Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri*

Transkript

1 KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2013; 5: Gelifl Tarihi/Received: 25/09/ Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 18/02/2013 Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri* The Activity of Daily Life in Elderly Patients** lknur nan r, Ayflin Kay fl, K ymet Y lmaz Ac badem Kozyata Hastanesi, Hemflirelik Hizmetleri, stanbul, Türkiye Nursing Services, Acibadem Kozyatagi Hospital, Istanbul, Turkey * Bu çal flma, Türk Geriatri Ulusal Yafll Kongresi nde sunulmufltur. ** This research article was presented at Turkish Geriatric th National Elderly Congress. ÖZET Girifl: Bu araflt rma, ülkemizdeki yafll bireylerin yaflam aktiviteleriyle ilgili çal flmalar n yeterli olmad düflünülerek yap ld. Araflt rma yafll lar n günlük yaflam aktiviteleri de erlendirilerek, bu kapsamda oluflturulacak hemflirelik bak m planlar na referans oluflturmak amac yla tan mlay c olarak planland. Materyal ve Metod: Araflt rmaya 15 May s Ekim 2010 tarihleri aras nda, özel bir hastanede yatan 65 yafl ve üzeri 103 hasta al nd. Araflt rma verileri; genel bilgi formu, Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksi ve Enstrümantal Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksiyle topland. Verilerin analizi frekans, yüzdelik, ki-kare ve ANOVA bak larak de erlendirildi. Bulgular: Çal flmadaki hastalar n; temizlik, al flverifl, ulafl m, yemek haz rlama, y kanma, telefon kullanma, ilaçlar n alma, çamafl rlar n y kama, paras n idare etme ve kiflisel bak m konular nda k smen ba ml ; giyinme, tuvalete gidebilme, transfer, kontinans ve beslenme konular nda ba ms z olduklar, herhangi bir konuda tam ba ml olmad klar görüldü. Sonuç: K smen ba ml olduklar yaflam aktiviteleri yat fl ndan itibaren dikkate al nmal, taburculuk e itimlerinin planlanmas nda da göz ard edilmemelidir. Anahtar Kelimeler: Yafll, hasta, yaflam aktiviteleri, hemflirelik bak m. ABSTRACT Introduction: This research prepared because of there aren't sufficient studies on the life activities of elderly people in our country. The research evaluated the activities of daily living of elderly people. In this context, this study prepared to create as a descriptive reference in nursing care plans which will be created in the future. Materials and Methods: One hundred and three patients above 65 age in a private hospital were used for the research between May 15, 2010 and October 31, The research data was collected via general information form, the Daily Life Activity Scale, the Instrumental Daily Life Scale. This data was analysed in terms of frequency, percentage,chi-square and ANOVA. Results: The study showed the patients were partially dependent in cleaning, shopping, transportation, making meal, bathing, telephoning, taking pills, washing their clothes, managing money usage, personal care; independent in dressing, going to the toilet, transfer, continence, feeding; totally dependent in nothing. Taking into consideration the partially dependent life activities of old patients, beginning from the first day of their stay in hospital, are remarkable also in terms of planning discharge training. Key Words: Elderly, patient, life activities, nursing care. 64 Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Uzm. Hmfl. Ayflin Kay fl nönü Caddesi Okur Sokak No: 20 Kozyata, stanbul/türkiye e-posta: aysin.kayis@acibadem.com.tr

