GAZLI İÇECEK SEKTÖRÜ ARAŞTIRMASI

Transkript

1 GAZLI İÇECEK SEKTÖRÜ ARAŞTIRMASI I-TÜRK GIDA KODEKSİ VE ÜRÜNÜN TANIMI VE KAPSAMI Gıdaların üretimi, tüketimi ve denetlenmesi konusundaki 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararname 24/06/1995 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Kararnamenin 7. Maddesine göre hazırlanan "Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği " 16 Kasım 1997 tarih ve sayılı resmi gazetede (mükerrer) yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin amacı; üretici ve tüketici menfaatleri ile halk sağlığını koruma, gıda maddelerinin tekniğine uygun ve hijyenik şekilde üretim, hazırlama, muhafaza, işleme, depolama, taşıma ve pazarlamasını sağlamak üzere gıda maddelerinin özelliklerini belirlemektir. Yönetmelik; gıdaların kalite ve hijyenle ilgili özelliklerini, katkı maddelerini, aroma maddelerini, pestisit ve veteriner ilaç kalıntılarını, gıda buluşanlarını, ambalaj ve işaretleme, depolama ve taşıma kurallarını numune alma ve analiz metotlarını kapsamaktadır. Yönetmelik 12 bölüm, 40 madde, ve 38 ek'ten oluşmaktadır. II-GAZLI İÇECEĞİN TANIMI: Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine göre karbondioksit ile gazlandırılmış olan meyveli, aromalı, kola, tonik gibi içeceklerdir. h Sade Gazoz h Meyveli Gazoz h Kolalı İçecekler III-GÜMRÜK TARİFE İSTATİSTİK POZİSYONU (G.T.İ.P): Sade gazozlar Meyveli gazozlar Kolalı gazozlar 1

2 IV- TÜRKİYE DE GAZLI İÇECEĞİN TARİHÇESİ: Türkiye'de meşrubatın ilk üretim tarihi ile ilgili kesin bir bilgi olmamakla beraber Sultan II.Abdülhamit döneminde 19.yüzyıl sonlarında bazı gayrimüslimlerin İstanbul'da meşrubat fabrikası (gazozhane) açarak işlettikleri bilinmektedir. Cumhuriyet döneminde ise gazoz üretimine başlangıç 1930 yılına rastlamaktadır. İstanbul'da 1930'lu yıllarda esans, limon tuzu, ithal şişe ve karbonik asit ve meşrubat makineleri satan bir işyerinden karpuz kazan tabir edilen saturatör ile iki adet el trajı (şişe doldurma kapama makinası) ile üretime başlanmıştır. O dönemlerin gazoz markaları Ankara, Olimpos, Çamlıca idi, 1993 yılında Nilüfer ve Uludağ markaları adı altında üretilmiştir. O yıllarda gazoz üretimi ilkel yöntemlerle yapılmaktaydı. Şeker şurubunu süzmek için bir keçe torbaya maşrapa ile filtreden geçirilir sonradan bir cezve ile şişelere tek tek konulmaktaydı. Şurubun eritildiği kazan ise eski bir İngiliz küveti idi. İçine şurup konmuş şişeler de el trajlarında doldurulmakta ve kapatılmaktaydı. Daha sonra İstanbul'da Kocataş Memba Suyu tesisinde Cool Kola Koka ismiyle ilk Türk meşrubatı üretilmiştir. O dönemde batı teknolojisi kullanılmaya başlanmıştır. O sıralarda Türkiye'de karamel üretim teknolojisi bilinmediğinden içenlerin dudaklarında iz bırakmaktaydı. Daha sonraları Nur Kola, Katibim Kola üretilmeye başlanmıştır. 1960'lı yılların başında Fruko Tamek'in üretildiği tesisler Türkiye'nin en modern fabrikası idi Ağustos'unda Pepsi Cola, iki ay sonra da Coca Cola üretilmeye başlanmıştır. Günümüzde ise milyonlarca şişe her türlü gazlı ve gazsız meşrubat en yüksek teknolojilerle üretilip tüketicisine sunulmaktadır. Bugün orta kapasiteli bir meşrubat makinesi ile saatte litre mamul üretilmektedir. Daha evvel kullanılan banyo küvetinin yerini litrelik 316 kalite paslanmaz çelik tanklar almıştır. Hazırlanan şuruplar özel filtreden geçmekte ve 2

