HONAZ DOĞAL GAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ (403 MWm / 397,1 MWe / 709,7 MWt ) Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu

Transkript

1 ALARTES ENERJİ A.Ş. HONAZ DOĞAL GAZ KOMBİNE ÇEVRİM SANTRALİ PROJESİ (403 MWm / 397,1 MWe / 709,7 MWt ) Çevresel Etki Değerlendirmesi Raporu DENİZLİ İLİ, HONAZ İLÇESİ, DENİZLİ ORGANİZE SANAYİ BÖLGESİ AECOM TURKEY DANIŞMANLIK VE MÜHENDİSLİK LTD. ŞTİ. ÇED Raporu Nihai ÇED Raporu Ankara Mayıs 2014

2 Proje Sahibinin Adı Adresi Telefon ve Faks Numaraları Projenin Adı Proje Bedeli Alartes Enerji A.Ş. Altunizade Mah. Kısıklı Cad. No: 14/2 B Blok Kat 2 Daire 5 Üsküdar-İstanbul Tel : Faks: Honaz Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali TL Proje için Seçilen Yerin Açık Adresi: (İli, İlçesi, Mevkii) Denizli İli, Honaz İlçesi, 21 U I - 21 U II 22 U III 22 U IV pafta, 108 ada, 3 no lu parsel, Organize Sanayi Bölgesi Vali Münir Güney Cad. No:9 Honaz / DENİZLİ Proje için Seçilen Yerin Koordinatları, Zone UTM ED 50, Zone 36 No X Y Projenin ÇED Yönetmeliği Kapsamındaki Yeri (Sektörü, Alt Sektörü) EK I, Madde 2- Toplam ısıl gücü 300 MWt ve daha fazla olan termik güç santrallari ile diğer yakma sistemleri

3 ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun Adı AECOM Turkey Danışmanlık ve Mühendislik Ltd. Şti. ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun Adresi ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun Telefon ve Faks Numaraları ÇED Raporunu Hazırlayan Kuruluşun Yeterlik Belgesi Nosu, Tarihi Mustafa Kemal Mah. Eskişehir Yolu No: 266 Tepe Prime B Blok No: Çankaya ANKARA Tel: Faks: , 30/04/2016 Raporun Hazırlanış Tarihi Mayıs 2014

4 İÇİNDEKİLER LİSTESİ: I. PROJENİN TANIMI VE AMACI PROJE KONUSU FAALIYETIN TANIMI, ÖMRÜ, HIZMET AMAÇLARI, PAZAR VEYA HIZMET ALANLARI VE BU ALAN İÇERISINDE EKONOMIK VE SOSYAL YÖNDEN ÜLKE, BÖLGE VE/VEYA İL ÖLÇEĞINDE ÖNEM VE GEREKLILIKLERI... 1 I.1 Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları... 1 I.2 Projenin Önemi ve Gerekliliği... 1 II. PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU... 3 II.1 Proje Yerseçimi (İlgili Valilik veya Belediye Tarafından Doğruluğu Onanmış Olan Faaliyet Yerinin, Lejant ve Plan Notlarının da Yer Aldığı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, (Plan Notları ve Hükümleri), Onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı, (Plan Notları ve Lejantları) Üzerinde, Değil II.2 ise Mevcut Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi)... 3 Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Alt Yapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Yerleşim Planı, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi) III. PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI III.1 Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları III.2 Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu III.3 Projenin Fayda-Maliyet Analizi III.4 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri III.5 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin İhtiyaç Duyulan ve Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Beklenen Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri III.6 Kamulaştırma ve/veya Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı III.7 Diğer Hususlar IV. PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI (*) IV.1 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) IV.2 Proje ve Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı IV.2.1 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler (Bölgenin Genel ve Lokal İklim Koşulları, Sıcaklık-Basınç-Yağış-Nem Dağılımları, Buharlaşma Durumu, Sayılı Günler, Rüzgâr Dağılımı vb. Bu Başlık Altında Yer Alan Bilgilerin Aylık-Mevsimlik-Yıllık Dağılımları İçermesi, Meteorolojik Data Setin Kapsaması- Denizli Meteoroloji İstasyonu bülteni, FEVK Bilgileri) IV.2.2 Jeolojik Özellikler (Bölgesel Jeoloji ve Faaliyet Alanı Jeolojisi) Jeolojik Yapının Fiziko-Kimyasal Özellikleri, Tektonik Hareketler ve Depremsellik, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi, Su Baskını v.s Başlıkları Altında İncelenmesi, Proje Sahasının 1/ Ölçekli Genel Jeoloji Haritası ve İnceleme

5 Alanına Ait 1/1000 ve/veya 1/5000 lik Jeolojik Harita ve Lejantı, Stratigrafik Kolon Kesiti, Jeoteknik Etüt Raporu) IV.2.3 Hidrojeolojik Özellikleri (Yeraltı Su Seviyeleri, Halen Mevcut Her Türlü Keson, Derin, Artezyen vb. Kuyu Emniyetli Çekim Değeri; Suyun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, Yer Altı Suyunun Mevcut ve Planlanan Kullanımı) IV.2.4 Hidrolojik Özellikler (Yüzeysel Su Kaynaklarından Göl, Dalyan, Akarsu ve Diğer Sulak Alanların Fiziksel, Kimyasal, Bakteriyolojik ve Ekolojik Özellikleri, Bu Kapsamda Akarsuların Debisi, Faaliyet Alanına Mesafesi ve Mevsimlik Değişimleri, Taşkınlar, Su Toplama Havzası, Drenaj, Tüm Su Kaynaklarının Kıyı Ekosistemleri) IV.2.5 Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri Üretiminde Ürün Çeşidi ve Üretim Miktarları, Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları, Diğer Kullanımlar) IV.2.6 Göl, Akarsudaki Canlı Türleri (Bu Türlerin Tabii Karakterleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler; Bunların Üreme, Beslenme, Sığınma ve Yaşama Ortamları; Bu Ortamlar için Belirlenen Koruma Kararları) IV.2.7 Termal ve Jeotermal Su Kaynakları IV.2.8 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprak Yapısı, Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması, Taşıma Kapasitesi, Yamaç Stabilitesi, Kayganlık, Erozyon, Toprak İşleri İçin Kullanımı, Doğal Bitki Örtüsü Olarak Kullanılan Mera, Çayır vb.) IV.2.9 Tarım Alanları (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Özel Mahsul Plantasyon Alanları) Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü, Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları IV.2.10 Orman Alanları (Ağaç Türleri ve Miktarları, Kapladığı Alan Büyüklükleri ve Kapalılığı, Bunların Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları) IV.2.11 Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar) IV.2.12 Flora ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Alanda Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler; Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Alandaki Bulunuş Yerleri, Av Hayvanlarının Adları, Popülasyonları ve Bunlar için Alınan Merkez Av Komisyonu Kararları), Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar için Alınması Gereken Koruma Önlemleri (İnşaat ve İşletme Aşamasında). Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi ve Bu Dönemin Belirtilmesi, Arazide Tespit Edilen Türler, Anket Görüşme Sonucu Tespit Edilen ve Literatürden Alınan Türlerin Ayrı Ayrı Belirtilmesi IV.2.13 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (Rezerv Miktarları, Mevcut ve Planlanan İşletilme Durumları, Yıllık Üretimleri ve Bunun Ülke veya Yerel Kullanımlar için Önemi ve Ekonomik Değerleri) IV.2.14 Hayvancılık (Türleri, Beslenme Alanları, Yıllık Üretim Miktarları, Bu Ürünlerin Ülke Ekonomisindeki Yeri ve Değeri)... 97

6 IV.2.15 Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, vb.) IV.2.16 Proje Yeri ve Etki Alanının Hava, Su, Toprak ve Gürültü Açısından Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi IV.2.17 Diğer Özellikler IV.3 SOSYO-EKONOMİK ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİ IV.3.1 Ekonomik Özellikler (Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler, Yöre ve Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri ve Önemi, Diğer Bilgiler) IV.3.2 Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Diğer Bilgiler) IV.3.3 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Bölgede Mevcut Endemik Hastalıklar, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) IV.3.4 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları IV.3.5 Gelir ve İşsizlik (Bölgede Gelirin İşkollarına Dağılımı İşkolları İtibariyle Kişi Başına Düşen Maksimum, Minimum ve Ortalama Gelir) IV.3.6 Diğer Özellikler V. PROJENİN BÖLÜM IV`TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER V.1 A-V.I Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1 Arazinin Hazırlanması ve Ünitelerin İnşası için Yapılacak İşler Kapsamında (Ulaşım Altyapısı Dahil) Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Bitkisel Toprak ve Hafriyat Artığı Miktarı, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere, Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar için Kullanılacakları; Kullanılacak Malzemeler, Araçlar ve Makineler, Kırma, Öğütme, Taşıma, Depolama gibi Toz Yayıcı Mekanik İşlemler, Tozun Yayılmasına Karşı Alınacak Önlemler V.1.2 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin İnşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi İşlem için Nasıl Kullanılacakları, Bu İşler İçin Kullanılacak Alet ve Makineler V.1.3 Zemin Emniyetinin Sağlanması için Yapılacak İşlemler (Taşıma Gücü, Emniyet Gerilmesi, Oturma Hesapları) V.1.4 Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı V.1.5 Proje Kapsamındaki Su Temini Sistemi ve Planı, Suyun Temin Edileceği Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı, Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Ortaya Çıkan Atık Suyun Miktar ve Özellikleri, Nasıl Arıtılacağı ve Nereye Deşarj Edileceği, Alınacak Önlemler, (İnşaat ve İşletme Aşaması İçin Proses, İçme ve Kullanma Suyu ile İlgili Su Yönetim Planı Hazırlanması, Su Temininin Yetersizliği Durumunda Ne Yapılacağına İlişkin Açıklama) V.1.6 Hammadde Ürün ve Kimyasal Maddelerin Taşınması ve Depolanması V.1.7 Proje Kapsamındaki Soğutma Sisteminin Yapısı, Soğutma Suyu Alma ve Deşarj Yapılarında Kullanılacak Malzemeler, Soğutma Suyu Deşarjı, Soğutma Suyu Sistemi ile İlgili Yapıların İnşaatı Sırasında Alınacak Önlemler V.1.8 Doğal Gaz Boru Hattına Yakınlığı (Mesafesi), Etkileşimi, Doğal Gaz Boru Hattı Yapılması İçin Gerekli Olan İşlemler V.1.9 Arazinin Hazırlanmasından Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşler Sonucu Meydana Gelecek Katı Atıkların Cins ve

7 Miktarları (Atık Lastik, Atık Pil ve Akümülatörler, Tıbbi Atıklar v.s gibi), Bu Atıkların Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları V.1.10 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yapılacak İşlerde Kullanılacak Yakıtların Türleri, Tüketim Miktarları, Oluşabilecek Emisyonlar V.1.11 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yapılacak İşler Nedeni ile Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Kümülatif Değerler, Çevresel Gürültü nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre Akustik Raporun Hazırlanması, ( Adresinde Bulunan Akustik Formatının Esas Alınması) V.1.12 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri V.1.13 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşcere Tipi, Kapalılığı, Kesilecek Ağaçların Bölgedeki Orman Ekosistemi Üzerine Etkileri, Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı, Ağaç ve Bitki Kaybından Ötürü Fauna Üzerine Olabilecek Etkiler, Önlemler V.1.14 Arazi Hazırlama ve İnşaat Faaliyetleri Sırasında Olası Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler V.1.15 Karasal ve Sucul Flora/Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler V.1.16 Proje ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi V.1.17 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği V.1.18 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Riskli ve Tehlikeli Olanlar V.1.19 Proje Kapsamında Yapılacak Bütün Tesis İçi ve Tesis Dışı Taşımaların Trafik Yükünün ve Etkilerinin Değerlendirilmesi V.1.20 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemeleri V.1.21 Faaliyetin Yerleşim Yerine Mesafesi ve Olası Etkileri Alınacak Önlemler (1/ Ölçekli Topografik Harita Üzerine İşlenerek) V.1.22 Diğer Faaliyetler V.2 B-V.2 Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetleri, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Her Bir Ünitenin Ayrıntılı Proses Akım Şeması, Temel Proses Parametreleri, Prosesin Açıklaması, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler, Kullanılacak Makinelerin, Araçların, Aletlerin ve Teçhizatın Özellikleri ve Miktarları V.2.2 Proje Ünitelerinde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere, Ne kadar ve Nasıl Pazarlanacakları, Üretilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasıl ve Ne Kadar Nüfusa ve/veya Alana Sunulacağı

8 V.2.3 V.2.4 V.2.5 V.2.6 V.2.7 V.2.8 V.2.9 Proje Ünitelerinde Kullanılacak Suyun Hangi Prosesler için Ne Miktarlarda Kullanılacağı, Nereden, Nasıl Temin Edileceği, Ne Miktarlarda Hangi Alıcı Ortamlara Nasıl Verileceği (arıtma tesisi dahil v.s.), Suya Uygulanacak Ön İşlemler (Arıtma Birimleri ile Katma- Besleme Suyu Olarak Katılacağı Birimleri Kapsayan), Su Hazırlama Ana Akım Şeması, Su Buhar Çevrimi, Proses Akım Şeması Çevrimde Uygulanacak Su İç İşlemleri, Kullanılacak Kimyasal Maddeler Proje Kapsamında Kullanılacak Ana Yakıt veya Yardımcı Yakıtın Ne Şekilde Sağlanacağı Proje Kapsamında Kullanılacak Ana Yakıt ve Yardımcı Yakıtın Hangi Ünitelerde Ne Miktarlarda Yakılacağı ve Kullanılacak Yakma Sistemleri, Yakıt Özellikleri, Anma Isıl Gücü, Emisyonlar, Azaltıcı Önlemler, Emisyonlar ve Bunların Verileri, Emisyon Dağılım Modellemesi, Ölçümler için Kullanılacak Aletler ve Sistemler (Baca Gazı Emisyonlarının Anlık Ölçülüp Değerlendirilmesi (on-line) için Kurulacak Sistemler, Mevcut Hava Kalitesinin Ölçülmesi için Yapılacak İşlemler), Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem, Modelin Tanımı, Modellemede Kullanılan Meteorolojik Veriler (Yağış, Rüzgar, Atmosferik Kararlılık, Karışım Yüksekliği vb.), Model Girdileri, Kötü Durum Senaryosu da Dikkate Alınarak Model Sonuçları, Modelleme Sonucunda Elde Edilen Çıktıların Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterilmesi Projenin Drenaj Sistemi, Toplanacak Suyun Miktarı, Hangi Alıcı Ortama Deşarj Edileceği Tesisin Faaliyeti Sırasında Oluşacak Diğer Katı Atık Miktar ve Özellikleri, Depolama/Yığma, Bertarafı İşlemleri, Bu Atıkların Nerelere ve Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar için Yeniden Değerlendirilecekleri, Alıcı Ortamlarda Oluşturacağı Değişimler Proje Kapsamında Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültü Kaynakları ve Seviyeleri, Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne Göre Akustik Raporun Hazırlanması, ( adresinde bulunan Akustik formatının esas alınması) Radyoaktif Atıkların Miktar ve Özellikleri, Muhtemel ve Bakiye Etkiler ve Önerilen Tedbirler V.2.10 Proje Ünitelerinde Üretim Sırasında Kullanılacak Tehlikeli, Toksik, Parlayıcı ve Patlayıcı Maddeler, Taşınımları ve Depolanmaları, Hangi Amaçlar için Kullanılacakları, Kullanımları Sırasında Meydana Gelebilecek Tehlikeler ve Alınabilecek Önlemler V.2.11 Sucul ve Karasal Flora/Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler V.2.12 Projenin Tarım Ürünlerine ve Toprak Asitlenmesine Olan Etkileri, Toprak Asitlenmesinin Tahmininde Kullanılan Yöntemler ve Alınacak Tedbirler V.2.13 Yeraltı ve Yüzey Suyuna Etkiler ve Alınacak Tedbirler V.2.14 Bölgenin Mevcut Kirlilik Yükü (Hava, Su, Toprak) Dikkate Alınarak Kümülatif Etkinin Değerlendirilmesi V.2.15 Tesisin Faaliyeti Sırasında Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği V.2.16 Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetlerden İnsan Sağlığı ve Çevre Açısından Riskli ve Tehlikeli Olanlar (Tesiste Çalışanlar İçin Alınacak Önlemler v.s.) V.2.17 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemelerinin (Ağaçlandırmalar, Yeşil Alan

9 Düzenlemeleri vb.) Ne Kadar Alanda Nasıl Yapılacağı, Bunun için Seçilecek Bitki ve Ağaç Türleri vb V.2.18 Termik Santralin Verimi, Açığa Çıkan Atık Isının Miktarı, Enerji Kaybından (Yakıtın Tamamının Enerjiye Dönüştürülememesinden Kaynaklanan) Dolayı Atmosfere Verilecek Isının Başka Amaçla Kullanıp Kullanılmayacağı V.2.19 Sağlık Koruma Bandı için Önerilen Mesafe V.2.20 Diğer Faaliyetler V.3 Projenin Sosyo-Ekonomik Çevre Üzerine Etkileri V.3.1 Projeyle Gerçekleşmesi Beklenen Gelir Artışları; Yaratılacak İstihdam İmkanları, Nüfus Hareketleri, Göçler, Eğitim, Sağlık, Kültür, Diğer Sosyal ve Teknik Altyapı Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanma Durumlarında Değişiklikler vb V.3.2 Çevresel Fayda-Maliyet Analizi V.3.3 Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak Sosyal Etkilerin Değerlendirilmesi VI. İŞLETME FAALİYETE KAPANDIKTAN SONRA OLABİLECEK VE SÜREN ETKİLER VE BU ETKİLERE KARŞI ALINACAK ÖNLEMLER VI.1 Arazi Islahı ve Reklamasyon Çalışmaları VI.2 Yer Altı ve Yer Üstü Su Kaynaklarına Etkiler VI.3 Olabilecek Hava Emisyonları VII. PROJENİN ALTERNATİFLERİ VII.1 Yer Seçimi Kriterleri ve Alternatifler VII.2 Yakıt ve Teknoloji Alternatifleri VIII. İZLEME PROGRAMI VE ACIL EYLEM PLANI VIII.1 Faaliyetin İnşaatı İçin Önerilen İzleme Programı, Faaliyetin İşletmesi ve İşletme Sonrası İçin Önerilen İzleme Programı ve Acil Müdahale Planı Acil Müdahale Planı VIII.2 ÇED Olumlu Belgesinin Verilmesi Durumunda, Yeterlik Tebliği nde Yeterlik Belgesi Alan Kurum/Kuruluşların Yükümlülükleri Başlığının Dördüncü Bendinde Yer Alan Hususların Gerçekleştirilmesi İle İlgili Program IX. HALKIN KATILIMI IX.1 Projeden Etkilenmesi Muhtemel Yöre Halkı IX.2 Halkın ÇED Sürecine Katılımı için Kullanılan Yöntemler IX.3 Halkın Projeye İlişkin Endişe, Görüş/Önerileri ve Değerlendirmeler X. YUKARIDAKI BAŞLIKLAR ALTINDA VERILEN BILGILERIN TEKNIK OLMAYAN BIR ÖZETI XI. SONUÇLAR KAYNAKÇA

10 EKLERİN LİSTESİ EK 1 EK 2 EK 3 EK 4 EK 5 EK 6 EK 7 : EPDK Uygunluk Yazısı : TEİAŞ Bağlantı Anlaşması : Enerji İşleri Genel Müdürlüğü Görüşü : Denizli OSB Görüşü : 1/ ölçekli Topoğrafik Harita : Denizli ve Yakın Çevresi Çevre Düzeni Planı ve İmar Planı : BOTAŞ Görüşü EK 8 : Denizli Meteoroloji İstasyonuna ait Uzun Yıllar Meteorolojik Verileri ( ) EK 9 : Denizli Meteoroloji İstasyonu Standart Zamanlarda Gözlenen En Büyük Yağış Değerleri, Yağış Şiddet-Süre-Tekerrür Eğrileri ve FEVK Raporları Tablosu EK 10 : Genel Jeoloji Haritası ve 1/5.000 lik Jeoloji Haritası EK 11 : Atık Suyun OSB ye verileceğiyle ilgili Denizli OSB nin Görüşü EK 12 : Proje Sahasının İşaretlendiği 1/ Ölçekli Meşçere Haritası EK 13 : Akustik Rapor EK 14 : Hafriyat Döküm İzni EK 15 : Ön Jeoteknik Çalışma Raporu EK 16 : Sondaj Logları Fotoğrafları EK 17 : Su İhtiyacının Denizli OSB den Karşılanabileceğine Dair Yazı EK 18 : Denizli OSB deki Ortak Sağlık Güvenlik Birimi ve OSB Semt Polikliniği Hakkında Yazı EK 19 : Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Görüşü EK 20 : Orman Bölge Müdürlüğünün Görüşü ve ÇED İnceleme Değerlendirme Formu EK 21 : Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Görüşü EK 22 : Denizli Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nün Proje AlanındaTabiat Varlığı ve Doğal Sit Bulunmadığına Dair Yazısı EK 23 : Hava Kalitesi Modellemesi Raporu EK 24 : Hava Kalitesi Modelleme Çalışması Girdi ve Ham Çıktı Dosyaları EK 25 : Toprak Analiz Sonuçları EK 26 : Mikroklima Etkilerinin Araştırılması Hakkında Rapor

11 TABLOLARIN LİSTESİ Tablo I Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi Tablo II-1. Proje Ünitelerine ait Alan Büyüklükleri Tablo IV-1 Yönlere göre Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Tablo IV-2 Yönlere göre Rüzgarın Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı Tablo IV-3 Yönlere göre Ortalama Rüzgar Hızı Tablo IV-4 Ortalama Rüzgar Hızı Değerleri Tablo IV-5 Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Tablo IV-6 Fırtınalı Günler Sayısı, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Tablo IV-7. Sondaj Kuyuları Detaylı Lokasyon Bilgileri Tablo IV-8. Üç Kuyu için SPT Deneyine Ait Vuruş Sayıları Tablo IV-9. Sondaj Kuyularından Alınan Numunelere Ait Laboratuvar Deneyi Sonuçları Tablo IV-10. Leonards (1962) Sınıflaması Tablo IV-11. Numunelerinin Tek Eksenli Basma Dayanımı Deneyi Sonuçları - 40 Tablo IV-12. Elek Analizi Sonuçları Tablo IV-13. Zemin Grupları (DBYBHY-2007, Tablo 6.1) Tablo IV-14. Yerel Zemin Sınıfları (Tablo 6.2, DBYBHY-2007) Tablo IV-15. Depremsel Risk Analizi Sonuçları Tablo IV-16. Çürüksu Havzası ndaki Kaynaklara Ait Hidrolojik Veri (Özler 1999) Tablo IV-17. Çürüksu Havzası nda Yer Alan DSİ Veritabanında Kayıtlı Kuyular Tablo IV-18 Çürüksu Havzası ndaki Akarsuların Hidrolojik Özellikleri Tablo IV-19 Denizli İli İçmesuyu Kaynakları ve Sondaj Kuyuları Debi Miktarları Tablo IV-20 Denizli İlinde Su Ürünleri Çeşidi ve Üretim Miktarları Tablo IV-21 Büyük Menderes Havzası nda bulunan balık türleri ve koruma statüleri Tablo IV-22. Çürüksu Havzası Termal Su Kaynakları Tablo IV-23. Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları ve Ekime Uygunlukları Tablo IV-24. Denizli İli nde Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarına göre Arazi Dağılımı Tablo IV-25. Denizli İli ve I. Alt Bölge de Tarım Arazilerinin Dağılımı Tablo IV-26. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Tarla Bitkileri Ekiliş ve Üretim Miktarları Tablo IV-27. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Bazı Tarla Bitkileri Ekiliş, Üretim ve Verimleri Tablo IV-28. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Sebze Ekiliş ve Üretim Miktarları - 76 Tablo IV-29. Denizli İli ve Honaz ilçesi nde Bazı Sebze Ekiliş, Üretim ve Verimleri Tablo IV-30. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Bulunan Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim Miktarları Tablo IV-31 Denizli İli Orman Alanı Dağılımı (Ha) Tablo IV-32. Çalışma Alanı nda Tespit Edilen Flora Türleri Tablo IV-33.Proje Sahasının Yakın Çevresinde Bulunan İkiyaşamlı (Amphibia) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Tablo IV-34. Proje Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Sürüngen (Reptilia) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Tablo IV-35. Proje Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Kuş (Aves) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Tablo IV-36. Proje Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Memeli (Mammalia) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri

12 Tablo IV-37. Denizli İli Hayvan Varlığı Tablo IV-38. Denizli İli Hayvansal Üretim Tablo IV-39. Honaz İlçesi Hayvan Varlığı Tablo IV-40. HKDYY Ortam Hava Kalitesi Standartları Tablo IV-41. SO 2 Kirleticisi için Bölgedeki Mevcut Hava Kalitesi Tablo IV-42 SO 2 Kirleticisi için Bölgedeki Mevcut Hava Kalitesi Tablo IV Noktada Yapılan PM10 Ölçüm Sonuçları Tablo IV Noktada Yapılan PM10 Ölçüm Sonuçları Tablo IV-45. Çöken Toz Örnekleme Sonuçları Tablo IV-46. NO 2 Örnekleme Sonuçları Tablo IV-47 Denizli İli ve Honaz İlçesi Kentsel ve Kırsal Nüfus Tablo IV-48 Denizli İli ve Honaz İlçesi Cinsiyetlere Göre Kentsel ve Kırsal Nüfus Tablo IV-49. Proje Alanı Çevresinde Bulunan Yerleşim Merkezleri Nüfus Bilgileri Tablo IV-50 Denizli İlinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Tablo IV-51 İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu, Tablo IV-52. Honaz İlçesi nin Arazi Dağılımı Tablo IV-53. Proje Sahasına Ulaşım Sağlayan Yollarda Ortalama Günlük Trafik Yükü Tablo V-1. İnşaat Aşaması Hafriyat Miktarları Tablo V-2. Makine-Ekipman Listesi Tablo V-3 Hafriyat Döküm Sahası Köşe Koordinatları Tablo V-4 Endüstriyel Atıksu Miktarları Tablo V-5. Dizel Araçlardan Kaynaklanan Emisyon Miktarları Tablo V-6. Baca Dışındaki Yerlerden Oluşacak Emisyonlara Ait Kütlesel Debiler Tablo V-7. En Yakın Yerleşim Yerinde Ölçülen ve Hesaplanan Gürültü Seviyesi (db(a)) Tablo V-8 Arka Plan Gürültü Ölçüm Değerleri ve Ölçüm Noktaları Tablo V-9. Gaz Türbinine ait Teknik Özellikler Tablo V-10 Ünitelere Giren Su Miktarları Tablo V-11. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Kanalizasyon Şebekesine Deşarj Standartları Tablo V-12. Doğal Gazın Yaklaşık Kompozisyonu Tablo V-13. Kirletici Emisyon Kriterleri Tablo V-14 Yıllara Göre Rüzgar Esme Sayıları Tablo V-15 Tesiste Yer Alacak Emisyon Kaynakları ve Kirleticilerin Özellikleri Tablo V-16 EMEP CO Envanter Değeri Tablo V-17 İşletme Aşaması İçin Yapılan Modelleme Çalışmaları Sonucunda Elde Edilen Tahmini YSK Değerleri, Toplam Kirlenme Değerleri ve Sınır Değerler Tablo V-18. Gürültü Ölçümleri ve İşletme Aşamasında Oluşacak Gürültünün Değerlendirmesi Tablo V-19 Toprak Analiz Sonuçları Tablo V-20 Bazı Bitki Türlerine Ait En Düşük ve En Uygun ph Değerleri Tablo VIII-1 İnşaat ve İşletme İzleme Programı Tablo VIII-2. Çevre Kalitesi İzleme Programı

13 ŞEKİLLERİN LİSTESİ Şekil I Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi Şekil II-1 Proje Sahasının Bölgesel Konumu... 5 Şekil II-2. Denizli OSB Planı Üzerinde Proje Sahasını Gösterir Harita... 6 Şekil II-3. Proje Sahasının Panoramik Fotoğrafları... 7 Şekil II-4. Proje Sahasının Uydu Fotoğrafı Şekil II-5. Proje Sahasının Uydu Fotoğrafı Şekil II-6. Proje Sahasının Uydu Fotoğrafı Şekil II-7. Projeye ait Genel Yerleşim Planı Şekil III-1. Proje Zamanlama Tablosu Şekil III-2. Denizli OSB BOTAŞ a ait A Tipi RMS İstasyonu Şekil III-3 Denizli IV 380/154/33 kv Trafo Merkezi Şekil IV-1. Tesis Etki Alanı Şekil IV-2 Denizli Meteoroloji İstasyonu Basınç Değerleri ( ) Şekil IV-3. Denizli Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri ( ) Şekil IV-4. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama ve Günlük Maksimum Yağış Miktarları ( ) Şekil IV-5. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık ve Yıllık Ortalama Bağıl Nem Değerleri ( ) Şekil IV-6. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Kar Yağışlı Günler Sayısı ( ) Şekil IV-7. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı ( ) Şekil IV-8. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama Sisli Günler Sayısı ( ) Şekil IV-9 Denizli Meteoroloji İstasyonu Dolulu Günler Sayısı ( ) Şekil IV-10 Denizli Meteoroloji İstasyonu Kırağılı Günler Sayısı ( ).. 23 Şekil IV-11 Denizli Meteoroloji İstasyonu Orajlı Günler Sayısı ( ) Şekil IV-12. Denizli Meteoroloji İstasyonu En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı ( ) Şekil IV-13. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama ve Günlük Maksimum Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri ( ) Şekil IV-14 Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Şekil IV-15 Esme Sayılarına göre Mevsimlik Rüzgar Diyagramları Şekil IV-16 Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları ( ) Şekil IV-17 Ortalama Rüzgar Hızına göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Şekil IV-18 Ortalama Rüzgar Hızı Şekil IV-19 Maksimum Rüzgar Hızı Şekil IV-20 Fırtınalı Günler Sayısı, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Şekil IV-21. Bölgenin Stratigrafik Kolon Kesiti Şekil IV-22. Denizli OSB ve Proje Sahasında Açılan Sondaj Kuyularını Gösterir Harita Şekil IV-23. Denizli İli Deprem Haritası Şekil IV-24. Büyüklüğüne Göre Bölgede Gerçekleşmiş Depremler ve Başlıca Fay Hatları Şekil IV-25. Proje Sahasına Yakın Bölgeye Ait Sismotektonik Harita Şekil IV-26. Türkiye Sismik Afet Haritası (USGS 2005) Şekil IV-27. Çürüksu Havzası nda Su Tutan Birimlerin Alansal Dağılımları (Özler,1999) Şekil IV-28. Havzadaki Kaynakların Yerleşimi Şekil IV-29. Honaz İstasyonundaki Aylık Ortalama Yağış Çürüksu Çayı ve Kollarının Ortalama Akımı, ve Kaynakların Toplam Deşarjı (1993 yılına ait veriler), (Özler,1999)... 54

14 Şekil IV-30. Çürüksu Havzası nda Hidrojeokimyasal Ölçümler Şekil IV-31. Çürüksu Havzasında Bulunan Doğal Suların Kimyasal Karakteristikleri Şekil IV-32. Havzada İncelenen Kaynağın Piper Diyagramı Şekil IV-33. Çürüksu Havzası nın 3D Röliyef Haritası (Güneyden Bakış) Şekil IV-34. Proje Alanı ve Çevresi Arazi Varlığı Haritası Şekil IV-35. (Devamı) Arazi Varlığı Haritası Lejandı Şekil IV-36. Denizli İli Arazi Dağılımı Şekil IV-37. Honaz İlçesi Arazi Dağılımı Şekil IV-38. Proje Sahası ve Çevresindeki Orman Varlığı ve Türleri Şekil IV-39. Proje Sahası ve Çevresindeki Meşçere Türleri Şekil IV-40. Proje Sahası Şekil IV-41 Proje Alanı Civarındaki Korunan Alanlar Şekil IV-42. Proje Alanında Bulunan Bitkilere ait Görüntüleri Şekil IV-43. Proje Sahası Şekil IV-44. Denizli İli Maden Haritası (Maden Tetkik ve Arama, 2012) Şekil IV Dönemi Aylık Ortalama SO 2 Konsantrasyonu Dağılımı Şekil IV-46. Denizli İli Ekonomik Faaliyete göre İstihdam Edilen Nüfus Şekil IV-47. Honaz İlçesi Ekonomik Faaliyete göre İstihdam Edilen Nüfus Şekil IV-48 Denizli İlinin Yıllara Göre Toplam Nüfusu Şekil IV-49. Denizli İli Şehir-Köy Nüfusu ve Nüfus Yoğunluğu Şekil IV-50. Bölgenin Karayolları Haritası Şekil V-1 Proje Alanın Yerleşim Yerlerine Mesafesinin 1/ Ölçekli Topoğrafik Haritada Gösterimi Şekil V-2. Proses Akım Şeması Şekil V-3. M701F tipi Gaz Türbini Şekil V-4. Kuru Düşük NOx Yakma Sistemi Şekil V-5 Su-Kütle Dengesi Diyagramı Şekil V-6. Kızılyer Kocabaş Havzası Şekil V-7. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Yerleşim Yeri Şekil V-8. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akış Diagramı Şekil V-9. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi Havalandırmalı Kum Tutucu Şekil V-10. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi Dengeleme Havuzu Şekil V-11. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi Deşarj Noktası Şekil V-12 Denizli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar ve 2006 Yılı Esme Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramı Şekil V-13. Azot Oksitlerin Bitki Örtüsü Üzerindeki Etkileri Şekil IX-1. Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler Şekil IX-2. Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler Şekil IX-3. Halkın Katılımı Toplantısından Görüntüler

15 KISALTMALAR ACC Hava Soğutmalı Yoğuşturucu (Air Cooling Condenser) AERMOD The American Meteorological Society/Environmental Protection Agency Regulatory Model (ABD Çevre Ajansı Yasal Dağılım Modeli) AERMAP AERMOD Arazi Verisi Önişlemcisi AERMET AERMOD Meteorolojik Verisi Önişlemcisi B Batı bkz. Bakınız BOİ Biyolojik Oksijen İhtiyacı BOTAŞ Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. C Santigrat Derece Ca Kalsiyum cm Santimetre CITES Nesli tehlikede olan hayvan ve bitki türlerinin uluslararası ticaretine ilişkin sözleşme ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi ÇGDYY Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği D Doğu DBYBHY Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik DGKÇS Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali DPT Devlet Planlama Teşkilatı DSİ Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü EPDK Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu ETKB Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı FGD Baca Gazı Desülfirizasyonu g Gram G Güney GEP Good Engineering Practices (Bina Etkisine Göre Baca Yüksekliği Hesaplama Yöntemi) GT Gaz Türbini GWs Giga Watt Saat ha Hektar hpa Hectopascal HKDYY Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği HP Yüksek Basınç (High Pressure) HRSG Atık Isı Kazanı (Heat Recovery Steam Generator) IP Orta Basınç (Intermediate Pressure) K Kuzey KDK Katyon Değişim Kapasitesi KOİ Kimyasal Oksijen İhtiyacı kg Kilogram km Kilometre kv Kilo volt kva Kilo volt amper kwh Kilo watt saat L Litre

16 LP Düşük Basınç (Low Pressure) m Metre m 3 /sa Metreküp/saat mm Milimetre MW Mega Watt MWe Mega Watt Elektrik MWm Mega Watt Mekanik MWt Mega Watt Isı No. Numara º Derece OSB Organize Sanayi Bölgesi RH Tekrar Isıtma (Reheat) sa Saat SKHKKY Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği SKKY Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği sn Saniye SPT Standart Penetrasyon Testi ST Buhar Türbini (Steam Turbine) T.C. Türkiye Cumhuriyeti TEİAŞ Türkiye Elektrik İletim A.Ş. TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu USCS Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırma Sistemi USEPA Amerika Birleşik Devletleri Çevre Koruma Ajansı USGS Amerikan Jeoloji Kurumu vb. Ve başkaları, ve benzerleri % Yüzde Binde

17 I. PROJENİN TANIMI VE AMACI PROJE KONUSU FAALİYETİN TANIMI, ÖMRÜ, HİZMET AMAÇLARI, PAZAR VEYA HİZMET ALANLARI VE BU ALAN İÇERİSİNDE EKONOMİK VE SOSYAL YÖNDEN ÜLKE, BÖLGE VE/VEYA İL ÖLÇEĞİNDE ÖNEM VE GEREKLİLİKLERİ I.1 Proje Konusu Yatırımın Tanımı, Ömrü, Hizmet Amaçları Alartes Enerji A.Ş., Denizli Organize Sanayi Bölgesi (OSB) sınırları içinde MWt (403 MWm MWe) gücünde bir Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali (DGKÇS) kurmayı ve işletmeyi planlamaktadır. Önerilen proje ile ilgili gerekli lisans başvurusu, Alartes Enerji A.Ş. tarafından Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu'na (EPDK) tarihinde yapılmıştır tarihli EPDK uygunluk yazısıek 1 de verilmektedir. Elektrik iletim sistemine bağlantı ile ilgili TEİAŞ ın olumlu görüşünü bildirdiği tarihli yazı ise EK 2 de verilmiştir. Honaz Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali Projesi 17 Temmuz 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) Yönetmeliği, Ek-I listesi uyarınca ÇED süreci uygulanacak tesisler arasında yer almaktadır. Bu nedenle, T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından verilen rapor formatına uygun olarak ÇED Raporu hazırlanmıştır. Önerilen projenin inşaatının yaklaşık 24 ay içinde tamamlanacağı ve santralin 49 yıl boyunca elektrik üreteceği öngörülmektedir. Üretilen elektrik enerjisi doğrudan ulusal elektrik iletim şebekesine bağlanacak ve Türkiye nin artan elektrik enerjisi talebini karşılamakta kullanılacaktır.. I.2 Projenin Önemi ve Gerekliliği Projenin temel amacı, çevresel açıdan temiz ve verimli enerji üretim teknolojilerini ekonomik bir biçimde uygulayarak, başta Denizli, Güney Akdeniz ve Ege Bölgesi nin enerji ihtiyacını karşılamak, dolayısıyla Türkiye nin elektrik enerjisi üretimine katkıda bulunmaktır. Buna ek olarak önerilen proje Türkiye nin iç politika hedeflerinin gerçekleşmesine de katkıda bulunacaktır. Türkiye nin enerji politikası temelde hedeflenen büyüme ve sosyal gelişmeyi destekleyecek ve yönlendirecek şekilde, güvenilir, yeterli, zamanında ve en ekonomik şekilde enerji üretimi üzerine odaklanmıştır. Nüfusun hızlı artışı ve endüstrinin hızlı gelişimi Türkiye nin enerji ihtiyacının önemli oranda artmasına neden olmuştur. Hedeflenen ekonomik ve sosyal gelişmeye erişilebilmesi için mevcut güç sistemlerine yeni üretim ünitelerinin eklenmesi zorunluluğu doğmuştur. Türkiye elektrik enerjisi brüt tüketimi (Türkiye brüt üretimi+dış alım dış satım) 2009 yılında %2 azalarak 194,1 Milyar kwh, 2010 yılında ise %8,4 artış ile 210,4 Milyar kwh olarak gerçekleşmiştir. Türkiye net tüketimi (iç tüketim, şebeke kaybı ve kaçaklar hariç) 2009 yılında 156,9 Milyar kwh, 2010 yılında ise 169,4 Milyar kwh olmuştur. TEİAŞ ın 2012 yılı Kapasite Projeksiyonu raporuna göre, Türkiye elektrik enerjisi brüt tüketimi (Türkiye brüt üretimi+dış alım dış satım) 2010 yılında %8,4 artarak 210,4 Milyar kwh, 2011 yılında ise %9 artarak 229,3 Milyar kwh olarak gerçekleşmiştir (Tablo 1

18 I-1). Türkiye net tüketimi (iç tüketim, şebeke kaybı ve kaçaklar hariç) 2010 yılında 172 Milyar kwh, 2011 yılında ise 187,6 Milyar kwh olmuştur. Tablo I Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi. YILLAR PUANT GÜÇ TALEBİ (MW) ARTIŞ (%) ENERJİ TALEBİ (GWh) ARTIŞ (%) , , , , , , , , , , , , , , , , , , , Bunun yanında, TEİAŞ APK Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan dönemini kapsayan Üretim Kapasite Projeksiyonu çalışmasında, 2012 yılı Temmuz ayında iki alternatifli olarak ETKB tarafından yürütülen talep tahmin çalışması sonuçları doğrultusunda hesaplanmış olan Temel Talep (Senaryo 1) ve Düşük Talep (Senaryo 2) serileri kullanılmıştır (bkz. Şekil I-1).. Şekil I Yılları Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi. Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu ( ), TEİAŞ, APK Dairesi Başkanlığı, Temmuz 2012 Türkiye Elektrik Enerjisi 10 Yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu nda da ( ) ifade edildiği üzere, Türkiye elektrik politikalarının temel amacı, ülkenin ekonomik ve sosyal yönden kalkınmasını sağlıklı olarak yürütebilmek için, tüm tüketicilere ihtiyaç duyulan her an ucuz, güvenilir ve nitelikli elektrik enerjisi sunmaktadır. Bu amaçla başlıca ve ikincil enerji talebini tüm yerli ve ithal enerji kaynaklarını kullanarak ekonomik ve emniyetli şekilde karşılayabilmek için tüm yerli ve yabancı, özel ve kamu yatırım/finans kaynaklarının seferber edilmesi gerekmektedir. Önerilen projesinin yılda yaklaşık 3,2 milyar kwsaat elektrik üreteceği öngörülmektedir. Önerilen projesinin gerçekleştirilmesi ile bölgede ihtiyaç duyulan elektrik ihtiyacını önemli ölçüde karşılayacağı düşünülmektedir. Dünyada 2

19 kullanımı hızla yaygınlaşan doğal gaz, yüksek ısıl değeri ve temiz bir yakıt olma özelliği ve diğer nitelikleriyle önemli bir tercihe dönüşmektedir. Gaz halinde olması nedeniyle, yanıcı ve yakıcı moleküllerin birleşme şansı fazla olduğu için daha yüksek bir verimle yakma olanağı vardır. Sonuç olarak, önerilen proje temiz yakıt kullanarak ülkenin elektrik üretimine katkıda bulunacak ve artan enerji talebinin karşılanmasına hizmet edecektir. Yapılması planlanan projenin, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı tarafından Strateji Belgesinde hedeflenen enerji arzında kaynak çeşitliliğinin arttırılması hedefine katkı sağlayacağı düşünülmekte olup, Türkiye enerji politikaları ve arz güvenliğinin sağlanması açısından olumlu olarak değerlendirilmiştir (bkz. EK 3). II. II.1 PROJE İÇİN SEÇİLEN YERİN KONUMU Proje Yerseçimi (İlgili Valilik veya Belediye Tarafından Doğruluğu Onanmış Olan Faaliyet Yerinin, Lejant ve Plan Notlarının da Yer Aldığı 1/ Ölçekli Çevre Düzeni Planı, (Plan Notları ve Hükümleri), Onaylı Nazım İmar Planı ve Uygulama İmar Planı, (Plan Notları ve Lejantları) Üzerinde, Değil ise Mevcut Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterimi) Proje sahibi saha seçimi sırasında birden fazla sahayı göz önünde bulundurmuş, çevresel incelemeler gerçekleştirmiş ve saha ile ilgili olası riskleri değerlendirmiştir. Saha seçim çalışmaları sırasında, güç santralının teknik, idari ve sosyal faaliyetler için gerekli minimum alan ihtiyacının yanı sıra aşağıdaki hususlar göz önüne alınmıştır: Sistemde oluşan iletim kayıplarını azaltabilmek amacıyla güç tüketim merkezlerine yakınlık ve enterkonnekte sisteme kısa bağlantı hatlarıyla erişim; Mevcut çevresel durum (ekoloji, hava, su, ve toprak kirliliği, gürültü, vs), Doğal gaz hattına yakınlık, Ulaşım ve nakliye durumu, İçme ve proses suyu temini, Sahanın durumu ve temin edinilme şartları, Konut alanlarına uzaklık, Tarım arazisi olmama, Kültürel ve turizmle ilgili kısıtlamalar, ve Askeri ve milli güvenlik kısıtlamaları. Bu hususlar baz alınarak, Denizli İli sınırları içinde birkaç alternatif alan değerlendirilmiş ancak bu alternatif alanların bir çoğu genelde yüksek verimde tarım arazileri olduğundan bu alanlar tercih edilmemiştir. Proje sahibi, Denizli OSB de mevcut olan iki adet potansiyel sahayı yukarıda sıralanan kriterlere göre değerlendirmiştir. Denizli OSB de yer alan sahaların bir çok kriteri olumlu olarak sağladığı görülmüştür. Mevcut proje sahası özellikle aşağıdaki nedenlerden dolayı tercih edilmiştir. A Tip RMS istasyona 100 m mesafede olması, Santralın elektrik iletim sistemine bağlantısının yakın olması, Proje sahasının denizden yüksekliğinin 360 m olması Potansiyel proje sahalarından OSB nin güneyinde, OSB sınırında yer alan saha aşağıdaki sebeplerden dolayı tercih edilmemiştir: Saha sınırlarının düz olmaması, BOTAŞ doğal gaz istasyonunun şehirler arası yolun diğer tarafında yer alması, 3

20 Sahanın komşu parselinde kömür yakıtlı bir tesisin yer alması. Önerilen Projesi için tercih edilen proje sahası Denizli OSB nin içinde yer almaktadır. Denizli OSB, D320 İzmir-Afyon devlet yolu üzerinde şehir merkezinden yaklaşık 18 km uzaklıkta yer almaktadır. Denizli OSB nin imar planı devlet tarafından onaylanmıştır ve bu plana göre Denizli OSB enerji üretimi de dahil olmak üzere endüstriyel faaliyetler için ayrılmıştır. Proje sahası OSB nin kuzey batısında ve Denizli- Afyonkarahisar devlet yolunun yaklaşık 600 m kuzeyindedir (Şekil II-1) Yapılması planlanan projenin tesis edilebilmesi için Denizli OSB nin tarih 2014/185 yazısına istinaden mülkiyeti Türkiye İş Bankası A.Ş. ye ait olan Denizli OSB, I. Kısım, Münir Güney Cad.,No:9 21UI -21UII - 22UIII - 22UIV pafta, 108 ada, 3 nolu parselin Alartes Enerji A.Ş. adına alınması gerekmektedir (bkz. EK 4). Proje alanı Denizli M22-a3 nolu 1/ lik haritada yer almakta olup, proje alanının koordinatları aşağıda verilmiştir: Nokta 1: X: , Y: Nokta 2: X: , Y: Nokta 3: X: , Y: Nokta 4: X: , Y: Nokta 5: X: , Y: Proje alanının gösterildiği 1/ ölçekli Topoğrafik Harita EK 5 te verilmektedir. projesinin yapılacağı alan Aydın-Muğla-Denizli Planlama Bölgesi 1/ ölçekli Çevre Düzeni Planında Organize Sanayi Bölgesi olarak tanımlı alan sınırları içerisinde kalmakta ve Çevre Düzeni Planının Enerji üretim alanlarında ilgili kurum ve kuruluşlardan alınan izinler ve/veya Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunca verilecek lisans kapsamında, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı nın uygun görüşünün alınması kaydı ile bu planda değişikliğe gerek kalmaksızın, imar planlarının ilgili kurum ve kuruluş görüşleri doğrultusunda, ilgili idaresince onaylanmasını müteakip uygulamaya geçilir. Onaylı imar planları, sayısal ortamda, bilgi için bakanlığa gönderilir. plan hükmü çerçevesindedir. Proje alanının gösterildiği Denizli ve Yakın Çevresi Çevre Düzeni Planı ve İmar Planı EK 6 da sunulmuştur. 4

21 Şekil II-1 Proje Sahasının Bölgesel Konumu Öngörülen proje sahasının Denizli OSB içindeki yeri Şekil II-2 de verilmiştir. 5

22 Şekil II-2. Denizli OSB Planı Üzerinde Proje Sahasını Gösterir Harita Kuzey-güney doğrultusunda ve OSB den yaklaşık 60 m uzaklıkta demiryolu bulunmaktadır. En yakın yerleşim yeri, sahanın yaklaşık 2 km güney batısında yer alan Denizli Merkez e bağlı Pınarkent Beldesi dir. Öngörülen proje sahasına ait panoramik fotoğraflar Şekil II-3 te, proje sahasının uydu fotoğrafları ise Şekil II-4, Şekil II-5 ve Şekil II-6 da sunulmaktadır. 6

23 Şekil II-3. Proje Sahasının Panoramik Fotoğrafları 7

24 Şekil II-4. Proje Sahasının Uydu Fotoğrafı 1 OSB Atık Su Arıtma Tesisi TEAŞ Trafo Merkezi Proje Sahası OSB Doğalgaz Şekil II-5. Proje Sahasının Uydu Fotoğrafı 2 8

25 Şekil II-6. Proje Sahasının Uydu Fotoğrafı 3 9

26 Denizli Organize Sanayi Bölgesi Denizli OSB de toplam 184 adet muhtelif büyüklükte sanayi parseli bulunmakta ve parsel büyüklükleri m 2 ile m 2 arasında değişmektedir. OSB içerisinde kullanılan kullanma suyu, bölgeye 7 km mesafede bulunan Kızılyer-Kocabaş arasındaki havzadan temin edilmekte ve cazibe ile gelmektedir. Denizli OSB nin kullanma suyu ihtiyacının karşılandığı m 2 lik parsel satın alınarak mülkiyeti OSB ye kazandırılmıştır. Mevcut durumda, su deposu ve açılan sondaj kuyularıyla beraber toplam 420 L/sn lik kullanma suyu OSB şebekesine verilmektedir. Denizli OSB içinde 30 dönüm tarıma elverişli olmayan arazi üzerinde m 3 /gün kapasiteli Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi projelendirilerek, 1998 tarihinde tamamlanmış ve işletmeye alınmıştır. OSB bünyesinde tam otomasyon bilgisayar kontrol sistemli olarak işletilmekte olan Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi; Denizli Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ve T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı nca sürekli olarak denetlenmektedir. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi; fiziksel arıtma, kimyasal arıtma, biyolojik arıtma ve çamur susuzlaştırma ünitelerinden oluşmaktadır. Bunlara ek olarak Denizli OSB nin içme suyu ihtiyacını karşılamak için İçme Suyu Tesisi, Pınarkent Honaz yolu arasında 5 km ye kurulmuştur ve 2005 yılından itibaren hizmet vermektedir. İçme Suyu Tesisi; Ham Su Kuyuları, Ham Su ve Yumuşak Su Deposu, Hidrofor ve Kompresör Ünitesi, Kum Filtreleri/Ayrıştırıcı ve Yumuşatma Tankları, Artık Klor Kontrollü Dozaj Ünitesi ve PLC Otomasyon Kontrol sistemlerinden oluşmaktadır. II.2 Proje Kapsamındaki Faaliyet Ünitelerinin Konumu (Bütün İdari ve Sosyal Ünitelerin, Teknik Alt Yapı Ünitelerinin Varsa Diğer Ünitelerin Yerleşim Planı, Bunlar İçin Belirlenen Kapalı ve Açık Alan Büyüklükleri, Binaların Kat Adetleri ve Yükseklikleri, Temsili Resmi) Proje alanı içindeki santral ünitelerinin konumu Şekil II-7 de verilen Genel Yerleşim Planı nda gösterilmiştir. Önerilen proje yaklaşık 2,94 ha lık bir arazi üzerinde yer alacaktır. Tüm alan OSB içinde tahsis edilen arazi üzerinde bulunacak, inşaat sırasında ek araziye ihtiyaç duyulmayacaktır. Proje kapsamında kurulması düşünülen ana üniteler aşağıda listelenmiştir. Türbin Binası (Gaz ve Buhar Türbini Üniteleri), Atık Isı Kazanı Baca Besi Suyu Pompa Binası Kapalı Devre Soğutma Hava Soğutmalı Kondenser Saf Su Tankı Atıksu Arıtma Su Arıtma ve Yangın Ünitesi RMS İdari Bina Nizamiye 10

27 Park Atölye/Depo Proje kapsamında kurulması düşünülen ana ünitelerin alan büyüklükleri Tablo II-1 de sunulmaktadır. Tablo II-1. Proje Ünitelerine ait Alan Büyüklükleri Ünite Adı Kapladığı Alan (m 2 ) Türbin Binası Atık Isı Kazanı 800 Kapalı Devre Soğutma 576 Su Arıtma Tesisi