2 Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri G R fi Yafllanma, insan hayat nda do umdan itibaren geliflen fizyolojik, kaç n lmaz ve geri dönülmez bir süreçtir. Tüm canl lar; yaflamlar n n sonuna do ru yafllan r ve ömürlerini tamamlar. Yafllanma sadece insano luna özgü bir olay de ildir. Ça m zda yaflam sürecinin bir parças olarak görülen yafllanma, insan türünde zamana ba l de iflimleri içine al r. Bununla birlikte bireylerin yaflam süresi toplumun bilgi kaynaklar ve de erlerinin flartland rd bir de iflkendir. Son zamanlarda t bb n geliflmesiyle birlikte yafll popülasyon artmaktad r (1,2). Yafllanma hem kronolojik hem de biyolojik bir olgudur. Sosyal anlamda yafll l k insan n ba ms z konumdayken baflkalar na ba ml konuma geçmesidir. Dünya Sa l k Örgütü (DSÖ) yafll l kronolojik olarak üçe ay rm flt r; orta yafll lar yafl, yafll l k yafl, ileri yafll l k 75 yafl ve üzeri olarak kabul edilmektedir (1,3). Yirminci yüzy lda dünyada pek çok toplumda oldu u gibi ülkemizde de bebek ölümlerinin azalmas, infeksiyon hastal klar n n kontrolü, beslenme ve sa l k hizmet olanaklar n n geliflmesiyle beklenen yaflam süresinde ve nüfus yap s ndaki de ifliklikler sonucunda yafll nüfus oran nda art fl olmufltur y l na gelindi inde dünyada yafll nüfusun 800 milyona ulaflaca beklenmektedir (4). Yafllanma ayr cal ks z her canl da görülen, tüm ifllevlerde azalmaya neden olan, süregelen ve evrensel bir süreç olarak tan mlanabilir. Genel nüfus yaflland kça bu grubun sa l k bak m na olan gereksinmesi artmaktad r. Çünkü ifllevsel kapasite ve yeteneklerin kayb ile yafll bireyin günlük yaflam etkinlikleri s n rlanmakta ya da engellemekte, ba ms z ifllevleri giderek yar ba ml ya da tam ba ml duruma gelmektedir (5). Yaflam kalitesi, bireyin kendisini iyi hissetmesi ve sa l k durumuna genel bir çerçeveden bak fl aç s d r. Sa l k ile ilgili yaflam kalitesi hastal n olmamas n n yan nda, kiflinin fiziksel, sosyal ve psikolojik aç dan aktif olmas n, kendisini iyi hissetmesini ve yaflam memnuniyetini kapsar. Fonksiyonel kapasite ise kiflinin gün boyu yaflam n sürdürebilmesi için gerekli olan kendine bak m, yemek yeme, giyinme, ev iflleri, al flverifl yapma ve sosyal aktivitelerde kimseden yard m almadan ba- ms z olabilme yetene ini gösterir. Amerika Gerontoloji Derne i yaflama y llar de il, y llara yaflam katma sözü ile yafl almak yan nda yaflam kalitesi ve baflar l yafllanman n önemine dikkat çekmektedir. Yaflam kalitesini de erlendirirken, fonksiyon ve sa l k durumunun objektif olarak de erlendirilmesi yan nda sa l n subjektif olarak alg lanmas n n da bilinmesi önem kazan r (6-9). Yafll lar n yaflam kalitelerinin azalmas na neden olan baz sorunlar; yaln zl k, çal flma yaflam ndan uzaklaflma, sosyal iliflkilerin kayb, ekonomik sorunlar, beslenme düzeyi, bar nma sorunlar ve kronik hastal klard r (6,7,10). Yafll kiflilerin yaflam kalitelerinin gelifltirilmesinde; günlük yaflam aktivitelerinde ba ms zl k düzeylerinin art r lmas, düflmelerin önlenmesi ve güvenli- in sa lanmas önemlidir. Düflmemesi için gerekli güvenlik önlemlerinin al nmas, yafll kifli koltuk de ne i, yürüteç gibi yard mc araçlar veya tekerlekli sandalye kullan yorsa transferler, banyo, tuvalet aktivitelerini kolaylaflt r c yöntemler konusunda bilgilendirme yap lmas yaflam kalitesini olumlu yönde etkiler. Yata a ba- ml kifliler için pozisyonlama, yatak yüksekli i ve yatak yak n ndaki eflyalar n yerleflimi ba ms zl k seviyesini artt rmada önemlidir (8). Ayr ca, 65 yafl ve üstü yafll larda osteoporoz gibi sorunlara ba l olarak düflme ve düflmeye ba l sakatl klar, yaralanmalar olabilir. Bu önemli bir risktir. Alg sal durumu, iflitme sorunlar, denge sorunlar gibi düflmede risk oluflturan etkenler de de erlendirilmelidir (11). Altm fl-altm fl befl yafltan sonra bireylerin iletiflim ve etkinlikleri azalmakta, buna paralel olarak da yaflamdan al nan doyum ve mutluluk düzeyi düflmektedir. Neugarten, yafll larda yaflam doyumunu belirlemek için befl ölçüt kullanmaktad r. Buna göre yaflam