4- EMANETİN ZAYİ OLMASI HALİNDE EMANET BIRAKILAN ŞAHSIN. BUNU ÖDEYİP ÖDEMİYECEĞİ

Transkript

1 KİTABÜ'L-VEDÎ'A.. (EMÂNETLER) 1- EMÂNET BIRAKMA VE VEDÎA'NIN MÂNASI, RÜKNÜ, ŞARTLARI VE HÜKMÜ Emânet (=Vedîa) Ne Demektir Vedîa'nın Rüknü. Delâleten Emanet Emânetin Şartları Emânetin Hükmü. 2- EMÂNETİ BAŞKASININ ELİNDE MUHAFAZA ETMEK.. 3- EMÂNETTE MUTEBER OLAN VE MUTEBER OLMAYAN ŞARTLAR.. 4- EMANETİN ZAYİ OLMASI HALİNDE EMANET BIRAKILAN ŞAHSIN. BUNU ÖDEYİP ÖDEMİYECEĞİ 1 / 91

2 5- EMÂNETİN BİLİNMEMESİ (= MEÇHÛLİYETİ) EMANET BIRAKILAN ŞEYİ GERİ İSTEMEK VE EMANETİN BAŞKASINA VERİLMESİNİ EMRETMEK.. 7- EMANETİ GERİ VERMEK EMANETİ VEREN VEYA ALAN ŞAHSIN AYNI KİMSE OLMAMASI 9- EMANET HUSUSUNDA VAKİ OLAN İHTİLAF VE BU KONUDAKİ ŞEHÂDET 10- EMANET KONUSUNDA ÇEŞİTLİ MES'ELELER. KİTABÜ'L-VEDÎ'A (EMÂNETLER) 1- EMÂNET BIRAKMA VE VEDÎA'NIN MÂNASI, RÜKNÜ, ŞARTLARI VE HÜKMÜ Emânet (=Vedîa) Ne Demektir Emânet: Emin sayılan veya emin ittihaz edilen bir kimsenin yanında bulunan ve başkasına ait olan maldır. Vedîa: Bir (veya birden çok) kimseye, hıfzetmesi (= koruması) için emanet olarak bırakılmış 2 / 91

3 olan mal demektir. îdâ: Bir malın muhafaza edilmesini, başka bir şahsa sarahaten veya delâleten havale etmektir. Buna İdâa ve İstîda'da denir. Mûdî: Bir malın muhafaza edilmesini, başka bir şahsa havale eden kimsedir. Buna müstevdi' de denir. Mûda': Bir malın muhafazasının kendisine havale edilmesini kabul eden kimse demektir. Buna, vedi ve müstevdi' de denir. Emânet: Bir kimenin, malını, muhafaza etmesi için başkasına havale etmesi demektir. Emîn (- Doğru, güvenilir) bir kişinin yanına bırakılan mal da emanet edilen şeydir. Kenz'de de böyledir. [1] Vedîa'nın Rüknü Vedianın Rüknü: Emânet veren şahsın, alan şahsa: "Bu malı, sana emânet eyledim." demesi veya bu anlamda bir söz söylemesi yahut bu makamda bir iş yapması; bunun da, kendisine 3 / 91

4 emanet bırakılan kişi tarafından sözle veya fiille kabul edilmesidir. Tebyîn'de de böyledir. Emânet bazan açık bir şekilde îcap ve kabul ile bazan da açık delaletle olur. Emanet bırakan şahsın: "Sana emanet bıraktım." diğerinin de: "Ben de kabul eyledim." demesi gibi... Bırakılan şeyi muhafaza hususu, ancak böyle söylemekle tamam olur. Emanet hakkındaki icap ise, yalnız tamam olur. Meselâ: Bir adam, kendisinden zoraki bir şey alan şahsa: "Zoraki aldığın şeyi sana emanet ettim." derse; bu durumda gasbeden şahıs, o şey zayi olursa gasıb tazminattan berî olur. (= kurtulur.) Her ne kadar, kabul etmemiş olsa bile, icaptan dolayı bu böyledir. Muhafazaya gelince, o kendisine emanet bırakılan şahsın kabuliyle tahakkuk eder. [2] Delâleten Emanet Delâleten Emanet: Bir şeye emânet bırakıldığı zaman, emanet bırakılan şahsın bir şey söylememesi veya emanet bırakan şahıs: "Bu, senin yanında emanettir." deyince, diğerinin susması gibi... durumlarda söz konusu olur. O zaman, emanet vaki olur. Hatta emanet bırakılan zat kaybolsa, bu emaneti tazmin eder. Çünkü; bu emaneti örfen kabul eylemiştir. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. [3] Emânetin Şartları 4 / 91