28 Alartes Enerji Üretim Ltd. Şti Şekil II-7. Projeye ait Genel Yerleşim Planı 12

29 III. III.1 PROJENİN EKONOMİK VE SOSYAL BOYUTLARI Projenin Gerçekleşmesi ile İlgili Yatırım Programı ve Finans Kaynakları Önerilen Projesi için toplam yatırım bedeli yaklaşık 728 milyon Türk Lirası dır. Bu maliyet büyük oranda bankalardan uzun vadeli kredi alınmak suretiyle karşılanacak, kalan kısmı ise öz kaynaklardan karşılanacaktır. III.2 Projenin Gerçekleşmesi İle İlgili İş Akım Şeması veya Zamanlama Tablosu Önerilen ; i) proje geliştirme, ii) inşaat ve iii) işletme olmak üzere üç aşamadan oluşmaktadır. Projenin inşaatı sırasında gerçekleşecek önemli faaliyetler Şekil III-1 de verilen proje zamanla tablosunda gösterilmiştir. Projenin inşaat dönemi yaklaşık 24 ay sürecektir. İnşaat süresi üç aşamadan oluşacaktır: i) imalat ve nakliye, ii) montaj ve iii) işletmeye alma. inşaat planının tamamlanmasının ardından ticari işletmeye geçecek ve 49 yıl boyunca işletilecektir. III.3 Projenin Fayda-Maliyet Analizi Türkiye nin enerji ihtiyacı Bölüm I.2 de detaylı olarak açıklandığı üzere önümüzdeki yıllarda artış gösterecektir ve bu ihtiyacın karşılanabilmesi için yeni enerji üretim tesislerine ihtiyaç vardır. Önerilen 403 MWm kapasiteli bu amaca hizmet edecek ve ülkenin artan enerji ihtiyacının karşılanmasına katkı sağlayacaktır. Proje ülke elektrik açığını azaltmanın yanı sıra özellikle inşaat sırasında sağlayacağı iş imkanları ve bölgeye getireceği ek gelirle yöre halkına da büyük yararlar sağlayacaktır. projesinin Türkiye ye sağlayacağı faydalar aşağıda sıralanmıştır. Önerilen DGKÇS Türkiye nin elektrik üretim kaynaklarına 403 MWm lık yeni üretim kapasitesi ekleyecektir. Proje, Türkiye nin gelecekteki enerji ihtiyacını karşılamasına yardım edecek ve T.C. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı nın ileriye dönük enerji gelişim planına da hizmet verecektir. Proje, ekonomik faaliyetleri, sağlayacağı iş imkanları ve ödenecek olan ücretler vasıtasıyla bölgeye yeni ve uzun vadeli bir gelir kaynağı sağlayacaktır. Proje normal işletim kapasitesinde tüm bir yıl boyunca güvenli olarak çalışacak ve çevrede yeni sanayi tesislerinin gelişmesine, dolayısıyla yeni iş sahalarının oluşmasına öncülük edecektir. 13

30 ALARTES TERMİN PLANI 1 Üretim Lisansı 2 Kamu Yararı Kararı 3 İletim Sistemi Bağlantı Görüşü 4 Fizibilite Çalışması 5 Üretimi Tesisinin Kurulması İçin Gerekli 6 Tesis Yerleşim Planı Oluşturulması 7 Zemin Etüdü 8 Finans Temini 9 Proje Hizmetleri 10 Malzeme Seçimi 11 İnşaat ve Montaj 12 Üretim Tesisinin Devreye Alınması İçin 13 Ticari İşletmeye Alınması İçin Çalışmalar AYLAR ÇED Olumlu Belgesi Alınması Santral Sahası Uygunluk İzni Yer Seçimi İzni Su İzni Emisyon Ön İzni Tesis İzni Özel İzinler Halihazır Harita Alımları Kesin ve Uygulama Projeleri Hazırlanması Kesin ve Uygulama Proje Onayı Baca Gazı Desülfrizasyon Projesi Hazırlanması Baca Gazı Desülfrizasyon Projesi Onayı Şartname Hazırlanma ve İhale Süreçleri Firma Seçimleri Türbin ve Jeneratör Temini Kazan Temini Emisyon İzni İşletme Belgesi Test Çalışmaları Geçici Atık Depolama İzni İnşaat Öncesi Dönem İnşaat Sonrası Dönem Şekil III-1. Proje Zamanlama Tablosu 14

31 III.4 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşmesine Bağlı Olarak, Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Tasarlanan Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Önerilen projesinin gerçekleşmesine bağlı olarak, bölgenin sosyal ve teknik altyapısında önemli değişiklikler oluşması beklenmemektedir. Ancak, özellikle inşaat sırasında, yakın yerleşim yerlerinden önerilen DGKÇS na minibüs seferlerinin artması beklenmektedir. Santralın inşası ve işletimi sırasında çalışanlar için yemek servisi gerekecek ve bu servis büyük olasılıkla yörede bulunan bir şirket tarafından karşılanacaktır. Projenin inşaat ve işletme döneminde ihtiyaç duyulan iş gücü, mümkün olduğu ölçüde, yöre halkından sağlanacaktır. Böylece, işsizlik nedeniyle yöreden göç eden özellikle eğitimli genç nüfusun yöreye geri dönüşü sağlanmış olacaktır. III.5 Proje Kapsamında Olmayan Ancak Projenin Gerçekleşebilmesi İçin İhtiyaç Duyulan ve Yatırımcı Firma veya Diğer Firmalar Tarafından Gerçekleştirilmesi Beklenen Diğer Ekonomik, Sosyal ve Altyapı Faaliyetleri Proje sahasının Denizli OSB sınırları içerisinde olması nedeniyle, halihazırda ulaşım yolu, iletim hattı, doğal gaz boru hattı ve telefon hattı gibi sosyal ve teknik altyapı mevcuttur. Santralde yakıt olarak kullanılacak olan doğal gazın, Denizli OSB sınırları içinde yer alan ve santral sahasından yaklaşık 100 m uzaklıkta bulunan BOTAŞ a ait A Tipi RMS istasyonundan sağlanması planlanmaktadır. Söz konusu istasyona ait fotoğraf Şekil III-2 de verilmiştir Bu istasyondan önerilen santrala yaklaşık 100 m uzunluğunda bir yeraltı doğal gaz boru hattının döşenmesi gerekecektir. Doğalgaz boru hattı yapımı için gerekli izin ve onaylar alınacak, daha sonra ilgili mühendislik çalışmalarına başlanacaktır. Döşenecek olan doğal gaz boru hattının her türlü masrafı (boru, fittings, inşaat işleri, proje vb.) Alartes Enerji A.Ş. tarafından karşılanacaktır. Alartes Enerji A.Ş. tarafından yıllık muhtemel doğal gaz tüketimi değeri ton olarak öngörülmektedir. Projenin, 2016 yılı 4.çeyreğinde işletmeye geçmesi planlanmaktadır. Bu talebe karşılık olarak BOTAŞ; 2016 yılında doğal gazı BOTAŞ dan tedarik etme talebine ilişkin nihai değerlendirme ile kapasite rezervasyon ve Doğal Gaz Satış Sözleşmesi nin imzalanması işlemlerinin 2015 yılı Eylül ayı itibari ile yapılacağı, doğal gaz talebinin bahse konu tarihte BOTAŞ a yazılı olarak ulaşması halinde gaz arzının sağlanacağı dönemde oluşacak piyasa koşulları, talep edilen doğal gaz miktarı ve arztalep dengesi çerçevesinde değerlendirileceği görüşünde bulunmuştur. Konu ile ilgili alınan görüş yazıları EK 7 de sunulmuştur yılı Eylül ayı itibariyle Alartes Enerji A.Ş. BOTAŞ a başvuruda bulunacak ve gaz-alım anlaşması yapılacaktır. 15

32 Şekil III-2. Denizli OSB BOTAŞ a ait A Tipi RMS İstasyonu den ulusal elektrik şebekesine bağlantı yüksek gerilim seviyesinden, yaklaşık 3 km uzunluğundaki iletim hatları vasıtasıyla sağlanacaktır. En yakın trafo merkezi Denizli OSB nin batı sınırında yer alan Denizli IV 380/154/33 kv dır. (Bkz. Şekil III-3) EPDK nın, elektrik iletim sistemine bağlantı ile ilgili TEİAŞ ın olumlu görüşünü bildirdiği tarihli yazısı EK 2 de sunulmaktadır. Şekil III-3 Denizli IV 380/154/33 kv Trafo Merkezi 16

33 III.6 Kamulaştırma ve/veya Yeniden Yerleşimin Nasıl Yapılacağı Projenin yapılması planan arsa üzerinde, tarih ve 1995/76 sayılı ruhsatla yapılan m 2 lik fabrika bulunmaktadır. Proje kapsamında kamulaştırma ya da yeniden yerleşim söz konusu olmayacaktır. III.7 Diğer Hususlar Proje nin ekonomik ve sosyal boyutları ile ilgili olarak bu bölümde aktarılacak başka bir husus yoktur. 17

34 IV. PROJE KAPSAMINDA ETKİLENECEK ALANIN BELİRLENMESİ VE BU ALAN İÇİNDEKİ MEVCUT ÇEVRESEL ÖZELLİKLERİN AÇIKLANMASI (*) IV.1 Projeden Etkilenecek Alanın Belirlenmesi (Etki Alanının Nasıl ve Neye Göre Belirlendiği Açıklanacak ve Etki Alanı Harita Üzerinde Gösterilecek) Bir tesisin etki alanı, o tesisin inşaatı ve işletilmesi sırasında yapılan faaliyetlerin neden olabileceği etkilerin meydana gelebileceği tüm alanlar olarak tanımlanır. Bu olası etki, toprak, hava veya su kaynaklarına, görüntü veya sosyo-ekonomik unsurlara olabilmektedir. Bir doğal gaz çevrim santralı tesisinin neden olabileceği en geniş etki alanı genelde hava emisyonlarının dağılımından kaynaklanmaktadır. Önerilen Projesinin etki alanı, tarih sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek-2 de tanımlanan Tesis Etki Alanı na göre tespit edilmiştir. Tesis Etki Alanı SKHKKY de Emisyonların merkezinden itibaren bu yönetmelikte Ek-4 te verilen esaslara göre tespit edilmiş baca yüksekliklerinin 50 (elli) katı yarıçapa sahip alan olarak tanımlanmaktadır.en yüksek baca yüksekliği 50 m olup, bu doğrultuda tesis etki alanı 2,5 km lik yarıçapa sahip bir alandır. Önerilen projenin tesis etki alanı 5 km x 5 km lik bir alandır. Projenin hava kalitesi modellemesi kapsamında söz konusu etki alanı daha da genişletilerek, sadece hava kalitesinin belirlenmesi amacıyla yarıçapı 10 km lik bir alan seçilmiştir. Çalışma alanı olarak nitelenen bu alan 20 km x 20 km lik bir alandır. Tesis etki alanı Şekil IV-1 de sunulmaktadır. Şekil IV-1. Tesis Etki Alanı (*)(Bu bölümde proje için seçilen yerin çevresel özellikleri verilirken etki alanı dikkate alınmalıdır. Bu bölümde sıralanan hususlar itibari ile açıklanırken, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından, araştırma kurumlarından, üniversitelerden veya benzeri diğer kurumlardan temin edilen bilgilerin hangi kurumdan ve kaynaktan alındığı raporun notlar bölümünde belirtilir veya ilgili harita, doküman vb. belgeye işlenir. Proje sahibince kendi araştırmalarına dayalı bilgiler verilmek istenirse, bunlardan kamu kurum ve kuruluşların yetkileri altında olanlar için ilgili kurum ve kuruluşlardan bu bilgilerin doğruluğunu belirten birer belge alınarak rapora eklenir.) 18

35 IV.2 Proje ve Etki Alanı İçerisindeki Fiziksel ve Biyolojik Çevrenin Özellikleri ve Doğal Kaynakların Kullanımı IV.2.1 Meteorolojik ve İklimsel Özellikler (Bölgenin Genel ve Lokal İklim Koşulları, Sıcaklık-Basınç-Yağış-Nem Dağılımları, Buharlaşma Durumu, Sayılı Günler, Rüzgâr Dağılımı vb. Bu Başlık Altında Yer Alan Bilgilerin Aylık-Mevsimlik- Yıllık Dağılımları İçermesi, Meteorolojik Data Setin Kapsaması- Denizli Meteoroloji İstasyonu bülteni, FEVK Bilgileri) Bölgenin Genel İklim Şartları Denizli İli, bölgelerine göre iklimsel değişkenlikler gösterir. Genellikle, güney kısmında, Orta Anadolu ve Ege Bölgeleri iklim karakteri görülmektedir. Sıcaklık Ege Bölgesi iklimine göre biraz daha düşüktür. Deniz kenarındaki dağların denize dik olmasından dolayı, denizden gelen rüzgarlar Denizli İli ni etkilemektedir. İklim, kış aylarında ılık ve yağışlı, yazın ise sıcak ve kuraktır. Proje alanına ilişkin meteorolojik veriler, proje alanına en yakın istasyon olan Denizli Meteoroloji İstasyonu ndan alınmıştır. Bu istasyon 37,47 enlem ve 29,05 boylamında bulunmaktadır ve denizden yüksekliği 426 m dir. Meteoroloji Genel Müdürlüğü nden (MGM) alınan Denizli Meteoroloji İstasyonuna ait uzun yıllar meteorolojik verileri ( ) EK 8 de sunulmaktadır. Basınç Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre yıllık ortalama basınç 964,9 hpa dır. Maksimum basınç 986,6 hpa olarak; minimum basınç 934,7 hpa olarak Ocak ayında hesaplanmıştır. Ortalama, maksimum ve minimum basınç dağılım grafiği Şekil IV-2 de sunulmaktadır. Şekil IV-2 Denizli Meteoroloji İstasyonu Basınç Değerleri ( ) 19

36 Sıcaklık Denizli Meteoroloji istasyonuna ait yıllarını kapsayan uzun yıllar bültenine göre, alana ait yıllık ortalama sıcaklık 16,2 C dir. Şekil IV-3 te görüldüğü üzere, bölgedeki ortalama sıcaklık Ocak ayında gözlenen 5,9 C ile Temmuz ayında gözlenen 27,6 C arasında değişmektedir. Aylık ortalama sıcaklığın 25 C nin üzerinde olduğu en sıcak aylar Temmuz ve Ağustos aylarıdır yılları arasında en yüksek sıcaklık 44,4 C ile 15 Ağustos 2007 tarihinde, en düşük sıcaklık ise -10,5 C ile 15 Şubat 2004 tarihinde kaydedilmiştir. Şekil IV-3. Denizli Meteoroloji İstasyonu Sıcaklık Değerleri ( ) Yağış İstasyona ait aylık ortalama ve günlük en çok yağış miktarları Şekil IV-4 te verilmektedir. Ortalama toplam yağışın en yüksek olduğu ay Aralık (81,5 mm) ayı iken, en düşük olduğu ay ise Ağustos (8,9 mm) ayıdır. Günlük en çok yağış ise sırasıyla Temmuz (105,6 mm) ayında kaydedilmiştir. Yaz döneminin en yağışlı ayı ise ortalama toplam yağışın 24,1 mm olduğu Haziran ayıdır. Yağış ortalaması Temmuz ve Ağustos aylarında sırası ile 16,5 mm ve 8,9 mm ye düşmektedir. Yıllık toplam yağış miktarı 551 mm dir. Şekil IV-4. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama ve Günlük Maksimum Yağış Miktarları ( ) 20

37 Gün Sayısı Alartes Enerji A.Ş. Denizli Meteoroloji İstasyonu Standart zamanlarda gözlenen en büyük yağış değerleri, yağış şiddet-süre-tekerrür eğrileri ve FEVK bilgileri EK 9 da sunulmaktadır. 24 saatlik, 100 yılda bir gözlenen en büyük yağış değeri 95,5 mm. dir. Proje alanında yapılacak herhangi bir drenaj çalışmasında en büyük yağış değerleri, yağış şiddet-süretekerrür eğrileri ve FEVK bilgileri göz önünde bulundurulucaktır. Bağıl Nem Denizli Meteoroloji İstasyonu na ait 41 yıllık rasat sürecini kapsayan aylık ve yıllık ortalama bağıl nem verileri Şekil IV-5 te sunulmaktadır. Şekilden de görülebileceği gibi, Denizli İli bağıl nem miktarı oldukça yüksektir. Ortalama bağıl nem miktarının en yüksek olduğu mevsim kış mevsimidir. Minimum nem ise %3 ile Şubat ayında gözlenmiştir. Şekil IV-5. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık ve Yıllık Ortalama Bağıl Nem Değerleri ( ) Bölgenin Sayılı Günler Dağılımı Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, kar yağışlı, karla örtülü, sisli, dolulu, kırağılı ve orajlı günler sayısı sırasıyla Şekil IV-6, Şekil IV-7, Şekil IV-8, Şekil IV-9, Şekil IV-10 ve Şekil IV-11 de sunulmaktadır. Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yıllık ortalama kar yağışlı günler sayısı 7, yıllık ortalama kar örtülü günler sayısı 4,2, yıllık ortalama sisli günler sayısı 2,6, yıllık ortalama dolulu günler sayısı 0,8, yıllık ortalama kırağılı günler sayısı 36,8, yıllık ortalama orajlı günler sayısı 27,7 dir Kar yağışlı günler sayısı Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Yıllık Kar yağışlı günler sayısı Şekil IV-6. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Kar Yağışlı Günler Sayısı ( ) 21

38 Gün Sayısı Gün Sayısı Gün Sayısı Alartes Enerji A.Ş. Kar örtülü günler sayısı Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Yıllık Kar örtülü günler sayısı Şekil IV-7. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Kar Örtülü Günler Sayısı ( ) Sisli günler sayısı ortalaması Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Yıllı k Sisli günler sayısı ortalaması Şekil IV-8. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama Sisli Günler Sayısı ( ) Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Yıllı k Dolulu Günler Sayısı Ortalaması Şekil IV-9 Denizli Meteoroloji İstasyonu Dolulu Günler Sayısı ( ) 22

39 Kar kalınlığı (cm) Gün Sayısı Gün Sayısı Alartes Enerji A.Ş. Kırağılı günler sayısı ortalaması Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Yıllı k Kırağılı günler sayısı ortalaması Şekil IV-10 Denizli Meteoroloji İstasyonu Kırağılı Günler Sayısı ( ) Toplam orajlı günler sayısı ortalaması Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Yıllı k Toplam orajlı günler sayısı ortalaması Şekil IV-11 Denizli Meteoroloji İstasyonu Orajlı Günler Sayısı ( ) Maksimum Kar Kalınlığı Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, maksimum kar kalınlığı Ocak ayında gözlenmiş olup, 38 cm dir. (Bkz. Şekil IV-12) 40 Maksimum kar kalınlığı(cm) Oc Şu Ma Ni Ma Ha Te Ağ Ey Ek Ka Ar Maksimum kar kalınlığı(cm) Şekil IV-12. Denizli Meteoroloji İstasyonu En Yüksek Kar Örtüsü Kalınlığı ( ) 23

40 Bölgedeki Buharlaşma Durumu Denizli Meteoroloji İstasyonu na ait yıllarını kapsayan aylık ortalama buharlaşma ve günlük en çok buharlaşma değerleri Şekil IV-13 te sunulmaktadır. Bölgede, aylık ortalama buharlaşmanın en yüksek olduğu ay Temmuz (224,5 mm) ayı olup, buharlaşmanın en yüksek olduğu mevsim yaz mevsimidir. Günlük maksimum buharlaşma miktarı 56,0 mm dir ve belirtilen değer Mayıs ayında kaydedilmiştir. Şekil IV-13. Denizli Meteoroloji İstasyonu Aylık Ortalama ve Günlük Maksimum Açık Yüzey Buharlaşma Değerleri ( ) 24

41 Rüzgar Yıllık, Mevsimlik, Aylık Rüzgar Yönü Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yönlere göre rüzgarın esme sayıları toplamı Tablo IV-1 de verilmiştir. Tablo IV-1 Yönlere göre Rüzgarın Esme Sayıları Toplamı Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıllık N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Yıllık WNW W NW N NNW NNE NE ENE E WSW ESE SW SSW S SSE SE Şekil IV-14 Esme Sayılarına Göre Yıllık Rüzgar Diyagramı Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, birinci derecede hakim rüzgar yönü NNW (kuzeykuzeybatı), ikinci derecede hakim rüzgar yönü WNW (batıkuzeybatı), üçüncü derecede hakim rüzgar yönü WSW (batıgüneybatı) dır. 25

42 Yönlere göre rüzgarın mevsimlik esme sayıları Tablo IV-2, esme sayılarına göre mevsimlik rüzgar diyagramları Şekil IV-15 te verilmiştir. Tablo IV-2 Yönlere göre Rüzgarın Mevsimlik Esme Sayıları Toplamı Rüzgar Yönü İlkbahar Yaz Sonbahar Kış Yıllık N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Denizli Meteoroloji İstasyonu ( ). Şekil IV-15 Esme Sayılarına göre Mevsimlik Rüzgar Diyagramları 26

43 Esme sayılarına göre aylık rüzgar diyagramları Şekil IV-16 da verilmiştir. Şekil IV-16 Esme Sayılarına Göre Aylık Rüzgar Diyagramları ( ) Yönlere Göre Rüzgar Hızı Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yönlere göre ortalama rüzgar hızları Tablo IV-3 te, ortalama rüzgar hızına göre yıllık rüzgar diyagramı Şekil IV-17 de verilmiştir. 27

44 Tablo IV-3 Yönlere göre Ortalama Rüzgar Hızı Rüzgar Yönü N NNE NE ENE E ESE SE SSE S SSW SW WSW W WNW NW NNW Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıllık 0,8 0,9 1,1 1,0 1,1 1,3 1,3 1,2 1,0 0,8 0,8 0,8 1 0,8 0, ,1 1,1 1,1 1 0,8 0,8 0,8 1 0,8 0,9 0,9 1 0,9 1 0,9 0,9 0,9 0,8 0,8 0,8 0,9 0,9 1 0,9 0,9 0,9 0,9 0,9 0,8 0,8 0,8 0,9 1 0,9 1 1,1 0,9 0,9 0,9 0,8 0,8 0,8 0,8 0,8 1 1,1 0,9 1,3 1,3 1,2 1,0 0,9 0,8 0,8 0,8 0,8 0,9 1,2 1,3 1 1,3 1,6 1,5 1,2 1 0,8 0,9 0,8 0,8 0,9 1,3 1,4 1,1 1,7 1,9 1,6 1,4 1,2 1 0,9 0,8 0,9 1,1 1,7 1,7 1,3 1,5 1,9 1,6 1,5 1,1 0,9 0,9 0,8 0,8 1 1,6 1,6 1,3 1,3 1,5 1,4 1,4 1,2 1,1 1 0,8 0,9 1 1,2 1,3 1,2 0,9 1,1 1,1 1, ,9 0,8 0,9 0,9 0, ,1 1,1 1 1,1 1 0,9 1 0,9 0, ,9 1 1,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,1 1 0,9 0,9 0,9 1 1,2 1,3 1,4 1,3 1,4 1,6 1,6 1,5 1,2 1,1 1,1 1,1 1,3 1 1,2 1,3 1,3 1,4 1,7 1,7 1,5 1,2 1 0,9 1 1,3 0,9 1,1 1,2 1,2 1,3 1,5 1,6 1,4 1,1 0,9 0,9 0,9 1,2 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Denizli Meteoroloji İstasyonu ( ) Yıllık NNW 1.6 N NNE NW 1.2 NE WNW ENE W 0 E WSW ESE SW SE SSW S SSE Şekil IV-17 Ortalama Rüzgar Hızına göre Yıllık Rüzgar Diyagramı 28

45 Hız (m/s) Alartes Enerji A.Ş. Ortalama Rüzgar Hızı Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yıllık ortalama rüzgar hızı 1,2 m/s dir. Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, aylara göre ortalama rüzgar hızları Tablo IV-4 te, ortalama rüzgar hızına göre aylık rüzgar grafiği Şekil IV-18 de verilmiştir. Tablo IV-4 Ortalama Rüzgar Hızı Değerleri Ortalama Rüzgar Hızı (m/s) Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıllık 1,2 1,4 1,3 1,2 1,2 1,3 1,3 1,1 1,0 0,9 1,1 1,2 1,2 Kaynak:Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Denizli Meteoroloji İstasyonu ( ) 1.6 Ortalama Rüzgâr Hızı (m/s) Oc Şu Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Ek Kas Ar Yıllık Ortalama Rüzgâr Hızı (m/s) Şekil IV-18 Ortalama Rüzgar Hızı 29

46 Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, maksimum rüzgar yönü SSW (güneygüneybatı), maksimum rüzgar hızı ise 29,2 m/s dir. Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, aylara göre maksimum rüzgar hızları ve yönü Tablo IV-5 de, aylık maksimum rüzgar hızları grafiği Şekil IV-19 da verilmiştir. Tablo IV-5 Maksimum Rüzgar Hızı ve Yönü Maksimum Rüzgar Yönü Maksimum Rüzgar Hızı (m/s) Ocak SSW 29,2 Şubat SSE 27,1 Mart S 28,2 Nisan S 29 Mayıs SSW 28,4 Haziran SSW 17,4 Temmuz S 16,8 Ağustos SE 14,8 Eylül SSW 20,2 Ekim SSE 19,7 Kasım SSW 25,9 Aralık SE 26,8 Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, Denizli Meteoroloji İstasyonu ( ) Şekil IV-19 Maksimum Rüzgar Hızı 30

47 Fırtınalı Günler Sayısı, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, yıllık ortalama fırtınalı günler sayısı 4, yıllık ortalama kuvvetli rüzgarlı günler sayısı 20,8 dir. Denizli Meteoroloji İstasyonu gözlem kayıtlarına göre, aylara göre fırtınalı günler sayısı ortalaması ve kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ortalaması Tablo IV-6 da, aylık fırtınalı günler sayısı ortalaması ve kuvvetli rüzgarlı günler sayısı ortalaması grafiği Şekil IV-20 de verilmiştir. Tablo IV-6 Fırtınalı Günler Sayısı, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Aylar Fırtınalı Günler Sayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı Ortalaması Ocak 0,6 2,3 Şubat 0,9 2,6 Mart 0,7 2,7 Nisan 0,4 2,5 Mayıs 0,2 2 Haziran 0 1,6 Temmuz - 1 Ağustos - 0,6 Eylül 0 0,6 Ekim 0 1 Kasım 0,5 1,6 Aralık 0,7 2,3 Yıllık 4 20,8 31

48 Gün Sayısı Gün Sayısı Alartes Enerji A.Ş. Fırtınalı Gün Sayısı Ortalaması Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Fırtınalı Gün Sayısı Ort Yıllı k Kuvvetli Rüzgarlı GünSayısı Ortalaması Kuvvetli Rüzgarlı Gün Sayısı Ort. 0 Oca Şub Mar Nis May Haz Tem Ağu Eyl Eki Kas Ara Yıllık Şekil IV-20 Fırtınalı Günler Sayısı, Kuvvetli Rüzgarlı Günler Sayısı 32

49 IV.2.2 Jeolojik Özellikler (Bölgesel Jeoloji ve Faaliyet Alanı Jeolojisi) Jeolojik Yapının Fiziko-Kimyasal Özellikleri, Tektonik Hareketler ve Depremsellik, Mineral Kaynaklar, Heyelan, Benzersiz Oluşumlar, Çığ, Sel, Kaya Düşmesi, Su Baskını v.s Başlıkları Altında İncelenmesi, Proje Sahasının 1/ Ölçekli Genel Jeoloji Haritası ve İnceleme Alanına Ait 1/1000 ve/veya 1/5000 lik Jeolojik Harita ve Lejantı, Stratigrafik Kolon Kesiti, Jeoteknik Etüt Raporu) Bölgesel Jeolojik Özellikler Denizli Graben Havzası; Büyük Menderes ve Gediz grabenlerinin kesiştiği alanın doğusunda, genel olarak kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanımlı, Neojen ve Kuvaterner tortullarının doldurduğu bölge olarak tanımlanmıştır. Yaşları Paleozoyik ve Kuvaterner arasında değişen, sedimanter ve metamorfik kayaçlar litolojik birimleri oluşturmaktadır. Denizli Baseni nin temelinde; Göktepe gnaysı, Göktepe şisti ve Yeniköy mermeri para-otokton birimler olarak bulunur. Basende allokton birimler; Çökelez kireçtaşı, Menteşe ofiyoliti ve Bozkaya melanjı; Tersiyer yaşlı kıtasal ve gölsel genç otokton sedimanlar tarafından örtülmüş durumdadır. Proje alanı ve çevresini kapsayan genel jeoloji haritası ve 1/5.000 lik jeoloji haritası EK 10 da verilmiştir. Genç otokton sedimanlar altı litolojik birime ayrılır, bu birimler: 1. Dağdere Formasyonu (Td): Genelde, proje alanının kuzey ve doğusunda yüzeylenmiş olan Dağdere Formasyonu, bloklu çakıl, çakıllı çamurtaşı, çakıllı kumtaşı ve kumtaşı birimlerinden oluşur. 2. Kızılburun Formasyonu (Tk): Denizli Baseni içinde çoğu alanda yüzeylenmiş olan formasyon, konglomera, kumtaşı, kiltaşı ve linyit tabakalarından oluşmaktadır. 3. Sazak Formasyonu (Ts): Basenin kuzeydoğusu ve güneybatı bölgelerinde yüzeylenmiştir. Sazak Formasyonu, kireçtaşı, marn, siltaşı ve m kalınlıkta traverten tabakaları içermektedir. 4. Acıdere Formasyonu (Ta): Genellikle basenin batı ve kuzeybatı kısımlarında yüzeylenmiş bulunan formasyon; marn, killi kireçtaşı, çamurtaşı, kumtaşı ve 1000 m kalınlığındaki traverten tabakalarından oluşmaktadır. 5. Denizli Volkanitleri: Basenin orta ve güney bölgelerinde yüzeylenmiş olan genç volkanik birimlerdir. 6. Kuvaterner (Güncel) Birimler: Basendeki Kuvaterner birimler; yamaç tortulları, yamaç molozları, alüvyon, alüvyon yelpazesi ve travertenlerden oluşmaktadır. Proje alanı, Pliyo-kuvaterner yaşlı traverten birimlerin bulunduğu bölgede yer almaktadır. Özler (1996) araştırmasında, güncel alüvyonların tüm birimleri örttüğünü ve bölgedeki diğer birimlerle uyumsuz sınırlara sahip olduğunu belirtmiştir. Bölgenin stratigrafik kolon kesiti Şekil IV-21 de verilmiştir. 33

50 Şekil IV-21. Bölgenin Stratigrafik Kolon Kesiti Yerel Jeolojik Özellikler Proje alanı, Pliyo-Kuvaterner yaşlı travertenlerin bulunduğu bölgededir. Travertenlerin oluşumunda büyük rol oynayan jeotermal aktivite, Üst-Miyosen döneminden itibaren bölgede etkili olmuş ve kalsiyum karbonat (CaCO 3 ) bakımından zengin sular Pliyo-Kuvaterner yaşlı traverten çökellerini oluşturmuşlardır. Traverten birimleri yıl önce oluşmaya başlamış ve günümüzde bu oluşumlar Denizli Baseni nin belli bölgelerinde yer yer devam etmektedir (Örneğin; Pamukkale Travertenleri). Güncel Pamukkale travertenlerinin dışında; Yeniköy, Küçükdereköy, Irlıganlı, Kocabaş çevresinde, Karateke, Koyunaliler, Dereçiftlik Köylerinde eski traverten oluşumları vardır. Sertlik çizelgesine göre traverten dayanım yönünden çok çok zayıf kaya sınıfına girmektedir. 34

51 Kuvaterner yaşlı; Kocabaş, Koyunaliler, Karateke arasında ve Pamukkale yöresinde yayılım gösteren travertenler, yer yer açılan ocaklarla işletilmekte, travertenler parlatılarak yer döşemesi olarak kullanılmaktadır. Jeotermal kaynaklardan çıkan kalsiyum (Ca +2 ) ve bikarbonat (HCO 3 - ) bakımından zengin yer altı sularının çökelttiği kireçtaşları traverten olarak tanımlanmıştır (Guo ve Riding, 1998). H 2 O + CO 2 = H 2 CO 3, CaCO 3 + H 2 CO 3 = Ca (HCO 3 ) + CO 2 Ca (HCO 3 ) 2 = CaCO 3 + H 2 O + CO 2 Soğuk suların oluşturduğu travertenler ile sıcak suların oluşturduğu travertenler arasında önemli farklar olmasına rağmen, hem soğuk hem de sıcak su kaynakları hızlı traverten oluşumu sağlayabilirler. Sıcak su kaynaklarında sıcaklık genellikle C arasındadır. Sıcak sular kaynak çıkışında CO 2 gaz çıkışı sayesinde soğumaya başlarlar ve belli bir süre sonra traverten çökelimi başlar. Belirli bir maksimum çökelme hızından sonra, aşağı kotlarda çökelme hızı azalır. Sıcak su kaynaklarında çökelmeyle birlikte bulunan organizmaların başında bakteriler gelir. Diğer organizmalar ise; algler ve makrofitlerdir (ot, saz ve çalı gibi bitkiler). Sıcak kaynaklara oranla soğuk su kaynaklarında karbondioksit çıkışı daha yavaş gerçekleşir ve çökelme genellikle kaynaktan kısa bir mesafe sonra başlar. Düşük sıcaklık ve az miktardaki çözünmüş madde oranı yosun ve otlar ile farklı türden bitkilerin gelişmesine yardımcı olur. Bu makrofitler kalkerli çökeller içine katılıp, bunların daha sonra bozulup ayrışarak uzaklaşması ile geriye yüksek oranda boşluklu makrofabrik doku kalır. Bu nedenle genel olarak sıcak kaynaklarda çökelme daha fazla olup, bitki büyümesi engellenmiş durumdadır. Bitki gelişiminin engellenmesi genelde tabakalı ve yoğun olan travertenleri oluşturur. Bunlar klasik travertenlerdir. Buna karşılık soğuk su travertenleri, bol bitki içerikleri nedeniyle daha fazla boşluklu, organik madde miktarı daha yüksek ve koyu renklidirler. Denizli OSB nin büyük bir kısmı traverten birimi içinde bulunmaktadır. Bölgedeki travertenler yataya yakın tabakalı, yer yer masif, yer yer de boşluklu bir yapıda gözlenmektedir. Üst seviyelerde bol boşluklu, ayrışmış yapıda gözlenirken, alt seviyelerde sert ve az boşluklu, ve çatlaklıdır. Çatlakların bazıları ikincil kalsit, kil oluşumları ile doldurulmuştur. Travertenler genellikle; boz, krem, açık kahverengi ve koyu kahverengi renklerde bulunmaktadır. Ayrışmış travertenler ise; kil silt ve kum tane boylu karışımlar halinde gözlenmektedir. Travertenler inceleme alanında baskın olarak; krem, boz, sarı, açık kahve, kahve ve kurşuni renklerde gözlenmişlerdir. Travertenlerin doku ve yapısı genellikle, masif özellikte olmamasına rağmen yaklaşık 25 m derinlikten itibaren masif yapılı seviyeler gözlenmiştir. Bölgede ardalanmalı olarak, gevşek yapılı, bol boşluklu, traverten parçalı, killi, siltli ve kumlu ayrışmış traverten birimi de gözlenmiştir. Tabakalanma net bir şekilde belirlenememesine rağmen, birimler genellikle yatay ve yataya yakın tabakalıdır. Jeoteknik Çalışmalar İnceleme alanında, üç farklı lokasyonda, toplam 90 m derinlikte (3 adet 30m) sondaj kuyusu açılmıştır (Bkz. Şekil IV-22). Açılan sondaj kuyularının yerlerini belirten koordinatlar Tablo IV-7 de sunulmuştur. Proje alanında Eylül 2008 de Zemin Mühendislik Jeoloji ve Jeofizik Hiz. San. ve Tic. Ltd. Şti tarafından hazırlanan Ön Jeoteknik Çalışma Raporu Ek-8 de verilmiştir. 35

52 N km Şekil IV-22. Denizli OSB ve Proje Sahasında Açılan Sondaj Kuyularını Gösterir Harita Tablo IV-7. Sondaj Kuyuları Detaylı Lokasyon Bilgileri SK 1 SK 2 SK 3 X D D D Y K K K Rakım 338 m 337 m 338 m Sondaj Kuyusu No: 1 Yüzeyden itibaren yaklaşık 3 m derinliğe kadar krem, boz renklerde, sıkı yapılı, traverten çakıllı, killi kumlu bir dolgu toprak bulunmaktadır. Bu derinliklerde SPT vuruşu 50 vuruş değerinden yüksektir. 3 m derinlikten 4,5 m derinliğe kadar boz, sarı renkli, bol fosilli, oolitik yapılı, ayrışmış traverten birimi gözlenmiştir. Bu derinlikte SPT vuruşu < olarak belirlenmiştir. Bu derinlikten sonra traverten birimi devam ettiği için SPT uygulanamamıştır. 4,5 m den 6 m derinliğe kadar oolitik yapılı, fosilli traverten birimi devam etmektedir. 6 m ile 9 m derinlikleri arasında ise boz renkli, boşluklu traverten parçaları içeren; killi, siltli ve kumlu, parçalı traverten birimi bulunmaktadır. 36

53 9 m derinlikten 10,5 m derinliğe kadar boz, açık kahve renkli, oolitik yapılı ayrışmış traverten birimi gözlenmiştir. 10,5 m ile 16 m derinlikleri arasında ise, krem, gri renkli, gözenekli, düzensiz tabakalı, boşluklu traverten birimi bulunmaktadır. 20,5 m derinliğe kadar gözenekli, bol fosilli, traverten birimi bulunmaktadır. 20,5 m ile 26 m derinlikleri arasında da ayrışmış traverten parçaları içeren, karbonat kumlu, az oranda kil ve silt içeren, çakıllı kumlu traverten birim gözlenmiştir. Bu derinliklerde traverten çökelimi yavaşlamış ve çökelim ortamına katılan çamur akıntısı, çakıllı kumlu traverten biriminin oluşmasını sağlamıştır. 26 m derinlikten sonra da, kurşuni, gri renkli, az gözenekli ve masif yapılı traverten birimi devam etmektedir. Sondaj Kuyusu No: 2 Yüzeyden itibaren yaklaşık 2 m derinliğe kadar sarı, boz renkli, sıkı yapılı, traverten parçalı, killi, siltli ve kumlu dolgu toprak bulunmaktadır. Bu derinliklerde SPT vuruşu 50 vuruş değerinden yüksektir. 6 m derinliğe kadar boz, sarı renkli, boşluklu ve traverten parçalı birim gözlenmiştir. Bu derinlikten sonra traverten birimi devam ettiği için SPT uygulanamamıştır. 6m ile 10,5 m derinlik arasında krem, sarı renkli ve tübüler boşluklu traverten birimi devam etmektedir. 10,5 m ile 15 m derinlikleri arasında ise; krem, gri renkli, traverten parçaları içeren, boşluklu, bol fosilli, ayrışmış bir traverten birimi bulunmaktadır. 15 m derinlikten 23 m derinliğe kadar da krem,boz renkli, gözenekli, fosilli, ikincil kalsit ve demir çökelimi olan erime boşluklu, üst seviyelerde oolitik, alt seviyelerde ise tübüler tipte traverten birimi gözlenmiştir. 23 m ile 26,5 m derinlikleri arasında; kahve renkli, az gözenekli, masif yapılı, traverten birimi devam etmektedir. Bu derinlikten kuyu sonuna kadar da koyu kahve renkli, az gözenekli, masif yapılı traverten gözlenmiştir. Sondaj Kuyusu No: 3 Yüzeyden itibaren yaklaşık 3 m derinliğe kadar krem, boz renkli, sıkı matriksli, traverten çakıllı, killi ve kumlu bir dolgu toprak bulunmaktadır. Bu derinliklerde her 1,5 m de SPT uygulanmış ve 1,5 m için vuruş sayıları (n=41); 3 m için vuruş sayısı ise, 50 vuruş değerinden yüksek olarak verilmiştir. 3 m derinlikten 5,5 m derinliğe kadar boz, krem renkli, oolitik yapılı, parçalı traverten birimi gözlenmiştir. 5,5 m derinlikten 8,5 m derinliğe kadar; krem renkli, boşluklu, oolitik yapılı, bol fosilli traverten birimi devam etmektedir. 8,5 m ile 11,5 m derinlikleri arasında ise; krem, sarı renkli, gözenekli, boşluklu oolitik yapılı, traverten birimi bulunmaktadır. 11,5 m derinlikten 14,5 m derinliğe kadar; krem, kahve renkli, boşluklu, bol bitki fosilli, tübüler boşluklu traverten birimi gözlenmiştir. 14,5 m ile 17,5 m derinlikleri arasında kahve, boz renkli, gözenekli, düzensiz tabakalı, düşey büyüme konumunda tübüler boşluklar içeren traverten birimi bulunmaktadır. Bu derinlikten 19 m derinliğe kadar ise; krem, beyaz renkli, oolitik yapılı, karbonat oranı daha yüksek olan traverten birimi gözlenmiştir. 21 m derinliğe kadar; krem, boz renkli, gözenekli, traverten birimi bulunmaktadır. 21 m ile 24,5 m derinlikleri arasında; koyu kahve renkli, boşluklu, siyah renkli fosil kavkıları içeren, traverten gözlenmiştir. Bu derinlikten sonra 28,8 m derinliğe kadar ise koyu kahve, az gözenekli, masif yapılı, traverten birimi devam etmektedir. İnceleme alanında yer alan traverten birimi çok sayıda süreksizlik düzlemi içerdiği için yatay ve düşey yönde homojen özellikte değildir. Sondaj logları ve ilgili fotoğraflar Ek 9 da verilmiştir. 37

54 Jeoteknik Değerlendirmeler ve Arazi Deneyleri Standart Penetrasyon Testi Standart Penetrasyon Testi (SPT), arazide yerinde yapılan (in-situ) bir deney olup 45 cm uzunluğunda ve 2 çaplı bir borunun 75 cm yükseklikten düşen, 63,5 kg ağırlığındaki bir şahmerdanla çakılması esasına dayanmaktadır. 45 cm. uzunluk, 15 cm lik üç bölüme ayrılmakta ve üç ayrı aşamada darbe sayısı belirlenmektedir. Elde edilen darbe sayıları sonucunda zemine ait kıvam ve sıkılık değerleri ile zemin emniyet gerilmesinin bulunmasını sağlayacak veriler elde edilmektedir. Yapılan SPT sonuçları Tablo IV-8 de verilmiştir. İnceleme alanında açılan sondaj kuyularında, uygun zeminlerde her 1,5 m derinlikte SPT deneyi yapılmıştır. Traverten biriminin başladığı ve kuyu sonuna kadar devam ettiği derinliklerde vuruş sayısı alınamayacağı için SPT uygulanmamıştır. Yapılan SPT deneyine göre vuruş sayıları aşağıdaki tabloda (Tablo IV-8) verilmiş ve ekler içerisinde yer alan sondaj loglarına işlenmiştir. Tablo IV-8. Üç Kuyu için SPT Deneyine Ait Vuruş Sayıları SK 1 Derinlik SPT Vuruş Sayıları N SPT SPT No (m) 15 cm 30 cm 45 cm 1 1,50 50< ,00 50< , < - SK 2 Derinlik SPT Vuruş Sayıları N SPT SPT No (m) 15 cm 30 cm 45 cm 1 1,50 50< SK 3 Derinlik SPT Vuruş Sayıları N SPT SPT No (m) 15 cm 30 cm 45 cm 1 1, ,00 50< Laboratuvar Deneyleri ve Analizler Arazide yapılan çalışmalar sırasında alınan zemin numuneleri üzerinde; zeminin fiziksel ve mekanik özelliklerinin belirlenmesine yönelik, elek analizi, doğal birim hacim ağırlığı, su muhtevası ve kıvam limitleri deneyleri yapılmıştır. (Bkz. Tablo IV-9) Birleştirilmiş Zemin Sınıflandırma Sistemi (USCS) ne göre zemin sınıfları belirlenmiştir. Açılan sondaj kuyularında uygun zemin olmadığı için UD tüpü ile numune alınamamıştır. 38

55 Tablo IV-9. Sondaj Kuyularından Alınan Numunelere Ait Laboratuvar Deneyi Sonuçları S.K.1 (1,50 m) S.K.1 (3,00 m) S.K.2 (1,50 m) S.K.3 (1,50 m) D.B.H.A. (γn) (gr/cm 3 ) 2,18 1,74 2,05 1,67 Su Muhtevası Wn (%) 13,8 17,6 21,7 2,6 Likit Limit WL (%) Plastik Limit WP (%) NP NP NP NP Plastisite İndisi IP (%) Plastisite Derecesi Plastik Değil Plastik Değil Plastik Değil Plastik Değil Kil ve Silt (%) 24,3 10,3 32,1 19,1 Kum (%) 72,7 60,3 58,9 74,9 Çakıl (%) 3,0 29,4 9,0 6,0 Zemin Sınıfı (USCS) SM SM SM SM Siltli Kumlar Çakıllı Siltli Kumlar Siltli Kumlar Siltli Kumlar Plastisite limit ve indisi, Leonards Sınıflaması (Tablo IV-10) limitleri kullanılarak değerlendirilmiştir. Tablo IV-10. Leonards (1962) Sınıflaması Plastisite İndisi Ip(%) Plastisite Derecesi 0 5 Plastik değil May-15 Az plastik Plastik >40 Çok plastik İnceleme alanında, sondaj kuyularında farklı derinliklerden alınan karot örneklerine ait Tek Eksenli Basma Dayanım Testi sonuçlarına aşağıdaki tablolarda yer verilmiştir (Tablo IV-11) Karot numunelerini temsilen alınan bazı örnekler, çok zayıf dayanımlı oldukları için herhangi bir dayanım sonucu elde edilememiştir. 1 No lu sondaj kuyusundan alınan 10,00 m, 13,00 m, 18,00 m derinliklerdeki karot numuneleri ve 3 No lu kuyuda 10,00 m ve 14,00 m derinliklerdeki karot numunelerinden, çok zayıf kaya özelliğinde oldukları için herhangi bir dayanım sonucu elde edilememiştir. 39

56 Numune No Derinlik (m) Tablo IV-11. Numunelerinin Tek Eksenli Basma Dayanımı Deneyi Sonuçları Kesit (cm 2 ) Hacim (cm 3 ) Ağırlık (gr) Birim ağırlık (kg/dm 3 ) Kırılma Yükü (kn) Maksimum Dayanım (N/mm 2 ) SK 1 4,50 28,3 169, , ,92 SK 1 6,00 28,3 169, , ,27 SK 1 8,00 28,3 169, , ,71 SK 1 9,00 28,3 169, , ,53 SK 1 10,00 28,3 169, , SK 1 11,00 28,3 169, , ,84 SK 1 13,00 28,3 169, , SK 1 18,00 28,3 169, SK 1 20,00 28,3 169, , ,61 SK 1 27,00 28,3 169, , ,75 SK 2 8,00 28,3 169, , ,31 SK 2 10,00 28,3 169, , ,23 SK 2 11,00 28,3 169, , ,03 SK 2 18,00 28,3 169, , ,76 SK 2 19,00 28,3 169, , ,81 SK 2 20,00 28,3 169, , ,62 SK 2 23,00 28,3 169, , ,79 SK 2 28,00 28,3 169, , ,99 SK 2 28,50 28,3 169, , ,19 SK 2 30,00 28,3 169, , ,51 SK 3 5,50 28,3 169, , ,81 SK 3 10,00 28,3 169, , SK 3 14,00 28,3 169, , SK 3 20,00 28,3 169, , ,66 SK 3 21,00 28,3 169, , ,98 SK 3 23,00 28,3 169, , ,46 SK 3 24,00 28,3 169, , ,22 SK 3 24,50 28,3 169, , ,75 SK 3 26,00 28,3 169, , ,80 SK 3 28,00 28,3 169, , ,27 Toprak ve Zemin Türlerinin Belirlenmesi Taneli zeminler için elek analizi yapmak üzere, inceleme alanında yaklaşık 3 m derinliğe kadar ayrışmış traverten parçaları içeren killi siltli karbonat kumlu zeminlerden örnekler alınmıştır. Bu taneli seviyelerden alınan örnekler üzerinde elek analizi yapılmıştır. (Bkz. Tablo IV-12) Örnek alınan derinlikten sonra ise yer yer ayrışmış, yer yer parçalı, yer yer masif kaya zemin özelliğindeki traverten birimi devam etmektedir. 40

57 Tablo IV-12. Elek Analizi Sonuçları Sondaj No İri Taneli Zeminler İnce Taneli Zeminler Çakıl (%) Kum (%) Kil-Silt (%) SK1 (1,50 m) 3,0 72,7 24,3 SK1 (3,00 m) 29,4 60,3 10,3 SK2 (1,50 m) 9,0 58,9 32,1 SK3 (1,50 m) 6,0 74,9 19,1 Ortalama 11,85 66,7 21,45 Elek analizi sonuçlarına göre toprak birimi genellikle kum boyutunda tanelerden oluşmaktadır. Gerçekleştirilen saha ve laboratuvar deneyleri sayesinde toprak ve zemin sınıflandırılmasını yapmak mümkün olmuştur. Bu sınıflandırma Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmeliğinin (DBYBHY, 2007) 6.2 başlığında belirtilen Zemin Gruplarının Belirtilmesi kriterlerine (Tablo IV-13) uygun olarak yapılmıştır. Zemin Grubu A Zemin Grubu Tanımı 1. Masif volkanik kayaçlar ve ayrışmamış sağlam metamorfik kayaçlar 2. Çok sıkı kum,çakıl 3. Sert kil ve siltli kil Tablo IV-13. Zemin Grupları (DBYBHY-2007, Tablo 6.1) -- >50 >32 Stand. Penetr. (N/30) Relatif Sıklık (%) > >400 Serbest Basınç Direnci (kpa) Kayma Dalgası Hızı (m/sn) >1000 >700 >700 B 1. Tüf ve aglomera gibi gevşek volkanik kayaçlar, süreksizlik düzlemleri bulunan ayrışmış çimentolu tortul kayaçlar 2. Sıkı kum, çakıl 3. Çok katı kil ve siltli kil C 1. Yumuşak süreksizlik düzlemleri bulunan çok ayrışmış metamorfik kayaçlar ve çimentolu tortul kayaçlar 2. Orta sıkı kum, çakıl 3. Katı kil ve siltli kil < D 1. Yer altı su seviyesinin yüksek olduğu yumuşak, kalın alüvyon tabakaları. 2. Gevşek kum 3. Yumuşak kil, siltli kil -- <10 <8 -- < <100 <200 <200 <200 İnceleme alanı genel olarak boşluklu, gözenekli, süreksizlik düzlemleri bulunan, yer yer ayrışmış, traverten biriminden oluşmaktadır. İnceleme alanında açılan sondaj kuyularında farklı derinliklerden alınan karot örnekleri üzerinde Tek Eksenli Basma Dayanım Testi yapılmıştır. Çoğu karot numunesi tek eksenli deneyi sırasında, çok sık süreksizlik düzlemleri bulundurduğu ve bol boşluklu yapıda oldukları için parçalanarak ufalanmış ve herhangi bir dayanım sonucu elde edilememiştir. Ancak daha sert ve daha masif yapıdaki karot numuneleri üzerinde deney uygulanabilmiştir. Deney sonuçlarına göre inceleme alanındaki traverten biriminin sıkışma dayanımı 5,71-40,98 MPa arasında belirlenmiştir. 41

