PANEL TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ: SIĞINMA SORUNU BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ KONUŞMACILAR. Yrd. Doç. Dr. Başak YAVCAN TOBB-ETÜ Siyaset Bilimi Bölümü

Transkript

1 PANEL TÜRKİYE-AB İLİŞKİLERİ: SIĞINMA SORUNU KONUŞMACILAR Yrd. Doç. Dr. Başak YAVCAN TOBB-ETÜ Siyaset Bilimi Bölümü BAŞKENT ÜNİVERSİTESİ STRATEJİK ARAŞTIMALAR MERKEZİ Yrd. Doç. Dr. Sezgin MERCAN Başkent Üniversitesi SİBU Bölümü Sn. Şafak BAYRAM Hukukçu-Araştırmacı Ankara Strateji Enstitüsü

2 Türkiye-Avrupa Birliği İlişkileri ve Sığınma Sorunu Yrd. Doç. Dr. Sezgin Mercan Başkent Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü

3 İçerik Geri Kabul Anlaşması nın temelini oluşturan Pozitif Gündem : Unsurları Türkiye-AB ilişkilerinde Geri Kabul Anlaşması: Süreç, anlam, önem, boyutlar Göç meselesi ve mülteci krizi kapsamında Türkiye-AB ilişkileri Güncel İstatistikler AB göç politikasına bakış ve Genel Değerlendirmeler

4 Geri Kabul Anlaşması na Doğru: İmtiyazlı Ortaklıktan Pozitif Gündem e İlişkilerde temiz bir sayfa açma kaygısı Sonuçtan ziyade sürece odaklanma: Tam üyelik olmasa da sürece dayalı kalkınma vurgusunun öne çıkması

5 Pozitif Gündemin Unsurları Yoğunlaştırılmış diyalog Siyasi reformlar, vize, hareket serbestliği, göç, enerji, terörizme karşı mücadele konularında daha fazla işbirliği Türkiye nin sosyal programlardan daha fazla yararlandırılmasının sağlanması Gümrük Birliğinin aksayan yönlerinin giderilmesi için koordinasyonun artırılması Fasıllar açılmasa da, ilgili alanlarda reform sürecinin devamlılığının sağlanması AB ülkelerine yönelik sorun alanlarında kontrolü kaybetmemek Göç Bürokratik başarısızlığın ortadan kaldırılması

6 Pozitif Gündemde Sorun Alanı GÖÇ: AB'ye göre Türkiye 'kaynak ülke Türkiye nin, AB'ye, Geri Kabul Anlaşması'nın imza ve onay sürecinin, Avrupa Komisyonu'nun Türk vatandaşlarına yönelik vize muafiyetine ilişkin çalışmaları yapmak üzere üye devletlerden alacağı yetkiye paralel olarak yürütüleceğini bildirmesi

7 Türkiye-AB İlişkilerinin Yeni Boyutu 1963 Ankara Antlaşması Gümrük Birliği Anlaşması 2005 tam üyelik müzakerelerinin başlaması 2013 Geri Kabul Anlaşması nın imzalanması

8 Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul Anlaşması Resmi müzakere başlangıcı 2005 İkinci tur: Mart 2006 Üçüncü tur: Haziran 2006 Dördüncü tur: Aralık Faslın Güney Kıbrıs vetosuyla başlayamaması sonucu sürecin donması. AB nin Rusya, Ukrayna, Bosna-Hersek, Sırbistan, Makedonya, Moldova ve Karadağ ile vize kolaylığı sürecini işletmesi İmza: 2013 Yürürlüğe giriş: 2014 Geçiş süreci: 3 yıl (2017) Vize serbestliği üzerinden uygulamanın Haziran 2016 ya çekilmesi (Karar: 29 Kasım 2015 Türkiye-AB Zirvesi) = Arkaplanda Mülteci krizinin etkisi