5 Emanetin çeşitli şartlan vardır: 1) Malın sabit olup, elde olması kabil olan şeylerden olması: Kaçan köleyi, havada uçan kuşu, denize düşen malı emanet koymak sahih olmaz. Bahru'r-Râık'ta da böyledir. 2) Emânet bırakan kişinin akıllı olması: Deliden emanet kabul etmek sahih olmaz. Aklı yetmeyen sabîden (= küçük çocuktan) de emanet kabul edilmez. Bize göre, emanet bırakan şahsın bülüğa ermiş olması şart değildir. Ticarete izinli olan sabîden emanet kabulü sahihdir. Keza, emanet bırakan şahsın hür olması da şart değildir: Ticarete izinli kölenin emaneti sahihdir. Ticaretten men edilmiş sabinin emaneti sahih olmaz. Keza, emanet alanın da hür olması şart değildir: İzinli kölenin emanet alması sahilidir. Çünkü, sözleşme ahkâmı, onun üzerine de terettüp eder. Ticaretten men edilmiş kölenin emanet alması ise sahih olmaz. Bedâi'de de böyledir. [4] 5 / 91

6 Emânetin Hükmü Emânetin Hükmü: Emâneti alan şahsın, onu koruması, emanet edilen malın, onun yanında bulunması ve sahibi isteyince, onu sahibine eda etmesidir. Şemnî'de de böyledir. Emânet bırakılan mal, emaneti olan şahıs tarafından emanet bırakılmaz; ariyet verilmez; icara verilmez; rehin bırakılmaz. Eğer bu şahıs, saydığımız bu şeylerden birini yaparsa, kendisine emanet edilen şeyi tazmin eder. Bir adamın evine, emri olmadan bir şey bırakılırsa, bu şahıs onu muhafaza etmiyebilir. O şey zayi olsa, tazmin eylemez. Çünkü, onu korumayı kabul eylememiştir. Şayet birinin yanına bir şey bırakılır ve bırakan şahıs, yüksek sesle: "Onu koru." der; o şahıs da korumaz ve o şey zayi olursa; Kabul etmediği için onu tazmin eylemez. Kerderî'nin Vecizî'nde de böyledir. Bir meclis ehlinden, bir kişi kitabını veya eşyasını bırakarak oradan kalkarsa, geride kalanlar, kendisine emanet bırakılmış kimseler olurlar. Hatta o bırakılan şey zayi olsa onu tazmin ederler. Çünkü onların tamamı muhafızdır. Bir mecliste oturan şahıslardan biri kalktıktan sonra, biri daha kalkarsa, tazminat, geride kalanlara aittir. Çünkü geride kalanlar koruyucu durumundadırlar. Serahsî'nin Muhıytı'nde de böyledir. Bir adamın yanında, bir elbise bulunduğunda, başka bir adam, ona: "O elbiseyi bana ver." der; o da, onu verirse, işte bu emanet olmuş olur. Zahîriyye'de de böyledir. 6 / 91

7 Semerkant ehlinin fetvalarında şöyle zikredilmiştir: Bir adam, hayvanını bir hana girdirdiğinde, han sahibi "Nereye bağladın?" der; hayvan sahibi ise: "Orada." karşılığını vererek onu bağlar ve gider; sonra da geri gelir ve hayvanını bulamaz; han sahibi: "Arkadaşın onu sulamaya götürdü." der; fakat götüren şahıs, bu adamın arkadaşı olmazsa; bu durumda han sahibi, o hayvanı tazmin eder. Muhıyt'te de böyledir. Bir adam, hamama girdiğinde, hamam sahibine: "Elbisemi nereye koyacağım?" der; hamam sahibi de: "Şuraya." karşılığını verir; o da, denilen yere elbisesini koyarak hamama girer; sonra, başka bir adam, çıkıp o elbiseyi götürürse; bu durumda hamam sahibi, o elbiseyi tazmin eder. Bu adam, elbiseyi hamamcının göreceği yere koysa ve birşey de söylemese; yine mes'ele hali üzeredir. Şayet hamamın elbiseliği varsa, tazminat elbiselik sahibine aittir; hamamcıya ait değildir. Ancak, elbisenin sahibi, bizzat hamamcıya korumasını söylemişse, meselâ: Hamam sahibine, elbise sahibi: "Elbisemi nereye koyayım?" demişse, o zaman hamamcının tazmin etmesi gerekir. Her ne kadar, hamamın elbiseliği olsa bile bu böyledir. Zahîriyye'de de böyledir. Eğer elbiseliğin sahibi bulunmaz; hamama gelen şahıs da elbise sini, hamamcının gözü önünde oraya korsa, bu durumda elbisenin hamamcı tarafından korunması gerekir. Zayi olunca da, bu elbiseyi, hamamcı tazmin eder. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Bir adam, hamama girdiğinde, hamam sahibinin huzurunda, elbisesini oraya kor; başka birisi de hamamdan çıkıp, onu giyer; hamamcı da, o elbisenin, onun olduğunu bilmez; sonra da elbise sahibi çıkar ve: "Bu, benim elbisem değildir," der; hamamcı ise: "Bir adam hamamdan çıktı; o elbiseyi giydi. Ben de onu, onun elbisesi sandım." derse; bu durumda hamamcı, o elbiseyi öder. Çünkü adam, elbisesini oraya muhafaza için koymuştur. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. EbûM-Leys'in Fetvâlan'nda şöyle zikredilmiştir: 7 / 91

