 de havzayı oluģturan illerden Gaziantep iline ait yayılı kirlilik yüklerinin TN ve TP bazında dağılımları verilmektedir. ġekil 121. Gaziantep Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı ġekil 122. Gaziantep Ġline Ait Yayılı TP Yükü Dağılımı

293 Sayfa/Toplam Sayfa: 293 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Toplam Kirlilik Yükü Değerlendirmesi Bölüm ve te noktasal ve yayılı kirletici kaynaklar ile bu kaynakların proje alanında sebep olduğu kirlilik yükleri değerlendirilmiģ ve geleceğe dönük kirlilik yükü tahminleri yapılmıģtır. Kirlilik yükü hesaplamalarında, gelecekte havzada gerçekleģtirilecek olan koruyucu faaliyetler sebebiyle doğal yapının daha fazla bozulmasının önleneceği, bu sebeple gelecek yıllarda kirlilik oluģumunda bir iyileģme olacağı öngörüsü yapılmıģtır. Buna bağlı olarak su kaynakları üzerindeki baskıların azalması ve neticede su kalitesinde artıģ gerçekleģmesi beklenmektedir. Noktasal ve yayılı kirletici yüklerin gelecekteki durumu ile ilgili öngörüler aģağıda özetlendiği gibidir yılına kadar, Belediye teģkilatına sahip tüm yerleģim yerlerinin AAT ye sahip olacağı kabulü ile sadece kırsal alanlarda (köylerde) foseptik kullanıyor olacaktır. Bu nedenle kırsal alanlardan kaynaklanan foseptik yükleri ihmal edilerek, foseptiklerden kaynaklanan yayılı yükler, 2020 yılına kadar hesaplanmıģtır. Gelecekte, iyi tarım uygulamalarının artması ve organik tarıma geçiģin hızlanması sonucu, daha az ve bilinçli gübre kullanılacaktır. Hayvancılık faaliyetleri, artan milli gelire paralel olarak bir miktar artacak; daha çok modern çiftliklerde besi hayvanı yetiģtiriciliği olarak devam edecektir. Tarım (gübre) ve hayvancılık faaliyetlerinden kaynaklanan yayılı yük hesaplamalarda 2020 yılında tarımsal faaliyetler ve hayvan yetiģtiriciliğinden gelen besi maddesi yüklerinde 2010 için hesaplanan değerlere göre % 20 lik, 2030 yılı için % 30 luk ve benzer Ģekilde 2040 yılında da % 40 lık bir azalma olacağı literatür bilgilerine dayanarak kabul edilmiģtir (Stolze vd., FAO,2002). Endüstriyel tesislerden gelen kirletici yükündeki azalma endüstri tesislerinde AAT kurulmasıyla ve mevcut AAT lerinin revize edilmesiyle sağlanacaktır. Mevcut durumda yayılı kirletici kaynak olarak görünen sızıntı suyunun, Çevre ve Orman Bakanlığı Katı Atık Ana Planı gereğince son yıllarda hızla yapımına baģlanan düzenli katı atık depolama alanları ile hem miktarı azalacak hem de kirletici konsantrasyonu önemli ölçüde azalacaktır. Sızıntı suyu hesap yönteminde de açıklandığı üzere, düzenli depolama alanlarından kaynaklanan sızıntı suları, toplanıp arıtılmaları nedeni ile noktasal kaynak gibi davranacak ve gelecekte sızıntı suyu yalnız eski depolama alanlarından açığa çıkacaktır. Bu sebeple, sızıntı suyundan gelecekte kaynaklanacak yayılı kirlilik yüklerinin hesabında; 2020 yılında, 2010 yılında hesaplanan yüklerin %25 oranında azalacağı kabul edilmiģtir yılındaki

