Transkript

1 1

2 Genel Anlamda Toprak 2 Yeryüzünün dışını ince bir tabaka halinde kaplayan, kayalar ve benzeri inorganik ve organik maddelerin ayrışma ürünlerinin karışımından oluşan, üzerinde ve içerisinde çok çeşitli türden canlı varlıkları barındıran, bitkilere durak yeri ve besin kaynağı oluşturan, içerisinde ayrıca belirli oranda su ve hava bulunduran üç boyutlu canlı bir varlıktır.

3 Genel Anlamda Toprak 3 Toprağın inorganik maddesinin oluşumu : Tortul (çökelme etkisi ile) Püskürük (mağmanın basınçla yeryüzüne çıkıp soğuması ile) Metamorf (yer yüzünde kimyasal ve fiziksel etkiler ile değişerek) Toprağın inoganik yapısının temeli minerallerdir Mineral Primer veya orjinal (birincil) Sekonder (ikincil) kuvartz Hematit, limonit

4 Genel Anlamda Toprak 4 Toprağın Organik maddesinin (humus)oluşumu : Bitkisel artıklar çürümesi ile Hayvansal artıkların çürümesi ile Topraktaki mikroorganizma faaliyetleri ile Toprağın organik yapısının temeli humus tur Humus nitrojen Fosfor Bir toprakta %0.5 ile %12 arasında değişen oranlarda organik madde bulunabilir

5 Genel Anlamda Toprak 5 Toprak suyunun başlıca kaynakları : Doğal yağışlar Sulama suyu Toprak Suyu Yüzey akışı Sızan Su (infiltasyon) Toprağın granül yapısı, toprak içerisinde tutulan suyun miktarını belirler.

6 Genel Anlamda Toprak Toprak suyu Sızan Su (infiltre su) Kapillar su (absorbtif su) Higroskopik su (adezyon suyu ya da bağlı su) Taban suyu 6

7 Genel Anlamda Toprak 7 1-Taban suyu :Gözenekleri dolduran ve yer çekimi etkisinden başka bir etki altında kalmayan sudur. Kapillar su : Serbest taban suyu üzerine yüzey gerilimi ile itilen sudur.su tablasından belirli bir yüksekliğe kadar olan bölgede yer alan gözeneklerin tamamı kapillar su ile doludur. Buna kapillar doygunluk bölgesi denir. Bu bölgenin üzerindeki gözeneklerin bir kısmı su ile dolu olan bölge bulunur ki buna da açık kapillar bölge denir. Bağlı su :Higroskopik su da denir. Tanelin yüzeyinde negatif basınçla tutulan sudur. Su filmi : yüzey gerilimi nedeniyle tanenin etrafını ince bir film çeviren normal sudur. İnfiltre Su :Sulama ve ya fazla yağıştan sonra yer çekimi etkisi ile toprağın derinliklerine doğru sızan sudur. Adezyon: toprak moleküllerinin suyu çekmesi, Kohezyon ise su moleküllerinin dipol özellikleri nedeniyle birbirini çekmesi durumudur. Kohezyon suyu kapillar su olup, suyun tutulması yine kendi molekülleri sayesinde olmaktadır. Kohezyon suyu en az 1/3 atm basınçla tutulan sudur.

8 Genel Anlamda Toprak 8 Toprak-Su ilişkilerinde kullanılan en önemli birim pf dir. pf, basıncın cm su sütunu (cmss) olarak yüksekliğinin logaritmasıdır. Örneğin 10 cmss değerindeki basınç log10=1 pf dir. Buna göre : 1 atm=76 cm Hg = 1033 cmss 3 pf dir. Toprakta en yüksek emme gücü (basınç) atm olduğuna göre: atm=1033* cmss=7log10 pf=7pf olur. Şu halde toprak suyunun sınıflandırılmasında 3 adet katsayı önemlidir : 1-Higroskopik Katsayı : Su buharı ile %98.2 oranında doygun bir havadan fırın kuru bir toprağın emebildiği su buharı tutulma gücüdür. Bu güç 31 atm=4.5 pf tir. 2-Tarla Kapasitesi : Yerçekiminin etkilediği sular 1/3 atm=2.54 pf den daha düşük negatif basınçla tutulan sulardır pf sınır değerine tarla kapasitesi denir. 3-Maksimum Su Kapasitesi : Doygun durumdaki toprak maksimum su kapasitesinde olup emilme gücü 0 pf dir.

9 Genel Anlamda Toprak 9 Topraktaki su miktarının çok fazla düşmesi durumunda toprakta kalan su toprak tanecikleri tarafından artan bir negatif basınçla tutulmaya başladıklarından, bitkilerin bu sudan yararlanması gittikçe güçleşir, ve bitkiler bu yüzden zaman içerisinde solmaya başlar. Solma, kültür bitkilerinde yaklaşık suyun toprak tarafından 15 atm değerindeki negatif basınca eşit ve daha fazla tutulması durumunda meydana gelmektedir. O halde 15 atm ve daha fazla negatif basınçla tutulan sular yarayışsız sulardır. Yavaş hareketli kapillar su ile higroskopik sular da bu guruptadır. Bitkiler için solma noktası, solma katsayısı (SK) ile belirlenmektedir : Solma katsayısının belirlenmesinde Higroskopik Katsayı (HK) dan yararlanılır : SK HK 0.84 Burada, SK, solma katsayısı, HK ise Higroskopik katsayıdır.

10 Genel Anlamda Toprak 10

11 Genel Anlamda Toprak 11 Grup Parça Büyüklüğü Kaba çakıl-kaba taş 25 cm den büyük İnce çakıl-ince taş cm Mıcır cm Kaba Kum 1 mm 5 mm İnce kum mm -1 mm Silt (tın veya mil) 2 µm -75 µm Kil 1 µm - 2 µm Kolloid 1 µm dan küçük 1 µ (mikron)=1/1000 mm Topraktaki silt taneleri rüzgar ve su ile kolayca taşınabildiğinden toprak erezyonundan etkilenen en önemli partiküllerdir. Killer toprakta su ve besin elemenlerini tutar ve toprak ısısını düzenler. Killi topraklar kohesif topraklardır. Kil tanelerinin birbirine yapışma derecesine kohezyon denir. Bitki besleme açısından önemli kil mineralleri, kaolinit, illit ve montmorillonit tir.

12 Genel Anlamda Toprak 12 Topraktaki kil oranının %25 olması, toprak yapının ağır ve killi olmasına yeterlidir. Killi topraklar, yapışkan (kohesif) olup ve yüksek derecede plastiklik özelliğine sahiptir. Agregatlar, toprak tanelerinin çeşitli fiziksel etkiler altında birleşerek meydana gelmiş toprak kümeleridir. Agregatlar da gözenekli yapıya sahip olduğundan su tutma yetenekleri yüksektir. İdeal bir toprak örneğinde agregat miktarı örnek ağırlığının %20 sini geçmemelidir. Bir toprak kitlesi içerisindeki bireysel toprak tanelerinin % olarak oranlarına toprak bünyesi ya da textür, toprak tanelerinin guruplar halinde kümeleşmiş biçimine ise toprak yapısı ya da strüktür denir. Toprak örneğinin laboratuvar koşullarında bünyesini belirlemek amacıyla yapılan analize ise mekanik analiz denilmektedir.

13 Genel Anlamda Toprak 13 Mekanik analiz sonucu toprakların bünye sınıfı üzerinde 12 adet bölgenin bulunduğu textür üçgenine göre belirlenir. Textür üçgeni bölgeleri 1 kil 7 Kumlu tın 2 Kumlu kil 8 Tın 3 Siltli kil 9 Siltli tın 4 Kumlu killi tın 10 kum 5 Killi tın 11 Tınlı kum 6 Siltli killi tın 12 Silt

14 Genel Anlamda Toprak 14 Örnek1 : Bünyesinde %20 oranında silt, %50 oranında kil ve kalan %30 oranında kum içeren toprağın bünyesi kil dir. Örnek2 : Bünyesinde %30 oranında silt, %30 oranında kil, ve kalan %40 oranında kum içeren toprağın bünyesi killi tın dır. Textür üçgeni bölgeleri 1 kil 7 Kumlu tın 2 Kumlu kil 8 Tın 3 Siltli kil 9 Siltli tın 4 Kumlu killi tın 10 kum 5 Killi tın 11 Tınlı kum 6 Siltli killi tın 12 Silt

15 Genel Anlamda Toprak 15 Toprakta tutulan su miktarı toprağın kıvamlılığı ile yakından ilgilidir. Kıvamlılık, plastiklik ile belirlenir. İsveçli tarımcı Atterberg, 20 Yüzyılın başlarında 2 mikrondan küçük olacak şekilde öğütülmüş kuvarsın plastiklik göstermediğini buna karşılık mikanın tane büyüklüğü azaldıkça artan derecede plastiklik gösterdiğini ve topraktaki plastikliğin nedeninin tanelerin üzerinde elektromanyetik yüklerin olduğunu bulmuştur. Atterberg e göre toprakların katıdan sıvıya kadar olan durumları içerdikleri nem oranlarına göre 6 kısımda ortaya konulmuştur. Atterberg in ortaya attığı bu durum Literatürde Atterberg Limitleri olarak bilinmektedir. Atterberg limitleri şunlardır : 1-Viskos akışın üst limiti (UL) 2-Likit (akışkanlık) limiti (LL) 3-Yapışkanlık limiti (YL) 4-Kohezyon Limiti (KL) 5-Plastik limit (PL) 6-Büzülme limiti (BL)

16 Genel Anlamda Toprak 16 1-Viskos akışın üst limiti (VL): Kil ve su bir sıvı gibi akışkan haldedir. 2-Likit (akışkanlık) limit (LL) : Viskos akışın alt sınırıdır. Bu sınır değerinin üzerinde toprak+su karışımı akışkan halde iken, bu sınır değerinin altında plastik özelliğe sahiptir. 3-Yapışkanlık limiti (YL): Bu da bir sınır değerdir. YL üzerinde neme sahip topraklar temas ettikleri objeye yapışır ve onu ıslatırlar. YL altındaki nem değerinde yapışma ve ıslatma görülmez. 4-Kohezyon Limiti (KL) : Toprak tanelerinin birbir ile temas halinde iken birbirine yapışmadığı durumdaki nem içeriğidir. 5-Plastik limit (PL): Plastik durumun alt değeridir. Toprağın avuç içerisinde yuvarlandığında dağılmadan iplikçik haline getirilebildiği durumdaki nem durumudur. 6-Büzülme limiti (BL): Toprakta, fazla oranda buharlaşma ile oluşan su kaybı yüzünden hacimde daha fazla azalmanın artık meydana gelmediği durumdaki nem değeridir.

17 Genel Anlamda Toprak 17 Likit limit (LL) tayini laboratuvar koşullarında Atterberg Limit cihazı ile yapılır. Likit limit kabına konan ve içerisine düzgün bir yarık açılan toprak örneği, içerdiği % Nem oranına bağlı olarak yarığın kapanmasına kadar vurdurulur. Yarığın kapanması durumunda toplam vuruş sayısının (n) logaritmik değeri ile toprak örneğinin nem oranı grafik olarak çizdirilir. Logaritmik grafikte elde edilen doğrunun eğimine akım indeksi denir. Bu grafikten yararlanılarak 25 adet vuruşa karşılık gelen nem değeri Likit limit (LL) olarak alınır.

18 Genel Anlamda Toprak 18 1-Plastik limit (PP), toprağın iki elin avuçları arasında yuvarlatılarak 3 mm çapında iplikçiklerin yapılabilmesi durumundaki nem oranıdır. Toprak % Nem Çok ince kum (PL) Silt (PL) Kil (PL) 2-Plastiklik indeksi (PI), topraktaki likit limit ile plastik limit durumundaki nem oranları arasındaki farktır : PI=LL-PL (LL>PL)

19 Genel Anlamda Toprak 19 1-Kohezyonsuz topraklar 2-Az sıkışabilen inorganik siltler 3-Orta derecede palstik inorganik ve organik siltler 4-Orta derece plastik inorganik killer 5-Fazla plastik inorganik killer 6-Fazla sıkışabilen inorganik siltler ve organik killer

20 Genel Anlamda Toprak 20 3-Sertlik indeksi (IP), topraktaki plastiklik indeksinin akım eğrisinin eğimine (F) oranıdır. Sertlik indeksi aynı zamanda Dayanıklılık İndeksi olarak ta tanımlanmaktadır. 4-Likitlik indeksi (LI), topraktaki plastiklik durumdaki nem oranı ile doğal doğal durumdaki nem oranı arasındaki farkın,plastiklik indeksine oranlanması ile bulunur. Bir başka deyimle : LI IP %Nem-PL LL-PL PL F %Nem-PL PI Doğal haldeki nem oranı (%Nem) likit limite (LL) eşit olan topraklarda Likitlik indeksi (LI) 1 e, plastik limite eşit olan topraklarda ise 0 a eşittir. Bu durum sadece plastik topraklar için geçerlidir.

21 Genel Anlamda Toprak 21 5-Büzülme ve Büzülme limiti Nem oranı yüksek yada doygun durumdaki killi topraklarda nemin aniden buharlaşması sonucunda topraktaki hacim küçülmesine büzülme denilmektedir. Büzülme limiti (BL)ise, gözeneklerdeki toprak suyunda fazla buharlaşmanın meydana gelmesi durumunda toprak haciminde azalmanın durduğu andaki toprak nemi ile açıklanır. Bir başka deyişle, artan sıcaklık ve toprak nemindeki buharlaşmaya bağlı olarak toprakta oluşan büzülmenin durduğu andaki toprak nemi, büzülme limitidir. Büzülme limiti, toprak örneğinin fırın kuru ağırlığından hareketle belirlenir. Fırında kurutulmuş bir kesek, civaya daldırılır. Civa gözeneklere dolmadığından, toprağın kuru hacmi kadar toprakla yer değiştirir ve kuru toprak örneğinin hacmi belirlenir. Civanın yoğunluğu a=13.6 olduğuna göre büzülme limiti şu eşitlikle bulunur: BL ( ρ a w q )( γ w ) Eşitlikte : w q fırında kurutulmuş toprak hacmidir (cm 3 ).

22 Genel Anlamda Toprak 22 Fiziksel Özellik Kumlu Toprak Killi toprak Plastiklik Plastik değil plastiktir Hacim değişmesi Çok azdır Fazla oranda şişebilir Geçirgenlik Yüksek oranda Fazla geçirgen değildir Drenaj Yer çekimi ile iyi drene olur Drene olmaz Kapillarite Hızlı kapillarite az yükseliş Yavaş kapillarite, fazla yükseliş Sıkışabilme İyi sıkışabilir Yüksek oranda sıkışır Kayma mukavemeti Sürütünme katsayısı etkilidir Sürütnme ve kohezyon etkilidir Titreşime tepki Sonucu sıkışmadır Belirgin bir tepkisi yoktur

23 Genel Anlamda Toprak 23 Ortalama tanecik çapı 2 µm dan küçük (Kil ve kolloid) olan toprak taneleri toprağın ince fraksiyonunu oluştururlar ve bunlar sadece elktron mikroskobu ve X-ışını analiz yöntemleri ile incelenirler. Bir toprasğın fiziksel özelliği, ince fraksiyonunun etkisi altındadır. Tane büyüklüğü tane çapına göre belirlendiğinden, düzgün olmayan toprak taneleri için eşdeğer küre kavramı kullanılmaktadır. Eşdeğer küre, iğne veya çubuk şeklinde düzgün olmayan toprak tanelerinin hacmine veya yüzey alanına eşit hacme ya da yüzey alanına sahip küredir. Düzgün olmayan toprak tanelerinin büyüklükleri eşdeğer küre kavramının kullanılarak verilmesi durumunda, tanecik büyüklüğü hakkında tam anlamıyla doğru bilgiler elde edildiği söylenemez.

24 Genel Anlamda Toprak 24

25 Genel Anlamda Toprak 25 Topraktaki kum tanecikleri elekler yardımı ile silt ve kil tanecikleri ise sedimantasyon (çökelme) yardımı ile belirlenir. Bu tekniğin dayandığı temel yasa Stokes Yasasıdır. Stokes yasası, bir sıvı içerisinde yer alan silt ver kil partiküllerinin büyüklüklerine göre ya da eşdeğer küre çaplarına bağlı olarak farklı zaman ve hızlarda çökelme durumlarını ortaya koyar. Bu yasaya göre, d 30nL (Gs Gw)gt v: çökelme hızı (cm/dak) Gs:Toprağın katı kısımlarının yoğunluğu ( 2.66) Gw : suyun yoğunluğu ( 1.0 alınabilir) v (Gs Gw) 30η gd 2 L t η : Sıvının (suyun) viskositesi (poise) 1 poise=1g/cms L : parçacığın çökelme yüksekliği (cm) T : çökelme süresi (dak) g : Yerçekimi ivmesi (980 cm/s 2 )

26 Genel Anlamda Toprak 26 Yoğunluk Hacim Ağırlığı Boşluklar Oranı Porosite %Nem Oranı Doygunluk Derecesi (saturasyon) Toprak sıkışıklığı

27 Genel Anlamda Toprak 27 Yoğunluk : Bir cismin ağırlığının, cisimle aynı hacimde bulunan +4 ºC de ki saf suyun ağırlığına oranıdır. Ağırlık oranı olduğuna göre yoğunluğun birimi yoktur. Bu sıcaklıktaki 1 cm³ saf suyun ağırlığı 1 gram olduğuna göre, yoğunluk birim hacimdeki katı cismin ağırlığının 1 e oranlanması olarak karşımıza çıkmaktadır. Civa için yoğunluk 13.6, altın elementi için 19.3 tür.bunun anlamı civa saf sudan 13.6 kez, altın ise 19.3 kez daha ağırdır. Topraklar için yoğunluk, tane yoğunluğu ile eş anlamlıdır. Doğadaki toprakların tane yoğunluğu 2.5 ile 2.8 arasında değişir. Genel olarak topraklar için tane yoğunluğu 2.66 olarak alınmaktadır. Gs γ γ d w Eşitlikte : Gs - toprağın tane yoğunluğu. (Bu değer 2.66 alınır) γ d - toprağın kuru hacim ağırlığı (g/cm 3 ) ise +4º C deki saf suyun hacim ağırlığı (g/cm 3 ) γ w

28 Genel Anlamda Toprak 28 Hacim Ağırlığı (γ) : Bir toprak örneğinin hacim ağırlığı, örnek ağırlığının örnek hacmine oranlanması ile bulunan değerdir. Dolayısı ile hacim ağırlığının birimi g/cm³ olup γ ile gösterilir. Topraklarda hacim ağırlığı iki türlü ifade edilir : Islak hacim ağırlığı (γm ; hiç kurutulmamış örneklerde) Kuru hacim ağırlığı (γd ; +105 derecede 24 saat kurutulmuş örneklerde) Hacim ağırlığı SI birimler sisteminde g/cm³ ile ifade edilirken ingiliz birimler sisteminde lb/ft³ ile tanımlanır. Hacim ağırlığının aynı zamanda kn/m³ olarak belirtildiği durumlar da vardır. Islak Hacim Ağırlığı (g/cm³) Killi topraklarda en fazla 1.60 Kumlu topraklarda arasında Fazlaca sıkışmış toprakta en fazla 2.0 Kuru hacim Ağırlığı (g/cm³)

29 Genel Anlamda Toprak 29 Boşluklar Oranı (e): Bir toprak örneğinde katı tanecikler dışındaki toplam hava ve su hacminin katı kısımlar hacmine oranıdır. Bu parametre, toprakta hava ve suyun iyi bir şekilde dağılıp dağılmadığı hakkında fikir verir. Boşluklar oranı bir katsayıdır ve e ile gösterilir. İdeal durumlarda kuramsal olarak, boşluklar oranı bir toprakta 0<e arasında olablirken, gerçekte bu değer, killi topraklarda 0.7 ile 1.1 arasında, kumlu topraklarda ise arasında değişmektedir. Eşitlikte : e Va Vw Vs Vv Vs Va - toprak örneğindeki havanın hacmi (cm 3 ) Vw - toprak örneğindeki suyun hacmi(cm 3 ) Vs toprak örneğindeki katı kısımların hacmi (cm 3 ) Vv toprak örneğindeki boşluklar (hava + su) hacmi (cm 3 )

30 Genel Anlamda Toprak 30 Porosite (n): Bir toprak örneğindeki hava ve su hacminden oluşan boşlukların veya gözeneklerin hacminin toplam hacim içerisindeki oranının % olarak tanımlanmış şeklidir. Bu değer n ile gösterilir ve kuramsal olarak standart bir toprakta 0 ile 100 arasında değişmektedir. Bazı kaynaklarda boşluklar hacmi olarak tanımlanan porosite, gerçekte kumlu topraklarda %35-%50, killi topraklarda ise %40-%60 arasındadır. Organik madde miktarının fazlalığı porositeyi etkileyen en önemli faktördür. Diğer yandan toprağın işlenerek kabartılması ile porosite artarken, toprak sıkışıklığı (kompaksiyon) nedeniyle porosite azalmaktadır. Toprakta ortama çapı 60 µ dan büyük olan boşluklara, büyük boşluklar bu değerden küçük olanlara ise küçük boşluklar denilmektedir. Toprağın ortalama %50 oranında boşluklar oranına sahip olması ve bunun en az yarısının büyük, diğer yarısının ise küçük boşluklardan oluşması bitkisel üretimde ideal koşulları oluşturması bakımından önemlidir.

31 Genel Anlamda Toprak 31 n Va Vw V T x100 Vv V T x100 Eşitliklerde : n n 100 e 1 e γd x100 Gs n toprağın porositesi e boşluklar oranı γ d - toprak örneğinin kuru baza göre hacim ağırlığı (g/cm 3 ) Gs tane yoğunluğu Va toprak örneğindeki havanın hacmi (cm 3 ) Vw - toprak örneğindeki suyun hacmi(cm 3 ) V T toprak örneğinin toplam hacmi (cm 3 ) Vv toprak örneğindeki boşluklar (hava + su) hacmi (cm 3 )

32 Genel Anlamda Toprak 32 Nem Oranı (%Nem): Bir toprak örneğindeki % nem oranı, topraktaki nem ağırlığının, katı kısımlarının ağırlığına oranının % olarak ifadesidir. Nem oranının belirlenmesi için toprak örneğinin yaş ve kuru ağırlıklarının bilinmesi gerekmektedir Yaş ve kuru ağırlık arasındaki fark nem ağırlığı olduğuna göre, toprak örneği önce yaş olarak tartılır ve daha sonra +105 ºC de 24 saat süreyle kurutma dolabında kurutulmaktadır. Kuru baza göre yapılan bu nem tayinine Gravimetrik yöntem adı verilmektedir. Doğada ortalama olarak %60 oranında nem içeriğine sahip topraklar bulunabilmektedir. Çok kuru topraklarda bile nem oranı %2-3 olabilirken, teorik olarak topraktaki nem oranının en üst sınırı %100 dür. Ne var ki, doğada %100 nem içeriğine sahip toprak bulmak mümkün değildir. Toprak neminin maksimum değerde olması, onun doygun (sature) durumda olması ile eş anlamlıdır.

33 Genel Anlamda Toprak 33 %Nem Ww Ws x100 Gy Gk -1 x100 Eşitlikte : Ww topraktaki nem ağırlığı (yaş ağırlık-kuru ağırlık) (g) Ws toprağın katı kısımlarının ağırlığı (g) Gy toprak örneğinin kurutulmadan önceki ağırlığı (g) Gk toprak örneğinin kurutulduktan sonraki ağırlığı (g)

34 Genel Anlamda Toprak 34 Saturasyon Derecesi (%S): Bir toprak örneğinin saturasyon derecesi, aynı zamanda doygunluk derecesi ile tanımlanmaktadır. Saturasyon derecesi, topraktaki nem hacminin boşluklar içerisindeki oranının % olarak tanımlanmış şeklidir. Toprak neminin maksimum değerde olması, onun doygun (sature) durumda olması ile eş anlamlıdır. Bir toprağın doygunluk derecesi kuramsal olarak %0 ile %100 arasında değişmektedir. Doygunluk derecesinin %100 olması gözeneklerin tamamının su ile hiç hava kalmayacak şekilde doldurulduğu anlamına gelmektedir. Çok kuru topraklarda saturasyon teorik olarak %0 olmasına rağmen gerçekte en kuru çöl toprağında bile %2-3 nem olduğundan bu değere hiçbir zaman ulaşılamaz. Toprak gözeneklerinin tamamen su ile %100 oranında dolu durumda bulunduğu (doygun) durumda belirlenen hacim ağırlığına doygun hacim ağırlığı denilmektedir.

35 Genel Anlamda Toprak 35 Vw Vv γw %S x100 γst γd x100 Vv V T Eşitliklerde : S toprağın saturasyon derecesi γ d - toprak örneğinin kuru baza göre hacim ağırlığı (g/cm 3 ) γ st toprağın doygun hacim ağırlığı (g/cm 3 ) γ w saf suyun yoğunluğu (+4º C de) (bu değer 1 e eşittir) Vw - toprak örneğindeki suyun hacmi(cm 3 ) V T toprak örneğinin toplam hacmi (cm 3 ) Vv toprak örneğindeki boşluklar (hava + su) hacmi (cm 3 )

36 Genel Anlamda Toprak 36 Toprak penetrometresi Toprak sıkışıklığı (kompaksiyon) Toprağın mekanik bir şekilde istiflenerek tanelerin birbirini daha yakın bulunmasının sağlanmasıdır. Sıkışık topraklarda hava miktarı azalacağından bitkilerin kök gelişimi olumsuz yönde etkilenir. Tarla trafiğinin yoğun olması sonucu toprağın derinliklerinde oluşan sıkışık toprak katmanlarına hardpan veya pulluk tabanı adı verilir. Toprak sıkışıklığı tarla koşullarında penetrometre denilen bir aletle ölçülür. Toprak sıkışıklığı, koni indeksi şeklinde penetrometrenin toprağa bastırıldığında tutağa uygulanan kuvvetin standart konik ucun tabanına oranlanması ile belirlenmektedir.

37 Genel Anlamda Toprak 37

38 Genel Anlamda Toprak 38 Örnek-1 Tarla koşullarından alınan ıslak bir toprak örneği 1000 cm³ hacimdeki bir kaba sıkıştırılmış ve ağırlığı kap ile birlikte 1870 g olarak ölçülmüştür. Daha sonra bu örnek, kabı ile birlikte bir kurutma dolabına konarak +105ºC de 24 saat süreyle kurutulmuştur. Toprak örneğinin içinde bulunduğu kap ile birlikte kurutulduktan sonraki ağırlığı 1677 g olarak ölçüldüğüne göre; a)-toprak örneğinin kuru baza göre %Nem oranını, b)-toprağın kuru hacim ağırlığını, c)-toprağın porositesini, d)-topraktaki boşluklar oranını, e)-toprağın doygunluk derecesini, f)-toprağın doygun durumdaki hacim ağırlığını hesaplayınız.

39 Genel Anlamda Toprak 39 Verilenler : Yaş ağırlık (Gy) =1870 g Kuru Ağırlık(Gk)=1677 g Örnek hacmi (VT)=1000 cm³ Çözüm : a) b) Ww %Nem γ d 1870 T 1677 Ww x100 Ws Ws 1677 V g x100 g/cm 3 %11.5

40 Genel Anlamda Toprak 40 Verilenler : c)-toprağın tane yoğunluğu 2.66 olarak ve suyun hacim ağırlığı ise 1 g/cm 3 olarak alınırsa, toprağın porositesi 2 şekilde hesaplanabilir : Vs Vv n n Vv V 100 Ws γ Gs V T T w Vs x γd x100 Gs x cm % x100 cm 3 %36.9 (1.Yol) (2.Yol)

41 Genel Anlamda Toprak 41 Verilenler : d)-toprağın boşluklar oranı (e), porosite hesabında olduğu gibi bu problemde iki türlü bulunabilir : e e Vv Vs n 1-n (%58.6) (1.Yol) x100 %58.6 (2.Yol)

42 Genel Anlamda Toprak 42 Verilenler : e)-suyun yoğunluğu Gw=1 ve suyun hacim ağırlığı γ w =1 g/cm 3 olarak alınırsa, toprak örneğinin doygunluk derecesi %S şu şekilde hesaplanabilir : Vw %S Ww Gw γ Ww Vv w x x100 cm 3 %52.2

43 Genel Anlamda Toprak 43 Verilenler : e)-suyun doygun durumdaki hacim ağırlığı ise : γ st γ d γw Vv V T g/cm 3

44 Genel Anlamda Toprak 44 Problem 1.2 : Bünyesinde %15 oranında nem bulunan bir toprak örneğinin doygunluk derecesi %60 olarak bilindiğine göre; a)toprak örneğinin porositesini ve boşluklar oranını bulunuz. b) Toprağın kuru hacim ağırlığını hesaplayınız. Çözüm : Veriler : %Nem=%15 S=%60 Gs=2.66 ve γw=1 %Nem Gs a) e S e Porosite n 1 e ( (%66.5) %40) b) γ d γ 1 w Gs e (2.66) 1.60 g/cm 3

45 Genel Anlamda Toprak 45 Problem 1.3 : Yüksekliği 10 cm olan içi 20 ºC sıcaklığında su dolu bir ölçü silindirinin içine atılıp homojen şekilde karıştırılan toprak tanelerinin 30 saniye içerisinde çökelen kısmın ortalama çaplarını Stokes yasasına göre belirleyiniz. Çözüm : Veriler : 20ºC sıcaklığındaki saf suyun mutlak viskositesi 0.01 poise dir. (1 poise =0.1N/m 2 ve 1 N=0.102 kg). Diğer yandan, g=980 cm/s 2 Gs=2.66 ve Gw=1 alınırsa, γ d 30 n L Gs - Gw gt cm( 0.5 mm)

46 Toprak İşleme 46 Toprak işleme, bitkisel üretime dayalı tarımsal faaliyetlerde ilk aşamadır. Toprak işleme ile tohumun çimlenip, gelişerek büyümesi için gerekli ortamlar sağlanmış olunmaktadır. Bu istekler : Toprak içerisinde belirli oranlarda su hava ve besin maddelerinin olması gerekir. Toprak yumuşak ve kabarık yapıda olmalı içerisinde mikroorganizma faaliyetlerinin sürdürülmesini sağlayan biyolojik, kimyasal ve fiziksel olayların yapılmasına etkili nem ve sıcaklık gibi uygun şartları taşımalıdır. Günümüzde toprak işlemesiz tarım teknikleri konusunda yoğun çalışmalar yapılıyorsa da, bitkilerin çimlenip, gelişebilmeleri ve büyüyebilmeleri için temel isteklerin başında uygun tohum yatağı hazırlığı ile gelişme dönemlerindeki toprak işlemeye yönelik ikileme, çapalama ve boğaz doldurma gibi işlemler zorunlu toprak işleme yöntemleri olarak karşımıza çıkmaktadır.