8 Bir adam hamama girer ve elbisesini hamamcının gözü önünde oraya kor; sonra da aynı adam çıkar ve hamamcıyı uyuyor olarak bulur; elbisesi de çalınmış olursa; eğer hamamcı oturduğu yerde uyuyor ise, ona tazminat yoktur. Şayet yanı üzerine yatarak uyuyorsa, o zaman, bu i "1k««'i ti-jtv.ii-, ^,-w Kfnhıvt'te de bövledir. Mecmûu'n-Nevâzil'de şöyle zikredilmiştir: Hamamdan çıkan bir kadın, su kaplarını kız çocuğuna vererek: "Bunu, hamamda kızıma ver." der; hamama geldiği zamanda, kadının kızı, bu kız çocuğuna: "Su ile doldur ve bana getir." der; o da doldu runca, su kabı kırıhrsa; eğer o kadın, onların anası ise, tazminat gerekmez. Anası, ona ariyet vermiş olsa, yine böyledir. Şayet muhafaza için kıza gönderdiği halde, o, bu kabı kaybederse; bu durumda tazminat gerekir. Hulâsa'da da böyledir. [5] 2- EMÂNETİ BAŞKASININ ELİNDE MUHAFAZA ETMEK Bir kimse, ailesinden olan bir şahsın yanma, herhangi bir şeyi emanet bırakabilir. Kendisine emanet bırakılan şahıs, emanet bırakan şahsın ailesi, çocuğu veya ana-babası olabilir. Ancak, bunun için bun ların müttehem olmamaları ve dolayısiyle emaneti koruma hususunda korkulmaması gerekir. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Bir ailenin yanma konulmuş bulunan bir emanetten, o aile sorumludur. Aile ise, aile reisi ile beraber, bir evde yaşayanlardır. Bu aile ~fetle rinin nafakası, aile reisinin üzerine olsun veya olmasın müsavidir. Fetâ vâyi Suğrâ ve Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. 8 / 91

9 Mesken ehli için, ancak, aile reisinin karısı, küçük çocukları ve kölesine itibar edilir. Küçük oğul, eğer ailesinden olmaz ise, ona bırakı lan emaneti baba tazmin etmez. Fakat, bunun için küçüklerin emaneti korumaya kadir olması şarttır. Koca bir evde, karısı da başka bir evde durur ve bu koca, karısına nafaka vermez; bu durumda da bu kadına emanet bırakılırsa, kocasına tazminat gerekmez. Köle, ailenin içinde değilse, kü çü k çocuk menzilindedir. Zahîriyye'de de böyledir. Bir kimse, kölesine, hizmetçisine veya ailesinden büyük oğluna, bir emanet bırakırsa, tazminat gerekmez. Attabiyye'de de böyledir. Büyük oğul ailenin içinde olmazsa, verilen emanet zayi olunca, bu oğul onu tazmin eder. Muhıyt'te de böyledir. Bu hususta, ana ve baba, aile fertlerinden olmaları şart kılınana kadar yabancı gibidirler. Hulâsa*da da böyledir. Bir adam, hayvanını başkasının yanma emanet bırakır ve onu, karısına vermeden men eder; bu şahıs ise, o hayvanı kadına teslim eder ve bu hayvan kadının yanında zayi olursa, kendisine emanet bırakılan şahıs o hayvanı tazmin etmez. Muzmarât'ta da böyledir. Nafakası her ay üzerine vacib olan, fakat evinde oturmayan kim selerin yanında zayi olan emanti, o ailenin reisi tazmin eder. Attabiyye'de de böyledir. İmâm Timurtâşî ve İmâm Hatvânî, İmâm Muhammed (R.A.)'in şöyle buyurduğunu nakletmişlerdir: 9 / 91