58 Zemin grubu değerlendirmesi açısından; SPT vuruş sayısının >50 olması Önceki çalışmalarda kayma dalga hızının ortalama Vs=900 m/sn olarak belirlenmesi Süreksizlik düzlemleri bulunan, boşluklu, gözenekli, yer yer ayrışmış traverten birim olması nedeniyle zemin grubu B1 olarak belirlenmiştir. Tablo IV-14. Yerel Zemin Sınıfları (Tablo 6.2, DBYBHY-2007) Yerel Zemin Sınıfı Z1 Z2 Z3 Z4 Tablo 6.1 e göre Zemin Grubu ve En Üst Zemin Tabakası Kalınlığı (h1) (A) grubu zeminler h1 15 m olan (B) grubu zeminler h1 > 15 m olan (B) grubu zeminler h1 15 m olan (C) grubu zeminler 15 m < h1 50 m olan (C) grubu zeminler h1 10 m olan (D) grubu zeminler h1 > 50 m olan (C) grubu zeminler h1 > 10 m olan (D) grubu zeminler Daha öncede belirtildiği gibi inceleme alanı içerisinde 30 m derinliğe kadar 3 adet sondaj kuyusu açılmıştır. Bu sondaj kuyularından elde edilen bilgiler ışığında belirlenen zemin grubunun kalınlığının 30 metreden fazla olduğu kanıtlanmıştır. Tablo IV-14 e göre de Yerel Zemin Sınıfı Z2 olarak hesaplanmıştır. İnceleme alanı içinde yer alan traverten seviyeleri bölge genelinde tektonik kırık ve çatlaklarla yüzeye çıkan, ılık ve sıcak suların bünyelerindeki CaCO 3 ları bırakması sonucu çökelmişlerdir. Bölgedeki travertenler tektonik etkilere maruz kaldıkları için çok sık aralıklarla değişim göstermekte olup, yatay ve düşey yönde homojen özellik göstermemektedirler. Travertenler yaklaşık 25 m derinlikten sonra daha masif yapılıdır. Tabakalanma net bir şekilde belirlenememesine rağmen genellikle yatay ve yataya yakın tabakalıdır. Boşluklu travertenlerde tübüler boşluklar yaklaşık düşey konumludur. Traverten içerisindeki dar aralıklı süreksizlik düzlemleri ve boşluklar yer yer ikincil kalsit, killi karbonatlar ve demir mineralleri ile doldurulmuştur. Mühendislik Analizleri Değerlendirmeleri ve Doğal Riskler Tamamen traverten birim içerisinde bulunan inceleme alanında, konsolidasyon (oturma) durumuna bakılması için açılan kuyulardan konsolidasyon deneylerinde kullanılabilecek uygun örnekler alınamamıştır. Ancak kaya zemin niteliğinden dolayı, oturmaya uygun değildir. İnceleme alanında açılan üç adet sondaj kuyusunda da yeraltı suyuna rastlanmamıştır. İnceleme alanında yer altı suyu seviyesi 30 m den derindedir. Bu nedenle sıvılaşma riski bulunmamaktadır. Traverten birimi içerisinde yer yer küçük boşluklar şeklinde erime boşlukları bulunmaktadır. Bu boşluklarda genellikle ikincil olarak oluşmuş kalsit, jibs ve karbonat dolguları bulunmaktadır. Mevcut organize sanayi bölgesi içinde bulunan inceleme alanında eğim %10 dan düşüktür. Ancak inceleme alanının D-B sınırını yüksek eğimli şevler sınırlamaktadır. Bu alanlar kaya sınıfında olsa da, kaya kalitesi olarak; çok zayıf - zayıf kaya sınıfında olması, bol kırıklı ve çatlaklı yapısı göz önünde bulundurularak şevlerde önlem alınması uygun olacaktır. 42

59 Traverten birimler R1 (çok zayıf kayaç) ve R2 (zayıf kayaç) olarak sınıflandırılabilinirler. Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik e (DBYBHY, 2007) göre Yerel Zemin Sınıfı Z2 olarak hesaplanmıştır. Depremsellik Denizli İli nin büyük kısmı 1. derece deprem bölgesinde yer almaktadır (Şekil IV-23) Fakat, ilin kuzey bölümü 2. derece deprem bölgesi olarak gösterilmektedir. Buna dayanarak bölgenin tektonik olarak aktif bir yapıya sahip olduğu söylenebilir. Proje alanı 1. derecede deprem bölgesinde olup, çevresindeki önemli faylar şöyle sıralanabilinir; Babadağ fayı, Honaz fayı, Kaleköy fayı, Karakova fayı, ve Pamukkale fayı. Bu faylar deformasyona sebep olarak zamanla gevşek bir topografik yapının ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bahsedilen faylardaki net kayma miktarı genellikle 500 metreden fazladır. Şekil IV-23. Denizli İli Deprem Haritası yılları arasındaki depremler incelendiğinde bölgede gerçekleşmiş depremlerin büyük bir çoğunluğunun 4 ila 5,9 büyüklükleri arasında olduğu görülmüştür (Şekil IV-24) afet rehberine göre 1. derece deprem bölgelerinde efektif zemin ivmesi A 0 = 0.40g olarak verilmiştir. 43

60 Şekil IV-24. Büyüklüğüne Göre Bölgede Gerçekleşmiş Depremler ve Başlıca Fay Hatları Proje Sahası Batı Anadolu Fay kuşağında yer almaktadır. Bu sebeple Batı Anadolu Fay kuşağı ile ilgili kapsamlı bilgi aşağıda verilmiştir. Batı Anadolu zonu kuzeyinden kuzeybatı tarafına doğru İzmir-Ankara sütür zonuyla sınırlanırken, güneyde Likya napı, ve güneyden güneydoğu tarafına doğru ise doğukuzeydoğu yönünde uzanan ve Batı Anadolu Fay zonu olarak adlandırılan fay zonu tarafından sınırlanmaktadır. Bu kuşakta birçok aktif normal fay yer alır. Bunların içinde doğu-batı yönündeki uzanımı belirleyen Gökova, Büyük Menderes, Küçük Menderes, Gediz, Bakırçay, Kütahya, Eskişehir ve Simav grabenleri, kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan faylar olan Fethiye-Burdur, Tuzla, ve Bergama-Foça fay kuşakları ile birlikte bölgenin başlıca tektonik yapısını oluştururlar. Bu faylar doğrultusunda meydana gelmiş depremlere örnek olarak 1899 Büyük Menderes, 1928 Torbalı, 1955 Balat, 1969 Alaşehir, 1969, 1970 Gediz ve 1995 Dinar depremleri gösterilebilir. KB-GD tabaka yönündeki normal fay sistemlerinin çoğu Güneybatı Ege bölgesinde, örneğin Pamukkale, Dinar ve Yatağan-Muğla faylarında yer alır. Batı Anadolu Fay Zonu, Gökova Körfezi yakınlarında normal hareketlenme gösterirken, hareketlenme Tavas civarlarından Acıgöl e kadar çoğunlukla çapraz kayma şeklindedir. Neotektonik periyodu, Alp çarpışmasının Batı Anadolu da İzmir-Ankara süturunu oluşturmasını takiben gelmiştir. Radyometrik yaş hesaplarına ve kısıtlı sayıdaki monazit yaşlarına göre kuzey-kuzeydoğu yönlü çarpışma sonrası uzanımın başlangıcı Oligosen yaşlıdır. D-B yönlü majör graben sistemleri erken Miosen yaşlı olup, Büyük Menderes Grabeninin kuzey kenarı ile Alaşehir Grabeninin güney kenarını oluşturan ayırma fayları ile aynı yaşa sahiptir. Son 5 milyon yılda Anadolu plakasının batıya doğru hareketi Alaşehir ve Büyük Menderes Grabenlerinin düz topografyasını çevreleyen yüksek açılı fayların oluşmasını sağlamıştır. Batı Anadolu bölgesi son 2000 yılda birçok yıkıcı deprem yaşamıştır. 44

61 Efes, Truva, Hieropolis dahil olmak üzere birçok antik Yunan/Roma şehir ya da eyaleti tarihteki büyük depremler tarafından yok edilmiştir. 20. yüzyılın ikinci yarısında normal fay odak mekanizmasına sahip iki büyük deprem meydana gelmiştir. Bunlar, 1969, M=6.9 Alaşehir, ve 1970, M=7.1 Gediz depremleridir. Bu depremler bölgede büyük hasar ve can kaybına sebep olmuştur. BKB-DGD doğrultusunda uzanan Gediz grabeni 10 ila 20 km genişliğinde ve 140 km uzunluğunda bir çöküntü havzası oluşturur. Pliyosen döneminden beri gerçekleşen dikey yer değiştirmenin 1,5 km civarında olduğu tahmin edilmektedir (Gülkan ve diğerleri, 1993). Gediz grabeninin güneyinde 5 ila 20 km genişliğinde ve 100 km uzunluğunda Küçük Menderes grabeni Ödemiş, Bayındır, Torbalı, Tire ve Selçuk gibi yerleşim alanlarından geçmektedir (Gülkan ve diğerleri, 1993). Yukarıda bahsedilen iki grabenin güneyinde 10 ila 25 km genişliğinde ve 200 km uzunluğundaki Büyük Menderes grabeni Ege denizi ile Sarayköy arasında yer almaktadır. Bu graben, batıdan doğuya çeşitli yönlerde uzanan çapraz normal fayları içerir (Gülkan ve diğerleri, 1993). Bölgenin en güneyinde BGB-DKD doğrultusunda Helenik-Kıbrıs yayının bir parçası olarak Güllük ten Muğla ya Gökova sahili boyunca normal faylar uzanmaktadır. Ege graben sistemi plaka tektoniği bakımından oldukça kompleks bir tektonik yapı oluşturur. Plaka Ms 5.5 olmak üzere yüzyıl içerisinde 33 yıkıcı depreme maruz kalmıştır, ve bunların bir kısmına yüzey kırıkları eşlik etmiştir. Depremler genellikle majör grabenlerin ucunda, özellikle de Büyük Menderes ve Simav grabenlerinin doğu ucunda yoğunlaşmıştır. Eski deprem kayıtlarının bu bölgede orta ila yüksek şiddette depremlere sıklıkla karşılaşıldığını işaret etmesinden yola çıkarak, bölgenin orta ve yüksek şiddette deprem üretme potansiyeli olduğu söylenebilir. Bölgede yakın tarihte gerçekleşmiş yıkıcı depremlerin özellikleri aşağıda kısaca özetlenmiştir: Burdur Depremi Büyüklük M=6.9, iç merkez derinliği h=10 km, merkez üssü koordinatları N, E Alaşehir Depremi Büyüklük M=6.9, iç merkez derinliği h=16 km, merkez üssü koordinatları N, E Gediz Depremi Büyüklük M=6.9, iç merkez derinliği h=18 km, merkez üssü koordinatları N, E Denizli Depremi Büyüklük M=5.0, iç merkez derinliği h=16 km, merkez üssü koordinatları N, E Dinar Depremi Büyüklük M=6.1, iç merkez derinliği h=10 km, merkez üssü koordinatları N, E Sultandağ Depremi Büyüklük M=6.1, iç merkez derinliği h=5 km, merkez üssü koordinatları N, E Sarayköy Depremi Büyüklük M=5.5, iç merkez derinliği h=5 km, merkez üssü koordinatları N, E. 45

62 Tarihi kaynaklara göre özellikle Büyük Menderes ve Gediz graben sistemlerinde büyüklükleri 5 ila 7 arasında değişen bir dizi kuvvetli depremin meydana geldiği raporlanmıştır. Bu depremlerin üç tanesi şiddet ve yıkım bakımından dikkat çekmektedir. Bunlar, 1653 yılında I=IX (Aydın), 1895 yılında I=IX (Aydın), ve 1899 yılında I=IX (Aydın, Nazilli, Denizli) şiddetindeki depremlerdir. Bu bilgilerin ışığında AECOM tarafından bağımsız bir Deprem Risk Analizi çalışması yürütülmüştür. Bu çalışmanın amacı proje sahasını inceleyen daha detaylı sismik ve tektonik bilgilere sahip olunmasıdır. Bu çalışmanın detayları aşağıdaki paragraflarda özetlenmiştir. Sismik Risk Analizi Sismik risk analizi aktif deprem kuşaklarında inşa edilmesi planlanan barajlar, santraller, fabrikalar ve diğer mühendislik yapılarının depreme dayanıklı olarak tasarlanabilmesi için önemli bir ölçüttür. İnşa edilmesi planlanan yapıyı deprem esnasında etkileyecek kuvvetler, yapının dinamik karakteristiğine, zemin koşullarına ve yapının kütlesine bağlıdır. Dolayısıyla bu bölgelerde inşa edilecek yapılar için depreme dayanıklı projeler üretilmeli ve inşa aşamasında bu proje detayları takip edilmelidir. Depremsel Risk Analizi mühendislik yapılarının depreme dayanıklı olarak tasarlanabilmesi amacıyla, bölgenin gelecekte yüzleşeceği sismik faaliyetleri belirlemek için yapılan çalışmalardan biridir. Depremsel Risk Analizi hesaplamalarında olasılık analizi ve deterministik analiz kullanılmaktadır. proje sahasında gelecekte ana kayayı etkileyecek maksimum yatay zemin ivmesini bulmak için ilk etapta sismolojik veriler üzerinde çalışılmıştır ile 2007 yılları arasında gerçekleşmiş 4 ve üzeri (M 4) büyüklükteki deprem verileri USGS (Amerikan Jeoloji Kurumu) ve Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi gibi kuruluşların veri kataloglarından edinilmiştir. Çalışmanın ikinci aşamasında aktif tektonik özellikleri ve sismolojik veriler ilişkilendirilerek Sismotektonik harita hazırlanmıştır (Şekil IV-25). İki adet doğrusal, iki adet de alansal deprem kaynağı bu harita üzerinde sembolize edilmiştir. 46

63 Şekil IV-25. Proje Sahasına Yakın Bölgeye Ait Sismotektonik Harita Risk Analizi hesaplamaları Poisson olasılık teorisine dayalı olarak bilgisayar yazılımı kullanılarak yapılmıştır. Kaynak parametreleri doğrusal ve alansal deprem kaynakları için belirlenip güç yitimi ilişki katsayıları programa tanıtılarak ivme risk değerleri elde edilmiştir. Depremsel Risk Analizi sonuçları Tablo IV-15 te gösterildiği gibi hesaplanmıştır. Kullanılan sembollerin açıklamaları aşağıdaki gibidir: M 0 = Kaynak içerisinde olmuş en büyük depremin büyüklüğü M 1 = Kaynak içerisinde olması beklenen en büyük depremin büyüklüğü H ort = Ortalama içmerkez derinliği Tablo IV-15. Depremsel Risk Analizi Sonuçları Deprem Kaynağı M 0 M 1 H ort (km) A A L L Deprem Kaynakları projesi için deprem riski hesaplamalarında, Sismotektonik haritada görülen başlıca deprem kaynakları olan A-1, A-2, L-1, ve L-2 kaynakları kullanılmıştır. Depreme Dayanıklı Tasarım Depreme dayanıklı tasarım yapılırken hesaplanan olasılıksal deprem değerleri, Maksimum Depreme Göre Tasarım, İşletim Bazlı Deprem, ve Beklenen En Şiddetli Deprem olup, tanımları aşağıda verilmiştir. Maksimum Depreme Göre Tasarım (MDE): Bu hesaplamadaki deprem büyüklük değeri, en büyük yer hareketine sebep olması beklenen ve mühendislik yapılarının tasarımının ve hesaplamalarının yapıldığı değere karşılık gelir. Yer hareketi ivmesinin 47

64 istatistiksel olarak 50 yıllık ekonomik ömür boyunca tahmin edilen değeri %10 miktarında aşması muhtemel olan deprem büyüklüğüdür. Bu hesaplamada, ortalama 475 yıllık dönüş periyodu dikkate alınmıştır. İşletim Bazlı Deprem (OBE): OBE, yapıya az miktarda zarar vermesi mümkün olan yer hareketini işaret eder. Mühendislik yapıları, ve ekipmanları OBE düzeyinde bir deprem akabinde fonksiyonlarına normal olarak devam edebilmelidir. Başka bir deyişle OBE, tahmin edilen büyüklüğü 100 yıllık ekonomik ömür içerisinde %50 ihtimalle aşmaması gereken yer hareketini tanımlar. Bu hesaplamada dönüş periyodu 144 yıl olarak alınmıştır. Beklenen En Şiddetli Deprem (MCE): Burada, bahsi geçen sismotektonik alan ya da fay kuşağında oluşabilecek en şiddetli depremden bahsedilmektedir. Bu büyüklükte depremlerin oluşum olasılığının 1,000 ila 10,000 yıllık periyoda sahip olması sebebiyle çok fazla önem teşkil etmez. Sonuçlar Denizli ilinin 16 km doğusunda yer alan proje sahasının deprem riski olasılık analiz metodu kullanılarak hesaplanmıştır. Ayrıca, karşılaştırma amacıyla deterministik analiz metodu da kullanılarak hesaplamalar yapılmıştır. Proje sahası Türkiye Deprem Bölgeleri Haritasına göre 1. derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Büyük Menderes ve Gediz graben sistemleri gibi önemli sismotektonik özellikler gösteren sistemler proje sahasına yakın konumdadırlar. Bu sebeple, proje sahasının deprem riski için gerekli olasılıksal hesaplamalar yapılmış ve bunun için deprem kaynak modeli kullanılmıştır. Bu hesaplamalara göre proje sahasında inşa edilecek mühendislik yapıları ve diğer yapılarının tasarımında kullanılması önerilen değerler aşağıdaki gibidir: MDE değeri: cm/sn 2 periyoduna göre.) OBE değeri: cm/sn 2 periyoduna göre.) (0.33 g) en yüksek yer ivmesi. (475 yıllık dönüş (0.20 g) en yüksek yer ivmesi. (144 yıllık dönüş MCE değeri: Richter ölçeğine göre büyüklük olarak M=7.9 Yatay Sismik Katsayı değeri: k=20 Avrupa Standardizasyon Komitesinin geliştirdiği Eurocode8 (2002) EC 8 e göre uzun periyot ve kısa periyoda göre iki aşamalı yer ivmesi değerlendirmesi yapılır. Sonuç değerleri aşağıdaki gibidir: 1. aşama sismik tasarım değeri 475 yıllık dönüş periyoduna göre a = cm/sn 2 (0.33 g) 2. aşama sismik tasarım değeri 95 yıllık dönüş periyoduna göre a = cm/sn 2 (0.17 g) Yukarıda verilen yer ivmesi (MDE) değerleri Amerikan Jeoloji Kurumu (USGS) tarafından hazırlanan Türkiye sismik afet haritasındaki değerlerden biraz daha düşük olduğu gözlemlenmiştir (Bkz Şekil IV-26) 48

65 Şekil IV-26. Türkiye Sismik Afet Haritası (USGS 2005) Proje kapsamında yapılacak her türlü yapıda tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Afet Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik esaslarına ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. IV.2.3 Hidrojeolojik Özellikleri (Yeraltı Su Seviyeleri, Halen Mevcut Her Türlü Keson, Derin, Artezyen vb. Kuyu Emniyetli Çekim Değeri; Suyun Fiziksel ve Kimyasal Özellikleri, Yer Altı Suyunun Mevcut ve Planlanan Kullanımı) Denizli bölgesinin hidrojeolojik yapısı genellikle Miyosen graben fayları ile şekillenmiştir. Bölgede su tutan birimler yaşlıdan gence doğru aşağıdaki gibi sıralanmıştır; Göktepe-Yeniköy Formasyonu; Bölgedeki esas rezervuar kayaçlar; Göktepe-Yeniköy Formasyonu nu oluşturan Plio-Kuvaterner tektonik hareketlerin sonucunda oluşmuş, kırık çatlak sistemleri, faylanmalar ve karstik oluşumlar ile tanımlanabilecek ikincil permeabilite gösteren kuvarsit, şist ve mermerdir. Örtü birimini ise, kil, silt, marn, kumtaşları ve çakıllardan oluşan Kızılburun Formasyonu teşkil etmektedir. Bölgedeki faylanma, jeolojik birimlerde ikincil permeabilitenin oluşmasını sağlamıştır. Sazak Formasyonu; Kızılburun Formasyonu nu üzerler ve Denizli nin yakın çevresinde 200 km 2 lik bir alana yayılmıştır. Kireçtaşı ve travertenden oluşan formasyonun sürekliliği, yanal litolojik varyasyonlar ile bozulmuştur. Kireçtaşı birimlerinin kalınlılığı çeşitlilik gösterir ve traverten marn ve kumtaşı seviyeleri ile yatay ve düşey eksenler boyunca geçişlilik sergiler. Seviyelerdeki petrografik ve litolojik bu çeşitlilik karstlaşmadaki varyasyonların sonucu 49

66 olarak açıklanabilir. Bölgedeki karstik birimler, mermerlerden, kireçtaşından, travertenden ve bunların birbiri ile geçişli olduğu yapılardan meydana gelmiştir. Bölgedeki bu birimlerde yüksek porozite ve aktif tektonizma ile oluşan faylanmaya bağlı kırık çatlak sistemlerinden ötürü yüksek ikincil permeabilite ve ayrıca yeraltı suyu hareketlerine bağlı olarak karstlaşma gözlenmektedir. Neredeyse bütün kaynaklar, özellikle; Gökpınar, Pınarbaşı, Haydarbaba ve Halkabaşı gibi yüksek verimli karstik kaynaklar, karstlaşmış birimlerden doğmaktadırlar. Bu kireçtaşı birimi üzerinde, araştırma ya da kullanım amaçlı açılmış olan kuyularda ortalama verim 58 L/sn dir (minimum 23 L/sn ve maksimum 93 L/sn). Bölgedeki yeraltı suyu seviyesi ise, artezyen olma koşulları ile zeminden 76 m aşağıda olacak şekilde değişmekte ve ortalama 20 m zemin seviyesinin altındadır. Diğer taraftan traverten üzerinde açılan kuyularda, birim ortalama 47 L/sn lik bir verim sergilemektedir (minimum 22 L/sn ve maksimum 71 L/sn). Travertendeki yeraltı suyu, zemin seviyesinin 0,5 m ile 56 m aşağısında olup ortalama, zemin seviyesinden 22 m aşağıdadır. Kuvaterner Alüvyon; Bölgede Kuvaterner; taraça çökelleri, alüvyon, yamaç molozu, alüvyal fan ve traverten ile tanımlanmaktadır. Alüvyon (Qa) bütün birimleri üzerlemektedir. Özler (1996) araştırmasında, güncel alüvyonların tüm birimleri örttüğünü ve bölgedeki diğer birimlerle uyumsuz sınırlara sahip olduğunu belirtmiştir ancak tabanı oluşturan metamorfik birim ile kuvaterner oluşumlar arasında 450 m lik kuzey güney doğrultulu bir normal fay gözlenir. Aşınma yüzeyleri, vadiler ve alüvyal yelpazeler, doğu-batı, kuzeybatıgüneydoğu faylarının en genç ve Plio Kuvaterner de en büyük ölçekli yer değiştirmeleri tanımlayabilecek faylar olduğunu göstermektedir (Şimşek 1982). Bölgedeki esas eklemler ve çatlak sistemleri, Pamukkale-Karahayıt ve Kocabaş hidrotermal sistemlerinde gelişmiş yönelimler ile paralellik sergilemektedir. Bölgedeki alüvyon birimlerde açılan kuyulardan, ortalama 40 L/sn lik verim almak mümkündür (minimum 2,5 L/sn ve maksimum 81 L/sn). Bu formasyondaki yeraltı suyu seviyesi ise zeminden 0,5 m ile 80 m aşağıda, ortalama, zemin seviyesinin 25 m altındadır. Birimlerin alansal dağılımları Şekil IV-27 de verilmiştir. 50

67 Şekil IV-27. Çürüksu Havzası nda Su Tutan Birimlerin Alansal Dağılımları (Özler,1999) Kaynaklar Çürüksu Havzası nda 22 adet kaynak bulunmaktadır (Şekil IV-28) Bu kaynaklar, Mesozoik karstik kireçtaşları, Pliyosen traverten ve kireçtaşı akiferlerde, 260 ile 590 m yüksekliklerdeki noktalardan doğmaktadır. Bu akiferlerin bölgedeki faylanmaya mağruz kaldığı ve bu faylanmadan ötürü akiferlerin ikincil geçirimlilik kazandığı düşünülmektedir. Daha önceki çalışmalara dayanılarak, kaynakların ortalama 5,2 m 3 /s lik bir debiye sahip oldukları düşünülmektedir. Bu kaynaklar Çürüksu Çayı ndaki akımın %77 sini oluşturmaktadır. 51

68 Şekil IV-28. Havzadaki Kaynakların Yerleşimi. Not: (kırmızı renkli işaretler sıcak su kaynaklarını, mavi renkli işaretler ise soğuk su kaynaklarını göstermektedir) Çürüksu Havzası ndaki Pınarbaşı, Kazanpınar, ve Böceli kaynakları, komşu bir havza olan Gökpınar Havzası ndan beslenen bir karstik kireçtaşı akiferden doğmaktadırlar. Bu kaynakların toplam ortalama debisi 1,9 m 3 /s dir. En düşük deşarj miktarları Eylül ve Ekim aylarında ölçülürken, en yüksek miktarlardaki deşarj ölçümleri Nisan ayında yapılmıştır. Tablo IV-16 da Çürüksu Havzası ndaki Kaynaklara ait Hidrolik Veriler sunulmuştur. Kaynakların bazıları alüvyon birimlerden doğmaktadır. Bu kaynakların alüvyon üzerinde olmalarının sebebi, topografyadaki keskin geçişler ya da derinlerde gömülü su taşıyan muhtemel faylardır. Proje sahasında yürütülen hidrolojik ve hidrojeolojik çalışmalar sırasında, Çürüksu Havzası nda bulunan iki adet kaynak yerinde incelenmiştir. Bu kaynaklar Kızılyer ve Halkapınar adları ile anılmaktadır. Denizli OSB, su ihtiyacını, Gürleyik yakınlarında, kaptaj sahasına ulaşan bir boru hattı vasıtası ile Kızılyer kaynağından sağlamaktadır. OSB yetkilileri, cazibe ile göletlerde biriktirdikleri suyu, m lik bir boru hattıyla Gürleyik Kaptaj Sahası na yönlendirdikten sonra, tekrar m lik kontrollü bir diğer boru hattı vasıtası ile ve yine cazibe ile OSB ye iletilmesini sağlamışlardır. Kızılyer kaynağının yerinde yapılan incelemeye göre, L/sn lik bir deşarj tespit edilmiştir. 52

69 Tablo IV-16. Çürüksu Havzası ndaki Kaynaklara Ait Hidrolojik Veri (Özler 1999) No Kaynak Adı Rakım (m) Litoloji Maksimum Q max Minimum Q min Debi (m 3 /s) Ortalama Q ortalama Yıllık Toplam ΣQ(10 6 ) Sulama Suyu Sınıfı 1 Gökpınar 600 Msz. Kireçtaşı c 1,210 0,774 1,136 35,80 C 2S 1 2 Pinarbaşı 490 Msz. Kireçtaşı 1,288 1,202 1,260 39,70 C 2S 1 3 Kazanpınar 395 Msz. Kireçtaşı 0,505 0,460 0,502 16,60 C 2S 1 4 Böceli 270 Alv-Trv d 0,247 0,120 0,183 5,80 C 2S 1 5 Höyükpınar 320 Traverten 0,083 0,063 0,075 2,40 C 3S 1 6 Halkabaşı 369 Traverten 1,071 0,975 1,025 32,30 C 3S 1 Pli Kireçtaşı- Kokarsu e Trv 0,656 0,305 0,528 16,70 C3S1 Pli Kireçtaşı- Kaynarca-I Trv 0,449 0,362 0,407 12,80 C 3S 1 9 Kaynarca-II 407 Traverten 0,083 0,068 0,075 2,40 C 3S 1 10 Çıbanpınar 440 Alv-Trv 0,332 0,087 0,215 6,80 C 3S 1 11 H.Baba-içgöl 515 Msz. Kireçtaşı 0,271 0,177 0,221 7,00 C 3S 1 12 H.Baba-dıs göl 513 Msz. Kireçtaşı 0,229 0,023 0,121 3,40 C 3S 1 13 H.Baba ic K.D 410 Msz. Kireçtaşı 0,141 0,097 0,119 3,80 C 3S 1 14 Söğütpınar 395 Alv-Trv 0,196 0,169 0,183 5,80 C 3S 1 15 Kızlar 490 Alluvium 0,161 0,045 0,095 3,00 C 3S 1 16 Çayırlık 465 Alv-Trv 0,154 0,054 0,110 3,50 C 3S 1 17 Ağapınar 420 Traverten 0,070 0,009 0,040 1,30 C 3S 1 18 Yörükdomu 315 Alüvyon 0,135 0,095 0,109 3,40 C 3S 1 19 Çamurlu 470 Alüvyon 0,049 0,025 0,037 1,20 C 3S 1 20 Mehmetçik 440 Alüvyon 0,052 0,025 0,042 1,30 C 3S 1 21 Kelkaya 590 Traverten 0,042 0,014 0,027 0,85 C 3S 1 22 İncearık 470 Alv-Trv 0,030 0,001 0,014 0,44 C 3S 1 Çürüksu Havzası ndaki toplam 22 kaynağın 6,240 4,340 5, ,80 boşalım değerleri. Şekil IV-29 da Honaz meteoroloji istasyonu yağış verileri, Çürüksu Çayı nın yüzey akışının ve çalışma sahası yakınında bulunana kaynakların, 1993 yılına ait akım verileri ile karşılaştırılmıştır. Yapılan karşılaştırmalar göz önüne alındığında, yağışlardaki mevsimsel farklılıkların akımlarda ani değişikliklere sebep olmadığı gözlenmiş, akım miktarlarının, yağışların katlanmış etkisi ile ilintili olduğu anlaşılmıştır. 53

70 Şekil IV-29. Honaz İstasyonundaki Aylık Ortalama Yağış Çürüksu Çayı ve Kollarının Ortalama Akımı, ve Kaynakların Toplam Deşarjı (1993 yılına ait veriler), (Özler,1999) Kuyular Honaz bölgesinde DSİ kayıtlarına göre 68 adet araştırma ve su kuyusu bulunmaktadır. Bu kuyuların hepsi Sazak Formasyonu na ait bilinen akiferlerde ve kuvaterner alüvyon birimlerinde yer almaktadır. Bunlardan 20 tanesi araştırma amaçlı, diğerleri ise su temini için açılmıştır. Bu kuyular hakkında derlenmiş bilgiler, Tablo IV-17 de verilmiştir. Buradaki bilgilere göre bölgedeki Honaz Dağı nın eteklerinde, Sazak Formasyonu nda ya da alüvyon birimde açılan kuyuların yüksek verim kapasitesine sahip oldukları gözlenmiştir. Bölgede işletilen bir kuyu yaklaşık 47 L/sn lik bir verim sergilemektedir. Yeraltı su seviyesi, birimlerin hidrojeolojik özelliklerine göre; artezyen koşullarından, zemin seviyesinden yaklaşık 76 m aşağıya kadar olabilmektedir. Denizli OSB yakın çevresinde, Kaptaj Sahasında, toplam verimleri 80 L/sn olan 550 ve 180 m derinliklerde derin sondaj kuyuları mevcuttur. İhtiyaç duyulduğunda işletilen bu kuyulardan elde edilen yeraltı suyu, Kızılyer Kaynağı ndan gelen miktarın da depolandığı 4500 m 3 kapasiteli tanka yönlendirilmektedir. Tablo IV-17. Çürüksu Havzası nda Yer Alan DSİ Veritabanında Kayıtlı Kuyular DSI Kuyu No Kuyu Adı Statik Seviye Dinamik Seviye Verim (L/sn) Akifer Bölge Türkiye Harita Kodu Honaz Pınarbası 0,25 22,32 69,61 Kireçtaşı Honaz Pınarbası M22A Ovacık 6,1 18,14 74 Kireçtaşı Ovacık M22A /A Koyunalıler 3,2-2,5 Alüvyal Fan Yk. Çürüksu (koyunanıler) M22A /B Yk. Çürüksu 3,4 34,91 25,7 Alüvyal Fan Yk. Çürüksu (koyunalıler) M22A /A Koyunanıler 8,8 19,72 59,03 Alüvyal Fan Yk. Çürüksu (koyunalıler) M22A /B Yk. Çürüksu 8-25 Traverten Yk. Çürüksu (koyu nalıler) M22A Mentes 12,8 22,2 61,36 Traverten Mentes M22B Mentes 11,25 16,38 80,56 Alüvyal Fan Mentes M22B4 54

71 DSI Kuyu No Kuyu Adı Statik Seviye Dinamik Seviye Verim (L/sn) Akifer Bölge Türkiye Harita Kodu Honaz Mentes 0,47 18,2 61,36 Traverten Mentes M22B Mentes Alüvyal Fan Mentes M22B Mentes 77,4 - - Alüvyal Fan Mentes M22B Mentes 46 48,78 26,52 Traverten Mentes M22B Denızlı-Karateke 17,75 42,85 4 Alüvyal Fan Ovacık-Karateke M22A Denızlı-Karateke Ovacık-Karateke M22A3 Denızlı-Ovacık /B Karateke 5,15 8,05 93,03 Kireçtaşı Ovacık-Karateke M22A Honaz Beledıyesı 21,02 37,15 54,37 Kireçtaşı Honaz Beledıyesı M22B Denızlı-Kızılyer 37,52 41,2 63,06 Traverten Kızılyer M22B Emırazızlı 7,3 8,4 80,64 Kireçtaşı Emırazızlı M22A /A Yokusbası 32,27 63,25 20,17 Alüvyal Fan Yokusbası M22B /B Yokusbası 31,46 62,7 15,05 Alüvyal Fan Yokusbası M22B Honaz 9,25 40,41 50,27 Alüvyal Fan - M22B Denızlı-Alıkurt 21,66 41,85 26,72 Alüvyal Fan Alıkurt M22B Denızlı-Pınarbası 0,5-50 Kireçtaşı Pınarbası M22A Kızılyer 25,1 31,95 66,9 Alüvyal Fan Kızılyer M22B Kızılyer 20,95 49,45 40,63 Traverten Kızılyer M22B Kızılyer 21,08 32,15 70,87 Traverten Kızılyer M22B Kızılyer 31,56 48,8 70,24 Alüvyal Fan Kızılyer M22B Kızılyer 56,04 59,6 45,08 Traverten Kızılyer M22B Dereçıftlık 5,45 20,65 80 Alüvyal Fan Dereçıftlık M22B /A Denızlı Kızılyer 18,7 40,25 22,11 Traverten Kızılyer Denızlı Honaz /B Kızılyer 20,31 55,97 18,2 Alüvyal Fan Kızılyer M22B Denızlı-Kızılyer 18,8 35,1 46,87 Alüvyal Fan Kızılyer Denızlı-Honaz 46,2 62,75 23,43 Kireçtaşı Denızlı-Honaz M22B Denızlı-Honaz 0,5 23,32 80,64 Alüvyal Fan - M22B /A Denızlı-Honaz Alüvyal Fan - M22B /B Denızlı-Honaz Alüvyal Fan - M22B Denızlı-Honaz 12,05 21,97 48,89 Alüvyal Fan - M22B Denızlı-Honaz 12,05 21,97 48,89 Alüvyal Fan - M22B Denızlı-Honaz 0,45 9,03 80,64 Alüvyal Fan - M22B Denızlı Honaz Sopaca 14,75 18,85 50,08 Alüvyal Fan Sopaca M22B Denızlı Honaz Sapaca 19,2 23,7 55,69 Alüvyal Fan Sapaca M22B Dnz-Onaz-Kızılyer 25,45 35,83 64,82 Kireçtaşı Kızılyer M22B Denızlı-Honaz Ovacık 20,1 22,63 80,13 Kireçtaşı Ovacık M22A Denızlı Honaz Karateke 20, ,13 Kireçtaşı Karateke M22A Denızlı Honaz Yokuskaya Alüvyal Fan Yokuskaya M22B Denızlı Honaz Yokusbası Yokusbası M22B Denızlı Honaz Koçak 13,13 14,64 55,19 Alüvyal Fan Koçak L23B Denızlı Honaz Koçak 12,6 15,32 55,19 Alüvyal Fan Koçak L23B4 55

72 DSI Kuyu No Kuyu Adı Statik Seviye Dinamik Seviye Verim (L/sn) Akifer Bölge Türkiye Harita Kodu /A /B Denızlı-Honaz Kızılyer 18,9 45,55 24,57 Alüvyal Fan Kızılyer M22B4 Denızlı-Honaz Kızılyer 17 61,9 28,25 Kireçtaşı Kızılyer M22B4 Denızlı-Honaz Honaz Bel 81 87,44 21,23 Alüvyal Fan Honaz Beledıyesı N22B4 Denızlı-Honaz Mentes 8,28 46,35 40,07 Kireçtaşı Mentes M22B4 Denızlı-Honaz As.Dagdere As.Dagdere M22B3 Denızlı-Honaz As.Dagdere 0 24,8 65,52 Kireçtaşı As.Dagdere M22B Denızlıkonaz Kızılyer 21,9 31,6 53,61 Kireçtaşı Kızılyer M22B Denızlı Honaz Kızılyer 22,24 28,8 55,14 Kireçtaşı Kızılyer M22B Denızlı Honaz Merkez 32,18 39,1 60,16 Kireçtaşı Merkez M22B Denızlı-Honaz Kızılyer 18 31,45 50,71 Alüvyal Fan Kızılyer /B Denızlı Honaz Kaklık Kaklık Denızlı Honaz Kaklık 37,28 44,88 46,81 Alüvyal Fan Kaklık M22B /A Denızlı Honaz Kaklık Kaklık M22B /B Denızlı Honaz Kaklık 16,2 46,3 50,08 Alüvyal Fan Kaklık M22B Denızlı Honaz Kaklı 49,3 73,56 13,16 Alüvyal Fan Kaklı M22B Denızlı Honaz Kaklık 54,29 64,52 29,2 Alüvyal Fan Kaklık M22B Denızlı Honaz Kaklık 44,15 63,45 24,13 Alüvyal Fan Kaklık M22B Denızlı Honaz Aydınlar Aydınlar M22B Denızlı Honaz Mentes 76,52 96,7 26,09 Kireçtaşı Mentes M22C Denızlı-Honaz Kızılyer 7,3 18,3 59,34 Traverten Kızılyer - Yeraltı Suyu Kimyasal Özellikleri Çalışma alanında bir su kalitesi izleme programı yürütülmüş ve buna bağlı olarak, çalışma alanındaki suların bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerinin belirlenmesi su kalitesinin değerlendirilmesi amacı ile sahada ölçümler gerçekleştirilmiştir. (sıcaklık, ph, elektriksel iletkenlik, toplam çözünmüş katı madde, tuzluluk, çözünmüş oksijen) (Şekil IV-30) Çürüksu Havzası nda hidrojeokimyasal çalışmaların yürütülmesi amacı ile Haziran 1993 de, sahadan 22 adet su örneği alınmıştır. Elde edilen veriler, trilineer diyagram ve sulama suyu çizelgelerinde değerlendirilmiştir. Ayrıca alınan örnekler içme suyu ölçütleri açısından da değerlendirilmiştir (Özler, 1999). 56

73 Şekil IV-30. Çürüksu Havzası nda Hidrojeokimyasal Ölçümler Analiz sonuçlarına göre bölgedeki sular; sıcaklık, ph, elektriksel iletkenlik, toplam çözünmüş katı madde ve toplam sertlik parametreleri açısından, acı termal su ve tatlı su olarak ikiye ayrılmıştır. Şekil IV-31 de verildiği gibi bu iki suyun karışım hattı Böceli den Kocabaş-Menteşe bölgesine kadar uzanan bir yay şeklindedir. Bu sütundaki değişim çözünmüş toplam iyon konsantrasyonundaki artış ve bununla birlikte yükselen sıcaklık ile belirlenir. Çözünürlük sıcaklık ve basınç gibi parametreler de sular arasındaki karakteristik farklılıklardır. Şekil IV-31. Çürüksu Havzasında Bulunan Doğal Suların Kimyasal Karakteristikleri 57

74 Kaynak sularına ait Şekil IV-32 de verilmiş trilineer çizelgelere göre, baskın iyon konsantrasyonlarının değişik lokasyonlarda farklı olduğu gözlemlenmektedir. Bütün örneklerde baskın katyon kalsiyum (Ca +2 ) iyonu olsa da, Honaz bölgesinde, bikarbonatın (HCO 3 - ) diğer kaynaklarda da sülfatın baskın anyon olduğu kaydedilmiştir. Şekil IV-32. Havzada İncelenen Kaynağın Piper Diyagramı IV.2.4 Hidrolojik Özellikler (Yüzeysel Su Kaynaklarından Göl, Dalyan, Akarsu ve Diğer Sulak Alanların Fiziksel, Kimyasal, Bakteriyolojik ve Ekolojik Özellikleri, Bu Kapsamda Akarsuların Debisi, Faaliyet Alanına Mesafesi ve Mevsimlik Değişimleri, Taşkınlar, Su Toplama Havzası, Drenaj, Tüm Su Kaynaklarının Kıyı Ekosistemleri) Denizli İli sınırları içerisinden geçen Büyük Menderes Nehri, ilin en büyük akarsuyudur. Ortalama debisi 38,8 m 3 /sn ve yağış alanı km 2 'dir. İkinci büyük akarsuyu Dalaman Çayı'dır. Ortalama debisi 11,6 m 3 /sn ve yağış alanı km 2 'dir. Büyük Menderes Nehri Afyon Dinar'dan Suçıkan kaynağından çıkan Büyük Menderes Nehri, Akdağ ve Işıklı Gölü kaynaklarını da alarak Işıklı regülatör çıkısından akısına devam eder. Regülatörden ayrılan kanallar ile Çivril ve Baklan Ovalarının sulamasını sağlamaktadır. Büyük Menderes Nehri, Dinar, Işıklı ve Küf'i Çaylarından gelen suyu biriktiren Işıklı Barajından çıkıp Çivril, Çal ve Baklan Ovalarını geçmekte ve Çal'ın doğusundan kuzeye 58

75 dönerek Güney İlçesine doğru giden derin bir yatak içinden akmaktadır. Çal Mendere Köyü yakınında Uşak tan gelen ve Menderes'in en büyük kollarından olan Banaz Çayı'nı da içine almaktadır. Bu bölgede Adıgüzel Barajı bulunmaktadır. Bu baraj, hem Menderes vadisi ovalarını sulamakta hem de sel basmasını önlemekte ve elektrik üretmektedir. Adıgüzel Barajı'ndan çıkan Büyük Menderes Nehri Cindere Barajı nda depolanmaktadır. Daha sonra Yenicekent ilçesi sınırlarında Yenice regülâtörü vasıtası ile bir kısmı Sarayköy, Pamukale ve Çürüksu Ovaları nın sulanması için sulamaya ayrılır. Dalaman Çayı (Gireniz) Dalaman Çayı ilin Büyük Menderes Nehri'nden sonra ikinci büyük akarsuyudur. Acıpayam'daki Eseler Dağı'ndan çıkar. Gireniz Vadisi ile Çameli Dağlarından çıkan suları alır. Muğla Köyceğiz sınırını geçerek Akdeniz'e dökülür. Acıpayam Ovası ve Gireniz Vadisindeki ovaları sulamaktadır. Denizli il sınırları içindeki toplam uzunluğu 82 km dir. Yaklaşık 14 km si Sami Soydam Sandalcık Barajı göl alanında kalacaktır. Çürüksu Çayı Çürüksu Çayı Honaz Dağı, Kaklık ve Kocabas yöresinin suyunu toplar, Kaklık demiryolu köprüsünden baslar, Emir çayı, Çaykavustu, Sarıçay ve Alikurt derelerini içine alarak Pınarkent bölgesinden ovaya iner, Gökpınar Çayı'nı da alarak Denizli Ovasına geçer. Denizli İl Merkezi içinden gelen Gökpınar çayı ve, Gümüsçay ile birlikte Beylerbeyi, Duacılı, Kadıköy, Irlıganlı ve Gölemezli derelerini de içine alarak Sarayköy yakınında Büyük Menderes Nehri ile birleşir. Toplam uzunluğu 63 km dir. Akçay Esas kaynağını Bozdağ ve Sandıras Dağları'ndan alır. Beyağaç (Eskere) Ovası'ndan geçerken diğer kaynaklarda katılır. Tavas Kızılcabölük, Medet ve Solmaz yakınlarından çıkan kaynaklarla beslenen Yenidere Çayı'nı da içine alarak Aydın Bozdoğan İlçesindeki Kemer Barajını besler. Esen Göleti nden başlayıp Kemer barajına kadar olan uzunluğu 63 km dir. Proje sahasının yakın çevresindeki en önemli yüzey su kaynağı, Büyük Menderes in de bir kolu olan, doğu batı doğrultulu Çürüksu Çayı dır. Honaz Dağı, Kaklık ve Kocabaş Yöresi nin suyunu toplayarak Böceli Köyü nden ovaya inen Çürüksu Çayı Gökpınar Çayı nı da alarak Denizli Ovasına geçer. Tarımda sulama amacıyla da kullanılmaktadır. Çürüksu Çayı nın ortalama debisi 5 m 3 /s dir yılları arasında gerçekleştirilen ölçümlere göre bu akarsuyun kaydedilen en yüksek debisi 7,3 m 3 /s, en düşük debisi ise 3 m 3 /s olarak kaydedilmiştir. Çürüksu Çayı nın kolları ise; Emirçay, Kocaçay, Alikurt, Bulancık, Sarıçay ve Gökpınar dereleridir (Tablo IV-18) Tekdurmaz ve Kırakı adları ile anılan iki adet kanal da havzanın suyunu 1,25 m 3 /s lik toplam ortalama bir debi ile drene etmektedir. 59

76 Tablo IV-18 Çürüksu Havzası ndaki Akarsuların Hidrolojik Özellikleri Akarsu Gözlem İstasyon No Drenaj Alanı (km 2 ) Maks. Akım Q (m 3 s 1 ) Min. Akım Q (m 3 s 1 ) Ortalama Akım Q (m 3 s 1 ) Yıllık Toplam Akım ESQ (106 m 3 ) Sulama Suyu Sınıfı Çürüksu Havzası: Bulancık Deresi b ,644 0,083 0,442 13,9 C 2S 1 Kocaçay Deresi b ,902 0,164 0,35 11 C 2S 1 Emirçay Deresi b ,53 0 0,16 5 C 2S 1 Alikurt Deresi b ,882 0,083 0,03 0,9 C 2S 1 Çürüksu Çayı c ,305 2,99 5, C 3S 1 Kırarkı Kanalı c 2 1, ,5 15,8 C 3S 1 Tekdurmaz Kanalı c 3 2,24 0,005 0,75 23,6 C 3S 1 Sarıçay Deresi c , ,3 9,45 C 2S 1 Toplam Akım 11,5 2,995 6,7 212 b Çürüksu Çayı nın kolu c Havzadan dışarı boşalan Çürüksu Havzası, Büyük Menderes Havzası nın bir alt havzasıdır. Proje sahası, Pınarkent in membasında bulunan bu alt havzada tanımlanmıştır. Güneyde Honaz Dağı, kuzeyde Çökelez Dağı ve Doğuda Beyköy Dağları ile çevrili olan havza, 1300 km 2 lik bir alan kaplamaktadır. Çürüksu Çayı, havzasını, batısındaki (ana drenaj alanı olan) Büyük Menderes Havzasına doğru ilerleyerek drene eder (Şekil IV-33). Proje sahasına en yakın ana yüzey suyu Çürüksu Nehridir. Bölgedeki diğer yüzey suları ise Çürüksu nehrine katılan yan kollar niteliğindedir. Proje alanına en yakın yüzey suyu Sarıçay dır ve proje alanına uzaklığı 0,68 km dir. Bunun dışında proje sahası Çürüksu Nehri ne yaklaşık 1,30 km uzaklıkta bulunmaktadır. Şekil IV-33. Çürüksu Havzası nın 3D Röliyef Haritası (Güneyden Bakış) 60

77 Özet olarak, Çürüksu Havzası dört esas boşalım noktasından drene olmaktadır. Bunlar; Çürüksu Çayı (ortalama akış 5,15 m 3 /s), Sarıçay Deresi (ortalama akış, 0,3 m 3 /s), Tekdurmazarkı Kanalı (ortalama akış, 0,75 m 3 /s), ve Kırarkı Kanalı dır (ortalama akış, 0,5 m 3 /s). Sonuç itibarı ile Çürüksu Havzasını drene eden akımların toplam değeri 6,7 m 3 /s ye ulaşmaktadır (1990 ve 1993 yılları arasındaki ölçümlere göre). Denizli nin içme suyu Gökpınar ve Derindere su kaynakları ile birlikte 20 adet derin kuyudan sağlanmaktadır. Gökpınar Nehri üzerinde kurulmuş olan Gökpınar Barajı sulama ve içme suyu amaçlıdır. Denizli İl Merkezinin kuşbakışı 2 km kuzey-doğusunda bulunan Gökpınar Baraj gölünün depolama hacmi 27,72 hm 3 tür yılı başından itibaren hizmete girmiş olup, Çürüksu Ovası nda mevcut ha lık sulama şebekesinin sulama suyu takviyesinde kullanılır. Yıllık m 3 ü Akköy ilçesi ile Aşağısamlı, Sığma, Pamukkale ve Karahayıt beldelerine içme suyu olarak tahsis edilmiştir. Gökpınar Barajının önerilen proje alanına uzaklığı 10 km dir. Önerilen Projesi, Denizli OSB sınırları içinde yer almakta olup projenin inşaat ve işletme aşamalarında kullanılacak suyun OSB şebekesinden sağlanması planlanmaktadır. Dolayısı ile önerilen proje kapsamında, bölgedeki yerleşim yerleri ve tarımsal amaçlı kullanıma hizmet eden mevcut su kaynaklarının kullanımı veya yeni su kuyularının vb. açılması söz konusu değildir. Bu nedenle önerilen projenin, bölgedeki mevcut su kullanımına bir etkisi olmayacaktır. Faaliyet alanının yaklaşık 400 m. kuzeyinde Çürüksu Baldan Sulaması ana kanalı, yaklaşık 100 m. Kuzeybatısında Çürüksu Baldan Sulaması iletim kanalı ve Çürüksu Baldan Sulaması Y3-1 yedek kanalı bulunmaktadır. Faaliyet sırasında bu alanlara atıksu deşarj edilmeyecek ve kanal, kanalet ve arklara su iletimini engelleyecek müdahaleler yapılmayacaktır. IV.2.5 Yüzeysel Su Kaynaklarının Mevcut ve Planlanan Kullanımı (İçme, Kullanma, Sulama Suyu, Elektrik Üretimi, Baraj, Göl, Gölet, Su Ürünleri Üretiminde Ürün Çeşidi ve Üretim Miktarları, Su Yolu Ulaşımı Tesisleri, Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları, Diğer Kullanımlar) İçme ve Kullanma Suyu Denizli Merkezin içme suyu ihtiyacının yaklaşık %88 lik kısmı kendiliğinden yüzeye çıkan içme suyu kaynaklarından karşılanmakta olup geri kalan kısmı ise sondajlardan karşılanmaktadır. Denizli İlinin içme suyu ihtiyacı Gökpınar, Derindere, Yukarı Santral ve İsrafil Kaynağı ile derin kuyu sondajları olmak üzere çeşitli kaynaklardan karşılanmakta Belediye sınırları içerisindeki konut, özel ve resmi kuruluşlara dağıtılmaktadır. Gökpınar, Derindere, Yukarı Santral ve İsrafil İçmesuyu Kaynakları ve sondaj kuyularında rutin olarak debi ölçümleri yaptırılmaktadır yılı ortalama debi ölçüm sonuçları Tablo IV-19 da verilmiştir. 61