9 Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul Anlaşması Anlamı: Yasadışı yollarla AB ülkelerine giden veya bu ülkelerde bulundukları sırada yasadışı duruma düşen Türk vatandaşları ve Türkiye üzerinden Anlaşma ya taraf diğer ülkelere geçiş yapmış üçüncü ülke vatandaşlarının ve vatansızların Anlaşma da belirlenen şartlar ve kurallar çerçevesinde Türkiye ye geri alınması + AB vatandaşlarının AB ye geri gönderilmesi AB ülkelerindeki tüm yasadışı göçmenlerin Türkiye ye gönderilmeyecek olması

10 Türkiye üzerinden AB ülkelerine geçen yasadışı göçmenlerin yine Türkiye üzerinden kaynak ülkelere dönüşlerinin sağlanması (Şart: Kaynak ülkeyle Türkiye arasında ikili geri kabul anlaşmasının imzalanması) Bütünleşme açısından: Anlaşmanın tam üyelik kriteri olmaması; Türkiye-AB ilişkilerinin bütünleşme sürecinden kayma yaşaması

11 Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul Anlaşması Önemi: Soğuk Savaş ın ardından artan göç baskısına karşı önlemlere hukuki standart getirilmesi AB göç politikasının etkinliği ve geleceği İnsanların yasadışı göçten caydırılması Göçmenlerin geçiş yapılan ülkeye dönüşünün sağlanması ve böylece de gelinen ülkede kalmalarının engellenmesi

12 Sınır yönetiminin AB standardına getirilmesi ve kontrollerin artırılması Uyuşturucu kaçakçılığı, insan kaçakçılığı, organize suçlar, terör ağlarının engellenmesi AB ye göçün demografik değişim yaratma potansiyelinin kırılması

13 Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul Anlaşması Türkiye nin anlaşmayı imzalamasının AB açısından önemi: AB sınırlarından yasadışı girişlerin ağırlıklı olarak Yunanistan sınırından kaynaklanması Türkiye nin İran, Suriye, Yemen, Libya, Lübnan, Fas, Tunus gibi ülkelere vize kolaylığı ya da serbestliği sağlayarak, AB nin sınırlarına yığılma etkisi yaratma potansiyeli AB ye yasadışı giren ya da yasadışı duruma düşen Türk vatandaşlarının da geriye dönüşünün sağlanabilmesi

14 Türkiye-AB İlişkilerinde Geri Kabul Anlaşması Anlaşmanın Türkiye açısından önemi: AB nin koşulluluk ilkesi çerçevesinde, Türkiye nin bir AB dış politika aracı olan vize serbestisi stratejisine dahil olması Türkiye nin Doğu ya doğru genişleyen AB sınırları için düzensiz göçü engelleme işlevi yüklenmesi Sınır denetiminden göç yönetimine, belge güvenliğinden temel haklara kadar atılacak adımlar neticesinde vize serbestisi ödülünden yararlanması AB göç politikası koordinasyonuna dahil olma

15 Geri Kabul Anlaşması nın Boyutları AB Komşuluk Politikası AB Dış ve Güvenlik Politikası Uluslararası hukuk = Türkiye nin 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi ni imzalayan ilk ülkelerden olması. Coğrafi sınırlama şartı getirmesi. Sadece Avrupa ülkelerinden gelen sığınmacılara mülteci statüsü vermesi. Avrupa dışındaki ülkelerden gelenlere geçici sığınmacı statüsünden bakması. AB ye tam üye olana kadar da bu tutumu değiştirmeme beyanı. Katılım müzakereleri = Adalet, özgürlük, güvenlik faslı

16 Türkiye nin İmzaladığı Diğer Geri Kabul Anlaşmaları 2001 de Yunanistan ve Suriye ile 2003 te Kırgızistan ile 2004 te Romanya ile 2005 te Ukrayna ile 2010 da Pakistan ile 2011 de Rusya ile anlaşma imzalanmıştır.