47 Toprak İşleme 47 İlk bulgular toprak işlemede kullanılan aletlerin insan kas gücü ile çalışan ve ahşap malzemeden yapılan aletler şeklinde olduğudur. Yeryüzünde yapılan ilk toprak işlemenin M.Ö.3000 yıllarında Fırat ve Nil nehrinin vadi ve yataklarında yapıldığıdır. Tarihsel gelişim süreci içerisinde insanların kas gücü ile çalışan el aletlerinin yerini, önce hayvan gücü ile çalışan aletler almış, daha sonra toprak işleme ve tohum yatağı hazırlığında makinaların kullanımı hızla devreye girmiştir. Atası binlerce yıl önce toprak işlemede kullanılan ve ilk toprak işleme aleti olarak kabul edilen karasaban, gelişmekte olan birçok ülkede kullanılmaktadır. Ülkemizde ise doğu ve güneydoğu bölgelerimizde nadiren kullanıldığı bilinmektedir.

48 Toprak İşleme 48

49 2.Toprak İşleme-Tarihçe 49 Metalden yapılmış toprak işleme aletleri ilk kez günümüzden 2000 yıl önce Çin de kullanılmıştır. Bu alet başlangıçta küçük yapıda ve elle çekilebilir yapıda olup, çeki oku ahşaptan toprağı kesen aksam ise V şeklinde bir metalden yapılmıştır. Bu aletin, günümüzün ilkel toprak işleme aleti olan karasaban ın atası olduğu bilinmektedir. Milattan sonraki iki yüzyıl içerisinde toprak işlemede kullanılan aletlerin çeki gücü kaynağı olarak bizon ve mandalar kullanılmıştır. Hayvanların çeki gücünden yararlanılmak üzere yapılan toprak işleme aletleri, toprağı 2-3 sıralı işleyebilmekteydiler. Toprağı devirmeden işleyen tekerleksiz pulluklar binlerce yıldır Hindistan da kullanılmaktaydı. Kekin kenarlı sert tahta bloklardan oluşan bu aletlerle toprak, ana kütleden kopartılmakta ve daha sonra ikinci bir işlem ile ahşap kirişler yardımı ile tarla yüzeyi düzeltilmekte idi. Toprağı devirmeden sadece yırtarak ve keserek işleyen toprak kesici bıçaklar ilk kez Roma döneminde günümüzden iki bin yıl önce İtalya da kullanılmıştır. O dönemde pulluklarda kulak düzeni henüz geliştirilmemiş bulunduğundan, ağır topraklarda gereksinim duyulan çeki gücünü sağlayabilmek açısından en fazla 8 adet büyük baş hayvan kullanılarak bu aletler çekilmekte idi.

50 2.Toprak İşleme-Tarihçe 50 Kesin kanıt olmamakla birlikte ilk tekerlekli metal pulluk M.S.100 yılında İtalya da, tekerlekli ve kesme bıçaklı pulluklar ise 15.yüzyılda yine Avrupa da görülmüştür. Bu pullukların en büyük özelliği, günümüz pulluklarında olduğu gibi toprağı kestikten sonra ters çevirerek tohum yatağı hazırlamasıdır. Çeki gücünden yaralandığımız atların, tohum yatağı hazırlığı faaliyetlerinde kullanılması, bu hayvanlar için Çin e icat edilen koşum düzenlerine paralel olarak yaygınlaşmıştır. Koşum düzenlerinin geliştirilmesi ile çeki hayvanlarının ağır toprak koşullarında çeki performansları artırılmıştır. Günümüzdeki hayvan iş gücünden yararlanılarak yapılan toprak işleme ve tohum yatağı hazırlama tekniğinin temelini 17.Yüzyılın başlarında Hollanda, İngiltere ve İskoçya da yapılan toprak işleme teknikleri oluşturur. Onsekizinci yüzyılda Jethro Tull, atla çekilebilir ve geniş sıra aralıkları isteyen bitkiler için tohum yatağı hazırlayabilen bir makine yapmıştır. Bu makine ile bitki artıkları toprağa daha iyi gömülmüş, toprağın daha iyi tavına gelmesi sağlanmıştır. Yine 18. yüzyılda Amerikalı demirci Robert Ransome, demir dökümden yapılmış ve çalıştıkça aşınarak keskinleşen bir pulluğun patentini almıştır.

51 2.Toprak İşleme-Tarihçe 51

52 Toprak İşleme 52 Yine bu yıllarda İngiltere de arazi ıslah çalışmalarında kullanılmak üzere tasarlanan dipkazanların ortaya çıkması ile toprak işleme aletlerinde faklılaşma süreci başlamıştır. Günümüzde tarımda kullanılan pulluğa tasarım yönünden oldukça benzeyen ilk çelik pulluk Amerika da John Deere tarafından yapılarak 1830 yılında tüm dünyaya tanıtılmıştır. Bu pulluk günümüzdeki modern pullukların atası olarak kabul edilmektedir. Çeki gücü kaynağı olarak 1860 lı yıllardan itibaren hayvanların yerini güç makinaları almaya başlamıştır. Toprak işlemede demir tekerlekli ve buharlı bir traktör 1860 da, mazotlu traktör ise 1892 de Amerika da ilk kez kullanılmıştır. Demir tekerleklerin yerini 1932 den itibaren lastik tekerlekler almaya başlamıştır. Bugün, tüm dünyada, lastik tekerlekli ve paletli olmak üzere çeşitli güç ve özelliklerde 18 milyon traktör tarımda tohum yatağı hazırlığı işlerinde kullanılmaktadır.

53 Toprak İşleme 53 Ülkemize ise modern pulluk Osmanlı İmparatorluğunun son dönemlerinde girmiştir. Bu dönemlerde Anadolu da kurulmuş bulunan yabancı kökenli tarım çiftliklerinde demir gövdeli pulluklar kullanılmıştır. Cumhuriyet döneminde kurtuluş savaşı sonrası ülkede yaşanan yoksulluğa paralel olarak yerli üretim toprak işleme makinaları sektörü malzeme yetersizliğinden dolayı üretilememiştir. Ne var ki, Cumhuriyetin başlangıç yılında Atatürk ün kendi üretim çiftliğinde kurdurduğu pulluk üretim merkezi ile bu alanda ilk adımlar atılmıştır. Planlı sanayileşme süreci içerisinde hızlı bir gelişme gösteren toprak işleme makinaları üretimi ancak 1960 lı yıllarda kendi gereksinimini karşılayacak düzeye gelmiştir.

54 Toprak İşleme 54

55 Toprak İşlemenin Tanımı.. 55 Toprak İşlemenin Tanımı Bir enerji harcayarak toprağı oluşturan yapı elemanlarının, bitkilerin istekleri doğrultusunda mekanik olarak yatay ve düşey yönde yer değiştirmesini sağlayarak homojen bir şekilde karıştırılmalarını sağlamaktır. Kısaca toprak işleme ile: Topraklar şeritler halinde kesilip devrilebilir, Topraklar alttan kesilip devrilmeden kabartılabilir, Topraklar kesilip rasgele ya da düzenli bir şekilde karıştırılabilir, Toprak bastırılabilir. Toprak İşleme Alet ve Makinaları Toprağı şeritler halinde kesip devirerek işleyen kulaklı ve diskli pulluklar, Toprağı devirmeden kabartarak işleyen kültivatör, tırmık ve çapa makinaları, Toprağı karıştırarak işleyen toprak frezeleri ve rotovatörler, Toprağı bastırarak/sıkıştırarak işleyen sürgü ve merdaneler.

56 Toprak İşlemenin Amacı.. 56 Toprak İşlemenin Amacı Genel olarak toprak işlemenin amacı, toprağı toz haline getirmeden ufalayarak bitkisel toprak tabakasında furda bünye oluşturmak ve bu bölgedeki yabancı otları yok etmektir. Böylece toprağın kabarması, havalanması, ve her türlü organik maddelerin çürümesi sağlanarak toprağı verimli kılan fiziksel, kimyasal ve biyolojik olaylar için gerekli koşullar sağlanmış olur. Tarımda toprak işlemenin amaç ve fonksiyonları şunlardır : Tohum yatağı hazırlanması Yabancı ot kontrolü Toprak yüzeyindeki anız ve gübrenin toprağa gömülmesinin sağlanması Tarlanın sulamaya hazırlanması Erozyon kontrolü

57 Tarım Topraklarının Mekanik Özellikleri 57 Toprağın herhangi bir toprak işleme aleti ile işlenmesinde toprak mekaniği yönünden bazı özelliklerinin bilinmesi gerekmektedir. Topraktaki bu özelliklerin etkilerinin toplamı, bir aleti toprak içerisinde çekmek için gerekli kuvvet ve bu kuvvete bağlı çeki gücünün büyüklüğünü belirler. Bu özellikler : Toprak tavı Fiziksel yapı Doğal yığılma açısı İç sürtünme (Kohezyon) Dış sürtünme (Adezyon) Özgül toprak direnci

58 Tarım Topraklarının Mekanik Özellikleri 58 Toprak Tavı.. Toprak tavı, topraktaki nem oranı ve toprağın yapısı ile ilgilidir. Toprak işleme toprak tavda iken yapılır. Toprak tavda iken şu özellikler görülür: İşlendiği zaman kolayca furda bünye (agregat) haline geçer, Tavlı toprak elastik ve yumuşaktır, Sıkıştırılıp bırakıldığında tekrar kabararak eski halini alır, İşlenmesi kolaydır, makinada titreşim yaratmaz. Toprak işleme aletlerini çeki gücü yönünden zorlamaz.

59 59 6.Tarım Topraklarının Mekanik Özellikleri Toprağın Fiziksel yapısına bağlı parametreleri Gruplar Toprak tipleri Doğal yığılma Açısı İç Sürtünme katsayısı Dış Sürtünme katsayısı Yoğunluk Özgül Toprak direnci (kg/dm 2 ) Hafif Kum-humuslu kum-tınlı kumkireçli kum (35) (0.70) (1.80) (25) Hafif-Orta Ağır Humus-kumlu humus-tınlı humus-killi humus (38) (0.78) (1.55) (30) Orta-Ağır Kireç-kumlu marn-tınlı marnkilli marn (42) (0.90) (1.68) (45) Orta-Ağır- Ağır Tın-kumlu tınhumuslu tınkireçli orta tın (46) (1.05) (1.80) (60) Ağır topraklar Kil-humuslu kireçli kil (50) (1.12) (2.07) (80)

60 7.Genel Tanımlar 60 Doğal yığılma açısı Granül haldeki bir toprak bir huniden düz bir yüzeye yavaşça döküldüğünde, yüzey üzerinde bir koni meydana getirir. Bu koninin yan yüzeyinin yatayla yaptığı açı doğal yığılma açısı olup, bu açının tanjant değeri iç sürtünme katsayısını oluşturur. İç sürtünme katsayısına kohezyon da denilmektedir. Dış sürtünme (Adezyon) Toprak taneleri ile makine işleyici organları arasındaki sürtünme açısının tanjant değeridir. Bu katsayının büyüklüğü, toprak yüzeyi ile temas eden makine parçalarının yüzey pürüzlülüğüne bağlıdır. Özgül toprak direnci Pulluk tarafından hareket ettirilen toprak şeridinin enine kesit alanının birim yüzeyine düşen kuvvettir.

61 8.Toprak işleme makinaları.. 61

62 Kulaklı pulluklar 62

63 Kulaklı pulluklar 63

64 Kulaklı pulluklar 64

65 Kulaklı pulluklar 65 Bir kulaklı pulluğun parçaları Aktif Parçalar Pasif Parçalar 1-Keski demiri payanda 2-Uç demiri 3-kulak Taban demiri Ökçe demiri 4-Ön gövdecik süpürgelik 5-Köşe kesen Çatı ve tekerlekler 1-Keski demiri Toprağı düşey yön düzlemi üzerinden keserek çiğ taraftan ayırır. Toplam çeki kuvvetinin %10-15 i keski demiri tarafından meydana getirilir. İki çeşittir : Bıçak keski (Hayvan Pulluğunda) Disk keski (Traktör Pulluğunda)

66 Kulaklı Pulluklar-Uç demirleri 66 2-Uç demiri Toprağı yatay yön düzlemi üzerinden keserek toprak şeritlerini döndürülmek üzere kulağa doğru atar. Toplam çeki kuvvetinin %50 si uç demiri tarafından meydana getirilir. İki çeşittir : a-b : Düz uç demiri c: trapez uç demiri d: jilet uç demiri e: çıkıntılı burunlu f: düz burunlu g: destekli burunlu h: kamalı uç demiri Avrupa Tipi Amerikan Tipi Avrupa tipi uç demiri (trapez) Amerikan tipi uç demiri (burunlu ve kamalı)

67 11.Kulaklı Pulluklar-Kulak 3-Kulak 67 Keski demiri tarafından dikey olarak, uç demiri tarafından da yatay olarak kesilen toprak şeridini kaldırarak parçalar, devirir ve yana kaydırarak bir önceki çiziye yatırır. Dik kulak toprağı devirmez bu yüzden kumlu topraklar için uygundur. Orta dik kulak az olsa devirme işi yapar. Kumlu topraklar için uygundur. Yarı bükük kulak kanat bölgesi kıvrık, göğüs bölgesi yatıktır. Orta ağır topraklarda kullanılır Tam bükük kulak, killi topraklarda kullanılır devirme işlemi yapar. Toprak Pulluk b/a Hafif toprak (kumlu) Dik kulak 1.3 Kültür toprakları kültürform 1.41 Ağır toprak (killi) bükük kulak (yarı, tam) 2-3

68 12.Kulaklı Pulluklar-Tanımlar 68 Önemli Parçalar : 1. Uç demiri ve kulak 2. Taban Demiri 3. Payanda 4. Ökçe Demiri 5. Keski 6. Ön gövdecik Önemli kavramlar 1. Alt Kavrama Payı 2. Yan kavrama Payı 3. Örtme Payı

69 13.Kulaklı Pulluklar-Tanımlar 69 Pulluğa üstten bakıldığında : Örtme payı : Öndeki gövdeye ait uç demirinin burun noktasından hareket yönüne çizilen paralel doğru ile arkadan gelen gövdeye ait uç demirinin kanat noktasından hareket yönüne çizilen paralel doğru arasındaki açıklıktır. Örtme payının bulunmaması tarlada işlenmedik alanlar kalmasına neden olacağından bitki gelişimi için uygun olmayan koşullar oluşur.

70 Kulaklı Pulluk-Diğer Parçaları Diğer parçaları Öngövdecik : Pulluk gövdesine benzer küçük bir gövdeciktir. İş derinliği ana pulluk gövdesinin 1/3 ne iş genişliği ise 2/3 ne eşittir. Çırpı adı da verilen ön gövdeciğin görevi, sürülen toprak şeridinin üst tabakasını önceden kesip bir önceki çizinin dibine atmaktır. Köşekesen : Traktör pulluklarında disk keski ile birlikte kullanılan bu parça diskin keskinin kenarına yakın olacak şekilde iliştirilmiş yassı bir demir parçasıdır. Toprak şeritlerinin sol üst köşesini keserek şeritlerin birbiri üzerine daha iyi oturmasını sağlar. Payanda: Pulluk gövdesine ait parçaları bir arada tutmaya ve gövdeyi çatıya bağlamakta kullanılan parçadır. Çelik saçtan preslenerek ya da döküm malzemeden yapılır. Pabuç tipi (alçak) ve çizme tipi (yüksek) payanda olmak üzere iki çeşidi, vardır. Alçak tip payandalı pulluklarda çeki oku deveboynu şeklinde bükülerek payandaya bağlanır.yüksek tip payandalarda bağlantı düzdür.

71 Kulaklı Pulluk-Diğer Parçaları.. 4-Diğer parçaları 71 Taban demiri ve Ökçe : Çizi içinde pulluk gövdesinin dengeli durmasını sağlar. Uç kısmı toprağa sürtünerek aşındığı için bu bölge değiştirilebilir parçalar ile takviye edilir. Bu parçalara ökçe demiri denir. Çok gövdeli pulluklarda en son gövdedeki taban demiri ucunda ökçe demiri bulunmaktadır. Süpürgelik : Kulağın arkasına ve altına bağlanan metal parçalardır. Kolay işlenen hafif yapılı toraklarda çizi tabanının temiz kalmasını sağlar. Çatı : Pulluk gövdelerini bir arada tutan genelde dayanımı artırmaya yönelik olarak kafes şeklinde tasarlanan kısımdır. Gövdeler çatıya 2-3 cm örtme payı olacak şekilde bağlanır. Çekilir tip pulluklarda çatı tekerlekler özerinde taşınır. Arkada bulunan denge tekeri yardımı ile pulluğun dengeli çalışması sağlanır.

72 Kulaklı Pulluk Ayarları.. 72 Ayarı ve traktöre bağlantıları iyi yapılmamış pullukta : Uç demiri çabuk aşınır. Pulluk kulağı aşınmaya ve deforme olamaya maruz kalabilir, Çeki gücü ve patinaj artar dolayısı ile lastikler hızla aşınır. Traktörün zorlanmadan dolayı yakıt tüketimi artar. Bitki isteklerine uygun tohum yatağı iyi hazırlanamayacağından ikileme yapmak ve ekimi gerçekleştirmek güçleşir. Toprak işlemede bitki isteklerine uygun tohum yatağı hazırlanamaz ve çalışma kalitesi bozulur. Ayarı iyi yapılmamış pulluk harcanan fazla emek ve fazla para demektir.

73 16.Düşey ayarlar Asılır tip pulluklarda düşey yönde ayar üst bağlantı kolundan yapılır. Üst bağlantı kolunun kısa tutulması ön gövdeleri toprağa batmaya zorlarken, arka gövdeler yüzlek işleme yapar ve işin kalitesi bozulur. Üst bağlantı kolunun yeterinden fazlaca uzun tutulması, arka gövdelerdeki pulluk uç demirlerinin çizi tabanına yaptığı basıncı artırır.uç demirlerinde aşınma meydana gelir, toprakta pulluk tabanı oluşur. Toprak sıkışması meydana gelir. Düşey yöndeki ayarı yapılmış bir pulluğun çatısı yere paralel durumda çalışacağından her gövdenin çalışma derinliği değişmez. Tarlaya çıkılmadan düz bir zemin üzerinde traktör-pulluk bağlantısı yapılmalı bağlantıdan sonra çatının düzgünlüğü kontrol edilmelidir. Traktör arka lastiklerin havası eşit olmalı,önce ayarsız alt bağlantı kolu, sonra ayarlı alt bağlantı kolu, ve en son ise üst bağlantı kolu ile pulluk traktöre takılmalıdır. Pulluğu traktörden ayırırken ise takma sırasındaki en son işlem ilk olarak yapılmalıdır.

74 17.Yatay yöndeki ayarlar Yan bağlantı kolları tekerleğe deymeyecek ve eşit uzaklıkta olacak şekilde ayarlanır. Düz bir zeminde a uzaklığı belirlenir. Aks mili sağa-sola hareket ettirilerek ilk gövdenin taban demiri yatay yönde a+13 cm olacak şekilde ayarlanır, sıkıştırılır. Böylece tekerleğin çizi duvarını tırmalayarak yıpranması önlenir. Tarlada ise ilk çizi açıldıktan sonra traktörün arka sağ tekeri çizi sokulduktan sağ-sol paralellik ayarı askı kollarından, ön ve arka paralellik ayarı ise üst bağlantı kolundan yapılarak pulluğun dengeli çalışması sağlanır.

75 18.Yan çeki ayarı.. 75 Asılır tip pulluklarda birçok kulaklı pullukta yan çeki ayarı çolak Mil döndürülerek yapılır. Bazı pulluklarda ise yan çeki ayarı yapan manivelalı kollar bulunur. Dengeli çalışma için direnç noktası, çeki noktası ve pulluğun ağırlık merkezi bir doğru üzerinde olmalıdır. Yan çeki ayarı yapılmamış pulluğun dümenlenmesi zordur!

76 Kulaklı Pulluklar-Çeki gücü Çeki gücü ve çeki kuvveti 76 Bir pulluğun çalışma sırasında gereksinim duyduğu çeki kuvveti (F) ve çeki gücüne (P) ve bu pulluğu çekecek traktörün motor gücüne (Pm) aşağıdaki faktörler etkilidir: İş derinliği (a-dm), iş genişliği (b-dm), gövde sayısı (n), özgül toprak direnci (w-kg/dm 2 ) ve çalışma hızı (v-m/s) ve traktörün etki derecesi veya motor verimi (η/%). O halde : F abnw v P Fv 75 Pm Fv 75η Toprak Pulluk b/a Hafif toprak (kumlu) Kültür toprakları Ağır toprak (killi) Dik kulak 1.3 kültürform 1.41 bükük kulak (yarı, tam) 2-3 Pulluk iş başarısı Bir pulluğun bir günde işlediği alan miktarı iş başarısı (Sda/gün) olarak tanımlanır. İş başarısına toplam iş genişliği (B-m), çalışma hızı (v-km/h), günlük çalışma süresi (h/gün) ve zamandan yararlanma katsayısı (k-%) etkilidir. O halde : S Bvtk

77 Kulaklı Pulluklar-Çeki gücü 77 Örnek problem Her birinin iş genişliği 30 cm olan 2 gövdeli tam bükük kulaklı çekilir tip bir traktör pulluğu (b/a=3) ağır toprak koşullarında 2 m/s hızla çekildiğine göre a)gereksinim duyulan çeki kuvveti ve çeki gücü nedir? Çözüm b=30 cm=3 dm, n=2 adet, v=2 m/s=7.2 km/h, w=80 kg/dm 2 b/a=3 ise a=b/3=1 dm olur. a) F P b) abnw Fv 75 P v F (678.8)(2) 75 (1)(3)(2)( 80) BG kg b)traktör etkinliği %70 olduğuna göre 20 BG deki bir traktör, bu pulluğu söz konusu koşullarda çekebilir mi? Pm 25.8 Fv 75η 20 BG (678.8)(2) (75)(0.70) ÇEKEM EZ 25.8 BG c)günde 10 saatlik çalışma durumunda ve zamandan yararlanma katsayısı %80 olarak alınırsa, bu pullukla çalışmada günde ne kadar alan işlenebilir, belirleyiniz. c) B=nb=(0.3)2=0.6 m ve t=10 h/gün k=%80 S S Bvtk 34.5 (0.6)(7.2) da/gün (10)(0.8) bulunur.

78 Diskli Pulluklar.. 78 Diskli pulluklarda toprak işleyici organlar içbükey çelik disklerden oluşur. Çalışma sırasında diskler toprağa sürtünerek döner ve toprakları keserek parçalarlar. Toprağa kendi ağırlıkları ile batarlar. Diskin yukarısında bulunan sıyırıcı ile diskin içbükey yüzeyi üzerinde kabaran toprak sıyrılarak parçalanır ve karıştırılır. Diskler, toprağı kesmek için az kulaklı pulluklara göre daha az kuvvet gerektirir. Diskin açtığı çizinin tabanı düz olmadığından çizi kesiti daha azdır. Diskli pulluklarda disk çapları cm arasındadır.

79 Diskli Pulluklar.. 79 Diskli pulluğun parçaları : Diskler Sıyırıcı Payanda Sarhoş tekerlek Çatı Askı ve ayar düzenleri Payanda disk çatıya bağlayan organdır. Sarhoş tekerlek ise pulluğun dengeli çalışması için belirli bir açı ile yerleştirilmiş metal tekerlektir.

80 Disk parametreleri.. Bir diskin parametreleri 80 Disk çapı-d İç bükeylik yarıçapı-r Disk derinliği-c Diskin çevre hızı-u Diskin ilerleme hızı-v Yön açısı-α Durum açısı-β Yön açısı : Diskin keskin kenarından geçen düzlemin hareket yönü ile yaptığı açıdır. Durum açısı : Diskin keskin kenarından geçen düzlemin düşey düzlemle ile yaptığı açıdır. Yön açısı arasında değişir. Bu açının artması iş genişliğini artırır. Durum açısı ise15-25 arasında değişir. Durum açısının küçülmesi ile toprağın parçalanması daha fazla olur.

81 İkinci sınıf toprak işleme makinaları 81 İkinci sınıf toprak işleme aletleri Pullukla işlenmiş bir tarlanın özellikle ekim işlemine hazırlanması için pulluktan sonra tarlaya sokulan aletlerdir. Pulluğun oluşturduğu kesekleri parçalayarak tarla yüzeyinin ekime daha elverişli hale getirilmesine ikileme adı verilir. İkinci sınıf toprak işleme makinaları şunlardır : Kültivatörler Ark pullukları (listerler) Toprak frezeleri ve çapa makinaları (rototiller) Tırmıklar Dipkazanlar Boğaz doldurma aletleri Merdaneler Tarla sürgüleri ve Tapanlar Kültivatörler, ikileme ve üçleme diye adlandırılan sürümü yapmada yaygın olarak kullanılan ikinci sınıf toprak işleme aletlerinden olup, basit yapıda makinalardır.

82 İkinci sınıf toprak işleme makinaları 82 İkinci sınıf toprak işleme aletlerinin kullanım amaçları Toprağı yeteri kadar parçalayarak tohum yatağı hazırlamak Nadaslı tarım yönteminde yabancı otları öldürmek ve topraktan buharlaşmayı engellemek suretiyle topraktaki nem birikimini korumak Toprak yüzeyindeki bitki artıklarını parçalamak ve üst toprak katmanındaki organik artıkların toprakla karışmasını sağlamak Kaymak tabakasını karmak ve bazen de toprağı kısmen sıkıştırmak suretiyle daha iyi tav durumunu yaratarak çimlenmeyi hızlandırmak.

83 Kültivatörler 83 Kültivatörler toprağı devirmeden işleyen ikinci sınıf toprak işleme aletleridir. Toprağı devirmeden çalışır. Görevleri : Toprağı yırtmak, kabartmak, parçalamak Yabancı otların köklerini kesmek ve yolmak Toprağı havalandırmak Serpilen gübre ve tohumların üzerlerini toprakla kapatmak Bazı durumlarda anız bozmak Arazi tesviyesi yapmak (meliorasyon) Çeşitleri : 1-Ağır kültivatörler (çizel ve graham pulluğu) 2-Hafif Kültivatörler (kazayağı) 3-Meliorasyon amaçlı kullanılanlar (dipkazan) 4-Özel yapıdaki kültivatörler (Rod-weeder)

84 Kültivatörler 84 Çeki kaynağına göre kültivatörler, elle (insan işgücü) çekilen, hayvanla çekilen ve traktörle çekilen kültivatörler olmak üzere 3 çeşittir : İnsan iş gücü ile çekilen kültivatörler uygulamadan kalkmıştır. Hayvanla çekilen kültivatörlerde iki yada 4 teker üzerinde bulunan çatıya 5-7 ayak konulmuştur. İş genişliği 90 cm civarındadır. Traktörle çekilen kültivatörler diğerlerine göre daha ağırdır.

85 23-Kültivatörler 85 Bir kültivatörün ana parçaları uç demiri İşleyici ayak Çatı Bağlantı ve ayar düzenleri

86 23-Kültivatörler 86 Ağır kültivatörler genellikle Chisel (çizel) ve Graham Pulluğu olarak tanımlanır. Bu aletler toprağı alt üst etmeden birinci sınıf toprak işleme aletleri gibi anız bozmada kullanılır. Bunlarda işleyici organlar ayaklara cıvatalar ile, ayaklar da çatıya yaylı ya da yaysız olarak özel kelepçeli donanımlar ile bağlanmaktadır. Hafif kültivatörler, pulluktan sonra toprağa sokulurlar. Ağırlıkları çekilir tip ağır kültivatörlere göre %40 daha azdır. Bu kültivatörlerde ayaklar çatıya yaylı, yarı yaylı ve sabit olarak bağlanırlar. Ağır kültivatör Hafif kültivatör

87 23-Kültivatörler 87 Asılır tip kültivatörlerde üç nokta askı düzeni (3 point hitch), çekilir tip kültivatörlerde ise makinanın kolayca yol ve iş durumunda gelebilmesi için çatı üzerinde çeşitli ayar ve kontrol mekanizmaları bulunur. Bu ayar mekanizmaları ile : Kültivatör çatısının yatay pozisyonda kalması, Çeki kancasının yüksekliğinin ayarlanması, Her sıradaki ayağın aynı derinlikte çalışabilmesi sağlanır. Asılır tip kültivatörlerden traktörün 3 nokta askı düzenine asılarak çalışan çeşitleri yaygın olmakla birlikte, traktörün iki aksı arasına yandan asılarak çalışan özel kullanım amaçlı çeşitleri de vardır. Özellikle bağ ve bahçe mekanizasyonunda bu tip kültivatörler kullanılabilmektedir.

88 Kültivatörler 88 Dipkazanlar ve dren pullukları Meliorasyon amaçlı kullanılan kültivatörlerden en önemlisi dipkazan denilen aletlerdir. Dip kazanlar toprağı derin işlerler ve taban taşı ya da pulluk tabanı denilen sert ve geçirimsiz toprak tabakasını kırarlar. Titreşimli ya da sabit gövdeli olanları vardır. Dren pulluğu adı verilen çeşitleri de uygulamakta yaygın olarak kullanılmaktadır. Rod-weederler Rod-weederler, işleyici organları toprakla teması olmayan aletlerdir. Ot yolucular olarak bilinene bu makinalarda, yerden belirli yükseklikte ve yere paralel olarak dönen bir çubuk bulunmaktadır. Çubuğa dolanan yabancı otlar bu vesile ile yolunarak daha temiz tarla yüzeyi elde edilir. Rod-weederlerde toprak işleme organı bulunmamasına rağmen bu makinaların ikinci sınıf bir toprak işleme makinası olarak tanımlanmış bulunması ilginçtir.

89 24-Kültivatörler-uç demirleri 89 Asılır tip hafif kültivatörlerde kullanılan uç demirleri şunlardır : a: kazayağı a-c: kanatlı uç demiri b-d-e: dar uç demiri Kanatlı uç demirleri kuru tarım bölgelerinde sıra arası toprak işlemede arzulanan bir uç demiridir. Ortalama kesme genişliği 3-10 cm arasındadır. Ar uç demirlerinin kesme genişliği 6-6 cm civarındadır. Bazıları çift taraflı bilendiğinden aşındıkça yönleri değiştirilerek kullanılır. Uç demirleri karbonlu çelik saçtan kesilip preslenerek yapılır. Dar uç demirleri 7-10, kazayakları 3-6 mm kalınlığındadır. Keskin kenarları 500 BDS olacak şekilde sertleştirilmektedir.