10 Bir kimse, bir şeyi, kendi ailesinden olmayan vekiline veya ailesinden olmayan emin bir şahsa emanet bırakınca, bu şahıslar, zayi olması halinde onu tazmin etmezler. Fetva bunun üzerinedir. Nihâye'de de böyledir. Çarşı ahalisinden biri, namaz için dükkanından çıktığında o dükkânında emanetler bulunur ve namaz kılana kadar, o emanetler zayi olursa, dükkan sahibi, onları tazmin etmez. Çünkü o, koruyucudur; zayi edici değildir. Bu durumda, o şey emanet bırakılmış sayılmaz. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Bir kimse, müfaveda veya man ortağına yahut ticarete izinli köle sine veya evinden ayrılmış bir köleye, bir şeyi emanet verir; o emanet de zayi olursa, yanında zayi olan şahıs onu tazmin etmez. Keza, ortak olan iki sarraftan birisi, diğerine bir emanet bırakır; o da, bu emaneti kesesine veya sandığına kor; arkadaşı "onu, muhafaza etmesini" söylediği halde, bu şahıs keseyi taşırken, o emaneti zayi olursa; kendisine emanet edilen şahıs, bunu tazmin etmez. Serahsî'nin Muhıyti'nde de böyledir. Bir adamın iki karısı ve rjer ikisinin de yanında başka kocadan birer oğlu bulunduğunda, bunlar beraber aynı evde oturmakta olurlarsa, onların zayi eylediği emaneti evin reisi tazmin etmez. Zahîriyye'de de böyledir. Emanet bırakacak zat, emanetin suya gark olmasından korkup onu başka bir gemiye naklederse, tazminat yapmaz. Şayet zaruretten dolayı, emanet malı çıkarırsa (şöyleki: Evinde yangın çıkar; emanet malın yanmasından korkar; veya emanet malı gemide olur ve hırsızın çalmasından korkar yahut buna benzer bir hal olursa) bu durumlarda başka birine verdiği takdirde, tazminat gerekmez. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. 10 / 91

11 Şeyhu'l-İslâm Hâher-zâde şöyle demiştir: Evin etrafını ateş sarınca, orada bulunan emanet malı, başka bir yere nakletmekle tazminat gerekmez. Ateş evin etrafını sarmamış olsa bile, tazminat gerekmez. Hak olan da budur. Gıyâsiyye'de de böyledir. Bu, o malı oradan çıkarmada zaruret olduğu zaman böyledir. Eğer, zaruretsiz çıkarılır ve bu emanet de ikinci elde ikinci adam, birinci adamdan ayrılmadan önce zayi olursa, bu durumda da hiç birine tazminat yokdur. Bu hilafsız böyledir. Eğer ikinci adam, birinciden ayrıldıktan sonra zayi olmuşsa, hilafsız olarak birinci zat onu tazmin eder. îkinci zat için ihtilaf vardır: İmâmeyn'e göre tazminat gerekir. tmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'ye göre ise, tazminat gerekmez. Muhıyt'te de bö/.-jir. Şayet, önceki zat öderse, emaneti bırakan şahıs, ikinci adama müracaat edemez. İkinci adam öderse, bu ödeyen şahıs, birinciye müra caat eder. Müzmarât'ta da böyledir. Eğer emâneti ikinci zat zayi edere, bil icma onu tazmin eder. Bu durumda emanet sahibi, muhayyerdir: İsterse öncekine, isterse ikinciye tazmin ettirir. Eğer öncekine ödetirse, o da ikinciye müracaat eder. 11 / 91