78 Tablo IV-19 Denizli İli İçmesuyu Kaynakları ve Sondaj Kuyuları Debi Miktarları Kaynak Debi (L/s) Gökpınar Kaynağı 781,7 Derindere Kaynağı 312,42 İsrafil Kaynağı 22,3 Yukarı Santral Kaynağı 55,9 Sondaj Kuyuları 163,08 Diğer Kaynaklar 93,25 Toplam 1428,12 (Kaynak: Denizli Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Denizli İl Çevre Durum Raporu Denizli 2011) Honaz ilçesi sınırları içinde yer alan ve Çaykavuştu deresi üzerine inşa edilecek Akbaş Barajı nda depolanacak 24,35 milyon m 3 su ile 690 hektarlık Honaz Ovası nın sulanması ve Denizli il merkezinin içmesuyu ihtiyacının karşılanması hedeflenmiştir tarihinde ihalesi yapılmış ve tarihinde ihale edilmiştir tarihinde yer teslimi yapılarak işe başlanılmıştır. Organize Sanayi Bölgesinin kullanma suyu, Bölgeye 7 km mesafede bulunan Kızılyer-Kocabaş arasındaki havzadan temin edilmekte ve cazibeyle bölgeye getirilmektedir. Su ihtiyacını karşıladığı m 2 lik parsel satın alınarak, mülkiyeti bölgeye kazandırılarak su deposu yapılmış çevresi tel çit ile çevrilerek koruma altına alınmıştır. Ayrıca muhtelif yerlerde 10 adet sondaj yapılarak su kuyusu açılmıştır. Su deposu ve su kuyularıyla birlikte toplam 420 lt/sn kullanma suyu bölgeye verilmektedir. Avrupa standartlarına göre gerçekleşen İçme Suyu Şartlandırma ve Dezenfeksiyon Tesisinin yapımı tamamlanarak işletmeye açılmıştır. Elektrik Üretimi Denizli ili sınırları içerisinde su gücü ile elektrik enerjisi üretmek üzere gerçekleştirilecek tüm HES projelerinden işletmede olan Adıgüzel HES, Cindere Barajı ve HES, Ege 1 HES, Çal HES, Bereket I-II HES ve Dodurgalar I-II HES, Bekilli HES olmak üzere toplam 101,3 MW Kurulu Güç ile yılda 409,51 GWh enerji üretilebilmektedir. Akarsu, Baraj, Göl ve Göletler Denizli İli sınırları içerisindeki diğer yüzeysel su kaynakları olan baraj, göl ve göletler ve bunların kullanım durumu aşağıda açıklandığı gibidir. Büyük Menderes Nehri Afyon Dinar'dan Suçıkan kaynağından çıkan Büyük Menderes Nehri, Akdağ ve Işıklı Gölü kaynaklarını da alarak Işıklı regülatör çıkışından akışına devam eder. Regülatörden ayrılan kanallar ile Çivril ve Baklan Ovalarının sulamasını sağlamaktadır. Adıgüzel Barajı'ndan çıkan Büyük Menderes Nehri Cindere Barajı nda depolanmaktadır. Daha sonra Yenicekent ilçesi sınırlarında Yenice regülatörü vasıtası ile bir kısmı Sarayköy, Pamukale ve Çürüksu Ovaları nın sulanması için sulamaya ayrılır. Sarayköy yakınında Denizli'den gelen Çürüksu Çayı'nı da alarak Aydın sınırına geçer. Aydın'ın Söke İlçesine bağlı Balat Köyü Dipburnu ndan Ege Denizi'ne dökülür. B. Menderes Nehri nin Denizli il sınırları içindeki toplam uzunluğu 184 km dir. Büyük Menderes Nehri enerji üretiminde ve tarımda sulama amacıyla kullanılmaktadır. Menderes Nehri, Çal Yukarıseyit ve Dayılar Köyü arasında bir şut 62

79 oluşturur. Bu şutten enerji üretimi ve Zeyve Kasabası ile Çal İlçesi ni aydınlatan bir hidroelektrik santrali kurulmuştur. Çürüksu Çayı Çürüksu Çayı Honaz Dağı, Kaklık ve Kocabaş yöresinin suyunu toplar, Kaklık demiryolu köprüsünden başlar, Emir çayı, Çaykavuştu, Sarıçay ve Alikurt derelerini içine alarak Pınarkent bölgesinden ovaya iner, Gökpınar Çayı'nı da alarak Denizli Ovasına geçer. Denizli İl Merkezi içinden gelen Gökpınar çayı ve, Gümüşçay ile birlikte Beylerbeyi, Duacılı, Kadıköy, Irlıganlı ve Gölemezli derelerini de içine alarak Sarayköy yakınında Büyük Menderes Nehri ile birleşir. Toplam uzunluğu 63 km dir. Dalaman Çayı Dalaman Çayı İlin Büyük Menderes Nehri'nden sonra ikinci büyük akarsuyudur. Çameli ilçe sınırları içinde başlar (Karadağ, 2418), Gürsu ve Arıkaya köyleri tarım arazileri içinden geçtikten sonra Burdur il sınırlarına girerek Yapraklı barajında suyu depolar. Sonrasında Denizli il sınırları içine girerek Gireniz Vadisi ile Çameli Dağlarından çıkan suları alır. Muğla Köyceğiz sınırını geçerek Akdeniz'e dökülür. Acıpayam Ovası ve Gireniz Vadisindeki ovaları sulamaktadır. Denizli il sınırları içindeki toplam uzunluğu (Acıpayam ilçe sınırları içinde) 82 km dir. Yaklaşık 14 km si Sami Soydam Sandalcık Barajı göl alanında kalacaktır. Akçay Esas kaynağını Bozdağ ve Sandıras Dağları'ndan alır. Beyağaç (Eskere) Ovası'ndan geçerken diğer kaynaklarda katılır. Tavas Kızılcabölük, Medet ve Solmaz yakınlarından çıkan kaynaklarla beslenen Yenidere Çayı'nı da içine alarak Aydın Bozdoğan İlçesindeki Kemer Barajını besler. Eşen göletinden başlayıp Kemer barajına kadar olan uzunluğu 63 km dir. Acıgöl (Çardak Gölü) Acıgöl yatak olarak 157 km 2 lik yüzölçüme ve mevsime göre m. derinliğe sahip sığ bir göldür. Yaz aylarında su seviyesi düştüğünden göl alanı % 50 civarında azalmaktadır. Denizli nin Çardak İlçesinde bulunan Acıgöl ülkemizin tek, dünyanın ise ikinci büyük ve temiz, doğal sodyum potansiyeline sahip kapalı bir havzasıdır. Ülkemizdeki sodyum sülfatın % 98 i doğal kaynaklardan temin edilmektedir. Bunun % 90 ını İlimizdeki Acıgöl den sağlanmaktadır. Dünyanın en temiz (saf ve toksit madde içermeyen) sodyum sülfatını doğal halde alarak kullanabilmekteyiz. Bu durum büyük bir ekonomik kazançtır. Kağıt, cam, deterjan, tekstil vb. sanayilerin ana girdisi olarak kullanılan sodyum sülfatın tamamı kendi kaynaklarımızdan karşılanabilmektedir. Aynı zamanda doğal yapısı flamingo, ördek vb. yaklaşık 30 tür kuşun yaşadığı bir kuş cennetidir. Göl graben yatağında jips ve tuz katmanları, tuzlu su ortamında oluşan mikroorganizmalar ve yataktaki sülfür bakterilerince ayrıştırılarak mirabilit cevheri şeklinde sodyum sülfat oluşmaktadır. Acıgöl yapay olarak oluşturulamayacak bir doğal değer olup B Sınıfı Sulak Alan olarak koruma altına alınmıştır. Yayla (Süleymaniye) Gölü Buldan İlçesi Süleymaniye Köyü yakınında ve Sazak Dağı nın 1150 metre kodundaki düzlüğünde bulunur. Göl yatağı ve sulak alan toplam sahası 550 da dır. Yayla Gölü, yaban ördeği ve leylek gibi kuş türlerine barınak teşkil etmesi, kamış ve nilüfer gibi bazı sucul bitki türleri zenginliğine sahip olması, kaynak sularını besleyici özellik taşıması ve ayrıca yayla ortamında mesirelik bir yer olması yönünden önemli bir göldür. Bu özelliklerinin korunması için Mahalli Çevre Kurulu nca Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ne göre 1995 yılında koruma altına alınmıştır 63

80 Çaltı (Beyler) Gölü Acıgöl ün 2 km. güneybatısındadır. Suyunda az miktarda tuz bulunmakla birlikte özel şartlarda sulamada kullanılır. Karagöl Çambaşı (Çardak-Bozkurt) Köyü nün üstünde çamlar arasında birbirinden m. kot farkıyla sıralanmış 3-4 gölden ibarettir. Göllerin suyu tatlıdır. Hepsine birden Karagöl adı verilir. Akarsularla beslenen Karagöl bir tür krater gölüdür. Işıklı Gölü Çivril ilçe merkezinin yaklaşık 10 km güney doğusunda yer almaktadır. Doğal göl niteliğindeki Işıklı gölü, dar ve derin Küfi yatağından gelen Küfi çayının ovaya açıldığı yerleri alüvyonla doldurması, bu şeklinde suların arka tarafta birikmesi ile meydana gelmiştir. Zamanla sulama suyuna olan ihtiyacın artması ile 1953 yılında DSİ tarafından gölün çevresi seddelenmiş ve 284,20 hm 3 depolama hacmine sahip bir baraj gölü haline getirilmiştir. Baraj gölü sayesinde gölün çevresindeki ilçe ve köyler, taşkınlardan korunmakta ve göl suları, yaz mevsiminde önce Baklan ovasında bulunan tarım arazilerinin sonra da Adıgüzel barajı vasıtası ile Sarayköy, Gölemezli, Nazilli, Aydın, Söke Ovalarında bulunan tarım arazilerinin sulanmasında kullanılmaktadır. Işıklı gölü oldukça sığ olup, geniş sazlıklarla kaplıdır. Saz, bu kamış bitmeyen derin kısmı ancak 6 km 2 kadar ise de sazlık kesimle 65,86 km 2 yi bulur. 821,00 maksimum su kotunda 237,8 milyon m 3 hacmi olan gölün tabanında en derin kısmı 814,00 m kotundadır. En derin yeri 8,00 m dir. Işıklı baraj gölü, Ramsar sözleşmesiyle A grubu sulak alanlardan sayılmıştır Gökpınar Baraj Gölü Denizli il Merkezinin kuşbakışı 2 km kuzey-doğusunda bulunan gölün depolama hacmi 27, m 3 tür yılı başından itibaren hizmete girmiş olup, Çürüksu Ovası nda mevcut 5824 ha lık sulama şebekesinin sulama suyu takviyesinde kullanılır. Yıllık m3 ü Akköy ilçesi ile Aşağışamlı, Sığma, Pamukkale ve Karahayıt beldelerine içmesuyu olarak tahsis edilmiştir. Denizli şehrine çok yakın olması nedeni ile su kalitesinin korunması amacıyla su toplama havzası Denizli Mahalli Çevre Kurulu nun Resmi Gazete nin tarih ve sayısında yayınlanan tarih ve 8 nolu kararına göre koruma altına alınmıştır. Öte yandan, ileriki yıllarda Gökpınar kaynağı ile diğer içmesuyu kaynaklarının Denizli ili içme ve kullanma suyu ihtiyacı için yetersiz kalabileceği düşüncesi ile alternatif kaynaklar bulunmadığı takdirde Denizli şehrinin ileriki yıllardaki içme ve kullanma suyu ihtiyacının karşılanmasında kullanılması da öngörülmüştür. Adıgüzel Baraj Gölü Denizli iline bağlı Güney ilçesinin 16 km doğusunda Büyük Menderes Nehri üzerinde sulama, taşkın önleme ve enerji üretme amacıyla inşa edilmiş olup, 1990 yılında hizmete girmiştir. Aşağı Büyük menderes Projesi içerisinde yer alan Adıgüzel Barajı, Denizli ve Aydın illerindeki sulama alanlarına hizmet sunma yönünden en Büyük ve en önemli kilit tesistir. Adıgüzel barajında depolanan 1,094 milyar m3 toplam hacimden 821,60 milyon m3 suyun önce enerjisi alındıktan sonra ilimiz Sarayköy-Pamukkale Ovası Sulaması içinde bulunan tarım arazileri ve Ege Denizi ne döküldüğü noktaya kadar da Aydın ilinde bulunan tarım arazileri sulanmaktadır. Barajın tipi zonlu kaya dolgu olup yüksekliği talvegden 145 m dir. Barajın gol alanı, Denizli ve Uşak il sınırları içerisinde yer almaktadır. Adıgüzel barajı Türkiye'de isletmeye açılmış olan ve inşa halindeki barajlar içerisinde temelden 9.sırada, dolgu hacmi bakımından 11.sırada ve yıllık enerji üretimi bakımından ise 20.sırada yer alır. Cindere Barajı Güney ilçesi nin 5 km güneybatısında Büyük Menderes nehri üzerinde talvegden yüksekliği 72 m, temelden yüksekliği 107,50 m, 1,5 hm3 gövde hacminde Silindirle 64

81 Sıkıştırılmış Katı Dolgu (SSKD) tipinde gövde inşa edilerek 2010 yılı başında hizmete açılmış olup, depolanacak 84,27 hm3 su ile, Adıgüzel barajından bırakılan suların yeniden düzenlenmesi, mansabındaki Gölemezli, Pamukkale, Çürüksu, Karakıran, Buldan ve Yenicekent ovalarının sulanması ve 29,31 MW kurulu güçteki santral ile yılda 88 GWh enerji üretilmesi hedeflenmiştir. Tavas-Yenidere Barajı Tavas ilçesinin 19,4 km batısında, Yenidere çayı üzerinde talvegden 43 m yüksekliğinde m3 hacme sahip toprak dolgu tipinde inşa edilerek 2010 yılı sonunda hizmete açılmış olup, Tavas Ovası nda ileride yapılacak olan ha lık sahanın ihtiyacı olan 65 hm3 suyun depolanması hedeflenmiştir. Çardak-Beylerli Göleti Çardak ilçesi Beylerli Kasabasına 3 km yakınında Değirmendere üzerinde inşa edilmiş olup 3,25 hm3 su depolanmaktadır. 828 hektar sahanın sulama suyu ihtiyacı karşılanmaktadır yılında hizmete açılmıştır. Tavas Göleti Tavas ilçesinin 7 km yakınında Bören deresi üzerinde inşa edilmiş olup 2,00 hm3 su depolanmaktadır. Tavas bağlarını da kapsayan 240 hektar sahanın sulama suyu ihtiyacı karşılanmaktadır yılında hizmete açılmıştır. Denizli İli sınırları içerisindeki diğer su kaynakları ve kullanım durumları hakkında detaylı bilgi IV.II.4 Hidrolojik Özellikler başlığı altında verilmiştir. Su Ürünleri Üretiminde Ürün Çeşidi ve Üretim Miktarları Denizli İli sınırları içerisindeki belli yüzey suyu kaynaklarında su ürünleri üretimi yapılmaktadır. Ürün çeşitleri ve üretim miktarları Tablo IV-20 de verilmiştir. Tablo IV-20 Denizli İlinde Su Ürünleri Çeşidi ve Üretim Miktarları Ürün Çeşidi Üretim (ton) Alabalık 2790 Sazan 10 Turna 2 Diğer (Kadife) 8 Toplam 2810 (Kaynak: Denizli Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü Denizli İl Çevre Durum Raporu Denizli 2011) Su Yolu Ulaşımı Tesisleri Denizli İli nde, deniz, göl ve nehir taşımacılığı yapılmamaktadır. Turizm, Spor ve Benzeri Amaçlı Su ve/veya Kıyı Kullanımları Denizli İlinde Süleymaniye Gölü Çevresi turistik bir kamp yeridir. Yılın belli aylarında kara avcılığı yapılmaktadır. Dalaman Çayı Rafting Sporları için uygun bir yerdir. Burasının turizme kazandırılması için çalışmalar başlatılması planlanmaktadır. Spor amaçlı kullanım için en uygun kaynak Beyağaç Eşen Göleti dir. Su sporları potansiyeli yüksektir. Gölette sportif olta balıkçılığı yapılmaktadır. 65

82 IV.2.6 Göl, Akarsudaki Canlı Türleri (Bu Türlerin Tabii Karakterleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler; Bunların Üreme, Beslenme, Sığınma ve Yaşama Ortamları; Bu Ortamlar için Belirlenen Koruma Kararları) Denizli OSB de yer alan proje sahası, Büyük Menderes Havzası sınırları içerisinde kalmaktadır. Büyük Menderes Havzası nda bulunan balık türleri; Kolan Balığı (Acipenser sturio), Mersin Morinası (Huso huso), Yılan balığı (Anguilla anguilla), Tirsi balığı (Alosa fallax nilotica),,sivrisinek balığı (Aphanius fasciatus), Sivrisinek balığı (Gambusia holbrooki), Tahta balığı (Acanthobrama marmid), Acanthorutilus meandricus, Bıyıklı balık (Barbus capito pectoralis), Bıyıklı balık (Barbus plebejus escherichi), Siraz (Capoeta capoeta bergamae), Kababurun (Chondrostoma nasus), Sazan (Cyprinus carpio), Hemigrammocapoeta kemali, Ladigesocypris ghigii, Leociscus berak, Tatlısu kefali (Leuciscus borysthenicus), Tatlısu kefali (Leuciscus cephalus), Ot balığı (Phoxinellus zeregi meandri), Acı balık (Rhodeus sericeus amarus), Çöpçü balığı (Orthrias angorae), Deniz İgnesi (Syngnathus abaster), Gümüş balığı (Atherina boyeri), Sarı kulak (Mugil (Liza) auratus), Has kefal (M. cephalus), Dudaklı kefal (M. (Oedalechilus) labeo), Kalındudaklı kefal (M. (Chelon) labrosus), Kefal (M. (Liza) ramada), İlarya balığı (M. (Protomugil) saliens), Horozbina (Salarya fluviatilis), Küçük kayabalığı (Neogobius gymnotrachelus), Kum kayabalığı (Neogobius melanostomus), Sarı kayabalığı (Neogobius platyrostris), Saz kayabalığı (Zosterisesser ophiocephalus), Knipowitschia caucasica, Tatlısu kayabalığı (Proterorhinus marmoratus), Pisi balığı (Platichthys flesus) ve Turna (Esox lucius) olarak sıralanmıştır..belirlenen bu türler ve IUCN koruma durumları balık türleri için hazırlanan en büyük online veritabanı olan FISHBASE de kullanılarak listedenip Tablo IV-21 de verilmiştir. Tablo IV-21 Büyük Menderes Havzası nda bulunan balık türleri ve koruma statüleri Tür İsmi Türkçe İsim İngilizce isim IUCN statüsü Acipenser sturio Kolan Balığı Sturgeon Critically Endangered (CR) (A2cde; B2ab(ii,iii,v)) Huso huso Mersin Morinası Beluga Critically Endangered (CR) (A2bcd) Anguilla anguilla Yılan balığı European eel Critically Endangered (CR) (A2bd+4bd) Alosa fallax nilotica Tirsi balığı Agone Least Concern (LC) Aphanius fasciatus Dalaba balığı South European Least Concern (LC) Toothcarp Aphanius anatoliae anatoliae Dişli Sazancık - Data deficient (DD) Gambusia holbrooki Sivrisinek balığı Eastern mosquitofish Not Evaluated Acanthobrama marmid Tahta balığı - Not Evaluated Acanthobrama mirabilis Ulubat Balığı - Not Evaluated Alburnoides bipunctatus Noktalı İnci - Balığı Acanthorutilus meandricus - - Data deficient (DD) Barbus capito pectoralis Bıyıklı balık - Not Evaluated Barbus plebejus escherichi Bıyıklı balık - Capoeta capoeta bergamae Bergama - Vulnerable (VU) (A2c) Karabalığı Chondrostoma nasus Kababurun Common nase Least Concern (LC) Cyprinus carpio Sazan Common carp Vulnerable (VU) (A2ce) Chondrostoma holmwoodii Kababurun - Vulnerable meandrensis (VU) (B1ab(iii)+2ab(iii) Hemigrammocapoeta kemali - - Critically Endangered (CR) (B1ab(iii)) Ladigesocypris ghigii - - Vulnerable (VU) (D2) Leuciscus berak - - Leuciscus borysthenicus Tatlısu kefali Dnieper chub Least Concern (LC) Leuciscus cephalus Tatlısu kefali Chub Least Concern (LC) 66

83 Tür İsmi Türkçe İsim İngilizce isim IUCN statüsü Phoxinellus zeregi meandri Ot balığı - Data deficient (DD) Rhodeus sericeus amarus Acı balık Bitterling Least Concern (LC) Orthrias angorae Çöpçü balığı Angora loach Data deficient (DD) Syngnathus abaster Deniz İgnesi Black-striped pipefish Least Concern (LC) Atherina boyeri Gümüş balığı Big-scale sand smelt Least Concern (LC) Mugil (Liza) auratus Sarı kulak Golden grey mullet Least Concern (LC) Altınbaş kefal Mugil cephalus Has kefal Flathead grey mullet Least Concern (LC) Mugil (Oedalechilus) labeo Dudaklı kefal Boxlip mullet Not Evaluated Mugil (Chelon) labrosus Kalındudaklı Thicklip grey mullet Least Concern (LC) kefal Mavri balığı Mugil (Liza) ramada Kefal Thinlip grey mullet Least Concern (LC) Ciran balığı Gularya balığı Mugil (Protomugil) saliens İlarya balığı Leaping mullet Least Concern (LC) Çulara balığı Salaria fluviatilis Horozbina Freshwater blenny Least Concern (LC) Neogobius gymnotrachelus Küçük Racer goby Least Concern (LC) kayabalığı Sarıkaya balığı Neogobius melanostomus Kum kayabalığı Round goby Least Concern (LC) Neogobius platyrostris Sarı kayabalığı Flatsnout goby Not Evaluated Yassıbaşkaya balığı Nemachilus angorae Çöpçü balığı Angora loach Data deficient (DD) Zosterisessor ophiocephalus Saz kayabalığı Grass goby Data deficient (DD) Knipowitschia caucasica Küçükkaya baligi Caucasian dwarf goby Least Concern (LC) Proterorhinus marmoratus Tatlısu Tubenose goby Least Concern (LC) kayabalığı Platichthys flesus Pisi balığı European flounder Least Concern (LC) Esox lucius Turna Northern pike Least Concern (LC) Tesisin etki alanı içerisinde kalan iç sular Çürüksu Çayı ve bu çayın kolu olan Sarıçay Deresi dir yılları arasında gerçekleştirilen ölçümlere göre, Çürüksu Çayı nın ve Sarıçay Deresi nin ortalama debileri sırasıyla 5 m 3 /s ve 0,3 m 3 /s dir. Sarıçay deresinin akış debisi çok düşük olduğundan kuru dere olarak da adlandırılır. Bölgede gerçekleştirilen Denizli İli Akarsularında Yayılım Gösteren Balık Türleri ve Bölgedeki Dağılımları çalışması kapsamında Akçay, Büyük Menderes Nehri ve Dalaman Çayında seçilen 24 istasyondaki mevcut balık türleri ve bölgedeki dağılımlarını içeren bir çalışma yürütülmüştür (Yeğen v.d, 2008). Belirtilen istasyonlardan sekiz adedi Büyük Menderes Nehri üzerinde ve sekiz istasyondan bir tanesi de Çürüksu Çayı nın kolu olan Emirçay üzerindedir. Çalışmadan elde edilen verilere göre, Büyük Menderes Nehri nde, on farklı balık türü yaşamaktadır. Belirtilen türler; Yılan balığı (Anguilla anguilla), Ulubat Balığı (Acanthobrama mirabilis), Noktalı İnci Balığı (Alburnoides bipunctatus), Tatlısu kefali (Leuciscus cephalus), Kababurun (Chondrostoma holmwoodii meandrensis), Bıyıklı Balık (Barbus capito pectoralis), Bıyıklı Balık (Barbus plebejus escherichi), Siraz, Bergama Karabalığı (Capoeta capoeta bergamae), Çöpçü balığı (Nemachilus angorae) ve Dişli Sazancık (Aphanius anatoliae anatoliae) dır (Tablo IV-21). Denizli OSB sınırları içinde yer alan proje sahasında herhangi bir iç su (göl, akarsu vb.) bulunmamaktadır. Proje sahası yakınlarında yer alan Çürüksu Çayı ile Sarıçay Deresi ne ise projenin inşaat ve işletme aşamalarından doğrudan etkilenmesi söz konusu değildir. Zira projenin inşaat ve işletme aşamalarında ortaya çıkacak atıksular Denizli OSB arıtma tesisine deşarj edilecektir. Konu ile ilgili Denizli OSB nin görüşü EK 11 de sunulmuştur. Dolayısı ile önerilen projenin iç sulardaki canlı türlerine doğrudan bir etkisi olmayacaktır 67

84 IV.2.7 Termal ve Jeotermal Su Kaynakları Denizli çevresinde çok sayıda jeotermal kaynak vardır. Yöredeki jeotermal kaynaklar, değişik sıcaklık ve kimyasal yapıda olup, bu farklılıklar; jeolojik yapıya, sıcak su rezervuarlarının derinliğine, fayların tipine, kondüksiyon ve konveksiyon yoluyla yerkabuğunun derinliklerinden yeryüzüne doğru olan ısı transferinin miktarına bağlı bulunmaktadır. Tüm bu özellikler jeotermal kaynaklar içerisinde yer alan termal suların kimyasal ve fiziksel özelliklerini belirlemektedir Denizli İli nde bulunan başlıca termal su kaynakları Pamukkale, Karahayıt, Gölemezli, Yenice, Tekkehamam, Kızıldere de bulunan su kaynaklarıdır (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011). Denizli İli Sarayköy İlçesi yakınında Karataş Köyü arazisi içinde bulunan Kızıldere havzası Türkiye'de geliştirilmiş ilk jeotermal alan olma özelliğine sahiptir. Proje sahasının bulunduğu Çürüksu Havzası ndaki termal su kaynakları ise Tablo IV-22 de verilmiştir. Proje kapsamında yapılacak bütün faaliyetlerde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5686 nolu Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu ile tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Kanunu Uygulama Yönetmeliği ne uyulacaktır. Tablo IV-22. Çürüksu Havzası Termal Su Kaynakları No Termal Kaynak Adı Rakım (m) Litoloji Maksimum Q max Debi (m 3 /s) Minimum Q min Ortalama Q ortalama Yıllık Toplam ΣQ(10 6 ) 1 Kokarsu 480 Pli Kireçtaşı-Trv 0,656 0,305 0,528 16,70 2 Kaynarca-I 408 Pli Kireçtaşı-Trv 0,449 0,362 0,407 12,80 3 Kaynarca-II 407 Traverten 0,083 0,068 0,075 2,40 4 H.Baba-içgöl 515 Msz. Kireçtaşı 0,271 0,177 0,221 7,00 5 H.Baba-dıs göl 513 Msz. Kireçtaşı 0,229 0,023 0,121 3,40 6 H.Baba ic K.D 410 Msz. Kireçtaşı 0,141 0,097 0,119 3,80 7 Söğütpınar 395 Alv-Trv 0,196 0,169 0,183 5,80 8 Kızlar 490 Alluvium 0,161 0,045 0,095 3,00 9 Çayırlık 465 Alv-Trv 0,154 0,054 0,110 3,50 10 Ağapınar 420 Traverten 0,070 0,009 0,040 1,30 11 Yörükdomu 315 Alüvyon 0,135 0,095 0,109 3,40 12 Çamurlu 470 Alüvyon 0,049 0,025 0,037 1,20 13 Mehmetçik 440 Alüvyon 0,052 0,025 0,042 1,30 14 Kelkaya 590 Traverten 0,042 0,014 0,027 0,85 15 İncearık 470 Alv-Trv 0,030 0,001 0,014 0,44 Yukarıdaki kısımlarda da belirtildiği üzere önerilen proje sahası Denizli OSB sınırları içinde yer almakta olup tesisin inşaat ve işletme aşamalarında kullanılacak suyun OSB şebekesinden sağlanması planlanmaktadır. Dolayısı ile önerilen proje için yeni bir kaynak kullanımı, kuyu açılması vb. söz konusu değildir. Önerilen tesisin inşaat ve işletme aşamalarında ortaya çıkacak atıksu ise nin arıtma sisteminde arıtıldıktan sonra OSB nin Atıksu Arıtma Tesisi ne verilecektir. Konu ile ilgili olarak Denizli OSB nin verdiği görüş EK 11 de sunulmaktadır. Dolayısı ile önerilen projenin bölgedeki mevcut termal ve jeotermal kaynaklara bir etkisi olmayacaktır. 68

85 IV.2.8 Toprak Özellikleri ve Kullanım Durumu (Toprak Yapısı, Arazi Kullanım Kabiliyeti Sınıflaması, Taşıma Kapasitesi, Yamaç Stabilitesi, Kayganlık, Erozyon, Toprak İşleri İçin Kullanımı, Doğal Bitki Örtüsü Olarak Kullanılan Mera, Çayır vb.) Genel Toprak Yapısı Proje sahasının bulunduğu Denizli İli nde, dağılım gösteren büyük toprak grupları içerisinde en geniş yayılıma sahip topraklar, kolluviyal topraklar, kahverengi orman toprağı, kireçsiz kahverengi orman toprağı, kırmızı kahverengi Akdeniz toprağı ve rendzinalardır. Honaz İlçesi nde en geniş yayılım gösteren toprak grubu ise kahverengi orman toprağıdır. Denizli İli yerleşim alanlarında rendzina ve kolluviyal topraklar bulunmaktadır. Honaz Eskihisar-Kumkısık arası engebeli kuşakta, genellikle VI-VIII. sınıf topraklar bulunmaktadır. Bunlar kalker dolomit ve marnlı topraklar olup, doğal bitki örtüsü ot ve fundadır. Sulanabilir alanlarda bağ ve bahçe tarımı, sulamanın mümkün olmadığı alanlarda ise tahıl yetiştirilmektedir. Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından hazırlanan Denizli İli Arazi Varlığı na göre proje sahası ve çevresinde kahverengi orman toprakları ve kolüvyal topraklar bulunmaktadır. Proje sahası ve çevresindeki arazi varlığı Şekil IV-34 ve Şekil IV-35 te gösterilmiştir. Proje sahası, Denizli OSB ye ayrılan arazi içerisinde bulunmakta olup tarımsal amaçlı kullanılmamaktadır. Tarımsal amaçlı kullanılan kolüvyal topraklar ve kahverengi orman toprakları Denizli OSB nin kuzey doğusunda ve güneyinde bulunmaktadır. 69

86 Proje Sahası Şekil IV-34. Proje Alanı ve Çevresi Arazi Varlığı Haritası Kaynak: Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü, Denizli İli Arazi Varlığı,

87 Şekil IV-35. (Devamı) Arazi Varlığı Haritası Lejandı 71

88 Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflaması Arazi kullanma kabiliyet sınıfları sekiz adet olup, toprak zarar ve sınıflandırılması I. sınıftan VIII. sınıfa doğru giderek artmaktadır. İlk dört sınıf arazi, iyi bir toprak idaresi altında bölgeye adapte olmuş kültür bitkileri ile orman mera, ve çayır bitkilerini iyi bir şekilde yetiştirme yeteneğine sahiptir. Arazi kullanma kabiliyet sınıfları Tablo IV-23 te anlatılmıştır. Bu toprak gruplarının proje sahasının bulunduğu Denizli İli nde kapladığı alanlar ise Tablo IV-24 te verilmiştir. Tablo IV-23. Arazi Kullanma Kabiliyet Sınıfları ve Ekime Uygunlukları Kabiliyet Sınıfı Ekime Uygunluk Tarımı Kısıtlayan Faktörler I II III IV V VI VII VIII Bitki türlerinin çoğunun ekimi için uygundur. Birçok tarım bitkisinin uzun süreli yetiştirilmesine uygundur. Uygun ürün seçimi veya özel koruma yöntemleri ile tarım yapılabilir. Genellikle, tarımsal faaliyetlerde kullanılmaları çok dikkat ister. Özel birkaç bitki cinsi için uygun sürümle tarım yapılabilir. Genellikle, tarımsal faaliyetlerde kullanılmaları çok dikkat ister. Sürümle tarım yapılmayan düz veya düze yakın meyilli, taşlı ya da çok yaş arazilerdir. Genellikle çayır veya ağaçlık olarak faydalanılır. Genellikle sürülerek tarıma uygun değildir. Çoğunlukla otlak veya ağaçlık saha olarak kullanılan arazilerdir. Tarımsal yönden ekonomik değildir. Ancak zayıf otlak veya orman ağaçları dikimi için uygundur. Bitkisel ürün getirmeyen arazilerdir. Eğlence sahası veya av hayvanları barınağı olarak değerlendirilebilir. Kısıtlaması ya çok azdır ya da hiç yoktur. Toprak ve su muhafazasına ait özel tedbirler almak gerekmektedir. Erozyona tabidir ve ekildiğinde suni drenaj gerektirir. Toprak derinliği, taşlılık, yaşlık ve meyil yönünden çok şiddetli tehditlere sahiptir. Sürüme uygun olmayan bir yapıya ve kötü bir drenaja sahiptir. Eğim ve toprak sığlığı gibi aşırı tahditlere sahiptir. Toprak sığlığı, taşlılık, kayalık, eğim, aşınım gibi çok şiddetli tahditlere sahiptir. Toprak olmaması. Kaynak : Türkiye nin Toprak Kaynakları, ZMO Yayınları Tablo IV-24. Denizli İli nde Arazi Kullanım Kabiliyet Sınıflarına göre Arazi Dağılımı Arazi Sınıfları Kapladığı Alan (ha) Oran (%) I. Sınıf ,52 II. Sınıf ,83 III. Sınıf ,59 IV. Sınıf ,36 V. Sınıf ,13 VI. Sınıf ,11 VII. Sınıf ,07 VIII. Sınıf ,39 Toplam Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, Tablo IV-24 te VII.Sınıf arazilerin % 46,07 lik oranla 1. sırada yer aldığı görülmektedir. Bu topraklar çok dik eğime sahip, erozyona açık, toprak sıklığı, taşlılık, tuzluluk ve sodiklik gibi kültür bitkilerinin yetiştirilmesini engelleyen çok çeşitli sınırlandırmalara sahiptir. VI. Sınıf araziler % 17,11 lik bir oranla 2.sırada yer almaktadır. Bu sınıfa giren topraklar fiziksel koşulları; tohumlama, kireçleme, gübreleme ve kontur karıkları, drenaj hendekleri, saptırma yapıları ve su dağıtıcıları ile su konturu gibi çayır veya mera iyileştirmelerinin uygulanmasını pratik kılar. Bu sınıftaki topraklar dik eğim, ciddi erezyon zararı, geçmişteki erezyonun olumsuz etkileri, taşlılık, sığ kök bölgesi, aşırı yaşlık ve 72

89 taşkın, düşük nem kapasitesi, tuzluluk veya sodiklik gibi düzeltilmeyecek sürekli sınırlandırmalara sahiptir. Kültür bitkilerinin yetiştirilmesine uygun olmamakla beraber çayır, mera ve orman için kullanılabilir. III. Sınıf araziler % 10,59 luk oranla 3. sırada yer almaktadır. Bu araziler kültür bitkileri tarımına alınabilecekleri gibi çayır, mera ve orman arazisi olarak da kullanılabilirler. Fakat sınırlandırmalar bitki seçimini, ekim, dikim, hasat zamanı ve ürün miktarlarını etkiler. II. Sınıf arazilerin oransal dağılımı % 9.83 lük bir paya sahip olup sıralamada 4. sırada yer almaktadır. Bu topraklar kültür bitkileri, çayır, mera ve orman için kullanılabilir. I. Sınıf arazilerin oranı % 7,52 olup sıralamada 5. sırada yer almaktadır. Merkez ve ilçelerin tamamında I. Sınıf araziler bulunmaktadır. Bu sınıf toprakların kullanımlarını kısıtlayan hafif derecede bir veya iki sınırlandırma olabilir. Bu topraklar kültür bitkileri yetiştirilmesinde olduğu kadar çayır, mera ve orman içinde güvenli olarak kullanılabilir. IV. IV. sınıf araziler oransal olarak % 5.36 lık payla 6. sırada yer almaktadır. Bu arazilerde fazla bitki seçimi sınırlıdır. İşlendiklerinde daha dikkatli bir idare gerektirirler. Koruma önlemlerinin alınması ve muhafazası zordur. Çayır, mera ve orman için kullanılabilecekleri gibi gerekli önlemlerin alınması halinde iklime adapte olmuş tarla veya bahçe bitkilerinden bazıları içinde kullanılabilirler. VIII. Sınıf araziler % 3.39 luk bir paya sahip olup bu payla 7. sırada yer almaktadır. Bu sınıf araziler erozyon yaşlık, kayalık, düşük nem kapasitesi,tuzluluk veya sodiklik gibi kısıtlayıcılardan bir veya birkaçının önlenemeyecek derecedeki şiddetli sınırlandırmaları nedeniyle ot,ağaç ve kültür bitkilerinin yetiştirilmesine elverişli değildir. V.Sınıf arazilerin oranı % 0,13 olup sıralamada son sırada yer almaktadır. Bu araziler yetiştirilecek bitki cinsini sınırlayan ve kültür bitkilerinin normal gelişmesini önleyen sınırlandırmalara sahiptir. Topografya yönünden hemen hemen düzdür. Toprakları ya sık sık sel basması nedeni ile sürekli olarak yaş ya da çok taşlı veya kayalıdır. (Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, 2004.) Denizli OSB, yasaların da gerektirdiği gibi, tarım arazisi olmayan bir alanda ve toprağın tarım amaçlı kullanıma uygun olmadığı araziler üzerinde kurulmuştur. Önerilen proje alanında, inşa edilmiş bir depo sebebiyle zemin bozukluğu vardır. Büyük bir toprak kirliliği beklenmemekle birlikte, bazı noktalarda noktasal, önemli sayılmayabilecek, kirliliklerin meydana gelmiş olma olasılığı vardır. Bu sebeple, inşa işleri öncesinde, kısıtlı da olsa bir çevresel toprak/zemin incelemesi yapılacaktır. Kirli toprak bulunması halinde ise yürürlülükteki yönetmeliklere uygun bir şekilde bertaraf edilecektir. Kayganlık, Erozyon Denizli ve çevresinde tarıma elverişli alanlarda meyil, su ve rüzgar erozyonu gibi bazı olumsuzluklar bulunmaktadır.denizli de her yıl erozyonla büyük miktarda toprak taşınmaktadır. Erozyonu önleme ve orman alanlarını arttırmak için ağaçlandırma yapılmaktadır. Ağaçlandırma yapılan alanlarda yangın riskine karşı önlemler alınmaktadır yılından 2011 yılı sonuna kadar hektar sahada erozyon kontrolü çalışması yapılmıştır. (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011) Toprak İşleri için Kullanımı Denizli İlinin yüzölçümü ha'dır. Bunun ha ı ;yani %31,8 si tarım arazisi, ha, yani %2,2 si çayır ve meraları, ha, yani %44'ü orman arazisi, 73

90 kalan ha ise %22,1 i tarım dışı, mesken olarak kullanılmaktadır. (Şekil IV-36). Proje sahasının bulunduğu Honaz İlçesi nin toplam yüzölçümü ha dır. Honaz İlçesi Denizli İlinin %4,63 inin teşkil eder. Honaz İlçesi nin arazi dağılımı ise Şekil IV-37 de verilmiştir. Denizli İli Arazi Dağılımı 21% 32% Tarım Arazisi Çayır-Mera Orman-Funda Diğer Araziler 3% 44% Şekil IV-36. Denizli İli Arazi Dağılımı Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, 2004 Honaz İlçesi Arazi Dağılımı 7% 30% Tarım Arazisi Çayır-Mera Orman-Funda 1% Diğer Araziler 62% Şekil IV-37. Honaz İlçesi Arazi Dağılımı Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, 2004 Önerilen proje sahası Denizli OSB içinde yer alacaktır. Denizli OSB nin imar planı devlet tarafından onaylanmıştır ve bu plana göre Denizli OSB enerji üretimi de dahil olmak üzere endüstriyel faaliyetler için ayrılmıştır. Doğal Bitkisi Olarak Kullanılan Mera, Çayır, vb Genelde toprak yapısı fazla taşlı, killi kumlu, kumlu serpantin toprağıdır. Yağmur sularının etkisiyle toprak yıkanmış ve anakaya ortaya çıkmıştır. Beyağaç ve yöresi; Sandras Dağı, Gölgeli (Bozdağ) Dağları, Toros Dağları'nın batı ucunda, büyük çoğunlukla serpantin kayalar ve kısmen kireçtaşı ve kumtaşı kayalarından oluşmuştur. Bu jeolojik yapıya bağlı olarak, yörenin kendine özgü bir bitki örtüsü gelişmiştir. Yörenin bitki örtüsü kuşakları, maki, orman ve açık Alpin topluluklarından oluşur. Doğal bitki örtüsüne daha çok; dere kenarları, tarım alanları arasında kalan sınır çizgileri ile koru, otlak ve tarıma uygun olmayan tepelerde rastlanır. 74

91 Denizli İlinde çayır ve mera arazisi ilin toplam arazisinin % 4,9'unu teşkil etmektedir. Denizli nin hektar çayır ve mera arazisi bulunmaktadır yılları arası toplam 540 hektar sahada mera ıslahı çalışması yapılmıştır. IV.2.9 Tarım Alanları (Tarımsal Gelişim Proje Alanları, Özel Mahsul Plantasyon Alanları) Sulu ve Kuru Tarım Arazilerinin Büyüklüğü, Ürün Desenleri ve Bunların Yıllık Üretim Miktarları nın kurulacağı Honaz İlçesi, Denizli İli Tarım Master Planı (2004) na göre Denizli İli Agro Ekolojik Alt Bölgeleri arasında yer alan I. Alt Bölge ilçesidir. Bu Alt Bölgede yer alan diğer ilçeler Merkez, Akköy, Buldan ve Sarayköy ilçeleridir. Denizli İli nin toplam ha, Honaz İlçesi nin ise ha tarıma elverişli arazisi vardır. Denizli İli genelinde olduğu gibi Honaz ilçesi nin bulunduğu I.Alt Bölge de de çoğunlukla kuru tarım yapılmaktadır. Denizli İli nde tarım alanlarının %72,1 inde, I. Alt Bölge de yer alanların ise %66,4 ünde kuru tarım yapılmaktadır. Bunu Denizli İli nde %11,5 ile bağ alanı, I.Alt Bölge de ise %15,3 ile kavaklık, nadasa bırakılan ve boş alanlar takip etmekledir. Denizli İli ve I. Alt Bölge ye ait tarım arazilerinin dağılımı Tablo IV-25 te verilmiştir. Tarım Arazileri Tablo IV-25. Denizli İli ve I. Alt Bölge de Tarım Arazilerinin Dağılımı Denizli İli I. Alt Bölge Alan (ha) (%) Alan (ha) (%) Tarla Bitkileri Alanı , ,4 Sebze+Süs Bitkileri Alanı , ,3 Bağ Alanı , ,9 Meyve+Narenciye Alanı , ,2 Zeytinlik , ,9 Diğer (Kavaklık+Nadas+Boş) , ,3 Toplam Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, Tarla Bitkileri Üretimi Honaz İlçesi nde toplam ha lık alan tarım faaliyetleri için kullanılmakta ve bu alanda pek çok farklı ürün yetiştirilmektedir. Tablo IV-26 da Denizli İli ve Honaz İlçesi nde tarla bitkileri ekiliş ve üretim miktarları verilmiştir. Hem Denizli İli nde hem de Honaz İlçesi nde tahıl alanlarının en yüksek paya sahip olduğu görülmektedir. Denizli İli nde tarla bitkileri alanları içerisinde tahıl ekimi ha lık alanda yapılıyor olup, ton ürün elde edilmektedir. Honaz İlçesi nde ise ha lık alanda tahıl ekilmekte ve ton ürün elde edilmektedir. Tablo IV-26. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Tarla Bitkileri Ekiliş ve Üretim Miktarları Ürün Denizli İli Honaz ilçesi Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Tahıllar Endüstri Bitkileri Baklagiller

92 Ürün Denizli İli Honaz ilçesi Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Yumrulu Bitkiler Yem Bitkileri Genel Toplam Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, Tablo IV-27 de Denizli ve Honaz İlçesi nde bazı tarla bitkilerinin üretim miktarları verilmiş olup bu ürünler stratejik önemleri ve Denizli de diğer tarla bitkilerine göre daha fazla üretilmeleri nedeni ile seçilmiştir. Tabloya göre Denizli İli nde en fazla buğday ve arpa üretilirken, Honaz İlçesi nde en fazla üretilen bitkiler buğday ve pamuktur. Tablo IV-27 de Denizli İli ve Honaz İlçesi nde bu bitkilere ait ekiliş alanları, üretim miktarları ve verimleri verilmiştir. Tablo IV-27. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Bazı Tarla Bitkileri Ekiliş, Üretim ve Verimleri Ürün Ekiliş Alanı (ha) Denizli İli Üretim (ton) Verim (kg/ha) Ekiliş Alanı (ha) Honaz İlçesi Üretim (ton) Verim (kg/ha) Buğday (durum-diğer) Arpa Pamuk ( kütlü) Tütün Nohut Kuru Fasulye Yonca Yeşil Ot Yonca Kuru Ot Sebze Üretimi Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, Tablo IV-28 de Denizli İli ve Honaz İlçesi nde sebze ekiliş alanları ve üretim miktarları gösterilmiştir. Bu tabloya göre Denizli İli genelinde, meyvesi yenen sebzelerin (domates, biber, patlıcan, kavun, karpuz, hıyar v.s.) ekiliş alanları diğer sebze ekiliş alanlarına göre daha fazladır. Bu durum Honaz İlçesi için de geçerli olup, bunu Denizli İli nde soğansı yumru ve kök sebzeler, Honaz İlçesi nde ise yaprağı yenen sebzeler takip etmektedir. Tablo IV-28. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Sebze Ekiliş ve Üretim Miktarları Ürün Denizli İli Honaz ilçesi Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Baklagil Sebzeleri Meyvesi Yenen Sebzeler , Yaprağı Yenen Sebzeler 818, , Soğansı Yumru ve Kök Sebzeler Diğer Sebzeler Genel Toplam , Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı,

93 Tablo IV-29 da Denizli İli ve Honaz İlçesi nde bazı sebzelerin üretim miktarları gösterilmiş olup, bu ürünler stratejik önemleri ve Denizli de diğer tarla bitkilerine göre daha fazla üretilmeleri nedeni ile seçilmiştir. Tabloya göre Denizli İli nde ve Honaz İlçesi nde en fazla üretilen sebze ton ile domates olup, bunu karpuz üretimi takip etmektedir. Bunlara ve diğer ürünlere ait ekiliş alanları, üretim miktarları ve verimleri Tablo IV-29 da verilmiştir. Tablo IV-29. Denizli İli ve Honaz ilçesi nde Bazı Sebze Ekiliş, Üretim ve Verimleri Denizli İli Honaz İlçesi Ürün Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Verim (kg/ha) Ekiliş Alanı (ha) Üretim (ton) Verim (kg/ha) Biber (sivri-çarliston) Domates Kavun Karpuz Meyve Üretimi Tablo IV-30 da Denizli İli ve Honaz İlçesi nde bulunan meyve ağaç sayıları ve meyve üretim miktarları verilmiştir. Bu tabloda bahsedilen yumuşak çekirdekli meyveler grubunda armut, ayva, elma ve muşmula; taş çekirdekli meyveler grubunda; erik, iğde, kayısı, kiraz, şeftali, vişne, kızılcık ve zeytin; üzümsü meyveler grubunda; dut, incir, nar, trabzon hurması, çilek, çekirdekli ve çekirdeksiz üzüm; sert kabuklu meyveler grubunda; badem, ceviz, kestane, antep fıstığı alınmıştır. Tablodan görüleceği üzere Denizli İli genelinde en fazla yumuşak çekirdekliler (elma, armut, ayva, vb.) üretilirken, Honaz İlçesi nde en fazla meyve ağacı taş çekirdeklilere (erik, kiraz, vb.) ait olup en fazla üretim de bu meyvelerde görülmektedir. Bu meyvelerin ağaç sayıları ve üretim miktarları aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ürün Tablo IV-30. Denizli İli ve Honaz İlçesi nde Bulunan Meyve Ağaç Sayıları ve Üretim Miktarları Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı (ad.) Denizli İli Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı (ad.) Üretim (ton) Meyve Veren Yaşta Ağaç Sayısı (ad.) Honaz İlçesi Meyve Vermeyen Yaşta Ağaç Sayısı (ad.) Üretim (ton) Yumuşak Çekirdekliler Taş Çekirdekliler Üzümsü Meyveler Sert Kabuklular , Genel Toplam , Honaz İlçesi nin en önemli tarımsal ürünü kiraz meyvesidir. Honaz İlçesi nin kiraz yetiştiriciliği için uygun ekolojik şartlara sahip olması nedeniyle bu ilçede ekonomik anlamda kiraz yetiştiriciliği yapılmakta ve üretilen kiraz yurt dışına ihraç edilmektedir. Kiraz yaklaşık ha alana dikili olup, yıllık üretim ton civarındadır. Bir diğer önemli tarımsal ürün üzümdür. Üzümün son turfandası (son dönemi) Honaz İlçesi nde üretilmektedir. İlçede yaklaşık ha alanda bağcılık yapılmaktadır. Yıllık ortalama üretim ton civarındadır (Honaz Kaymakamlığı, 2011) 77

94 IV.2.10 Orman Alanları (Ağaç Türleri ve Miktarları, Kapladığı Alan Büyüklükleri ve Kapalılığı, Bunların Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları) Ağaç Türleri, Miktarları, Kapladığı Alan, Büyüklükleri ve Kapalılığı Denizli ili toplam arazisinin % 47 si orman alanları teşkil etmektedir. Denizli Orman Bölge Müdürlüğü nün 2011 yılı verilerine göre ormanların genel durumu Tablo IV-31 de verilmektedir. Tablo IV-31 Denizli İli Orman Alanı Dağılımı (Ha) Alan (ha) Koru Baltalık Ormanlık Normal ,01 229, ,01 Bozuk ,65 17, ,65 Toplam , , ,66 Proje sahası, Denizli Orman Bölge Müdürlüğü, Denizli Orman İşletme Müdürlüğü ne bağlı olup proje sahasında ve yakın çevresinde orman yoktur. OSB nin çevresindeki orman türleri Şekil IV-38, meşçere türleri ise Şekil IV-39 da verilmiştir. Proje sahasının işaretlendiği 1/25000 ölçekli meşcere haritası EK 12 de verilmektedir. Şekil IV-38. Proje Sahası ve Çevresindeki Orman Varlığı ve Türleri (Kaynak: orbisgenel.ogm.gov.tr, Orman Genel Müdürlüğü, Orman Bilgi Sistemi) 78

95 Şekil IV-39. Proje Sahası ve Çevresindeki Meşçere Türleri (Kaynak: orbisgenel.ogm.gov.tr, Orman Genel Müdürlüğü, Orman Bilgi Sistemi) Meşçere tiplerinin gösterimindeki ifadelerin anlamları aşağıdaki gibidir: a : gençlik çağındaki meşçere b : sıklık çağındaki meşçere c : ince ağaçlık-direklik çağındaki meşçere d : kalın ağaçlık çağındaki meşçere 1 : kapalılığı 0,1-0,4 arasında olan meşçere 2 : kapalılığı 0,4-0,7 arasında olan meşçere 3 : kapalılığı 0,7 ve yukarısında olan meşçere Honaz İlçesi sınırları içerisinde yer alan proje sahasının geçmişte inşaat artıklarının dökülmesi sonucu doğal yapısı bozulmuş olup, yer yer doğal bitki türlerine de rastlanmaktadır. Saha vejetasyonunu gösterir görüntüler, Şekil IV-40 da sunulmuştur. Şekil IV-40. Proje Sahası Denizli ili dahilinde ormanlar genel olarak kızılçam, karaçam, meşe, ardıç, sedir, kestane ve çınar türlerinden meydana gelmistir. 79

96 Yapraklı ormanlar az miktarda olup, bu ormanlar meşe türlerinden oluşur. Yapraklı ormanlar bozuk koru halindedir ibreli türlerden genellikle karaçam yüksek rakımlarda, kızılçam ise daha düsük rakımlarda yer almıstır. Acıpayam, Eskere ve Tavas ın yüksek rakımlı yerlerinde ise az miktarda sedir bulunmaktadır. Babadağ, Çivril, Kavakalan, Akdağ ve Belence yörelerinde ise meşe türleri yer alır. Şekil IV-38 ve Şekil IV-39 da da görüldüğü üzere proje sahası içerisinde orman alanı bulunmamaktadır. Orman Genel Müdürlüğü nün hazırladığı Orman Bilgi Sistemine göre, Tavas ın, Acıpayam ın ve Eskere nin yüksek rakımlı bölgelerinde sedirler, Babadağ, Çivril, Kavakalan, Akdağ ve Belence yörelerinde meşe türleri, Denizli OSB nin en yakınında ise güneydeki yükseltiler hattı boyunca, Menteşe, Honaz, Pınarlık beldelerinin yüksek rakımlarda kızılçam ve karaçam türlerinden oluşan orman alanları bulunmaktadır. Proje sahasına en yakın orman alanları yaklaşık 6,5 km uzaklıklarda bulunmaktadır. Denizli ilinde başta Çal İlçesinde olmak üzere Acıpayam ve Tavas ilçelerinde 1986 yılı öncesi hektar, 1986 yılından 2011 yılı sonuna kadar hektar olmak üzere, toplam hektar özel orman sahası oluşturulmuştur. Son yıllarda Özel Ağaçlandırma sahalarında badem ve ceviz ağaçlandırması yapılmaktadır. Mevcut ve Planlanan Koruma ve/veya Kullanım Amaçları Ormanların mülkiyeti genel olarak Devlete aittir. Bunun yanında, özel orman kurmak amacıyla 1938 yılında Çal ve Süller Kasabası nda baslamıs olan özel ağaçlandırma çalışmaları, 1970 ve 1980 li yıllarda Acıpayam ve Tavas ilçelerinde de yoğunlaşarak devam etmistir. Özel ağaçlandırma çalışmaları 1986 yılına kadar Denizli İli sınırları içerisinde 5300 hektara ulasmıstır yılından itibaren ise bir mevzuata kavuşan özel ağaçlandırma çalışmaları günümüzde de devam etmektedir. Halen; uygulamaya geçilmis, uygulaması devam eden ve uygulaması biten özel ağaçlandırma proje sayısı 108, saha miktarı ise hektardır. Ormanların kollektif ve estetik faydaları yanında tomruk, maden direği, tel direği, sanayi odunu, kağıtlık odun, lif, yonga odunu, yakacak odun gibi ürünlerde elde edilmektedir. IV.2.11 Koruma Alanları (Milli Parklar, Tabiat Parkları, Sulak Alanlar, Tabiat Anıtları, Tabiatı Koruma Alanları, Yaban Hayatı Koruma Alanları, Biyogenetik Rezerv Alanları, Biyosfer Rezervleri, Doğal Sit ve Anıtlar, Tarihi, Kültürel Sitler, Özel Çevre Koruma Bölgeleri, Özel Çevre Koruma Alanları, Turizm Alan ve Merkezleri, Mera Kanunu Kapsamındaki Alanlar) Proje sahası ve etki alanında tarihli sayılı Resmi Gazete de yayımlanan ÇED Yönetmeliği Ek-V Duyarlı Yöreler kapsamında; 1) Ülkemiz mevzuatı uyarınca korunması gerekli alanlar: a) T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar (DKMP) Genel Müdürlüğü Resmi Web Sitesi nde yayınlanan Koruma Alanları Veri Sistemi ne göre (Kaynak: tesis etki alanında 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 2. maddesinde tanımlanan ve bu kanunun 3. maddesi uyarınca belirlenen Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları bulunmamaktadır. Proje yakın çevresindeki korunan alanları belirlemek amacıyla proje alanını merkez alan 10 km yarıçaplı bir alan araştırılmıştır. Önerilen proje sahasına en yakın koruma alanı yaklaşık 2,22 km güney doğusunda bulunan Honaz Dağı-2 Milli Parkı 80