90 24-Kültivatörler-uç demirleri 90 Makinanın çeki kuvveti ve çeki gücüne etki eden faktörlerin başında toprak özellikleri ile birlikte makinanın ayak yapısı ve uç demiri açıları gelmektedir. Bir kazayağında, toprağın etkili bir şekilde parçalanmasına etki eden dört tip tasarım açısı vardır : 1-göğüs açısı (α) 2-parçalama açısı (δ) 3-kama açısı (λ) 4-boşluk açısı (ε) 5-ağız açısı Göğüs açısı, toprağın uç demiri üzerinde yükselerek parçalanmasını sağlar. Kazayaklarında bu açı en fazla 30º civarındadır. Yaylı ayaklara sahip kültivatör uç demirlerinde göğüs açısı 20º civarında olmalıdır.bunun başlıca nedeni çalışma sırasında geriye esneyen ayak yüzünden bu açı değerinin daha da büyüyerek çeki kuvvetini artırmasıdır.

91 24-Kültivatörler-uç demirleri 91 Toprağın parçalanmasına etkili bir diğer açı da parçalama açısıdır.parçalama açısı, uç demirinin göğüs kısmından teğet geçen düzlem ile, toprak yüzeyinden geçen düzlem arasındaki açıdır. Bu açı kama açısı ile boşluk açısının toplamına eşittir. Kesme açısına bazen ağız açısı da denilmektedir. Küçük kesem açısına sahip kazayakları ile yabancı otların kesilerek yok edilmesi daha iyi yapılmaktadır. Bir kazayağında standart açılar Göğüs açısı (α) 13-30º Parçalama açısı (δ) 18-30º Kama açısı (λ) 12-15º Boşluk açısı (ε) 6-15º Ağız açısı (2γ) 70-90º

92 92 Kültivatörler-Ayaklar Kültivatör ayakları : Uç demirlerini üzerinde taşıyan ve bunları çatıya bağlayan organlardır. Üç çeşidi vardır : 1-yaylı, 2-yarı yaylı 3-sabit (yaysız)ayaklar a : yaylı kültivatör b-c :yarı yaylı kültivatör d-e :sabit ayaklı kültivatör

93 Kültivatörler-Ayaklar 93 a : yaylı kültivatör b-c :yarı yaylı kültivatör d-e :sabit ayaklı kültivatör Yaylı ayaklar, ayağı çatıya birleştiren ve genelde silme denilen esnek metalin S şeklinde kıvrılıp bükülmesi ile elde edilir. Ayrık otları tarafından basılmış tarlalar için uygundur. Bu tür ayaklar en fazla 10 cm esneyecek şekil tasarlandığından, bu değerin üzerindeki esnemelerde kalıcı deformasyonlar ortaya çıkabilmektedir. Yarı yaylı ayaklar yarım yaylı ayaklar olarak ta tanımlanmıştır. Yaylı ayaklara göre daha sert ve ağır toprak koşullarında kullanılır.bu ayaklarda uç demirinin bağlandığı bölgenin üst kısmı sabit yapılır. Yaylar gövde üzerinde olduğu gibi, ayrı olarak helisel yaylar olacak şekilde de tasarlanır. Yarı yaylı kültivatörlerde iş derinliği en fazla 15 cm, ayakların yüksekliği hafif kültivatörlerde cm, ağır kültivatörlerde cm arasındadır.

94 Kültivatörler-Ayaklar 94 Çekilir Tip Kültivatörler Ayak Tipi Önemli parametreler a b g F i Kazayağı ve yarı yaylı ayak Kazayağı ve yaysız ayak Dar uç demiri ve yaysız ayak Asılır Tip kültivatörler Yaylı ayak, değiştirilebilir uç demiri Kazayağı, yarı yaylı ayak Kazayağı, yaysız ayak a-iş derinliği (cm), b-ayak izleri arasındaki uzaklık (cm) g-birim iş genişliği başına düşen kültivatör ağırlığı (kg/m) F-bir ayağa gelen çeki direnci (kg) i-ortalama ayak sayısı (adet)

95 Kültivatörler-Ayaklar 95 Kulaklı pulluklarda olduğu gibi makinanın tüm organları çatı tarafından taşınır. Makinanın çeki kaynağına bağlantısı çeki kancası ile yada 3 nokta askı düzeni ile yapıldığından bu organlar çatı üzerinde yer alır. Ayakların çatı üzerine dizilişlerinin toprak işleme tekniği açısından büyük önemi vardır. Toprakta meydana gelen bozulma mekanizmasına göre yandaki şekil dikkate alınarak aşağıdaki bağıntı yazılabilir : A = w 2aTan( ) 2 Cos(α + ρ) + b k Eşitlikte a : iş derinliği (cm), b k :bir ayağın kesme genişliği (cm) w:toprağın yanal yöndeki yer değiştirmesine ilişkin açı değeri, α ve ρ ise sırasıyla uç demiri göğüs açısı ile toprakla metal arasındaki sürtünme açısıdır Sürtünme açısı değeri en fazla 45º olabilmektedir. Şekildeki b ise örtme payıdır.

96 Kültivatörler-Ayaklar Örtme payı dikkate alındığında ayak sayısı n olan bir kültivatörün etkili iş genişliği şu formülle bulunur : B = n(bk)-(n-1) Δb 96 Ayaklar arası mesafe olan C değerinin hesapla bulunan A değerinden fazla olması durumunda örtme payı oluşmaz. Bu istenmeyen durumu ortadan kaldırmak için ayaklar çatıya yüksekliği az olan kültivatör ayakları için örtme payının 4-6 cm, fazla yüksek olan ayaklar için ise 6-8 cm olacak şekilde bağlanmalıdır. Birbirinin ardı sıra dizilen ayaklarda, ayaklar arası uzaklığın değeri l+lo değerinden az olması durumunda tıkanmalar yaşanmaktadır. Yabancı otların kesilerek yok edilmesinde kullanılan kültivatör ayaklarında ise kesme genişliği ayaklar arası mesafesi olan C değerinden daima fazla tutulmalıdır. Genel bir kural olarak ayakların çalışma derinliği (a), ayaklar arası uzaklıktan az olamaz.ayaklar arası mesafe (A) hiçbir zaman 10 cm den az tutulmayacağından bu yönde bir tıkanma söz konusu değildir.

97 Kültivatörler-çeki kuvveti 97 Çok genel bir tanımlama ile iş genişliği B olan bir kültivatörün çalışma derinliğine bağlı olarak gereksinim duyduğu çeki kuvveti şu eşitlikle bulunur: Px = qb Burada, Px traktör tarafından uygulanan çeki kuvveti (kg) B, kültivatörün efektif iş genişliği (m) ve q ise (kg/m) olarak özgül kesme direncidir. Özgül kesme direnci, kültivatörlerde birim iş genişliğine düşen direnç olup tabloda belirtilmiştir. Normal koşullarda iş derinliği arttıkça özgül kesme direnci de artmaktadır. İş derinliği (cm) q (kg/m)

98 Toprak frezeleri 98

99 Toprak frezeleri 99 Toprak frezeleri, titreşimli dipkazanlar ve kuyruk mili tırmıkları ile birlikte hareketini traktörün kuyruk milinden alarak çalışan toprak işleme aletlerindendir. Birçok kaynakta toprak frezelerine rototiller veya rotovatör adı verilir. Bu makinalar aynı zamanda büyüklüklerine göre çapa ya da ara çapa makinası olarak ta bilinmektedir. Gerçekte, bahçe mekanizasyonunda kullanımları yaygın olmasına rağmen, tarla mekanizasyonunda da kullanımı yaygınlaşmaya başlamış, hatta ileri ülkelerde azaltılmış toprak işleme (minimum toprak işleme) tekniklerinin uygulanmasında en çok aranılan aletlerden olmuşlardır. Toprak frezeler ile yapılan toprak işlemede nominal motor gücünden %60- %80 oranında yararlanılır. Ayrıca, bıçakların dönme yönüne göre toprak işleme aletleri içerisinde negatif çeki kuvvetine gereksinim duyan tek makinadır. Toprak frezeleri pulluğa göre toprağı 7 kat daha fazla parçalayarak karıştırır.organik artıklar iyi parçalanır ancak toprağa gömülmeden savrulur. Böylece humus oluşumu toprakta gecikir. Kuru tarım bölgelerinde toprak erozyonuna neden olacak toprak yapısı kazandırması nedeniyle bu bölgelerde kullanılması önerilmez.

100 Toprak frezeleri 100 Toprak frezesi döner tırmık kombinasyonu

101 Toprak frezeleri 101

102 27-Toprak frezeleri 102 Toprak frezelerini oluşturan parçalar : 1-Çatı 2-İşleyici ayaklar (rotor, bıçaklar,freze mili) 3-Hareket iletim düzeni (dişli kutusu, mafsallı şaft) 4-Kontrol ve ayar mekanizmaları (kızaklar, askı sistemi)

103 Toprak frezeleri 103 (a) Doğru yönlü (yukarıdan aşağı) (b) zıt yönlü (aşağıdan yukarı) toprak frezeleri Özellik Doğru yönlü Zıt yönlü Toprağa çarpma etkisi fazla az Negatif çeki fazla yok Toprağı parçalaması fazla Çok çok fazla Humus oluşumunu hızlandırma normal fazla

104 Toprak frezeleri 104 (a) Doğru yönlü (yukarıdan aşağı) (b) zıt yönlü (aşağıdan yukarı) toprak frezeleri Vc : Rotordaki bir bıçağın ucunun çevre hızı (m/s) Vc πrn 30 ve λ Vc Vf Vf : Makinanın ilerleme hızı (m/s) R : Rotor yarıçapı (m) N :rotor devri (d/dak) λ : hızlar oranı (doğru yönlü frezelerde 2 ile 9 arasında)

105 Toprak frezeleri-bıçaklar 105 l 60Vf n l : bir freze bıçağı tarafından kesilen toprak şeridinin kalınlığı Vf. Makinanın ilerleme hızı (m/s) N : rotor devri (d/d) ξ: plakalara bağlı bıçak sayısı Freze Bıçakları Yaylı çengel kanca yayvan Sabit C tipi L tipi (a) yaylı (b) sabit

106 Toprak frezeleri-bıçaklar 106 Yaylı bıçaklar bahçe frezelerinde görülür. Çengel, kanca ve yayvan bıçaklar olmak üzere üç çeşidi vardır. Çalışma sırasında iyi titreştiği için yabancı otlarla sarılmış tarlalarda çok iyi performans gösterir. Yabancı otlar kök bölgesinden koparılarak savrulurlar. Toprağı çok fazla parçaladığından kurak bölgelerde kullanılması büyük özen gerektirir. Tarla mekanizasyonunda kullanılan toprak frezelerinde ise sabit bıçakların kullanımı yaygındır. Bunların L şeklinde 90 bükülmüş tipi ile C şeklinde kıvrılmış tipi vardır. Bıçaklar özel emniyet somunları ile rotora bağlanmışlardır.anız ve yabancı otların bu kesilip parçalanarak toprağa gömülmesi, bu bıçaklarla daha iyi yapılmaktadır. Bıçaklar yüksek mangan çeliğinden yapılır, sert kısımlarının ortalama sertlik dereceleri 500 BSD civarındadır.

107 Toprak frezeleri-çatı 107 Çatının görevi bütün elemanları bir arada tutmaktır. Çatıda, aletin arka bölgesinde, kesilen toprakların etrafa savulmasını önlemek için elastik malzemeden çoğu kez de sac malzemeden yapılmış bir koruyucu kapak bulunmaktadır. Çatı sac malzemeden yapılmış olup üzerinde ayrıca, freze milinin yataklandığı bölümler ile bu mile hareket ileten elemanlar bulunmaktadır. Derinlik ayarında kullanılan kızaklar ile makinanın traktöre bağlantısında kullanılan askı sistemi ve mafsallı şaft girişi çatı üzerinde bulunan diğer organlardır. Freze miline hareket milin ortasından ya da yan tarafından iletilir. Standart kuyruk mili devri olan 540 d/d lık devir bir dişli kutusu aracılığı ile 1/3 veya 2/3 oranında düşürüldükten sonra kayış-kasnak veya zincir-dişli sistemleri yardımı ile freze miline iletilir. Büyük güçlü frezelerde freze miline hareket yan taraftan yapılır. Sıraya ekilmiş çapa bitkilerdeki sıra aralarının işlenmesinde kullanılan toprak frezelerinde her sıra arası için bir rotor ünitesi bulunabilmekte ve bu üniteler hareket ortadan iletilmektedir.

108 Toprak frezeleri-çeki kuvveti ve çeki gücü 108 Zıt yönlü frezeler uygulamada çok az kullanıldığından, toprak frezelerinde çeki kuvveti ve çeki gücü hesapları doğru yönlü frezeler için yapılır. Bir freze bıçağı sikloid bir eğri üzerinde hareket ederek kesilen toprak dilimi içerisinde yatay (Fx) ve düşey (Fy) bileşenleri olan kesme direncine (Fu) maruz kalır. Kesme direncinin büyüklüğü sıfırdan başlar, ve bıçak dilim içerisinde ilerledikçe artar ve bir noktada maksimum değerine ulaşır. Kesme işi tamamen bittikten sonra bıçak boşa çıkacağı için direnç yeniden sıfıra düşer. Dairesel hareket yapan freze bıçağının ucundaki Fu gerçekte toprağın kesilme direncinden kaynaklanan çevre kuvveti olup aynı zamanda statik (Fs) ve dinamik (Fd) kuvvet bileşenlerinden oluşmaktadır. Bir başka deyimle : Fu Fs Fd

109 Toprak frezeleri-çeki kuvveti ve çeki gücü Fs 10 Vf Vc abas abad 109 Çevre kuvvetinin sayısal büyüklüğü, freze miline gelen torkun rotor yarıçapına oranlanması ile bulunur. Fs ve Fd statik ve dinamik bileşenler, Vf ve Vc makinanın ilerleme hız ile bıçak ucunun çevre hızları (m/s), a ve b iş derinliği ve iş genişliği (dm), As ve Ad ise statik ve dinamik iştir. Statik iş, kg/dm 2 cinsinden özgül toprak direncine (ωo) bağlıdır. Dinamik iş ise bıçak ucunun çevre hızı ile dinamik iş katsayısından giderek hesaplanır. Dinamik iş katsayısına dinamik direnç katsayısı da denilmektedir. Fd 10 Vf Vc As ωoco 10 Ad a 2 uvc 1000 PT Fu Vc 75 T R Eşitliklerde : ωo-özgül toprak direnci (kg/dm 2 ), Co-statik iş katsayısıdır. Aynı şekilde, au-dinamik özgül iş katsayısı (kgs 2 /m 4 ) olup tabloda bu değerler verilmiştir. Ayrıca: P T frezenin güç gereksinimi (BG), Vc bıçak çevre hızı (m/s), η T ve η R sırasıyla iş yapma yeteneği ile güç rezerv katsayıları olup bu değerler %70-%90 arasında değişmektedir.

110 Toprak frezeleri-çeki kuvveti ve çeki gücü Özellik ωo (kg/dm 2 ) Hafif topraklar Orta-ağır topraklar Ağır topraklar Çok ağır topraklar Tür Bıçak türü İş derinliği a(cm) Dilim boyu l(cm) Toprak yapısı Co au (kgs 2 /m 4 ) Toprak frezesi Açılı bıçak Tarla Toprak frezesi Açılı bıçak Çayır Toprak frezesi Açılı bıçak Çayır Toprak frezesi Bükük bıçak Tarla / çayır Döner kıyıcı kıyıcı Tarla Karıştırıcı pulluk Bükük bıçak Tarla

111 Tırmıklar 111

112 Tırmıkların kullanım amaçları Tırmıklar, ikileme ya da üçleme amacı ile kullanılan ve iş derinliği az olan aletlerdir. kesekleri parçalar, yüzey tesviyesi yapar, Anız bozar, yabancı otları yolar ve toprağa gevşek bir yapı kazandırarak yağış sularının toprakta tutulmasını sağlar. Yağışlardan sonra oluşan kaymak tabakasını kırar Çayır topraklarında toprağı çizerek yırttığından bitki köklerinin havalanmasını sağlar Tarla yüzeyine bırakılmış tohum ve granül gübrenin toprağa iyice karışmasını sağlar. Bu nedenle, bazı ekim makinalarının arkasına bağlanarak, ekim makinasının etkinliğini artırır. 112

113 Tırmık çeşitleri 113 Tarımda toprak işleme amaçlı kullanılan tırmıklar,başlıca iki ana gurupta incelenebilmektedir: 1-Sabit gövdeli tırmıklar 2-Titreşimli tırmıklar Sabit gövdeli tırmıklarda işleyici organlara traktör kuyruk milinden hareket iletimi gibi bir durum söz konusu değildir. Aynen kültivatör ve pulluklarda olduğu gibi traktörün üç nokta sakı sistemine asılarak ya da birbiri ardına bağlanarak çekilirler. Titreşimli tırmıklarda ise makinanın toprak işleme organları toprak frezelerinde olduğu gibi traktör kuyruk milinden hareketini alarak çalışır. Bu makinalar da çekilir ya da çoğunlukla asılır tiptedir.

114 Sabit gövdeli tırmık çeşitleri 114 Uygulamada yaygın olarak kullanılan sabit gövdeli tırmıklar 3 çeşittir: 1-Dişli tırmıklar 2-Diskli tırmıklar (diskarolar) 3-Döner tırmıklar

115 Dişli tırmıklar 115 Dişli tırmıklar, dişlerin çatı üzerinde yer alış biçimlerine göre çeşitli şekillerde olabilmektedir. Bunlar şöyle sıralanabilir. 1-düz bağlantılı tırmıklar (a) 2-eğik dişli tırmıklar (f) 3-eklemli tırmıklar-parçalı tırmıklar (g) 4-yaylı tırmıklar (c) 5-tarla fırçaları (j) 6-yıldız döner tırmıklar (h) 7-asma kürekli tırmıklar (d) 8-tırnaklı döner tırmıklar (e) 9-diğer özel dişli tırmıklar

116 Dişli tırmıklar 116 Dişli tırmıklar, işleyici organları çeşitli geometrik biçime sahip kesitlerdeki tırmık dişlerinin bir düzen içerisinde bir çatı üzerine dizilerek yapılmış, toprak yüzeyini düzelten ve minimum toprak işleme tekniğinde de farklı alet kombinasyonları içerisinde yer alabilen önemli toprak işleme aletleridir. Dişli tırmıklar konstrüksiyon olarak 2 alt başlık içerisinde incelenebilir: 1- Yaylı tırmıklar 2-Ağ tırmıkları Yaylı tırmıklar engebeli ve taşlı koşullarda iyi çalışır, işleyici organları silmeden kıvrılarak yapılmış yay olduğundan iyi titreşerek toprağı iyi parçalar ve engellerden kolay kurtulur. Yabancı ot kökleri ise daha iyi yolunur. Ağ tırmıkları çelik tellerden yapılmış çerçeve blokları şeklindedir. Arazi yüzeyindeki dalgalanmalara iyi uyum gösterir. Ekimden önce ve ekimden sonraki yabancı otların fiziksel mücadelesinde başarı ile kullanılır.

117 Dişli tırmıklar 117 Diş Çeşitleri : 1-keski diş 2-kare kesitli düz diş 3-kare kesitli kıvrık diş 4-yuvarlak kesitli kıvrık diş 5-kare kesitli ucu kısmen kıvrık diş 6-yuvarlak kesitli ucu kısmen kıvrık diş 7-yuvarlak kesitli ucu sivriltilmiş diş 8-kaşıkçıklı diş 9-bıçak diş Dişli tırmıklarda, işleyici organlar olan tırmık dişleri çeşitli geometrik biçime sahiptir. Diş kesitleri ise yuvarlak, kare, üçgen, elips gibi değişik olabilmektedir. Kare kesitli dişler çatıya kare kesitinin köşegenleri doğrultusunda çekilecek şekilde yerleştirilir. Mukavemet açısından dayanıklı olması nedeniyle, kare kesitli tırmık dişleri yaygın olarak kullanılmaktadır. Bükük dişlerde büküntü uzunluğu (ucun eksenden sapması) en fazla iş derinliği kadar olmaktadır.

118 Dişli tırmıklar 118 Diş Çeşitleri : 1-keski diş 2-kare kesitli düz diş 3-kare kesitli kıvrık diş 4-yuvarlak kesitli kıvrık diş 5-kare kesitli ucu kısmen kıvrık diş 6-yuvarlak kesitli ucu kısmen kıvrık diş 7-yuvarlak kesitli ucu sivriltilmiş diş 8-kaşıkçıklı diş 9-bıçak diş Kare kesitli diş toprağı iyi parçalar Yuvarlak kesitli diş yabancı otları yolmakta kullanılır Yarı kare yarı yuvarlak kesitli dişler toprağı parçalarken yabancı otları yolarlar Keskin kenarlı elips ve üçgen kesite sahip olan tırmık dişleri ile kaşıkçıklı dişler toprağı iyi kestiklerinden ağır bünyeli (killi) topraklarda kullanılır.

119 Dişli tırmıklar 119 Dişli tırmıklarda dişler çatıya º arasında ayarlanabilir olacak şekilde cıvatalı bağlantılarla sabitleştirilir. Aşınmaların olmaması için dişlerin toprağa batan kısımlarının sertliği BSD olacak şekilde sertleştirilmektedir. Dişlerin çatıya dizilmesinde ayrıca, tıkanmaların önlenmesi açısından diş aralıklarının eşit olmasının büyük önemi vardır. Dişleri eşit aralıklı ve eşit derinliğe batabilecek şekilde dizilmiş tırmıklarda çeki doğrultusu tırmığın ağırlık merkezinden geçmekte ve böylece çeki performansı artarak dengeli çalışma sağlanmaktadır. Çatılar tırmık dişlerinin hareket yönüne dik ve hareket yönünden belirli açı (α 1 ve α 2 ) yapacak şekilde profillerden oluşan kafes şeklinde olup kafesin düğüm noktalarına dişler yerleştirilecek şekilde tasarlanmaktadır. Çatılar genelde zikzak çatı, S çatı, üçgen çatı ve paralel kenar çatı olmak üzere değişik biçimlerde yapılır. Çatı lamaları hareket yönünde 5, hareket yönüne ise dik olacak şekilde 7 sıradan fazla yapılmamaktadır. Dişli tırmıklarda iş genişliğinin artırılması kafes yapıdaki çatıların zincirlerle birbirine bağlanması ile sağlanmaktadır. Tırmık dişleri kendi ağırlığı ile toprağa battığından bu makinalarda derinlik ayarı bulunmaz. Dişli tırmıkların çalışma derinliği 3-10 cm olup diş başına düşen ağırlıkları hafif makinalarda kg, orta ağır makinalarda kg ve ağır tırmıklarda ise kg arasındadır.

120 Dişli tırmıklar 120 Dişlerin çatıya dizilmesinde,çalışma derinliği ile dişler arası uzaklığın birbiri ile uyumlu olması gerekir. Dişler birbirine ne örtme payı yaratacak kadar yakın, ne de dişler arasında işlenmemiş alan oluşacak kadar uzak olmamalıdır. O halde : t = d+2atanρ Burada ; bo = d+2a +c a : iş derinliği (cm) b o : iki diş arasındaki optimum uzaklık (cm) t : bir tırmık dişinin etki genişliği (cm) d : tırmık dişinin kalınlığı veya çapı (cm) ρ : toprağın deformasyon açısı (yaklaşık 45º)

121 Dişli tırmıklar 121 Tırmık Adı Tipi a(cm) b 1 (cm) b o (cm) G z (kg) F 2 (kg/cm) F 1 (kg/cm) i(adet) Hafif Dişli Tırmık Orta Ağır Eğik Dişli T. Hafif Ayarlı dişli T. Orta ağır Ağır Eklemli tırmık Ağır Parçalı tırmık Çayır Yaylı dişli T. Tarla Çayır Hafif Ağır tırmık Orta Ağır Tarla fırçası Asma tip Yıldız döner T Yassı Yuvarlak Asma kürekli Tek etkili Çift etk Tırnaklı döner tahriksiz x2

122 Diskli tırmıklar 122 Diski tırmıklarda işleyici organlar disktir. Disk çapı cm arasındadır. Ağır yapılı makinalarda bu değer 65 cm ye kadar çıkabilir. Ülkemizde hafif yapılı diskli tırmıklara diskaro ağır yapılı diskli tırmıklara ise goble disk denir. Diskli tırmıklarda disklerin durum açısı sıfır deredir. Bazı kaynaklarda bu makinalara anız bozma pullukları da denilmektedir. Diskler düz yüzeyli ya da kertiklidir. Kertikli disklerde toprağın parçalanması daha fazladır. İkinci sınıf toprak işleme aletleri içerisinde oldukça geniş toprak nemi sınırları içerisinde kullanılabilirler. Bazı durumlarda pulluk gibi birincil toprak işleme amacı ile kullanılırlar. Pulluktan önce ve pulluktan sonra kullanılması ile daha homojen ve düzgün yüzeyli tohum yatağı elde edilmektedir.

123 Diskli tırmıklar 123 Diskli tırmıklarda 4-12 adet disk bir mil üzerine guruplar oluşacak şekilde bağlanarak çatıya ayarlanabilir bir şekilde yataklanır. Bu disk gurubunun her birine batarya denir. Diskli tırmıklarda yön açısı bataryaların konumunun değiştirilmesi ile yapılır. Yön açıları 0-35º arasında değişir. Uygulamada diskli tırmıklar tek etkili ve çift etkili tırmıklar olmak üzere iki gurupta incelenir. Tek etkili tırmıklarda toprak bir kez işlenirken, çift etkili tırmıklarda iki kere işlenir. Çift etkili tırmıklar o halde çift sıralı tırmıklardır. Tek etkili diskli tırmıklardaki bataryalardaki disklerin yönleri, birbirine göre ters dizilmişlerdir. Bu durum çalışma sırasında oluşan yanal kuvvetleri dengelemek içindir.

124 Diskli tırmıklar 124 Tek etkili diskli tırmıkların iş genişlikleri çift etkililere göre fazladır. Meyve bahçelerinde bağ ve bahçelerde kullanılır. Çift etkili diskli tırmıklarda 2 yada 4 adet batarya bulunmaktadır. İki bataryalı çift etkili tırmıklara V tipi tırmık, dört bataryalı çift etkili tırmıklara ise tandem adı verilir. V tipi tırmıklara offset tırmıklar da denilmektedir. Offset tırmıklada iki batarya aralarında 40 olacak şekilde birbiri ardı sıra çekilebilecek yapıda tasarlanmıştır. Çift etkili tırmıklarda dengeli çalışmak için ön ve arkadaki bataryalarda bulunan disklerin yönleri birbirine göre ters dizilmişlerdir. Ülkemizde asılır tip çift etkili diskli tırmıklar yaygın olarak kullanılır. Bunların yön açıları 18-24º arasında değişebilmektedir. Çekilir tip çift etkili diskli tırmıklarda ise disklerin yön açısı konstrüktif olarak 0-20º arasında değişmektedir. Disk çapları ise cm arasındadır.

125 Diskli tırmıklar 125 Tırmık adı Tipi a (cm) b 1 (cm) b o (cm) g z (kg) f 1 (kg/cm) γ(º) Tek etkili T. çekilir Tek etkili yüzey T. Tek etkili Asma Çift etkili Diskli Yana kaçık T. Çift etkili Parçalı T. çekilir Simetrik asimetrik Hafif Ağır Yarı asma Asma Turbo

126 Döner tırmıklar 126 Resimde görüldüğü gibi Rototiller ve diğer bazı toprak işleme aletlerinin arkasına bağlanabilen döner tırmıklar çalışma sırasında kendiliğinden dönerek çalışarak tırmıklama ve kısmen de toprağı bastırma işlemi yapar. Bu özelliği nedeniyle çoğu kaynaklarda merdane tırmık olarak olarak tanımlanmıştır. Yapı olarak hareket yönüne dik olarak konumlandırılmış 2 ya da daha fazla sayıda mil ve bu millere bağlı toprak işleme organlarından oluşur. Alet çalışma sırasında kendiliğinden döndüğünden tıkanma sorunları yoktur. Çalışma derinlikleri ağırlıkları ile artar. Bu nedenle tırmık çatıları ek ağırlıklara ile donatılmaya uygun yapılmaktadır.

127 Döner tırmıklar 127 Döner tırmık çeşitleri : 1-yıldız döner tırmık 2-düz çubuklu döner tırmık 3-Eğik çubuklu döner tırmık 4-Sarmal çubuklu döner tırmık 5-Dişli döner tırmık 6-Kanatlı döner tırmık

128 Döner tırmıklar 128 Döner tırmık çeşitleri : (a) yıldız döner tırmık (b)düz çubuklu döner tırmık (c)eğik çubuklu döner tırmık (d)sarmal çubuklu döner tırmık (e)dişli döner tırmık

129 Titreşimli Tırmıklar 129

130 Titreşimli Tırmıklar 130 Titreşimli tırmıklara kuyruk mili tırmıkları adı da verilir lı yıllardan bu yana kullanılmaktadır. Ancak ülkemiz de kullanımı son 5 yılda artmıştır. Toprak frezeleri gibi kesme değil çarpma etkisi ile çalışırlar Makinanın işleyici organları yine Toprak frezeleri gibi hareketini traktörün kuyruk milinden alır ancak toprak frezelerinden farklı olarak, tırmık dişleri toprak yüzeyine paralel bir düzlem içerisinde dönerler. İşleyici organlarını devri dişli kutusundaki hareket iletim oranının değiştirilmesi ile sağlanır. Minimum toprak işleme tekniklerinin uygulanmasında alet kombinasyonları içerisinde yaygın yer almaya başlayan makinalardır. Titreşimli tırmıkların genişliği az ve yapılarının basit olması nedeniyle ekim işinde ekim makinaları ile birlikte de kullanılarak tek geçişte ekim yapılmasını sağlarlar.