12 Şayet ikinciye ödetirse, o birinicye müracaat edemez. Sirâcü'l-Vehhâc'da da böyledir. Emâneti alan zat, zaruretten dolayı, o emaneti, bir yabancıya verir ve "Evinde yangın olduğunu" iddia ederse; Kudûrî: "Beyyinesiz, sözü doğrulanmaz. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'un kavli budur. Ve bu İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'nin kıyasıdır." demiştir. Tatarhâniyye'de de böyledir. Müntekâ'da şöyle zikredilmiştir: Eğer, emanet sahibi, emanet bıraktığı şahıs söylemeden, onun evinin yandığını biliyorsa, diyecek bir şey yoktur. Şayet bilmiyorsa, emanet bırakılan şahsın sözü beyyinesiz tasdik edilmez. Muhıyt'te de böyledir. Alimlerimize göre, emanet, bir başkası tarafından gasbedildiğinde, bu gasıbın yanında zayi olursa, tazmin edilir. Bu durumda, emanet sahibi muhayyerdir: Dilerse emaneti gasbedene ödetir, O zaman, bu şahıs kendine emanet bırakana müracaat edemez. Emaneti bırakan zoraki alana müracaat eder. Tahâvî Şerhı'nde de böyledir. Camii Kebîr' de şöyle zikredilmiştir: Ticaretten men edilmiş bir kölenin yanma, emaneten bir mal bırakıldığında bu köle, o emaneti kendisi gibi, başka bir köleye emanet eder ve o mal zayi olursa, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'ye göre, birinci köle azad olduktan sonra, onu tazmin eder. Veya hali hazırda, ikinci köle tazmin eder. Esahh olan kavilde, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'ye göre, tazmin etmez; İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre, emariet sahibi hali hazırda, kölelerin hangisine isterse ona ödetir. Şayet, bu mal, üçüncü bir köleye emanet edilirse, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'ye göre, birinci ile üçüncüce tazminat yoktur. Bunu hali hazırda, ikinci köle tazmin eder. 12 / 91

13 İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre ise, emanet sahibi, onlardan hangi sine isterse, ona ödetir. Yenâbi"de de böyledir. Bir adam, karısına bir emanet bıraktıktan sonra onu boşar ve kadının iddeti bitene kadar, o emaneti kocasına geri vermez; bu emanet de kadının yanında zayi olursa, bu kadın onu öder mi? Bazı müteahhirîn alimleri: "Öder. Çünkü, onu geri vermesi gere kirdi." demişlerdir. İmâm Muhammed (R.A.) şöyle buyurmuştur: Emânet alan şahsın evi yansa ve bu şahıs o emaneti bir yabancıya teslim etse; tazminatta bulunmaz. Kurtulduktan sonra, onu sahibine teslim etmez, o emanet de, bu yabancının yanındazayi olursa, bu durumda onu tazmin eder. Kâdîhân ise: "Tazmin eylemez." buyurmuştur. Füsûlü'l-Imâdiyye' de de böyledir. Tecrîd*de şöyle zikredilmiştir: Emaneti alan şahıs, o emaneti, başkasına verir ve verdiğini iddia ederse, sözü tasdik olunmaz. Emaneti veren şahıs, ona yemin verir. Eğer emanet, emanet verilen şahsın evinde ise, onu muhafaza ile mükelleftir. Bu şahıs, emanet sahibinin izni alınmadan, emaneti evinden çıkarırsa, onu tazmin eder. Tatarhâniyy6'de de böyledir. 13 / 91

14 Emanet bırakılan adam, emaneti başkasının evine bırakır, o da, onu muhafaza ederse, tazminat gerekmez. Hizânetü'I-Müfön'de de böyledir. Kendine emanet bırakılan adam, Öleceği zaman, emaneti komşusuna bıraksa ve emaneti bırakırken de ailesi fertlerinden hiç kimse olmasa, tazminat gerekmez. Mültekıt'te de böyledir. Kendisine emanet bırakılan adam, evini birine icara verir; bırakı lan emanet de o evde bulunur ve bu evin anahtarı her ikisinin de elinde olursa, emanet zayi olunca, onu tazmin eder. Hulâsa'da da böyledir. Bir adam, emaneti karısına veya kölesine, güvenilir kişiler olduğu için bırakırsa, bu durumda, o emaneti tazmin etmez. Şayet bunlar, güvenilir kişiler değilse, o zaman emaneti tazmin eder. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. Bir adam, içersinde emanet bulunan dükkanına, kölesini oturtur; o emanet de oradan çalınır; sonra da bu kölenin efendisi, emanetin bir kısmını kölenin elinde bulursa, efendi o köleyi satar. Eğer bunun böyle olduğuna dair beyyinesi varsa, isterse kölenin bedelini alır; isterse satışı bozar. Eğer beyyinesi yoksa, emanet bırakan şahıs, o efendiye yemin verir. Eğer yemin ederse, sözü sabit olur. Şayet yemin etmezse, burada iki yön vardır: Eğer müşteri efendiyi doğrularsa, efendinin sözüne inanılır. Eğer inkâr ederse, emanet sahibi, emanetini efendiden alır. Hizânetü'l-Müftîn'nde de böyledir. Şehrin valisi, nehrin kenarını kazdırdığında, bir adam da, oraya birşey bıraksa, o zayi olunca, oraya bırakanın malı olarak zayi olur. Mültekıt'te de böyledir. En doğrusunu bilen Allah'u Teâlâ'dır. [6] 14 / 91