3 95 derecede pastörize edilmektedir. Bütün ürünlerin her iki saate bir mikrobiyolojik ve kimyasal kalite kontrol analizleri laboratuarlarda yapılmaktadır. 1930'lu yıllarda dağıtım at arabası ile yapılırken günümüzde mamüller konteynerlerle yurt dışına sevk edilmektedir. Evvelce yurt dışından esans ithal edilmekte iken günümüzde Hollanda'ya ihraç edilmekte ve Franchising sistemi ile Almanya, Hollanda ve Amerika'da Türk gazozunun üretilerek dağıtımı sağlanmaktadır. Önceleri Bulgaristan'dan ithal edilen karbondioksitin bulunmadığı zamanlarda üretim durma noktasına gelmekte iken bugün Denizli'de doğal karbondioksit gazı üretilmektedir. Şeker almak için daha evvel tahsisat beklenirken, günümüzde kendi şeker fabrikalarımızdan şeker temin edilmektedir. IV- SEKTÖRÜN TÜRKİYE DEKİ DURUMU Gazlı içecek sektörü son yıllarda Türkiye de en hızlı gelişme gösteren sektörlerden birisi olmuştur. Türkiye nin genç nüfusa sahip olması ve tüketicinin ucuz ürünleri talep etmesi, Türkiye de bulunan firmaların gazlı içecek üretimi hakkında çalışmalar yapmaya başlamasına neden olmuştur. Türkiye de yıllık kişi başına 31 litre gazlı içecek tüketilmektedir. Bu oranı diğer dünya devletlerinin gazlı içecek tüketimi ile kıyaslarsak, Türkiye nin gazlı içecek tüketiminin düşük olduğu ortaya çıkmaktadır. Üreticiler, bu gibi problemlerin aşılabilmesi için ekonomide gözlenen iyileşmeye paralel olarak istihdam ve dolayısıyla kişilerin satın alma gücünün arttırılması gereğine dikkat çekmekte; ayrıca ağır vergi yükünün makul düzeye çekilmesi gibi önerilerde bulunmaktadır yılına kadar üretimde yıllık artış %10 iken 2001 yılındaki ekonomik krize kadar üretim düşüşe geçmiştir. Sektörün 2004 yılında % 7 lik bir artış yakalayacağı öngörülürken ekonomide yaşanan düzelmenin devam etmesiyle uzun vadede bu büyümenin daha da artması beklenmektedir. Ayrıca Türkiye nin genç nüfusa sahip olması nedeniyle sektör gelişime açık bir pazar potansiyeli taşıdığı belirtiliyor. 3

4 Tablo:1 GAZLI İÇECEK SEKTÖRÜ ÜRETİMİ (LİTRE ) KOLALI İÇECEK SADE GAZOZ MEYVELİ GAZOZ Gelecekte ise yıllık 31 litre olan kişi başına tüketimi Avrupa ülkelerinin seviyesi olan 60 litreye çıkarılması hedeflenmektedir. Markalar arasındaki rekabetin, tüketiciye olumlu yansıyacağı var sayılarak gelecek dönemde fiyat ve ürün çeşitlemesinin artacağı öngörülmektedir. Coca Cola ve Pepsi Grubu ortakları yılları arasında toplam 560 milyon $ lık yatırım yapmışlardır. Ülker Grubu ise meşrubat sektöründe üretime 2001 yılında eski Çamlıca Gazozlarını satın alarak başlamış ve kolalı içecek grubunda da üretime başlamıştır. Piyasadaki rekabet fiyat indirimleri ve çeşitli kampanyalarla devam etmektedir. Bu firmalar kola, sade gazoz ve meyveli gazoz dışında son iki yıldır piyasaya yeni çıkarılan enerji içecekleri, su, meyve suyu gibi ürünlerde üretimlerine devam etmektedirler. Tablo : 1 TÜRKİYE'DE GAZLI İÇECEK TÜKETİMİ (MİLYON LİTRE) Kaynak: Meşrubatçılar Derneği Yayınları Yıllık tüketimde kişi başına 196 litre ile ABD birinci, 31 litre ile Türkiye orta sıralarda yer alırken Hindistan, Zaire, Etyopya, Mozambik, Nepal ve Kamboçya 1 litre ile son sırayı paylaşmaktadır. 4