131 Titreşimli Tırmıklar 131 Tarımda yaygın olarak kullanılan kuyruk mili tırmıkları traktörün 3 nokta askı sistemine bağlanarak çalışırlar. Bu yüzden hantal ve ağır yapılı değillerdir. Böylece çekilir tip kuyruk mili tırmıkları uygulamada yoktur. İşleyici organların özelliklerine göre 3 çeşit titreşimli tırmık vardır : 1-Sarsıntılı tırmıklar (a) 2-Sallantılı tırmıklar 3-Döner başlıklı kuyruk mili tırmıkları (Dik freze) (b)

132 Sarsıntılı tırmıklar 132 Sarsıntılı tırmıklarda tırmık dişleri birbirine paralel ve harekat önünde dik olarak konumlandırılmış 2 adet lama üzerine dizilmiştir. Lamalar, traktör kuyruk milinden hareketini alarak sağa-sola zikzaklar çizerek toprak işler. Uygulamada 3 ve 4 adet lamalı makinalar vardır. İki sıralı makinalarda kuyruk mili devri 1/3 oranında düşürülerek lamalara iletilir. Lamaların ileri-geri gidebildiği noktalar arasındaki uzaklığa strok uzunluğu ya da sarsıntı yolu uzunluğu denilmektedir. 3 veya 4 lamalı tırmıklarda lamaların strok uzunlukları farklı olabilmektedir. Bu makinalarda genellikle daha geride bulunan lamalarda daha fazla sarsıntı yolu uzunluğu oluşmaktadır.

133 Sarsıntılı tırmıklar 133 Sarsıntılı tırmıklarda tırmık dişleri sabit gövdeli tırmık dişlerine benzer. Bu makinalarda kare kesitli, düz yada uçları öne bükülmüş dişler yaygın olarak kullanılır. Dişlerin uzunluğu 30 cm olduğundan sarsıntılı tırmıkların iş derinliği 25 cm ye kadar çıkabilir. Dişler arası uzaklık iki sıralı lamalı tırmıklarda 8 cm, çok sıralı lamalı tırmıklarda 5-6 cm dir. Genel olarak iş genişliği m arasıdadır. Ancak bağ ve bahçe işleri için iş genişliği 80 cm olan tırmıklar da vardır. Çalışma hızları ortalama 5 km/h civarındadır.

134 Sallantılı tırmıklar 134 Sallantılı kuyruk mili tırmıkları kısmen toprak frezelerini andırır. Bu makinalarda bir mil üzerine 25 cm aralıklar ile dizilmiş ve her birinin üzerinde 10 adet diş bulunan yuvarlak tablalar vardır. Tablalar, tırmık mili üzerinde belirli bir açı yapacak şekilde eğik olarak yataklandırılmıştır. Tırmık mili traktör kuyruk milinden mafsallı şaft aracılığı ile alınan güç sayesinde belirli bir açı ile döndürülür. Dönen mil üzerinde eğik olarak yataklandırılmış tablalar yalpalayarak döner ve oluşan sallantı ile tırmık dişleri toprağa batarak, karıştırma işlemi yapar. Hareket iletimi, kuyruk mili devrinin 1/3 oranında bir dişli kutusu tarafından düşürülerek yapılmakta, çoğu kez yandan zincir dişli sistemi ile tırmık miline verilmektedir.

135 Döner başlıklı kuyruk mili tırmıkları 135 Tırmık dişleri toprak yüzeyine dik bir eksen etrafında döner. Son yıllarda dişlerin yerini sert ve kalın bıçaklar almıştır. Bu nedenle bazı kaynaklarda bu makinalara dik freze adı da verilmektedir. Bıçaklara harekete, traktör kuyruk milinden mafsallı bir şaft aracılığı ile alınarak iletilir. Kuyruk mili devri bir dişli kutusunda 1/2 oranında düşürülür. Genelde çatının ortasından hareket iletimi yapılır. Bıçakların bağlı bulunduğu tablalar birbirine göre ters yönde döndüklerinden toprağı parçalama ve karıştırma etkinliği bu makinalarda oldukça yüksektir. Makinanın iş genişliği m, bıçakların uzunluğu ise 25 cm ye kadar çıkabilmektedir. Ekim makinası ile birlikte kullanılan kombinasyonları vardır.

136 Diğer Toprak işleme makinaları 136

137 Diğer Toprak işleme makinaları 137 Bu ders kapsamında toprak işleme amaçlı kullanılan diğer makinalara yer verilmektedir. Bu makinalar şu şekilde sıralanabilir : Toprak sıkışıklığı ve Dipkazanlar Freze pullukları Listerler ve boğaz doldurma makinaları Merdaneler Tarla sürgüleri-tapanlar

138 Toprak sıkışıklığı Tarla trafiğinin yoğun olması sonucu toprağın derinliklerinde oluşan sıkışık toprak katmanlarına hardpan veya pulluk tabanı adı verilir. Yoğun tarla trafiği ve ağır makinaların mekanizasyon zincirinde yer alması, nemli koşullarda yapılan toprak işleme, aşırı hayvan otlatma, ayarları iyi yapılamamış toprak işlem aletlerin kullanılması en önemli toprak sıkışıklığı etkenleridir. 138 Optimum ürünün yetişmesine olanak sağlayan toprak hacimsel olarak %25 su, %25 hava içerir. Bu hava-su oranına gözenek hacmi de denir. Kalan % 50 ise %45 minerallerden ve % 5 organik maddelerden oluşur. Sıkışma; toprak içerisindeki boşluklardan havanın uzaklaşması ve böylelikle toprak havası hacminin azalmasıdır. Topraktaki gözeneklerin oranı %35 ve daha aşağılara düşerse zararlı toprak sıkışması ortaya çıkar. Toprak kendi ağırlığı veya dış yüklerle, yapı dayanımından fazla yüklenirse yapay sıkışma ortaya çıkar. Bu sıkışma şekli toprağın alt ve üst katlarında görülebilir. Alt toprak sıkışması, bitki büyümesine olan etkisi yönünden daha sakıncalıdır. Bir toprağın sıkışabilirliği, toprağın nem içeriğine ve içerdiği kum, silt, kil ve organik madde gibi katı parçacıklarının miktarına bağlıdır.

139 Toprak sıkışıklığı Tarım makinalarının toplam ağırlıkları, aks ve tekerlekleri üzerindeki ağırlık dağılımları, 139 Tekerlek tiplerinin toprak sıkışmasına etkileri farklıdır. Örneğin; tırtıl tekerlek, lastik tekerleğe göre toprağı daha az sıkıştırır. Çünkü temas yüzeyi fazladır. Tarım araçlarının aynı izlerden gidiş sayılarının artmasıyla toprağın sıkışmasının artacağı, çalışma hızlarındaki artışla ise sıkışmanın azalabileceği ortaya konmuştur. Yoğun tarla trafiğine bağlı olarak tarlanın fazla çiğnenmesi. Örneğin, dar sıra ekimi yapılan bitkilerin tohum yatağının hazırlanmasında toprak yüzeyinin %90 ı traktörle çiğnenmekte, hasat sırasında çiğneme %35 ve balyalama sırasında %60 olmaktadır. Toprak yapısı ve nemi sıkışmaya etkilidir. Sıkışma ağır topraklarda daha büyük değerlerdedir. Aynı toprakta nem içeriği arttıkça sıkışma da artmaktadır. Toprak nem içeriği arttıkça aynı değerdeki bir sıkışma için gerekli dış kuvvetlerin değeri düşmektedir Aşırı hayvan otlatma ile toprak yüzeyindeki bitki örtüsünün azalması. Ayarları iyi yapılamamış toprak işlem aletlerin kullanılması (pulluk tabanı oluşumu)

140 Toprak sıkışıklığı 140 Toprağın boşluk boyut dağılımını ve boşlukların sürekliliğini olumsuz yönde etkilediği için havalanmayı azaltır. Topraktan atmosfere azot transferi ile azot eksikliklerine ve yüzey suyu ile bitki besin maddesi kayıplarına neden olur. Toprağın havalanması sınırlandığı için topraktaki mikrobiyolojik aktiviteyi yavaşlatır veya durdurur. Sıkışma toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik yapısını etkilediği için bitkilerin gelişimi ve veriminde de azalmalara neden olur.ancak, çiftçilerimiz sıkışmanın verime etkilerini, gerek yetersiz bilgilenme ve gerekse toprak sıkışmasının derinliklerinde meydana gelmesi nedeniyle dikkate almamaktadır. Toprak sıkışıklığının yol açtığı ürün kaybı, işin içine kuraklık, hastalıklar ve zararlı haşereler gibi tarımsal sorunlar girdiğinde daha da artar. Yapılan araştırmalar 80 kpa nın üzerindeki sıkışıklık değerlerinin bitki köklerinin gelişmesi açısından sakıncalı olduğunu ortaya koymuştur.

141 Toprak sıkışıklığı- etkileri 141 Büyüme ertelenir, yapraklar küçük ve besin içeriği açısından zayıf kalır. Bitki gövdesinde eğrilmeye ve yatmaya bağlı deformasyonlar görülür. Sıkışık topraklarda büyüyen kökler sağlıklı bitkilerin köklerinden daha kısa ve yapısal açıdan bozuktur, kökler ve uzantıları ise ince ve zayıftır. Toprak sıkışıklığı büyüklüğü 2 MPa a yaklaştığında toprağa nüfuz eden köklerin sayıları aniden düşmekte ve gerçekte toprak 2 MPa dan fazla sıkıştırıldığında hiçbir kökün büyümesi mümkün olmamaktadır. Toprak sıkışıklığı aynı zamanda bitki kök hastalıklarını arttırmakta, sızmayı (infiltrasyon) azaltarak sulama ve yağmur suyundan yeterince yararlanmayı engellemektedir.bu ise bitkinin hızla solarak yaşamsal faaliyetlerin sona ermesi ile sonuçlanır

142 Toprak sıkışıklığı- çeşitleri Başlıca dört faklı sıkışma tipi vardır: 1-Kaymak tabakası, 2-Yüzey toprak sıkışması, 3-Toprak işleme (basınç) veya pulluk tabanı, 4-Alt (derin) toprak sıkışmasıdır. 142 Kaymak tabakası; toprak yüzeyinde oluşan bir tabaka olup, altındaki toprak tabakasından daha yoğundur. Her bir aks üzerinde 5 ton' dan fazla ağırlık bulunması durumunda meydana gelen tekerlek trafiği sıkışması olan yüzey toprak sıkışması, genellikle toprağın üst 10 cm lik kısmında etkisini gösterir. Toprak işleme, basınç veya pulluk tabanı; genellikle uzun yıllar kulaklı pulluk ve diskaro başta olmak üzere birinci sınıf toprak işleme makinaları ile çalışılması durumunda meydana gelir. Alt toprak sıkışması veya derin sıkışma; nemli toprak koşullarında ağır çiftlik araçlarının tekerlekleri (aks başına 10 ton' dan fazla yük bulunduğunda) nedeniyle meydana gelir.

143 Sıkışıklığın Bitkiler Üzerine Etkisi Eğer toprak sıkışıklığı güvenilir bir biçimde ölçülebilir ve haritalanırsa sadece zararlı olan sıkışık bölgelere özgün bir toprak işleme kararı verilebilir. Buna bağlı olarak tarladaki belirli bölgelerde toprak işleme derinliği, toprak sıkışıklığının oluştuğu derinliğine bağlı olarak değişiklik gösterecektir. Sadece toprak sıkışıklığı bulunan alanlarda ve toprak sıkışıklığının bulunduğu katmanda derin toprak işleme yaparak çeki gücü ve enerji gereksinimi azaltılarak maliyet girdileri düşürülebilir. Sıkışıklık Değeri sınıf 143 Bu amaçla tarla koşullarında toprak sıkışıklığını ölçmek amacıyla statik penetrometre ölçümleri yapılması uygundur. Statik penetrometre ölçümlerinde esas; standart ölçülere sahip bir koninin toprak yüzeyinden başlayarak toprağı standart bir hızda delmesinin sağlanmasıdır. <0.1 MPa Küçük MPa Orta MPa Uygun 1-2 MPa Yüksek 4-8 MPa Çok Yüksek >8 MPa Olağanüstü Yüksek

144 Toprak sıkışıklığı- önlemler 144 Modern tarımda toprak sıkışıklığı, sürekli olarak denetim altında tutulmalıdır. gerekir. Toprak sıkışmasını önlemek için en iyi yaklaşım toprakta basınç yaratan işlemleri ortadan kaldırmak veya en aza indirmektedir. Birincil ve ikincil toprak işlemedeki işlemleri azaltmak, arzu edilen toprak karakterleri için en uygun zamanı seçmek, tekrar eden mekanizasyon işlemlerinden kaçınarak mümkün olduğunca tek geçişte işleri bitirmek toprak sıkışıklığını en aza indirmek bakımından önemlidir. Arazi üzerindeki plansız ve başı boş araç trafiği, toprak sıkışıklığının en büyük nedeni olduğuna göre, bitki yetiştirme planlamasında bu durumun göz önüne alınarak mekanizasyon araçlarının tekerleklerinin arazi yüzeyinin %10 undan fazlasına tekerleklerin teması önlenmelidir. Yoğun tarla trafiğine bağlı olarak sıkışan topraklarda, sıkıştırma yükünün ortadan kaldırılmasıyla toprak eski durumuna dönebilmektedir. Ancak bu işlem oldukça yavaş olup toprağın fiziksel ve coğrafik yapısına bağlıdır. Toprak işleme ve sıkışıklığa neden olan etmenlerin kontrolü bu geri dönüşümü hızlandırmaktadır. Toprak sıkışıklığı derinlere doğru inildikçe daha da süreklilik kazanmaktadır. Traktörlerin balans ayarı ve taşıt araçlarının düzgün yükleme ve boşaltılmasıyla, tek yönlü fazla tekerlek yüklerinden kaçınılabilerek bu olumsuz durumun önüne geçilebilir.

145 Toprak sıkışıklığı- önlemler 145 Çiftçi, alet kombinasyonu ile çalışarak, gidişlerden tasarruf edebilir veya aynı gidiş geliş yerlerini seçebilir ve böylece diğer alanlar çiğnenmeden korunur.eğer yük fazla değilse hızlı gitmek avantaj sağlayabilir. Nemli topraklarda ağır aletlerle çalışmaktan kaçınılmalıdır. Toprak işleme, ekim, bakım ve hasat işlemleri, toprağın sıkışmayacağı nem düzeyinde yapılmalıdır. Büyük yapılı, hafif lastik tekerleklerin avantajlarından faydalanmak gerekir. Tarla çalışmaları sırasında tekerlek kaymasından (patinaj) kaçınılmalıdır. Tavsiye edilen maksimum kayma oranı %16 dır. Ayrıca toprak yüzeyinde belli oranda organik madde bırakılmalıdır. Her toprak işleme makinası, belirli ölçüde sıkışmaya yol açabilmektedir. Bu nedenle de toprak işleme derinliğinin (20-25 cm derinliğindeki çizi tabanının) hemen altında oluşan genellikle de 5-10 cm kalınlığındaki geçirimsiz tabakaya pulluk tabanı (plough pan, hard pan veya soil pan) adı verilmektedir. Derin toprak işleme veya dip patlatma; topraklarda oluşan sıkışmış tabakayı toprağın yapısına zarar vermeden parçalamak için genellikle 25 ile 50 cm derinliklerde, yapılması gereken bir tarla işlemidir. Çalışmalarda, uygun toprak ve nem koşullarında dip patlatmanın verimde %50 ye varan artışlar sağlayabileceği belirtilmektedir.

146 Dipkazanlar-subsoiler 146

147 Dipkazanlar-subsoiler 147 Subsoiler olarak bilinmektedir. Yoğun tarla trafiği nedeniyle oluşan toprak sıkışıklığını (kompaksiyon) ve taban taşını kırmak için kullanılır. Makine, çatı üç nokta askı düzeni ve tek bir gövde ile bu gövde üzerinde bulunan bir adet uç demirinden oluşmaktadır. Gövde üzerinde ayrıca, dren kanalı açan bir gülle zincirle bağlı bir şekilde yer almaktadır. Genel olarak çalışma derinlikleri 40 cm olabilmekte hatta 80 cm ye kadar çıkabilmektedir. Bütün toprak işleme makinaları içerisinde çalışma derinliği en fazla olan tek alettir.

148 Dipkazanlar-subsoiler 148 Dipkazanlar için gerekli çeki gücü değeri kw/ünite dir. Dip patlatma işi için traktör seçilirken bazı koşulların dikkate alınması gerekir. Özellikle traktör-dipkazan uyumu çerçevesinde traktör yeterli güçte ve uygun ağırlıkta olmalıdır. Traktör ağırlığının dağılımı; traktörün tipine ve dipkazanın çekilir veya asılır tipte olmasına göre değişmektedir. Geçirimsiz tabakanın altındaki toprağın aşırı su tutma kapasitesine sahip olması gerekir veya yüzeydeki suyun gidebileceği bir yer veya bitki kök gelişmesi için alt katmanlarda hava bulunmamalıdır. Alt katmanlardaki toprak, kök gelişmesini engelleyecek asit veya alkali yapıda olmamalıdır. Dipkazanların Dezavantajları: Satın alma bedellerinin diğer tiplere göre daha yüksektir Tamir bakımlarının zor ve masraflıdır. Traktörün arka aksında zararlı olabilecek düzeyde vibrasyon (titreşim) oluşturmasıdır

149 Dipkazanlar-subsoiler 149 Dip patlatma işlemi, dipkazan (subsoiler) adı verilen özel bir makina ile gerçekleştirilir. Dipkazanla dip patlatma sırasında riperlerden farklı olarak, üst katmandaki toprakla alt katmandaki toprağın karıştırılmaması, toprak yüzeyinde kesek oluşturulmaması, yüzey artıklarının gömülmemesi ve böylelikle yeni bir toprak işleme trafiğine yol açılmaması esastır. Dip patlatma işlemi; toprağın derinliklerinde yapılmasından dolayı yüksek enerji girdisine gereksinim duyar. Bu yüzden, kullanılacak makinaların işlemin etkin bir şekilde yapılabilmesi için iyi ayarlanması ve işe uygun traktörün kullanılması gerekir. Standart bir dipkazanın işleyici kısmı, sağlam bir payandaya bağlı ve kama biçimli bir uç demirinden oluşur. Payandanın ön tarafı toprağı kolaylıkla yarabilmesi açısından ince ve keskin bir yapıya kavuşturulmuştur. Parabolik payandalı olanlar düz olanlara göre daha az güce gereksinim duyar. Kanat düzenlemesi ise her iki tipte de güç gereksinimini artırır. Ancak kanat düzenlemesi ile bozulan toprak kesiti arttığından özgül güç (kw/m 2 ) gereksinimi azalmaktadır. Düz ancak ilerleme yönünde eğimli payandaya sahip bir dipkazan, dik olana göre geçirimsiz tabakayı daha iyi kaldırır ve parçalar. Diğer taraftan, traktör kuyruk milinden de yararlanmak düşüncesi ile payandanın, uç demirinin veya her ikisinin birlikte titreştirildiği titreşimli dipkazanlar da son yıllarda kullanılmaya başlanmıştır. Toplam güçte önemli bir değişim olmasa da, çeki kuvvetinde %20-25 düzeyinde tasarruf sağlanabilmektedir.

150 Dipkazanlar-subsoiler 150 Traktör veya ağır makinalar ile daha sonra yapılacak işlemler sırasında tekerlekler, sıkışma ile çizinin kapanmasını önlemek amacıyla dipkazanın açmış olduğu çizinin en azından cm ötesinden geçmelidir. Kumlu toprakta kuru havalarda yapılacak dip patlatma, taban suyu seviyesini hızlıca düşürmektedir. O halde toprak sıkışıklığını genel anlamda önlemek için : Tarla işlemlerinin sayısı sınırlanmalıdır (makina kombinasyonları), Tekerlek trafiği için aynı güzergahı (aynı sıra arası veya çizileri) kullanılmalıdır. Topraklar uygun nem durumlarında işlenmelidir. Bitkisel üretimde ekim nöbeti uygulanmalıdır. Toprakta mümkün olduğunca hayvansal atık veya yeşil gübreleme ile toprağın organik madde miktarını artırılmalıdır. Kurak geçen yıllarda dip patlatma yapılmalıdır. Düzenli toprak işlemede, işleme derinliğini değiştirilmelidir. Korumalı toprak işleme uygulamalarına mutlaka yer vermektir.

151 Freze pullukları 151 Traktörün kuyruk milinden hareketini alarak çalışan bir toprak frezesi ile bir kulaklı pulluğun kombinasyonundan oluşan bir alettir. Önde bulunan pulluk gövdesi tarafından kesilip devrilen toprak şeritleri, pulluğun arkasından gelen toprak frezesi ile parçalanarak savrulurlar. Ne var ki, buradaki toprak frezesi, standart rototillerlerden çok dik frezeye benzemektedir. Bu makinada freze bıçakları, toprak yüzeyine dik olarak konumlandırılmış bir mile bağlı plakalar şeklindedir, ve dik frezelerde olduğu gibi toprak yüzeyine dik bir eksen etrafında dönerler. Makinada kullanılan kulaklı pulluklarda ise kısa uç demirleri bulunmaktadır.böylece her bir gövdedeki uç demirinin kesme genişliği, iş genişliğinin yaklaşık 2/3 ü kadardır.

152 Freze pullukları 152 Kuyruk milinden alınan hareket bir dişli kutusu aracılı ile 90º döndürülerek ve yaklaşık 1/2 oranında düşürülerek bıçaklara iletildiğinden, bıçak devri yaklaşık 260 d/d civarındadır. Toprak işlemede çok nadir kullanılan bir makinadır. Genellikle makine üzerinde 2 yada 3 gövdeli pulluk bulunur. Pulluk gövdesi ve freze bıçaklarından oluşan tek bir ünitenin iş genişliği cm civarındadır. Bunu genişliğin 2/3 ü pulluk tarafından, geriye kalan cm lik genişlik ise freze bıçakları tarafından meydana getirilir. Bıçaklar, çapı aşağıdan yukarıya doğru büyüyen bir pervane kanatları şeklindedir. En alt kısımda çapı 37 cm olan bıçakların çapı en üst kısımda 54 cm kadar çıkabilmektedir. Bıçak uçlarının çevre hızları ise m/s arasındadır.

153 Listerler 153 Listerler, tarımda kanal ve ark açmada kullanıldıklarından ark pullukları olarak ta adlandırılmaktadır. Bir ark pulluğu, ark açma organları ve bu organları çeki kaynağına bağlayan çatı ve bağlantı düzenlerinden oluşur. İşleyici organ birbirine göre ters yönde ve simetrik olan iki adet kulaklı pulluk gövdesinin birleştirilmesinden oluşmaktadır. Dolayısı ile kulaklar birbirine göre ters yönde toprağı devirerek kanal açar.bazı kaynaklarda karık açma makinası veya set yapma makinası olarak tanımlanmaktadır. Çeki direnci çok yüksek olduğundan ençok 3 gövdeli yapılırlar. Ancak tek gövdeli ark pulluklarının kullanımı daha yaygındır.

154 Boğaz doldurma aletleri 154 Boğaz doldurma aletleri de listerler gibi iki zıt ve bitişik pulluk kulağına çoğu makinalarda ise kanatlara benzer organları sayesinde toprağı sağa ve sola aynı anda deviren aletlerdir. Patates tarımında yaygın olarak kullanılır. Bitkinin gelişme süresinde kök bölgesinde açığa çıkan kökler ile kök boğazında yetişen yabancı otları yumuşak toprak tabakası ile örtmekte kullanılır. İşleyici organlar pulluk kulağından çok ayarlanabilir kanatlar şeklindedir. Ark pullukları gibi yüksek çeki gücüne sahiptir. Genel bir tanımlama ile tek gövdeli bir boğaz doldurma aletinde killi topraklar için 1-3 m/salik çalışma hızında yatay yöndeki çeki kuvveti gereksinimi kg arasındadır. Orta bünyeli bir toprakta bu değerler 60*80 kg arasında değişmektedir.

155 Merdaneler 155

156 Merdaneler 156 Toprak işleme aletleri içerisinde toprağı sıkıştırmak ve kesekleri ezerek parçalamak ve düzgün tarla yüzeyi oluşturmak amacıyla kullanılan silindirik yapıdaki makinalardır. Ekimden sonra toprağa atılan tohumun bastırılarak toprakla temasının sağlanması için ekim makinaları ile birlikte kullanılabilmektedir. Bu makinalara yuvgu adı da verilmektedir. Merdanelerin çalışmada etkinliğinin artması çekilme hızı ile ilişkili olduğundan 4 km/h hızdan fazla çekilmesi istenmemektedir. Merdaneler işleyici organ, çatı ve bağlantı ve ayar düzenlerinden oluşur. İşleyici organlar genelde parçalı silindir şeklindedir. İş genişlikleri m arasındadır. Parçalı merdane gurupları çoğunlukla 3 lü guruplar şeklinde bağlanırlar. Tek parçalı merdanelerde uygulamada kullanılır.

157 Merdaneler 157 Merdaneler silindirik yüzeylerinin şekillerine göre 3 gurupta incelenir : 1-Düz merdane 2-Parçalı (dalgalı) merdane 3-Dip bastıran merdane Düz merdane 4-6 mm kalınlığında sac malzemeden kıvrılarak elde edilen silindirin içerisine su ya da kum doldurularak yapılır. Uygulamada üzerlerine ek ağırlıklar konabilmektedir. Doğu ve güney doğu bölgelerimizde mercimek üretim alanlarında 70 cm çapında ve 2.5 m genişliğinde düz merdaneler kullanılmaktır. Genel olarak tarla merdanelerinde çap cm, uzunluk ise cm arasındadır. Bunlarda 1 m uzunluğa düşen ağırlık çayır merdanelerinde 1500 kg iken tarla merdanelerinde kg dır. Genelde belirli örtme payı bırakılacak şekilde üçlü guruplar halinde bağlanarak çalışırlar.

158 Merdaneler 158 Parçalı merdane Bir mile dizilmiş kasnak kümesinden meydana gelir. Kasnakların birbirinden bağımsız şekilde dönmesi merdane önünde toprak yığılmasını önler. Kasnaklar30-50 cm çapında olup, parçalı merdanelerde 1m genişliğe düşen ağırlık kg arasındadır. Parçalı merdaneler kasnaklarına göre 4 alt gurupta incelenir: 1-düz kenarlı merdane (a ve e) 2-yıldız kenarlı merdane (b) 3-kembriç merdaneleri (c ve d) 4-kroskil merdaneleri Düz merdanelerde kasnakların çevresi düz ancak tepe açısı 60 olan konik yüzeyler bulunmaktadır. Bu yapı nedeniyle toprakta V şeklinde küçük kanalcıklar oluşturur. Bu durum yüzey akışını yavaşlatarak erozyonu önleyici etki doğurur. Yıldız kenarlı merdanelerde kasnak çevresinde piramit şeklinde dişler bulunur. Toprağı bastırarak ezme parçalama etkinliği yüksektir.

159 Merdaneler 159 Dip bastıran merdaneler İşleyici organları dar ve kama şeklinde çemberlerden oluşmaktadır. Çok ağır olduklarından yüksek oranda sıkışma meydana getirirler. Ne var ki sıkıştırma işi, merdanedeki parmaklar nedeniyle toprağın belirli derinliğinde yapıldığından bu merdaneler dip bastıran merdaneler olarak tanımlanmıştır. Merdane kasnaklarının çapları cm, genişlikleri ise 4 cm, civarındadır. Kembriç merdanelerinde kasnakların düz kenarlıdır. Ancak her kasnağın arasına 2mm saçtan yapılmış çevresinde testere gibi dişler bulunan yuvarlak plakalar konmuştur. Plakaların merkez delikleri, yataklandığı mil çapından büyük olması nedeniyle çalışma sırasında bu plakalar tarla engebelerine uygun olarak merdane dilimleri arasında aşağı-yukarı hareket ederler. Böylece kasnaklar arasında toprak birikmesini engellenir. Kroskil merdanelerinde kembriç merdanelerinde olduğu gibi kasnaklar ile dişli yuvarlak plakalar birlikte kullanılır. Ancak, bunlarda kasnaklar düz kenarlı değil parmaklıdır. Böylece, toprağın parçalanması ve ince tabaka halinde yayılması sağlanarak iyi bir nem engeli oluşması tetiklenir.

160 Merdaneler 160 Dip bastıran merdaneler İşleyici organları dar ve kama şeklinde çemberlerden oluşmaktadır. Çok ağır olduklarından yüksek oranda sıkışma meydana getirirler. Ne var ki sıkıştırma işi, merdanedeki parmaklar nedeniyle toprağın belirli derinliğinde yapıldığından bu merdaneler dip bastıran merdaneler olarak tanımlanmıştır. Merdane kasnaklarının çapları cm, genişlikleri ise 4 cm, kasnaklar arasındaki mesafe ise 15 cm civarındadır.

161 Tarla sürgüleri-tapanlar 161 Pulluktan sonra-engebeli tarla yüzeyini düzeltmekte kullanılır. Çoğu yerde, bu makinalara tapan, bu makinalar ile çalışmaya da tapanlama denir. Toprağı, bastırma, ezme, kazıma ve küreme işlemlerini aynı anda yapar. Konstrüksiyon olarak bir çeşit sandık biçimindedir. Çoğu yerde bu sandığın içerisine ek ağırlıklar konulmaktadır. Metal tapanların değişik şekilleri vardır. Çelik halkaların birbirine bağlanmış şekildeki sürgülerden, metal lamalı çeşitlere kadar çok farklı konstrüktif özellikler göstermektedir.

162 162

163 Ekim tekniğinin temel ölçütleri 163 Ekim Bitkisel üretimde toprak işlemenin ardından tohumların yetiştirilecek bitkinin isteklerine uygun olacak şekilde toprağa yerleştirilmelerine ekim denir. Bu bakımdan tohumun ekiminde kullanılan her türlü alet ve makinalara ekim makinaları denilmektedir. Dikim Domates gibi bazı bitkiler tohumları çimlendirildikten sonra fide şekline getirilir ve fide olarak tarlaya dikilirler. Fidelerin tarlaya dikilmesinde kullanılan makinalara ise dikim veya fideleme makinaları denir. Ekilecek materyalin cinsi ne olursa olsun makinalı ekimden ve dikimden beklenenler şu şekilde sıralanabilir: Tohumlar ya da fideler tarlada homojen olarak dağılmalıdır. Tohumlar fidelerin kökleri istenilen derinliğe gömülmelidir. Tohumların üzeri veya fidelerin kökleri nemli ve gevşek bir toprak tabakası ile kapatılmalıdır.