15 3- EMÂNETTE MUTEBER OLAN VE MUTEBER OLMAYAN ŞARTLAR Emanet sahibi, bir adama: "Bu emaneti, şu evde muhafaza eyle." der; kendisine emanet verilen şahıs da, o emaneti başka bir evde muha faza ederse; bu durumda istihsanen tazminat gerekmez. Kıyasda ise, tazminat gerekir. Keza, emanet bırakan adam: "Emaneti, şu odaya koy." der; adam da emaneti başka bir odaya korsa, tazminat gerekmez. Şayet: "Kesene (= cüzdanına) bırak." der; o da, başka bir kesesine bırakırsa, yine tazminat gerekmez. Sirâcü'I-Vehhâc'da da böyledir. Emanetin sahibi, emaneti bırakacağı adama: "Bunu kesene bırak." der; o da, sandığına bırakırsa, yine tazminat gerekmez. Füsûlü'l-Imâdiyye'de de böyledir. Emanet sahibi, emanet bırakacağı adama: "Bunu, kesende muhafaza eyle; sandığında muhafaza eyleme." veya: "Sandıkta muha faza eyle: evde muhafaza eyleme." dediği halde, o şahıs evde muhafaza ederse, yine tazminat gerekmez, Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Emanet bırakan adam: "Emaneti şu evde koru." der; emanet bıraktığı şahıs da, o şeyi, mahallenin başka bir evine korsa, tazminat gerekir. Her ne kadar İkinci ev birinci evden mazbut olsa bile bu böyledir. Kitabü'I-Vedia'da da böyledir. Keza, emaneti veren: "Şu evde muhafaza eyle; şu evde muhafaza eyleme." der; o da daha başka bir eve korsa, tazminat gerekir. Tahâvî Şerhî'nde de böyledir. Emanet sahibi, emaneti bıraktığı adama: "Emaneti bu beldede muhafaza eyle; başka beldede muhafaza eyleme." dediği halde, o şahıs men edilen yerde muhafaza etmeye çalışırsa, bu durumda tazminat gerekir. Bu.bi'l-ittifak böyledir. 15 / 91

16 Şayet emanet bırakan şahıs: "Emaneti, şu sandıkta muhafaza eyle; şu sandıkta muhafaza eyleme." der; sandıklar da aynı evde bulunur ve kendine emanet bırakılan adam bu emaneti, men edilen sandıkta muha faza ederse, bi'1-ittifak tazminat gerekmez. Giyâsiyye'de de böyledir. Emanetin muhafazası hususundaki şart, mümkün olduğu zaman kıymet ifade eder. İmkân olmadığı zaman, bu şart, bir kıymet ifade etmez. Bedâi"de de böyledir. Bir adam, diğerine: "Şu emaneti, sağ elinde muhafaza eyle; sol elinde muhafaza eyleme." veya: "Bu emanete sağ gözünle bak; sol gözünle bakma." yahut: "Bu emaneti, Küfe şehrinden çıkarma." veya: "Emaneti evinde, sandıkta muhafaza eyle." derse, onun bu sözlerine itibar edilmez. Timurtâşî'de de böyledir. Emanet bırakan adam, yer tayin etmez; sadece muhafaza etmesini emreder; emanet bırakılan adam da, yolculuğa çıkarken, emaneti yanına alırsa; eğer yol korkulu ise, emanet zayi olunca bi'1-icma emanet tazmin olunur. Eğer yol güvenceli ise, tazmin etmez. Şayet emanet bırakılan adam, yola çıkma mecburiyetinde ise, bu durumda, bi'1-icma emaneti tazmin etmez. Gideceği yer, ister yakın, ister uzak olsun farketmez. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre, gideceği yer uzaksa, tazmin eder; yakınsa tazmin etmez. Fetâvâyi Attâbiyye'de de böyledir. Şayet, yolculukla beraber emanet bırakanın emreylediği şehirde, bu emaneti koruma imkânı varsa (şöyleki: Onun emredildiği şehirde, kendisine emanet bırakılan şahıs, kölesini veya effad-ı aile sinden bir kısmını bıraktığı halde) bu durumda, emaneti yanına alarak yolculuğa çıkarsa, tazminat gerekir. 16 / 91