doyumu yüksek olan yafll lar n; günlük yaflamdaki etkinliklerden zevk almas, yaflam n n bir anlam tafl mas, yaflam yla ilgili amaçlar n n olmas ve geçmifl yaflam n n sorumlulu unu kabul etmesi, yaflam boyunca ön gördü ü amaçlara ulaflt inanc na sahip olmas, olumlu bir ben imgesine sahip olmas ve yafll l nda zay fl klar ne olursa olsun, kendini de erli bir varl k olarak kabul edebilmesi, yaflama karfl genelde iyimser bir tutum içinde olmas beklenmektedir (12). Yafll bireyin de erlendirilmesinde çevre düzenlemesi ve hastan n konforunun sa lanmas, hastan n dikkat ve alg lama düzeyine uygun biçimde de erlendirme yap lmas genel ilkelerdir. Yafll bireyin de erlendirilmesinde olfaksasyon, inspeksiyon, palpasyon, perküsyon ve oskültasyon yöntemleri yafla ba l de ifliklikler dik- Akad Geriatri 2013; 5:

3 The Activity of Daily Life in Elderly Patients kate al narak kullan l r. Yafll n n fiziksel, mental, emosyonel ve sosyal iyilik durumunun bir bütün olarak de- erlendirilmesi gerekir. Yafll larda fonksiyonel durum de erlendirmesi birçok sa l k bak m hizmetinin oluflturulmas için temel oluflturur. Ancak ileri yafl, kronik hastal klar, idrar inkontinans, düflme, deliryum ve polifarmasi gibi riskli durumlar nedeniyle yafll bireylerde akut bak m n planlanmas önemlidir (3,13). Bu araflt rma, ülkemizdeki yafll bireylerin günlük yaflam aktiviteleriyle ilgili çal flmalara katk sa layaca- düflünülerek yap ld. Yafll lar n günlük yaflam aktiviteleri de erlendirilerek, bu kapsamda oluflturulacak hemflirelik bak m planlar na referans oluflturmak amaçland. MATERYAL ve METOD Bu araflt rma, özel bir hastanedeki yatan hasta katlar nda ve kemoterapi ünitesinde yatan yafll hastalarla 15 May s Ekim 2010 tarihleri aras nda yap lan tan mlay c bir çal flmad r. Araflt rman n evrenini, söz konusu hastanenin tüm yatan hasta katlar, onkoloji, nöroflirürji ve cerrahi bölümlerinde yatan 65 yafl ve üzeri 400 hasta, örneklemini ise örneklem seçimine gidilmeden araflt rmaya kat lmay kabul eden, araflt rmaya al nma kriterlerine uygun olan 65 yafl ve üzeri, psikiyatrik hastal k tan s konulmam fl 103 hasta oluflturmaktad r. Verilerin toplanmas nda araflt rmac lar taraf ndan oluflturulan, sosyodemografik (yafl, cinsiyet, ö renim düzeyi, medeni durum vb.) ve hastal a iliflkin (tan, hastal n süresi vb.) özellikleri belirlemek amac yla haz rlanm fl 10 sorudan oluflan Genel Bilgi Formu, Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksi ve Enstrümantal Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksi kullan ld. Günlük yaflam aktiviteleri iki ayr indeks ile incelenmifltir. ndeksin ilki olan Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksi yaflam n sürdürülmesi için gerekli temel ihtiyaçlar sa lamaya yöneliktir. Enstrümantal Günlük Yaflam Aktiviteleri ndeksi ise toplum içinde ba ms z yaflamaya yöneliktir. Bu iki indeks birlikte kullan lmaktad r. Verilerin toplanma araçlar n uygulamaya bafllamadan önce etik onay ve kurum izni al nm flt r. Ayr ca, yafll hastalara çal flman n amac yla ilgili bilgi verilerek çal flmay kabul ettiklerine ve böyle bir araflt rmada yer almak istediklerine dair yaz l ayd nlat lm fl onamlar al nm flt r. Günlük Yaflam Aktiviteleri (GYA) ndeksi Kronik hastal klarda ve yafll larda tedavi ve prognozun de erlendirilmesinde kullan l r. Katz ve arkadafllar taraf ndan 1963 y l nda gelifltirilmifltir. Alt alt bafll kta hastan n banyo yapma, giyinme, tuvalet gereksinimini karfl lama, ulafl m, ba rsak ve mesane kontrolü ve beslenmeyle ilgili ifllevleri ba ms z olarak yerine getirebilme yetene ini de erlendirir. Hastan n her bir ifllevi ba ms z ya da yard m alarak yerine getirebilme durumu de erlendirilerek GYA da ba ml l k/ba ms zl k düzeyi belirlenir (3). Bu