5 V- GELİŞMİŞ ÜLKELERDEKİ TÜKETİM ORTALAMASI VE TÜRKİYE İLE KARŞILAŞTIRMA Tablo :6 Avrupa ülkelerinde kişi başına tüketim rakamları (2003) Ülke Yıllık kişi başına Nüfus İsmi Düşen tüketim(litre) (Milyon Kişi) Norveç Çek Cumhuriyeti İrlanda 96 4 Almanya Bulgaristan 88 9 Danimarka 84 5 Belçika Avusturya 83 8 İsviçre 82 7 İngiltere Hollanda İspanya Yunanistan Macaristan İsveç 49 9 Finlandiya 47 5 İtalya Portekiz Fransa TÜRKİYE Polonya Romanya Kaynak : CSDA yayınları. 5

6 Yukarıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere, gazlı içecek tüketiminin sürekli bir artış eğilimi göstermesine rağmen tüketim rakamlarımız gelişmiş ülkelerin tüketim rakamlarına erişmekten uzaktır. Ancak 1998 de ülkemiz 18 litre ile listenin en alt sıralarında yer alırken 2004 yılında tahmin edilen halihazırdaki mevcut rakamların daha da üstünde yer alacağı beklenmektedir. Gazlı içecek pazarındaki büyük potansiyelin farkına varan üreticiler devamlı yatırıma ve kapasite artırımına gitmekte, yoğun promosyonlar, cazip fiyat uygulamaları, kaliteli ürün çeşitleri ve etkili pazarlama faaliyetleri ile meşrubat piyasasını emekleme döneminden kurtararak pazarı büyütmeyi hedeflemektedirler. Konunun uzmanları geçmiş yıllardaki gelişme eğilimlerini de değerlendirerek yaptıkları tahminlere göre, 2005 yılında Türkiye'de meşrubat pazarının 3 milyar litreye ulaşmasını beklemektedirler. VI- SEKTÖRÜN DİĞER SEKTÖRLERLE İLİŞKİSİ Gazlı içecek sektörü ile en fazla ilişki halinde olan sektör ambalaj sektörüdür. Pazarlama stratejilerinde tadı kadar önemli olan bir diğer husus ise ürünün dış görünüşüdür. Günümüzde ambalajlama pazarlamada en önemli rolü üstlenmektedir. Özellikle ambalajlama konusunda seçim yapılırken tüketiciye algılaması kolay olan renkler tercih edilmektedir. Özellikle; A.B. üyesi ülkelerde ambalaj konusunda bazı standartlar getirilmiştir. En önemli örneklerden biri ise Türkiye de en çok tüketilen 2,5 litrelik diğer bir adı aile boyu olan pet şişeli meşrubatların üretimi A.B ülkelerinde yasaktır. Ülkemizde de üretimin yakın bir zamanda kaldırılması olasılığından dolayı üreticiler açısından büyük bir problem teşkil etmektedir. Şişelemede standart olduğu kadar içeceklerin kapakları için de bazı standartlar bulunmaktadır. Özellikle çevre kirliliğini önlemek için kutu kolaların açma halkaları konusunda bazı çalışmalar yapılmıştır. Açma halkalarının kutulardan ayrılmayacak şekilde dizayn edilmesi şartı getirilmiştir. Şişelerin kapaklarında ise önceden metal kapak kullanılmakta iken sağlığa zararlı olması sebebiyle plastik kapak kullanılmaya başlanmıştır. 6