17 Eğer gücü yetmez ise (şöyleki: Onun efradı ailesi olmaz veya ailesini de yolculuğa çıkarması gerekirse) bu durumda, emaneti yanına alarak yolculuğa çıkması halinde tazminat gerekmez. Tatarhâniyye'de de hnvledir. Emanet bırakılan şey, çok miktarda yiyecek olur ve kendisine emanet edilen şahıs, onu alarak sefere çıkar ve bu yiyecek yolda zayi olursa, istihsanen onu tazmin eder. Muzmarât'ta da böyledir. Bi'1-icma emanet malı ile deniz yolculuğu yapması halinde, ken disine emanet edilen şahıs, onu tazmin eder. Gayetü'l-Beyân'da da böyledir. Bir baba veya vasî, sabinin (= küçük çocuğun) malı ile yola çıktığında, o mal yolda zayi olursa, bu şahıs, onu tazmin etmez. Ancak, ailelerini orada bırakırlarsa o zaman tazminat gerekir. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. Satışa vekil olan şahıs, müvekkilinin emanet malını, sefere çıkarsa, zayi olması halinde------şayet emaneti taşıyacak hayvanı ve yardımcısı yoksa, tazminatta" bulunmaz. Eğer bunlar varsa tazmin etmesi gerekir. Hulâsa'da da böyledir. Bir adam, başkasına bir emanet verdiğinde, ona: "Bunu karına verme; ben ona güvenemiyorum." veya "...oğluna verme..." yahut "...kölene verme..." der; emanet alan adamın da, bunlardan başka kimsesi olmazsa, bu durumda emaneti bunlara vermesinden dolayı tazminat gerekmez. Eğer bunlardan başka, ailesi efradı varsa, bu durumda, emanet verenin "verme" dediklerine verdiği zaman, tazminat gerekir. Tatarhâniyye'de de böyledir. Emanet veren adam, emaneti bir dükkâna bıraktığında, dükkân sahibi, ona: "Emaneti dükkâna bırakma; ben zayi olmasından kor karım." dediği halde, bu şahıs emaneti oraya kor ve o, gece çahnırsa, bu durumda dükkân sahibi, onu tazmin etmez. Eğer dükkândan başka bu emaneti koruyacak yer varsa ve bu ema neti taşımaya gücü yeterse bu durumda onu tazmin eder. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. 17 / 91

18 Bir adam, diğerine, su verir ve ona: "Bu su ile, benim arazimi sula; başkasınınkini sulama." der; bu adam da önce emredenin arazisini sular; sonra da başkasınınkini sular ve başkasının arazisini sularken suladığı vasıta bozulursa, onu tazmin eder. Şayet bu araç, ikinci adamın arazisini suladıktan sonra bozulursa, tazminat gerekmez. Hulâsada da böyledir. Bir kadın, kiracısına: "Eşyalarını evine koyma." dediği halde, o, eşyaları evine bırakır; sonra da bu kiracı bir cinayet işleyp firar eder; onun evindeki eşya da hükümdara çıkartılırsa, Fakıyh Ebû Bekir el Belhî: "Eğer onun evi kadının evine yakınsa, kiracısına tazminat gerekmez." demiştir. FetâvâyiKâdîhân'da da böyledir. Emânet bırakan adamın, emanet bırakılan şahsa bir ücret vermeyi şart koşması caizdir. Ve bu şartı yerine getirmek gerekir. Cevâhiru'I-Ahlâtî'de de böyledir. Bir malı zoraki alan adam, o aldığı malı, bir başkasının yanma ücretle "korumak üzere bıraksa, bu sahihtir. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. En doğrusunu bilen Allah'u Teâlâ'dır. [7] 4- EMANETİN ZAYİ OLMASI HALİNDE EMANET BIRAKILAN ŞAHSIN. BUNU ÖDEYİP ÖDEMİYECEĞİ NevâzÜ'de şöyle zikredilmiştir: Emanet bırakılan zat: "Emanet düştü." derse, tazminat gerekmez. 18 / 91