164 Ekim tekniğinin temel ölçütleri 164 Tohumların toprağa bırakılmasında üç agroteknik ölçüt söz konusu olmaktadır : 1-Ekim Derinliği 2-Ekim zamanı 3-Birim alana düşen bitki sayısı ve buna bağlı olarak yetiştirme alanı büyüklüğü ve şekli 1-Ekim Derinliği Kuru tarım bölgelerinde kışlık buğday ekimi 4-8 cm olmalıdır. Kıyı bölgelerinde güzlük ekimde bu değer cm dir. Sürme gücü temel alındığında tohum boyunun on katı bir derinlik ekim derinliği için genel bir kural ise de bu kural dışına çıkan çeşitler vardır. Örneğin çavdar yüzlek ekilmelidir. Sarı kıvrım: Ekimin ardından başarılı bir çimlenmeden sonra bile çok derine ekilmiş tohumların tarla yüzeyine ulaşamadan ölmesidir. Alatav : çok yüzlek ekilen tohumlarda görülür. Toprağın üst yüzeyinde az bir yağışla tohumun çimlenmesi ve ve üst katmanın daha sonra kuruyarak bitkiyi öldürmesidir. 2-Ekim Zamanı Tohumlar yazlık ve kışlık olarak iki zamanda ekilir. Serin iklim tahılları ile bazı baklagiller güz zamanında ekilmektedir. Orta Anadoluda yağışın mm olduğu koşullarda kışlık ekim yapılır. Bu ekim ile yazlık ekime göre iki kat ürün elde edilmektedir. Yazlık ekimde en büyük kısıt toprağın tava gelmesi durumudur. Kışlık ekim İç bölgelerde 25 eylül-25 ekim arasında kıyı bölgelerinde ise toprak ve iklim koşullarına göre eylül başından mart ayı başına kadar değişebilir. Orta Anadolu da pancar ekimi 15 mart ile nisan sonu arasında yapılır. Dolayısı ile ekolojik koşullarda farklılık farklı ekim zamanlarını gerektirebilmektedir.

165 Ekim tekniğinin temel ölçütleri 165 Sarı kıvrım: Ekimin ardından başarılı bir çimlenmeden sonra bile çok derine ekilmiş tohumların tarla yüzeyine ulaşamadan ölmesidir. Alatav : çok yüzlek ekilen tohumlarda görülür. Toprağın üst yüzeyinde az bir yağışla tohumun çimlenmesi ve ve üst katmanın daha sonra kuruyarak bitkiyi öldürmesidir.

166 Ekim tekniğinin temel ölçütleri Birim alana düşen bitki sayısı ve buna bağlı olarak yetiştirme alanı büyüklüğü ve şekli Yetişme alanının büyüklük açısından uygunluğu verimi artırır. Birim alana atılacak tohum miktarına ekim normu denir. Ekimde tarlaya atılmış tüm tohumların arasında eşit oranda mesafe bulunmalı ve böylece tohumların eşit oranda topraktan faydalanmasına olanak tanınarak homojen bitki çıkışının elde edilmesi hedeflenir. Bunun için en ideal durum bir eşkenar üçgenin köşe noktalarına ya da bir altıgenin merkezi ile köşe noktalarına ekimi yapmaktır.

167 Ekim tekniğinin temel ölçütleri 167 Bitki Ekim Normu (kg/da) Sıra arası (cm) Ekim Derinliği (cm) Buğday Arpa Çavdar Yulaf Bezely e Mısır Yonca Pancar Ülkemizde yaygın olan ekim normu ve sıralar arası uzaklığı dikkate alındığında sıralar üzerindeki tohumlar arası uzaklık 2 cm olmaktadır.

168 Ekim yöntemleri İki türlü ekim yöntemi vardır : 1-Serpme Ekim 2-Sıraya ekim Serpme ekim : Serpme ekimde tohumlar toprağa saçılır, daha sonra üzeri tırmık çekilerek kapatılır. Eski ve ilkel bir yöntem olan serpme ekimde, tohumlar tarla yüzeyine homojen dağılmaz. Ayrıca birçok tohum farklı derinliklere gömülürken tohumların büyük bir bölümüm tarla yüzeyinde kalır ve bu yüzden serpme ekimde tohum kaybı oldukça yüksektir. Sıraya ekim : Tohumlar düzgün sıralara ekilir. Sıra üzeri ve sıra arası dağılımları düzgündür. Bitkinin yetişme döneminde yapılacak bakım işleri (ilaçlama, gübreleme ve çapalama vs.) sıraya ekimi yapılmış bitkilerde kolaydır. Diğer yandan hasatta ürün kaybını en aza indirmesi bakımından makinalı ekim genelde sıraya yapılır.

169 Ekim yöntemleri Başlıca sıraya ekim Yöntemleri 8 çeşittir : 1-Normal sıravari 2-Geniş sıra ekim 3-Banda ekim 4-Şeritvari ekim 5-Dar sıra ekim 6-Ocakvari ekim 7-Çapraz ekim 8-Hassas ekim 1-Normal sıravari ekim Hububat ekiminde kullanılır. Aralarında cm mesafe bulunan birbirine paralel sıralar üzerine tohumlar gelişigüzel bırakılır. Tohumların sıra üzeri dağılımı rastgeledir.

170 Ekim yöntemleri Geniş sıra ekim Bu ekimde sıralar arası mesaf, normal sıravari ekime göre biraz daha geniştir. Çapa bitkileri bu şekilde ekilir. Pamuk mısır, ayçiçeği ve patates bitkisi için uygun ekim yöntemidir. 3-Banda ekim Normal sıravari ekimin bir çeşididir. Bu ekimde ekim çizgisi 5-10 cm genişliğinde bir bant olacak şekilde olacak şekilde açılır içerisine tohumlar atılır. Sıra araları ise banttan daha geniş tutulur.

171 Ekim yöntemleri Şeritvari ekim Bu ekimde sıralar arası geniştir, ancak tohumlar birkaç sıradan oluşan şeritlere ekilir. Şeritlerdeki sıra aralığı 10 cm, şeritler arası ise cm tutulur. Şeritler arasındaki mesafenin fazlalığı yetişme dönemindeki çapalama ilaçlama ve gübreleme gibi bakım işlerini kolaylaştırır. 5-Dar sıra ekim Hububat ve çayır otlarının ekiminde kullanılır. Tohumlar sıra üzeri ve sıralar arası homojen olacak şekilde tarla yüzeyine düzgünce dağıtılır. Bu ekimde sıralar arası mesafe 7-12 cm arasında değişir.

172 Ekim yöntemleri Ocakvari ekim Geniş yaşam alanı isteyen tohumların ekiminde kullanılır. Normal ocakvari ekimde sıra arası cm, düzgün ocakvari ekimde ise cm arasındadır. Birkiler bu yöntemde bir karenin köşelerine ekilecek şekilde tarlaya bırakılır. 7-Çapraz ekim Bu ekimde normal sıra aralığı ile tarla birbirine dik yönde iki kez ekilir. 8-Hassas (tekdane) ekim Şeker pancarı gibi seyreltme gerektiren bitkilerin ekiminde kullanılır. Burada amaç, tohumların sıra üzerime tek tek ekilmesidir.

173 Makine Varlığımız.. 173

174 Ekim Bakım ve Gübreleme Makinaları 174

175 Ekim makinaları.. EKİM MAKİNALARININ SINIFLANDIRILMASI 175 Ekim yöntemine göre Kullanma amaçlarına göre Çeki kuvvetlerine göre 1-Serpme ekim makinaları 2-Sıraya ekim makinaları 3-Ocakvari ekim makinaları 1-Taneli bitkileri eken mak. 2-Ot tohumu eken mak. 3-Pancar ekim makinaları 4-Pamuk ekim makinaları 1-Elle çalışanlar 2-Hayvanla çekilenler 3-Traktörle çekilenler 5-Sebze eken makinalar 6-Patates ekim makinaları 7-Fide dikim makinaları a-asılır b-çekilir

176 Ekim makinaları Tarımda kullanılan farklı enerji kaynakları, farklı ekim yöntemleri ve üretimi yapılan bitkilerin farklı özelliklerdeki tohumları, ekim makinalarının yapılarında farklılaşmanın oluşmasına neden olmuştur. Ekim makinaları kullanılan enerji kaynağına göre 3 gurupta toplanabilir : 1-Elle çekilen ekim makinaları 2-Hayvanla çekilen ekim makinaları 3-Traktörle çekilen ekim makinaları 1-Çekilir tip ekim makinaları Elle çekilen ekim makinaları, sadece deneme amaçlı küçük parsellerin ekiminde kullanılır. Hayvanla çekilen ekim makinaları, türk tarımının 50 li yıllarda yurda girmiş ve modern anlamda ilk ekim makinaları olmuştur. Makine ekici mile bağlı oluklu makaralara sahip ekici düzen ile tohum sandığı ve ekici ayaklardan oluşmaktadır. İki büyük çaplı demir tekerlekler ile taşınan bu makinalar şeker pancarı ve hububat tarımında kullanılmıştır. Hayvanla ekilen ekim makinalarında ekim normu ayarı ekici milin devrinin birkaç kademede değiştirilmesi ile yapılmaktadır. Ülkemizde daha çok tek diskli ayaklar ile donatılmış bu ekim makinalarında ekici ayaklar arasındaki mesafe istenilen uzaklığa göre ayarlanabilmektedir. 2-Asılır tip ekim makinaları

177 Ekim makinalarının çalışma prensipleri 177 Ekim makinalarından beklenen temel işlevler: Uygun derinlikte çizi açmak, Tohum miktarını belirlenen ekim normuna uygun olarak ekici düzenlere iletmek Tohumu çizi içerisine istenen şekilde yerleştirmek Tohumun üzerini toprakla kapatmak ve gerektiğinde kısmen bastırarak tohumla toprağın temas etmesini sağlamak. Ekim makinalarının temel parçaları : 1-Tohum sandığı 2-Ekici düzenler 3-Tohum boruları 4-Ekici ayaklar 5-Baskı tekeri 6-Ayar kolu 7-tohum kapatıcı 8-Baskı yayı

178 Ekim makinalarının çalışma prensipleri 178 Tarım tekniği ve işletmecilik açısından sıraya ekim yapan bir ekim makinasında bulunması gereken özellikler : Sıralar arası mesafe eşit olmalı ve ekim süresi boyunca bu değer değişmemelidir. Sıralar arası aynı zamanda değişik bitkiler için ayarlanabilir olmalıdır. Her sıraya atılan tohumlar eşit olmalı, ekici düzenler farklı miktar ve büyüklüklerdeki tohumları ekebilir özelliklere sahip bulunmalıdır. Sıra üzeri dağılım düzgünlüğü bulunmalı ve bu durum ekim normuna uygun bulunmalıdır. Ayrıca ekim normu çeşitli koşullar için ayarlanabilir olmalıdır. Tohumlar istenen ve eşit derinliklere ekilebilmelidir. Ekim sırasında tohumlarda mekanik bir zedelenme meydana gelmemelidir. Tohum sandığı kolay boşaltılabilir ve temizlenebilir yapıda olmalıdır. Makinanın kullanımı kolay, parçaları ucuz, yapısı sağlam bulunmalıdır.

179 Ekim makinalarının çalışma prensipleri 179 Bir ekim makinasının çalışma prensibi : Tohum sandığı ve içerisinde bir karıştırıcı bulunur. Karıştırıcı tohumdaki topaklanmayı önler. Tohumlar,ekici makara aracılı ile tohum sandığından alınır ve tohum borularına atılır. Taban klapesi yardımı ile ekimden sonra tohum sandığının dibinde kalan tohumların temizlenmesi sağlanır. Yaylı ayarlanabilir klape yardımı ile de tohumun çıkış aralığı ayarlandığından istenen miktarda tohumun atılması sağlanır. Böylece değişik bitki tohumlarının makinalı ekiminde önemli olabilecek düzgün sıraya ekim bu ayarla yapılır.

180 Ekim makinalarının ana organları Tohum sandığı Hububat ekim makinalarında tek parçalı olup üzerinde her ekici düzen için tohum hücresi ve kapakçık bulunur. Mısır, pamuk ve patates gibi çapa bitkileri eken makinalarda her ekici düzen için ayrı bir tohum sandığı vardır. Tohum sandıkları meyilli arazilerde tohumun bir tarafa yığılmasını önlemek için perdeli yapılmaktadır. Hayvanla çekilen ekim makinalarında 60 dm 3, traktörle çekilen ekim makinalarında 350 dm 3 hacme kadar tohum sandıkları bulunur. Ahşap ve metal (sac) malzemeden yapılmaktadır. 2-Ekici düzenler Ekim makinalarının en önemli parçalarını oluşturur. Tohumu sandıktan istenilen miktarda alır, ve ekici ayaklara gönderir. Üç önemli çeşidi vardır : 1-Oluklu makaralı ekiciler 2-İçten kertikli bilezikler 3-Çıkıntılı itici makaralar

181 Ekim makinalarının ana organları 181 Artan nüfusun beslenebilmesi için yapılan tarımda, tarım alanların nüfustaki artışa oranla fazla artmaması ve birim alandan elde edilen ürün verimindeki düşüklük nedeniyle çağdaş mekanizasyon zincirinin oluşturulmasını zorunlu kılmıştır. Bitkisel üretimdeki çağdaş mekanizasyon zinciri içerisinde Ekim tekniklerinin ve makinalı ekimin önemli bir yeri vardır. İşte ekim makinalarının görevi, tohumluğu taşımak ve onun istediği koşullardaki bölgeye tohumluğu bırakmaktır. Bu yüzden yapı itibariyle, modern ekim makinaları çok fazla sayıda parçadan oluşmuşlardır. Bu parçalar şu şekilde sıralanabilir : 1- tohum sandığı 2-ekici düzenler 3-ekici ayaklar 4-bağlantı ve ayar düzenler 5-Şase ve tekerlekler 6-Diğer yardımcı parçalar

182 Ekim makinalarının ana organları 182 Hayvanla çekilen sandıklı ekim makinası uzun yıllar Orta Anadolu'da kullanılmıştır. Makina 3-4 gövdeli kulaklı pulluk gövdesine benzer ve çoğu kez anız pulluğu olarak tanımlanan çizi açıcı ayakların üzerine yerleştirilmiştir. Her pulluk gövdesi önüne sarkıtılan tohumlar, bir önceki gövdenin açtığı çizi içerisine dökülür ve arkadan gelen gövde yardımı ile tohumların üzeri toprakla kapatılır. Hayvanla çekilen sandıklı ekim makinası Ekim makinası 4 teker tarafından taşınır. Öndeki iki tekerlek dümenle meyi, arkadaki tekerlekler ise sandığı taşıma yanında ekici mile hareket iletmede kullanılmaktadır. Günümüzde kullanım alanları sınırlıdır. Bunun başlıca nedeni, traktörle çekilen ekim makinalarındaki artıştır.

183 Ekim makinalarının ana organları 183 Traktörle çekilen ekim makinaları, aynı zamanda ekici düzenlere hareket veren iki adet tekerlek tarafından taşınır. Üçgen şeklinde bir çeki düzeni sayesinde traktöre bağlanır. Makinanın yol ve iş durumuna getirilmesi sürücü tarafından komuta edilen mekanik ya da hidrolik kaldırma düzenleri ile sağlanır. Asılır tip ekim makinaları da genel olarak çekilir tip ekim makinalarına benzer. Bu makinalarda traktöre bağlantı 3 nokta askı sistemi üzerinden yapılır. Traktörle çekilen bir ekim makinası Asılır makinalarda iş durumunda ekici mil hareketini makinanın tekerleklerinden alır, ancak yol durumunda makina askı kollarından havaya kaldırılarak taşınır. Bu yüzden asılır tip ekim makinaları çekilir tip ekim makinalarına kıyasla daha hafif yapıdadır.

184 Ekim makinalarının çeşitleri 184 Ülkelerin mekanizasyon düzeyi yükseldikçe, tohumların özel isteklerini karşılayan makinalar geliştirilmiştir. Temelde tek ürün ekilmesini hedefleyerek geliştirilen bu makinalar bazı eklemelerle farklı tohumları ekebilir duruma getirilmişlerdir. Ne var ki, farklı tohumları ekebilecek makinalar yapısal özellikleri bakımından büyük ayrıcalıklar göstereceğinden ekim makinalarını ekilecek ürünler bazında da sınıflamak mümkündür. Bu sınıflamaya göre : 1-Tahıl ekim makinaları 2-Pancar ekim makinaları 3-Pamuk ekim makinaları 4-Patates ekim makinaları Ekim makinalarının tarım tekniği, yapım ve işletmecilik açısından sahip olması gereken özellikleri : Oluşturulan ekim sıraları birbirinden eşit uzaklıkta olmalı Her sıraya eşit miktarda tohum atabilmeli Ekici düzen tarafından atılan tohum miktarı ekim süresi boyunca değişmemeli Sıra üzeri ve sıralar arası mesafe ayarlanabilir olmalı ve tohumlar sıra üzerine düzgün dağılmalı Farklı ekim normlarında tohum atabilmeli Titreşimlerden ve arazi eğiminden makine etkilenmemeli ve ayaklar eşit miktarda tohum atmalı ekici ayaklar tohumları aynı derinliğe gömmeli Bakım ve onarım kolay ve ucuz olmalı

185 Tahıl ekim makinaları Tahıl ekim makinaları tohumların kesiksiz sırasal ekim yöntemleri ile ekilmesinde kullanılır. 1-Tohum sandığı 185 Uzun yıllar baklagiller, yem bitkileri ve pancar gibi bitkilerin ekiminde de kullanılan bu makinalar, zaman içerisinde diğer bitkilerin ekiminde kullanılan makinalar geliştikçe büyük oranda tahıl ekiminde kullanılmaya itilmişlerdir. Bir ekim makinasının parçaları 1-Tohum sandığı 2-Ekici düzenler 3-Tohum boruları 4-Ekici ayaklar 5-Hareket iletim sistemi 6-Çatı ve tekerlekler Tahıl ekim makinalarında tohum sandığı üçgen ya da yamuk kesitli olup makine genişliğince uzanan bir yapıdadır. Tohumluğun sandık içerisinde aşağıya doğru akması için yan duvarlar belirli bir eğim açısında (α) olacak şekilde yapılırlar. Bu açı, tohumluğun doğal yığılma açısından büyük olmalıdır. Genellikle bu açı 60º den küçük olmamalıdır. Sandık kapağı menteşeli olup açıldığında kendi kendine dik durabilecek şekilde yapılmıştır. Sandık içerisinde tohum akışını ekici çarklara doğru kolaylaştırmak için karıştırıcı mili bulunur.

186 Tahıl ekim makinaları Tohum sandıkları genellikle 1 mm kalınlığında sac malzemeden yapılır. Kapasiteleri iş genişliği başına, hayvanla çekilen ekim makinalarında dm 3 /m, traktörle çekilen ekim makinalarında ise dm 3 /m civarındadır. Uzunluğu, 2 metreden fazla olan tohum sandıklarında, eğimli alanlarda çalışmada tohumların bir noktaya yığılmalarını engellemek için perdeler bulunmaktadır. 186 Tohum sandığındaki bu perdeler, sandığın dayanıklılığını artırdığı gibi, karıştırıcı miline ek yataklama olanağı da sağlar. Böylece uzun sandıkları kapaklar iki parçalı yapılmaktadır. Tohum sandığının hacmine göre içindeki tohumlukla ekilebilecek tarla şeridinin uzunluğu şu şekilde belirlenir : L E α γ 1000 QB Eşitlikte, L bir sandık tohumla ekilebilecek tarla şeridinin uzunluğu (m), E tohum sandığı hacmi (dm 3 ), α sandık hacminden yararlanma katsayısı ( ), γ tohumluğun hacim ağırlığı (kg/dm 3 ), Q ekim normu (kg/da), B makinanın iş genişliği (m) dir. Tohum sandığının içinde kalan tohum miktarı hiçbir zaman ekim sırasında %20 nin altına düşmemelidir. Gübreyi ve tohumu aynı anda atan ekim makinaları da vardır.

187 Tahıl ekim makinaları 187 Çözüm : Problem : Ekim normu 15 kg/da olan buğdayın ekiminde kullanılacak traktörle çekilen 3 m boyunda tohum sandığına sahip bir ekim makinası ile yapılan ekimde ekim sandığının tam dolu olması durumunda ekilebilecek tarla şeridinin uzunluğu nedir? Traktörle çekilen bir ekim makinasının hacmi iş genişliği başına dm 3 /m olarak verilmişti. Buna göre birim iş genişliğine düşen tohum sandığı hacmi 100 dm 3 /m olsun. O halde: E=100x3=300 dm 3 Diğer veriler : Q=15 kg/da B=3 m α=0.80 γ=1.5 kg/dm 3 O halde (1) nolu eşitlik kullanılarak; L E α γ 1000 QB (300)(0.8) (1.5) (15)(3) km

188 2-Ekici düzenler Tahıl ekim makinaları Ekim makinalarının en önemli organlarıdır. Tohumu sandık içerisinden alır ve belirli bir düzen içerisinde tohum borusuna bırakırlar. Tahıllar, günümüzde kesiksiz sırasal ekim sistemine göre ekildiğinden, tahıl ekim makinalarında kullanılan ekici düzenler de tohumlarda sürekli akışı sağlayan çeşitlerdendir. Tohum sandığının çıkış delikleri altına yerleştirilmiş bulunan ekici düzenlerin her biri tohum hücreleri içerisinde serbestçe dönerler Oluklu makaralar 188 Ayak sayısı fazla olan makinalarda, ekici düzenlerin yarısı sağ tekerden, diğer yarısı ise sol tekerden alır. Bir ekim makinasında 3 çeşit ekici düzen bulunmaktadır : 1-Oluklu makaralar 2-Dişli çarklar - çıkıntılı itici makaralar 3-İçten kertikli bilezikler Oluklu makaralarda, tohumları tohum hücresinden dışarı iterek atan yarım daire şeklindeki kanallar vardır. Bu oluklar, düz ya da vida gibi sarmal (helisel) şekildedir. Sarmal şekilde kanalları aşılmış oluklu makaralarda tohum akışı daha düzenlidir. Bu düzenlilik sıra üzerinde tohumun daha düzgün dağıtılmasına neden olur.

189 Tahıl ekim makinaları 1.1. Oluklu makaralar Oluklu makaralar ile donatılmış ekim makinalarında ekim normu ayarı iki türlü yapılır: makaralarını dönme hızının değiştirilmesiyle 2-olukların etken genişliğinin (etkili uzunluğu) değiştirilmesiyle. Birinci yol basit ve ucuz olduğundan oluklu makaralara sahip makinalarda daha yaygın kullanılır. Makaraların dönme hızlarının değiştirilmesi, makine tekerleği ile ekici mil arasında yer alan ve geniş sınırlar içerisinde hareket iletim oranını değiştiren sistemler ile yapılır. Olukların etken genişliği, oluklu makara ile birlikte yatak içerisinde dönen rozet adı verilen parça sayesinde olur. Rozet, sağa sola hareket etmez ancak makara hareket eder. Böylece tohumların içerisine düşen oluk uzunluğu değişir ve bu durumda da oluklar içerisine farklı miktarlarda tohumların dolması sağlanır. Tohum hücresinin tabanında ayarlı klape bulunmaktadır. Oluklu makara tohumları klape üzerinden iterek tohum borularına atar. Klape ile makara arasında bulunan bu aralık tohumların zedelenmesini önler. İri tohumların ekiminde bu aralık artırılmaktadır.klapenin tohum ve oluklu makara üzerine yaptığı basınç ayarlı bir yay yardımı ile kontrol edilmektedir. Tohum sandığının boşaltılması ise ayarlı klapenin tamamen açılması ile sağlanır. Ayaklardan her hangi birisinin tohum atması, sandığın altında bulunan sürgünün kapatılması ile sağlanır. Sürgü ekim normu ayarında kullanılmaz.

190 Tahıl ekim makinaları 1.1. Oluklu makaralar 190

191 Tahıl ekim makinaları 1.1. Oluklu makaralar 1.2. Dişli makaralar 191 Oluklu makaralar genellikle döküm malzemeden yapılmaktadır. Son yıllarda sert Plastik (PVC) ya da prinç malzemeden yapılan makaralar tahıl ekim makinalarının ekici düzenlerinde kullanılmaya başlanmıştır. Tanelerin zedelenme oranı bu ekici düzenlerde %0.3 ü geçmemelidir. Son yıllarda bu oran, %0.2 e kadar düşürülmüştür. Hatta yulafta sıfıra indirilmiştir. Oysa kabuklu tohumların ekiminde zedelenme oranı %5 civarındadır. Makara Çapı (mm) Makara boyu (mm) Makara devri (d/dak) Dişli makaralar fonksiyon olarak oluklu makaralardan önemli derecede bir farklılık göstermez. Ancak, bu makaralarda iki sıra ardışık dizilmiş dişler bulunur. İki sıralı dişler, makaranın ortasından üçgen kesitli bir sırt ile iki yana ayrılmıştır. Bu sırt dişler arasındaki tohumların iyi kavranmasını ve düzgün bir şekilde ekici ayaklara atılmasını sağlar.

192 Tahıl ekim makinaları 1.2. Dişli makaralar 192 Bunlardan kaşıklı makara özel yapılı bir dişli makara olup, dişlerin yerini küçük boyutlarda kaşıkçıklar almıştır. İri taneli tohumlar kaşıklı dişli çarklarla zedelenme olmaksızın ekilebilmektedir. Yonca gibi küçük tanelerin ekiminde kullanılan özel yapılı dişli makaralarda ise kenarları düz ancak ortasında ince dişler bulunan makaralar kullanılmaktadır. Dişli makaralardan oluşan ekim düzenine sahipmakinalarda aatılacak tohum miktarı ayarı sadece makara devrinin değiştirilmesi ile yapılır. Düşük ekim normlarında daha iyi bir dağılım düzgünlüğü yaratırlar. Bu durumda tohumlarda oluşan zedelenme oranı %0.01 civarındadır. Oluklu makaraların tersine, çok amaçlı olarak çeşitli büyüklükteki tohumların ekiminde kullanılamaz. Bu nedenledir ki mısır ve bezelye gibi iri taneli tohumların ekiminde özel yapılı dişli makaralar geliştirilmiştir. Dişli makaralar genellikle dökme demirden yapılır. Sert plastikten yapımı son yıllarda artmıştır. Ekim normu ayarı makaranın dönme hızı ile ayarlandığından rozet gibi ek parçalara ve boşluklara gerek yoktur. Makaralar yan yana bile dizilebildiğinden merkezi dağıtma düzenli ve büyük iş genişlikli makinaların yapılmasını kolaylaştırmıştır. Makara Çapı (mm) Makara boyu (mm) 28-31

193 Tahıl ekim makinaları İçten kertikli bilezikler Amerika da geliştirilen ve yaygın olarak kullanılan ekici düzenlerdendir. Bu tip ekici düzenler bir bilezik şeklinde olup, bileziğin iç kısmı ortadan ikiye bölünmüştür, bileziğin bölünmüş iç yüzeyinden birinde iri tohumları ekebilmek için kaba ve uzun kertikler, diğer kısmında ise daha küçük tohumları ekebilmek için daha ince kertikler bulunmaktadır. Kaba kertikler ile fasulye, mısır, bezelye, ince kertikleri ile tahıl ve yonca ekilir. Bilezikler tohum sandığının tam altına yerleştirilmiştir. Bileziğin dönmesiyle bileziğin iç yüzeyindeki kertiklere dolarak yukarı taşınan tohumlar buradan tohum borusuna atılır. Tohum sandığının tabanında bileziğin her iki yüzeyine açılan iki akış deliği vardır. Bu deliklerden birisi kullanılmayan yüzey için ekimden önce özel bir kapakla kapatılır. Ekim normu ayarı, bileziğin devrini değiştirerek yapılır. Ülkemizdeki makinalarda bileziğin her iki yanı da tahıl ekiminde kullanıldığından, ekim normu ayarı yapılırken bu durum da dikkate alınmaktadır. Bazı özel içten kertikli bileziklere sahip ekim makinalarında bilezik iç yüzeyinin aktif yüzey genişliğini değiştirerek ekim normu ayarı yapılmaktadır. Tahıl ekiminde kullanılan ve makinalarda bulunan içten kertikli bilezikler döküm malzemeden 10 cm çapında ve 2 cm genişliğinde olacak şekilde yapılırlar.

194 Tahıl ekim makinaları Merkezi dağıtmalı ekim makinası 194 Merkezi dağıtmalı,dişli makaralara sahip bir ekim makinasının genel görünüşü

195 Tahıl ekim makinaları Santrifüj Dağıtma Sistemi 195 Dağıtıcı kanatların bulunduğu ekici düzen hareketini makinanın tekerinden alır. Tohum sandığından dağıtıcı huni içerisine giren tohumlar, ters koni şeklinde yapılandırılmış bir huni içerisindeki kanatlar tarafından yakalanıp savrularak koninin iç yüzeyinde yukarıya doğru atılır. Üst kısımda tohum borusu çıkışlarına fırlatılan tohumlar, burada borulara dağıtılır. Kanatların yarattığı hava akımı, tohumların borular içersindeki hareketine yardımcı olmaktadır. Son yıllarda tahıl ekiminde kullanılan ve Norveç te geliştirilen santrifüj dağıtma sistemli ekim makinasında tek bir ekici düzen bulunmaktadır. Bu ekici düzende koni şekildeki dağıtma hunisi üzerinde dağıtıcı kanatlar bulunur. Dağıtıcı koni içerisine yerleştirilen bir gübre deposu yardımı ile kombine ekim makinası olarak ta kullanılabilmektedir. Koni içerisindeki kanat sayısı 6 dır.koni yüzeyinin eğimi 40º olup, alt ve üst çapları sırasıyla 4.5 cm ile 17 cm civarındadır. Ekici düzenin devri devir/dak. Arasında değişmektedir. Ekim normu ayarı, koni devrinin değiştirilmesiyle ve ayar vidası yardımı ile alt kısımdaki koninin giriş ağzındaki açıklığın değiştirilmesi ile yapılır.

196 Tahıl ekim makinaları Pnömatik Dağıtma Sistemi 196 Geniş alanların ekimi için çok ayaklı olarak yapılır. İş genişlikleri 5-15 m arasındadır. Tohum iletimi hava ile olduğundan tohum sandığı traktörün yan tarafına asılabilmekte, makinanın diğer organları ile 3 nokta askı sistemine bağlanabilmektedir. Ekim normu ayarı tohumların çıkış ağzının ayarlanması ile yapılır. Ne var ki bu makinalarda, dağıtıcı çevresine simetrik olarak yerleştirilmiş tohum borularının gereğinde kapatılarak daha seyrek ekim yapılamaz. Bu makinalarda tohumlar, bir yuvalı çark aracılığı ile ters koni şeklindeki tohum sandığından alınır ve bir vantilatör tarafından üretilen basınçlı hava akımı önüne bırakılır. Hava akımı, tohumları önce ana dağıtıcıya, daha sonra da yardımcı dağıtıcılar aracılığı ile ekici ayaklara iletir. Eğimli arazilerde bu makine ile yapılan ekimde tohumların dağılım düzgünlüğü çabuk bozulduğundan ekim önerilmez. Tohum boruları olarak makinada plastik borular kullanıldığından, makinaların çeşitli toprak işleme aletleri ile birlikte kullanılması daha kolaydır.