7 VII-SEKTÖRÜN DIŞ TİCARETİ Gazlı içecek sektörü her geçen yıl bir önceki yıla göre büyüme göstermektedir. Gazlı içecek kapsamındaki sade gazoz, meyveli gazoz ve kolalı içecekler arasında en büyük payı kolalı içecekler almaktadır. İhracat yaptığımız başlıca ülkeler Fransa, Hollanda, Almanya ve Azerbaycan dır. Tablo: 2 TÜRKİYE NİN GAZLI İÇECEK İHRACATI VE İTHALATI YILLAR İHRACAT ($) İTHALAT ($) KAYNAK: D.İ.E Görüldüğü gibi gazlı içecek miktarı son üç yılda büyük bir artış göstermiştir. Tablo :4 GAZLI İÇECEK SEKTÖRÜNÜN DIŞ TİCARET SEYRİ (+000 $) YILLAR İHRACAT İTHALAT 7

8 GAZLI İÇECEK ÜRÜNLERİ İHRACAT I (2003) İST. POZ. NO. ÜRÜNÜN ADI DEĞERİ SADE GAZOZLAR ,00$ MEYVALI GAZOZLAR ,00$ KOLALI İÇECEKLER ,00$ TOPLAM İHRACAT TUTARI: ,00 $ KAYNAK: D.İ.E Gazlı İçecek sektöründe en fazla ihraç edilen ürün kolalı içecektir. Tablo: 5 GAZLI İÇECEK ÜRÜNLERİ İTHALATI (2003) İST. POZ. NO. ÜRÜNÜN ADI DEĞERİ SADE GAZOZLAR ,00$ MEYVALI GAZOZLAR ,00$ KOLALI İÇECEKLER 4.196,00$ TOPLAM İTHALAT TUTARI: ,00 $ KAYNAK: D.İ.E Yukarıdaki verilere göre ithalatın ihracattan oldukça düşük değerde olduğu görülmektedir. Fransa, Hollanda, İngiltere, Irak ve İran dan ithalat yapıldığı gözlenmektedir. VIII- SEKTÖRÜN GÜNCEL SORUNLARI, ŞİKAYETLER VE TÜKETİCİ TERCİHLERİ 1-SEKTÖRÜN SORUNLARI Sektörün uzmanlarına göre, en büyük sorun, gün geçtikçe gelişen teknolojiye ayak uydurulması için gerekli makine ve cihazların (Kazan, dolum tesisi, ambalajlama makine ve teçhizatı vs.) çok yüklü bir maliyet gerektirmesidir. Bunun yanı sıra gazlı içecek ürünleri için alınan muhtelif vergilerin yüksek oluşudur. Bu vergilerin başında % 18 KDV gelmekte, bunun ardından % 8

9 10'luk ÖTV, bunlara ilave olarak da % 15'lik Eğitime Katkı Payı alınmaktadır. Bazı vergiler katmerli olarak alındığından birbirine etki yapmakta ve sonuç olarak da toplam vergi miktarı % 40'ı geçmektedir. Söz konusu vergilerin yüksek olması sebebi ile fiyata yansıtılmakta ve ürünler son tüketiciye yüksek fiyatlarla satılmaktadır. Çokuluslu yabancı kuruluşlarla sıkı bir rekabet söz konusudur. Bazı yerel üreticilerin sektörde kontrolsüz olarak üretim yapmaları nedeniyle haksız rekabet koşulları oluşmakta, ve söz konusu haksız rekabet mevcut tedbirlerle önlenememektedir. Sektördeki firmaların en büyük problemleri ise ; h Satışların önemli kısmını teşkil eden kolalı içeceklere Ö.T.V ve K.D.V adı altında uygulanan % 40 ı aşan orandaki ağır vergi yükü, h Sektörde merdiven altı olarak tanımlanan kaçak firmaların üretim izni almadan, vergisiz, kalitesiz, sağlıksız ucuz ürünleri piyasaya sürerek hem kişilerin sağlığı ile hem de haksız rekabete sebebiyet vermesi h Şeker Kanunu ile fruktoza konan %10 üretim kotası ve bu kotayla hiç ilgisi olmadığı halde glikozun da dahil edilmesi, satışların artması durumunda, sektörü zor durumda bırakacak olmasının yanı sıra, bu kota nedeniyle fruktoz üreticilerinin % 35 ler dolayında kapasite ile çalışmaları neticesinde maliyetlerin artarak fiyatlara yansıması ve nihayetinde fiyatlara yansıması olarak önümüze gelmektedir.. 2- ÜRÜNLERE TEPKİLER Bugüne dek gazlı içecekler ve üreticisi aleyhine sonuçlanmış hiçbir dava bulunmamaktadır. Ürünler düzenli bir optik okuyucu denetiminden başka, gözle fiziki olarak da kontrolden geçmektedir. 3- KORUMA TEDBİRLERİ VE CEZALAR Rekabet şartlarının oluşması için temel amaçlar hedeflenmiştir, rekabeti engelleyici, kısıtlayıcı ve bozucu anlaşma, karar ve uyumlu davranışların etkin kontrolünün sağlanması, rekabeti ortadan kaldırıcı tekelleşmelerin ve hakim durumun kötüye kullanılmasının önlenmesi, piyasada faaliyet gösteren tüm teşebbüsler 9