17 Göç Meselesi ve Mülteci Krizi Kapsamında Türkiye-AB İlişkileri Göç konusunda AB ile AB üyesi olmayan ülkelerle kuzey-güney ülkeleri arasındaki ilişkilere benzer bir durumun bulunması AB = varlığı ve refahı temsil eden Diğerleri = orta geliri temsil eden Asimetrik ilişki tipi = Vaat eden + Vaat alan = Türkiye nin ödülünün tam üyelik ten çıkıp, vaka odaklı hale gelmesi X Nitelikli ortaklık Ödülü alanın AB ye bağlılığını sürdürmesi

18 Göç Meselesi ve Mülteci Krizi Kapsamında Türkiye-AB İlişkileri Rasyonel bir kar-zarar hesabının yapılması Aday bir ülke için anlaşmayı imzalamanın karı = Tam üyelik. Çünkü bunun olabilirliği yüksekse reform maliyetine göz yumulabilir Mesele: Türkiye nin AB nin güvenliği ve istikrarı adına kendi güvenlik ve istikrarını tehlikeye atma durumu = AB ile Suriye arasında tampon bölge

19 Göç Meselesi ve Mülteci Krizi Kapsamında Türkiye-AB İlişkileri Doğu Akdeniz Rotası: Frontex için sıcak bölge Rotanın odağında Türkiye nin yer alması Türkiye nin Afrika ülkelerine vize serbestliğinin tehlikeli görülmesi Suriyeli, Afgan, Somalili akını Frontex, 2016

20 Türkiye Düzensiz Göçmen Sayısı Göç İdaresi, 2016

21 2014 Yılında Yakalanan Düzensiz Göçmenler

22 Döneminde Türkiye de Yakalanan Düzensiz Göçmen Sayısı Sahil Güvenlik çalışmalarının maliyeti: 5 milyon 2015 te denizden kurtarılanlar:

23 Türkiye de Kayıtlı Olan Suriyeli Mültecilerin Aylara-Yıllara Göre Sayısı

24 Avrupa Birliği ne Yasal Olmayan Yollardan Giren Göçmen/Mülteci Sayısı

25 Güncel İstatistikler döneminde Suriyelinin Türkiye üzerinden Avrupa ya geçmesi 2015 te yasadışı göçmenin Türkiye tarafından yakalanması; insan kaçakçısının tutuklanması Ocak 2016 itibariyle mültecinin Türkiye üzerinden Yunanistan a gitmesi (Temmuz 2015 te bu sayı 55.ooo) Ocak-Eylül 2015 te yabancının (ağırlıklı olarak Suriyeli) AB sınırlarına kaçak girmesi

26 Güncel İstatistikler 2011 Nisan ayından beri, 2014 Mart ayına kadar Türkiye tarafından Suriyeliler için yapılan toplam harcama yaklaşık 2.5 milyar dolar Yaklaşık 183 milyon dolarlık bölümünün uluslararası toplumun yardımları ile karşılanması Suriyeli sığınmacılara günümüze kadarki harcama yaklaşık 8 milyar dolar

27 Güncel İstatistikler Türkiye ile AB arasındaki mülteci anlaşmasından sonra Yunanistan a geçen mülteci sayısının %80 azalması; Günde geçişin 337 ye düşmesi 2015 te Almanya da 18 yaşından küçük mültecinin kaybolması; Avrupa genelinde kayıp

28 AB Göç Politikasına Yaklaşımlar İki temel rekabet alanı Realist X Liberal perspektifler Realist perspektif: İç güvenlik ve sınır kontrollerinin artırılmasına odaklanma; yasadışı göçün engellenmesi; göçmen karşıtı siyasal hareketler; çokkültürlülük karşıtlığı; yabancı düşmanlığı; sosyal çatışma Liberal perspektif: İnsan hakları, dolaşım özgürlüğü, sığınmacıların korunması; çokkültürlülük

29 Söylemler Almanya Başbakanı Angela Merkel: «İnsanlara vatanlarına yakın bir yerde uygun koşullar yaratılması, hepsinin bize gelip burada entegrasyonla uğraşmamızdan çok daha uygun bir durum.» Almanya Mülteci Politikaları Koordinatörü Peter Altmaier: «Sığınma başvurusu reddedilerek ülkesine gönderilen kişi sayısı artırılmak zorundadır.»