indeksler yurt d fl nda ve ülkemizde yayg n olarak kullan lmakta olup, geçerlilik ve güvenirlilikleri yüksektir (14,15). Enstrümantal Günlük Yaflam Aktiviteleri (EGYA) ndeksi Toplum içinde ba ms z yaflamaya yönelik olan Lawton ve Brody nin kulland indekstir. Telefon kullanma, ulafl m arac na binebilme, yemek haz rlama, al flverifl ve günlük ev ifllerini yapma, çamafl r y kama, kendi ilac n içebilme ve kendi paras n n hesab n yapabilme ile ilgili bilgileri içeren, sekiz maddeden oluflan bir ölçektir (3,16). Birey bu aktiviteleri ba ms z olarak yap yorsa 3 puan, yard m alarak yap yorsa 2 puan, hiç yapam yorsa 1 puan verilir. 0-8 puan ba ml, 9-16 puan yar ba ml, puan ba ms z olarak de erlendirilir. GYA ve EGYA alt skorlar ve ikisinin toplam ndan oluflan bir toplam skor verilir. Verilerin analizinde frekans ve yüzdelik, ki-kare ve ANOVA bak larak de erlendirilmifltir. Puanlamada her bir yafll n n alabilece i en düflük (15 puan) ve en yüksek (45 puan) puanlar belirlenen aral kta beflli likert ile derecelendirildi. Araflt rmadaki ölçek de erlendirilmesinde; her bir sorudaki ba ml, k smen ba ml ve ba ms z yan tlar s ras yla 1 puan, 2 puan ve 3 puan efl de- erleri al nmak suretiyle her bir yafll n n ölçekteki sorulara verdi i yan tlar n puan de erleri toplam hesapland ve bu toplam puan dikkate al narak yafll lar n yaflam aktivite performanslar karfl laflt r ld. Bulunan yaflam aktivite performanslar n n analizi kolaylaflt rmas için performans puanlar s n flara ayr larak de erlendirildi. Performans aral klar n n s n flamas (puan, %); çok kötü: puan (% ), kötü: puan (% ), orta: puan (% ), iyi: puan (% ), çok iyi: puan (% ) d r. Yafl aral klar ndaki yüzdelik bulunurken bir sonraki aral n bafllang c ndaki yafla dahil olanlar ilgili gruba eklendi i için bir önceki gruba eklenmedi. 66 Akad Geriatri 2013; 5: 64-72

4 Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri BULGULAR Araflt rman n %38.8 ini yafl (n= 40), %16.5 ini yafl (n= 17), %15.5 ini yafl (n= 16), %19.4 ünü yafl (n= 20), %7.9 unu yafl (n= 8), %1.9 unu ise yafl (n= 2) aras nda olan hastalar oluflturmaktad r (Tablo 1). Hastalar n %34 ünü ö renim düzeyi ilkö retim, %32 sini lise, %32 sini yüksek ö renim mezunu olan hastalar oluflturmaktad r. Hastalardan sadece %1.9 u okuryazar de ildir. Hastalar n %77.6 s evli, %23.4 ü bekard r. Hastalar n %58.1 (n= 59) inin gelir düzeyi orta, %39.8 inin gelir düzeyi iyidir. %48.5 (n= 50) inin efliyle birlikte yaflad, %21.6 (n= 23) s n n efli ve çocuklar yla birlikte yaflad, %15.7 (n= 16) sinin yaln z yaflad saptand. Hastalardan 52 sinin bak m deste i ald, 51 inin ise bak m deste i almad saptand. Bak m deste i alanlar n %67.3 (n= 35) ünün bak m deste ini yak nlar ndan ald, %28.9 (n=15) unun özel bak c dan destek ald, bir kiflinin ise huzurevinde kald saptand (Tablo 1). Hastalar n yat fl tan s a rl kl olarak kolon kanseri (n= 10), akci er kanseri (n= 9), prostat kanseri (n=7) ve serebrovasküler olayd r (n= 6). Primer yat fl nedeni olan hastal klar n yan nda 51 hastan n yandafl hastal bulunmaktad r. Yandafl hastal klar olan hastalar n %31.4 (n= 16) ünde hipertansiyon, %19.6 (n= 10) s nda hipertansiyon ve diyabet, %9.8 (n= 5) inde ise sadece diyabet mevcuttur. Di er yandafl hastal klar (n= 20, %39.2) ise; solunum yetmezli i, kalp yetmezli i, KOAH (kronik obstrüktif akci- er hastal ), ödem, yumurtal k kanseri, lenfoma, kalça fraktürü, anemi, göz hastal klar ve böbrek yetmezli idir (Tablo 1). Araflt rmadaki her bir yafll ya ait genel ortalama yaflam aktivite performans puan tür. Yafll hastalar n tam puan yaflam aktivite performans durumuna göre %81.6 l k performans gösterdi i bu performans n da iyi oldu u görülmektedir Hastalar n yaflam aktivite performanslar yafl