10 arasında fırsat eşitliğinin korunması, küçük ve orta boy işletmelerin ekonomik güçlerini arttırıcı önlemlerin alınması, tüketicilerin hak ve çıkarlarının korunmasına engel teşkil eden faaliyetlere ilişkin olarak tarihinde yayımlanan 1998/1 sayılı tebliğ ile 4054 sayılı kanunun 16. ve 17. maddelerinde düzenlenmiş olan cezalar, 1998 yılı itibariyle uygulanmak üzere arttırılmıştır. Buna göre, daha önce 580 milyon TL. ile milyon TL. arasında değişen para cezaları, milyon TL. ile milyon TL. arasında olacak şekilde yeniden düzenlenmiştir. Tablo :7 AMBALAJ MALZEMESİ - ÖZELLİKLERİ VE TERCİHLERİ EN UYGUN MALZEME ÖZELLİK ÖNEM SIRASI CAM PLASTİK METAL KARTON 1 Tadını etkilememesi Dayanıklı olması İçindekini koruması Yerleştirme-istifleme kolaylığı Hafif olması Ucuz olması Tekrar kapatılabilmesi Ürünü kaliteli göstermesi İçindekini göstermesi Tekrar üretime alınması Sofrada servise konabilmesi Zarif ve çekici olması Kaynak : PİAR Araştırma Ltd. tarafından 7 il ve 1337 denek üzerinde yapılan çalışmadır. IX- SEKTÖRDE BELLİ BAŞLI FİRMALAR Sektörün sorunlarını ve isteklerini dile getirmek amacıyla firmalar kendi aralarında örgütlenerek Meşrubatçılar Derneği (Bedri Rahmi Eyuboglu Sokak, Derya Apt. No: 3/7 Kalamis, Istanbul Tel: , Fax: ) adı altında bir dernek kurulmuştur. 10

11 Sektörde yabancı ve yerli firmalar bulunmaktadır. Bu firmalar başlıca h Coca Cola İçecek A.Ş. Esenşehir Mah. Erzincan Cad. No:36 Ümraniye/İSTANBUL Tel: (0216) Fax: (0216) h Pepsi Bottling Company Evren Mah. Gülbahar Cad. No:60 Güneşli/İSTANBUL Tel: (0212) Fax: (0212) h Della Gıda A.Ş. TEM Otoyol Üzeri Düzce Kavşağı- Akyazı/SAKARYA Tel : Faks : della@della.com.tr h Uludağ Gazozu Erbak Uludağ Grubu Erbak Uludağ A.Ş Yeni Yalova Yolu 3.Km BURSA Tel: (0224) Fax: (0224) h Kristal Kola A.Ş 29 Ekim Cad. İhlas Medya Center No:23 Yenibosna/İSTANBUL Tel: (0212) Fax: (0212) info@kristalkola.com.tr h Diğer Bölgesel Firmalar 11