30 AB Göç Politikasına Yaklaşımlar Uzun vadeli ekonomik hedefler Sosya-Demokrat Neo-liberal Neo-merkantilizm Sosyal standartları sağlama temelide uluslararası rekabetçiliği yüksek bütünleşmiş bir AB Üretim ve işgücü esnekliği temelinde uluslararası rekabetçilik Rekabetçilik için Avrupa ortak pazarının ve bütünleşmesinin sağlanıp korunması Göç sorunu Göçün Avrupa sosyal standardına tehdit olarak görülmesi; Göçten rekabetçiliği desteklemek adına ekonomik olarak yararlanma Avrupa işgücü piyasasının taleplerini karşılamak için göçe tercihli serbestlik sağlanması Göçün ulusal standartlara tehdit olması. Düzensiz göçün uluslararası bağımsızlık ve güvenliğe zarar vermesi Göç baskısına karşı çözüm Göç baskısının azalması için kaynak ülkede kalkınmanın teşviki; Yardım programlarının yürütülmesi; göçmen işçilerin sosyal haklarının korunması Mobilitenin Pazar odaklı yönlendirilmesi; vasıflı, ucuz işgücü tercihleri Göçün ulusal kontrollere tabi tutulması; işgücü piyasası taleplerinin içerden karşılanması; sınır kontrollerinin artırılması; düzensiz göçle mücadele Maisenbacher, 2015

31 İlişkilerin Geleceği: Üç Ayaklı Yeni Vizyon Birinci ayak: Ekonomi İkinci ayak: Mülteci krizi Üçüncü ayak: Terörle mücadele

32 Ortak Eylem Planı (15 Ekim 2015) AB nin taahhütleri: Türkiye nin taahhütleri Fon desteği İnsani yardım Üye ülke programlarının desteklenmesi Türkiye nin kapasite artırımına destek Üye ülkelerle Türkiye arasında geri dönüşte işbirliği İnsan kaçakçılığına karşı mücadele desteği Vize serbestliği Göçmen kaydının iyi tutulması Geçici koruma kapsamında Suriyelilere kamu hizmetlerinin sunulması Sahil Güvenlik kapasitesinin artırılması Bulgaristan ve Yunanistan ile yakın işbirliği Geri kabülün yürütülmesi Vize politikalarının ortaklığı; böylece yasadışı göç kaynağı ülkelere yönelik işbirliğinin artması

33 Türk ve Alman hükümetleri arasında Eylem Planı (Şubat 2016) Suriye de BM kararlarının önemsenmesine yönelik diplomatik inisiyatif; Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı (AFAD) ve Almanya yardım kuruluşlarının mültecilere yönelik ortak çalışması; İnsan kaçakçılarına ve kaçakçılık ağına karşı kolluk kuvvetlerinin işbirliği yapması; İki ülkenin sınır güvenliği için ortak hareket etmesi; Sınır gözetim ve denetimi için NATO ya işlev yüklenmesi; Suriyeli olmayan mültecilerin tespiti ve ülkelerine gönderilmesi için ortak çalışma yapılması; Suriyelilerin yeniden yerleştirilmelerine ve AB ye alınmalarına olanak sağlayacak mekanizmanın kurulması; AB den gelecek olan 3 milyar avronun kullanımını sağlayacak projelerin yürütülmesi; Yunanistan ile ortak hareket edilip, geri kabul anlaşmasına göre ilerleme kaydedilmesi

34 Değerlendirmeler Türkiye kendi üzerinden geçen göçmenleri ve mültecileri geri almak durumundadır = Libya laşma riski ( = Türkiye den Yunanistan a kaçak giden mültecilerin yars Türkiye anlaşmayı imzalasa da uygulamayabilecektir. Müzakerelerin başlamasıyla birlikte AB, nüfuz artışı yerine kaybı yaşamıştır. Dönüştürücülüğü azalmıştır. Bunun en büyük nedeni Türkiye ye verilen üyelik perspektifinin oldukça zayıflamasıdır. Pozitif Gündem ve sonrasında Geri Kabul Anlaşması ile dönüştürücülük canlanmaya başlamıştır. Türkiye-AB ilişkileri değer ve reelpolitik çelişkisini yansıtmaya başlamıştır.