durumlar na göre; yafl (%52.5), yafl (%41.2), yafl (%43.8) ve yafl (%40) aras ndakilerin performans çok iyi, sadece yafl aras nda olan hastalar n %50 sinin performans kötü olarak saptand. Evde yaflama durumlar na göre yaln z, efl ve çocuklarla yaflayanlar n performanslar n n çok iyi oldu- u, bak m için destek almayan hastalar n alanlara gö- Tablo 1. Hastalar n demografik ve tan sal özellikleri (n= 103) Özellik Say % Yafl Ö renim düzeyi Okuryazar de il lkö retim Lise Yüksek ö renim Medeni durum Evli Bekar Gelir düzeyi yi Orta Kötü Evde yaflad kifliler Yaln z Efliyle Efli ve çocuklar yla Di er Bak m deste i al yor mu? Evet Hay r Bak m deste i al nan kifliler Yak n Özel bak c Hemflire Huzurevi Yat fl tan s Kolon kanseri Akci er kanser Prostat kanseri Serebrovasküler olay (SVO) Subaraknoid kanama (SAK) Meme kanseri Pnömoni Ülser Di er* Yandafl hastal k var m? Evet Hay r Akad Geriatri 2013; 5:

5 The Activity of Daily Life in Elderly Patients Tablo 1. Hastalar n demografik ve tan sal özellikleri (n= 103) (devam ) Özellik Say % Yandafl hastal klar Hipertansiyon Hipertansiyon + Diyabet Diyabet Di er** * Solunum yetmezli i, kalp yetmezli i, kronik obstrüktif akci er hastal, ödem, yumurtal k kanseri, kalça fraktürü vb. hastal klar yer almaktad r. ** Anemi, göz hastal klar, kronik obstrüktif akci er hastal, böbrek yetmezli i, kolon kanseri, kalp yetmezli i, lenfoma vb. hastal klar yer almaktad r. re daha iyi oldu u, kendi kendilerine yaflam aktivitelerini yapabildikleri belirlendi. Hastalar n yat fl tan s na göre; akci er kanseri, prostat kanseri ve serebrovasküler olay tan l hastalar n, kolon kanseri, meme kanseri, subaraknoid kanama ve di er hastal klara göre yaflam aktivite performanslar daha kötü olarak bulundu. Hastalar n yandafl hastal klar olmas na ra men performanslar n n iyi ve çok iyi" oldu u görüldü ve tüm sonuçlar n istatistiksel analizinde sadece bak m deste i al p almama durumunda (p= 0.024) anlaml bir fark oldu u saptand (Tablo 2). Yafllara göre günlük yaflam aktiviteleri ve enstrümantal günlük yaflam aktivitelerine bak ld nda temizlik, ulafl m, yemek haz rlama, y kanma, giyinme, tuvalet ihtiyac, kontinans, telefon, ilaçlar n alabilme, çamafl rlar n y kama konular nda ço unlukla yafl aras ndaki hastalar n k smen ba ml oldu u, transfer konusunda ise ba ml oldu u görülmektedir. Yafl artt kça ba ml oldu u aktivitelerde de de iflim oldu u saptand (Tablo 3). Hastalar n yafllara göre enstrümantal günlük yaflam aktiviteleri konusunda yafl aras ba ml, di er yafl gruplar da k smen ba ml d r. En iyi performansa sahip olan yafl grubu ise yafl olarak tespit edildi. Hastalar n medeni durumlar n n enstrümantal günlük yaflam aktivite performans durumlar ; temizlik konusunda evli olanlar bekarlara göre k smen ba ml (%26), al flverifl konusunda ba ms z (%41), tuvalete gidebilmede ba ms z (%59), yemek haz rlamada ba- ms z (%45), giyinmede ba ms z (%55) olarak saptand (Tablo 4). Günlük yaflam aktivite ve enstrümantal günlük yaflam aktivitelerine göre genel de erlendirmesine bak ld nda; hastalar n temizlik, al flverifl, ulafl m, yemek haz rlama, y kanma, telefon etme, ilaçlar n alabilme, çamafl rlar n y kama, paras n idare edebilme ve kiflisel bak m konular nda k smen ba ml olduklar belirlendi. Giyinme, tuvalet ihtiyac, transfer, kontinans ve beslenme konular nda ba ms z olduklar saptand. TARTIfiMA Araflt rmam zda hastalar n yafl ortalamas tür ve %76.6 s evlidir. Özdemir ve arkadafllar - n n yapt çal flmada da yafl ortalamas n n 73 oldu u, medeni durumlar n n da benzedi i görüldü (12). Ö renim düzeyinin ba ml l k düzeyine etkisinin oldu u düflünüldü ve literatürün de bu düflünceyi destekledi i görüldü (17,18). Hastalar n %76.6 s n n evli olmas ve yaln z