12 X- SEKTÖRÜN DEĞERLENDİRİLMESİ Gazlı içecek ülkemizde tüketimi günden güne artmaktadır. Artıştaki en büyük etken Türkiye deki genç nüfusun fazla olmasıdır. Sektörün uzmanlarına göre yurdumuzun İç Anadolu, Doğu ve Güneydoğu Anadolu ya hizmet ve ürün götürülmesi halinde Türkiye de kişi başına düşen tüketim miktarı mevcut rakamların bir hayli üstüne çıkacaktır Ülkemizde gazlı içecek satışı bir yandan artış göstermekte iken, buna paralel olarak da gazlı içecek ihracatımız yükselmeye başlamıştır, gazlı içecek ihracatında ilk sırayı Orta Doğu ve Orta Asya ülkeleri yer almaktadır. Avrupa da ise Almanya, Fransa gibi A.B. üyesi ülkeler ön sıralarda yerini almaktadır. Ülkemizde bilindiği gibi yabancı gazlı içecek üreticileri de bulunmaktadır. Bu firmalar sadece Türkiye için değil aynı zamanda Orta Doğu ve Orta Asya ülkeleri için de üretim yapmaktadırlar. Türkiye de üretim yapmalarının ana nedeni Türkiye yi Orta Asya ya ve Orta Doğu ya açılan bir kapı olarak görmelerinden kaynaklanmaktadır. Türkiye nin coğrafi özelliği ve Orta Doğu ile Orta Asya ülkelerindeki insanların Türkiye ye karşı farklı bir sempatisi olduğundan dolayı üretim ve dağıtımlarını ülkemiz üzerinden yapmaktadır. Günümüzde tüketici davranış ve tercihleri çeşitli etkiler sonucu karmaşık neden - sonuç ilişkileri ile belirlenmektedir. Bilgilendirme ve bilinç düzeyi gelişen tüketiciler seçtikleri mal ve hizmetlerde ödediklerinin karşılığında çok boyutluluk aramaktadır. Tercihlerde artık sadece fiyat, fonksiyon, kullanışlılık, vb... nitelikler kendi başına belirleyici olmamaktadır. Gıda - içecek sektörü üreticilerinin başarısı çok yönlü tüketici isteklerine getirdiği tatmine bağlıdır. Ambalaj burada etkileyici bir araçtır. Tüketicilerin ambalaj malzemesinde önemli gördükleri özellikler; ve onları hangi malzemelerin en iyi tatmin ettiği konusunda sürekli bir şekilde araştırmalar yapılmaktadır. Yapılan araştırmada cam ambalajın tüketicilerin isteklerini en iyi şekilde karşılayan ambalaj çeşidi olduğu tespit edilmiştir. 12

13 Sonuçlar ambalaj malzemesinde ürün tadını etkilemeyen, içindekini en iyi koruma, kullanışlı ve kaliteli olma özelliklerinin ön plana çıktığını ve dolayısı ile bu nitelikleri taşıyan ambalajın tüketici için en geniş "fayda demetini" oluşturduğunu ortaya koymaktadır. XI- SONUÇ Türkiye'de günümüzde gazlı içecek sanayi, üretimin her aşamasında kalite bakımından uluslararası standartlar ile uyum içindedir. Ürünlerin hijyenik oluşu herhangi bir tereddüde yer vermeyecek seviyede olup, sonuçlanmış herhangi bir şikayet konusu bulunmamaktadır. Türkiye'de gazlı içecek tüketim alışkanlığı gelişmiş Avrupa ülkeleri ile karşılaştırıldığında gerilerde kalmakta ise de bu ürünlere olan talep hızla artmaktadır. Bu potansiyel de yerli ve yabancı yatırımcıların iştahını kabartmaktadır. Etiketleme teknolojisi ve kalitesi bakımından en çağdaş ve modern teknikler kullanılmaktadır. Paketleme ve ambalaj bakımından ülkemiz teknolojisi, dünyanın en gelişmiş teknolojisini kullanan ülkelerin gerisinde değildir. Gazlı içecek sektörü Türkiye'nin en geleceği parlak ve karlı olan iş alanlarından biri olarak değerlendirilebilmektedir.. YARARLANILAN KAYNAKLAR Meşrubatçılar Derneği Yayınları Devlet İstatistik Enstitüsü Verileri Yerel Firma Verileri Resmi Gazete Piar Araştırmaları İnternet Verileri CSDA Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği 13