197 Tohum Boruları Tahıl ekim makinaları Tahıl ekim makinalarında ekici düzenler topraktan cm yukarıda bulunduğundan, bu yükseklikten tohumun toprağa düzgün bir şekilde bırakılması tohum borularının kullanımını zorunlu kılmıştır. Ancak tohum boruları, arazinin dalgalı yapısına göre aşağı yukarı hareket eden ekici ayakların hareketine engel olmayacak şekilde uzayıp kısalabilir olmalıdır. Bir ekim makinasında ekici ayaklar çift sıralı dizildiğinden, ön sıradaki ayaklar için kullanılan tohum boruları, arka sıradaki ayaklar için kullanılan borulardan daha kısadır. Uygulamada çok az kullanılan düşey konumlu düz tohum borularında tohum akışı serbest düşme ile sağlanır. Özellikle yulaf gibi hafif tohumların ekiminde çok az oranda tohum, boru iç yüzeyine (çeperine) çarparak dağılım düzgünlüğünü bozabilmektedir. 197 Uygulamada kullanılan tohum borularında, boruların düşeyle yaptığı açının büyüklüğü tohumun borudan akış düzgünlüğünü önemli ölçüde etkilemektedir. Yapılan çalışmalar, boruların düşeyle yaptığı açı 18-22º çıkarıldığında hafif tüylü tohumlarda akış düzensizliğinin çok fazla arttığını, benzer sonuca pürüzsüz ve ağır tohumlar için 30-35º açıda ulaşıldığını göstermiştir. Tohum boruları o halde, genel olarak ekim sırasında iyi bir akış düzgünlüğü sağlayabilmesi için 15º den daha büyük bir açı ile çalıştırılmamalıdır. Tohum borularının yapımında malzeme olarak çelik, plastik ve kauçuk maddeler kullanılmaktadır. Bunlardan çelik malzeme kullanılarak yapılmış tohum boruları 3 çeşittir: 1-sarmal borular 2-hunili borular 3-teleskop borular 4-Kauçuk borular

198 Tohum Boruları Tahıl ekim makinaları a)hunili boru b)teleskop boru c)sarmal boru d)düz plastik ya da kauçuk boru Hunili borular, 4-5 adet huniden her birinin dar uçlarının diğerinin geniş kısmına girecek şekilde konumlandırılıp zincirlerle bağlanmasından oluşmuşlardır. Ayakların aşağı yukarı hareketinde, huniler birbiri içerisine tam olarak girememekte ve dirsek oluşturarak tıkanmalara neden olurlar. Teleskop borular, radyo anteni gibi birbirinin içerisine girmiş borulardan oluşmaktadır. Günümüzde yaygın olarak kullanılan bu tip tohum borularında aşağıya doğru çapları büyüyen 2 ya da çoğunlukla 3 adet iç içe geçmiş boru bulunur. Bakımı iyi yapılmadığında paslanarak tıkanmalara neden olurlar. 198 Sarmal borular 0.8 mm kalınlığındaki çelik şeritlerin ya da tellerin 50 mm çapında yay şeklinde bükülmesiyle yapılırlar.uzama kısalma ve bükülmeye karşı performansları iyidir º ye kadar büküldüğünde bile kesit değişmesi yaratmaz. Ancak onarımları zor ve pahalıdır. Kauçuk borular, ucuz olmasına karşı uzun ömürlü değildir. Ortam sıcaklığından etkilenip kolay deforme olur ve esnekliğini yitirir.ülkemizde birçok ekim makinasında kauçuktan yapılmış tohum boruları kullanılmaktadır. Plastik boruların son yıllarda kullanımı artmıştır. Düz hortumlardan belirli boyda kesilerek yapılır. Santrifüj ve pnömatik dağıtma düzenli ekim makinalarında kullanılır. Şeffaf oluşu, tohumların akışının izlenmesini sağlar. Tüm tohum bırularında çap 3-5 cm, boyları ise yerine göre cm arasında değişir.

199 Ayak Çeşitleri Tahıl ekim makinaları 199 Ekici Ayaklar Ekici ayakların görevi, toprakta açtıkları çizilere tohumları en iyi çimlenme ve yetişme koşullarına uygun olarak yerleştirmektir. Ekici ayaklardan beklenenler : 1-Farklı toprak ve tohum yatağı hazırlık koşullarında çalışabilmelidir. 1-Çapa Ayak 2-Balta Ayak 3-Diskli ayak 1-Tek Diskli 2-Çift Diskli 2-Çeşitli tohumların isteklerine uygun çeşitli ekim derinliklerine ayarlanabilmelidir. 3-ayarlanan ekim derinliğine tüm tohumları bırakabilmelidir. 4-Ayaklar arası uzaklığı farklı kültürlere göre kolaylıkla değiştirilebilmelidir. 5-Toprak ve bitki artıkları ile tıkanmadan çalışabilmelidir Çimlenmeyi hızlandırabilmek için çizi tabanını hafifçe bastırabilmeli, su kaybını önlemek için ise tohumların üzerini kabarık toprak ile düzgünce örtebilmelidir. Çapa Ayaklar Çapa ayaklar genelde kültivatör ayağı şeklindedir. Çizi açan yüzeyleri geriye doğru yatayla dar bir açı oluşturduğundan bunlara açılı ayak ta denilmektedir. Toprağı yırtarak çizi açar ve tohumlar uç demiri arkasındaki boşluktan çiziye bırakılır. Kuru topraklarda, çapa ayaklı bir makine ile ekimde tohum çiziye bırakıldıktan hemen sonra çizi kenarından kayarak ekim düzgünlüğünün bozulmasına neden olan durumu ortadan kaldırmak için geniş kanatlı çapa ayaklar kullanılır.

200 Tahıl ekim makinaları 200 Çapa ayakların en önemli sakıncası, yüzey düzgünlüğü iyi olmayan tarlalarda homojen derinlikte ekim yapamaması ve otlu ve anızlı tarlalarda da ayakların kolayca tıkanmasıdır. Yüksek hızla çalışma için uygun değildir. Çalışma sırasında bir ayağa gelen çeki direnci kg civarında olup, diğer ayaklara göre bu değer biraz yüksektir. Balta Ayaklar Avrupa tipi ekici ayaklar olarak bilinir. Dökümden yapılmış bir göğüs kısmı ile buna iki yandan perçinlenmiş kanatçıklardan oluşur. Çapa ayakların tersine ayağın göğüs kısmının yatayla yaptığı açı yüksek olduğundan geniş açılı ayak olarak tanımlanır. Geniş batma açısından dolayı ayağa gelen bileşke kuvvet ayağı topraktan çıkarmaya zorlar. Bu nedenle ekim derinliği ek ağırlıklar konarak artırılmaktadır.

201 Tahıl ekim makinaları Balta Ayaklar Diskli ayaklar 201 Balta ayaklarda çizi tabanı hafifçe bastırılır. Bu özellik diğer ayaklara göre önemli bir üstünlüktür. Taşlı kesekli ve sert köklerin bulunduğu tarlalar için uygun değildir. Ekim derinliği az olan bitki tohumlarının ekiminde başarı ile kullanılmaktadır. Derin eki için uygun olmayan bu ayaklarda ayarlanabilen ekim derinliği 2-6 cm arasındadır. Çeki dirençleri düşük olup ayak başına ortalama2-6 kg çeki kuvveti geliştirirler. Diskli ayaklar en yaygın olarak kullanılan ayak tipidir. Tek diskli ya da çift diskli olmak üzere iki çeşidir vardır. Topraktan çok az etkilendiğinden kuru tarım bölgelerindeki ekimde ve yüksek hızda çalaışmada başarı ile kullanılır. Dönerek çalıştığından sürekli kendini biler, taş, kesek ve diğer artıklardan etkilenmezler. Yüzlek ekimde ve küçük tohumların ekiminde kullanılmaz.

202 Tahıl ekim makinaları 202 Tek diskli ayakta disklerin yön açısı 3-8º, çeki direnci de 5-12 kg arasındadır. Çift diskli ayaklarda iki adet konkav disk bulunduğundan açılan çizi genişliği biraz daha fazladır. Dönen diskler arasına atılan tohumların düzgün olması diskler arasına konan yönlendirme plakası ile sağlanır. Çift diskli ayaklarda, çizinin ortasında bir sırt oluşmaktadır.

203 Ekim normu 203 Ekim Normu Birim alana atılması planlanan tohum miktarına ekim normu denir. Bu değer, makine tekerleğinin 20 tam devrinde attığı tohum miktarından gidilerek saptanır. Ekim normu ayarında makinanın tekerleri takoza alınır. Her bir ekici ayağın çıkışına tohum borularından dökülen tohumları toplayacak şekilde kutular konur. Uygun ekici düzen ayarlarında, makina tekerinin 20 dönüşünde atılan tohumlar kutularda toplanarak tartılır. Tartılan tohumların ağırlığı, hesaplanan değerler ile karşılaştırılır. Hesaplanan değerlerin ölçülen değerlerden farklı olması durumunda, ekici düzen mili devri ya da tohumları tohum borularına gönderen kapakçıkların aralıkları yeniden ayarlanarak işleme devam edilir. Ölçülen değerler ile hesaplanan değerler arasında en fazla ±%3 civarında bir farkın bulunması durumunda tohum ayarı yapılmış demektir.

204 Ekim normu 204 Ekim Normunun hesaplanması Ekim normu, makine tekerleğinin 20 tam devrinde attığı tohum miktarından gidilerek şu şekilde saptanır : Eşitliklerde : n B q20 Q nd l m-c m mn 20πBDQ 1000 hμ 10 3 sç 60v (3.6) πd 5.3 ( 0.063)BDQ v D h : birim alanda istenen tohum sayısı (adet) μ : tohumluğun bin dane ağırlığı (g) S : tohumluk safiyeti (%) ç : tohumluğun çimlenme gücü (%) l : aktif kiriş uzunluğu (m) c : kelepçe genişliği (m) m : sıralar arası mesafe (m) B : makinanın aktif iş genişliği (m) n : makinadaki ayak sayısı (m) D : ekici mile hareket veren makine tekerinin çapı (m) Q : ekim normu (kg/da) v :makinanın ilerleme hızı (traktörün hızı) (km/h) n d : tekerleğin devri (d/d)

205 Ekim normu Örnek problem-2 Traktörle çekilen bir ekim makinası ile m 2 ye 300 adet tohum atılacaktır. Tohumluğun safiyeti %95, çimlenme gücü %92 ve bin dane ağırlığı 40 gramdır. Makinanın ekici mile hareket ileten tekerinin çapı 70 cm kiriş uzunluğu 2.5 m, kelepçe genişliği 5 cm ve sıralar arası mesafe 15 cm ise a-makinanın tohum ayarını yapınız. b-makinanın çekilme hızı 2 m/s ise ekici düzene hareket ileten tekerin devrini bulunuz. Çözüm : Verilenler : h=300 adet/m 2 s=%95 ç=%92 μ=40 gram/1000 dane D=70 cm = 0.7 m l=2.5 m c=5 cm = 0.05 m m=15 cm = 0.15 m V=2 m/s =7.2 km/h Q=? n=? B=? q 20 =? n d =? Q n B q n 20 d hμ 10 sç m- c (2.5) (0.15) m 0.15 mn (17)(15) 2.55 m 0.063BDQ v 5.3 D 3 (300)(40) 10 (0.95)(0.9 2) (0.063)(2. 55)(0.7)(1 3.73) (0.05) d/d kg/da adet kg

206 Markör Ayarı.. 206

207 Markör Ayarı Markör Makinalı ekimde ekim sıralarının eşit olması tarlada ekilmemiş yerlerin bırakılmaması ve aynı alanın üst üste ekilmemesi için markör ayarı yapılır. Hayvanla çekilen ekim makinalarında markör ayarı çalışma sırasında makinanın arka tekerinin açtığı izden dönüşte ön tekerin geçirilmesi ile yapılır. B Ö A 2 2B Ö 2 A Makinada A arka iz genişliği, Ö ise ön iz genişliği, B ise eksenler arasındaki uzaklıktır. B aynı zamanda makinanın iş genişliğidir. Burada A sabittir. B iş genişliğine bağlı olarak Ö iz genişliği değişir. Böylece ön tekerlekler arasındaki uzaklık değiştirilerek (Ö) istenilen markör ayarı yapılır.

208 Markör Ayarı Markör Traktörle çekilen ekim makinalarında markör ayarının esası, gidişte markörün açtığı izden dönüşte daima traktörün sağ ön tekerleğinin geçirilmesidir. X1 X1 B B Ö 2 Ö 2 Sola Sağa Makina ekseninden itibaren X2 X2 B B Ö A Ö A 2 2 Sola Sağa Makina arka tekerden itibaren X3 X3 B B m 2 m 2 Ö Ö Sola Sağa Son ekici ayaktan itibaren

209 Markör Ayarı Örnek problem-1 Hayvanla çekilen bir hububat ekim makinası ile hektara 170 kg tohum ekilecektir. Makina üzerinde 9 ekici ayak bulunmaktadır. Sıralar arası mesafe 15 cm, ekici düzene hareket veren tekerlek çapı 100 cm ve arka tekerlekler arasındaki iz genişliği 135 cm ise; q Çözüm : Verilenler : D=100 cm = 1 m n=9 adet ayak m=15 cm = 0.15 m A=135 cm Q=170 kg/ha=17 kg/da B=? Q20=? Ö=? a) B 20 mn (0.15)(9) 0.063BDQ 1.35 (0.063)(1. m 35)(1)(17) 1.45 kg a)ekim normu ayarını b) Ö 2B - A b)markör ayarını yapınız. Ö 2(135) cm

210 Markör Ayarı.. Çözüm 2-devam 210 Örnek problem 2 Devam c)makinanın arka tekerlek iz genişliği 3 m ön tekerlek iz genişliği 1.2 m ise sol markör uzunluklarını bulunuz. d)zamandan yararlanma katsayısı %60 ise günde 10 saatlik çalışmada makinanın iş verimi nedir? c)sol markör uzunlukları: x x x d)iş S B B B Ö 2 Ö 2 m 2 verimi S ( 2.55)(7.2) cm 2 A cm Ö cm 2 Bvtk (19)(0.60) 108 da/gün

211 Pamuk ekim makinaları 211

212 Pamuk ekim makinaları 212

213 Pamuk ekim makinaları 213 Pamuk Ülkemizde pamuk çoğunlukla çırçır makinalarından çıktığı gibi ekilir. Bu tohumların üzeri hav denilen lifli bir tabaka ile kaplı olduğundan, tohumların iç sürtünmesi oldukça yüksektir. Bu nedenle tohumlar kendi ağırlıkları ile tohum kutusu içerisinde akamazlar. Bunu sağlamak için tohum kutusu içerisinde tohumları aşağıya bastıran düzenler ile özel yapıdaki karıştırıcılar ve dişli ekici düzenler geliştirilmiştir. Havlı pamuk tohumuna kütlü denilmektedir. Pamuk üretim bölgelerinde mekanizasyon düzeyinin yüksek olması traktörle çekilen pamuk ekim makinalarına olan ihtiyacı artırmıştır. Bir pamuk ekim makinasında şu parçalar bulunmaktadır : 1-Tohum deposu 2-Ekici düzenler 3-ekici ayaklar 4-Çatı ve tekerlekler. Hayvanla çekilen pamuk ekim makinaları çift sıralıdır.

214 Pamuk ekim makinaları 214 Pamuk ekim makinalarında hacimleri dm 3 arasında değişen silindirik tohum kutuları bulunur. Her bir sıra için ayrı tohum kutusu bulunduğundan bir pamuk ekim makinasında tohum kutusu sayısı ayak sayısı kadardır. Tohum depoları, sıra arası uzaklığına göre ortak bir çatı üzerinde sağa ve sola kayabilecek şekilde yapılmışlardır. Tohumlar havlı olduğundan depodan alınıp tohum borularına iletilmesinde özel yapıdaki dişli çarklar kullanılır. Karıştırıcı, yuvarlak ve kenarları parmaklı bir yapıya sahip olup tohum deposunun tabanında yatay olarak döner. Parmaklar yukarıdan aşağıya doğru itilen yumak şeklindeki ana tohumluk kütlesinden yakalayıp ayırdığı tohumları dişli çarkın dişlerine doğru sürükler. Dişli çark üzerindeki dişler testere dişine benzemekte olup, çift sıralıdır. Her sıra ise birbirine göre almaşık dizilmiştir. Tohumların dişli çarka sürüklendiği açıklığın üzerinde bir ayar sürgüsü vardır. Bu açıklığın ayar sürgüsü yardımı ile değiştirilerek atılan tohum miktarı ayarlanır. Diğer bir ayarlama şekli ise ekici çarkın etken genişliğinin değiştirilmesiyle ve/ veya dişli çarkın devir sayısının değiştirilmesiyle yapılmaktadır.

215 Pamuk ekim makinaları 215 Dişli çarka sahip ekici düzeni bulunan pamuk ekim makinalarında ekim, kesiksiz sıralar şeklinde yapılmaktadır. Dişli ekici düzenler kaymak tabakası oluşturabilecek topraklarda başarı ile kullanılırlar. Havı alınmış ve kumlu topraklar için uygun ekici düzenler plakalı düzenlerdir. Plakalı düzenlerin ülkemizde kullanım alanı yoktur. Pamuk ekim makinasının ekici düzenlerinde küçük değişiklikler yapılarak çeşitli baklagillerin ve ayçiçeği gibi bitkilerin kümeye ekimi yapılabilmektedir. Bunun için dişli çark sürgüsü tamamen kapatılarak dişli çark iptal edilir. Bunun yerine bir ayna dişli ve içerisine de delikli bir plaka yerleştirilir. Ayna dişli, makine tekerinden aldığı hareketi ekici mile iletir. Delikli plaka ayna dişli ile birlikte döner. Delikli plakanın altı sürgü ile kapatılmış olduğundan delikleri yuva şeklini almıştır. Bu yuvalar 2-3 tohum girer. Delikli plaka üzerindeki sıyırıcı parçalarla donatılmış kapaklar yardımı ile bu yuvalara tohumun dolması sağlanmaktadır. Delikli plakanın dönmesiyle yuvalara dolan tohumlar kapağın alt tarafına doğru taşınır ve tohum borusu üzerine gelince 2-3 tohum birden plakanın deliklerinden aşağıya itilerek kümeler şeklinde ekilmiş olunur.

216 Pamuk ekim makinaları 216 Bir ocağa atılacak tohum sayısı plaka deliğinin büyüklüğüne bağlıdır. Delik büyüdükçe atılan tohum sayısı da artar. a π i Burada : a: Sıralar üzerindeki kümeler arasındaki mesafe (m) D:makine teker çapı (m) İ :hareket iletim oranı N:plakadaki delik sayısı D n Pamuk ekim makinalarında balta ve diskli ekici ayaklar kullanılır. Bilindiği gibi balta ayaklar kumlu ve hafif topraklarda iyi hazırlanmış tohum yatağında başarı ile kullanılmaktadır. Pamuk ekim makinalarında tohumun ayaklar tarafından toprağa yerleştirlmesni kolaylaştıracak ek parçalar da bulunabilmektedir. Bu parçalardan kulakçıklar ve kızaklar yaygın olarak kullanılmaktadır. Kulakçıklar, tarla yüzeyindeki kesek ve taşları yanlara doğru atarak temiz bir çizi oluşturur. Kızaklar ise, toprağı hafifçe bastırarak açılan çizinin derinliğinin değişmemesini sağlar.

217 Pamuk ekim makinaları 217 Çatı, makinanın ağırlığını taşıyan demir konstrüksiyondur. Pamuk ekim makinalarında makine çatısı boru profillerden ve köşebentten yapılmaktadır. Asılır makinalarda üç nokta askı düzeni de çatı üzerinde ve ön tarafta bulunmaktadır. Tekerlekler ise, şınaları çift parçalı ve konik yapıldığından, ekim çizgisini yanlardan bastırarak tohumun üzerinin kapatılmasını sağlar. Tekerlekler ayrıca sıra aralarına uygun olacak şekilde ayarlanabilir bağlantılar ile bağlanırlar. Hareket iletim düzeni çoğu kez zincirlidir. Zincirle iletilen hareket önce ekici mili, daha sonra da ekici mil aracılığı ile karıştırıcı ve ekici çarkı hareketlendirir. Bazı makinalarda ise ekici mil üzerine yerleştirilen dişli çiftleri ile aradaki iletim oranı değiştirilerek hareket iletimi yapılır. Çekilir makinalarda tekerlek mili ile dişli arasına yaylı bir kavrama yerleştirilmiştir. Bu kavrama ile yol durumunda ve dönüşlerde hareket iletimi kontrol edilir. Bir başka deyimle, tekerlekler arasında kayma en aza indirilecek şekilde tekerlerin birbirinden bağımsız bir şekilde dönmesi sağlanır. Pamuk ekim makinalarının gübre sandıkları ile donatılmış çeşitleri de yaygın olarak kullanılmaktadır. Bazı makinalarda tohum deposu sayısı kadar gübre deposu bulunabildiği gibi, çift çıkışlı gübre deposuna sahip makinalarda bulunmaktadır.

218 Patates.. Patates.. Patates yumru olarak ekildiğinden patates ekim makinaları da diğer makinalardan ayrı olarak tasarlanmış özel makinalardır. Patates yumrusunun en büyük özelliği dışardan gelen fiziksel etkilere karşı çok duyarlı olmasıdır. Çok kolay yaralanır ve bakteri ve mantar hastalıklarına karşı çok duyarlıdır. 218 Bir patates yumrusu cm 2 lik ortalama yetişme alanına gereksinim duyduklarından sıra arası uzaklığı cm, sıra üzeri uzaklığı ise cm olacak şekilde ocaklara ekilirler. İklim ve toprak koşullarına göre patates yumrusu toprağa 2 şekilde ekilir : 1-Düz tarlaya ekim 2-Sırta ekim Patates bir çapa bitkisidir ve tohumluk olarak kullanılacak yumruların ortalama ağırlıkları g arasında değişir. Birim alana atılacak yumru miktarı dikkate alındığında patates bitkisi için ekim normu 300 kg/da civarındadır.

219 Düz tarlaya ekim, hafif topraklarda ve toprak neminin korunmasının önemli olduğu iklim ve toprak koşullarında uygulanırken, sırta ekim bol yağışlı bölgelerde ve ağır toprak koşullarında uygulanır. Makinalı hasat ise sırta ekim yöntemi ile ekilmiş patates yumrularından yetişen patates bitkisi için daha uygundur. Patatesin ekim derinliğinin az olması istenir, çünkü makinalı yumru hasadında 1 da alandan daha fazla toprak kaldırmak istenmez. Ekim derinliği Patates.. 5 cm 75 ton 10 cm 100 ton 15 cm 150 ton Hasatta kaldırılan toprak 219 Patates ekiminde ekim derinliğinin artması hasat sırasındaki güç gereksinimini artırırken, yumrular çabuk ısınıp filizlenir ve olası mantar hastalıklarından korunmuş olur. Patates yumrularının ortalama ekim derinliği genellikle 5-6 cm olmaktadır. Küçük yumruların ekiminde ekim derinliği bu değerden biraz daha azdır. Diğer yandan, hafif ve kurak topraklarda ekim derinliği cm ye kadar çıkabilmektedir. Sırtlara ekimde patates yumrusunun üst kenarı tarlanın gerçek yüzeyine gelecek şekilde yerleştirilmesi istenir. Gelişme süresini 2-3 hafta kısaltmak için filizlendirilmiş patates ekimi yapılmaktadır.

220 Patates Ülkemizde genelde pazara dönük olmayan patates üretiminde ekim işleri el ile yapılmaktadır. El ile ekimde, bir kürek yardımı ile açılan çukurlara yumrular filiz gözleri yukarıya gelecek şekilde bırakıldıktan sonra üzerleri toprakla kapatılır. Sırtlara ekimde patates yumrusunun üst kenarı tarlanın gerçek yüzeyine gelecek şekilde yerleştirilmesi istenir. Filizlendirilmiş patates yumrularında verim %10-20 daha yüksektir. Ancak bu yumrular tam otomatik ekim makinası ile ekilemezler. Bazı yörelerde ise karasaban ya da pulluklar ile açılan çiziler içerisine patates yumruları elle bırakılarak ekim yapılmaktadır. Patates ekiminde kullanılan mekanizasyon araçları şunlardır : 1-Çukur açma makinaları 2-El beslemeli patates ekim makinaları 3-Otomatik patates ekim makinaları

221 Patates Yumruların düzgünlüğü şekil katsayısı ile tanımlanır. Bir tohumluğun şekil katsayısı parametreleri en az 30 yumru üzerinden ölçülür. %Ş 2 U 100 G K U: yumrunun uzunluğu (mm) G: yumrunun genişliği (mm) K: yumrunun kalınlığı (mm) Şekil katsayısı Şekil sınıfı Yuvarlak Oval Uzun 341 ve üzerinde Çok uzun

222 Patates 222 Örnek problem : Bir patates çuvalından rasgele seçilen 30 adet patates üzerinde yapılan ölçümlerin ortalama değerleri şöyledir : Uzunluk 7.3 cm, genişlik 4.7 cm ve kalınlık ise 54 mm. Çuvaldaki patates yumrularının şekil sınıfı nedir? Çözüm : U=73 mm, G=47 mm ve K=54 mm ise %Ş 2 U (73)(73) Şekil katsayısı Şekil sınıfı G K (54)(47) Yuvarlak Tabloya göre hesaplanan 210 değeri 150 ile 225 arasında olduğundan bu yumruların şekil sınıfı oval olarak saptanır Oval Uzun 341 ve üzerinde Çok uzun

223 Patates 223 Problem Bir patates çuvalından rasgele seçilen 30 adet patates üzerinde yapılan ölçümlerin ortalama değerleri şöyledir : Uzunluk 45 mm, genişlik 80 mm ve kalınlık ise 20 mm. Çuvaldaki patates yumrularının şekil sınıfı nedir? Şekil katsayısı Şekil sınıfı Yuvarlak Oval Çözüm U=4.5 cm %Ş G=8 cm K=2 cm 2 U 100 G K (4.5) 2 %Ş = (8) (2) 100 Buradan %Ş=126.6 bulunur. Tabloya göre şekil sınıfı yuvarlak tır Uzun 341 ve üzerinde Çok uzun

224 Patates ekim makinaları 224

225 Patates ekim makinaları 225

226 Patates ekim makinaları 226

227 Patates ekim makinaları 227

228 Patates ekim makinaları 228 Sırtlar

229 Patates ekim makinaları 229 Daha çok filizlenmiş patates yumruların ekiminde kullanılır. Genellikle 2-6 sıralı yapılır. Yapı olarak dekikli ve kendi ekseni etrafında dönen bir disk ve bu disk üzerindeki deliklere bağlı 3-7 adet kürek bulunan bir makinadır. Disk üzerindeki kürek sayısına ve küreklerin diske bağlantı şekline göre aşılacak çukurların birbirine göre uzaklığı ayarlanabilmektedir. Açılan çukurun derinliği ise diskin üzerine yataklanmış olduğu kol üzerine yapılan baskı kuvveti ile ayarlanmaktadır.

230 Patates ekim makinaları 230 Patates ekim makinalarının çeşitleri 1-El ile beslemeli 2-Otomatik Yapıları oldukça basittir. Yumru deposu, çatı, oturak, çizi açıcı disk ve kapatıcı en önemli parçalarıdır. El beslemeli ekim makinalarında yumru deposu ahşap malzemeden yapılmış olup bir sandık şeklinde ve kg patatesi alacak şekilde yapılmıştır. Disk şeklinde çizi açıcı ile toprakta açılan çizinin içerisine oturakta oturan bir işçi tarafından yumrular, yumru sandığından alınır ve çizi içerisine bırakılır. Çizi içerisine bırakılan yumruların üzeri, yumuşak bir toprak tabakası tarafından bir kapatıcı yardımı ile örtülür ve yumrular filizlenmeye bırakılır.

231 Patates ekim makinaları 231 Bu makinalarda yumrular ekici organlara el ile verilmektedir. Filizlenmiş yumruları da ekebilirler. 1-çatı 2-tekerlek 3-çizi açıcı ayak 4-yumru borusu 5-kapatıcı 6-sıyırıcı 7-sinyal çubuğu 8-oturak 9-yumru deposu Yumru deposundan dökülen yumrular, makinanın oturağına oturmuş bir kişi tarafından yumru borusundan bırakılır. Sıra üzeri dağılım düzgünlüğü, uyarı sinyali ile sağlanır. Uyarı sinyali çoğunlukla bir zildir ve sıra üzeri belirli mesafeye ayarlanır. Ayarlanmış noktaya geldiğinde mekanik olarak zile çarpan bir çubuk sayesinde çıkan ses duyulur duyulmaz yumru borusuna ekilecek materyal bırakılır. En önemli sakıncası işçilerin zil sesine adapte olamamalarıdır.

232 Patates ekim makinaları 232 El ile beslemeli ekim makinalarındaki istenmeyen sakıncalar bölmeli tamburlu patates ekim makinalarında ortadan kaldırılmıştır. Tambur hareketini makine tekerleğinden alır. Tamburdaki patates dolu bölmelerin kapağı bölmeler yumru borusunun üzerine gelince otomatik açılır ve yumrular borunun içerisine düşerler. Tam otomatik makinalar el işçiliğini en aza indirmesine rağmen filizlenmiş yumruların ekiminde büyük sıkıntılar doğurmaktadır. Kepçeli düzenlere sahip makinalarda yumruların kepçelere iyi oturabilmesi için düzgün yapıda olmaları gerekmektedir. Sıra üzeri aralık bölmeli tamburun devrine bağlıdır.istenilen sıra üzeri aralığı, hareket iletim oranı değiştirilerek yapılır.