97 olmakla birlikte, proje alanının 6 km güneyinde. Honaz Dağı- 1 Milli Parkı ve 8,9 km kuzey batısında Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi yer almaktadır. Bununla birlikte Proje alanının 8,5 km güney batısında Akdağ-Denizli Önemli Doğa Alanı ile 6 km güneyinde Honaz Dağı Önemli Bitki ve Önemli Kuş Alanı da bulunmaktadır (Şekil IV-41). Şekil IV-41 Proje Alanı Civarındaki Korunan Alanlar Denizli ili Honaz ilçesi sınırları içerisinde bulunan Honaz Dağı tarihli Resmi Gazete de yayımlanan 95/6717 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Milli Park olarak ilan edilmiştir. Honaz Dağı Milli Parkı nın sınırları tarihli Resmi Gazete de yayınlanan 98/10945 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile genişletilmiş ve alanı ha dan ha a çıkartılmıştır. Honaz Dağı Ege Bölgesi nin en yüksek dağı olup m yüksekliktedir. Denizli nin güney doğusunda yer almakta olan Milli Park alanı kuzeyde Honaz ilçesi, Karateke ve Menteş köyleri, batıda Cankurtaran Beldesi ile çevrilidir. Honaz Dağı Milli Parkı flora ve fauna türleri açısından oldukça zengindir. Alanın sınırları içinde 964 türün tespiti yapılmıştır. Bitkiden 122 si Türkiye için endemiktir. Milli Park sınırları içerisinde turizm potansiyeline sahip Pınarbaşı Termal Su Kaynağı bulunmaktadır (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2010). Honaz Dağı Milli Parkı nın floristik zenginliğinde coğrafi konumu, topoğrafik ve jeolojik yapısının önemli etkisi bulunmaktadır. Milli Park ın kuzeyinde yer alan Menderes Ovası, Ege Denizi ne kadar ulaşmakta ve deniz etkisinin yüzlerce km batıdan doğuya doğru taşınmasını kolaylaştırmaktadır. Batıdan gelen Akdeniz etkisi, Akdeniz fitocoğrafik bölgesi elementlerinin Honaz Dağı na kadar ulaşmasına neden olmaktadır. Bu coğrafi konum nedeniyle Honaz Dağı nın floristik zenginliği, çevresindeki diğer alanlara göre daha 81

98 zengin durumda olup birçok endemik bitkinin yetiştiği ve özel iklim koşullarının etkili olduğu nadir alanlar arasında yer alır. Lamium microphyllum (Ballıbaba), Verbascum chrysorhacos (Sığırkuyruğu) ve Crocus baytopiorum (safran) endemik bitkileri sadece Honaz Dağında bulunmaktadır. Fauna (hayvan topluluğu) olarak yaban keçisi, porsuk, yaban domuzu, sansar, tavşan ve tilki bulunmaktadır. 4 tür sürüngen ve 64 kuş türü bölgede yaşamaktadır (TC Orman ve Su İşleri Bakanlığı resmi sitesi, 2012, Honaz Dağı Milli Parkı nın, kurulması planlanan proje sahasına olan uzaklığından dolayı projeden olumsuz bir şekilde etkilenmesi beklenmemektedir. - Pamukkale Özel Çevre Koruma Bölgesi kendine has doğal yapısı ve tarihi değerleri olan bir bölgedir. Denizli ilinin 20 km kuzeybatısında Pamukkale (Ecirli), Akköy, Karahayıt, Develi, Yeniköy yerleşim alanlarını içine alan km2 lik bir bölgedir. Travertenler, Kadı Deresi yakınındaki Domuz Çukuru adı verilen alandan başlayarak kuzeydeki Nekropol'ün son mezarının yakınından akan Çaltık Deresine kadar uzanır. 50 metre yüksekliginde yaklaşık 3 km uzunluğunda ve m genişliğindeki bu travertenlerin oluşumunu 3 kaynaktan çıkan termal sular sağlar. Çürüksu Vadisinin güneyinde bulunan alçak tepeler üzerinde de Hierapolis ile yakın ilişkisi bulunan Laodikya harabeleri bulunur. Pamukkale kendine has doğal yapısı ve içerisindeki tarihi değerleri bakımından UNESCO'nun Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunması Sözleşmesi uyarınca Dünya Mirası listesindedir. Karahayıt, yerleşim yerindeki şifalı sular nedeniyle önemli bir sağlık ve turizm yeri olarak gelişmektedir (TC Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı, İl Durum Raporu). - Akdağ-Denizli Önemli Doğa Alanı; genel olarak iğne yapraklı ağaçların (alçaklarda kızılçam, yükseklerde karaçam) baskın olduğu orman kuşağı ÖDA daki dağlık kesimin yamaçlarını kapsar. dağın önemli doğal yaşam alanlarından biri olan dağçayırları daha yüksekteki alpin kuşakta yer alır. orman dokusunun tahrip olduğu alanlarda dikenli ve dikensiz, yastıksı formdaki geven ve çoban yastıkları bulunur (Eken v.d., 2006). b) DKMP Genel Müdürlüğü Koruma Alanları Veri Sistemi ne göre, tesis etki alanında 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman ve Su İşleri Bakanlığı nca belirlenen "Yaban Hayatı Koruma Sahaları ve Yaban Hayvanı Yerleştirme Alanları" bulunmamaktadır. c) T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü (KVMGM) Resmi Web Sitesi nde yayınlanan Taşınmaz Kültür ve Tabiat Varlıkları Envanter Sistemi ne göre (Kaynak: tesis etki alanında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 3 üncü maddesinin birinci fıkrasının "Tanımlar" başlıklı (a) bendinin 1, 2, 3 ve 5 inci alt bentlerinde "Kültür Varlıkları", "Tabiat Varlıkları", "Sit" ve "Koruma Alanı" olarak tanımlanan ve aynı kanun ile 3386 sayılı Kanunun (2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun Bazı Maddelerinin Değiştirilmesi ve Bu Kanuna Bazı Maddelerin Eklenmesi Hakkında Kanun) ilgili maddeleri uyarınca tespiti ve tescili yapılan alanlar bulunmamaktadır. Bununla beraber, Denizli OSB nin yaklaşık 2 km güneydoğusunda Collosae antik kenti nin bir parçası olan arkeolojik kazı alanı bulunmaktadır. 82

99 KVMGM resmi web sitesi ne göre, Collosae Antik Kenti, Denizli İli'nin 25 km doğusunda, Honaz İlçesi'nin 2 km kuzeyinde yer almaktadır. Bu alan I. ve III. derece arkeolojik sit alanı olarak kabul edilmiştir. Önerilen proje sahasının bulunduğu Organize Sanayi Bölgesi'nden Honaz'a giden karayolu, Colossae kentinin içinden geçmektedir. Antik kent, Honaz Dağı nın kuzeyinde Aksu Çayı nın kenarına kurulmuştur. Antik Çağdan beri kullanılan güney şark yolu üzerindedir. İ.S yıllarında şimdiki Honaz İlçe merkezinin bulunduğu yerde Chonae adıyla kurulan kent nedeni ile tamamen terk edilmiştir. Colossae antik kentinin günümüzde oldukça az kalan kalıntılarına, akropol olan höyük tepesi ile çevresindeki arazilerde rastlanmaktadır. Höyüğün kuzeyindeki bölgede kayaya oyulmuş oda ve ev tipi mezarlar bulunmaktadır. Denizli OSB nin yaklaşık 2 km güneydoğusunda bulunan ve Collosae antik kentinin bir parçası olan arkeolojik kazı alanının proje sahasına olan uzaklığından dolayı, proje kapsamında yapılacak faaliyetlerden olumsuz yönde etkilenmesi söz konusu değildir. ç) Proje alanının OSB sınırları içerisinde olmasından dolayı, 1380 sayılı Su Ürünleri Kanunu kapsamında olan Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları tesis etki alanında bulunmamaktadır. d) 31/12/2004 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Su Kirliliği Kontrol Yönetmeliği (SKKY) nin 17, 18, 19 ve 20.nci maddelerinde tanımlanan alanlar, tesis etki alanında bulunmamaktadır. e) 2/11/1986 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği nin 49. maddesinde tanımlanan Hassas Kirlenme Bölgeleri tesis etki alanında bulunmamaktadır. Ancak bahsi geçen yönetmelik yürürlükten kalkmış olup yerine yürürlüğe giren HKDYY ve ETKHKKY de ise böyle bir madde bulunmamaktadır. f) T.C. Çevre ve Şehiriclik Bakanlığı, Özel Çevre Koruma Kurumu Başkanlığı resmi web sitesi ne göre (Kaynak: tesis etki alanında 2872 sayılı Çevre Kanunu nun 9. maddesi uyarınca Bakanlar Kurulu tarafından Özel Çevre Koruma Bölgeleri olarak tespit ve ilan edilen alanlar bulunmamaktadır. g) T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü resmi web sitesi nde yer alan Orman Bilgi Sistemi ne göre (Kaynak: orbisgenel.ogm.gov.tr), tesis etki alanında 6831 sayılı Orman Kanunu gereğince orman alanı sayılan yerler bulunmamaktadır. ı) 3573 Sayılı Zeytinciliğin Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar tesis etki alanında bulunmamaktadır i) 4342 sayılı Mera Kanununda belirtilen alanlar tesis etki alanında bulunmamaktadır. j) 17/5/2005 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği nde belirtilen alanlar tesis etki alanında bulunmamaktadır (Kaynak: DKMP Genel Müdürlüğü resmi web sitesi, 2) Ülkemizin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler uyarınca korunması gerekli alanlar: a) 20/2/1984 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN 83

100 Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlardan Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme Alanları nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları, tesis etki alanında bulunmamaktadır (Kaynak: DKMP Genel Müdürlüğü resmi web sitesi, b) 12/6/1981 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Akdeniz in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya alınan alanlar, tesis etki alanında bulunmamaktadır (Kaynak: DKMP Genel Müdürlüğü resmi web sitesi, c) 14/2/1983 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Dünya Kültür ve Tabiat Mirasının Korunması Sözleşmesi nin 1. ve 2. maddeleri gereğince Kültür Bakanlığı tarafından koruma altına alınan Kültürel Miras ve Doğal Miras statüsü verilen kültürel, tarihi ve doğal alanlar, tesis etki alanında bulunmamaktadır. (Kaynak: KVMGM resmi web sitesi, ç) 17/05/1994 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması Sözleşmesi (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar, tesis etki alanında bulunmamaktadır (Kaynak: DKMP Genel Müdürlüğü resmi web sitesi, d) 27/7/2003 tarihli ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Avrupa Peyzaj Sözleşmesi uyarınca korunması gereken alanlar, tesis etki alanında bulunmamaktadır (Kaynak: DKMP Genel Müdürlüğü resmi web sitesi, 3) Korunması gereken alanlar: a) Proje alanının OSB içerisinde yer almasından dolayı, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biogenetik rezerv alanları, jeotermal alanlar v.b.), tesis etki alanında bulunmamaktadır. b) Tarım Alanları: Tarımsal kalkınma alanları, sulanan, sulanması mümkün ve arazi kullanma kabiliyet sınıfları I, II, III ve IV olan alanlar, yağışa bağlı tarımda kullanılan I. ve II. sınıf ile, özel mahsul plantasyon alanlarının tamamı, proje alanında bulunmamaktadır. c) Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan, başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan sulak alan kalan yerler, tesis etki alanında bulunmamaktadır (Kaynak: DKMP Genel Müdürlüğü resmi web sitesi, ç) Proje alanının OSB içerisinde yer almasından dolayı, göller, akarsular, yeraltı suyu işletme sahaları, tesis etki alanında bulunmamaktadır. d) Proje alanının OSB içerisinde yer almasından dolayı, bilimsel araştırmalar için önem arzeden ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar, tesis etki alanında bulunmamaktadır. 84

101 IV.2.12 Flora ve Fauna (Türler, Endemik Özellikle Lokal Endemik Bitki Türleri, Alanda Doğal Olarak Yaşayan Hayvan Türleri, Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla Koruma Altına Alınan Türler; Nadir ve Nesli Tehlikeye Düşmüş Türler ve Bunların Alandaki Bulunuş Yerleri, Av Hayvanlarının Adları, Popülasyonları ve Bunlar için Alınan Merkez Av Komisyonu Kararları), Proje Alanındaki Vejetasyon Tiplerinin Bir Harita Üzerinde Gösterilmesi. Projeden ve Çalışmalardan Etkilenecek Canlılar için Alınması Gereken Koruma Önlemleri (İnşaat ve İşletme Aşamasında). Arazide Yapılacak Flora Çalışmalarının Vejetasyon Döneminde Gerçekleştirilmesi ve Bu Dönemin Belirtilmesi, Arazide Tespit Edilen Türler, Anket Görüşme Sonucu Tespit Edilen ve Literatürden Alınan Türlerin Ayrı Ayrı Belirtilmesi Flora Denizli İli, Honaz İlçesi sınırları içerisinde kalan projesi kapsamında alanın floral yapısını ve florayı oluşturan bileşenlerin karşı karşıya bulundukları riskler ve koruma statülerini belirleyebilmek amacıyla 2009 yılı Mart ayı içerisinde uzman biyolog Hacettepe Üniversitesi Öğretim Üyesi Haşim Altınözlü tarafından açık alan çalışmaları gerçekleştirilmiştir. Çalışma sonucunda teşhis edilen bitkilerin listesi oluşturulmuştur. Proje sahasından tespit edilen bitkilerin listesi Tablo IV-32 de ve proje sahasında bulunan bazı bitkilere ait görüntüler Şekil IV-42 de sunulmuştur. Belirtilen liste oluşturulurken izlenen metodoloji aşağıda özetlenmektedir. Açık alan çalışmaları sırasında alandan bitki örnekleri toplanmıştır. Toplanan bu yaş bitki örnekleri yönteme uygun olarak kurutulmuştur. Kurutulan bitki örneklerinin tanımlanmasında Davis in Flora of Turkey and East Aegean Islands (Davis, P ve Güner v.d., 1985) adlı eserinden ve TÜBİTAK Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TÜBİVES) nden yararlanılmıştır Oluşturulan floristik listede alanda mevcut olduğu belirlenen bitkilerin sistematik konumları kontrollerde kolaylık sağlaması bakımından alfabetik olarak verilmiştir. Birinci sütunda familya, ikinci sütunda takson, üçüncü sütunda endemizm durumu, dördüncü sütunda biliniyor ise fitocoğrafik bölgesi, beşinci sütunda bitkinin Türkçe adı verilmiştir. Bitkilerin Türkçe adlarının belirlenmesinde Şevki Akalın tarafından hazırlanmış olan "Büyük Bitkiler Kılavuzu" ve Prof. Dr. Turhan Baytop tarafından hazırlanmış olan "Türkçe Bitki Adları" adlı kaynaklardan faydalanılmıştır. Tablonun altıncı ve son sütununda taksonun tehlike kategorisi verilmektedir. Bitkilerin tehlike kategorileri IUCN komisyonunun tespit ettiği ölçütlere göre ve Ekim v.d. (2000) tarafından hazırlanıp Türkiye Tabiatını Koruma Derneği tarafından yayınlanmış olan "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı" adlı kaynaktan faydalanılmıştır. Bitki türlerinin tehlike kategorilerinin tespitinde kullanılan kısaltmalar ve açıklamaları: EX: Tükenmiş EW: Doğada tükenmiş CR: Çok tehlikede EN: Tehlikede VU: Zarar görebilir NE: Değerlendirilemeyen LC: Az tehdit altında DD: Veri yetersiz NT: Tehlike altına girmeye aday 85

102 Habitat Sınıfları: 1- Orman 2- Maki 3- Frigana (Çoğu dikenli, alçak boylu ve yumak yastık oluşturan bitkiler) 4- Kültür alanları (Bağ, bahçe v.b.) 5- Kuru çayır 6- Nemli çayır, Bataklık ve Sulak Alan 7- Yol kenarı 8- Kayalık Nisbi Bolluk Sınıfları: 1- Çok nadir 2- Nadir 3- Orta derecede bol 4- Bol 5- Çok bol Endemizm: L- Lokal endemik B- Bölgesel endemik Y- Yaygın endemik Floristik Analiz Denizli İli sınırları içerisinde kalan sahasının floristik yapısı ile ilgili olarak yapılan inceleme sonucu proje alanında 29 familyaya ait 64 cins, 66 tür, 3 alttür ve 1 varyete tespit edilmiştir. Bu alandan tespit edilen bitkilerin fitocoğrafik bölgelere göre dağılımı ise şöyledir; Akdeniz elementi 10, Avr.-Sib. elementi 3 ve Ir.-Tur. elementi 3 şeklindedir. 50 tür ise fitocoğrafik bölgesi bilinmeyen ya da birden fazla fitocoğrafik bölge elementidir. Proje sahasında tür sayısının az olmasının nedeni, moloz döküntü sahası olmasından kaynaklanmaktadır. Denizli OSB sınırları içinde yer alan proje sahasının geçmişte inşaat artıklarının dökülmesi sonucu doğal yapısı bozulmuştur. Denizli İli, Honaz İlçesi sınırları içerisinde kalan proje sahası floristik listeleri değerlendirildiğinde; 3 Mart 1978 de Washington da imzalanan CITES (Nesli Tehlikede Olan Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme) gereği koruma altına alınan ve ticareti yasaklanan bitki türlerinin hiçbiri alanda bulunmamaktadır. Ayrıca tarihinde Türkiye nin resmen taraf olarak onayladığı Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (BERN) gereği koruma altında bulunan bitki türleri proje sahası içerisinde bulunmamaktadır. Proje alanında endemik bitki türleri bulunmamakla birlikte, çalışma alanında tespit edilen bitki türlerinin tamamı LC (En az tehdit altında) kategorisindedir Proje sahasında gözlenen bitki türlerinden bazılarının fotoğrafları Şekil IV-42 de sunulmaktadır. 86

103 Tablo IV-32. Çalışma Alanı nda Tespit Edilen Flora Türleri Familyalar Takson Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge Gözlem (G) Literatür (L) Tolama (T) Habitat Nisbi Bolluk End. Durumu Tehlike Kategorisi SPERMATOPHYTA L B Y GYMNOSPERMAE Pinaceae Pinus pinea L. Fıstık çamı G x x LC Ephedraceae ANGIOSPERMAE DICOTYLEDONES Apiaceae Ephedra campylopoda C.A.Meyer Eryngium campestre L. var. virens Link Scandix pecten-veneris L. Deniz üzümü G x x LC Boğa dikeni T x x LC T x x LC Apocynaceae Nerium oleander L. Zakkum Akd. ele. T x x LC Anthemis cretica L. subsp. leucanthemoides (Boiss.) Grierson Papatya G x x LC Carduus nutans L. Kenger G x x x LC Asteraceae Chondrilla juncea L. var. juncea Çengel, Akhindibağ G x x LC Cichorium intybus L. Sakızlık otu T x x LC Circium arvense (L.) Scop. subsp. vestitum (Wimmer & Grab.) Petrak Deve dikeni T x x LC Circium ligulare Boiss. Deve dikeni T x x LC Cnicus benedictus L. var. kotschyi Boiss. Conyza canadensis (L.) Cronquist Crepis sancta (L.) Babcock Akd. ele. G x x LC Konyza G x x LC Hindiba G x x x LC 87

104 Familyalar Takson Türkçe Adı Fitocoğrafik Bölge Gözlem (G) Literatür (L) Tolama (T) Habitat Nisbi Bolluk End. Durumu Tehlike Kategorisi Inula viscosa L. T x x LC Boraginaceae Picnomon acarna (L.) Cass. Senecio vernalis Waldst. & Kit. Anchusa azurea Miller var. azurea Buglossoides arvensis (L.) Jonston Akd. ele. T x x LC Kanarya otu G x x LC Sığırdili, Balık G x x LC T x x x LC Echium italicum L. Engerek otu Akd. ele. G x x LC Myosotis refracta Boiss. subsp. refracta Nonea ventricosa (Sm.) Griseb. Aethionema iberideum (Boiss.) Boiss. Capsella bursa-pastoris (L.) Medik. Unutma beni çiçeği Akd. ele. G x x LC Akd. ele. T x x LC Taş çanta T x x LC Çoban çantası G x x x LC Clypeola jonthlaspi L. G Brassicaceae Caryophyllaceae Chenopodiaceae Erophila verna (L.) Chevall. subsp. verna Erysimum smyrnaeum Boiss. & Bal. Raphanus raphanistrum L. Sisymbrium altissimum L. Dianthus zonatus Fenzl var. zonatus Holosteum umbellatum L. var umbellatum Minuartia multinervis (Boiss.) Bornm. Noaea mucronata (Fosrsk.) Aschers. & Çırçır otu G x x LC Erysimum G x x LC Turp, hardal G x x LC G x x LC Karanfil T x x LC Holosteum T x x LC Minuatya T x x LC G x x LC 88

105 Cistaceae Familyalar Takson Türkçe Adı Euphorbiaceae Schweinf. subsp. mucronata Helianthemum canum (L.) Baumg. Euphorbia macroclada Boiss. Fitocoğrafik Bölge Gözlem (G) Literatür (L) Tolama (T) Habitat Nisbi Bolluk End. Durumu Tehlike Kategorisi G x x LC Sütleğen G x x LC Medicago lupulina L. Yonca G x x LC Trifolium arvense L. Üçgül G x x LC Fabaceae Geraniaceae Hypericaceae Lamiaceae Malvaceae Oleaceae Trigonella crassipes Boiss. Vicia cracca L. subsp. stenophylla Vel. Erodium cicutarium (L.) L Hérit. subsp. cicutarium Hypericum triquetrifolium Tura Lamium amplexicaule L. Teucrium chamaedrys L. subsp. chamaedrys Malva neglecta Wallr. Olea europea L. var. europea Buy, Boy Ir.-Tur. ele. G x x LC Fiğ G x x LC Dönbaba G x x LC Binbir delik otu T x x LC Ballıbaba Ir.-Tur. ele. T x x LC Kısa mahmut Avr.-Sib. ele. T x x LC Küçük ebe gümeci G x x LC Zeytin G x x LC Papaveraceae Fumaria officinalis L. Tilki kişnişi G x x LC Papaver rhoeas L. Gelincik G x x LC Plantaginaceae Plantago lanceolata L. Sinir otu G x x LC Polygonaceae Ranunculaceae Rosaceae Polygonum bellardii All. Anemone coronaria L. var. coccinea (Jord) Burn. Rubus sanctus Schreber Çoban değneği, Potuk G x x LC Dağ lalesi Akd. ele. G x x LC Böğürtlen G x x LC 89

106 Rubiaceae Familyalar Takson Türkçe Adı Scrophulariaceae Simaroubaceae Tamaricaceae Valerianaceae Sanguisorba minor Scop. subsp. minor Galium graceum L. subsp. graceum Verbascum glomeratum Boiss. Veronica cymbalaria Bodard Küçük çayır düğmesi Fitocoğrafik Bölge Gözlem (G) Literatür (L) Tolama (T) Habitat Nisbi Bolluk End. Durumu Tehlike Kategorisi T x x LC Yoğurt otu Akd. ele. T x x LC Sığır kuyruğu Ir.-Tur. ele. G x x LC Yavşan otu Akd. ele. G x x LC Veronica hederifolia L. Yavşan otu G x x LC Ailanthus altissima (Miller) Swingle Tamarix smyrnensis Bunge Valerianella coronata (L.) DC. Kokar ağaç G x x LC Ilgın G x x LC Kuzu gevreği Akd. ele. G x x LC Violaceae Viola odorata L. Menekşe T x x LC MONOCOTYLEDONES Aegilops biuncialis Vis. Yabani buğday T x x LC Poaceae Alopecurus arundinaceus Poiret Bromus japonicus Thunb. subsp. japonicus Tilki kuyruğu Avr.-Sib. ele. G x x LC Brom G x x LC Lolium persicum Boiss. - G x x LC Poa nemoralis L. Çim T x x LC Phragmites australis (Cav.) Trin ex Steudel Kamış Avr.-Sib. ele. T x x LC 90

107 Erodium cicutarium (L.) L Hérit. subsp. Cicutarium Valerianella coronata (L.) DC Euphorbia macroclada Boiss Anchusa azurea Miller var. azurea Helianthemum canum (L.) Baumg Fumaria officinalis L Anemone coronaria L. var. coccinea (Jord) Burn Raphanus raphanistrum L Şekil IV-42. Proje Alanında Bulunan Bitkilere ait Görüntüleri Honaz İlçesi sınırları içerisinde yer alan proje sahasının geçmişte inşaat artıklarının dökülmesi sonucu doğal yapısı bozulmuş olup, yer yer doğal bitki türlerine de rastlanmaktadır. Saha vejetasyonunu gösterir görüntüler, Şekil IV-43 te sunulmuştur. 91

108 Fauna Şekil IV-43. Proje Sahası Proje sahası Denizli OSB içerisinde yer almaktadır. Tesisin etki alanı Bölüm IV- 1 de de belirtildiği üzere 5 km x 5 km lik alandır. Belirtilen etki alanı, önemli ölçüde organize sanayi bölgesi sınırları içerisinde kalmakta olup, etki alanının geriye kalan kısmı tarım arazisi niteliğindedir. Proje sahası ve yakın çevresinde ağırlıklı olarak endüstriyel faaliyetler sürdürüldüğünden, belirtilen alan faunistik açıdan zengin değildir. Tesis etki alanında bulunan türler, yapılan arazi gözlemlerinden ve literatür bilgilerinden yararlanılarak belirlenmiş ve belirlenen türlerle ilgili olarak ulusal ve uluslararası koruma statüleri değerlendirilmiştir. Yapılan literatür çalışmaları sonucu türlerle ilgili olarak ulusal ve uluslar arası koruma statülerini de içeren tablolar hazırlanmış, faaliyetin olası etkileri ve alınacak önlemler vurgulanmıştır. Proje alanında ve bitişik alanlarda yaşadığı belirlenen yabanıl hayvan varlığı bileşenleri; bu türlerin bölgedeki konumları ile ulusal ve uluslararası tehlike/korunma durumlarını gösteren tablolar oluşturulmuştur. Bu tablolarda: Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından hazırlanmış olan Avrupa Kırmızı Listesi (ERL), Bern Sözleşmesi nin fauna için hazırlanmış olan ek listeleri (Ek-II ve Ek- III), Milli Parklar Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu (MAK) tarafından hazırlanmış olan dönemi koruma listeleri, Kiziroğlu tarafından hazırlanmış Türkiye Kuşları Kırmızı Listesi (Species List in Red Data Book R.D.B) kaynakları değerlendirilmiş sonuçlar ilgili tablolara işlenmiştir. Tesisin etki alanında bulunan İkiyaşamlılar (Amphibia), Sürüngenler (Reptilia), Kuşlar (Aves) ve Memeli Hayvanlar (Mammalia) sınıflarına bağlı türler aşağıdaki paragraflarda açıklanmıştır: İkiyaşamlılar (Amphibia: Kurbağalar Ve Semender Türleri) İkiyaşamlı sınıfının en önemli bileşenleri kuyruklu kurbağalar, yani semenderler ile kuyruksuz kurbağalardır. Bu gruplara bağlı türler en azından üremek amacıyla suya bağımlı olan formlardır. Proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir su kaynağı bulunmamaktadır. En yakın su kaynağı Çürüksu Çayı ve Çürüksu Çayı nın kolu olan Sarıçay Deresi dir. Proje sahasının yakın çevresinde Ova Kurbağası (Rana ridibunda) ve Gece Kurbağası (Bufo viridis) bulunmaktadır. Belirtilen türlerden Ova Kurbağası (Rana ridibunda) Bern Sözleşmesi Koruma Listelerinden Ek-III de, diğer İkiyaşamlı türü ise Ek- II de yer almaktadırlar yılında güncellenen Avrupa Kırmızı Listesi (ERL) ne göre, belirtilen türlerden Gece Kurbağası (Bufo viridis) LC (=Least Concern) yani En Düşük 92

109 Seviyede Tehlike Altında kategorisinde yer almaktadır. Belirtilen türlere ait koruma statüleri ve habitat özellikleri Tablo IV-33 te verilmiştir. Tablo IV-33.Proje Sahasının Yakın Çevresinde Bulunan İkiyaşamlı (Amphibia) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Latince Adı Türkçe Adı Habitat ERL Bern Kaynak Rana ridibunda Ova Kurbağası Alçak ovalarda, bol bitkili havuz ve su birikintilerinde - Ek-III L Bufo viridis Gece Kurbağası Bahçelerde, açık taşlık alanlarda, su yakınlarında LC Ek-II L Bufu bufo Siğilli kurbağa Nemli taş altı,toprak çatlak ve oyukları LC Ek-III L G=Gözlem, A=Anket, L=Literatür Bu türler OSB sınırları içerisindeki proje sahası içinde değil ancak yakınında bulunmaktadır. Dolayısı ile projenin inşaat ve işletme aşamalarından doğrudan etkilenmeleri söz konusu değildir. Her iki ikiyaşamlı türü de Türkiye de ve bölgede yaygın olarak bulunan türlerdir. Dolayısı ile projeden dolaylı olarak etkilenecek olsalar dahi proje alanı çevresinde yaşamlarını sürdürebilecekleri alternatif alanlar mevcuttur. Sürüngenler (Reptilia:Kaplumbağa, Kertenkele ve Yılan Türleri) Proje sahasında ve yakın çevresinde bulunabilecek türler, Tosbağa (Testudo gracea), Dikenli keler (Agamida stellio),), Kaya kertenkelesi (Lacerta saxicola),çizgili Kertenkele (Lacerta trilineata), Tarla Kertenkelesi (Ophisops elegans), Kör yılan (Typlos vermicularis), Uysal yılan (Eirenis modestus) ve Kara Yılan (Coluber juglans) dır. Belirtilen türlerin tamamı, Bern Sözleşmesi Koruma Listelerinden Ek-II de yer almaktadırlar yılında güncellenen Avrupa Kırmızı Listesi (ERL) ne göre, proje etki alanında var olduğu belirlenen türlerden sadece Tosbağa (Testudo graeca) VU (Vulnerable) Zarar Görebilir, Hassas türler kategorisinde, Çizgili Kertenkele (Lacerta trilineata) ise LC (=Least Concern) yani En Düşük Seviyede Tehlike Altında kategorisinde yer almaktadır. Söz konusu türlere ait koruma statüleri ve habitat özellikleri Tablo IV-34 te verilmiştir. Tablo IV-34. Proje Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Sürüngen (Reptilia) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Latince Adı Türkçe Adı Habitat ERL Bern Kaynak Testudo gracea Tosbağa Kumlu, taşlı ve kuru alanlar, bağbahçeler Vu Ek-II L Agamida stellio Dikenli keler Kayalıklar,taşlıklar ve taş duvarlar LC Ek-II L Lacerta trilineata Çizgili Kertenkele Yüksek kesimlerde sık otlar arasında LC Ek-II L Lacerta saxicola Kaya kertenkelesi Ormanlık veya açık arazide kayalık ve taşlıklar Ek-III L Ophisops elegans Tarla Kertenkelesi Az bitkili açık arazilerde, taşlık yerlerde - Ek-II G Typlos vermicularis Kör yılan, Az bitkili taşlık kısımlarda taş altı LC Ek-III L Eirenis modestus Uysal yılan Az bitkili taşlık kısımlar LC Ek-III L Coluber juglans Kara Yılan Ovalar, dere kenarları, dağ yamaçları ve tarlalar - Ek-II L G=Gözlem, A=Anket, L=Literatür 93

110 Daha önce de belirtildiği gibi proje sahası Denizli OSB sınırları içerisinde yer aldığından faunistik açıdan fakirdir. Dolayısı ile bu sürüngen türlerinin projenin inşaat ve işletme aşamalarından doğrudan etkilenmeleri söz konusu değildir. Bu sürüngen türleri Türkiye de ve bölgede yaygın olarak bulunan türlerdir. Dolayısı ile projeden dolaylı olarak etkilenecek olsalar dahi proje alanı çevresinde yaşamlarını sürdürebilecekleri alternatif alanlar mevcuttur. Kuşlar (Aves) Tesis etki alanında 12 kuş türü bulunmaktadır. Belirtilen türlerden, Kumru (Streptopelia decaocto), Kaya güvercini (Columba livia), Ebabil, karasağan (Apus apus) ve Tepeli toygar (Galerida cristata) Bern Sözleşmesi Koruma Listelerinden Ek-III de yer almaktadır. Proje sahası etki alanında bulunan diğer türlerden; Akleylek (Ciconia ciconia), Kızıl şahin (Buteo rufinus), İbibik (Upupa epops), İs kırlangıcı (Hirunda rustica) ve Akkuyruksallayan (Motacilla alba) ise Bern Sözleşmesi Koruma Listelerinden Ek-II de yer almaktadır. Geriye kalan türler; Saksağan (Pica pica), Ekin kargası (Corvus frugilegus) ve Ev serçesi (Passer domesticus) ise Bern Sözleşmesi Koruma Listelerinde yer almamaktadır. Belirtilen türlerin tamamı, 2008 yılında güncellenen Avrupa Kırmızı Listesi nin (ERL) LC (=Least Concern) yani En Düşük Seviyede Tehlike Altında kategorisinde yer almaktadır. Söz konusu türlere ait koruma statüleri ve habitat özellikleri Tablo IV-35 te verilmiştir. Tablo IV-35. Proje Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Kuş (Aves) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Latince Adı Türkçe Adı Habitat ERL Bern MAK RDB Kaynak Streptopelia decaocto Kumru Çalı ve bahçe LC Ek-III EK II A.5 L Dağlık ve kayalık, EK III A.5 Columba livia Kaya güvercini LC Ek-III L çalı ve bahçe ve step Apus apus Ebabil, karasağan Çalı ve bahçe, step LC Ek-III EK I A.3.1 L Kırlar, stepler, taşlık EK II A.3 Galerida cristata Tepeli toygar LC Ek-III G araziler Ciconia ciconia Akleylek LC Ek-II EK I A.3.1 L Dağlık ve kayalık, EK I A.3 Buteo rufinus Kızıl şahin LC Ek-II G step Upupa epops İbibik Kırlar ve ormanlar LC Ek-II EK I A.2 L Hirundo rustica İs kırlangıcı Çalı ve bahçe LC Ek-II EK I A.5 G Motacilla alba Akkuyruksallayan Açık araziler, küçük yerleşimlerin çevresi LC Ek-II EK I A.3.1 L ve su kenarları Pica pica Saksağan Çalı ve bahçe, step LC - EK III A.5 G Corvus EK III A.5 Ekin Kargası Çalı ve bahçe, step LC - frugilegus G Passer EK III A.5 Ev serçesi Çalı ve bahçe LC - domesticus G TABLODA KULLANILAN KISALTMALAR MAK: AV DÖNEMİ MERKEZ AV KOMİSYONU KARARI RDB: Red Data Book (Kırmızı Liste) IUCN: Uluslararası Doğayı Koruma Birliği ERL: Avrupa Kırmızı Listesi IUCN (International Union of Conservation Nation) Statüsü LC: En Düşük Derecede Tehdit Altında (Least Concern) BERN SÖZLEŞMESİ EK-II : SPFS ( Strictly Protected Fauna Species) = Kesinlikle Korunması Gereken Hayvan Türleri EK-III : PFS ( Protected Fauna Species) = Korunması Gereken Hayvan Türleri MERKEZ AV KOMİSYONU KARARI ( ) (MAK) Ek 1 : Orman ve Su İşleri Bakanlığınca koruma altına alınan yaban hayvanları Ek 2 : Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınan av hayvanları Ek 3 : Merkez Av Komisyonunca avına belli sürelerde izin verilen av hayvanları 94

111 TÜRKİYE KUŞLARI İÇİN KIRMIZI LİSTE (RED DATA BOOK) KRİTERLERİ A-1: Soyu tükenmiş veya tükenme tehlikesi bulunan türler A.1.2: Küçük populasyonlar halinde yaşama savaşı veren türler. Bu kuş türlerinin nüfusları Türkiye genelinde çok azalmıştır. İzlendikleri bölgelerde 1 birey-10 çift( =1-20 birey) ile temsil edilirler. A-2: Yayılış alanlarında tehlike altında olan türler. Bu kuş türlerinin sayıları, gözlendikleri bölgelerde çift(22-50 birey) arasında değişmektedir. A.3: Bu kuş türlerinin Türkiye genelindeki nüfusları, gözlendikleri bölgelerde genel olarak çift( birey) arasında değişmektedir Bazı bölgelerde çok nadir görülen türler. Bu gruba giren kuş türlerinin populasyon düzeyleri çok düşmüş olduğundan tehlikeye maruzdurlar A.3.1: Bu kuş türlerinin populasyonlarında, gözlendikleri bölgelerde azalma söz konusudur. Bu türlerin nüfusu da çift ( birey) arasında değişmektedir A.4: Bu türlerin IUCN ve ATS ölçütlerine göre yoğunlukları, gözlendikleri bölgelerde henüz tükenme tehdidi altına girmemiş olmakla birlikte, populasyonlarında lokal bir azalma söz konusudur. Ayrıca bu eğilimin sürmesi durumunda zamanla tükenme tehdidi altına girmeye adaydırlar. Bu türlerin populasyonları gözlendikleri bölgelerde çift (= birey), arasında değişmektedir. A.5: Bu kuş türlerinin gözlenen populasyonlarında henüz bir azalma veya tükenme tehdidi gibi bir durum söz konusu değildir. A.6: Bu kategori yeterince araştırılmamış ve haklarında sağlıklı veri olmayan türleri içerir. Sadece rastlantısal türler=rt olarak bir veya en fazla iki gözleme dayandıkları için, şu an güvenilir bir değerlendirme şansı yoktur ve araştırılmaları gerekmektedir. Memeliler Tesis etki alanında 5 memeli türü bulunmaktadır. Bulunan türlerden Tarla sincabı (Citellus citellus), Bern Sözleşmesi Koruma Listelerinden Ek-II de, Sivriburunlu tarla faresi (Crocidura leucodon), Yabani tavşan (Lepus europaeus), Kirpi (Erinaceus concolor) ve Küçük tarla faresi (Microtus socialis) ise Ek-III de yer almaktadır. IUCN e göre, belirlenen türlerden sadece Tarla sincabı (Citellus citellus) VU (Vulnerable) Zarar Görebilir, Hassas türler kategorisinde yer almaktadır. Geriye kalan türler ise LC (=Least Concern) yani En Düşük Seviyede Tehlike Altında kategorisinde yer almaktadır. Söz konusu türlere ait koruma statüleri ve habitat özellikleri Tablo IV-36 da verilmiştir. Tablo IV-36. Proje Sahası ve Yakın Çevresinde Bulunan Memeli (Mammalia) Türleri, Koruma Statüleri ve Habitat Özellikleri Latince Adı Türkçe Adı Habitat ERL Bern MAK Kaynak Citellus citellus Tarla sincabı VU Ek-II Ek I L Crocidura Sivriburunlu tarla leucodon faresi Açık araziler ve çalılık yerler LC Ek-III - L Lepus europaeus Yabani tavşan Her türlü habitat LC Ek-III Ek III L Erinaceus concolor Kirpi Bağ,bahçe, kültür arazisi ve orman LC Ek-III Ek I L Microtus socialis Küçük tarla faresi LC Ek-III - L G=Gözlem, A=Anket, L=Literatür projesinin inşaat faaliyetleri sırasında mevcut ulaşım yolları kullanılacak ve ilave yol inşa edilmeyecektir. Böylece, yol inşaatının bölge faunası üzerinde bir etki yaratması söz konusu değildir. Ayrıca doğal ortamlar, kullanılmayan alanların çit ile çevrilmesi, ikaz işaretleri ve çalışanların eğitilmesi ile inşaat işlerinden kaynaklı bozulmalardan korunacaktır. Sonuç olarak, söz konusu projenin, Denizli OSB nin sınırları içerisinde yer alması ve tesis etki alanının faunistik açıdan fakir olmasından dolayı, projenin hayvan varlığı üzerinde önemli bir etkisi olmayacaktır. Bununla birlikte, projenin olası etkilerinin en aza indirilmesini sağlamak amacı ile yukarıda belirtilen önlemler titizlikle uygulanacaktır. 95

112 IV.2.13 Madenler ve Fosil Yakıt Kaynakları (Rezerv Miktarları, Mevcut ve Planlanan İşletilme Durumları, Yıllık Üretimleri ve Bunun Ülke veya Yerel Kullanımlar için Önemi ve Ekonomik Değerleri) Denizli İli nde bulunan maden yatakları; i) bugüne kadar yapılan jeolojik çalışmalar sonucu varlığı ve rezervi açığa çıkarılan ve belirtilen çalışmalar sonrasında üretim faaliyetinde bulunulan sanayi hammadde yatakları, ve ii) bugüne kadar yapılan jeolojik çalışmalar sonucu varlığı ve rezervi açığa çıkarılan, geçmişte bir miktar üretim yapılmış olsa bile günümüzde ekonomik olmadığı için halen üretim faaliyetinde bulunulmayan sanayi hammadde yatakları, olarak iki ana grupta tanımlanabilir. İl sınırları içerisinde üretim faaliyetinde bulunarak artı değer üreten sanayi maden yatakları; mermer ve traverten, alçıtaşı, sodyum sülfat, çimento hammaddesi (kalker-kil), feldispat ve kalkerkırma taş mıcırdır. Ayrıca, Denizli il sınırları içerisinde yapılan jeolojik çalışmalar sonucu belirlenen ve günümüzde üretim faaliyetinde bulunularak artı değer üreten metalik maden yatakları; Krom (Cr), Manganez (Mn) ve Manyezit (Mag) tir. İl sınırları dahilinde, üretim faaliyetinde bulunularak artı değer üreten enerji hammadde yatakları ise linyit kömürü ve jeotermal-sıcak sudur (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011). Denizli İli nde bulunan endüstriyel hammaddeler, metalik madenler ve enerji madenleri yatak ve işletmelerini gösterir Denizli İli Maden Haritası, Şekil IV-44 te verilmektedir. Belirtilen haritaya göre, proje sahasının yer alacağı Honaz İlçesi nin kuzey bölümünde 2 adet mermer işletmesi yer almaktadır. Sözü edilen mermer işletmelerinin proje sahasına uzaklığı yaklaşık 12 km dir. Ayrıca ilçe sınırları içerisinde kükürt zuhuru bulunmaktadır ve zuhurun proje sahasına uzaklığı yaklaşık 16 km dir. Bunlara ek olarak, Denizli Merkez İlçesi nde yer alan ve proje sahasının yaklaşık 5 km güneybatısında ve 10 km kuzeybatısında bulunan 2 adet kum-çakıl yatağı bulunmaktadır. Honaz İlçesi ne bağlı Kızılyer Köyü ile Menteş Köyü arasında, Kıraç tepe ve Bulanık Boğazı mevkiinde yer alan ve halen Ege Bölgesi içinde bulunan 5 çimento fabrikasının alçıtaşı ihtiyacını karşılayan ve bölgenin en büyük alçıtaşı üretiminin yapıldığı alçıtaşı havzası bulunmaktadır (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011). Kızılyer Köyü nün proje sahasına uzaklığı yaklaşık 8 km dir. 96

113 Şekil IV-44. Denizli İli Maden Haritası (Maden Tetkik ve Arama, 2012). Denizli İli nde üç linyit kömürü havzasında üretim faaliyetinde bulunulmakta olup önceden üretim yapılan fakat günümüzde ekonomik olmadığı için terk edilen 7-8 adet kömür ocağı mevcuttur. Proje sahasının yer alacağı Honaz İlçesi ne bağlı Y. Karaçay Köyü civarında yer alan ve bir zamanlar işletilen kömür ocağı günümüzde ekonomik olmadığı için kapatılmıştır (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011). IV.2.14 Hayvancılık (Türleri, Beslenme Alanları, Yıllık Üretim Miktarları, Bu Ürünlerin Ülke Ekonomisindeki Yeri ve Değeri) Denizli İli genelinde hayvancılığa ilişkin, geçmiş yıllardan kalan büyük yatırımlar yoktur. Süt ve et sığırcılığı, koyun ve tavuk yetiştiriciliği küçük aile işletmeleri şeklindedir. Ancak, hayvansal besin maddeleri ihtiyacının artması ile birlikte, küçük aile şirketleri yerini 97

114 orta boy işletmeler ya da şirket şeklinde büyük işletmelere bırakmıştır. Yumurta tavukçuluğunda orta ve büyük kapasiteli işletmeler buna örnektir. Denizli İli nde hayvancılığın büyük çaplı olmamasının sebebi polikültürel bitkisel üretiminin yaygın olmasındandır. Çiftçiler çoğunlukla çok çeşitli bitki üretimi yapmaktadır ve il genelinde hayvancılık yaygın değildir (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011). Denizli İli ne ait 2011 yılı hayvan varlığı Tablo IV-37 de, 2005, 2007 ve 2010 yıllarına ait hayvansal üretim miktarları ise Tablo IV-38 de sunulmuştur. Tablo IV-37. Denizli İli Hayvan Varlığı Hayvan Varlığı Türü Miktarı (adet) Büyükbaş Küçükbaş Kümes Su Ürünleri Sığır Manda 63 Koyun Kuzu - Keçi Tavuk Hindi Ördek Kaz Alabalık ton Sazan 10 ton Arıcılık (kovan) Kaynak: Denizli Tarım İl Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, 2012 Tablo IV-38. Denizli İli Hayvansal Üretim Üretim Miktarı (ton) ÜRÜNLER Süt Yapağı Keçi Kılı Mezhaba Kesimi Kırmızı Et Tavuk Eti Bal Bal Mumu Yumurta (1000 adet) Kaynak: Denizli Tarım İl Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, Proje sahasının yer alacağı Honaz İlçesi ne ait 2009, 2010 ve 2011 yıllarına ait hayvan varlığı miktarları Tablo IV-39 da verilmiştir yılı verilerine göre, ilçede toplam adet büyükbaş hayvan ve adet küçükbaş hayvan mevcuttur. Tablo IV-39. Honaz İlçesi Hayvan Varlığı Hayvan Türü Üretim Miktarı (adet) Sığır Koyun

115 Keçi Kaynak: Denizli Tarım İl Müdürlüğü Resmi Web Sitesi, 2012 IV.2.15 Devletin Yetkili Organlarının Hüküm ve Tasarrufu Altında Bulunan Araziler (Askeri Yasak Bölgeler, Kamu Kurum ve Kuruluşlarına Belirli Amaçlarla Tahsis Edilmiş Alanlar, vb.) Proje alanı ve etki alanında devletin yetkili organlarının hüküm ve tasarrufu altında bu lunan araziler (askeri yasak bölgeler, kamu kurum ve kuruluşlarına belirli amaçlarla tahsis edilmiş alanlar. 7/16349 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile sınırlandırılmış alanlar vb.) bulunmamaktadır. IV.2.16 Proje Yeri ve Etki Alanının Hava, Su, Toprak ve Gürültü Açısından Mevcut Kirlilik Yükünün Belirlenmesi Hava Kalitesi Bölgedeki mevcut hava kirliliği yükünün değerlendirilmesi aşamasında tesisten işletme aşamasında kaynaklanacak SO 2, CO, PM ve NO x emisyon miktarları göz önüne alınmıştır. Önerilen tesiste yakıt olarak sadece doğal gaz kullanılacaktır. İkincil bir yakıt kullanılmayacaktır. Dolayısıyla, bu raporun Bölüm V Proje Emisyonları başlığı altındaki Gaz Türbini Emisyonları alt başlığında açıklandığı üzere, kullanılacak yakıt olan doğal gazın yapısı gereği ve tesiste kullanılacak ileri teknoloji ekipmanlar sayesinde tesisten işletme aşamasında kayda değer bir CO, SO 2 ve PM emisyonu beklenmemektedir.honaz DGKÇS Projesi için hazırlanan Hava Kalitesi Modellemesi çalışmasında mevcut hava kalitesi değerlendirilmiş ve sahada NO 2, PM 10 ve çöken toz ölçümleri yapılmıştır. EK 23 te söz konusu Hava Kalitesi Modellemesi çalışması verilmektedir. SO 2 kirleticisi için ise T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na ait sahaya en yakın hava kalitesi izleme istasyonundan alınan veriler değerlendirilmiştir. Denizli İli nde T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı na ait iki adet hava kalitesi izleme istasyonu bulunmaktadır. Bu istasyonlardan proje alanına daha yakın olan Denizli-2 istasyonunun verileri bölgedeki mevcut hava kirliliğini değerlendirmede kullanılmıştır. Türkiye Hava Kalitesi İzleme Ağı resmi internet sitesinde ( verilen ölçüm sonuçları, Denizli Sümer Mahallesi nde bulunan Denizli-2 Hava Kalitesi İzleme İstasyonundan alınan verilere dayanılarak oluşturulmuştur. Denizli OSB nin yaklaşık 13 km batısında yer alan Denizli-2 Hava Kalitesi İzleme İstasyonu, yılında kurulmuş olup saatlik olarak kükürtdioksit (SO 2 ) ve partikül madde (PM 10 ) parametrelerini ölçmektedir. Bölgedeki mevcut SO 2 kirlilik yükünün değerlendirilmesi amacıyla ile yılları arasındaki Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu verileri değerlendirilmiştir. Önerilen ndan kaynaklanacak NO 2, PM 10 ve çöken toz için ise proje alanında Flora Mühendislik tarafından tarihlerinde örnekleme çalışması yürütülmüştür. Örnekleme çalışmasının sonuçları ile Denizli Hava Kalitesi İzleme İstasyonu verilerine ait değerlendirme aşağıdaki kısımda detaylı olarak yapılmaktadır. Ölçülen kirletici konsantrasyonlarının detaylı değerlendirmesinin yanı sıra Yönetmelik sınır değerleri ile karşılaştırması da yapılmaktadır. Bu bağlamda kullanılan, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDDY) tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan kararlar doğrultusunda değişmiş Ek- I A da verilen sınır değerleri Tablo IV-40 da sunulmaktadır. 99