294 Sayfa/Toplam Sayfa: 294 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: 01 yükler, 2010 yılındaki mevcut yükün % 50 si olarak; 2040 yılındaki yükler ise 2010 yılındaki yüklerin % 95 azalacağı Kabul edilerek hesaplanmıģtır. Havzada, 2010 yılı için arazi kullanımının 2040 yılına kadar önemli oranda değiģmeyeceği kabulü ile 2010 yılı için hesaplanan arazi kullanımından kaynaklanan yayılı yükler, 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiģtir. Benzer Ģekilde, gelecekteki yükler açısından alt havza bazında detaylı çalıģmalar yapılması gerektiğinden, atmosferik taģınımla oluģan yayılı kirlilik yükleri de 2040 yılına kadar sabit kabul edilmiģtir. Ceyhan Havzası nda havzaya verilen noktasal ve kirletici yüklerin yıllara bağlı değiģimleri iller bazında Tablo 72 de verilmektedir. Havza genelinde oluģan Toplam Azot ve Toplam Fosfor yüklerinin dağılımı ġekil 123 ve ġekil 124 te, yıllara bağlı değiģimleri ise ġekil 125 ve ġekil 126 da verilmektedir. Tablo 72. Ceyhan Havzası Noktasal ve Yayılı Kirletici Yükleri Yılla r Ġller Nokta sal Toplam Azot (TN) Yayıl ı YÜKLER (ton/yıl) Topla m Noktas al Toplam Fosfor (TP) Yayıl ı Topla m Kahramanmar aģ Adana Adıyaman Osmaniye Gaziantep Toplam Kahramanmar aģ Adana Adıyaman Osmaniye Gaziantep Toplam Kahramanmar aģ Adana Adıyaman Osmaniye

295 Sayfa/Toplam Sayfa: 295 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Gaziantep Toplam Kahramanmar aģ Adana Adıyaman Osmaniye Gaziantep Toplam Havzadaki kentsel yerleģimlerden, endüstriyel tesislerden ve düzenli katı atık depolarından kaynaklanan noktasal kirlilik yükleri ile yayılı kirlilik yükleri kıyaslandığında, beklendiği üzere noktasal kirliliğin toplam içerisinde daha küçük bir paya sahip olduğu görülmektedir yılı için noktasal yüklerin oranı TN parametresi bazında %16, TP parametresi bazında %20 tür. Noktasal TN yükleri 2010 yılında 3815 ton/yıl iken, 2040 yılında 3264 ton/yıl değerine inmektedir. TP yükleri 30 yıllık bu zaman diliminde az bir düģüģle 655 ton/yıl dan 593 ton/yıl değerine ulaģmaktadır. Noktasal yüklerdeki bu küçük değiģimlere rağmen, yayılı yüklerde çok daha yüksek mertebelerde bir değiģim söz konusudur yılında ton/yıl olan yayılı TN yükü, 2040 yılında ton/yıl seviyesine inmekte olup; %33 oranında bir azalma söz konusudur. TP yükleri değeri de benzer Ģekilde ton/yıl dan ton/yıl değerine inmektedir. Tablo 72 ve ġekil 123 -ġekil 124- ġekil 125-ġekil 126 değerlendirildiğinde, Toplam Azot ve fosfor yükünün çoğunun yayılı yüklerden kaynaklandığı görülmektedir. Noktasal yüklerde 2020 yılında yapılması planlanan ileri kentsel AAT ler nedeniyle önemli bir azalma olsa da sonraki 10 yıllık bölümlerde artıģ beklenmektedir. Ancak toplam yüke en fazla etki eden yayılı yüklerin her 10 yıllık dilimde yukarıda belirtilen oranlarda azalacağı tahmin edildiği için Toplam Azot ve Fosfor yükünün de zamanla azalacağı hesaplanmıģtır. ġekil 123 ve ġekil 124 te 2010 yılı için pay grafikleri ve ġekil 125 ve ġekil 126 da ise kirletici yüklerin yıllar bazında değiģimlerin grafiksel gösterimi verilmiģtir.

296 Sayfa/Toplam Sayfa: 296 / 432 GüncelleĢtirme Sayısı: Yılı Noktasal ve Yayılı T-N Yükü Dağılımı 16% 84% Noktasal T-N yükleri Yayılı T-N yükleri ġekil 123. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TN Yükü Dağılımı 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı T-P Yükü Dağılımı 20% 80% Noktasal T-P yükleri Yayılı T-P yükleri ġekil 124. Ceyhan Havzası 2010 Yılı Noktasal ve Yayılı TP Yükü Dağılımı