yaflamamas günlük yaflam aktivitelerini yerine getirme ve performanslar aras nda pozitif bir iliflki oldu unu düflündürmektedir. Hastalar n bak m deste ini öncelikle yak nlar ndan, sonra da özel bak c ve hemflireden ald - göz önünde bulundurulursa Türk kültürel yap s n n yafll bak m nda yak nlar n n (efli, çocu u vb.) rolünün büyük ve öncelikli olmas bu konuya aç kl k getirmektedir. Kerem ve arkadafllar n n yapt çal flmada huzurevinde ve ev ortam nda yaflayan yafll lar n fiziksel, psikolojik ve sosyal yönden güçlüklerle karfl laflt klar, özellikle huzurevinde kalan yafll lar n daha çok psikolojik zorluklar oldu u görüldü (19). Yafll hastalar n tam puan yaflam aktivite performans durumuna göre %81.6 l k performans gösterdi i, bu performans n da iyi oldu u görülmektedir. Hastalar n ö renim düzeylerine göre yaflam aktivite performanslar de iflmemektedir. Medeni durumlar n olumsuz yönde etkilemedi i düflünüldü. Yap lan çal flmalarda yafll lar n yaflam kalitelerini düflürücü sorunlardan baz lar n n yaln zl k, çal flma yaflam ndan uzaklaflma, sosyal iliflkilerin kayb, ekonomik sorunlar, beslenme düzeyi, bar nma sorunlar ve kronik hastal klar oldu u görülmektedir (6,7,10,20,21). Bu araflt rmadaki hastalar n kronik hastal klar n n olmas - na ra men, bar nma, yaln zl k, ekonomik sorunlar yaflamamalar n n yaflam kaliteleri üzerinde olumlu etkisinin oldu unu düflündürmektedir. Hemflirelik bak m planlan rken yafll bireylerin yaflam aktivitelerinin ya- 68 Akad Geriatri 2013; 5: 64-72

6 Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri Tablo 2. Hastalar n demografik ve tan sal özellikleri ile günlük yaflam aktivitelerinin karfl laflt r lmas (%, n= 103) Özellik Çok kötü Kötü Orta yi Çok iyi Yafl X 2 = p= Ö renim düzeyi Okuryazar de il X 2 = lkö retim p= Lise Yüksek Ö retim Medeni durum Evli X 2 = Bekar p= Gelir düzeyi yi X 2 = Orta p= Kötü Evde yaflad kifliler Yaln z X 2 = Efli ile p= Efli ve çocuklar ile Di er Bak m deste i al yor mu? Evet X 2 = Hay r p= Bak m deste i al nan kifliler Yak n X 2 = Özel bak c p= Hemflire Huzurevi Yat fl tan s Kolon kanseri X 2 = Akci er kanseri p= Prostat kanseri Serebrovasküler olay (SVO) Subaraknoid kanama (SAK) Meme kanseri Pnömoni Ülser Yandafl hastal k var m? Evet X 2 = Hay r p= Yandafl hastal klar Hipertansiyon X 2 = Hipertansiyon + Diabetes mellitus p= Diabetes mellitus Akad Geriatri 2013; 5:

7 The Activity of Daily Life in Elderly Patients Tablo 3. Yafla göre günlük yaflam aktivite ve enstrümantal günlük yaflam aktiviteleri (n= 103) Aktiviteler yafl yafl yafl yafl yafl yafl Temizlik Ba ml K smen ba ml Ba ms z Al flverifl Ba ml K smen ba ml Ba ms z Ulafl m Ba ml K smen ba ml Ba ms z Yemek haz rlama Ba ml K smen ba ml Ba ms z Y kanma Ba ml K smen ba ml Ba ms z Giyinme Ba ml K smen ba ml Ba ms z Tuvalet ihtiyac Ba ml K smen ba ml Ba ms z Transfer Ba ml K smen ba ml Ba ms z Kontinans Ba ml K smen ba ml Ba ms z Beslenme Ba ml K smen ba ml Ba ms z Telefon Ba ml K smen ba ml Ba ms z laçlar n alabilme Ba ml K smen ba ml Ba ms z Çamafl rlar n y kama Ba ml K smen ba ml Ba ms z Paras n idare edebilme Ba ml K smen ba ml Ba ms z Kiflisel bak m Ba ml K smen ba ml Ba ms z Akad Geriatri 2013; 5: 64-72