233 Patates ekim makinaları 233 Kepçeli ekici düzenlere sahip patates ekim makinalarında en önemli organ kepçeli elevatörlerdir. Kepçeler yumru deposundan gelen yumrularla doldurulur. Yarı otomatik sistemlerde kepçe doldurma işini işçiler yapar. 1-oturak 2-elevatör 3-tekerlek 4-çizi açıcı ayak 5-elevatör tahrik tamburu 6-çizi kapatıcı disk 7-yumru deposu Tam otomatik sistemlere sahip makinalarda da sıra üzeri dağılımı etkileyen boş kepçelerin olmaması için tamamlama yapılmaktadır. Otomatik tamamlama düzenine sahip algılayıcılı makinalarda uygulamalarda görülmektedir.

234 Patates ekim makinaları 234 Otomatik patates ekim makinalarının çoğunda şu elemanlar bulunur : 1-Yumru deposu 2-Kepçeli zincirli yumru taşıma düzeni 3-Perde 4-Dokunucu sensör ve tamamlama düzeni 5-Ekici ayak 6-Kapatıcı 7-Çatı ve diğer organlar Özellik El ile beslemeli Otomatik Güç (kw) (2) (4) (2) (4) Hız (km/h)

235 Patates ekim makinaları 235 Otomatik patates ekim makinalarının çoğunda kepçeli zincirli taşıma düzenleri bulunmaktadır. Kepçeli zincirli taşıma düzenleri ile patates yumruları depodan alınarak ekici açtığı çizi içerisine yumruları düzenli bir şekilde bırakır. Her bir kepçe içerine bir adet yumru düşecek şekilde yumrular taşınmaktadır. Boş geçen kepçeler sıra üzeri dağılım düzgünlüğünü bozacağından, kepçelerin boş geçmemesi için tamamlama düzenlerinden yararlanılmaktadır. Çizi içerisine bırakılan yumrular, disk şeklindeki kapatıcılar yardımı ile yumuşak toprak ile örtülerek filizlenmeye bırakılmaktadır.

236 Patates ekim makinaları 236 Otomatik patates ekim makinalarının depoları bir perde ile ikiye ayrılmıştır.bunun tek nedeni, ekici organların yumruları aldığı bölümde yumru yüksekliğinin fazla olmamasının istenmesidir. Bu yükseklik en cm arasında olmalıdır. Yumruların, ekici organlara akışını kolaylaştırmak ve kepçelerin dolma oranının artırmak için depo tabanı eğimli yapılır. Yumruların kendi ağırlıkları ile kolayca köprü oluşturmadan akabilmesi için depo tabanın yatay düzlem ile yaptığı açı 35º den büyük olmalıdır. Büyük depo kapasiteli patates ekim makinalarında, ekici düzenlere yumruların akışını kolaylaştırmak için, eğimli depo tabanı yanında sarsıntılı depo tabanları da kullanılmaktadır.

237 Patates ekim makinaları 237 Büyük depo kapasiteli patates ekim makinalarında, depo tabanı mekanik ya da hidrolik olarak yukarı doğru kaldırılarak eğimli hale getirilebilmektedir. Bu durumda depo tabanının eğimi 45º civarında olabilmektedir. Çekilir tip ekim makinalarında yumru deposu daha büyüktür. Yumruların ekici organlara akışı, eğik depo tabanı ile sağlandıktan sonra kepçeli zincirli düzenlerle depodan alınan yumrular çizi açıcı ayağın açtığı çizi içerisine yavaşça bırakılarak ekilmesi sağlanır.

238 Patates ekim makinaları 238 Yumruların ekici organlara akışı, eğik depo tabanının yanında bantlı düzenlerle sağlanmaktadır. Bu düzenlerde deponun ön bölmesi sarsıcı düzenlerle titreştirilerek iyi bir akış düzgünlüğü elde edilir. Aynı işlem deponun alt tarafında bulunan bir hidrolik silindir yardımı ile deponun yukarıya kaldırılmasıyla da elde edilir.

239 Patates ekim makinaları 239 Kepçeli zincirli iletim düzenlerinde kullanılan kepçelerin boyu mm civarındadır. Kepçeler arası uzaklık 10 cm den daha az yapılmaz. Yumruları tek tek alır ve ekici ayağın açtığı çiziye atar. İki çeşidi vardır : 1-Kepçeli zincirler 2-Kepçeli çarklar Sıra üzeri dağılım düzgünlüğü için yumruların eşit zaman aralıklarında toprağa bırakılması kepçeli zincirli düzene hareket ileten kasnağın/tamburun hareketinin makinanın tekerleğinden alması ile sağlanır. Kepçelerin bir zincir yerine elastik bir bant üzerine perçinlenerek sabitleştirilmiş iletim düzenleri de uygulamada yaygın olarak kullanılmaktadır.

240 Patates ekim makinaları 240 Kepçeli çark şeklindeki ekici düzenler deponun yan yüzeyine yerleştirilmiştir. Çarkın üzerine yerleştirilmiş kepçelerin içerisinde yaylı kıskaç mandalı ve parmaklar bulunur. Ayar perdeli bölmenin içinden gelen yumrular bu mandalların etkisi ile parmaklar tarafından tutularak ekici düzene taşınır. Bir çark üzerinde 8-14 adet kepçe dolayısı ile de bu kadar sayıda parmak bulunur. Patates ekim makinasında kullanılan tamamlama düzenleri, boş geçen kepçelerin sıra üzeri dağılım düzgünlüğünün bozulmasını engellemeye yönelik bir tasarımdır. Bir çok makinada bir işçi gözetimiyle yapılan tamamlama işlemi gelişmiş makinalarda özel elektronik donanımlarla yapılmaktadır. Mekanik tamamlama düzenleri yaygın olarak kullanılır Mekanik tamamlama düzenlerine en önemli örnek, bölmeli tamburlu tamamlama düzenidir. Bölmeli tamburlu düzenlerde 24 adet bölmesi olan tamburlar kullanılır.

241 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 241

242 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 242

243 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 243 Pancar tohumları büyüklükleri ve çimlenme yetenekleri farklı tohumlardır. İri tohumlar fazla embriyolu olup çimlenme yüzdeleri yüksektir. Küçük tohumlar ise tek embriyolu olup çimlenme yetenekleri düşüktür. Her bir embriyo çimlenebildiği için yetişme döneminde tekleme ve seyreltme işlemlerini gerektirir. Son yıllarda yapılan ıslah çalışmaları ile tek embriyolu (monogerm) tohumluğa yaklaşılmıştır. Pancar bitkisi geniş yetiştirme alanına ihtiyaç duyduğundan birim alandaki sayıları düşüktür. Hububata göre sıra arası ve sıra üzeri aralıkları geniş olacak şekilde ekilmelidir. Pancar tohumlarının uygun ekim derinliği 2-3 cm olması gerekmektedir. Bu yüzden yaygın olarak hassas ekim makinaları ile ekim yapılmaktadır. Diğer yandan, özel tohum yatağı istekleri bulunduğundan, ekim için özel makinalar kullanılır.

244 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 244

245 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 245

246 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 246

247 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 247 Sırasal ekime göre tohumluğun tüketilmesinde 1/8 oranında azalma, Bitkilerin çimlenerek aynı anda toprak yüzeyine çıkması ve aynı anda hasat olgunluğuna erişmesi, Her bitki için uygun yetişme alanı sağlandığından daha az verim kaybı, Bakım işlemleri (çapalama, gübreleme vb.) için harcanacak sürenin kısalması, Ekimde yüksek çimlenme güçlü tohum kullanılarak seyreltmesiz ekim yapılabilmesi, Hasat döneminde, makinalı hasatta kayıpların azaltılması Daha az tarla trafiği ve minimum toprak sıkışması

248 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 248 Şeker pancarı tohumlarının özel bir dolgu maddesi ile kaplanmasına peletleme denir. Peletlenmiş tohumlar, çoğunlukla küresel bir yapıya sahip olup, büyüklük dağılımı olarak homojendir. Sadece monogerm değil, aynı zamanda özel bir dolgu maddesi ile kaplanmış (peletlenmiş) tohumların, tohum sandığından alınarak tek tek ekilmesini sağlar. Makinanın ekici düzenleri toprak yüzeyine çok yakındır. Böylece, pancar tohumları, çizi tabanına çok yakın bir mesafede serbest düşme ile bırakılır. Bırakılan tohumların sıçraması ve yuvarlanması söz konusu olmadığından ve sıra üzeri dağılım düzgünlüğü bozulmaz.

249 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 249 Ekim makinaları 2 çeşittir: 1-Mekanik ekim makinaları 2-Pnömatik ekim makinaları Her iki tür makina arasında yapısal olarak büyük bir fark yoktur. Tek farklılık, makinaların ekici düzenlerinin çalışma şekli ile ilgilidir. Pnömatik ekim makinalarında tohumlar, vakum yardımı ile tohum sandığından alınır ve çiziye bırakılır.

250 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 250

251 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 251 A-Makinanın ön tarafındaki sıyırıcı düz bir tarla yüzeyi oluşturur. B-Ön baskı tekerleği hafifçe toprağı bastırarak kapillariteye uygun bir ortam yaratır. C ve D -Tohumlar tek tek tohum deposundan alınarak ekici ayağın açtığı çiziye bırakılır.. E-Arka baskı tekerleği tohumları çizi tabanına bastırır F-Bastırılan toprağın üzerine bırakılan tohumlar yumuşak toprak ile örtülür.

252 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 252 Depolar, silindirik veya konik yapıda olup sac malzemeden sert plastikten yapılırlar. Plastik tohum depolarına sahip pancar ekim makinalarının kullanımı son yıllarda artmıştır. Kolay doldurulup boşaltılabilir olması, ve kolay temizlenebilmesi tohum depolarından aranan özelliklerdir. Bir mekanik şeker pancarı ekim makinasında her bir ekici ayağın kendi tohum deposu vardır. Dolayısı ile makinada kaç adet ayak varsa o kadar sayıda depo bulunur. Depolar, çatıya yerleştirme şekline göre farklı hacimde olabilirler. Buna göre : Düşey yerleştirilmiş depolar : 4-8 dm 3 Yatay yerleştirilmiş depolar : dm 3 Eğik yerleştirilmiş depolar : 8-15 dm 3 Bazı pancar ekim makinalarında geniş alanların ekimine olanak tanıyacak ek depolar vardır.

253 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 253 Ekici düzenlerin görevi, pancar tohumlarını depodan alıp, açılan çiziye tek tek bırakılmasını sağlamaktır. Mekanik ya da pnömatik olarak çalışırlar. Ekici düzenlerin tohum deposu altına yerleştirilme durumlarına göre, düşey eğik ve yatay konumlu ekici düzenler olarak 3 gurupta incelemek mümkündür. Yapısal özelliklerine göre ise ekici düzenler şu şekilde sıralanabilir : 1-Mekanik Ekici Düzenler Yuvalı çarklar Delikli Plakalar 2-Pnömatik Ekici Düzenler Emme havalı Basma havalı Kaşıklı çarklar Çift çarklar Bantlı ekiciler

254 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 254 Yuvalı çarklar, cm çaplarında aluminyum alaşımdan yapılır. Yaygın olarak tek sıralı, nadiren çift sıralı olan çarklar uygulamada kullanılmaktadır. Tohumların girebileceği ölçülerde yuvaları bulunan çarkalar üzerine tohum depoları monte edilmiştir. Peletlenmiş tohumların ekiminde kullanılmaktadır. Tohumlar yuvarlanma etkisi ile yuvalara dolar. Her yuva tek tohum taşır. Tohumlar yuvalı çarkın dönmesiyle yuvalar içerisinde taşınır ve bir itici yardımı ile çizi içerisine bırakılır. Yuvalar arası uzaklık sıra üzeri aralığını tanımlar.

255 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 255 Sıra üzeri dağılım düzgünlüğü iyidir. Makinada iki çark vardır. Peletlenmiş tohumların ekiminde kullanılmaktadır. Tohumlar yuvarlanma etkisi ile önce yuvalara sonra da oluklara dolar. Tohumlar yuvalı çarkın dönmesiyle oluklar içerisinde taşınır ve çizi içerisine bırakılır. Yüksek hızda ekim için uygundur.

256 Şeker Pancarı Ekim Makinaları Plakalar disk şeklinde olup tohum deposunun tabanına yatay ya da eğik şekilde yerleştirilmiştir. Şeker pancarı ekim makinalarında kullanılan delikli plakalı ekici düzenler, tek plakalı ya da üç plakalı ekici düzenler olarak iki kısımda incelenebilir. Tek plakalı düzenlerde tohumlar, ekici ayaklara tohum boruları ile iletilir. Bu durum, tohumların yüksekten çiziye bırakılmasına neden olur ve çizi tabanına çarpan tohumların çarpma, sıçrama ve yuvarlanma nedeniyle sıra üzeri dağılım düzgünlüğü bozulmaktadır. Bu sakıncalı durum 3 plakalı ekici düzenler geliştirilerek ortadan kaldırılmıştır. Üç adet diske sahip delikli plakalardan oluşan ekici düzenlerde ilk plaka taşıyıcı plaka olup, üzerinde tohumların boyutlarına uygun delikler bulunmaktadır. İkinci plaka üzerinde delik bulunmayan plaka olup ara plaka olarak adlandırılmaktadır. Üçüncü plaka, daha büyük çaplı deliklerin bulunduğu, ekici plakadır. Taşıyıcı ve ekici plaka birbirine bağlı olduğundan birlikte döner. Ancak ara plaka sabittir ve bu plakanın üst kısmında bir açıklık bulunmaktadır. 256

257 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 257 Çok farklı büyüklüklerdeki tohumları ekebilir. Pancar dışında mısır ve ayçiçeğinde kullanılabilir. Birlikte bir çerçeve içinde dönen İki adet çarktan oluşur. Bu çarklardan birisi kaşıkçıklı, diğeri bölmelidir.

258 Şeker Pancarı Ekim Makinaları 258

259 Fide dikim makinaları 259

260 Fide dikim makinaları 260 Dikim Domates gibi bazı bitkiler tohumları çimlendirildikten sonra fide şekline getirilir ve fide olarak tarlaya dikilirler. Fidelerin tarlaya dikilmesinde kullanılan makinalara ise dikim veya fideleme makinaları denir. Bitkilerin ilk çimlenme ve gelişme döneminde kontrollu koşullarda çimlenerek yetiştirilmesi ve daha sonra yetişeceği bölgeye şaşırtılıp dikilmesi bitkiyi daha dayanıklı kılar ve bitkilerin baharın ilk aylarındaki olumsuz hava koşullarından etkilenmesinin önüne geçer. Fide dikimi iki türlüdür : 1-Elle dikim 2-Makinalı dikim

261 Fide dikim makinaları 261 Küçük alanlarda uygulanan elle dikimde, dakikada ortalama 6 adet fide dikilebilmekte ve bu ise oldukça yorucu olup sürekli eğilerek çalışmayı gerektirmektedir. Elle dikimde, toprakta fide çukuru açmak için konik uçlu bir fide kazığı kullanılır. Fide kazığının sivri ucu toprağa saplanır ve sağa sola sallanarak çukur açılır. Fide kazığı ile açılan çukur konik olup dikim sırasında, fide köklerini yukarı doğru kıvrılmaya zorlar. 1-Fide kazığı ile açılan konik fide çukuru 2-Fide dikim makinası ile yapılan dikim. Fide ile dikimi yapılabilen bitkiler : domates,soğan, biber, patlıcan pırasa.. Fide kazığı ile açılan çukurun genişletilmesi sırasında üst tarafta bulunan kuru toprakların tekrar çukura dolması nedeniyle, fide için uygun olmayan ortamlar oluşabilmektedir.

262 Fide dikim makinaları 262 El ile dikimin sakıncaları bilindiğinden makinalı dikim son yıllarda büyük önem kazanmıştır.böylece dikimde iş gücü ve masraflar azaltılmakta ve geniş alanlarda fide dikimi yapılabilmektedir. Makinalı fide dikimimde elle dikime göre 5-6 kat daha fazla fide dikilebilmektedir. Bu ise dakikada adet fidenin dikimine karşılık gelmektedir. Fide dikim makinalarının arkasında insan oturduğundan, el ile dikime göre daha verimli ve daha az yorgunlukta çalışabilmektedir. Günümüzde kullanılan fide dikim makinalarında fideler dikim düzenine el ile verildiğinden yarı otomatiktir.

263 Fide dikim makinaları 263

264 Fide dikim makinaları 264

265 Fide dikim makinaları 265

266 Fide dikim makinaları Sıra sayısı 2-6 arasında değişen fide dikim makinalarından beklentiler 266 Makine, fideleri hiçbir zaman mekanik olarak zedelememelidir. Fidelerdeki maksimum zedelenme oranı %1 i geçmemelidir. Fide dikim makinası fideyi bükmeden, köklerini kıvırmadan, fide gövdesini toprağa dik olacak şekilde yerleştirmelidir. Çukura yerleştirilecek bitkinin sapının, düşeyle yaptığı açı 30 den büyük olmamalıdır. Bitki çeşidi ve büyüklüğüne göre fideler en fazla 20 cm derine dikebilmelidir. Dikim derinliğinde sapmalar 2 cm yi aşmamalıdır. Sıra üzeri uzaklıklar cm arasında değiştirilebilmeli ve uzaklıklara arasındaki fark %10 u geçmemelidir. Açılan ve fidelerin bırakıldığı derinlik her bitkinin isteğine uygun olmalıdır.dikim sırasında kök bölgesinde boşluk kalmayacak şekilde dikim yapmalıdır. Kökleri uygun bir şekilde sıkıştırarak fidenin yatmasını engellemelidir. Fidenin gelişmesini kolaylaştıracak bir miktar can suyu (0.1 litre) verme sistemi bulunmalı ve her dikim sırasında can suyunu bitkinin kök bölgesine verebilmelidir.

267 Fide dikim makinaları.. 267

268 Fide dikim makinaları.. 268

269 Fide dikim makinaları 269

270 Fide dikim makinaları 270 Fide dikim makinalarının çalışma şekli el beslemeli patates ekim makinalarına benzer.ne var ki en önemli farklılığı bir çift baskı tekeri ile can suyu verme düzenidir. Bir fide dikim makinasının ana parçaları şunlardır : 1-Dikim düzeni 2-Çizi açıcı ayak 3-Baskı tekerlekleri 4-Can suyu verme düzenleri Şekile göre : 1-Fideler 2-İnsan eli ile fidelerin dikim düzenine aktarılması 3-Dikim diski ve kıskaçlar

271 Fide dikim makinaları 271 Fide dikim makinalarının en önemli organı dikim diskidir.uygulamada iki tür dikim diski görülmektir : 1-kıskaçlı dikim düzeni 2-diskli dikim düzeni Kıskaçlı dikim düzenlerinde kıskaçlar bulunur. Fideleri zedelememesi bakımından kıskaçların iç yüzeyleri sünger ile kaplanmıştır. Fideler, her kıskaca baş aşağı gelecek şekilde kıstırılır ve fide toprağa en yakın noktaya geldiğim kıskaç açılır ve kökler aşağı gelecek şekilde fide çukuruna bırakılır. Diskli dikim sistemine sahip makinalar daha kıskaçlı düzenlere göre daha basit yapıdadır. Dikim disklerinin kalınlığı, 0.3 mm, çapları ise 40 cm civarındadır. Disklerin aynı zamanda yön açıları 10, durum açıları ise 7 civarındadır. Diskli dikim düzenlerinde patates ekim makinalarında olduğu gibi sinyal zilinden yararlanılır. Fidenin toprağa erken ya da çok geç bırakılması onları dik yada yatık olarak toprağa bırakılması demektir. Kıskaçlar arası uzaklık değiştirilerek üzeri ayarlanır. sıra

272 Fide dikim makinaları 272 Fide dikim makinaları ile açılan çukurun şekli dikdörtgendir. Dik dörtgen şeklinde çukur açan bu ayaklar en fazla 20 cm derinliğe kadar çukur açabilir Baskı tekerleri fidenin kök boğazina iki yandan baskı yaparak fidenin sağlam dikilmesini sağlar. Tekerlekler arasında 32 açı bulnmaktadır. Teker çapları 45 cm dir. Tekerlerin arkasına sıyırıcı dediğimiz bir parça bulunmaktadır. Can suyu verme düzeni sadece fide dikim makinalarında bulunur. Fidenin dikiminden hemen sonra fide başına 1/10 L su, can suyu olarak fideye verilir ve fidenin böylece canlı kalması sağlanır. Can suyu depolarının hacmi 75 L dir. Ancak sıra sayısı arttıkça küçük depolar, yerini büyük depolara bırakır.

273 Gübreler ve Gübreleme makinaları 273 Tarımsal üretimde bitkilerin yetişme dönemlerinde daha iyi gelişmelerinin sağlanması, sulama ve tarımsal savaş gibi birçok kültürel faktörlerin yanında gübreleme aracılığı ile 16 adet temel kimyasal besin elementinin bitkiye sunulması ile elde edilmektedir. Bu nedenle her geçen gün tarımda alınabilir besin maddelerinin sağlanması için gerek çiftlik gerekse yapay gübreler artan miktarlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bir toprağın verimliliğini artırmak için aşağıda sıralanan materyaller kullanılmaktadır : 1-çiftlik gübreleri, bitki artıkları, hayvan döküntüleri 2-yapay gübreler, fabrika kimyasal artıkları 3-Yeşil gübreler 4-toprak koşullarını düzeltmeye yönelik jips ve kireç gibi materyaller 5-Bazı pestisitler kullanılarak yapılan yabancı ot mücadelesi

274 Çiftlik gübreleri Çiftlik gübreleri, hayvansal üretimin yoğun yapıldığı çiftliklerde hayvanların katı ya da sıvı dışkılarından oluşan veya, hayvanların altına yataklık olarak serilmiş ve bitkiye besin kaynağı olan materyallerdir. Çiftlik gübresi içerisinde sadece ağıl ve ahırlardan elde edilen materyaller akla gelmemelidir. Meralarda serbestçe otlayan hayvanların dışkıları da o bölgeler için önemli derecede gübre niteliğini taşımaktadır. Hayvan yetiştirilen çiftliklerde o halde, çiftlik gübresi, önemli bir yan ürün konumundadır. 274 Çiftlik gübrelerinin bir diğer yararı da, kuru tarım bölgelerinde suyun toprakta tutulmasına ve bitkinin daha az su tüketmesine önemli derecede katkısının olmasıdır. Bir tarla toprağı, temel besin maddeleri ile birlikte yılda kg/da lık organik materyale gereksinim duymaktadır. Tarladaki diğer varolan organik maddeler dışında yılda dekar başına kg gübrenin tarlaya verilmesini gerektirmektedir. Çiftlik gübreleri iyi korunduğunda fosfor (P) dışında bitki için tüm diğer besin elementlerini karşılayabilir. Humuslu killi topraklara Orta ağır killi topraklara Ağır ve hafif topraklara 1200 kg/da 1600 kg/da 2400 kg/da

275 Yapay gübreler (NPK) Ticaret gübrelere yapay gübreler ya da suni gübreler olarak tanımlanır. Yapay gübreler genellikle azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K) gibi temel besin maddelerinin bir yada birkaçını sağlarlar. Karışık gübrlerde temel besin elementleri yanında mikro elementlerde bulunur. Yapay gübreler toz, granül veya kristalize yapıdadır. Bu yüzden taşınması ve tarlaya atılması diğer gübrelere kıyasla daha kolaydır. Yapay gübreler havadan nem absorbe ettiklerinden yapışkan bir hal alır. Yapışkan gübre yığını basınç altında kalır ve hızlı bir şekilde kurursa, topaklaşma dediğimiz durum ortaya çıkar. Topaklaşma, kimyasal reaksiyonlar sonucu da oluşabilir. Topaklaşmış gübrelerin tarlaya homojen bir şekilde atılması zordur. 275 Ticaret gübrelerinin bir gübre makinası ile tarlaya homojen bir şekilde atılması için, gübrede parçacıkların şeklern yuvarlak ve büyüklük olarak bir örnek olması istenir. Granül gübrelerde bu sağlanmıştır. Topaklaşmanın önüne geçilmesi için gübreler nemden etkilenmeyen ve nem geçirmeyen paketlerde taşınmalı ve temiz kuru yerlerde depolanmalıdır. Gübreler tarlaya iki yolla verilir : Gübrenin tarlaya verilmesi 1-Serpme 2-Toprağa gömme

276 Yapay gübreler (NPK) 276 Tarımda gübrelerin toprağa verilme yöntemlerinin belirlenmesinde toprak nemi, toprağın cinsi, toprağın çeşitli besin maddelerini bağlama gücü, toprağın önceki işlenme şekli, gübrenin verileceği bitkinin türü, kök gelişmesi ile gübrenin çeşidi ve miktarı göz önünde tutulmalıdır. Ticaret gübrelerinin toprak içerisinde ve bitki köklerine yakın bölgede dar şeritler halinde verilmesi ile elde edilecek verim artışı, serpilerek verilmede elde edilecek verim artışından daha fazladır. Çiftlik gübreleri ise elde edildikten sonra bir süre dinlendirilir ve nemli tutularak çürümeye bırakılır. Büyüme döneminde serpilerek verilen gübreye, sıra arası uzaklık fazla ise yanlık, sıralar arası darsa başlık adı verilir. Gübrelerin toprağa gömülerek verilmesi, ekimden önce ya da ekim sırasında yapılır. Ekimden önce gübrelerin toprağa gömülmesinde bir kulaklı pulluktan yararlanılmaktadır. Ekimden önce bir kulaklı pulluğun açtığı çizi tabanına gübrelerin gömülmesi oldukça yaygın bir uygulamadır. Yapay gübrelerin toprağa verilmesi ise kombine ekim makinaları ile ekim sırasında yapılır. Kombine ekim makinalarında tohum sandıkları yanında gübre sandıkları bulunmaktadır. Serpme gübreler ekimden önce ve arazi sürülmeden toprağa verilir. Bitkilerin büyüme döneminde de serpme gübreler verilebilir.

277 Gübreleme Yöntemleri 277 Gübreleme Yöntemleri 1-Serpme Gübreleme 2-Banda gübreleme(şeritvari) 3.Üstten ve yandan verme 4.Yapraklara püskürtme 5.Sulama suları ile verme 1-Serpme Gübreleme arazi sürülmeden veya ekimden önce, elle veya makina ile toprak yüzeyine muntazam olarak serpilerek verilebileceği gibi, bitkiler biraz geliştikten sonra da uygulanabilir.daha sonra, toprak işlenerek gübrelerin üstü örtülür. Serpme şeklinde gübreleme şu durumlarda uygulanabilir; Verimli topraklarda gübre uygulanacağı ve kökleri saran bitkiler yetiştirileceği zaman, Fazla miktarda gübre verileceği zaman, Gübrelerin muntazam olarak ve bitkiye zarar vermeden dağılımının sağlanması için, Hafif yapılı topraklara, potasyumlu gübrelerin verilmesi düşünüldüğü zaman, Suda erir azot kapsayan gübre verileceği ve sıraya ekim yapılmayan bitkiler yetiştileceği zaman, Bu metod,işçi ve zaman tasrrufu sağlar.

278 Gübreleme Yöntemleri 2-Banda (şeritvari) Gübreleme Bu metodda, gübreler ekimden önce, tohum ya da fidenin 3-5 cm altında ve 5-8 cm yanına şeritler açılarak yerleştirilebileceği gibi açılacak şeritlere toplu halde verildikten sonra üzerleri toprakla örtülerek de erilebilir. Sıraya ekilen veya sıra araları çok geniş bırakılan bitkilere uygulanır. Fiksasyon kapasitesi (kil tarafından tutulma kapasitesi) yüksek olan topraklara, fosforlu ve potasyumlu gübreler verileceği zaman uygulanır. Böylece, verilen gübrenin toprakta temas yüzeyi azaltılacağından, fiksasyon önlenmiş olur. Yine bu metod, verimliliği düşük topraklarda ve kök sistemi zayıf bitkilerin yetiştirildikleri bölgelerde, az miktarda gübre vermek gerektiğinde uygulanır. 278 Gerek yurdumuzda gerekse diğer ülkelerde yapılan birçok araştırma, gübrelerin bant halinde verilmesinin daha yararlı olduğunu göstermektedir. Gübre banda verildiği zaman genç bitkinin henüz fazla gelişmemiş olan kökleri, bitki yakınındaki bu gübreden kolaylıkla yararlanmakta ve daha çabuk büyümektedir. Diğer taraftan banda verilen gübrenin içerisindeki bitki besin maddesi (özellikle fosfor) bitkiye yarayışlılığını uzun süre devam ettirmektedir.

279 Gübreleme Yöntemleri Yapraklara Püskürtme 3-Üstten veya yandan (başlık) Gübreleme Daha önce ekilmiş bitkiler toprak yüzeyine çıktıktan sonra üstten veya yandan gübrelenir. Bu metod daha çok erken ilkbaharda kullanılan azotlu gübrelerin uygulanmasında kullanılmaktadır. Üstten gübreleme bitkilerin üzerine serpilerek, yandan gübreleme ise sıra aralarına verilerek yapılmaktadır. Genel olarak meyve ağaçları ve kültür bitkilerinde mikro element noksanlığı görüldüğünde, ticaret gübreleri eriyik halinde yapraklara verilir. Bu maddeler yaprakların kütikula veya gözeneklerinden girerek ulaşır. Çok soğuk ve çok sıcak iklim bölgelerinde uygulanır. N.P.K. sınırlı olarak verilir. Gübreler eriyik halinde verilirken yaprakların yaş olmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Mücadele ilaçları ile birlikte vermek mümkündür. Ancak dikkat edilecek husus, gübrelerin kalsiyum, sülfür ya da yanlız sülfür kapsayan ilaçlarla birlikte verilmemesidir. Azot noksanlığı görüldüğünde yapraklara en fazla ÜRE şeklinde vermek mümkündür.

280 Gübreleme Yöntemleri Sulama suyu ile gübreleme Bu metodda, sulama suları ile karıştırılan gübre toprağa verilir. Sulama suları ile gübreleme dha ziyade narenciye, şekerpancarı, yonca gibi bitkilere uygulanır. Avantajlarının yanında dezavantajları da vardır. Örneğin, fosfor kapsayan gübrelerin suda erirliğinin az olması nedeniyle serpmeye veya banda vermeye oranla etkisi daha azdır. Potaslı gübreler sulama ile verilebilir. Sulama suyunun çok kireçli olmamasına dikkat edilmelidir. Gübrelerin verilme zamanları Gübrelerin toprağa verilme zamanları, toprağa, iklime ve yetiştirilen bitkiye bağlı olarak değişmektedir. Toprak sahip olduğu fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri ile gübrenin uygulama zamanı önemli ölçüde etkiler. Esas olan tohumun çimlenmesi esnasında köklerin yanı başında yeterli miktarda bitki besin maddesinin bulunmasıdır. Gübreleme zamanının tayininde baz alınabilecek en önemli ölçü de budur. Aksi takdirde gübrelemeden beklenen başarı çok yüksek olmayabilir. Bu bakımdan gübre verme zamanı konusunda standart bir takvim tavsiye etmek mümkün değildir. Ancak temel besin elementlerinden NPK'nın uygulama zamanı konusunda kaba hatları ile bazı hususları belirtmek mümkündür..