116 Tablo IV-40. HKDYY Ortam Hava Kalitesi Standartları Kirletici Ortalama Süresi Sınır Değer 1 (µg/m 3 ) Sınır Değerin Yıllık Azalması SO 2 NO 2 PM10 2 saatlik KVS- 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması için- Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim 31 Mart) -insan sağlığının korunması için- Hedef Sınır Değer Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim 31 Mart) -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için- Hedef Sınır Değer (Yıllık aritmetik ortalama) -KVS- 24 saatlik % 95 /yıl -insan sağlığının korunması için- -UVS- Yıllık -insan sağlığının korunması için- -KVS- 24 saatlik % 95/yıl -insan sağlığının korunması için- Kış Sezonu Ortalaması (1 Ekim 31 Mart) -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 250 µg/m 3 (sınır değerin %62,5 u) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 125 µg/m 3 (sınır değerin %50 si) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 20 µg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %60 ı) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 100 µg/m3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 12 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 90 µg/m3 (sınır değerin %45 i) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Sınır değer, tarihinde başlayarak tarihine kadar 60 µg/m3 (sınır değerin %40 ı) olana kadar her 12 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Not: 1 6 Haziran 2008 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayınlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği. 2 PM10, asılı partikül madde siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için, hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metod (1964), referans metod olarak alınır. Kükürtdioksit Kükürtdioksit (SO 2 ) ve Kükürttrioksit (SO 3 ) atmosferde yaygın olarak bulunan kükürtoksit türleridir. Kükürtdioksit genelde, petrol ve kömür gibi fosil yakıtların yakılması sonucu oluşan gazlardan ve içten yanmalı motorların egzoz gazlarından atmosfere karışmaktadır. Atmosferde fotokimyasal veya katalitik reaksiyona uğrayan SO 2, kısmen SO 3 ya da sülfürik aside (H 2 SO 4 ) dönüşmektedir. 100

117 Jan/08 Apr/08 Jul/08 Oct/08 Jan/09 Apr/09 Jul/09 Oct/09 Jan/10 Apr/10 Jul/10 Oct/10 Jan/11 Apr/11 Jul/11 Oct/11 Jan/12 Apr/12 Jul/12 Oct/12 Alartes Enerji A.Ş. Kükürtdioksit, suda ve dolayısıyla vücut sıvısında büyük ölçüde çözünebilen bir gaz olması nedeniyle insan sağlığı açısından büyük önem arz etmektedir. SO 2 ve SO 3 ün solunum yolu hastalıklarına sebep oldukları özellikle akciğer yetmezliğine yol açtığı bilinmektedir. Bununla birlikte yağmur damlaları ile çözünen SO 2, SO 4-2 e oksitlenmekte ve toprak asiditesini arttırmakta ve ekosisteme zarar verebilmektedir. Denizli-2 Hava Kalitesi İzleme İstasyonu nda tarihleri arasında yapılan ölçüm sonuçlarına göre hesaplanan aylık ortalama SO 2 konsantrasyonları seviyeleri Şekil IV-45 te sunulmaktadır. Buna göre SO 2 emisyonları mevsimsellik göstermekte ve kış aylarında (Aralık, Ocak, Şubat) en yüksek konsantrasyon değerlerine ulaşmaktadır. Yaz aylarında (Haziran, Temmuz, Ağustos) ise SO 2 en düşük değerlerine ulaşmaktadır. SO 2 kirleticisinin ana kaynağı fosil yakıtlardır. Bu nedenle kış aylarında ısınma amaçlı kömür yakılması SO 2 konsantrasyonlarının en yüksek seviyelere ulaşmasına yol açmaktadır. 140 SO2(µg/m³) Şekil IV Dönemi Aylık Ortalama SO 2 Konsantrasyonu Dağılımı Denizli-2 istasyonuna ait verilerin yönetmelikte belirtilen saatlik, kısa vadeli ve uzun vadeli sınır değerler ile karşılaştırabilmesi amacıyla hesaplanan ortalama değerler Tablo IV-41 de, 2008, 2009, 2010 ve 2011 yılı kış aylarına ait verilerin kış sezonu yasal sınır değerleri ile karşılaştırılabilmesi amacıyla hesaplanan ortalama değerler ise Tablo IV-42 de sunulmaktadır. HKDYY de SO 2 kirleticisi için saatlik, kısa vadeli sınır (KVS; 24 saatlik), kış sezonu ortalaması (1 Ekim-31 Mart) ve uzun vadeli sınır (UVS; yıllık) değerleri yer almaktadır. Ayrıca, tarihinden itibaren geçerli olacak hedef sınır değerler de yönetmelikte tanımlanmaktadır. 101

118 Tablo IV-41. SO 2 Kirleticisi için Bölgedeki Mevcut Hava Kalitesi Ortalama Süresi Konsantrasyonu (µg/m 3 ) Parametre Yıl KVS Kış Sezonu Saatlik (24saat-Maksimum) (1 Ekim-31 Mart) UVS (Yıllık) SO Denizli-2 İstasyonunda 2008, 2009, 2010 ve 2011 yıllarında ölçülen saatlik en yüksek SO 2 konsantrasyonları sırasıyla 660, 613, 419 ve 146 µg/m 3 tür. Söz konusu yıllar içerisinde gözlenen en yüksek saatlik SO 2 konsantrasyonu olan 660 µg/m 3 yönetmelikte verilen yasal sınır değerin (900 µg/m 3 ) altında kalmaktadır yılına ait veriler kullanılarak 221 µg/m 3 olarak elde edilen kısa vadeli ortalama değer yasal sınır değerin (400 µg/m 3 ) altındadır yılı kısa vadeli ortalama değeri (248 µg/m 3 ) ise yönetmelik gereği 2009 yılı için azaltılmış sınır değer olan 370 µg/m 3 ün altında kalmaktadır ve 2011 yılları için azaltılmış sınır değerler ise sırasıyla 340 ve 310 µg/m 3 tür. Bu yıllarda ölçülen SO 2 kısa vadeli değerleri ise sırasıyla 218 ve 45 µg/m 3 tür ve sınır değerlerin altında kalmaktadır yılı kış sezonu ortalaması olarak ölçülen SO 2 konsantrasyonu 49 µg/m 3 olup 2009 yılı için belirlenen sınır değerin (225 µg/m 3 ) ve hedef sınır değerin (120 µg/m 3 ) altında kalmaktadır kış sezonu SO 2 konsantrasyonu ortalaması olan 50 µg/m 3 ise 2010 yılı için belirlenen yasal sınır değerin (200 µg/m 3 ) ve hedef sınır değerin altında kalmaktadır yılı kış sezonu ortalaması olarak ölçülen SO 2 konsantrasyonu 7 µg/m 3 olup 2011 yılı için belirlenen sınır değerin (175 µg/m 3 ) ve hedef sınır değerin (120 µg/m 3 ) altında kalmaktadır. 2008, 2009, 2010 ve 2011 yılı kış aylarına ait veriler kullanılarak hesaplanan ortalama değerler Tablo IV-42 de sunulmaktadır. Tablo IV-42 SO 2 Kirleticisi için Bölgedeki Mevcut Hava Kalitesi Ortalama Süresi Konsantrasyonu (µg/m 3 ) SO Kış Sezonu Kış Sezonu Kış Sezonu Kış Sezonu 10 Yönetmelikte iki türlü UVS değeri tanımlanmıştır yılı için 35 µg/m 3 olarak ölçülen yıllık ortalama SO 2 konsantrasyonu insan sağlığının korunması için HKDYY de tanımlanan sınır (150 µg/m 3 ) ve hedef sınır değerlerin (60 µg/m 3 ) altındadır. 2009, 2010, 2011 yılı (37 µg/m 3, 20 µg/m 3, 6 µg/m 3 ) için hesaplanan UVS değerleri de hedef sınır değerin altında kalmaktadır. HKDYY de ayrıca hassas hayvanların, bitkilerin ve nesnelerin korunması için de sınır değerler bulunmaktadır yılı için ölçülen yıllık ortalama SO 2 konsantrasyonu (35 µg/m 3 ) bu başlık altında tanımlanan sınır değerin (60 µg/m 3 ) altında kalmaktadır yılı ortalama SO 2 konsantrasyonu (37 µg/m 3 ) bu yıl için belirlenen sınır değerin (52 µg/m 3 ) altında kalmaktadır yılı için ölçülen yıllık ortalama SO 2 konsantrasyonu (20 µg/m 3 ) bu başlık altında tanımlanan sınır değerin (44 µg/m 3 ) altındadır yılı için ölçülen yıllık 102

119 ortalama SO 2 konsantrasyonu (6 µg/m 3 ) da bu başlık altında tanımlanan sınır değerin (36 µg/m 3 ) altındadır. Sonuç olarak, bölgedeki mevcut SO 2 kirliliğini yansıtan ölçüm sonuçları yönetmelikte tanımlanan yasal sınır değerleri sağlamaktadır. Ayrıca, mevcut SO 2 kirlilik düzeyi mevcut yasal sınırların oldukça altında olmakla beraber hedef sınır değerlere yakındır. Partikül Madde (PM 10 ) Ortalama gaz molekül büyüklüğü 0,0002 μm ile 10 μm çap arasında olan ve havada bir süre askıda kalan katı veya sıvı her türlü madde partikül sınıfına girmektedir. Partikül madde emisyonları, çaplarına, yoğunluklarına ve kimyasal yapılarına göre, aerosol, duman, is ve toz şeklinde isimlendirilir. Partiküler maddelerin, doğrudan akciğer ve solunum yollarına olumsuz etkileri söz konusudur. Proje alanında PM 10 ölçümleri, 2 noktada 2 gün süreyle gerçekleştirilmiştir. PM 10 ölçümleri sırasında Derenda Marka LVS 3.1 Model cihazlar kullanılmıştır. Cihaz, ortam havasında solunabilir tozların (PM 10 ) örnekleme işleminin gerçekleştirilmesi için tasarlanmıştır. Ortam havasında solunabilir toz (PM 10 ) miktarının tayini TS EN standardına uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Örnekleme sisteminde, toz filtrede toplanır ve daha sonra laboratuvar şartlarında gravimetrik olarak toz miktarı tayin edilir. Tesisin kurulması planlanan sahada 2 ayrı noktada 2 günlük süre ile yapılan PM 10 ölçüm sonuçları Tablo IV-43 ve Tablo IV-44 de verilmiştir. Tablo IV Noktada Yapılan PM10 Ölçüm Sonuçları No Filtre Yerleştirme Filtre Alma Sonuç (μg/m3) , ,08 Uzun Vadeli Değer (UVD) : 15,66 Kısa Vadeli Değer (KVD) : 18,35 Tablo IV Noktada Yapılan PM10 Ölçüm Sonuçları No Filtre Yerleştirme Filtre Alma Sonuç (μg/m3) , ,38 Uzun Vadeli Değer (UVD) : 13,46 Kısa Vadeli Değer (KVD) : 15,52 Sonuç olarak, bu iki noktada 2 gün süreyle yapılan PM 10 ölçümleri sonucunda elde edilen UVS ve KVS değerleri yönetmelik değerlerinin (KVS: 100 μg/m 3 ve UVS: 60 μg/m 3 ) altındadır. Çöken Toz Çevre havasında çöken toz toplama sistemi, TS 2342 Hava Kirliliği Ölçme Metotları Yönlendirilebilir Çökelti Ölçme Cihazı Kurma ve Çalıştırma Metodu standardına göre çevre havasındaki çöken tozları toplamakta olup, örnekleme sistemi 1 taban plakası, 1 103

120 tripod ve 4 toz toplama kabından oluşmaktadır. Böylelikle, örnekleme sistemi 4 ana yönden (Kuzey, Güney, Doğu ve Batı) oluşabilecek çöken tozları toplayabilmekte ve belli bir noktadaki tozun kaynağı anlaşılabilmektedir. Toz toplama kaplarında biriken toz miktarı gravimetrik yöntemle belirlenmiştir. Her bir toz toplama sisteminde bulunan 4 kabın ortalama değeri o noktadaki toz miktarını vermektedir. Çöken toz ölçümleri 2 noktada birer aylık periyotlar halinde toplam 2 ay süre ile yapılmıştır. Hava kalitesi ölçümleri SKHKKY EK-2-h ye uygun olarak yer seviyesinden, 1,5-4,0 metre arasındaki yüksekliklerde, binadan (veya ekili alandan) en az 1,5 metre yan mesafe tutularak yapılmıştır. Çöken toz ölçümleri 2 ayrı noktada, 1 aylık periyotlarla toplam 2 ay süre ile yapılmıştır. Ölçüm sonuçları Tablo IV-45 te verilmektedir. Tablo IV-45. Çöken Toz Örnekleme Sonuçları Konsantrasyon (mg/m2-gün) Ölçüm Noktası 1. Ölçüm Noktası 2. Ölçüm Noktası A B C D A B C D Ölçüm sonuçları çöken toz parametresi için SKHKKY Ek-2, Tablo 2.2 de verilen uzun ve kısa vadeli sınır değerlerinin (UVS: 210 μg/m 3, KVS: 390 μg/m 3 ) altında kalmaktadır. Azotdioksit Tesisin kurulması planlanan sahada gerçekleştirilen NO 2 hava kalitesi ölçümleri sırasında pasif örnekleme tüpleri kullanılmıştır. SKHKKY Ek-2.g gereği hava kalitesi ölçümlerinde Pasif Örnekleme Metodu kullanılması halinde, inceleme alanlarının tepe noktaları için hesaplanan Hava Kirlenmesine Katkı Değerlerinin (HKKD) en yüksek olduğu inceleme alanında 2 (iki) ay süre için en az 4 (dört) örnekleme noktası seçilir. Aynı dönem için diğer inceleme alanlarında her bir inceleme alanı için en az 2 (iki) örnekleme noktası seçilir. Pasif örnekleme tüpleriyle NO 2 numune alma işlemleri, TS EN ,2,3 Ortam Hava Kalitesi- Gazların ve Buharların Derişimlerinin Tayini için Difüzyonla Numune Alma Cihazları- Gerekler ve Deney Metotları standartlarına uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Ölçümler sırasında kullanılan pasif örnekleme tüpleri Gradko International Ltd. den temin edilmiştir. Tüplerin analizleri yine aynı laboratuvara yaptırılmıştır. Ölçümler birer aylık periyotlarla ( ) iki aylık toplam sürede gerçekleştirilmiştir. Ölçümler için tüplerin yerleştirilmesi sırasında SKHKKY EK-2-h de belirtilen, tüplerin yer seviyesinden 1,5-4,0 metre arasındaki yüksekliklerde, binadan (veya ekili alandan) en az 1,5 metre yan mesafe tutulması şartları dikkate alınmıştır. 104

121 Tablo IV-46. NO 2 Örnekleme Sonuçları No 1. Örnekleme Noktası (696527, ) 2. Örnekleme Noktası (695048, ) 3. Örnekleme Noktası (699283, ) 4. Örnekleme Noktası (694366, ) 5. Örnekleme Noktası (696974, ) 6. Örnekleme Noktası (697489, ) 7. Örnekleme Noktası (695886, ) 8. Örnekleme Noktası (700345, ) Konsantrasyon (μg/m3) Ortalama 21,86 2,87 12,37 16,58 13,03 14,81 23,79 15,77 19,78 15,36 11,07 13,22 29,75 17,91 23,83 30,50 20,54 25,52 14,51 18,30 16,41 22,23 12,20 17,22 SKHKKY de NO 2 sınır değerleri 24 saat ve yıllık ortalama değerleri olarak verilmektedir. 24 saatlik ortalama değerler aylık ortalama değerlerden genellikle daha yüksek, yıllık ortalama değerler ise aylık ortalama değerlerden genellikle daha düşüktür. Pasif örnekleme sonucu ölçülen NO 2 kirletici konsantrasyonları SKHKKY de verilen hem UVS (60 µg/m 3 ) hem de KVS (300 µg/m 3 ) değerlerinin oldukça altındadır. Ayrıca, faaliyet sahasında ve kurulacak tesislerde toz kaynağı olan her bir ünite kapalı sistem olarak kurulacaktır. Gürültü tarih ve sayılı Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) gereğince, önerilen proje ile ilgili olarak tarihinde ölçümler yapılarak Akustik Rapor hazırlanmıştır. Bu amaçla, gürültü kaynaklarına bağlı olarak çevresel gürültü düzeyleri ile ilgili değerlendirmeler (ölçüm ve hesaplamalar) yapılmıştır. Söz konusu rapor EK 13 te sunulmaktadır. Tesisin inşaası ve işletmesi sırasında 700 m uzaklıktaki en yakın yerleşim birimi üzerindeki etkisi hesaplanmıştır. Bu değerler Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği sınır değerlerinin altında kalmaktadır. IV.2.17 Diğer Özellikler Fiziksel ve biyolojik çevrenin özellikleri ve doğal kaynakların kullanımı konusunda bu bölümde aktarılacak başka bir husus yoktur. IV.3 SOSYO-EKONOMİK ÇEVRENİN ÖZELLİKLERİ IV.3.1 Ekonomik Özellikler (Yörenin Ekonomik Yapısını Oluşturan Başlıca Sektörler, Yöre ve Ülke Ekonomisi İçindeki Yeri ve Önemi, Diğer Bilgiler) Denizli İli sanayileşme sürecini, 1960 yılında gerçekleştirilen hızlı sanayi hamlesi ile başlatmıştır. Bu tarihten sonra, Denizli nin geleneksel el sanatları olan dokumacılık, tabaklık, bakırcılık, demircilik, gibi küçük sanayiden bugünkü sanayi tesisleri doğmuştur. Bugün Denizli'de büyük çaplı pamuklu dokumaya dayalı tekstil sanayi, haddehaneler, metal sanayi, gıda sanayi, kablo ve inşaat malzemeleri sanayi, traverten ve mermer sanayi mevcuttur (Denizli Valiliği Resmi Web Sitesi, 2012) yılı nüfus sayımına göre, Denizli İli nde 12 ve daha yukarı yaştaki nüfus içinde işgücüne katılma oranı %65 olup, istihdam edilen nüfusun %53 ü ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektörlerinden 105

122 oluşan ana sektör için çalışmaktadır. İldeki ikinci ve üçüncü en önemli sektörler ise sırasıyla imalat ve toplum hizmeti sektörleri olup faal nüfusun sırasıyla yüzde %19 ve %12 si bu sektörler için çalışmaktadırlar. İl genelinden farklı olarak, proje sahasının içinde yer alacağı Honaz İlçesi nde en önemli sektör faal nüfusun %32 sinin çalıştığı imalat sektörüdür. Belirtilen sektörü, %23 ile ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektörlerinden oluşan ana sektör ve %19 ile toplum hizmeti sektörü takip etmektedir. Şekil IV-46 ve Şekil IV-47 de Denizli İli ve Honaz İlçesi ndeki faal nüfusun ekonomik faaliyete göre dağılımı sunulmaktadır. Mali kurumlar 2% Ulaştırma, haberleşme ve depolama 2% Toplum hizmeti 12% Toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller 8% İnşaat 4% Elektrik, gaz ve su 0% İmalat 19% Madencilik 0% Ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 53% Şekil IV-46. Denizli İli Ekonomik Faaliyete göre İstihdam Edilen Nüfus Kaynak: TÜİK, 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı. Mali kurumlar 3% Toplum hizmeti 19% Ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık 23% Madencilik 0% Ulaştırma, haberleşme ve depolama 6% Toptan ve perakende ticaret, lokanta ve oteller 9% İmalat 32% İnşaat 7% Elektrik, gaz ve su 1% Şekil IV-47. Honaz İlçesi Ekonomik Faaliyete göre İstihdam Edilen Nüfus Kaynak: TÜİK, 2000 yılı Genel Nüfus Sayımı. Devlet Planlama Teşkilatı (DPT) tarafından 2003 yılında tamamlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması çalışmasına göre, Denizli, ülke imalat sanayi ve gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH) oluşumuna katkılarında son dönemlerde önemli artışlar kaydedilen ve yeni/yerel sanayi odağı veya Anadolu Kaplanları olarak tanımlanan iller arasında yer almaktadır. Bununla birlikte, mevcut imalat sanayi gelişmişlik sıralamasına sonuçlarına göre, 13 üncü sıradadır. Ayrıca, Denizli İli, sosyo- 106

123 ekonomik gelişmişlik sıralamasında 1996 yılında 16 ıncı sırada yer alırken, 2003 yılında 11 nci sıraya yükselmiştir. Denizli İli, Türkiye'nin önemli bir tekstil merkezidir. Jakarlı ve düz havlu, bornoz kadife, konfeksiyon, nevresim takımları, ham ve boyalı bezler üretiminde Türkiye'nin ilk dört merkezinden birisidir. Bu ürünler direkt ve dolaylı olarak dünyanın her tarafına ihraç edilmektedir. Türkiye'nin en büyük 500 firmasından 14 ü Denizli il sınırları içerisindedir. Honaz İlçesi ise, yine DPT tarafından 2004 yılında tamamlanan İlçelerin Sosyo- Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması çalışması sonuçlarına göre, 872 ilçe içerisinde 126 ncı sırada yer almaktadır. IV.3.2 Nüfus (Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus, Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Diğer Bilgiler) Yöredeki Kentsel ve Kırsal Nüfus Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) nun 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre olan Denizli İli toplam nüfusunun si şehirlerde (%70,6), i (%29,4) ise köylerde yaşamaktadır. Denizli İli 18 adet ilçeden oluşur; Acıpayam, Akköy, Babadağ, Baklan, Bekilli, Beyağaç, Bozkurt, Buldan, Çal, Çameli, Çardak, Çivril, Güney, Honaz, Kale, Sarayköy, Serinhisar ve Tavas. Önerilen proje sahası Honaz İlçesi sınırları içerisindedir. Proje sahasının bulunduğu Honaz İlçesi nin nüfusu ise olup, toplam nüfusun u (%34,5) şehirde, i (%65,5) ise köyde yaşamaktadır. Denizli İli ve Honaz İlçesi kentsel ve kırsal nüfus verileri ve cinsiyetlere göre olan kentsel ve kırsal veriler sırasıyla Tablo IV-47 ve Tablo IV-48 de verilmiştir. Tablo IV-47 Denizli İli ve Honaz İlçesi Kentsel ve Kırsal Nüfus İl/ İlçe Adı Toplam Nüfus İl/İlçe Merkezi Belde/Köy Nüfus Yüzde (%) Nüfus Yüzde (%) Denizli İli Honaz İlçesi Kaynak: TÜİK, 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Tablo IV-48 Denizli İli ve Honaz İlçesi Cinsiyetlere Göre Kentsel ve Kırsal Nüfus İl/İlçe Merkezi Belde/Köy İl/ İlçe Adı Erkek Kadın Erkek Kadın Nüfus % Nüfus % Nüfus % Nüfus % Denizli İli , ,3 139,551 49,9 140,194 50,1 Honaz İlçesi , ,2 11,020 53,5 9,591 46,5 Proje sahasına en yakın yerleşim alanları sahanın yaklaşık 2 km güneybatısında yer alan Merkez ilçesine bağlı Pınarkent Beldesi ve sahanın yaklaşık 3 km kuzeydoğusunda yer alan Gürleyik Köyü dür.tablo IV-49 da, proje sahasının çevresinde yer alan yerleşim merkezlerinin nüfus bilgilerini özetlemektedir. 107

124 Toplam Nüfus Alartes Enerji A.Ş. Tablo IV-49. Proje Alanı Çevresinde Bulunan Yerleşim Merkezleri Nüfus Bilgileri Yerleşim Merkezi Bağlı Bulunduğu İlçe Nüfus Bilgileri Toplam Erkek Kadın Pınarkent Beldesi Merkez Kocadere Köyü Merkez Honaz Merkez Honaz Kocabaş Beldesi Honaz Kızılyer Beldesi Honaz Gürleyik Köyü Honaz Emirazizli Köyü Honaz Kaynak: TÜİK, 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı Nüfus Hareketleri; Göçler, Nüfus Artış Oranları, Diğer Bilgiler Denizli İline ait yılları arasındaki toplam nüfus Şekil IV-48 de gösterilmiştir (Kaynak: TÜİK 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı). Denizli de toplam nüfusun yılları arasında gittikçe arttığı görülmektedir. Denizli İlinin Yıllara Göre Toplam Nüfusu 955, , , , , , , , , , , , Toplam Nüfus 917, , , , ,557 Şekil IV-48 Denizli İlinin Yıllara Göre Toplam Nüfusu (Kaynak: TÜİK 2012 yılı Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS) Veri Tabanı) Denizli deki hızlı sanayi gelisimin ardından artan is imkanları ve yükselen hayat standardı ili göç veren bir il olmaktan çok, hızlı göç alan bir il konumuna gelmesine neden olmustur. Tablo IV-50 de Denizli İline ait aldığı göç, verdiği göç, net göç ve net göç hızları verilmiştir. 108

125 Tablo IV-50 Denizli İlinin Aldığı Göç, Verdiği Göç, Net Göç ve Net Göç Hızı Aldığı Göç 22,721 20,119 21,863 23,454 24,446 Verdiği Göç 22,120 21,706 23,468 23,853 21,992 Net Göç 601-1,587-1, ,454 Net Göç Hızı Ekim 2000 tarihinde uygulanan 14. Genel Nüfus Sayımına göre dönemindeki Denizli İline ait il ve ilçelere göre şehir ve köy nüfusu, yıllık nüfus artış hızı, yüzölçümü ve nüfus yoğunluğu Tablo IV-51 de gösterilmiştir. Buna göre Denizli İli nde dönemindeki yıllık nüfus artış hızı %12,4 tür. Nüfus yoğunluğu olarak ifade edilen kilometrekareye düşen kişi sayısı, il genelinde 73 ve Honaz da 49 dur. Şekil IV-49 da Denizli il merkezi ve Denizli İli ne bağlı bulunan 18 ilçeye ait şehir-köy nüfusu oranı ve nüfus yoğunluğu verilmektedir. Tablo IV-51 İlçelere Göre Şehir ve Köy Nüfusu, Yıllık Nüfus Artış Hızı, Yüzölçümü ve Nüfus Yoğunluğu, Yıllık nüfus artış hızı (%) Nüfus İl ve ilçe Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Toplam Şehir Köy Yüzölçüm (km 2 ) Yoğunluk Denizli Honaz Şekil IV-49. Denizli İli Şehir-Köy Nüfusu ve Nüfus Yoğunluğu Kaynak: TÜİK, 2000 yılı Genel Nüfus Sayım. 109

126 DPT tarafından 2003 yılında tamamlanan İllerin ve Bölgelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması ve yine DPT tarafından 2004 yılında tamamlanan İlçelerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması Araştırması çalışması sonuçlarına göre Denizli İli ortalama hanehalkı büyüklüğü 3,85 iken, Honaz İlçesi nde bu sayı 4,24 tür. IV.3.3 Yöredeki Sosyal Altyapı Hizmetleri (Eğitim, Sağlık, Bölgede Mevcut Endemik Hastalıklar, Kültür Hizmetleri ve Bu Hizmetlerden Yararlanılma Durumu) Eğitim ve Kültür Hizmetleri Denizli İl merkezinde okuma yazma bilenlerin oranı %97 dir. Proje sahasının bulunduğu Honaz İlçesi nde de okuma yazma oranı yaklaşık %97 dir. (TÜİK, 2012). Denizli İli nde bulunan Pamukkale Üniversitesi nde 10 fakülte, 4 enstitü, dört yıllık 5 yüksek okul, 8 meslek yüksekokulu ve 19 araştırma ve uygulama merkezi bulunmaktadır. Proje sahasının bulunduğu Honaz İlçesi nde ise 16 tane ilköğretim okulu, 3 tane lise bulunmaktadır (Honaz Belediyesi Resmi Web Sitesi, 2012). Sağlık Hizmetleri Denizli İli genelinde toplam 14 adet hastane, 22 adet toplum sağlığı merkezi, 108 adet aile sağlığı merkezi, 1 adet verem savaş dispanseri bulunmaktadır. Bunlardan 1 adet hastane, 1 adet toplum sağlığı merkezi ve 4 adet aile sağlığı merkezi Honaz İlçesi nde bulunmaktadır. İl genelinde mevcut yatak sayısı olup, poliklinik sayısı ve yatan hasta sayısı dur. (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011) 2010 yılı görülen bildirimi zorunlu hastalıklarda bir epidemi söz konusu değildir. Denizli İli genelinde 2007 yılı bulaşıcı hastalıkların dağılımı incelendiğinde en çok kuduz (riskli temas) vakaları ve daha sonra kabakulak vakaları görülmektedir (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2011). IV.3.4 Proje Alanı ve Yakın Çevresindeki Kentsel ve Kırsal Arazi Kullanımları Proje sahasının bulunduğu Honaz İlçesi nin toplam yüzölçümü ha olup, bunun ha ı tarım arazisi, 700 ha ı çayır-mera, ha ı orman-funda ha ı ise diğer arazilerdir (yerleşim alanı, vb.). Arazi sınıflarının dağılımı Tablo IV-52 de gösterilmektedir. Tablo IV-52. Honaz İlçesi nin Arazi Dağılımı ARAZİNİN DAĞILIMI ALAN (ha) % 1 Tarım arazisi Çayır-Mera Arazileri Orman -Funda Arazisi Diğer Araziler GENEL TOPLAM Kaynak: Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Denizli İli Tarım Master Planı, Proje sahası Denizli OSB sınırları içinde yer almaktadır. Bu alan endüstriyel kullanıma tahsis edilmiştir. 110

127 IV.3.5 Gelir ve İşsizlik (Bölgede Gelirin İşkollarına Dağılımı İşkolları İtibariyle Kişi Başına Düşen Maksimum, Minimum ve Ortalama Gelir) Honaz ilçesinde en önemli sektör faal nüfusun %32 sinin çalıştığı imalat sektörüdür. Belirtilen sektörü, %23 ile ziraat, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektörlerinden oluşan ana sektör ve %19 ile toplum hizmeti sektörü takip etmektedir. DTP tarafından yayınlanan Denizli İli Gelişmişlik Performansı (2003) na göre Denizli İli nde fert başına düşen gayri safi yurt içi hasıla 2003 yılı itibariyle TL dir yılı Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre, Denizli İli nde iş arayan ve son üç ayda bir iş bulmak için girişimde bulunanların toplam işgücü nüfusu içindeki oranı, bir başka deyişle işsizlik oranı %4,1 dir. Bu oran erkek nüfusta %4,3 iken, kadın nüfusta %3,7 dir. Honaz İlçesi nde işsizlik oranı erkek nüfusta %1,12 iken, kadın nüfusta %0,6 dır. Honaz İlçesi genelinde işsizlik oranı ise %1,72 dir. İşsizlik oranı il merkezinde ve ilçe merkezlerinde yaklaşık aynı düzeydedir. İşsizlik oranı il merkezinde %10, ilçe merkezlerinde %10,9 iken köylerde %0,8 dir. İl merkezi ve ilçe merkezlerinde kadınların işsizlik oranı, erkeklerin işsizlik oranından daha yüksek iken, köylerde erkeklerin işsizlik oranı kadınlardan daha yüksektir. İşsiz nüfusun büyük çoğunluğunu genç nüfus oluşturmaktadır. İşsiz nüfusun %61 i 30 yaşından küçüktür (TÜİK, 2000 Genel Nüfus Sayımı, Nüfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri, Denizli İli). IV.3.6 Diğer Özellikler Ulaşım Altyapısı Karayolları km 2 lik alan üzerine yerleşen Denizli nin İl sınırları içerisinde şehirlerarası ulaşım amaçlı devlet yolları toplam 430 km, il yolları toplamı 396 km dir. Denizli dahilinde 385 köy ve belde ile bunların bağlısı konumundaki 321 ünitenin ulaşımını sağlayan toplam 3632 km lik yol ağının 2601 km si asfalt, 869 km si stabilize kaplama, 73 km si tesviye ve 89 km si mutasavver yol kapsamındadır (Denizli Valiliği, İl Çevre Durum Raporu, 2010). Denizli OSB, D320 İzmir-Afyon devlet yolu üzerinde şehir merkezinden yaklaşık 18 km uzaklıkta yer almaktadır. Proje sahası OSB nin kuzey doğusunda ve Denizli- Afyonkarahisar devlet yolunun yaklaşık 600 m kuzeyindedir. Denizli sınırları içerisinde bulunan yollar 2. Bölge Müdürlüğü ne bağlıdır. Karayolları Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan 2011 Trafik ve Ulaşım Bilgileri Kitabı nda verilen karayolları haritasında proje sahasına ulaşım no lu karayolu ile sağlanmaktadır (Şekil IV-50) 111

128 Yol No Dilim No Uzunluk Otomobil Sayısı (taşıt/gün) Orta Yüklü Ticari Taşıt Sayısı (taşıt/gün) Otobüs Sayısı (taşıt/gün) Kamyon Sayısı (taşıt/gün) Kamyon+ Römork Sayısı (taşıt/gün) Toplam Taşıt Sayısı Ağıt Taşıt Yüzdesi (%) Alartes Enerji A.Ş. Şekil IV-50. Bölgenin Karayolları Haritası Kaynak: 2011 Trafik ve Ulaşım Bilgileri Kitabı, Karayolları Genel Müdürlüğü. Tablo IV-53 te proje sahasına ulaşım sağlayan yollarda ortalama günlük trafik yükü bilgileri verilmektedir. Denizli OSB karayolunun 2. diliminde yer almakta olup buradaki ağır taşıt oranı %24 olup bu oranın yüksek olmasının nedeni söz konusu karayolunun Denizli Afyonkarahisar arasında ulaşım sağlayan bir şehirlerarası karayolu olmasıdır. Tablo IV-53. Proje Sahasına Ulaşım Sağlayan Yollarda Ortalama Günlük Trafik Yükü Demiryolu Kaynak: 2011 Trafik ve Ulaşım Bilgileri Kitabı, Karayolları Genel Müdürlüğü Denizli İli nde demiryolu ulaşımı büyük üretim ve tüketim merkezleri arasında yolcu taşımacılığında kullanılan bir taşıma türüdür. Demiryolu ulaşımını tercih eden yolcu sayısı 1994 verilerine göre kişidir. Denizli İli, Devlet Demiryolları 3. Bölge Müdürlüğü ne bağlıdır. Proje sahasının kuzeybatısından devlet demiryolu geçmektedir. Ancak proje sahası OSB sınırları 112

129 içerisinde yer aldığından projenin inşaatı ve işletmesi aşamasında mevcut demir yoluna hiçbir etkisi olmayacaktır. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında mevcut karayolları kullanılacaktır. Ancak daha önceki kısımlarda detaylı olarak belirtilen tedbirlerin alınması ile karayollarına da önemli bir etki olmayacaktır. 113

130 V. PROJENİN BÖLÜM IV`TE TANIMLANAN ALAN ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ VE ALINACAK ÖNLEMLER (Bu bölümde projenin fiziksel ve biyolojik çevre üzerine etkileri, bu etkileri önlemek, en aza indirmek ve iyileştirmek için alınacak yasal, idari ve teknik önlemler A-V.1 ve B-V.2 başlıkları için ayrı ayrı ve ayrıntılı şekilde açıklanır.) V.1 A-V.I Arazinin Hazırlanması, İnşaat ve Tesis Aşamasındaki Faaliyetler, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.1.1 Arazinin Hazırlanması ve Ünitelerin İnşası için Yapılacak İşler Kapsamında (Ulaşım Altyapısı Dahil) Nerelerde ve Ne Kadar Alanda Hafriyat Yapılacağı, Bitkisel Toprak ve Hafriyat Artığı Miktarı, Hafriyat Artığı Toprak, Taş, Kum vb. Maddelerin Nerelere, Nasıl Taşınacakları veya Hangi Amaçlar için Kullanılacakları; Kullanılacak Malzemeler, Araçlar ve Makineler, Kırma, Öğütme, Taşıma, Depolama gibi Toz Yayıcı Mekanik İşlemler, Tozun Yayılmasına Karşı Alınacak Önlemler Önerilen nin proje sahası düz ve engebesiz bir yapıya sahiptir. Sahanın hazırlanması safhasında nın ve santral ile ilgili yapıların inşaatı için m 2 lik bir alanda m 3 toprak hafriyatın yapılacağı tahmin edilmektedir. Proje kapsamında nerelerde ne kadar hafriyat yapılacağı Tablo V-1 de verilmiştir. Tablo V-1. İnşaat Aşaması Hafriyat Miktarları Ünite Hafriyat Miktarı (m 3 ) Türbin Binası 6034 Atık Isı Kazanı Atık Isı Kazanı Soğutma Kulesi 1086 İdari / Sosyal Bina 8061 Su Arıtma Tesisi 1131 Diğer 2355 Toplam Arazinin hazırlanması ve proje ünitelerinin inşaası sırasında kullanılacak makine ekipman listesi aşağıda Tablo V-2 de verilmiştir. Tablo V-2. Makine-Ekipman Listesi Makine-Ekipman Adet Ekskavatör 9 Kamyon 72 Delici 2 Dozer 4 Greyder 2 Jeneratör 1 Kompresör 1 Proje kapsamında yapılacak tüm hafriyat ve depolama işlemlerinde tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, 114

131 İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacak, hafriyat malzemeleri arazide geçici biriktirilecektir. Bitkisel toprak, alt topraktan ayrı olarak toplanacak, derinliğine ve yapısına bağlı olarak kazılarak yeniden kullanılmak üzere yığılacaktır. Bitkisel toprağın depolanacağı yerin %5 den fazla eğimli olmamasına dikkat edilecek ve bitkisel toprağın saklanma sürecinde olabilecek kayıplar önlenerek, toprağın kalitesi korunacaktır. Ayrı toplanan bitkisel toprak park, bahçe, yeşil alan ve benzeri çalışmalarda tekrar kullanılacaktır. Arazi hazırlanması kapsamında yapılacak kazı çalışmalarından çıkan malzemelerin büyük kısmı dolgu malzemesi olarak yeniden kullanılacaktır. Ayrıca açılan temel ve hendekler standart yöntemler kullanılarak yeniden çıkartılan hafriyat malzemesi ile doldurulacaktır. Doldurulan toprak daha sonra temel işleri için sıkıştırılacaktır. Ayrıca toprak mümkün olduğunca peyzaj amaçlı kullanılacaktır. İnşaat aşamasında oluşacak hafriyatın inşaat sırasında tekrar değerlendirilmeyecek olan kısmı tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak toplanacak, geçici olarak biriktirilecek, taşınacak, geri kazanımı sağlanacak ve nihai olarak bertaraf edilecektir. Bu nedenle, projenin inşaat aşamasında oluşacak olan hafriyat toprağının öncelikle çevre düzenlenmesi esnasında geri kullanılması planlanmaktadır. Kalan hafriyat toprağı ise öncelikle proje sahasında geçici biriktirilecek ve Honaz Belediyesi tarafından Hafriyat Döküm Sahası olarak belirlenen Honaz İlçesi Gürlek Mahallesi Yıldırım Mezarlığı mevkiindeki hafriyat döküm sahasına bertaraf edilecektir. Hafriyat döküm sahasının proje alanına uzaklığı 4,37 km dir, hafriyat döküm sahasının koordinatları aşağıda verilmektedir. Honaz Belediyesinden hafriyat dökümü ile ilgili gerekli izinler alınmış olup izin belgesi EK 14 te verilmektedir. Tablo V-3 Hafriyat Döküm Sahası Köşe Koordinatları X Y Saha düzenlenmesi aşamasında oluşacak toplam hafriyat miktarı m 3 tür (toprak yoğunluğu 1,6 ton/m 3 alındığında ton) ve saha düzenlenmesinin yaklaşık 6 ay (180 gün) süreceği düşünülmektedir. Günlük oluşacak hafriyat miktarı ortalama 176 m 3 olacaktır ve bir kamyon 20 ton hafriyat toprağı taşıyabileceğinden dolayı günde 9 kez hafriyat döküm sahasına hafriyat toprağı taşınması gerekecektir. Ulaşım kamyonlarla sağlanacak olup ulaşım güzergahı EK 14 teki 1/ lik haritada gösterilmektedir. Hafriyat toprağı ile inşaat/yıkıntı atıklarının taşınması sırasında çevrenin kirletilmemesi, trafiğin aksatılmaması ve can ve mal emniyeti için gerekli tedbirler alınacaktır. Taşıma sırasında oluşabilecek çevresel kirlenmeyi önlemek amacıyla araçların üzerleri uygun malzemeyle kapatılacaktır. Araçlara kapasitenin üzerinde yükleme yapılmayacak ve araçlar tekerleklerinde olabilecek çamur ve benzeri kirlilik temizlendikten sonra trafiğe çıkartılacaktır. İnşaat aşamasında oluşabilecek toz emisyonlarının potansiyel kaynakları; hafriyat, saha içinde asfaltlanmamış yollar üzerinde taşımacılık ve hafriyat toprağının geçici olarak biriktirilmesi sonucu oluşan yığınlardır. Projenin inşaatı sırasında yükleyici ve ekskavatör gibi toprak kaldırıcı ve kazıcı ekipmanları, vinç, hava kompresörü ve hazır beton kamyonları kullanılacaktır. Projenin inşaatı sırasında tesis için yollar haricinde yol yapılması gerekmeyecek ve alandaki mevcut yollar kullanılacaktır. Sahaya ulaşımın 115

132 sağlanacağı yollar asfaltla kaplı olduğundan inşaat sırasında taşımacılık faaliyeti sonucu meydana gelecek toz emisyonları ihmal edilebilir düzeyde olacaktır. Toz Miktarı Hesabı Saha düzenlenmesi aşamasında oluşacak toplam hafriyat miktarı m 3 tür (toprak yoğunluğu 1,6 ton/m 3 alındığında ton). Saha düzenlenmesinin yaklaşık 6 ay (180 gün) süreceği düşünülmektedir. Saha düzenlenmesi sırasında toz oluşumuna neden olacak başlıca aktiviteler; sökme, yükleme, nakliye ve boşaltma işlemleridir. Sökme İşlemleri Toz emisyonu = ton * 0,0125 kg toz /ton / (6 ay * 30 gün/ay * 8 saat/gün) = kg/saat Yükleme İşlemleri Toz emisyonu = ton * 0,005 kg toz /ton / (6 ay * 30 gün/ay * 8 saat/gün) = 0,11 kg/saat Nakliye İşlemleri Toz emisyonu = ton / (6 ay * 30 gün/ay * 8 saat/gün * 20 ton/sefer) * 0,35 kg toz/araç-km * 1 km = 0,385 kg/saat Boşaltma İşlemleri Toz emisyonu = ton * 0,005 kg toz /ton / (6 ay * 30 gün/ay * 8 saat/gün) = 0,11 kg/saat Toplam Toz Emisyonu Toz emisyonu = 0,275 kg/saat + 0,11 kg/saat + 0,385 kg/saat + 0,11 kg/saat =0,88 kg/saat Hesaplamalar sonucunda oluşacağı öngörülen 0,88 kg/saat lik toz miktarı tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan SKHKKY Ek-2 de verilen ve model gereksinimini belirleyen toz emisyon sınır değeri olan 1 kg/saat değerinin altındadır. Bu nedenle arazi hazırlama çalışmalarından kaynaklanacak toz emisyonlarının yer seviyesindeki konsantrasyon değerlerinin tahmin edilmesi amacıyla çöken toz ve PM 10 modellemeleri yapılmamıştır. 116

133 V.1.2 Arazinin Hazırlanması Sırasında ve Ayrıca Ünitelerin İnşasında Kullanılacak Maddelerden Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Toksik Olanların Taşınımları, Depolanmaları, Hangi İşlem için Nasıl Kullanılacakları, Bu İşler İçin Kullanılacak Alet ve Makineler Hafriyat sırasında herhangi bir patlatma işlemi gerçekleşmeyecektir. Hafriyat sırasında kullanılacak ekipman ve araçlar için yakıt olarak mazot ve benzin kullanılacaktır. Araçların yakıtları mevcut akaryakıt istasyonlarından temin edilecektir. İnşaat sahasında yakıt depolanmayacaktır. İnşaat sırasında kullanılacak yakıt türleri ve miktarları ile ilgili bilgiler Bölüm V.1.10 da verilmiştir. İnşaat sırasında çeşitli yapı ve ünitelerin boyanması için gerekli su ve kimyasal bazlı boyalar ve çözücüler kullanılacaktır. Söz konusu maddeler kendi orijinal kutu, bidon veya varillerinde depolanacak ve şantiyede betonarme zemin üzerinde yağmurdan korunaklı bir depo içinde korunacaklarıdır. Kullanılmış kutu, bidon ve variller tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik in EK-IV Atık Listesinde atık kodu ile Tehlikeli maddelerin kalıntılarını içeren ya da tehlikeli maddelerle kontamine olmuş ambalajlar (M) Muhtemel Tehlikeli Atık olarak tanımlanmaktadır. Dolayısıyla söz konusu atıkların bahsi geçen Yönetmeliğe göre tehlikelilik özelliklerinin belirlenmesi amacıyla analizleri yapılacak ya da tehlikeli atık olarak değerlendirilerek Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uygun olarak toplanacak, geçici depolanacak, geri kazanım ve/veya bertaraf edilecektir. Ayrıca söz konusu atıkların taşınması sırasında tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Karayolunda Taşınmasına İlişkin Tebliğ hükümlerine uyulacaktır. İnşaat sırasında kaynak yapımında kullanılan oksijen, azot, argon gibi gazlar olacak ve bu gazlar metal silindirlerde muhafaza edilecektir.hidrolik yağlar ve çözücüler yanıcı olmalarına rağmen uygun şekilde taşınmaları, depolanmaları ve kullanılmaları durumda gerek çalışanlar ve gerekse çevre için bir etki ve tehlike yaratmayacaktır. Bu bahsedilenlerin dışında inşaat sırasında patlayıcı, parlayıcı, tehlikeli ve toksik maddeler kullanılmayacaktır. Bu maddelerin güvenli bir şekilde nakledilmesi, depolanması ve kullanılması tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Patlayıcı, Parlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışacak İş Yerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük ile belirtilen esaslara uygun olarak yapılacaktır. Proje nin inşaat faaliyetleri esnasında oluşabilecek atık yağlar, kullanılan makine ve ekipmandan kaynaklanabilecek atık motor yağları ile sınırlıdır. Motor yağı değişimi kesinlikle faaliyet alanında yapılmayacak, motor yağ değişimleri yetkili servislerde yaptırılacaktır. İnşaat döneminde oluşacak atık yağlar, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında yetkilendirilmiş kuruluşlara verilecektir. V.1.3 Zemin Emniyetinin Sağlanması için Yapılacak İşlemler (Taşıma Gücü, Emniyet Gerilmesi, Oturma Hesapları) Önerilen proje sahasında yaptırılan ön jeolojik-jeoteknik çalışmalar sırasında santral zeminini oluşturan ana kayanın beyaz-gri renkli traverten biriminden oluştuğu ve bu birimin kalınlığının 30 m den fazla olduğu tespit edilmiştir. Sondaj çalışmalarından elde edilen kaya örnekleri üzerinde gerçekleştirilen tek eksenli basınç deneylerine dayanarak, Deprem Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik e göre zemin grubu B1, yerel zemin sınıfı ise Z2 olarak belirlenmiştir. Laboratuvar sonuçlarına göre tek eksenli basınç değerleri 571 kpa ile 3875 kpa arasında değişmektedir (bkz. Bölüm IV.2.2). 117

134 Sahada gerçekleştirilen sondajlar sırasında 30 m derinliğe kadar inilmiş ve yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Bu sebepten dolayı sıvılaşma olasılığı göz önüne alınmamıştır. Temel için gerekli zemin parametreleri EK 15 te verilen Ön Jeoteknik Çalışma Raporu nda sunulmuştur. Temel inşaatı sırasında bu zemin parametreleri kullanılacaktır. Yapılan ön jeolojik ve jeoteknik çalışmalar proje alanında yapılaşmaya uygun olduğunu göstermiştir. Zemin Emniyet Gerilmesi Hesapları İnceleme alanında yer alan zemin için genel bir fikir edinme açısından taşıma kapasiteleri ve emniyetli taşıma gücü değerleri aşağıda hesaplanmıştır. SPT vuruşları sadece 3,00 m ye kadar devam eden dolgu zemin üzerinde yapılabilmiş ve bu derinlikten sonra da 50 vuruş değerinin üzerinde olacağından uygulanamamıştır. Bu nedenle zemin emniyet gerilmesi hesaplarında tek eksenli basma dayanımı sonuçları kullanılmıştır. Tek Eksenli Basınç Dayanımı Sonuçlarına Göre Geoteknik Hesaplamalar İnceleme alanındaki traverten biriminden alınan karot numuneleri üzerinde tek eksenli basma dayanımı testi yapılmıştır. Yapılan tek eksenli basma deney sonuçlarına göre min. dayanım 5,71 kgf/cm2 - max. dayanım 40,98 kgf/cm2 olarak belirlenmiştir. SK 1 için ortalama dayanım 11,96 kgf/cm2 SK 2 için ortalama dayanım 21,02 kgf/cm2 SK 3 için ortalama dayanım 21,39 kgf/cm2 olarak hesaplanmıştır. Kayaların ortalama tek eksenli basma dayanımı değerleri kullanılarak taşıma gücünün bulunmasında Hoek-Brow un bağıntısı (Demirel,1997 ) kullanılmıştır. EK 15 te verilen Ön Jeoteknik çalışmada oturma hesapları verilmiştir. EK 16 da ise açılan sondaj loglarının fotoğrafları verilmektedir. V.1.4 Taşkın Önleme ve Drenaj İle İlgili İşlemlerin Nerelerde ve Nasıl Yapılacağı Önerilen proje sahası taşkına meyilli bir arazi üzerinde bulunmamaktadır. Önerilen proje sahasının yakınlarında akarsu bulunmadığından dolayı sahanın taşkından etkilenmesi beklenmemektedir. Bu nedenden taşkın tehlikesi önerilen proje alanı için söz konusu değildir ve herhangi bir selle mücadele çalışması yapılmayacaktır. Toprak erozyonunu ve hafriyat alanlarında yağmur sularının birikmelerini en aza indirecek inşaat teknikleri tercih edilecektir. Sahanın düzlenmesi ve maddelerin istiflenmesi, sahadaki üst toprak kısmının potansiyel erozyon tehlikesini en aza indirecek teknikler kullanılarak gerçekleştirilecektir. Proje sahasındaki yağmur suyunu toplamak için drenaj kanalları oluşturulacak ve bu kanallar aracılığı ile toplanacak yağmur suları Denizli OSB nin mevcut yağmur suyu kanalına bağlanacaktır. Ayrıca inşaat faaliyetlerinde kullanılacak olan kimyasallar ve hammaddelerin yağmur sularına maruz kalmalarını en aza indirmek için önlemler alınacaktır. İnşaat sırasında kullanılacak kimyasal malzemeler ve inşaat araçlarını muhafaza etmek için özel kademelenmiş alanlar oluşturulacaktır. İnşaat ile ilgili hammadde ve kimyasalların yağışa maruz kalmalarını engellemek için gerekli önlemler alınacaktır. 118

135 V.1.5 Proje Kapsamındaki Su Temini Sistemi ve Planı, Suyun Temin Edileceği Kaynaklardan Alınacak Su Miktarı, Özellikleri, Nereden ve Nasıl Temin Edileceği, Ortaya Çıkan Atık Suyun Miktar ve Özellikleri, Nasıl Arıtılacağı ve Nereye Deşarj Edileceği, Alınacak Önlemler, (İnşaat ve İşletme Aşaması İçin Proses, İçme ve Kullanma Suyu ile İlgili Su Yönetim Planı Hazırlanması, Su Temininin Yetersizliği Durumunda Ne Yapılacağına İlişkin Açıklama) Projenin inşaat aşamasında; personelin kullanım ihtiyaçları, beton karıştırma, su ekipmanlarının yıkanması ve toz emisyonlarının önlenmesi gibi faaliyetlerden kaynaklı su tüketimi olacaktır. Tesisin inşaatı sırasındaki su ihtiyacının, mevcut Denizli OSB su şebekesinden temin edilmesi planlanmaktadır. Personelden kaynaklı günlük su tüketimi, inşaat aşamasında çalışacak 400 kişi için, kişi başı su tüketim miktarı 150 L/kişi-gün alınarak (Benefield, L., Randall,C., 1980) aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır: 0,15 m 3 /kişi-gün x 400 kişi = 60 m 3 /gün İnşaat aşamasında beton karıştırma, su ekipmanlarının yıkanması ve toz emisyonlarının önlenmesi gibi faaliyetlerden kaynaklı su tüketiminin 10 m 3 /gün ü geçmesi beklenmemektedir. Kullanılacak olan bu suyun OSB nin mevcut su şebekesinden temin edilmesi planlanmaktadır. Bu miktar OSB nin mevcut su sistemine ek bir yük getirmeyecektir. İnşaat sırasında içme suyu damacana suyu alınarak sağlanacaktır. İnşaat aşamasındaki başlıca atıksu kaynağı personelden kaynaklı evsel atıksu olacaktır. Personelin kullandığı suyun tamamının atıksuya dönüşeceği varsayımı ile inşaat aşamasında oluşacak atıksu miktarı yaklaşık 60 m 3 /gün olacaktır. Evsel atıksuyun, şantiye binalarındaki pissu hatlarının doğrudan Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisine bağlanmasıyla arıtılması sağlanacaktır. Evsel atıksu deşarjı için bağlantı belgesi alınacak ve Denizli OSB tarafından belirlenen deşarj standartlarına uyulacaktır. İşletme aşamasında söz konusu elektrik enerjisi üretim tesisinde hava soğutmalı olacağından, proses amaçlı su kullanımı en az seviyede olacaktır. Projenin su ihtiyacı, Atık Isı Kazanı blöfleri, deminerilizasyon sistemi rejenerasyon suları, türbin yıkama gibi operasyonlardan kaynaklanabilecek kısıtlı seviyede su kullanımı ve personelden kaynaklanacak evsel su kullanımı ile sınırlı kalacaktır. İşletme aşamasında personelden kaynaklı günlük su tüketimi ise, işletme aşamasında çalışacak 50 kişi için, kişi başı 150 L/kişi-gün alınarak (Benefield, L., Randall,C., 1980) aşağıdaki şekilde hesaplanmıştır: 0,15 m 3 /kişi-gün x 50 kişi = 7,5 m 3 /gün Personelden kaynaklı günlük su tüketimi yaklaşık 7,5 m 3 olacaktır. Proje kapsamında, tesisten kaynaklı 20 m 3 /saat su ihtiyacı olacaktır. Su ihtiyacının Denizli OSB den karşılanabileceğine dair yazı EK 17 de verilmiştir. İçme suyu kalitesinde alınacak su sadece filtrasyon işleminden geçirilip Demineralizasyon işlemine tabii tutulacaktır. İnşaat aşamasında da olduğu gibi, işletme aşamasında oluşacak atıksular Denizli OSB atıksu arıtma sistemine verilecektir. Konu ile ilgili Denizli OSB den görüş alınmıştır (bkz. EK 11). Tesisin işletme aşamasındaki faaliyetleri sonucu oluşacak endüstriyel atık su miktarları Tablo V-4 te verilmiştir. 119