8 Yafll Hastalar n Günlük Yaflam Aktiviteleri Tablo 4. Hastalar n medeni durumlar na göre enstrümantal günlük aktivite performans durumlar (%) Aktiviteler Evli Bekar Temizlik Ba ml 24 6 K smen ba ml Ba ms z 26 7 Al flverifl Ba ml 18 5 K smen ba ml 21 8 Ba ms z Tuvalete gitme Ba ml 9 0 K smen ba ml 12 4 Ba ms z Yemek haz rlama Ba ml 17 3 K smen ba ml 18 3 Ba ms z Y kanma Ba ml 16 2 K smen ba ml 12 3 Ba ms z Giyinme Ba ml 12 0 K smen ba ml 13 5 Ba ms z flam kalitesini de etkiledi inin dikkate al nmas gerekti- i düflünüldü. Araflt rmam zda yafll lar n ortalama aktivite performans yüzdesinin %81.6 bulunmas ve yafl ortalamas - n n oldu u göz önünde bulundurulursa elde edilen performans n iyi olmas genel olarak hastalar n ba- ml olmad klar n, kendi kendilerine ihtiyaçlar n giderebildiklerini göstermektedir. Literatürde ayn yafl grubunda olan yafll lar n günlük yaflam aktivitelerinden en çok banyo yapma, giyinme, hareket etme gibi aktivitelerde ba ml olduklar görüldü (17,22). Araflt rmam zda yafl grubu hastalar n ilaçlar - n alabilme ve düzenli kullanabilme durumlar nda k smen ba ml oldu u bulundu. Benzer çal flmalarda hastalar n ilaçlar n alma ve düzenli kullanmada yeterli olmad klar, tedaviye uyumun etkilendi i görüldü (23,24). Araflt rmadaki yafll hastalar n bak m deste i al p almama durumlar na göre performanslar nda anlaml bir farkl l k oldu u görüldü (p= 0.024), ancak bu farkl l n örnek say s n n az olmas dolay s yla yan lt c olabilece i düflünüldü. Bak m deste i almayan hastalar n destek almamalar na ra men %56.9 unun performans çok iyi olarak s n fland. Hastalar n kendi kendilerine bakmalar ve iyi bir puan almalar sevindiricidir. Yat fl tan s kanser olan hastalar n aktivite performanslar n n di er tan lara göre daha kötü olmas ; kanser hastal n n ve tedavisinin yan etki ve komplikasyonlar n n olmas yla aç klanabilir. Akci er, kolon, prostat kanseri ve serebrovasküler olay nedeniyle yat fl tan s olan hastalar n yandafl hastal klar n n olmas, hastaneye yat fl ve performans durumlar n etkileyen bir faktör olarak düflünülmektedir. Bu yandafl hastal klar hipertansiyon, diyabet, KOAH, böbrek yetmezli i, solunum yetmezli i ve kalp yetmezli i gibi hastal klard r. Hipertansiyon ve diyabetin özellikle ileri yafllarda fiziksel performans etkiledi i çal flmalarla desteklenmektedir (15,25). Çal flmam zda hastalar n yandafl hastal klar olmas na ra men performanslar n n yeterince etkilenmedi i görüldü. Yafl artt kça ba ml l n artmas beklenen bir sonuçtur, Özdemir ve arkadafllar n n yapt klar çal flmada yafl grubu hastalar n daha ba ml olduklar görüldü (26). Araflt rmam zda yafll lar n ortalama aktivite performans yüzdesi %81.6 olarak bulundu. Genel olarak bak ld nda çal flmam zdaki hastalar n; temizlik, al flverifl, ulafl m, yemek haz rlama, y kanma, telefon kullanma, ilaçlar n alma, çamafl rlar n y kama, paras n idare etme ve kiflisel bak m konular nda k smen ba ml ; giyinme, tuvalete gidebilme, transfer, kontinans ve beslenme konular nda ba ms z olduklar, herhangi bir konuda tam ba ml olmad klar görülmektedir. Bu araflt rman n sonucunda; Yata a ba ml kifliler için pozisyonlama, yatak yüksekli i, yatak yak n ndaki eflyalar n yerleflimine dikkat edilmesi, leri yafl, kronik hastal klar, idrar inkontinans, düflme, deliryum ve polifarmasi gibi riskli durumlar nedeniyle yafll bireylerde akut bak m n planlanmas, Yafll bireyin evde bak m için çevre güvenlik önlemlerine yönelik planlama yap lmas, Geriatri hemflireli i kavram n n gelifltirilmesi için mezuniyet sonras geriatri hemflireli i e itimlerine yer verilmesi, Akad Geriatri 2013; 5:

9 The Activity of Daily Life in Elderly Patients Yafll bireylerin hemflirelik de erlendirmesi için yeni formlar n oluflturulmas, Yafll hastalara özel günlük yaflam aktivitelerine ve genel bak mlar na yönelik multidisipliner bak m plan uygulamalar n n rehber haline getirilmesi, Yafll hastalar n sistemsel de iflikliklerine yönelik bak m hedeflerinin oluflturulmas, Yafll hastalar n sistemsel de iflikliklerine yönelik bak m plan uygulamalar n n gelifltirilmesi, Yafll hastalar n taburculuk e itimlerinin ayr ca planlanmas, taburculuk e itimlerine yönelik genel e itim bafll klar n n yafl aral klar na göre belirlenmesi ve e itim içeriklerinin rehber haline