281 Gübreleme Yöntemleri 281 Ekonomik gübre kullanımına etki eden faktörler Dengeli ve ekonomik gübre kullanımı üzerinde çeşitli faktörler etki yapar. Bu faktörler bitki, iklim ve topraktır. Bitkiler, farklı gelişme dönemlerinde topraktan değişik miktarla besin maddesi kaldırırlar. Aynı şartlarda çeşitli bitkilerin besin maddeleri ihtiyaçları da birbirinden farklı olduğu gibi bunların kök özelikleri ile ilgili olarak toprak ve gübredeki elementlerinden yararlanmaları da farklıdır. Bu nedenle kök etki alanına olabildiğince yakın verilen gübrelerden bitkiler daha fazla faydalanmaktadırlar. Diğer etmenler uygun olsa bile sıcaklık ve yağışın dağılımı; bitkilerin gübreden yararlanmasını, büyük ölçüde etkiler. Toprağın ısısı ve nemi, havanın sıcaklığı ve özellikle yağış durumu gübrelemenin başarısı için çok önemlidir. Dengeli ve ekonomik gübre kullanımında toprakların fiziksel, yasal ve biyolojik özelliklerin bilinmesi son derece önem taşır. Ayrıca gübrenin toprakta uygun bir konuma verilmesi gerekir.

282 Gübreleme Yöntemleri 282 Kârlı bir gübrelemenin şartları Karlı bir gübreleme ancak, bitkinin isteği olan gübre miktar ve çeşidini, en uygun zamanda ve şekilde uygulamakla yapılabilir. Kazançlı bir gübrelemenin dört şartı vardır.. Uygun gübre cinsinin verilmesi. Bitkinin ihtiyacı kadar gübrenin verilmesi. Gübrenin usulune uygun verilmesi. Gübrenin uygun zamanda verilmesi Bu şartların gerçekleştirilmesi için toprak analizinin mutlak suretle yaptırılması gerekmektedir.

283 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 283 Çiftlik gübrelerinin ahırdan alınıp tarlaya taşınması çok zor bir iştir. Bu işin insan iş gücü ile yapılması zor olduğu kadar sağlık açısından da uygun değildir. Bu nedenle çiftlik gübre dağıtma makinaları geliştirilmiştir. Yükleme işi mekanize edildiğinde gübre dağıtmadaki iş gücü gereksinimi %80 oranında azalmaktadır. Günümüzde kullanılan çiftlik gübresi dağıtma makinaları, kümeler ya da namlular şeklinde tarla yüzeyine bırakılmış gübreyi yayan makinalardır. Bu makinaların iş genişliği 2m dolayındadır

284 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 284 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 2 çeşittir : 1-gübreyi arkadan dağıtan makinalar 2-Gübreyi yandan dağıtan makinalar Gübreyi arkadan dağıtan makinalar uygulamada çok yaygın olarak kullanılır. En önemli parçaları şunlardır : 1-taşıyıcı araba 2-gübre dağıtıcı düzen 3-gübre besleme düzeni Gübre dağıtıcı düzen hareketli bir tamburdan oluşmaktadır. Bazı makinalarda gübre dağıtıcı tambur sabit iken bazılarında ise hareketlidir. Sabit tamburlu düzenlerde gübre tambura doğru zincirli besleme düzeni ile itilmektedir.

285 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 285

286 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 286

287 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 287 Gübreyi yandan dağıtan makinalarda is hareketli bir mil üzerinde savrularak gübreye çarpan zincirlerden yararlanılır.

288 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 288 Gübreyi yandan dağıtan makinaların bir diğer çeşidi de Bunların dışında kasanın yan yüzeyine monte edilmiş paralel dağıtıcı tamburları olan makinalardır.

289 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 289 Gübre dağıtma makinalarında kullanılan taşıyıcı arabalar tek ya da çift dingilli olarak yapılırlar. Kapasiteleri tek dingilli olanlarda 2-4 ton, çift dingilli olanlarda ise 5-8 ton arasındadır. Bir gübre dağıtma makinasında, kasaya yüklenen gübre miktarı şu eşitlikle saptanır : qv B t Q = e 3.6 Eşitlikte : Q-Taşıyıcı arabaya yüklenen gübre miktarı (kg) q-gübre normu (kg/m 2 ) V-Makinanın ilerleme hızı (km/h) Be-Makinanın efektif iş genişliği (m) T-kasadaki gübrenin dağıtılma süresi (h) Bir saatte atılan gübre miktarı ise: Qh = 0.06(Vb )(h)(b i)(γd) Eşitlikte : Qh-Bir saatte atılan gübre miktarı (ton/h) V b -Besleme hızı (m/dak) bi-kasa genişliği (m) h-kasa doldurma yüksekliği (m) γd-gübrenin özgül ağırlığı (kg/m 3 ) O halde gübre normu : Q q = h VBe (0.06)(Vb)(h)(bi)(γd) = VBe

290 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları Çözüm : 290 Örnek problem : Arkadan boşaltmalı bir çiftlik gübre dağıtma makinasında kasa genişliği 2 metre, kasanın doldurma yüksekliği is 2.5 metredir. Gübrenin özgül ağırlığı 600 kg/m 3, ve tambura doğru gübrenin besleme hızı 1 m/dak, ilerleme hızı 5 km/h ve efektif iş genişliği ise 3 m alınırsa, a)bu makine ile bir saatte atılan gübre miktarını, a) Qh = 0.06(Vb )(h)(b i)(γd) = Qh= 0.06(1)(1.5)(2)(600) = = 108 ton/ h b) Q 108 q = h = = VBe 5(3) 7.2ton/ da = 7200kg / da b)gübre normunu hesaplayınız.

291 Çiftlik gübresi dağıtma makinaları 291 Çiftlik gübre dağıtma makinalarının arabası bilinen tarım arabalarının özelliklerini taşır. Dolayısı ile materyal taşıma işlerinde kullanılması, gübre dağıtma düzeninin sökülmesini gerektirir. Besleme düzeni ise sökülmeden, yüklenen materyalin kasa gerisine taşıyarak istiflenmesinde kullanılabilir. Gübre dağıtma ve taşıma amaçlı üretilen bu arabalar Amerika da kullanılır. Avrupa da fazla ilgi görmemiştir. Taşıyıcı arabanın kasa uzunluğu tek dingillilerde m iki dingillilerde m genişlikleri m civarındadır. Dağıtıcılar, gübrelerin parçlanarak fırlatılması ve tarlaya yayılmasında kullanılırlar. Çok farklı yapıda dağıtıcılar vardır. Ancak tamburlu dağıtıcılar yaygın olarak kullanılmaktadır. Burada dağıtıcılar kasa kenarına paralel olarak yerleştirilir. Kasa arkasına yerleştirilen tamburlu dağıtıcılar da vardır. Kasa arkasına yerleştirilmiş tamburlu dağıtıcılar tek yada üst üste konulmuş tamburlardan oluşur. Bunlara dar dağıtma alanlı dağıtıcı düzenler denir.

292 Granül gübre dağıtma makinaları 292

293 Granül gübre dağıtma makinaları 293 Granül gübrelere yapay (suni) gübre adı verilmektedir. Ülkemizde granül gübre dağıtma makinalarına santrifüj gübre dağıtma makinası adı verilmektedir. Santrifüj gübre dağıtma makinalarının üretimi 1950 yılından bu yana devam etmektedir. Yapay gübreler toprak yüzeyine serpme yolu ile dağıtıldığı gibi karıklar içerisine de kümeler halinde bırakılabilir. Ülkemizde yaygın kullanım olarak bu gübreler ekilecek tohumla birlikte verilebilmektedir. Yapay gübre dağıtma makinaları savurma ve sandıklı gübre dağıtma makinaları olarak iki kısımda incelenebilmektedir. Bu makinalar dışındı sıvı veya gaz formundaki gübre/ilaç vs. uygulamalarında kullanılan özel yapıdaki makinalar da bulunmaktadır.

294 Granül gübre dağıtma makinaları 294 Granül Gübre Dağıtma Makinalarından istenen özellikler Hareket yönünde ve hareket yönünde gübre dağılımı farklı gübre normunda olmalıdır. Gübre normu kg/da sınırları içerisinde hassas olarak ayarlanabilmelidir. Makine çalışma sırasında arazi engebelerinden ve doğan diğer titreşimden etkilenmemeli, saçılan gübreler homojen bir dağılım göstermelidir. Makinanın, gübre ile temas eden bölümleri korozyona dayanıklı malzemelerden yapılmış olmalıdır. Makinanın bakımı ve temizlenmesi kolay yapılmalı, dayanıklı ve ekonomik olmalıdır. Gübreyi toprak içerisine bırakan yapay gübre dağıtma makinalarında derinlik ayarı bulunmalı ve makinalar çalışma süresi boyunca ayarlanmış derinliklere gübre atabilecek mekanizmalar ile donatılmış olmalıdır.

295 Granül gübre dağıtma makinaları 295

296 Granül gübre dağıtma makinaları 296

297 Bakım makinaları-çapalama Makinaları 297

298 Bakım makinaları-çapalama Makinaları Çapalama 298 Bitkisel üretimde ekimden hasat dönemine kadar süregelen gübreleme, çapalama, seyreltme ve tekleme, tarımsal savaş ve sulama gibi işlerin tümüne bakım denir. Bu işlerden gübreleme konusu daha önce işlendiğinden bu sunuda, çapalama, sulama, tarımsal savaş seyreltme konuları üzerinde durulacak, bu alanlarda kullanılan aletler ve makinalar tanıtılacaktır. Çapalama, bitkisel üretimde mekanik olarak yapılan yabancı ot savaşının yanında toprağın kabartılarak bitki köklerinin havalandırılması ve sulama etkinliğinin artırılması gibi birçok kültürel işlemleri sağladığından büyük önem taşır.bu amaçla geliştirilmiş makinalardan şu özellikler beklenir : Çapa makinaları toprağı düzgün ve istenilen derinlikte kesebilmelidir. İşleyici organlar bitki köklerine zarar vermemelidir. Makinanın ayakları bitki sıralarına göre cm sağa ve sola ayarlanabilir olmalıdır. Ayaklar çalışma sırasında düşey düzlemden sapma göstermemelidir.

299 Bakım makinaları-çapalama Makinaları 299 Çapalar, traktörün önüne iki aks arasına ya da arkasına bağlanabilirler : Öne Arkaya Aks arasına Uygulamada traktörün arkasındaki üç nokta bağlantı düzenlerine asılan çapa makinalarının kullanımı daha yaygındır. Ancak özel uygulamalar için öne ve iki aks arasına bağlanabilen makinalar da bulunmaktadır. Bu makinalar ek bağlantı elemanları ile traktöre bağlanırlar. Çapa Uç demirleri Çapalamada önemli olan toprağın kabartılması yanında yabancı ot köklerinin de kesilmesidir. Toprağın kabartılmasında (a) da görülen keskin kenarı kama olan çapa uç demirindeki (α) kama açısı önemlidir. Toprağın karıştırılması ve yana itilmesinde (b) de görülen γ açısı önemli olmaktadır. Bazı uç demirleri (c) de görüldüğü gibi iki kenarlı kama şeklinde olabilmektedir. Çapalarda kullanılan uç demirlerinde toprağı ve bitki köklerinin kesmeye yarayan kama açısının değeri 70-75º civarındadır.

300 Bakım makinaları-çapalama Makinaları İki kenarlı uç demiri 300 Çapa makinalarında yaygın olarak kullanılan uç demiri çeşididir. Kazayağı adı verilen ikinci sınıf toprak işleme makinalarının uç demirlerine benzer. Toprak ve yabancı otların kökleri aralarında 2 olan iki keskin kenardan oluşan kanatlar tarafından kesilirler. Toprağın parçalanması ve kabartılması tarla yüzeyinin düzgünlüğüne bağlı olup uç demirinin göğüs açısı (γ) ile kesme açısının büyüklüğü (δ) ile belirlenir. Ayakların kesme genişliği 7-26 cm, ortalama iş derinliği ise 4-6 cm dir. Özel koşullar için iş derinliği 12 cm ye kadar çıkabilir.

301 Bakım makinaları-çapalama Makinaları Tek kenarlı uç demiri 301 Bir kenarlı çapa uç demiri, yabancı otların köklerini kesen ve toprağı kabartan keskin kenarlı bir plaka ile, bu plakayla 95 açı yapan ve ayağı makinanın gövdesine bağlamakta kullanılan düşey plakadan oluşur. Düşey plaka çift dirsekli yapıldığından plakalar bitkilere kolay yaklaşır ve etkin çapalamanın yapılmasına olanak sağlanır. Uç demirinin uşç açısı başlangıçta 30 iken kanat boyunca yükselerek 55 ye kadar çıkar. İş genişlikleri 9-22 cm, iş derinlikleri de 4-6 cm dir. Keskin kenar sertliği BSD arasındadır.

302 Koruyucu diskler Bakım makinaları-çapalama Makinaları 302 Çapa makinalarında ayak tarafından hareket ettirilen toprağın sıralardaki bitkilere zarar vermemesi için koruyucu diskler kullanılır. Böylece iki disk arasına alınmış bitki sırası korunmuş olur. Disklerin konumları birbirine göre sabittir, ancak taşıma kirişi üzerinde sıra aralığı değişebilecek şekilde bağlanırlar. Disklerin dışbükey yüzeyleri birbirine karşılıklı gelecek şekildedir. Gelişmiş makinalarda daha hassas ayar olanaklarına sahip koruyucu disklerin kullanıldığı makinaları görmek mümkündür. Diskler birbirine en çok 25 mm aralaık kalacak şekilde yaklaştırılabilir.

303 Bakım makinaları-çapalama Makinaları 303 Çapa ayakların düzenlenmesi Hayvanla çekilen çapa makinalarının iş genişliği 1.5 m yi geçmez ve ayaklar çatıya bileziklerle ya da kelepçeler ile bağlanırlar. Bu bağlantılar basit bir eklem ya da paralelogram şeklindedir. Çapa ayaklar çatıya çift sıralı bağlanırlar. Traktörle çekilen çapa makinalarında ayakların çatıya dizilişi genelde dört farklı şekilde yapılmaktadır. Bunlardan : a-koruyucu disklerin yanına birer ayak bağlıdır. Arka sırada koruyucu disk yoktur. b-ön ve arka sırada koruyucu diskler bulunur.desklerin sağında ve solunda ayaklar yerleştirilmiştir. c-birbirine ters yönde olacak şekilde tek kanatlı ayaklar bitkinin sağından ve solundan geçer.arka sırada, tek kanatlı ayakların arasından gelecek şekilde iki kanatlı ayak konmuştur. d-ters yönlü tek kanatlı ayaklar ön ve arka sıraya ardışık olacak şekilde bağlanmıştır.

304 Bakım makinaları-çapalama Makinaları 304 b: iki sıra arasında işlenen alanın genişliği (m) b1 ve b2 : uç demirinin kesme genişlikleri (m) Δb : örtme payı (m) m : sıralar arası uzaklık n: sıra sayısı ve B ise çapa makinasının toplam iş genişliğidir. b b1 2(b2 B m.n b)

305 Bakım makinaları-çapalama Makinaları 305

306 Toprak frezeleri ve çapa makinaları 306 Her sıra arasını işleyen çapa makinası Toprak frezesi (önde)

307 Toprak frezeleri ve çapa makinaları 307 Toprak frezelerine rototiller, ya da birçok kaynakta rotovatör adı verilmektedir. Bahçe mekanizasyonunda kullanılan rototillerlere, yapılarının küçük olması nedeniyle çapa makinaları adı da verilmektedir. Çapa makinaları, ayrıca bitkinin gelişme süresi içerisinde sıra aralarındaki yabancı otları parçalayarak yok etmek için tasarlandığından her bir sıra arasına resimdeki gibi bir toprak işleme gurubu oluşacak şekilde yapılandırılmış toprak frezeleridir.

308 Toprak frezeleri ve çapa makinaları 308 Kızak Traktörün kuyruk mili devri (540 d/d) 1/2 ya da 1/3 oranında düşürülerek bıçaklara iletilir.

309 Toprak frezeleri ve çapa makinaları 309 Traktörün kuyruk milinden hareket alarak çalışır. Derinlik ayarı her iki yandaki kızaklar ile sağlanır. Kızaklar ayrıca park esnasında dayanak görevi görürler. Toprak frezeleri büyüklüğüne göre ana gurupta incelenir : 1-Hafif Frezeler 2-Ağır frezeler Toprak frezeleri Hafif Ağır Birim iş genişliği başına düşen ağırlık (kg/m) İş derinliği (cm) Bıçakların çevre hızı (m/s) Bıçaklar yaylı ve sabit bıçaklar olmak üzere iki türlüdür. Yaylı bıçaklar çengel bıçak, yayvan bıçak ve kanca bıçak olarak 3 alt guruba ayrılır. Sabit bıçaklar ise L ve C tipi bıçaklar olmak üzere iki gurupta incelenir.

310 Toprak frezeleri ve çapa makinaları 310 Toprak frezelerinin toprağı işleme yönüne göre sınıflandırılması durumunda 2 gurup frezeler göze çarpar : 1-Doğru yönlü freze 2-Ters yönlü freze Doğru yönlü frezede, toprak şeritleri freze bıçakları tarafından yukarıdan aşağıya doğru kesilir(a). Bunlarda makine şaftına gelen tork yüksek değerdedir. Bıçakların toprakta yaptığı tırmalama etkisi neniyle doğru yönlü frezeler negatif çeki gücü (traktörü itmesi) yarattığından minimum toprak işleme tekniklerinin uygulanmasında kullanılan makinalardır. Ters yönlü frezelerde bıçaklar toprağı aşağıdan yukarı doğru keser (b). Uygulamada kullanımı çok yaygın değildir. Bu makinaların bıçakları, toprağı kesmekten çok ana kütleden kopartarak parçalar ve toz haline dönüştürür.

311 Boğaz doldurma aletleri 311 Boğaz doldurma aletleri de listerler gibi iki zıt ve bitişik pulluk kulağına çoğu makinalada ise kanatlara benzer organları sayesinde toprağı sağa ve sola aynı anda deviren aletlerdir. Patates tarımında yaygın olarak kullanılır. Bitkinin gelişme süresinde kök bölgesinde açığa çıkan kökler ile kök boğazında yetişen yabancı otları yumuşak toprak tabakası ile örtmekte kullanılır. İşleyici organlar pulluk kulağından çok ayarlanabilir kanatlar şeklindedir. Ark pullukları gibi yüksek çeki gücüne sahiptir. Genel bir tanımlama ile tek gövdeli bir boğaz doldurma aletinde killi topraklar için 1-3 m/s lik çalışma hızında yatay yöndeki çeki kuvveti gereksinimi kg arasındadır. Orta bünyeli bir toprakta bu değerler 60*80 kg arasında değişmektedir.

312 Toprak işlemesiz tarım tekniği 312

313 Toprak işlemesiz tarım tekniği 313 Toprak işlemesiz tarım tekniği uygulamaları korumalı tarım bilinir. Korumalı tarım (conservation tillage), bir önceki yılın hasadından kalan anız ile birlikte, bir şekilde gelişmeleri engellenmiş yabancı otların toprak yüzeyinde bırakılmasıyla, başta su ve rüzgar ile meydana getirilen toprak erozyonunu önlemeye yönelik olarak yapılan toprak işleme yöntemlerini kapsayan bir terimdir. Korumalı tarım tekniği içerisinde azaltılmış toprak işleme ve direk ekim (anıza ekim)yeralır. Dünyada 60 lı yılların başından günümüze kadar gelişen teknoloji ile birlikte uygulama alanı bulan korumalı tarımın, ülkemizde çiftçilerimiz tarafından yeterince benimsenerek uygulamaya aktarıldığı söylenemez. Korumalı Tarım uygulamaları Azaltılmış toprak işleme (reduced tillage) Sırta direk ekim (ridge tillage) zone toprak işleme tekniği (zone tillage) Malçlı toprak işleme (mulch tillage) Şeritsel toprak işleme (strip till) dönüşümlü toprak işleme (rotational tillage) Sıfır toprak işleme (no-till) Organik atık ve anız yönetimi (residue management)

314 Toprak işlemesiz tarım tekniği Geleneksel toprak işleme (conventional tillage) Korumalı tarım (conservation tillage) 314

315 Toprak işlemesiz tarım tekniği cm için 400 yıl, standart toprak katmanı için 1500 yıl gerekir. Bir yılda 1 ha alan başına 500 ton toprak kaybı.

316 Toprak işlemesiz tarım tekniği 316 orman No till

317 Toprak işlemesiz tarım tekniği 317

318 Toprak işlemesiz tarım tekniği 318

319 Korumalı tarım gerekliliği 319

320 Korumalı tarım gerekliliği 320

321 Toprak işlemesiz tarım tekniği 321

322 Toprak işlemesiz tarım tekniği 322 Tillage Toprak İşleme Seedbed preparation tohum yatağı hazırlığı Toprak işleme ve tohum yatağı hazırlığı tarımsal üretim faaliyetinin ayrılmaz bir parçası olarak bilinir. Geleneksel üretim yönteminde Göze iyi görünecek tohum yatağı hazırlığı vardır. Temel amacında, bitkilerin kolay ekiminin sağlanması ve erken üretimin gerçekleştirilmesi için toprak yapısının düzenlenmesi bulunur. Toprak işleme ile tarlada üniform bitki görüntüsünün oluşması hedeflenir. Ne var ki, korumalı tarım içerisinde de bu koşulları sağlayan çeşitli seçenekler bulunmaktadır.

323 Conventional Tillage Geleneksel Tarım Yöntemi 323 Rolü Düzgün tarla yüzeyi hazırlama Anız yönetiminin sağlama Gübre ve ve kimyasal ilaçların kontrolü Yabancı otları engelleme Toprak sıkışıklığını önleme Toprak sıcaklığını koruma ve yazlık ekimin ardından toprak nemini tutma Dezavantaj : Toprak nemi kaybı Toprak yapısı, strüktürde bozulma Erozyonun artması Yüksek Yatırım masrafları

324 Conservation Tillage Geleneksel tarım (toprak işleme) 324 Rolü Toprağı koruma Toprak nemini koruma Toprağın verimliliğini artırma Makine mastaflarını azaltma İşgici gereksinimini düşürme Avantajlar Organik madde artışı İnfiltrasyon artışı Toprak sütrüktürünü düzeltme Ürün kalitesi Zaman yönetimi

325 Conservation Tillage Definitions Korumalı toprak işleme tanımları 325 Günümüzde çok fazla sayıda korumalı tarım uygulaması varsa da bunun uygulanış biçimlerini uygun alet varlığı, toprak yapısı anız yönetim istekleri, işgücü ve çiftçi eğilimleri belirler. Direk Ekim Hasadın ardından toprağın ilenmeden bırakılması Azaltılmış toprak işleme Bir veya en fazla iki geçişte toprak işleme Bant işleme (Strip till)-toprağın hasattan sonra işlenmeden bırakılarak ekimden hemen önce ekim makinasının ayak genişliğinin 1/3 oranı kadar dar ve bant şeklindeki kısmın işlenmesi erken tohum yatağı hazırlığı (ridge till) tarlanın her bölgesinin işlenmesi ve ve tarla yüzeyinde sırtların bırakılması.

326 EE.UU. Brasil Australia Argentina Canadá España Paraguay Méjico Ha (milliones) Ha (milliones) Dünyada korumalı tarım uygulamaları EE.UU. Canadá Brasil Argentina Resto de Latinoamérica Australia Otros

327 Ha (1000) 327 Toprak işlemesiz tarım tekniği-ispanya örneği Año

328 328 İklim genelde Ilıman Yazları sıcak ve kurak iç bölgeler ılıman Kışları soğuk ve yağışlı Yağış sınırlı ve bitkisel üretimde önemli bir kısıt İklim ve toprak yapısı korumalı tarıma uygun, çünkü bitkisel üretim sezonu boyunca az yağış ve yüksek sıcaklık var.. Güneyde Akdeniz iklimi hakim İklim genelde iç ve doğu kesimler hariç Ilıman Yazları sıcak ve kurak iç bölgeler ılıman Kışları soğuk ve yağışlı İç bölgelerde özellikle orta Anadolu da yağış sınırlı ve bitkisel üretimde önemli bir kısıt İklim ve toprak yapısı korumalı tarıma uygun, çünkü bitkisel üretim sezonu boyunca az yağış ve yüksek sıcaklık olabiliyor. Güneyde Akdeniz iklimi hakim

329 329 Current Tillage Practices Şu andaki toprak işleme uygulamaları Kulaklı pullukla toprak işleme Çizel, kültivatör ile ikileme Diskli trırmıkla ikileme Dipkazan ile kompaksiyonu engellemepulluk tabanı Yerine göre yüzeysel toprak işleme Toprak tesviyesi..

330 gereksinim Tarımsal Ekonomik Teknolojik Tepkiler-istekler Çiftçi tepkisi Erozyon kontrolunde bilinçli olmaya yönelme Yabancı ot kontorlünde bilgili olamak isteme Toprak sıkışıklığı konusunda bilgili olma Toprak ve ürün verimliliğini sağlama Toprakta organic madde birikimini sağlama Ne varki, toğum yatağı geleneksel toprak işleme ile eş anlamlı Aşırı otlatmanın engellenmesiyle toprak sıkışıklığını önleme Üretim için harcanan paranın en aza indirilmesi Geleneksel yöntemle elde edilen değerlere ulaşma-garanti Direk ekim makinalarının kullanımı için çözüm Iş gücünden kazanım Teknolojiyi kabullenme ve uygulama isteği Ekonomik kazanımı yaşayarak görme Teknik ve teknolojik desteğe hızlı ulaşım kolaylığını isteme Uygulama sonuçlarını görme ve karar verme

331 CT 331 münavebe Anız Gübreleme Yabancı ot ilaç Makina Başarılı CT uygulamasının anahtarı ekonomiklik Teknik uygulama Çevresel faktörler ve sürdürülebilirlik

332 Ekonomiklik 332 Zamandan kazanım 200 ha bir arazide CT uygulaması ile yılda 225 saatlik kazanım Harcamalarda azalma 200 ha bir arazide CT uygulaması ile yılda 6,500 litre yakıt tasarrufu Traktör kullanımında azalma.. Ya da daha küçük güçlü traktör kullanma 200 ha bir arazide CT uygulaması ile yılda 150,000 pts kazanç Sonuçta : Değişen ve sabit masraflarda düşme

333 CT de Ekonomik yararın getirisi 333 Fırsatlar Ürün kararlılığı Uygulamalarda yaygınlık Hayvansal üretime ağırlık Tarım sektöründe iş ve işçi planlaması Yatırımların ve masrafların artmasına karşı güven hissi

334 CT de tarımsal kazanımlar 334 Anız yönetimi ile malç oluşumu Aşırı yağışların toprağa çarpma etkisi Yüzey akışı Elbette toprak erezyonu 2,000 1,600 Runoff (L/ha) 100,000 80,000 60,000 40,000 20,000 Erosion (kg/ha) 1, Cultivo L. Max. pendiente V. espontánea 0 Cultivo L. Max. pendiente V. espontánea

335 Tarımsal kazanımlar 335 Sürekli direk ekim ile toprakta agregatlaşma oluşumu Bitkilerde iyi kök gelişimi Toprak porositesinde artış Suyun süzülmesi ve kök bölgesi su kalitesi Toprağın su tutma kapasitesinde artış Minimum sıkışıklık

336 Organic Matter (Mt/ha) Organik madde 336 Sürekli direk ekim ve CT Toprağa az işkence Daha az CO 2 is kaybı Organik madde zenginliği gelecek ekimler için bunun sürdürülebilirliği Toprak yoğunluğu (bulk density) SISTEM 0-3 CM CM CM CM DIREK EKIM Direct Seeding Minimum Tillage Conventional Tillage Soil Management Systems MINIMUM CT

337 Infiltration (mm/hr) Su tutumu 337 İnfiltrasyonda artış Eveporasyonda azalış Dengeli toprak sıcaklığı Yüzey akışında azalma Forest Direct Seeding Pasture Conventional Tillage

338 g CO 2 /m 2 Çevresel Yarar 338 Azalan erozyon ve yüzey akışı sayesinde toprak suyunda kirliliğin önlenmesi Yer altı sularında kalite Rüzgar erozyonunun önlenmesi ve solunabilir havada kalite Az traktör kullanımı ve minimum eksoz emisyonu Toprak havasında CO 2 tutumu Plough Subsoiler Chisel Direct Seeding

339 Yaban hayatına katkı 339 Korumalı tarım Doğal kaynakların korunması Yer altı ve yerüstü sularında kalite Türlerde çeşitlilik desteği Yaban hayatına gıda ve su desteği Yeryüzü canlılarına sunduğu kaliteli atmosfer..

340 Kompaksiyon 340 Partiküllerin bir araya gelip yeniden yapılanması infiltrasyon Kök gelişimi Su hareketi çeşitleri subsoil Kaymak tabakası

341 kompaksiyon 341 nedeni Tarla trafiği Islak toprak işleme Lastik basıncı Ağır traktörler ve aks yükü Aşırı otlatma CT ile : Toprak işleme eliminasyonu Strüktürde düzelme Hafif makina kullanımı isteği Minimum tarla trafiği Toprakta sıkışıklığa direnç

342 Toprak sağlığı 342 Sağlıklı toprak: Gevşek yapı, canlılar ve organik yapıca zenginlik, dengeli su ve toprak havası dağılımı Humus ve çürümüş bitki ve canlı artıkları ile zenginlik Porosite, agregatlaşma ve strüktür Yüksek su ve besin tutma kapasitesi İyi kök dağılımı ve gelişimi

343 Toprak Yönetimi 343 Toprak çiftiçinin dolayısı ile tarımın en önemli sermayesidir : Toprak sağlığı-bitki ve ürün sağlığıdır. Toprak kaybı önlenmeli Su kaybı önlenmeli Gübreleme ile topraklar zenginleştirilmeli Ve Uygun toprak işleme metotları uygulamaya geçirilmelidir.