35

36 Değerlendirmeler Türkiye, AB ve üyeleri tarafından jeopolitik açıdan yeniden önemsenmeye başlanmıştır. Mülteci krizi ve artan jeopolitik önem Almanya ile ilişkilerde olduğu gibi AB içinde tutum değişikliklerine yol açmıştır. (Örneğin Almanya, Fransa ile birlikte üçüncü ülkelerin geri kabul anlaşmasını imzalamaları karşılığında vize serbestliği sağlanmasına başta karşıt bir tutum sergilerken, Türkiye ile durum değişmiştir.) Türkiye ile AB Geri Kabul Anlaşması nı vize serbestliği ile ilişkilendirerek ortak çıkar alanı yaratmıştır. Ortak AB politikalarının korunmasına (bütünleşmeye) katkı sağlamaktadır. Örneğin Schengen in sürdürülebilirliği, Yunanistan muafiyeti = AB de dağılma

37 Değerlendirmeler Göç ve sınır kontrolleri konusu AB nin güvenlik stratejilerinde de yer almakta ve Türkiye için dış ve güvenlik politikası uyumu konusuna dahil olmaktadır. Dış politika, güvenlik politikası gibi ortak AB politikalarına Türkiye'nin daha fazla katkı sağlaması yoluyla güvenlik alanındaki işbirliğinin artırılması.

38 Değerlendirmeler Geri göndermenin sığınma talebinde bulunanları içermemesi (Sorun: Hak ihlali ile talepte bulunamadan gönderilmeleri durumu) AB ye kaçak girenlerin gidiş yolunun belirsizliğinin Türkiye ile AB arasında anlaşmazlık yaratma potansiyeli Türkiye ye gönderilen düzensiz göçmenlerin statülerinin belirlenmesine kadar ülkede birikim yaratmaları Kaynak ülkelerle Geri Kabul Anlaşması yapma gereği İade edilecek göçmenlerin iade masraflarını gönderen ülkenin karşılaması; iade edilen düzensiz göçmenlerin geri gönderme merkezlerinde idari gözetim altında tutuldukları süre boyunca barınma ve ülkelerine geri dönüşlerine ilişkin masrafların Türkiye tarafından karşılanması

39 Teşekkürler

40 Sn. Şafak BAYRAM Türkiye AB İlişkileri: Sığınma Sorunu Paneli Sunum Özeti: Suriye iç savaşının baş gösterdiği 2011 yılından bu yana gelişen sürece ve istatistiklere baktığımızda rahatlıkla diyebiliriz ki sığınma sorunu küresel bir sorun. Bu sorunun çözümünde karşımıza çıkan ilk soru; kürel bir sorumluluğun olup olmadığıdır. Bu küresel sorumluluğun tespitinde 1951 tarihli Cenevre Sözleşmesi önemli bir yer tutmaktadır. Avrupa Birliği ile Türkiye arasında Geri Kabul Anlaşması çerçevesinde gerçekleştirilen mutabakatların söz konusu küresel sorumluluk bakımından Cenevre Sözleşmesinin sağladığı korumaya ne ölçüde yaklaştığı tartışma konusudur. Bu bağlamda iltica talep eden Suriyelilerin kitlesel bir surette düzensiz göçmen olarak nitelendirilerek Geri Kabul Anlaşması kapsamına alınma ihtimalleri temel insan haklarının ihlal edileceği hususunda endişe uyandırmaktadır.

41 Hali hazırda Türkiye de şartlı mültecilik konumunda bulunanlar ve iade edilecek olanlar için bu statü iltica hakkının tanıdığı kapsamlı korumayı karşılamamaktadır. Göçmen deposu haline gelmemek adına Türkiye nin de göçmenleri gönderebileceği ülkeler ile Geri Kabul Anlaşmaları imzalama stratejisi; ülkelerin önceliklerinin yerlerinden edilmiş insanları güvenli bir geleceğe ulaştırmak değil, bu yükü üzerlerinden atmak olduğunu gözler önüne seriyor.