getirilmesi önerilmektedir. KAYNAKLAR 1. Güner P, Güler Ç. Yafll lar n ev güvenli i ve denetim listesi. Geriatri Dergisi 2002; 5: Özkan S. Psiko-Onkoloji. Hastal k Alg s ve Kanser, stanbul, 1. Bask. 2007: Karadakovan A. Yafll l k ve bak m. Karadakovan A, Aslan Eti F. (editörler), Dahili ve Cerrahi Hastal klarda Bak m. stanbul: Nobel T p Kitabevleri, 2010: B y k A, Özgür G, Özsoy S ve ark. Huzurevinde yaflayan yafll lar n fiziksel sa l k sorunlar ve hastal klar na yönelik ilac kullanma davran fllar. Geriatri Dergisi 2002; 5: Çuhadar D, Sertbafl G, Tutkun H. Huzurevinde yaflayan yafll lar n biliflsel ifllev ve günlük yaflam etkinli i düzeyleri aras ndaki iliflki. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2006; 7: Anderson RT, Shumaker SA, Naughton M. Assesment of healthrelated quality of life in older adults, principles of geriatric medicine and gerontology. In: Hazard WR, Blass JP, Attinger WH, Halter JB, Ouslander JG (eds). 5 th ed. The GTS Companies/ York, PA Campus, 1999: Bumin G, K rd N, Kay han H. Geriatrik yafl grubunda yaflam kalitesi de erlendirmesi. Ar o ul S (ed). Geriatri ve Gerontoloji. 2006: Rejeski WJ, Mihalko SL. Physical activity and quality of life in older adults. J Gerontol 2001; 56: Tel H. Evde ve Kurumda Yaflayan 60 yafl ve üzeri bireylerin günlük yaflam aktivitelerini sürdürme ve yaln zl k yaflama durumu. Türk Geriatri Dergisi 2006; 9: Öven B, Akçiçek F. Hypertension in the elderly. Acad Geriatr 2009; 1: Miller KE. The Geriatric patient: a systematic approach to maintaining health. Am Fam Physician 2000; 61: Neugarten BL, Havighurst RJ, Robin S. The measurement of the life satisfaction, quality of life: perspectives and policies. J Gerontol 1961: Ak n B, Sevi Ü, Karatafl N. Türkiye de Gerontoloji Hemflireli i E itimi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi 2001; 5: Gürvit H, Baran B. Yafll l k. Nöropsikiyatri Dergisi 2007; 4: fiahbaz M, Tel H. Evde yaflayan 65 yafl ve üzeri bireylerin günlük yaflam aktivitelerindeki ba ml l k durumu ile ev kazalar aras ndaki iliflkinin incelenmesi. Geriatri Dergisi 2006; 9: Lawton MP, Brody EM. Assessment of older people: selfmaintaining and enstrumental activities of daily living. Gerontologist 1969; 9: Ayd n ZD, Ersoy H, Bafltürk A. Toplumda yaflayan yafll larda günlük yaflam aktivitelerinde yetersizlik ve iliflkili faktörler. Geriatr Neuropsychiatry 2009; 2: Günefl G, Demircio lu N, Karao lu L. Malatya flehir merkezinde yaflayan yafll kad nlar n günlük yaflan aktiviteleri, sosyal ve psikolojik fonksiyon düzeyleri. Turk J Geriatr 2005; 8: Kerem M, Meriç A, K rd N, Cavlak U. Ev ortam nda ve huzurevinde yaflayan yafll lar n de iflik yönlerden de erlendirilmesi. Turk J Geriatr 2001; 4: Aç ksöz S, Uzun fi. Total kalça protezi uygulanan bireylerin günlük yaflam aktivitelerine yönelik evde bak mda karfl lafl lan güçlükler. Cumhuriyet Üniversitesi Hemflirelik Yüksekokulu Dergisi 2007; 11: Sabanc o ullar S, Tel H, Tel H. Evde ve kurumda yaflayan yafll lar n günlük yaflam aktivitelerini sürdürme ve depresyon yaflama durumu. Sa l k ve Toplum Dergisi 2007; 1: Kimbell S. Breaking the fall factor. Nurs Management 2002; 33: Demirba C, Timur M. Bir grup yafll n n ilaç kullan m ile ilgili bilgi tutum ve davran fllar. Ankara Sa l k Hizmetleri Dergisi 2012; 11: Özbek S, Kaya E, Tekin A, Do an fi. Yafll larda tedaviye uyum. Turk J Geriatr 2006; 9: Seeman TE, Charpentler PA, Berkman LF, et al. Predicting changes in physical performance in high functioning elderly cohort. MacArthur Studies of Successful Aging 1994; 49: Özdemir L, Akdemir N, Akyar. Hemflireler için gelifltirilen yafll de erlendirme formu ve geriatrik sorunlar. Türk Geriatri Dergisi 2005; 8: Akad Geriatri 2013; 5: 64-72