136 Tablo V-4 Endüstriyel Atıksu Miktarları Atıksu Miktarı Deminerilizasyon Tesisi 2,5 Su Buhar Çevrimi 0,3 HRSG Blöf Tankı 6,95 Çıkış Suyu Arıtma Tesisi 1,82 Kimyasal Arıtma Sistemi 5 Denizli OSB Atıksu arıtma tesisi deşarj suyu, 2872 Sayılı Çevre Kanunu na bağlı SKKY de sektörel bazlı deşarj tablolarından Tablo 19 (Karışık Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler) kapsamındadır. Denizli OSB arıtılmış su çıkış parametreleri Denizli Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nce alınan numunelerin analizi yaptırılarak SKKY Tablo 19 parametreleri ile karşılaştırılması yoluyla kontrol edilmektedir. Bu deşarj standartlarında ilaveler ya da değişiklikler olması durumunda, işletmeden kaynaklanabilecek kirlilik parametrelerinin istenilen değerlere düşürülmesi için ön arıtmanın Denizli OSB tarafından talep edilmesi durumunda, gerekli yükümlülükler yerine getirilecektir. İşletme aşamasında oluşacak endüstriyel atıksuyun T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan yeterlilik belgesine sahip laboratuvarlarda analizleri yaptırılacaktır. Sonuçların Denizli OSB Müdürlüğü Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nin giriş standartlarının üzerinde olması durumunda, atıksular ön arıtmadan geçirilerek istenilen değerler sağlanacaktır. Faaliyetin inşaat ve işletme aşamalarında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayınlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği hükümleri gereği kirliliğe yol açan faaliyetlerden kaçınılacak ve Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır. V.1.6 Hammadde Ürün ve Kimyasal Maddelerin Taşınması ve Depolanması Projesinin işletme aşamasında bazı kimyasal maddelerin taşınması, bulundurulması ve kullanımı söz konusu olacaktır. Santralin işletimi sırasında kullanılacak bu kimyasal maddeler; yakıt, dizel yakıt, yağlayıcı maddeler ve su arıtımı için gerekli endüstriyel kimyasalları içermektedir. Tesisin işletimi için gerekli diğer zararlı maddeler, su arıtımında ve kompresör bıçaklarının yıkanmasında kullanılacak kimyasallar, demineralizasyon kimyasalları ve çeşitli ünitelerin temizlenmesi ve boyanması için kullanılacak olan kimyasallardır. Ürün olarak üretilen elektrik enerjisi de den ulusal elektrik şebekesine yüksek gerilim seviyesinden, yaklaşık 3 km uzunluğundaki iletim hatları vasıtasıyla iletilecektir. En yakın trafo merkezi Denizli OSB nin batı sınırında yer alan Denizli IV 380/154/33 kv dır. Kimyasal maddelerin santral sahasına kapalı ve korumalı kamyonlar ile taşınması ve tecrübeli personel tarafından kullanılması planlanmıştır. Kimyasal maddeler toplum sağlığını tehlikeye atmamak için kapalı ve geçirimsiz zemine sahip depolarda saklanacaktır. Bütün depolama tankları içeriklerine göre isimlendirilecek ve buna uygun etiketlenecektir. Kimyasal maddelerin depolanacağı binalar tüzüğe uygun olarak betonarme olarak inşa edilecektir. Depolama tesisinde herhangi bir sızıntı olasılığına karşı bir nötralizasyon havzasına derin kanallarla bağlanacak ve kapalı bir sistemle deşarj sistemine bağlanacaktır. Bu maddelerin güvenli bir şekilde kullanılması, depolanması ve nakledilmesi sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Patlayıcı, Parlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışacak İş Yerlerinde ve 120

137 İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük ile belirtilen esaslara uyulacaktır. Kimyasal maddeler ile temas halinde olacak personelin Kişisel Koruyucu Donanım kullanımı şart koşulacaktır. Alartes Enerji A.Ş. söz konusu kimyasalların kullanım işlemlerinin tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümlerine uygun olmasını sağlayacaktır. V.1.7 Proje Kapsamındaki Soğutma Sisteminin Yapısı, Soğutma Suyu Alma ve Deşarj Yapılarında Kullanılacak Malzemeler, Soğutma Suyu Deşarjı, Soğutma Suyu Sistemi ile İlgili Yapıların İnşaatı Sırasında Alınacak Önlemler Konvansiyonel soğutma yöntemleri aşırı derecede suya bağımlı proseslerdir. Bir kez (Once-through) soğutmalarda büyük doğal su kaynaklarına (deniz ya da ırmak) ihtiyaç duyulmaktadır ve kullanılan sudaki atık ısı deşarj edildiği kaynakta termal kirlilik meydana getirmektedir. Buharlaşmalı (ıslak) soğutma kuleleri ilave suya ihtiyaç duymakta ve bu sistemde çevre için sakıncalı olabilecek buhar deşarjı söz konusu olabilmektedir. Kuru soğutma sistemlerinin kullanımı soğutma suyunun kullanımını tamamen ortadan kaldırmaktadır. Kuru soğutma sistemleri çevreye sadece ılık ve temiz hava salmakta ve çevreye zarar vermemektedir. Bu etmenler düşünülerek, su soğutmalı ve hava soğutmalı sistemlerin getiri ve götürüleri incelendikten sonra de hava soğutmalı sistem kullanılmasına karar verilmiştir. V.1.8 Doğal Gaz Boru Hattına Yakınlığı (Mesafesi), Etkileşimi, Doğal Gaz Boru Hattı Yapılması İçin Gerekli Olan İşlemler Denizli İli sınırları içerisinde mevcut doğal gaz rezervi yoktur. Santralde yakıt olarak kullanılacak olan doğal gazın, Denizli OSB sınırları içinde yer alan ve santral sahasından yaklaşık 100 m uzaklıkta bulunan BOTAŞ a ait A Tipi RMS istasyonundan sağlanması planlanmaktadır. Doğalgaz boru hattı yapımı için gerekli izin ve onaylar ilgili kurumlardan alınacaktır. Boru hattının yapımında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Boru Hatları ile Petrol Taşıma A.Ş. Genel Müdürlüğü (Botaş) Ham Petrol ve Doğal Gaz Boru Hattı Tesislerinin Yapımı ve İşletilmesine Dair Teknik Emniyet ve Çevre Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. V.1.9 Arazinin Hazırlanmasından Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşler Sonucu Meydana Gelecek Katı Atıkların Cins ve Miktarları (Atık Lastik, Atık Pil ve Akümülatörler, Tıbbi Atıklar v.s gibi), Bu Atıkların Nerelere Taşınacakları veya Hangi Amaçlar İçin Kullanılacakları Önerilen projenin arazi hazırlanması ve inşaatı boyunca oluşacak katı atıklar aşağıda belirtilmiştir: Tehlikeli Atıklar İnşaat süresinde oluşabilecek tehlikeli atıklar; kutu, bidon, varil, yağlı bezler, boya tiner atıklarıdır. Tehlikeli atıklar, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olarak toplanacak, geçici depolanacak, geri kazanım ve/veya bertaraf edilecektir. Bu şekilde proje sahası ve çevresindeki toprak ve su ortamlarına zarar vermesi engellenecektir. Ayrıca, söz konusu 121

138 atıkların taşınması sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Karayolunda Taşınmasına İlişkin Tebliğ hükümlerine uyulacaktır. Önerilen tesisin inşaatı ve işletimi sırasında tesiste ilk yardım odası veya revir inşa edilmeyecek olduğundan tıbbi atık oluşumu söz konusu değildir. Denizli OSB nin sınırları içerisinde Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri Organize Sanayi Bölgesi Polikliniği hizmet binası 11 Mart 2014 tarihi itibariyle iç hastalıkları, psikiyatri, kulak burun boğaz, kadın hastalıkları, göz hastalıkları, ortopedi, fizik tedavi, diş, aile hekimliği, acil, radyoloji, laboratuvar konularında hizmet vermeye başlamıştır. Önerilen santralin inşaat ve işletme aşamalarında söz konusu poliklinikten hizmet alınması planlanmaktadır. Denizli OSB den alınan ve Pamukkale Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastaneleri Organize Sanayi Bölgesi Polikliniği nin Denizli OSB deki tesislere hizmet verdiğini belirten yazı EK 18 de verilmektedir. Tehlikesiz Atıklar Projenin inşaat aşamasında oluşması beklenen tehlikesiz atıklar; sac ve metal parçaları, kutular, kereste, kağıt, plastik, cam vb. dir. İnşaat süresince oluşabilecek tehlikesiz atıkların toplanması, ayrılması, geçici depolanması ve geri kazanılmasının tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği uyarınca gerçekleştirilecek, söz konusu atıkların bahsi geçen tebliğ kapsamında izin almış tehlikesiz atık toplama-ayırma tesisleri veya çevre lisansı bulunan tehlikesiz atık geri kazanım tesislerine gönderilecektir. Geri kazanımı mümkün olmayan tehlikesiz atıklar ise Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğin Ek II-A sı kapsamında belirtilen yöntemlerden biriyle bertaraf edilecektir. Ambalaj Atıkları Proje sahası organize sanayi bölgesinde olduğundan, projenin inşaat aşaması sırasında çıkabilecek ambalaj atıkları diğer atıklarla karıştırılmayıp tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği uyarınca çevre kirliliğine yol açmayacak şekilde ayrı biriktirilerek ambalaj atıklarının oluştuğu noktada çevre lisanslı/ geçici faaliyet belgeli toplama ayırma tesislerine veya belediyenin toplama sistemine verilecektir. Hafriyat Atıkları İnşaat aşamasında oluşması beklenen hafriyat toprağı tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ne uygun olarak toplanacak, geçici olarak biriktirilecek, taşınacak, geri kazanımı sağlanacak ve nihai olarak bertaraf edilecektir. Bu nedenle, projenin inşaat aşamasında oluşacak olan hafriyat toprağının öncelikle çevre düzenlenmesi esnasında geri kullanılması planlanmaktadır. Kalan hafriyat toprağı ise Honaz Belediyesi tarafından Hafriyat Döküm Sahası olarak belirlenen Honaz İlçesi Gürlek Mahallesi Yıldırım Mezarlığı mevkiindeki hafriyat döküm sahasına bertaraf edilecektir. Honaz Belediyesinden konu ile ilgili gerekli izinler alınmış olup Ek 16 da verilmiştir. Atık Yağlar ve Piller Projenin inşaatı sırasında buldozer ve kazı makinesi gibi toprak kaldırıcı ve kazıcı ekipmanları, vinç hava kompresörü ve hazır beton kamyonlarının kullanılmasını planlanmaktadır. Belirtilen ekipmanların bakımları, yakıt ikmalleri ve yağ değişimlerinin proje sahası dışında, izinli tesislerde yapılması planlanmaktadır. Dolayısıyla, proje sahası içerisinde belirtilen işlemlerden kaynaklı atık oluşması beklenmemektedir. 122

139 İnşaat aşamasında oluşacak atık yağlar tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, atık pil ve bataryalar ise tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği uyarınca toplanacak, geçici depolanacak, geri kazanılacak ve/veya bertaraf edilecektir. Söz konusu atıkların taşınması sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atıkların Karayolunda Taşınmasına İlişkin Tebliğ hükümlerine uyulacaktır. Evsel Katı Atıklar Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) nun hazırlamış olduğu bölgesel istatistiklere göre 2012 yılında Denizli İli nde kişi başına üretilen günlük ortalama katı atık miktarı 1,05 kg dır. Bu istatistik baz alınarak, inşaat aşamasında aynı anda çalışacak kişi sayısının en fazla 400 kişi olacağı düşünüldüğünde oluşacak katı atık miktarı; 420 kg/gün olacaktır. Oluşacak evsel nitelikli atıklardan değerlendirilebilir olanlar (plastik, cam, kağıt vb.) kaynağında ayrı toplanacak, biriktirilecek ve geri kazanımı sağlanacaktır. Geri kazanımı mümkün olmayan atıklar ise ağzı kapalı sıhhi çöp bidonlarında biriktirilecek, düzenli aralıklarla ilgili belediyenin çöp depolama alanına iletilmesi sağlanacaktır. Katı atıkların yönetimi konusunda, tarih ve sayılı Resmî Gazete de yayımlanan Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında proje sahasında ve çevresinde bulunan sürekli veya mevsimlik akış gösteren dere yataklarına katı veya sıvı atık atılmayacak, veya malzeme doldurulmayacaktır. Bunun yanında dere yataklarından malzeme temin edilmeyecek ve derelerin doğal akışlarını değiştirebilecek herhangi bir etki olmayacaktır. V.1.10 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yapılacak İşlerde Kullanılacak Yakıtların Türleri, Tüketim Miktarları, Oluşabilecek Emisyonlar Önerilen projenin inşaat aşaması yaklaşık 24 ay sürecektir. İnşaat faaliyetleri süresince yakıt tüketimine sebep olacak ekipmanlar, ağır iş makineleri,,şantiye alanına mal ve yük getiren özel ağır vasıtalar, ve servis otobüsleri olup, sözü edilen ekipmanlar genelde yakıt olarak mazot kullanacaklardır. Benzin sadece üst yöneticilerin kullanacakları özel araçlarda kullanılacaktır ve bundan dolayı da ihmal edilebilir miktarda olacaktır. Oluşacak emisyonun kükürtdioksit (SO 2 ), azotoksitler (NO x ), karbonmonoksit (CO), partiküler madde (PM 10 ) ve toplam organik karbon/uçucu organik karbon gibi maddelerden oluşması beklenmektedir. İnşaat faaliyetinin sürekli olmayacak olması ve faaliyetten kaynaklanacak emisyonun alan dışına seyrelerek taşınmasından ötürü, araçlardan kaynaklı emisyonların yerel hava kalitesini olumsuz yönde etkilemeyecektir. İnşaat sırasında kullanılacak elektrik için OSB nin mevcut sisteminden faydalanılacak olmasından dolayı sahada jeneratör kullanılmayacaktır. İnşaat dönemi hava emisyonlarının sadece iş araçlarından kaynaklanacaktır. İnşaat dönemindeki günlük toplam yakıt tüketiminin yaklaşık 400 L olacağı öngörülmektedir. İş makinelerinin günde 8 saat çalışacağından dolayı saatte tüketilecek mazot miktarı yaklaşık 50 litre olacaktır. Dizel araçlardan kaynaklanan emisyon miktarlarını hesaplamada USEPA AP-42 Emisyon Faktörleri kullanılmıştır. Buna göre, inşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanması beklenen emisyon miktarları her bir kirletici için hesaplanmış ve sonuçlar Tablo V-5 te sunulmuştur. 123

140 Tablo V-5. Dizel Araçlardan Kaynaklanan Emisyon Miktarları Kirletici Hesaplanan Toplam Emisyon Miktarı (kg/sa) Azot Oksitler (NO x) 3,01 Karbonmonoksit (CO) 0,65 Kükürt Oksitler (SO x) 0,19 Toz 0,21 Toplam Organik Karbon (TOC) 0,24 Önerilen santralın inşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanacak emisyon miktarları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY Ek-2, Tablo 2.1 de verilen ve model gereksinimini belirleyen Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için kütlesel debi değerleri ile karşılaştırıldığında (Tablo V-6) hesaplanan değerlerin sınır değerlerin altında olduğu görülmüştür. Bu nedenle kirletici dağılımı modelleme çalışması yapılmamıştır. Tablo V-6. Baca Dışındaki Yerlerden Oluşacak Emisyonlara Ait Kütlesel Debiler Kirletici Sınır Değer (kg/saat) Azot Dioksit [NO x (NO 2 cinsinden)] 4 Karbon Monoksit 50 Kükürt Dioksit 6 Toz 1,5 Toplam Organik Karbon (TOC) - Kaynak: SKHKKY, Ek-2, Tablo 2.1. V.1.11 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Açılmasına Dek Yapılacak İşler Nedeni ile Meydana Gelecek Vibrasyon, Gürültünün Kaynakları ve Seviyesi, Kümülatif Değerler, Çevresel Gürültü nün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ne göre Akustik Raporun Hazırlanması, ( Adresinde Bulunan Akustik Formatının Esas Alınması) tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY) gereğince, önerilen proje ile ilgili olarak tarihinde yapılan ölçümler sonucunda Akustik Rapor hazırlanmıştır. Gürültü kaynaklarına bağlı olarak çevresel gürültü düzeyleri ile ilgili ölçümler ve değerlendirmeler gerçekleştirilmiştir. Söz konusu rapor EK 13 te sunulmaktadır. Projenin inşaat aşaması gündüz saatlerinde (07:00 19:00) gerçekleştirilecek olup inşaat süresince kullanılacak ekipmanlar ve bu ekipmanlara ait özellikler EK 13 te verilen Akustik Raporda belirtilmiştir. Projeye en yakın yerleşimin olduğu binanın, proje alanına 700 m uzaklıkta olduğu belirlenmiştir. Proje kapsamında inşaat faaliyetlerinde kullanılacak makine ve ekipmanların aynı zamanda ve aynı yerde çalıştığı varsayılarak en olumsuz şartlarda ortaya çıkacak eşdeğer gürültü düzeyleri Tablo V-7 da verilmiştir. Tablo V-7. En Yakın Yerleşim Yerinde Ölçülen ve Hesaplanan Gürültü Seviyesi (db(a)) Mesafe L gündüz (db(a)) 50 79, , ,27 124

141 300 63, , , , ,23 Tablo V-7 ya göre projenin inşaat faaliyetleri süresince 700 m mesafedeki en yakın yerleşim yerinde hesaplanan 56,23 db(a), ÇGDYY Madde 23, Tablo 5 de belirtilen 70 db(a) lık sınır değerlerin altında kalmaktadır. Yapılan hesaplamalar tüm inşaat alanlarında aynı anda çalışma yapılacağı ve tüm gürültü kaynaklarının hepsinin aynı anda çalışacağı düşünülerek yapılmıştır. Ancak tesisteki inşaat çalışmaları süresince makinelerin tümü hiçbir zaman aynı anda çalıştırılmayacaktır. Bu nedenle, yapılan ölçümlerin ve hesaplamaların sonucunda da görüldüğü gibi, inşaat faaliyetlerinden kaynaklanacak gürültünün çevresindeki yerleşimleri olumsuz yönde etkilemesi söz konusu değildir. Proje alanında ve alanına en yakın yerleşim yeri sınırında gündüz, akşam ve gece zaman dilimlerinde arka plan gürültü ölçümleri yapılmıştır. Arka plan gürültü ölçüm değerleri Tablo V-8 de verilmiştir. Tablo V-8 Arka Plan Gürültü Ölçüm Değerleri ve Ölçüm Noktaları No Ölçüm Tarihi Ölçüm Süresi (dk) L eq Gündüz L eq Akşam L eq Gece Ölçüm Noktası ,5 50,2 44,0 Proje Alanı 1. Nokta ,1 45,3 35,6 Proje Alanı 2. Nokta ,8 51,7 48,7 En Yakın Konut Önü 1. Nokta ,9 40,7 40,3 En Yakın Konut Önü 2. Nokta Arka plan gürültü ölçüm sonuçlarına göre, proje alanı ÇGDY Yönetmeliği nin 27. Maddesinde belirtilen gürültüye maruz kalma kategorilerinden Kategori A kapsamına girmektedir. Kategori A (Lgündüz cinsinden < 55 dba) Alanı: Planlama kararlarında gürültüye çok hassas mevcut veya planlanan kullanımlar göz önüne alınarak sessizliği koruyacak şekilde gürültüye karşı tedbirler alınır. Bu kategorinin en üst seviyesindeki gürültü rahatsızlık verici derecede değildir. Projenin inşaat aşamasında oluşacak gürültü ile ilgili hesaplamalar ve detaylar EK 13 te sunulan Akustik Raporda detaylandırılmıştır. İnşaat aşamasında gürültünün sınır değerleri aşması durumunda gürültünün kaynakta kontrol altına alınması, ses kaynağından yayılan ses gücünün düşürülmesi için gelişen teknoloji imkanlarından yararlanılarak faaliyet alanında kullanılacak iş makinelerinin ses gücü düzeylerinin minimuma indirilmesi sağlanacaktır. V.1.12 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Elden Çıkarılacak Tarım Alanlarının Büyüklüğü, Bunların Arazi Kullanım Kabiliyetleri ve Tarım Ürün Türleri Proje sahası Denizli OSB de yer almaktadır. Saha mevcut durumda tarımsal herhangi bir amaçla kullanılmamaktadır. Bu nedenle arazinin temini için tarım alanlarının elden çıkarılması ya da tarımsal ürün kaybı gibi durumlar söz konusu olmayacaktır. Denizli Valiliği İl Gıda, Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü görüşünde, değerlendirmeleri sonucu tesisin kurulacağı alanın Denizli OSB sınırları içerisinde olduğundan 5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanununun kapsamı dışında 125

142 olan yerlerden olduğu belirtilmiştir. Gıda, Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü nün söz konusu görüşü EK 19 da sunulmaktadır. V.1.13 Arazinin Hazırlanması ve İnşaat Alanı için Gerekli Arazinin Temini Amacıyla Kesilecek Ağaçların Tür ve Sayıları, Meşcere Tipi, Kapalılığı, Kesilecek Ağaçların Bölgedeki Orman Ekosistemi Üzerine Etkileri, Ortadan Kaldırılacak Tabii Bitki Türleri ve Ne Kadar Alanda Bu İşlerin Yapılacağı, Ağaç ve Bitki Kaybından Ötürü Fauna Üzerine Olabilecek Etkiler, Önlemler Proje kapsamında kullanılacak alan boş bir arazidir. Bu nedenle arazi temini amacıyla ağaç kesimi olmayacaktır. Denizli Orman Bölge Müdürlüğü nün hazırladığı ÇED İnceleme Değerlendirme formu EK 20 de verilmektedir. Denizli Orman Bölge Müdürlüğü nün ÇED İnceleme formunda belirttiği görüşüne göre; Proje Alanı, orman sayılmayan alanda kaldığından, kısıtlı (gen koruma alanları, muhafaza ormanları, mesire yerleri, endemik ve korunması gereken nadir ekosistem alanları) ve statülü (milli park, av yaban hayatı, av üretme sahası v.b.) alanlar içerisinde kalmadığından, amenajman planında kısıtlayıcı bir fonksiyon barındırmadığından, ÇED Yönetmeliği ve 6831 Sayılı Orman Kanunu kapsamında yapılan inceleme ve değerlendirmeler sonucunda faaliyetinin ormanlar ve ormancılık çalışmaları üzerinde olumsuz etkisi bulunmamaktadır. V.1.14 Arazi Hazırlama ve İnşaat Faaliyetleri Sırasında Olası Orman Yangınlarına Karşı Alınacak Önlemler Denizli Orman Bölge Müdürlüğü nün hazırladığı ÇED İnceleme Değerlendirme formunda belirtildiği üzere (bkz.ek 20), Projesi orman arazisinde bulunmamaktadır. Buna karşın, projenin inşaat ve işletme aşamalarında yangın çıkmaması için dikkat edilecek, olası orman yangınları için gerekli teçhizat proje alanında bulundurulacaktır. İnşaat aşamasında şantiyede muhtemel yangınlara karşı yangın söndürme tüpleri ve yeterli sayıda yangın söndürme ekipmanı bulundurulacaktır. İşletme kapsamında ise muhtemel bir yangının önlenebilmesi için uygun yangın sistemi kurulacaktır. Santral binasında ısı, duman ve alev dedektörleri ile donatılan yangın alarm sistemi kullanılacaktır. Yangın sırasında kullanılacak araç ve gereçlerin kullanımları çalışanlara öğretilecektir ve bu araç ve gereçlerin düzenli bakımları yapılacaktır. Olası bir yangın anında neler yapılması gerektiğini anlatan acil müdahale planı Bölüm VIII.1.1 de verilmiştir. V.1.15 Karasal ve Sucul Flora/Fauna Üzerine Olası Etkiler ve Alınacak Tedbirler Flora üzerine etkiler Denizli İli, Honaz İlçesi sınırları içerisinde kalan Proje alanı 5 x 5 km lik bir etki alanını kaplamaktadır. Proje alanı ve yakın çevresinde endüstriyel faaliyetler yoğun olarak sürdürüldüğünden, etki alanının hem floral hem de faunistik açıdan zengin olması söz konusu değildir. Honaz İlçesi sınırları içerisinde bulunan proje alanının doğal yapısı geçmişte inşaat artıklarının dökülmesi sonucu bozulmuştur. Bununla birlikte, proje alanında yer yer doğal bitki türlerine de rastlanmaktadır. 126

143 Türkiye, Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşam Ortamlarını Koruma Sözleşmesi: Bern Sözleşmesi ne tarihinde üye olmuştur. Sözleşmenin amacı doğal bitki ve hayvan türlerini ve bunların doğal yaşam ortamlarını korumak ve bu amaçla üye ülkeler arasında işbirliği yapmaktır. Sözleşmeye imza atan ülkeler, tehlike altında bulunan bitki ve hayvan türlerini ve doğal yaşam ortamlarını korumak amacıyla gerekli yasal ve idari önlemleri almakla yükümlüdür. Yapılan arazi ve literatür çalışmaları sonucunda faaliyet ünitelerinin inşa edileceği sahalar ve bu sahaların yakın çevresinde bulunan ve habitat özelliği nedeniyle bulunma olasılığı yüksek olan taksonlar arasında endemik, nadir, nesli tehlikede olan, Avrupa nın Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarını Koruma Sözleşmesi (Bern Sözleşmesi) Ek-1 listesine göre koruma altına alınması gereken bir bitki türü bulunmadığı belirlenmiştir. Proje alanında endemik bitki türleri bulunmamakla birlikte, alanda tespit edilen türler IUCN e göre LC (En az tehlike altında) tehlike kategorisine sahiptir. Fauna Üzerine Etkiler Alan içerisinde ve bitişik kesimlerde herhangi bir sulak alan tipine rastlanamamıştır. Bu nedenle alanda kaydedilmiş olan ikiyaşamlı türü oldukça sınırlıdır. Proje alanının doğal yapısını muhafaza etmemesi, sulak alan içermemesi ve kapladığı alanın sınırlı olması proje alanında olması muhtemel tür ve birey sayısı düşüktür. Tesislerinin kurulması planlanan kesimler az eğimli olup büyük bir kısmı açık alan karakteristiğindedir. Bu özellik nedeniyle insan yerleşimlerine yakın bulunmayı tercih eden, domestik, birçok hayvan türü de bu kesimlerde bulunmaz. Proje kapsamında sahada gerçekleştirilen gözlemlere ek olarak yakın çevrede, geçmiş dönemlerde yapılan saha çalışmalarından elde edilmiş olan verilerden yararlanıldığında proje alanının yabanıl formlar; özellikle de kuşlar tarafından toplu geceleme, beslenme, üreme ya da kışlama amacıyla kullanılmadığı belirlenmiştir. Faaliyet alanı ve yakın çevresinde uzmanlar tarafından gerçekleştirilen gözlemler sonucunda yörede var olduğu belirlenen fauna elemanlarından Bern Sözleşmesi Ek Listelerinde (Ek-II ve Ek-III) bulunanlarla ilgili olarak yapılması gerekenler sözleşmenin ilgili maddelerinde belirtilmiştir. Bern Sözleşmesinin II. bölümünde tüm taraf ülkelerin sözleşmenin eklerinden olan Ek-II ve Ek-III e giren göçmen türler açısından önem taşıyan alanlara özel önem vermek zorunda oldukları vurgulanmaktadır. Proje alanı bu açıdan da değerlendirilmiş ve alanın göçmen türler açısından beslenme, dinlenme gibi amaçlarla kullanılmadığı belirlenmiştir. için, Sözleşmenin 6. Maddesine göre, özellikle Ek-II de bulunan yabanıl fauna türleri Yakalama, tutsak etme ve öldürme fiilleri, Bu türlere ait dinlenme ve üreme alanlarının bozulması veya tahrip edilmesi, Yabanıl fauna türlerinin özellikle üreme, beslenme, kışlama periyotlarında rahatsız edilmesi, Bu türlere ait yumurtalara zarar verilmesi, bu yumurtaların boş bile olsa toplanması proje kapsamında engellenecektir. Sözleşmenin Ek-III e giren yabani fauna türleriyle ilgili olarak düzenlemeleri Madde 7 uyarınca uygun ve gerekli yasal ve idari önlemler doğrultusunda inşaat faaliyetleri 127

144 yabanıl hayvan türlerinin popülasyonlarını tehlikeye düşürmeyecek şekilde düzenlenecektir. Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda hazırlanan Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uyulacaktır. Bu türler arasından Ek Liste-I de yer alan yaban hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunun 4. maddesinin birinci fıkrası gereğince Bakanlık tarafından koruma altına alınmış olup, bu listede yer alan yaban hayvanlarının avlanması, ölü ya da canlı bulundurulması ve nakledilmesi proje kapsamında engellenecektir. Ek Liste-II ve Ek Liste -III ün toplamından oluşan av hayvanlarını belirlemiştir. Bakanlıkça belirlenen av hayvanlarından Ek Liste -II de belirtilen kuşlar ve memeliler; kanunun aynı maddesi ve aynı fıkrasının verdiği yetki çerçevesinde av sezonunda Merkez Av Komisyonunca koruma altına alınmış olup, bu av hayvanlarının avlanması, ölü ya da canlı bulundurulması ve nakledilmesi proje kapsamında gerçekleşmeyecektir. Sürüngenler üzerine olağan etkiler : Proje alanı içerisinde var olduğu belirlenen sürüngen türleri arasından Bern Sözleşmesi Ek-II ve Ek-III e giren türler bulunmaktadır. Bern Sözleşmesi, özellikle Ek-II ye giren yabanıl fauna türleri ve habitatlarına gelebilecek zararların önlenmesini şart koşmaktadır. Bu açıdan bakıldığı zaman alan içerisinde kaydedilen sürüngen türlerinin ağaçları tercih etmeyen sürüngen türleri olduğu görülmektedir. Alan içerisinde kaydedilen sürüngen türleri korunma ve barınma amaçlı olarak ağaçları tercih etmeyen sürüngen türleridir. Alandaki vejetasyonun kaldırılmasından da minimum şekilde etkileneceklerdir. Sürüngenler sınıfına bağlı türler Proje kapsamındaki faaliyetlerin başlaması aşamasında ortaya çıkacak rahatsızlık nedeniyle, bu aşamada büyük olasılıkla komşu alanlara kaçacaklardır. Yine de, zaman içerisinde komşu alanlardan bu kesimlere gelebilecek sürüngen türleri olabilecektir. Bu nedenle zamansız gerçekleştirilen bir kesim korunan türlere bağlı bireylerin zarar görmesiyle sonuçlanabilir. Bu durumun önüne geçebilmek ancak faaliyete başlama tarihinin dikkatli bir şekilde belirlenmesiyle başarılabilir. Alan içerisinde var olması muhtemel türlerden Kara Kaplumbağası, Adi Tosbağa (Testudo graeca) dır. Bilindiği gibi bu tür Bern Sözleşmesi ne göre Mutlak Koruma Altındaki Türler listesinde yer almasına rağmen bu tür Türkiye tarafından Koruma Altına Alınamayacak Fauna Türlerinin yer aldığı İtirazi kayıt Listesi nde yer almaktadır. Tosbağa kış mevsimini toprak içerisinde kazdığı oyuklarda geçirmektedir. Faaliyete başlamadan önce proje sahasında gerçekleştirilecek basit bir yüzeysel kontrol ile bu türe ait bireyleri kolaylıkla belirleyebilmek olasıdır. Bu şekilde belirlenen bireyler dikkatli bir şekilde faaliyetten etkilenmeyecek komşu alanlardaki benzer habitatlara taşınarak herhangi bir zarara uğramalarının önüne geçilebilir. Kuşlar üzerine olağan etkiler: proje alanı kuş varlığı açısından değerlendirildiğinde alanın göçmen türler açısından uzun süreli beslenme, dinlenme gibi amaçlarla kullanılmadığı belirlenmiştir. Sadece bazı türlerin alan üzerinden geçerken dinlenme veya geceleme amacıyla alana uğradıkları belirlenirken bazıları ise sadece alan üzerinden geçerken görülmüşlerdir. Alandaki az sayıdaki yuvalama yapılabilecek bitki varlığının proje nedeniyle kesilmesi-traşlanması-kaldırılması gerektiğinde ilgili bu tip faaliyetin zamanlamasına: özellikle bu dönemlerin kuşların üreme ve kuluçkalama dönemlerine denk gelmemesine 128

145 dikkat edilecektir. Böylece alanı oluşturan vejetasyonun proje nedeniyle kaldırılması durumunda habitatlarını kaybetmesi olası bireylerin zarar görmeleri uygun önlemler alınarak önlenecektir. Bu kuş türleri, izleyen üreme döneminde alana yakın kesimlerdeki diğer alternatifleri yuva kurma ya da beslenme amacıyla değerlendirmek zorunda kalacaklardır. Proje alanı içerisinde ya da alan üzerinde uçarken kaydedilmiş olan kuş türlerinden bazıları ise alandan beslenme, dinlenme gibi amaçlarla yararlanan türlerdir. Bazıları ise alan üzerinden geçerek komşu alanlara gitmektedirler. Transit olarak tanımlanan bu türlerin faaliyet alanı ile doğrudan bir ilişkisi bulunmamaktadır. Bu tanımlamaya giren türler proje alanında gerçekleştirilecek faaliyetten doğrudan etkilenmeyeceklerdir. Memeliler üzerine olağan etkiler : Proje alanı ve yakın çevresinde var olduğu belirlenen memeli 5 memeli türünden ERL de VU kategorisine giren tarla sincabı (Citellus citellus/ Spermophilus citellus) Habitat Directive in EK II ve EK IV te yer almaktadır. Bu nedenle bu türleri doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilecek faaliyetlerden kaçınılacaktır. Faaliyet kapsamında zeminde meydana gelecek dönüşüm nedeniyle toprak altında yaşamakta olan kemirgenlerin habitatları faaliyetten olumsuz etkileneceklerdir. Her ne kadar bu cinslere bağlı bireyler oldukça yaygın, populasyonları büyük ve koruma altında olmasa da inşaat sürecinde faaliyetten olumsuz etkilenmemeleri için azami dikkat gösterilecektir. Eğer faaliyetin üreme dönemine isabet etmesi zorunluluğu söz konusu olacaksa proje alanı sınırları içindeki olası yuva yerlerine, ya da üreme alanlarına yabanıl formları sokmayacak, ya da bu kesimlerden uzak durmalarını sağlayacak fiziksel engeller veya görsel kaçırıcıların tesis edilmesi gibi önlemler alınacaktır. Bazı yerel fauna bileşenleri inşaat aşamasında iş makinelerinden, işletme aşamasında ise değişik kaynaklı gürültüden rahatsızlık duyabileceklerdir. Bu rahatsızlık nedeniyle bazı türler alandan geçici veya sürekli olarak uzaklaşabileceklerdir. Alan içerisindeki az sayıda ağaçta rastlanan kuş yuvaları yanında zeminde yuva yapan ya da yuva türlere ait bireylerin üreme sürecinde zarar görmemeleri için faaliyetler başlama tarihinin özenle belirlenmesi önem taşımaktadır. Faaliyetler ya üreme dönemi öncesinde, yani mart ayının ortalarından önce, ya da üreme faaliyetinin tamamlandığı dönem olan haziran ayının ortalarından sonra hayata geçirilecektir Doğal ya da yarı doğal alanlarda gerçekleştirilebilecek faaliyetler sürecinde yaban hayatı bileşenleri açısından ortaya çıkabilecek en önemli riskler üreme sürecinin olumsuz etkilenmesiyle ilgili süreçlerdir. Bilindiği gibi birçok hayvan türü insanlara göre daha düşük desibeldeki sesten olumsuz etkilenir. Etkilenme sonucunda ya alanı terk eder ya da başta üreme olmak üzere beslenme, dinlenme, barınma gibi faaliyetlerini kesintiye uğratır veya tamamen vazgeçebilir. Faaliyetin başladığı zaman dilimine göre civarda kuluçka faaliyetine başlamış türler ile daha sonra başlayacak türler olabilir. Eğer meydana gelen gürültü düzeyi yüksek olursa bu türlerin kuluçkayı hatta yavru bakımını bile yarıda bırakma riskleri söz konusu olabilecektir. Bu nedenle inşaat sezonunun kuluçka/üreme dönemine rastlayan dilimlerinde gürültünün minimuma indirilmesini sağlayacak önlemler alınarak bu durumun önüne geçilecektir. Alınacak önlemler ile bu gürültü düzeyinin alanı yurt olarak seçebilecek fauna elemanlarını ortamlarından göçe zorlayıcı bir düzeyde olmamasına özen gösterilecektir. Ya da her türün kuluçka dönemleri konunun uzmanlarınca bilindiğinden, sadece faaliyet alanında kuluçkaya yatan türlere bağlı bireylerin, kuluçka periyodu süresince bu tip gürültüleri ortaya çıkaran araçların çalışmaları en aza indirilecektir. Bu önlemin hayata geçirilememesi durumunda yakın çevrede yabanıl 129

146 formların kaçabilecekleri, tercih edebilecekleri benzer ve alternatif habitatlar bulunmaktadır. İnşaat sürecinde iş makinelerinin veya çalışanların etkileri sonucunda açığa çıkabilecek bireylerin zarar görmemeleri için kaçmalarına müsaade edilecektir. Bu bireylerin kendiliklerinden kaçabilmelerine olanak sağlanacak, kendiliğinden kaçamayacak konumda olanlar söz konusu olduğunda uygun bir taşıma uygulamasıyla faaliyetten etkilenmeyecek yakın kesimlerde serbest bırakılacaktır. Bu durum proje alanı içerisinde görülen veya zaman içerisinde proje sahasına gelebilecek kertenkele, yılan ve kaplumbağalar gibi diğer sürüngen türleri için de geçerlidir. Çalışmalar esnasında bu türlere ait bireylere rastlanması durumunda benzer şekilde davranılacaktır. V.1.16 Proje ve Yakın Çevresinde Yeraltı ve Yerüstünde Bulunan Kültür ve Tabiat Varlıklarına (Geleneksel Kentsel Dokuya, Arkeolojik Kalıntılara, Korunması Gerekli Doğal Değerlere) Materyal Üzerindeki Etkilerinin Şiddeti ve Yayılım Etkisinin Belirlenmesi Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü tarafından proje alanının herhangi bir Özel Çevre Koruma Bölgesi sınırları içerisinde yer almadığı belirtilmiştir. Konu ile ilgili görüş EK 21 de verilmiştir. Ayrıca bu görüş kapsamında proje alanı içerisinde tabiat varlığı ve doğal sit bulunup bulunmadığına ilişkin Denizli İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nden görüş alınmış olup, görüşte proje alanı içerisinde tabiat varlığı ve doğal sit bulunmadığı belirtilmiştir (bkz. EK 22). Proje alanında tabiat varlığı ve doğal sit statüsü bulunması halinde, yürürlükte bulunan mevzuat uyarınca değerlendirilmek üzere, Denizli Tabiat Valıklarını Koruma Bölge Komisyonuna intikali sağlanarak alınan komisyon kararına göre değerlendirme yapılacaktır. Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünce yapılan arşiv incelemelerinde proje alanının herhangi bir sit sınırı içerisinde kalmadığı belirlenmiştir. Ayrıca taşınmaz üzerinde herhangi bir kültür varlığı kaydına da rastlanmamıştır. Proje alanında yapılacak fiziki ve inşai uygulamalar sırasında 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamında kalan herhangi bir kültür varlığına rastlanılması durumunda tüm uygulamalar durdurularak Denizli İl Müze Müdürlüğü ne ve Aydın Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğü ne ivedilikle bilgi verilecektir. V.1.17 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Yerine Getirilecek İşlerde Çalışacak Personelin ve Bu Personele Bağlı Nüfusun Konut ve Diğer Teknik/Sosyal Altyapı İhtiyaçlarının Nerelerde ve Nasıl Temin Edileceği Önerilen santralın yapımı için yaklaşık 400 kişilik bir iş gücüne duyulacağı tahmin edilmektedir. Çalışanların çoğu yerel halktan oluşacaktır. Proje sahası mevcut yerleşim alanlarına yakındır. Dolayısıyla inşaatta çalışacak mühendis, teknisyen ve işçiler bu yerleşim alanlarında kolaylıkla barınabilecek ve sahada ayrıca barınma ve konaklama için şantiye tesisleri bulunmayacaktır. Bununla birlikte çalışanların her türlü ihtiyacı şantiye binalarında kurulacak olan yemekhane, çay ocağı, duş, soyunma odası vb. gibi ünitelerde karşılanacaktır. 130

147 Yakın çevreden olmayan çalışanlar, inşaatın denetleme grubu ve deneme işletim grubu yakın çevre il, ilçe ve köylerdeki mevcut evlerde kalacaklardır. Proje sahası yakınında bulunan yerleşim alanları toplam iş gücünü kolaylıkla barındırabilecek kapasitedir. Çalışanların proje sahasına ulaşımı kolaylaştırmak üzere tahsis edilecek personel servisleriyle olacaktır. V.1.18 Arazinin Hazırlanmasından Başlayarak Ünitelerin Faaliyete Açılmasına Dek Sürdürülecek İşlerden, İnsan Sağlığı ve Çevre İçin Riskli ve Tehlikeli Olanlar İnşaat aşaması süresince insan sağlığına ve emniyetine ilişkin riskler, standart inşaat işlerinden kaynaklanan risklerden farklı olmayacaktır. Proje sırasında genelde şu işler yapılacaktır: kazı, yüksekte çalışma, kapalı alanda çalışma, ağır yük kaldırma, ağır yük taşıma, araç kullanma, kaynak ve çeşitli metal kesme ve montaj işleri. Bu sıralanan işler eğer gerekli önlemler alınmadan yapılırsa, hepsinin insan sağlığı üzerinde olumsuz etkileri olabilir. Bundan dolayı inşaat faaliyetlerini yürütecek yüklenici firma, sahanın tüm çalışanlar için emniyetli bir hale gelmesi için öncelikle bir Sağlık ve Emniyet Planı hazırlayacak ve uygulayacaktır. Bu planda sağlık ve güvenliğin sağlanması için hem Türk mevzuatında yer alan hem de dünyada kabul görmüş sağlık ve güvenlik kuralları yer alacaktır. Ayrıca inşaat sırasında uygulanacak bir Acil Durum Planı da hazırlanacaktır. Önerilen projenin inşaası ve işletmesi sırasında oluşabilecek çevresel etkiler ve riskler ve bunları en aza indirecek tedbirler, Bölüm VIII de verilen Çevre Yönetimi ve İzleme planında açıklanmıştır. Yapılması planlanan Honaz Doğalgaz Kombine Çevrim Santralinde kullanılacak içme ve kullanma suyunun denetim ve kontrol izleme analizleri tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanan İnsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik kapsamında her yıl yaptırılacak ve analiz raporları muhafaza edilecektir. Proje inşaatı sırasında tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü hükümlerine ve tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Yapı İşlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmeliği hükümlerine uyulacaktır. Yukarıda bahsedilen önlemlerin alınması ve gerekli eğitimlerin tüm çalışanlara verilmesiyle, projenin inşaatı sırasında sürdürülecek işlerin insan sağlığına ve çevreye olabilecek olumsuz etkileri en aza indirilmiş olacaktır. V.1.19 Proje Kapsamında Yapılacak Bütün Tesis İçi ve Tesis Dışı Taşımaların Trafik Yükünün ve Etkilerinin Değerlendirilmesi İnşaat aşamasındaki trafik yükü, proje sahasına özel servis araçlarıyla yapılan çalışanların taşımacılığı, sahaya giren çeşitli dağıtım araçları ve sahadaki çeşitli faaliyetlerde çalışan greyder, vinç ve kamyon gibi çeşitli araçlardan kaynaklanacaktır. Bu araçların hız sınırlamalarına uyması sağlanacak olup, araçların geçeceği yollara gerekli işaret levhaları konulacaktır. Mevcut karayolunun ve OSB içindeki yolların durumu göz önüne alındığında, projenin inşaat aşaması boyunca bu araçlardan kaynaklanacak trafik artışının olumsuz bir etki yaratması beklenmemektedir. Projede kullanılacak gaz türbinleri, buhar türbini ve trafolar gibi ağır ve geniş malzemeler en yakın limandan alınarak proje sahasına getirileceklerdir. Bu taşıma işlemlerinden önce gerekli mercilerden izinler alınacak ve taşıma sırasında kılavuz araçlar 131

148 kullanılacak ve tüm trafik kurallarına uyulacaktır. Bu taşımalar sırasında olumsuz bir etkinin olması beklenmemektedir. V.1.20 Proje Alanında Peyzaj Öğeleri Yaratmak veya Diğer Amaçlarla Yapılacak Saha Düzenlemeleri Proje sahasında halihazırda doğal bitki örtüsü bulunmamaktadır. Ancak hafriyat sonrasında peyzaj amacıyla kullanılacak bitki türleri yörede yetişmeye uygun iğne yapraklı ve geniş yapraklı ağaç ve çalı türleri arasından seçilecektir. Yangın riskinden dolayı peyzaj amaçlı bitkiler sadece idari bina önüne ve enerji üretim alanının dışına dikilecektir. Dikilecek bitki sayısı daha sonra tespit edilecektir. V.1.21 Faaliyetin Yerleşim Yerine Mesafesi ve Olası Etkileri Alınacak Önlemler (1/ Ölçekli Topografik Harita Üzerine İşlenerek) Proje alanına en yakın yerleşim yeri 2 km uzaklıktaki Pınarkent Beldesi dir. Bunun yanında proje alanının 3 km kuzeydoğusunda Gürleyik köyü bulunmaktadır. Şekil V-1 de 1/ ölçekli topoğrafik harita üzerine işlenmiş proje alanı verilmiştir. Projenin arazi hazırlanması ve inşaatı ve işletmesi boyunca oluşacak katı atıklar; hafriyat toprağı, inşaat atıkları, ambalaj atıkları, atık yağ, atık pil ve akümülatörler, evsel atık, tehlikeli ve tehlikesiz atıklar, elektronik atıklar, atık lastikler vb. diğer atıklardır. Bu atıklar 2872 sayılı Çevre Kanunu ve bu kanuna dayanılarak hazırlanan ilgili mevzuatlara uygun olarak kaynağında ayrı toplanacak, geçici depolanacak, taşınacak, geri kazanılacak ve/veya bertaraf edilecektir. Böylece yakındaki yerleşim yerlerine atıklardan dolayı olumsuz bir etki olması beklenmemektedir. Önerilen santralın inşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanacak emisyon miktarları, tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren SKHKKY Ek-2, Tablo 2.1 de verilen ve model gereksinimini belirleyen Normal işletme şartlarında ve haftalık iş günlerindeki işletme saatleri için kütlesel debi değerleri ile karşılaştırıldığında hesaplanan değerlerin sınır değerlerin altında olduğu görülmüştür. Bundan dolayı, inşaat aşamasında iş makinelerinden kaynaklanacak emisyonun yakındaki yerleşim yerlerine olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir. Projenin inşaat faaliyetleri süresince çevresindeki yerleşim yerlerinde hesaplanan gürültü değeri, ÇGDYY Madde 23, Tablo 5 te belirtilen gündüz zaman dilimi sınır değeri olan 70 dba lık sınır değerlerinin altında kalmaktadır. Bu nedenle, yapılan ölçümlerin ve hesaplamaların sonucunda da görüldüğü gibi, inşaat faaliyetlerinden kaynaklanacak gürültünün çevresindeki yerleşimleri olumsuz yönde etkilemesi söz konusu değildir. Projenin inşaat aşamasında proje sahasına özel servis araçlarıyla yapılan çalışanların taşımacılığı, sahaya giren çeşitli dağıtım araçları ve sahadaki çeşitli faaliyetlerde çalışan greyder, vinç ve kamyon gibi çeşitli araçlardan kaynaklanacak trafik yükü artışı olacaktır. Bu taşıma işlemlerinden önce gerekli mercilerden izinler alınacak ve taşıma sırasında kılavuz araçlar kullanılacak ve tüm trafik kurallarına uyulacaktır. Bu taşımalar sırasında yakın yerleşim yerlerine olumsuz bir etkinin olması beklenmemektedir. 132

149 Şekil V-1 Proje Alanın Yerleşim Yerlerine Mesafesinin 1/ Ölçekli Topoğrafik Haritada Gösterimi 133

150 V.1.22 Diğer Faaliyetler Proje kapsamında yukarıdaki bölümlerde açıklanan faaliyetler dışında çevreye olumsuz yönde etki yaratabilecek faaliyetler bulunmamaktadır. V.2 B-V.2 Projenin İşletme Aşamasındaki Faaliyetleri, Fiziksel ve Biyolojik Çevre Üzerine Etkileri ve Alınacak Önlemler V.2.1 Proje Kapsamındaki Tüm Ünitelerin Özellikleri, Hangi Faaliyetlerin Hangi Ünitelerde Gerçekleştirileceği, Kapasiteleri, Her Bir Ünitenin Ayrıntılı Proses Akım Şeması, Temel Proses Parametreleri, Prosesin Açıklaması, Faaliyet Üniteleri Dışındaki Diğer Ünitelerde Sunulacak Hizmetler, Kullanılacak Makinelerin, Araçların, Aletlerin ve Teçhizatın Özellikleri ve Miktarları Önerilen, 403 MWm (397.1 MWe) nominal kapasiteye sahip 2+1 (2 gaz türbini ve 1 buhar türbini) konfigürasyonundan oluşan, doğal gaz yakıtlı bir elektrik üretim tesisidir. Doğal Gaz Kombine Çevrim, yüksek enerji verimli ve çevreci bir enerji üretim teknolojisidir. Önerilen santralde, yüksek verimli en son teknoloji kullanılacaktır. Önerilen santralın temel konfigürasyonu aşağıda verilen ana ve yardımcı ekipman ve üniteleri içerecektir: İki (2) adet gaz turbo jeneratör ünitesi; İki (2) adet yatay akış tipli, birden çok basınç seviyeli atık ısı kazanı; Bir (1) adet yoğuşmalı, birden çok basınç seviyeli buhar türbin jeneratörü; Bir (1) adet hava soğutmalı kondenser (ACC); Önerilen tesisin mekanik sistemi aşağıdaki sistemleri içerecektir: Buhar sistemleri: o Ana buhar sistemi o Yardımcı buhar sistemi o Geçici blöf sistemi Kondensat ve kazan besleme suyu sistemleri: o Yoğuşturucu sistemi o Kondensat sistemi Kondensat Sirkülasyon pompası Kondensat tankı o Kazan besleme suyu sistemi o Kimyasal enjeksiyon sistemi o Kazan blöf sistemi Su sistemleri: o Ham su sistemi Ham su deposu Ham su besleme pompaları o Demineralizasyon sistemi Demineralize su tankı Demin su arıtma tesisi Demin hazırlama tesisi Yakıt sistemi o Yakıt (doğal gaz) gaz sistemi Yangın söndürme sistemi 134

151 o Yangın söndürme suyu sistemi Yangın suyu deposu o Yangınla mücadele sistemi Yangın koruma pompa ve üniteleri Basınçlı hava sistemi Atıksu ön arıtım ve bertarafı sistemi (eğer Denizli OSB gerektirirse) Elektrik sistemi o HV şalt sahası ( GIS ) o Emergency dizel jeneratör Kontrol ve otomasyon sistemi o LV/MCC panelleri o MV panelleri Önerilen santralde, yakma odasında doğal gazın yanması sonucu sıcak yanma gazları oluşacak ve gaz türbinlerinden genleşerek geçecek ve bu sırada da türbin kanatlarını döndürecektir. Kanatların dönmesi ile birlikte bir elektrik jeneratörüne bağlı olan mil de dönecek ve böylelikle elektrik üretilecektir. Gaz türbininden çıkacak olan sıcak egzoz gazlarının enerjisi tekrar kullanılmak üzere bir atık ısı kazanına (HRSG) yollanacak ve borular içinde bulunan saf suyun buharlaşması sağlanacaktır. Yüksek basınçta elde edilen buhar bir buhar türbini çalıştırarak ek elektrik enerjisi üretilecektir. İki ayrı proseste elektrik üretildiğinden bu sisteme kombine çevrim denilmektedir. Atık ısı kazanında geri dönecek olan çürük buhar bir yoğunlaştırıcı ünitesinden geçerek yoğunlaştırılacaktır. Yoğunlaştırılmış su atık ısı kazanında kullanılmak üzere tekrar sisteme yollanacaktır. Önerilen proses akım şeması Şekil V-2 de verilmiştir. Şekil V-2. Proses Akım Şeması 135

152 Tesisteki başlıca destek binaları, idari, türbin, trafo ve kontrol binalarından oluşacaktır. Bunların yanı sıra, su ve atıksu arıtım binaları, gaz türbini bacası veya atık ısı kazan bacası olarak adlandırılan egzoz bacaları, bir depo, atölye, güvenlik kulübesi ve otopark alanı da bulunacaktır. Tesis sahasının etrafı bir çitle çevrilecek ve giriş-çıkış kapısı bulunacaktır. nin öngörülen genel yerleşim planı Bölüm II.2 de verilmiştir. Tesisin ana elemanlarının detaylı açıklamaları aşağıda verilmiştir. EKİPMANLAR Gaz Türbini Jeneratör İki adet, zemine monte edilmiş, basit çevrimli, tek şaftlı gaz türbini ve giriş sistemi, yakıt sistemleri, yakma sistemleri, ekipman temizliği, yağlama ve hidrolik sistemleri, başlatma sistemleri, yangın kontrol sistemi, bağlantılar, egzoz sistemi ve izleme sistemlerini içeren bölümler bulunmaktadır. Önerilen tesiste iki adet Mitsubishi Heavy Industries, Ltd. tarafından üretilen M701 F model gaz türbini kullanılacaktır. Şekil V-3 te tipik bir M701F model gaz türbini gösterilmiştir. Şekil V-3. M701F tipi Gaz Türbini Kaynak: www. power-technology.com. Gaz Türbini muhafazası her türlü hava koşullarına karşı koruyucu bir yapı oluşturan birbirine birleştirilmiş bölümlerden oluşacaktır. Muhafazalar ısı ve akustik yalıtımı ve yangın söndürücü özellikleri sağlayacak şekilde olacaktır. Muhafaza yapılarının içi kışın ısıtılıp, yazın serin tutulacak ve yerleştirilen ekipmanın güvenliği ve optimum performansını sağlamak amacıyla ışıklandırılacaktır. 136

153 Gaz türbininin performans verilerini gösteren teknik özellikler Tablo V-9 de verilmiştir. Tablo V-9. Gaz Türbinine ait Teknik Özellikler Teknik Özellik Değeri Jeneratör çıkış gücü ,00 kw Jeneratör uçlarındaki alt ısıl değeri ısı katsayısı 9.156,00 kj/kwh Jeneratör uçlarındaki alt ısıl değeri verimi 39,32 % Kompresör Giriş Hava Akımı 2.356,30 t/h Atık Gaz Sıcaklığı 588,30 C Tahmini Yanma Sıcaklığı 1.398,90 C Kompresör Basınç Oranı 17,00 Giriş Basınç Kaybı 10,00 milibar Çıkış Basınç Kaybı 36,20 milibar Yakma Sistemi Gaz türbininin yakma sistemi azot oksitlerin emisyonunun kontrol edildiği Kuru Düşük NO x (Dry Low NO x -DLN) üreten bir sistemdir. DLN brülörü, gaz yakıtla çalışabilen tek aşamalı çok modlu bir brülördür. Şekil V-4 te tipik bir DLN brülörü gösterilmiştir. Yanma için gerekli havanın büyük bir kısmı yakıt püskürtücüleri çevreleyen ön karıştırmalı bölmelerden sağlanmaktadır. Yakıt püskürtücü pek çok noktadan püskürtme yapmaktadır. Difüzyon gazı, türbindeki yakıt/hava karışımının tamamıyla ön karıştırmalı olan alevi (düşük NO x lı) destekleyemeyecek kadar zayıf olduğu zamanlarda, kararlı işletime erişebilmek için gereklidir. Ön karıştırmalı gaz, ön karıştırma bölümüne, yakma alanının yukarısında kalan radyal parmaklıktan püskürtülür. Yük, bütün yakıtın ön karıştırma aralıklarından püskürtüldüğü %50 yük civarına yükseldikçe, ön karışımın difüzyon gazına oranı da yükselir. Bu koşullar altında minimum NO x emisyonu elde edilir. Bu noktadan tam yükteki işletime kadar ön karıştırmalı işlem uygulanır. 137

154 Şekil V-4. Kuru Düşük NOx Yakma Sistemi Atık Isı Kazanı Önerilen tesiste, gaz türbinleri ile uyumlu çalışabilecek ve tesisin en yüksek verimini ve toplam buhar ihtiyacını karşılayabilecek şekilde, 2 adet atık ısı kazanı tasarlanmıştır. Atık ısı kazanı yatay gaz akışlı ve bütün bölümlerinde dikey kanat tüpler bulunan, çift basınçlı, tekrar ısıtmasız, doğal sirkülasyonlu tiptir. Yüksek basınçlı (YB) süper ısıtıcı, YB depo, YB buharlaştırıcı, TB ekonomizör, alçak basınçlı (AB) süper ısıtıcı, AB depo, AB buharlaştırıcı ve AB ekonomizörden oluşmaktadır. Buhar Türbini Atık ısı kazanından gelen kızgın buhar, yüksek, orta ve düşük basınç kademelerine sahip buhar türbinlerine gönderilir. Kızgın buhar, buhar türbininin kanatları arasından geçerken genleşerek ısıl enerjiyi dönme hareketine çevirir. Dönme hareketindeki bu mekanik enerji de aynı şaft üzerindeki buhar türbin jeneratöründe elektrik enerjisine çevrilir. Düşük basınç buhar türbini çıkışında enerjisi alınmış durumdaki çürük buhar, hava soğutmalı bir kondenserde (ACC) yoğuşturularak tekrar buharlaştırılmak üzere kondensat suyu halinde kazana gönderilerek çevrimin devam etmesi sağlanır. Buhar türbinine bağlı olarak yer alan ekipman ve sistemler ise hava soğutmalı kondenser, kondensat sirkülasyon pompası ve kondensat tankıdır. Hava Soğutmali Sistemler (ACC) Hava soğutmalı kondenserler doğrudan kullanılan buharı buhar türbininden alarak, hiçbir su kaybı olmadan kazana yoğuşmasını sağlar. Genellikle elektrik üretim santrallerinde ve her boyuttaki santrallerde soğutma sistemi olarak kullanılır. 138

155 Hava soğutma sistemleri su soğutma sistemleri ile karşılaştırıldığında birçok avantajları bulunmaktadır. Soğutma amaçlı devamlı su teminine ihtiyaç duymaz. Su donma problemleri, su buharı oluşumu gibi problemler bertaraf edilir. Çevre-su kirliliği açısından devletin getirdiği kısıtlamalar düşünüldüğünde, su soğutma sistemlerine göre birçok avantajı bulunmaktadır. Ayrıca kullanılan ekipmanların kuru yapıda olması sebebiyle, sistem ve bakım maliyetlerini oldukça düşürmektedir. Hava soğutmalı sistem (ACC) doğrudan soğutma sistemidir. Soğutulmuş kanatlı borular içinden buhar yoğuşturularak, kondense depolanır. Doğrudan olmayan soğutma sistemlerindeki gibi ara yüzey kondenserlerine ihtiyaç olmadığından beri sistem performansı daha iyi olmuştur. Bir hava soğutmalı kondenser, paralel sıralar halinde düzenlenmiş modüllerden oluşur. Her modül belirli bir sayıda kanatlı boru dizilerini içerir. Bir eksenel akışlı, yüksek emiş güçlü fan her bir modüle yerleştirilir ve kanatlı borunun ısı değişim alanı boyunca tüm havayı soğutur. Tipik bir Hava Soğutmalı Sistem kurulumu, destek yapılar içerir. Bu yapılar, buhar türbini arayüzü buhar kanalı, kondens ve boşaltma pompaları gibi yardımcı elemanlar, kondens ve kanal drenaj tankları, hava tahliye üniteleri, tüm boru ve ekipmanlardan oluşur. Hava Soğutmalı Kondenser içinde en çok kullanılan çeşit modüle edilmiş A-frame tasarımlardır. Buhar Sistemleri Ana Buhar Sistemi, atık ısı kazanı ve buhar türbininin ürettiği yüksek basınçlı ve alçak basınçlı buharı iletmek için gerekli borular, kontrol ekipmanları ve enstrümanlardan oluşmaktadır. Geçici Blöf Sistemi, buhar hatlarını kullanıma almadan önce buhar türbinine gelecek zararları engellemek için buhar boru sisteminin cüruf, kir ve birikintilerden temizlenmesinde kullanılmaktadır. Blöf sistemi, geçici borular, blöf vanası, bir hedef elek teçhizatı ve bir susturucudan oluşmaktadır. Sistem, atık ısı kazanının buharla basınçlandırılmasından sonra, buharın geçici boruların içine girmesi ve susturucunun içinden geçerek sistem borularının içinden atılması şeklinde çalışmaktadır. Blöf işlemi, blöf vanası yardımıyla başlatılır ve durdurulur. Kondensat ve Kazan Besleme Suyu Sistemleri Yoğuşturucu Sistemi, buhar türbininden gelen egzoz buharını yoğuşturan ve soğutucu ortam olarak çevrim suyunu kullanan bir yüzey yoğuşturucusundan oluşmaktadır. Yoğuşturucu, gaz giderici tipte olacaktır. Kondensat Sistemi, yoğuşturucu ısı kuyusundan gelen kondensatı, atık ısı kazanının düşük basınç depolarına aynı zamanda AB ekonomizörlerinden geçerek dağıtır. Ekonomizörlere girmeden önce kondensat kaybettiği ısıyı buhar türbini yoğuşturucularından geri kazanır. Su ilavesi demineralize su depolama tankından vakum gücü kullanılarak yapılacak olup sadece işletmeye alma sırasında su ilave pompası kullanılacaktır. Kazan Besleme Suyu Sistemi, atık ısı kazanı AB buhar deposundan gelen besleme suyunun YB buhar deposuna YB ekonomizöründen geçirerek dağıtır. 139

156 Kimyasal Enjeksiyon Sistemi, buhar çevrimindeki korozyon ve kireçlenmeyi kontrol etmek için kurulmuştur. Bu sistem çözelti tankları, karıştırıcılar ve oksijen tüketici (scavenger), amin ve sodyum fosfat dozaj pompalarından oluşmaktadır. Oksijen tüketici, kondensat pompalarının basma hatlarında eklenir ve oksijenle reaksiyona girerek paslanma olasılığını yok eder. Amin de aynı hatta eklenmekte ve ph düzenleyicisi ve film oluşturucu madde olarak kullanılmaktadır. Sodyum fosfat, kazan suyu ph aralığının kontrolünün sağlanması ve kazan suyunun sertleşmesi durumunda kalsiyumla reaksiyona girebilmesi için buhar kazanı depolarına doğrudan katılmaktadır. Sodyum fosfat, çok önemli kireçlenme problemlerine yol açabilecek CaCO 3 çöküntülerini önlemektedir. Kazan Blöf Sistemi, boşaltma silindiri ve işletimi sırasında kazanlardan drene edilen bütün kondensatı toplayabilmek için gerekli borulardan oluşmaktadır. Her bir atık ısı kazanı için iki adet boşaltma silindiri bulunacaktır. İlki, kazan suyundaki tuz konsantrasyonunu kontrol etme amacıyla sürekli yapılan blöf suyunu, ikincisi ise kısa süreli drenajları toplayacaktır. Sürekli blöf deposunun içindekiler, atmosfer basıncı altında çalışan kısa süreli blöf variline deşarj edilecektir. Su Sistemleri Proje kapsamında kullanılacak olan proses ve soğutma ile ilgili detaylı bilgiler Bölüm V.1.7 de verilmiştir. Yakıt Sistemi Önerilen santralde sadece doğal gaz yakıt olarak kullanılacaktır. Gaz Yakıt Sistemi, doğal gazı temizledikten sonra istenilen koşullarda gaz türbinlerine aktarmaktadır. Arıtma sisteminin içerisinde filtreli ayırıcı, ölçüm istasyonu, gaz yakıtının basıncını düşürmek için basınç düşürücü istasyon ve siklonlu son ayırıcı yer almaktadır. Sistemden sızan sıvılar, bir varil içerisinde toplanacaktır. Yangından Korunma Yangın Söndürme Suyu Sistemi, alanı içinde oluşacak yangınlardan korunmak için basınçlı su sağlanacaktır. Ana transformatörler için, otomatik olarak sıcaklık dedektörleriyle devreye giren, sabit sprey suyu sistemi olacaktır. Buhar türbin mil yatağı ve buhar türbini yağlama sistemi için kullanılacak olan sabit sprey suyu sistemi elle çalıştırmalı olacaktır. Yangın Koruma Sistemi, hem yangın saptama hem de yangınla mücadele ekipman ve araçlardan oluşan entegre bir sistem olacaktır. Yangın saptama, yangın oluşması muhtemel olan yerlerde (gaz türbin muhafaza yapılarının içi, elektrik trafoları, kontrol odası, transformatör alanları gibi) bulunan duman ve sıcaklık dedektörleri aracılığıyla yapılacaktır. Dedektörlerden alınan sinyaller kontrol odasına gönderilecektir. Duman dedektörleri tarafından çalıştırılacak olan sabit CO 2 sistemleri, gaz türbin muhafaza yapıları ve elektrik trafoları için temin edilecektir. Tesisi içerisinde uygun miktarda portatif yangın söndürücüler bulunacaktır. Şalt Sahası ve Dış Bağlantılar nden ulusal elektrik şebekesine bağlantı yüksek gerilim seviyesinden, yaklaşık 3 km uzunluğundaki iletim hatları vasıtasıyla sağlanacaktır. En yakın trafo merkezi Denizli OSB nin batı sınırında yer almaktadır. Bu trafo merkezi Denizli IV 380/154/33 kv olarak bilinmektedir. 140

157 V.2.2 Proje Ünitelerinde Üretilecek Mal ve/veya Hizmetler, Nihai ve Yan Ürünlerin Üretim Miktarları, Nerelere, Ne kadar ve Nasıl Pazarlanacakları, Üretilecek Hizmetlerin Nerelere, Nasıl ve Ne Kadar Nüfusa ve/veya Alana Sunulacağı Kurulacak nde nihai ürün elektrik enerjisidir. Tesis 403 MW kurulu güce sahip doğalgaz yakıtlı bir elektrik üretim tesisi olacaktır. Tesiste yılda 3,2 milyar kwsaat elektrik üretilmesi planlanmaktadır. Ulusal enterkonnekte enerji sistemine aktarılacak olan elektrik enerjisi, enterkonnekte enerji iletim sistemleri ile ulusal şebekeye taşınabilecektir. Konu ile ilgili TEİAŞ ın görüşü EK 2 de verilmiştir. Enerji nakil hattı bu rapor kapsamında değerlendirilmemiş olup, enerji nakil hattı için daha sonra tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren ÇED Yönetmeliği kapsamında gerekli prosedür uygulanacaktır. Elektrik üretiminde süreklilik ve güvenirliliğin sağlanması ile ülkenin gelişmesine katkıda bulunacaktır. Türkiye de sanayi ve meskenlerin birlikte değerlendirilmesi halinde kişi başına yıllık elektrik enerjisi tüketiminin her geçen gün arttığı düşünüldüğünde, kurulacak elektrik enerjisi üretim tesisinin üreteceği elektrik enerjisi Türkiye nin yıllık elektrik enerjisi ihtiyacını karşılamakta önemli rol oynayacaktır. V.2.3 Proje Ünitelerinde Kullanılacak Suyun Hangi Prosesler için Ne Miktarlarda Kullanılacağı, Nereden, Nasıl Temin Edileceği, Ne Miktarlarda Hangi Alıcı Ortamlara Nasıl Verileceği (arıtma tesisi dahil v.s.), Suya Uygulanacak Ön İşlemler (Arıtma Birimleri ile Katma-Besleme Suyu Olarak Katılacağı Birimleri Kapsayan), Su Hazırlama Ana Akım Şeması, Su Buhar Çevrimi, Proses Akım Şeması Çevrimde Uygulanacak Su İç İşlemleri, Kullanılacak Kimyasal Maddeler Önerilen Projesi kapsamında, tesisten kaynaklı yaklaşık 20 m 3 /saat su ihtiyacı olacaktır. Su ihtiyacı Denizli OSB den karşılanacaktır. Denizli OSB nin 20 m 3 /saat su ihtiyacını karşılayabileceğine dair yazı EK 17 de verilmiştir. Ayrıca, yine EK 17 de verilen bir diğer görüşe göre, Denizli OSB ayda maksimum m 3 su sağlayabileceğini belirtmiş olup için gereken aylık su miktarı bu değerin altında kalmaktadır. Bu nedenle gerekli su ihtiyacı Denizli OSB tarafından karşılanabilecektir. Tablo V-10 da ünitelere giren su miktarları verilmektedir. Tablo V-10 Ünitelere Giren Su Miktarları Birimler Deminerilizasyon Tesisi Su Buhar Çevrimi İçme Suyu Arıtma Tesisi HRSG Blöf Tankı Kompresör Temizleme Kullanma Suyu Sulama Suyu Çıkış Suyu Arıtma Tesisi Atıksu Çukuru Kimyasal Arıtma Sistemi Giren Su Miktarı m 3 /saat 8.9 m 3 /saat 6.0 m 3 /saat 6.95 m 3 /saat 0.15 m 3 /saat 2.0 m 3 /saat 0.3 m 3 /saat 8.25 m 3 /saat 5.0 m 3 /saat 5.0 m 3 /saat Ünitelere giren ve çıkan su miktarlarının ayrıntılı olarak gösterildiği Su-Kütle dengesi diyagramı Şekil V-5 te verilmektedir. 141

158 Şekil V-5 Su-Kütle Dengesi Diyagramı 142

159 Denizli OSB yetkililerinden alınan bilgilere göre, OSB ye aşağıdaki kaynaklardan su temin edilmektedir: Kızılyer-Kocabaş Havzası: Belirtilen havza OSB nin 7 km güneydoğusunda Kızılyer ve Kocabaş yerleşimleri arasında yer almaktadır. Bu bölgede OSB, su kaynaklarının sürdürebilirliğini güvence altına almak için, m 2 lik bir arazi satın almıştır. Yeraltı suyu seviyesi bu alanda yüzeyden 2-3 m aşağıdadır. OSB yetkilileri yüzey toprağını bu seviyeye kadar sıyırmış ve doğal yeraltı suyu toplama gölleri oluşturmuşlardır (Şekil V-6). Toplanan bu su kaynağı OSB ye yaklaşık 7 km lik bir boru hattıyla önce Kaptaj sahasındaki depoya oradan da cazibeyle OSB ye verilmektedir. Bu havzanın yeraltı suyu akım değerleri yaklaşık L/sn civarındadır. Şekil V-6. Kızılyer Kocabaş Havzası Kaptaj Sahası: Kaptaj sahasında Kızılyer-Kocabaş Havzasında toplanan yeraltı suyunu depolamak için yaklaşık m 3 lük bir depo bulunmaktadır. Yaz aylarında veya yoğun su ihtiyacı olduğu zamanlarda bu depoyu beslemek için sahada ek olarak iki adet derin yeraltı suyu kuyusu daha bulunmaktadır (550 ve 186 m derinliklerde ve her biri 80 L/sn kapasiteye sahip). Su buradan 6 km lik bir boru hattı ve yine cazibeyle OSB ye aktarılmaktadır. Bu saha 49 yıllığına OSB ye kiralanmıştır. Halkapınar: Bu su kaynaklarına ek olarak, OSB nin yaklaşık 1,5-2 km güneyinde bulunan Halkapınar Bölgesinde OSB, m 2 lik bir arsaya sahiptir. Bu arsanın hemen yakınında yüzeylenen yeraltı suyu dere yatağı oluşturup lokal derelere karışmaktadır. Bu su kaynaklarının ortalama deşarjı L/sn olarak tahmin edilmektedir. OSB nin bu bölgede henüz su toplama yapısı bulunmamaktadır. Bu su kaynaklarına ek olarak OSB nin, Honaz İlçesi nde 2 derin yeraltı suyu kuyusu bulunmakta ve bu kaynaklardan OSB ye içme suyu sağlanmaktadır. Bu 2 kuyunun toplam verimi yaklaşık 100 L/sn dir. İçme suyu 2005 yılında Pınarkent-Honaz da bulunan İçme Suyu Arıtma Tesisi ne yönlendirilmiştir. Arıtma tesisinde fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma birimleri mevcuttur. Arıtılmış içme suyu daha sonra OSB de dağıtılmaktadır. Denizli OSB den alınan bilgilere göre OSB nin mevcut kullanma suyu kapasitesi yaklaşık 550 L/sn (1.980 m 3 /sa) dir. Bu kapasitenin 385 L/sn (1.386 m 3 /sa) si OSB deki mevcut işletmeler tarafından kullanılmaktadır. Bundan dolayı önerilen santralın proses suyu ihtiyacı OSB nin mevcut kapasitesiyle rahatlıkla sağlanabilecektir. Önerilen nin işletme aşamasında tesisteki kazan blöfü, demineralizasyon sistemi atıksuları ve yağ içeren atıksular gibi endüstriyel nitelikteki 143

160 atıksular ile tuvalet, banyo ve yemekhaneden kaynaklanan evsel nitelikli atıksular oluşacaktır. Endüstriyel nitelikli atıksularla evsel atıksular Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi ne gönderilecektir. Önerilen den herhangi bir şekilde hiçbir yüzey suyuna veya ortama atıksuların doğrudan deşarj edilmesi söz konusu değildir. Demineralizasyon Sistemi Ham su, buhar sisteminin ilave suyu olarak kullanılmadan önce, demineralizasyon ünitesinde arıtılacaktır. Demineralizasyon sistemi buhar sistemine ilave suyu olarak yüksek saflıkta su sağlayacaktır. Demineralizasyon sistemi düşük iletkenlikte bir su sağlayacaktır. Demineralize su, bir ters ozmos (reverse osmosis) membranından ve karışık yataklı tipte iyon değiştiriciden geçirilecektir. Demineralizasyon sistemi tamamıyla birbirinin aynı olan iki adet üniteden oluşmaktadır. Bu ünitelerin her biri güçlü bir katyonik değiştirici, güçlü bir anyonik iyon değiştirici ve karışık yataklı değiştiriciden oluşmaktadır. Sistemde iyon değiştirici reçineler tükendiklerinde rejenerasyonların yapılabilmesi için gerekli ekipman bulunacaktır. Rejenerasyon için sülfürik asit (H 2 SO 4 ) ve kostik soda (NaOH) kullanılacaktır. Reçinelerin rejenerasyon sırasında oluşacak atıksu ve diğer bütün asidik/kostik drenajlar önce nötralizasyon tankına gönderilecektir. Nötralizasyondan sonra atıksu, OSB nin Atıksu Arıtma Tesisi ne yönlendirilecektir. Atıksu Arıtımı ve Deşarjı Tesis işletimi sırasında binalar ve kontrol merkezinden gelen evsel atıksu; yağlama sistemi gibi yağ bulunabilecek alanlardan gelen yağlı yağmur suyu; gaz türbinleri yıkama suları; demineralizasyon sisteminden gelen asidik/kostik sular ve kazan blöfleri olmak üzere çeşitli tiplerde atıksu üretilecektir. Tesisin işletimi sırasında gaz türbinleri sadece performansın azaldığı zamanlarda yıkanacaktır. Bu sürekli olan ve önceden planlanan bir faaliyet değildir. Çevrede bulunan havanın temiz olması, temiz yakıt olan doğal gazın kullanılması ve ayrıca yedek yakıt kullanılmamasından dolayı yıkama işlemlerinin iki-üç ayda bir gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Yıkama sırasında çıkan su miktarı ünite başına yaklaşık 2 ton olacaktır. Bu miktarın büyük bir oranını demineralize edilmiş su oluşturacaktır. Demineralizasyon ünitesinden oluşan asidik/kostik sular tesiste bulunan nötralizasyon tankında nötralize edildikten sonra diğer atıksular ile birleştirilecektir. Önerilen santralden kaynaklanacak atıksular, Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi ne yönlendirilecektir. Kanalizasyona verilecek olan atıksu, Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nin kabul ettiği ve aşağıdaki tabloda belirtilen kriterlerde olacaktır. (Tablo V-11) Tablo V-11. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Kanalizasyon Şebekesine Deşarj Standartları PARAMETRE BİRİM MİKTAR Kimyasal Oksijen İhtiyacı (KOI) mg/l Biyokimyasal Oksijen İhtiyacı (BOI 5) mg/l 350 Askıda Katı Madde (AKM) mg/l 320 Yağ ve Gres mg/l 60 Toplam Fosfor mg/l 7 Toplam Krom mg/l 1 Krom (Cr +6 ) mg/l 0,5 Kurşun (Pb) mg/l 1 Toplam Siyanür (CN - ) mg/l 0,5 144

161 PARAMETRE BİRİM MİKTAR Kadmiyum (Cd) mg/l 0,1 Demir (Fe) mg/l 5 Florür (F - ) mg/l 5 Bakır (Cu) mg/l 15 Çinko (Zn) mg/l 3 Civa (Hg) mg/l 0,10 Sülfat (SO 4) mg/l Toplam Kjeldahl Azotu mg/l 40 Balık Biyodeneyi ( ZSF) - - Sıcaklık 0 C 40 ph - 8,5-10,5 Kaynak: Denizli Organize Sanayi Bölgesi Müdürlüğü Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi; Denizli OSB nin batısında, TEİAŞ Denizli Trafo Merkezi kuzeyinde ve Denizli - Afyonkarahisar Karayolu kenarında kalan 30 dönüm tarıma elverişli olmayan arazi üzerinde bulunmaktadır. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi yerleşim yeri Şekil V-7 de verilmiştir. Şekil V-7. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Yerleşim Yeri Denizli OSB kanalizasyon altyapısı ayrık sistemdir. Yağmur suyu ve atıksular (evsel ve endüstriyel) ayrı şebekeden deşarj edilmektedir. Atıksular arıtma tesisi giriş yapısına gelerek arıtmaya tabi tutulmaktadır. Yağmur sularının ise OSB nin çevresinde uygun noktalardan sulama kanallarına bağlantısı yapılmıştır. Yağmur suyu şebekesine 145

162 yağmur suyu dışında kesinlikle herhangi bir atıksu (proses, rejenerasyon, soğutma, klima, blöf vb. atıksular) bağlantısı bulunmamaktadır. Atıksu kanalizasyon şebekesinde ise endüstriyel nitelikte atıksular (proses, rejenerasyon, soğutma, yıkama, klima, blöf vb.) ile evsel nitelikli atıksular (yemekhane, tuvalet, duş, lavabo vb.) karışık olarak toplanmaktadır. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi 1997 yılında tamamlanarak işletmeye alınmıştır. Tesisin proje kapasitesi m 3 /gün olarak tasarımlanmıştır. OSB sınırları içerisinde faaliyette bulunan tesislerin atıksularının arıtıldığı merkezi atıksu arıtma tesisinde şu anda m 3 /gün ile m 3 /gün arasında değişen debili atıksu arıtılarak Sarıçay kuru dere yatağına deşarj edilmektedir. Atıksu arıtma tesisi deşarj suyu, 2872 Sayılı Çevre Kanunu na bağlı SKKY de sektörel bazlı deşarj tablolarından Tablo 19 (Karışık Endüstriyel Atıksuların Alıcı Ortama Deşarj Standartları Küçük ve Büyük Organize Sanayi Bölgeleri ve Sektör Belirlemesi Yapılamayan Diğer Sanayiler) kapsamındadır. Tesisin arıtılmış su çıkış parametreleri Denizli Valiliği İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü nce alınan numunelerin analizi yaptırılarak SKKY Tablo 19 parametreleri ile karşılaştırılması yoluyla kontrol edilmektedir. Bu deşarj standartlarında ilaveler ya da değişiklikler olması durumunda, işletmeden kaynaklanabilecek kirlilik parametrelerinin istenilen değerlere düşürülmesi için ön arıtma Denizli OSB den tarafından talep edilmesi durumunda, gerekli yükümlülükler yerine getirilecektir. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Üniteleri Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi OSB içerisindeki tüm fabrikaların atıksularını arıtacak şekilde kurulmuştur. Bu amaçla tesiste fiziksel arıtma, kimyasal arıtma ve biyolojik arıtma yöntemleri uygulanmaktadır. Arıtma tesisinin proses akış diagramı Şekil V-8 de verilmiştir. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi, 4 ana üniteden oluşmaktadır; Fiziksel arıtma üniteleri; Giriş yapısı Otomatik temizlemeli kaba ızgara Debi ölçüm kanalı Kum-yağ tutucu Dengeleme Havuzu Mekanik temizlemeli tambur ızgara Kimyasal Arıtma Üniteleri; Nötralizasyon Hızlı karıştırma havuzu Yavaş karıştırma havuzu Kimyasal Çökeltim Havuzu Biyolojik Arıtma Üniteleri Havalandırma havuzu Biyolojik çökeltim havuzu Çamur Susuzlaştırma Ünitesi Çamur yoğunlaştırma havuzu Belt filtre 146

163 Şekil V-8. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi Proses Akış Diagramı 147

164 Tesise gelen atıksu öncelikle giriş yapısı önünde bulunan otomatik temizlemeli kaba ızgaradan geçmekte ve burada naylon poşet, kağıt gibi büyük parçacıklar tutulmaktadır. Daha sonra su havalandırmalı kum ve yağ tutucudan geçmektedir. Havalandırmalı kum ve yağ tutucu ünitede, atıksu içinde bulunan kum tabana çökerken; yağ, gres, solvent ve benzeri yüzücü maddeler bir sıyırıcı ile yağ çukurunda toplanarak katı atık olarak uzaklaştırılmakta, atıksu ise dengeleme havuzuna savaklanmaktadır. Şekil V-9 havalandırmalı kum tutucuyu göstermektedir. Şekil V-9. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi Havalandırmalı Kum Tutucu Dengeleme havuzunda, gelen atıksuyun homojen hale gelmesi sağlanmakta ve atıksu debi ve kalitesindeki dalgalanmaları minimuma indirilmektedir. Su, dengeleme havuzundan pompalar vasıtası ile kimyasal arıtma ünitelerine basılırken ince filtrelerden geçmektedir. Dengeleme havuzu Şekil V-10 da gösterilmektedir. 148

165 Şekil V-10. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi Dengeleme Havuzu Atıksu önce, kimyasal arıtma ünitelerinde ph ayarlama havuzuna (nötralizasyon havuzu) gelerek hızlı çöktürme için uygun ph aralığına getirilmektedir. Daha sonra hızlı ve yavaş karıştırma havuzunda koagulant ve flokulant ilavesi yapılarak askıda katı partiküller floklaştırılmakta ve oluşan floklar kimyasal çökeltim havuzunda çöktürülmektedir. Çöktürme havuzunun dibindeki çökelmiş çamur, yoğunlaştırma ve susuzlaştırma ünitesine pompalanırken yüzeyden savaklanan su biyolojik arıtma ünitesine gönderilmektedir. Biyolojik arıtma ünitesi, atıksuda bulunan organik maddelerin aerobik ortamda bakteriler tarafından oksitlenerek ayrıştırılması işlemidir. Havalandırma havuzunda aerobik ortam yaratılarak bakterilerin askıda ve partikül halinde bulunan organik maddeyi H 2 O ve CO 2 ye dönüştürmesi sağlanır. Atıksu, havalandırma havuzundan iki adet biyolojik çökeltim havuzuna aktarılmaktadır. Biyolojik çökeltim havuzlarında biyokütle (bakteri flokları) havuzun dibine çökmekte, yüzeyden savaklanan temiz su ise alıcı ortama deşarj edilmektedir. Deşarj noktası Şekil V-11 de gösterilmektedir. 149

166 Şekil V-11. Denizli OSB Atıksu Arıtma Tesisi Deşarj Noktası Çökeltim havuzunun dibine çökmüş olan çamurun bir kısmı (biyokütle) havalandırma havuzunda mikroorganizma populasyonunu devam ettirmek amacıyla havalandırma havuzunda geri döndürülmektedir. Kalan çamur ise çamur yoğunlaştırma ve susuzlaştırma ünitesine gönderilmektedir. Denizli OSB Merkezi Atıksu Arıtma Tesisi nden aylık ortalama ton/ay arıtma çamuru oluşmaktadır. Çamur susuzlaştırma işleminin sonrasında tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek-11/A ya göre İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğünce numune alınarak akredite laboratuvarlarda analizi yapılmaktadır. Yapılan çamur analiz raporlarında ilgili yönetmeliğin Ek 11/A ya göre Tehlikesiz Atık (Düzenli deponi tesislerinde depolanabilme) kriterlerine uygun olduğu belirtilmiştir. V.2.4 Proje Kapsamında Kullanılacak Ana Yakıt veya Yardımcı Yakıtın Ne Şekilde Sağlanacağı Önerilen santralde sadece doğal gaz yakıt olarak kullanılacaktır, herhangi bir katı ya da sıvı yakıt kullanılmayacaktır. Tehlikeli ve tehlikesiz atıklar yakıt olarak kullanılmayacaktır. Tesiste kullanılacak olan doğal gazın Denizli OSB sınırları içinde yer alan ve santral sahasından yaklaşık 100 m uzaklıkta bulunan BOTAŞ a ait A Tipi RMS istasyonundan sağlanması planlanmaktadır. Bu istasyondan önerilen santrala yaklaşık 100 m uzunluğunda bir yeraltı doğal gaz boru hattının döşenmesi planlanmaktadır. Konu ile ilgili bilgi Bölüm III.5 te yer almaktadır. Doğal gaz tedariği ile ilgili olarak BOTAŞ la yapılan yazışma EK 7 de sunulmaktadır. 150

167 V.2.5 Proje Kapsamında Kullanılacak Ana Yakıt ve Yardımcı Yakıtın Hangi Ünitelerde Ne Miktarlarda Yakılacağı ve Kullanılacak Yakma Sistemleri, Yakıt Özellikleri, Anma Isıl Gücü, Emisyonlar, Azaltıcı Önlemler, Emisyonlar ve Bunların Verileri, Emisyon Dağılım Modellemesi, Ölçümler için Kullanılacak Aletler ve Sistemler (Baca Gazı Emisyonlarının Anlık Ölçülüp Değerlendirilmesi (on-line) için Kurulacak Sistemler, Mevcut Hava Kalitesinin Ölçülmesi için Yapılacak İşlemler), Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem, Modelin Tanımı, Modellemede Kullanılan Meteorolojik Veriler (Yağış, Rüzgar, Atmosferik Kararlılık, Karışım Yüksekliği vb.), Model Girdileri, Kötü Durum Senaryosu da Dikkate Alınarak Model Sonuçları, Modelleme Sonucunda Elde Edilen Çıktıların Arazi Kullanım Haritası Üzerinde Gösterilmesi Önerilen tesisin işletim aşamasında azot oksitler (NO x ) açığa çıkacaktır. Elektrik enerjisi üretim tesisi sadece doğal gaz yakacağı için kükürt oksitler (SO x ), partikül madde (PM) ve organik madde emisyonları ihmal edilebilir düzeylerde kalacaktır. Proje kapsamında tek yakıt olarak doğal gaz kullanılacak olup, sıvı yakıt kullanımı söz konusu değildir. Önerilen den kaynaklanacak emisyonlar, tarih ve nolu Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği nde ve sayı ve 8 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürülüğe giren Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği nde (BYTY) belirtilen emisyon sınır değerlerinin altında olacaktır. V Yakıt Özellikleri Doğal gaz içinde büyük oranda Metan (CH 4 ) daha az oranlarda Etan (C 2 H 6 ), Propan (C 3 H 8 ), Bütan (C 4 H ıo ), Azot (N 2 ), Karbondioksit (CO 2 ), Hidrojensülfür (H 2 S), Helyum (He) ihtiva eden renksiz, kokusuz, yüksek kalorili bir gaz yakıttır. Havaya göre daha hafif bir gaz olduğu için açık havada uçucu özelliğe sahiptir.tablo V-12 de doğal gazın yaklaşık kompozisyonu verilmiştir. Doğal gazdaki kükürt ve kül oranı, gazın yapısı nedeni ile ihmal edilebilir seviyelerde olduğundan ve aynı zamanda yanma ürünleri açısından kirletici oranı az ve temiz bir yakıt olduğundan bu yakıt termik santrallar için en ideal çevre dostu yakıt olma niteliğindedir. Tablo V-12. Doğal Gazın Yaklaşık Kompozisyonu Parametre Değer Metan (CH 4) minimum %82 Etan (C 2H 6) maksimum %12 Propan (C 3H 6) maksimum %4 Bütan (C 4) maksimum %2,5 Pentan ve diğer hidrokarbonlar maksimum %1 Karbondioksit (CO 2) maksimum %3 Oksijen (O 2) maksimum %0,5 Azot (N 2) maksimum %5,5 Isı girişi (Yüksek ısı değeri - HHV) kcal/m³ Isı girişi (Düşük ısı değeri - LHV) kcal/m³ 151

168 V Proje Emisyonları Önerilen santraldaki emisyon kaynakları iki adet gaz türbininden ibarettir. Tesisten kaynaklanacak hava emisyonları azot oksitler (NO x ) olacaktır. Gaz Türbini Emisyonları sayı ve 8 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği (BYTY) Ek 4 te yeni kurulacak doğal gaz yakıtlı gaz türbinleri için emisyon sınırları verilmektedir. Uluslarası Finans Kuruluşu nun (IFC/Dünya Bankası) Aralık 2008 tarihli Termik Santraller için Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzu dokümanında da termik santraller için emisyon sınırları bulunmaktadır. Önerilen emisyonları, BYTY ve Dünya Bankası sınır değerlerinin altında olacaktır. Tablo V-13'de, CGT/HRSG Atık Isı Kazanının en yüksek anıl kapasitede çalışması durumunda, bacadan salınması garanti edilen emisyon değerleri ile BYTY ve Dünya Bankası emisyon sınır değerleri sunulmaktadır. Bu değerler, temel yükte işletim sırasında oluşacak emisyon değerleridir. Kirletici emisyonları ile bunlara yönelik kontroller ve yasal limitler izleyen bölümlerde incelenmektedir. Tablo V-13. Kirletici Emisyon Kriterleri Parametre Birim Değer Emisyon Sınırları BYTY (1) Dünya Bankası (2) Gaz Çıkış Hızı m/sn 19,8 - - Baca Çapı m 5,3 - - Baca Çıkış Sıcaklığı K 364, Emisyon Değeri NO x (NO 2 cinsinden) O 2, kuru bazda (25 ppm) Notlar: (1) Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği sayılı ve 8 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete. (2) Environmental, Heatlh, and Safety Guidelines, Thermal Power Plants, Uluslarası Finans Kuruluşu (Dünya Bankası), Aralık Azot Oksitler (NO x ) Yanma işlemleri sırasında NO x iki şekilde oluşmaktadır: (1) Yüksek sıcaklıktaki yanma ortamında bulunan yakma havasındaki element halindeki azot ile oksijenin birleşmesi (termal NO x ); (2) Yakıtta bulunan azotun oksidasyonu. Termal NO x ın oluşma oranı, yanma alanında kalma süresi, ortamda bulunan serbest oksijen miktarı ve alev sıcaklığının pik değerine bağlıdır. Hemen hemen tüm NO x emisyonları, azot ve oksijenin yanma odasındaki yüksek sıcaklıkta atomik biçimlerine ayrılmaları ve daha sonra tekrar birleşmeleri ile nitrik oksit (NO) olarak oluşurlar. Bu oluşan NO nun az bir miktarı baca gazında oksitlenmeyi sürdürerek NO 2 'ye dönüşür. Doğal gazın yapısında ihmal edilebilir düzeyde azot bulunduğundan NO x oluşumunun büyük bölümü, termal NO x olarak adlandırılan yanma havasındaki azotun termal oksidasyonu yolu ile oluşacaktır. Önerilen tesiste kuru tip, düşük NO x brülörleri kullanılacaktır. Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Referans Dokümanı nda Gazla çalışan türbinler ve kombine çevrimlerden kaynaklı emisyonların kontrolü kısmında NO x emisyonlarının azaltım yöntemleri olarak; Su ya da Buhar Enjeksiyonu, Kuru Düşük NO x (DLN) Teknolojileri ve Selektif Katalitik Azaltım (SCR) sunulmaktadır. Bu yöntemlerden yüksek verimliliği, maliyeti ve güvenilirliği bakımından önerilen tesis için en uygun teknoloji olan Kuru Düşük NO x (DLN) teknolojisi önerilen tesiste kullanılacaktır. 152

169 Önerilen tesisten salınacak maksimum NO x emisyonları baca gazında kuru ve %15 oksijen bulunan koşullarda 50 mg/nm³ olup, BYTY de verilen 50 mg/nm³ sınır değerini sağlayacaktır. Bu değerlerde, bir normal metreküplük baca gazı 0 C de ve 1 atmosferlik basınç altında kabul edilmektedir. Tesisten salınacak NO x (NO 2 cinsinden) emisyonları, Dünya Bankası nın (Aralık 2008) 51 mg/nm³ olan sınır değerini de sağlayacaktır. Partikül Madde (PM) Kombine çevrim santrallerinde, temiz yanma özelliği nedeni ile partiküllerin tutulması için filtre sistemleri, elektrostatik tutucular gibi kontrol sistemlerine gerek duyulmamaktadır. Partikül denetiminin en sıkı biçimde gerçekleştiği yöntem, doğal gaz gibi yapısında kül oranı düşük yakıtları birincil yakıt olarak kullanmaktır. Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Referans Dokümanı nda Gazla çalışan türbinler ve kombine çevrimlerden kaynaklı emisyonların kontrolü bölümünde Toz emisyonlarının azaltımı maddesinde doğal gaz yakan gaz türbinlerinde çıkan partikül madde ya da toz emisyonlarının normal işlem altında ya da kontrol yakma koşullarında çevresel bir endişe olmadığı belirtilmektedir. Önerilen tesisin PM emisyon miktarı hem mevzuatın hem de Dünya Bankası limitlerinin oldukça altında, ihmal edilebilir düzeylerde olacaktır. Önerilen projesi tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği nde (SKHKKY) yer alan hükümlere uyacaktır. Kükürtdioksit (SO 2 ) SO 2 yakıt içerisinde bulunan kükürtün oksidasyonu ile oluşur. Doğal gazda sadece eser miktarda kükürt bulundurmaktadır. SO 2 emisyonlarının en alt düzeylere indirilebilmesi için doğal gaz kullanılması ABD de en geçerli kontrol teknolojisi olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, Entegre Kirlilik Önleme ve Kontrol Direktifi Büyük Yakma Tesisleri için Mevcut En İyi Tekniklere Yönelik Referans Dokümanı nda Gazla çalışan türbinler ve kombine çevrimlerden kaynaklı emisyonların kontrolü bölümünde SO 2 emisyonlarının azaltımı maddesinde H 2 S formunda doğal gazda bulunan kükürtün üretim sahasında yıkandığı böylece bütün uygulamalar için SO 2 emisyon sınır değerlerini karşılayacak yakıt kalitesinin doğrudan elde ediliği belirtilmektedir. Önerilen tesisin SO 2 emisyon miktarı hem mevzuatın hem de Dünya Bankası limitlerinin oldukça altında, ihmal edilebilir düzeylerde olacaktır. Büyük Yakma Tesisleri Yönetmeliği (BYTY) Madde 18 in 1. fıkrasında İşletmeci her yakma tesisinin atık gazlarında SO 2, NO x, CO, toz konsantrasyonlarını, emisyon sınır değerleri belirlenmiş parametreleri bacada sürekli ölçüm cihazı kullanarak ölçer ibaresi yer almaktadır. Aynı yönetmeliğe göre, istisnai olarak doğalgaz kullanan gaz türbinlerinde ise SO 2 ve toz için sürekli ölçüm gerekmeyebilir denilmektedir. Bu hüküm doğrultusunda işletme aşamasında aşağıdaki parametreler, bacaya sürekli ölçüm cihazı takılarak izlenecektir; Azot oksitler (NO x ) Karbon monoksit (CO) Oksijen (O 2 ) Baca gazı ölçüm sonuçları Denizli İl Çevre ve Şehircilik Müdürlüğü ile paylaşılacaktır. 153

170 V Ortam Hava Kalitesi Önerilen tesisten salınacak emisyonlar mevzuatta belirtilen yasal sınırları sağlayacaktır. Tesisten salınacak kirleticilerin alıcı ortamdaki yer seviyesi konsantrasyonları Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (SKHKKY) Ek- 2 Tablo 2.2 de ve Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (HKDYY) Ek-I B) tablosunda belirtilen kısa (24 saatlik) ve uzun (yıllık) vadeli sınır değerleri sağlayacaktır. Önerilen elektrik enerjisi üretim tesisinden kaynaklanacak kısa dönem ve yıllık ortalama Hava Kalitesine Katkı Değerleri nin (HKKD) hesaplanması amacıyla SKHKKY de belirtildiği şekilde hava kalitesi modelleme çalışması yapılmıştır. Bölgedeki mevcut kirlilik yükünün belirlenmesi amacı ile gerçekleştirilen pasif örnekleme çalışması sonucunda SKHKKY de tanımlanan Uzun Vadeli Değer (UVD) ölçülmüştür. SKHKKY de tanımlandığı üzere, ölçüm ile elde edilen ve bölgedeki mevcut kirliliği temsil eden UVD değeri ile modelleme ile hesaplanan ve önerilen tesisin olası etkisini temsil eden HKKD değeri toplanarak Toplam Kirlenme Değeri (TKD) hesaplanmış ve yasal sınırlarla karşılaştırılıp yorumlanmıştır. Yasal Sınırlar Önerilen tesisin, Ortam Hava Kalitesi Standartları na uygunluğu hava kalitesi dağılım modellemesi yardımı ile gösterilmektedir. SKHKKY de ve HKDYY de hem kısa vadeli sınır değer (KVS) hem de uzun vadeli sınır değer (UVS) bulunmaktadır. Kısa vadeli sınır değer, SKHKKY de maksimum günlük ortalama değer veya bütün günlük değerler sayısal değerlerinin büyüklüğüne göre dizildiğinde, istatistik olarak bütün ölçüm sonuçlarının % 95 ine tekabül eden değer olarak tanımlanmaktadır. Uzun vadeli sınır değer ise tüm sonuçların aritmetik ortalaması olarak tanımlanmaktadır. SKHKKY de Ek-2 Tablo 2.2 Tesis Etki Alanında Uzun Vadeli, Kısa Vadeli Sınır Değerler ve Kademeli Azaltım Tablosu nda NO 2 için verilen KVS değeri 300 μg/m³ verilmiş iken, en düşük UVS değeri ise 2013 yılı için verilen 60 μg/m³ olarak verilmektedir. SKHKKY de verilen KVS ve UVS değerlerine ek olarak, 2014 yılından itibaren HKDYY Ek- I B) tablosunda NO 2 için verilen saatlik ve yıllık sınır değerleri ortam hava kalitesinin değerlendirilmesinde kullanılacaktır. HKDYY de Ek-I B)Limit değerler, değerlendirme ve uyarı eşikleri tablosunda NO 2 için verilen en düşük saatlik sınır değeri 2024 yılı için verilen 200 μg/m³ iken, en düşük yıllık sınır değer yine 2024 yılında 40 μg/m³ olarak verilmektedir. Tesis etkileri, SKHKKY de verilen en düşük KVS ve UVS değerleri ile birlikte HKDYY de verilen en düşük saatlik ve yıllık sınır değerler dikkate alınarak incelenmiştir. Modelleme Çalışmasında Kullanılan Yöntem Hava kalitesi modelleme çalışmalarında, Lakes Environmental AERMOD View programı kullanılmıştır. Programda AERMOD un US EPA tarafından tarihinde yayınlanan en güncel sürümü olan AERMOD versiyonu kullanılmıştır. Model, zaman içerisinde değişen gerçek zaman verilerini baz alarak günlük ve yıllık YSK değerlerini tahmin edebilen en gelişmiş bilgisayar modellerinden birisidir. Model, izole bacalardan kaçak kirleticilere kadar değişik (nokta, hacim, alan) pek çok farklı yayılım modeli hesaplamasını bünyesinde barındırmakta, ayrıca herhangi bir endüstri bölgesindeki kaynaklardan çıkan kirleticilerin uğrayabileceği aerodinamik dalgalar, türbülans ve benzeri olayları da göz önüne almaktadır. 154

171 Modelleme Çalışmalarında Kullanılan Meteorolojik Veri Seti Modelleme çalışmaları için gerekli olan uzun dönemli meteorolojik veriler, yöredeki mevcut meteoroloji istasyonlarından sağlanmaktadır. AERMOD modeli için Klima, sinoptik ya da otomatik tip istasyonlarda ölçülen saatlik yüzey istasyonu verileri ve ravinsonde tip istasyonlarında ölçülen meteorolojik sondaj verisi gerekmektedir. Bu çalışmada, gerekli saatlik meteorolojik veri setlerinin, planlanan tesise en yakın istasyon olan Denizli Meteoroloji İstasyonu ndan temin edilmesi uygun bulunmuş ve bu istasyona ait meteorolojik veriler modelleme çalışmaları sırasında kullanılmıştır. Sondaj verileri ise, Türkiye de 8 adet bulunan ravinsonde istasyonlarından proje sahasına en yakın olan Isparta Meteoroloji İstasyonu ndan temin edilmiştir. AERMOD modeli 1 yıllık meteorolojik veri kullanmaktadır. Bu nedenle modelde kullanılacak meteorolojik verinin yıl seçiminin yapılması gerekmektedir. Bölgenin rüzgar profilini temsil eden yılın meteorolojik verisini kullanmak, modelleme çalışmasının doğruluğunu arttırmaktadır. Modelleme çalışmalarında, Denizli Meteoroloji İstasyonu nda yılları arasında elde edilen verileri içeren uzun yıllar meteoroloji bülteninden yararlanılarak bölgenin rüzgar profili çıkarılmıştır. Son 10 yıla ait ( ) yıllık rüzgar profilleri incelenmiş ve uzun yıllara eşleşen yıl aranmıştır. Uzun yıllar verilerine göre yapılan değerlendirmede, ilk üç hakim rüzgar yönünün sırasıyla Kuzey-Kuzey Batı (NNW), Batı-Kuzey Batı (WNW), ve Batı-Güney Batı (WSW) olduğu belirlenmiştir. Buna göre son 10 yılın esme sayılarının, uzun yıllar esme sayılarına en yakın olduğu yıl olarak 2006 yılı olarak belirlenmiştir. Modelleme çalışmalarında 2006 yılı meteorolojik verileri kullanılmıştır. Uzun yıllar esme sayılarına göre rüzgar diyagramı ve 2006 yılı esme sayılarına göre rüzgar diyagramı Şekil V-12 de verilmiştir. Yıllara Göre Rüzgar Esme Sayıları Tablo V-14 de verilmiştir. Şekil V-12 Denizli Meteoroloji İstasyonu Uzun Yıllar ve 2006 Yılı Esme Sayılarına Göre Rüzgar Diyagramı 155