19 Şayet: "Düşürdüm." derse, onu tazmin eder. (= öder.) Şeyhu'1-İmâm Zahîrüddin el-mürğînânî şöyle demiştir: "Bu durumda, kendisine emanet bırakılan şahıs onu iki yönden tazmin etmez: Çünkü emanet olan şey düşmüştür. Bu sebeple onu emaneti, bırakmadığı müddetçe ve emaneti terkedip gitmedikçe tazmin etmez." Fetva da bunun üzerinedir. Hulâsa'da da böyledir. Şayet, emanet bırakılan şahıs: "Ben, emanetin zayi olup olmadığını bilmiyorum." derse, yine tazminat gerekmez. Eğer: "Ben, onu zayi edip etmediğimi bilmiyorum." derse bu durumda tazminat gerekir. Füsûlü'I-Imâdiyye'de de böyledir. Bir adam, bir elbiseyi dellâla vererek, "onu satmasını" söyler; dellâl da: "Elbise elimden düştü ve zayi oldu, nasıl zayi olduğunu da bilmiyorum." derse Şeyhu'1-İmâm Ebû Bekir Muhammed bin Fadl: "Bu durumda dellâla tazminat yoktur. Şayet: "Unuttum; fakat hangi dükkânda unuttuğumu bilmiyorum." derse tazminat gerekir." demiştir. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Fetvalarda şöyle zikredilmiştir: Bir adam, bir mücevheri bir başka şahsa, satmak için verdiğinde, onu teslim alan zat: "Ben, onu, kıymetini söylesin diye bir tüccara gösterdim. Ve bu mücevher zayi oldu." derse, durum ne olur? İbnü'1-Fadl: "Eğer, bu şahıs düştü derse, tazminat gerekir. Şayet çalınmış veya izdihamdan dolayı elinden düşmüşse, o zaman tazminat gerekmez. Havî'de de böyledir. 19 / 91

20 Kendisine bir emanet bırakılan adam: "Emaneti yanıma koydum; orada unutarak kalktım; emanet zayi oldu." derse, onu tazmin eder. Fetva da buna göredir. Cevâhiru'l-Ahlâtî'de de böyledir. Şayet: ''Evinin önüne koydum; sonra da unutarak kalktım. O da zayi olmuş." derse duruma bakılır: Eğer bu şey, emanet konulduğu yerde muhafaza edilmeyecek bir mal ise (altun ve gümüş keseleri ve bun lara benzer şeyler gibi) o zaman, onu tazmin eder; değilse, onu tazmin etmez. Serahsî'nin Muhıytı'nde de böyledir. Kendisine emanet bırakılan şahıs: "Emaneti evime (veya bağıma) gömdüm; yerini de unuttum." derse, evinin (veya bağının) kapısı bulunması halinde tazminat gerekmez. Şayet "evinden ve bağından başka bir yere gömdüğünü ve unuttuğunu" söylerse tazminat gerekir. Hulâsa'da da böyledir. Kendisine emanet bırakılan adam, gömdüğü yeri açıklamaz, fakat: "Emanet, olduğu yerden çalınmış." derse, gömdüğü yerin ev ve bağ gibi kapısı olması halinde, o emaneti tazmin etmez. Kapısı yoksa, tazmin eder. Muhıyt'te de böyledir. Emanet alan adam: "Emaneti evime koydum; fakat, nereye koyduğumu bilmiyorum." derse, onu tazmin eder. Müzmarat'ta da böyledir. Emanet alan adam, içinde emanet bulunan evi, muhafaza etmesi için, bir başkasına teslim ettiğinde bu evin kapısı kilitli olur ve meşakkatsiz açılmazsa, emaneti tazmin etmez; değilse tazmin eder. Gunye'de de böyledir. Emanet gömülmez ve bulunduğu yere de izinsiz kimse giremez ise, o evin kapısı olsa bile tazminat gerekmez. Muhıyt'te de böyledir. 20 / 91

21 Bir adam, emaneti evine bırakır ve bu eve çok giren çıkan olduğundan bu emanet zayi olursa, bu emanetin muhafaza edilecek cinsten olması halinde tazminat gerekmez; değilse tazminat gerekir. Gunye'de de böyledir. Emanet alan adam, emaneti bir köşeye kor ve o şey çalımrsa, onu tazmin eder. Muhıyt'te de böyledir. Bir kimse, emaneti bir yere gömdüğünde, onun yanında bir alamet olursa, onu ödemez; değilse öder. Sahraya gömülen emanet, her haliyle ödenir. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. Emanet alan adama karşı, hırsızlar çıkar; o da bu emaneti bir yere gömüp, korkusundan kaçar, sonra da geri dönüp gelir ve emaneti gömdüğü yeri bulamazsa; şayet oraya bir alamet koyma imkânı var iken bu alameti koymadıysa, onu tazmin eder. Eğer alamet koyma imkânı yoksa, tazmin etmez. Eğer hırsızlar gittikten sonra, emaneti gömdüğü yere gelmezse, yine bu emaneti tazmin eder. Zahîriyye'de de böyledir. Emanet alanla veren beraber giderlerken, karşılarından soygun cular gelir ve emanet sahibi, diğerine: "Emaneti bri yere göm." der; o da gömer; sonra da hırsızlar gider ve emanet sahibi ile emaneti alan, oraya geldikleri halde, gömdüklerini bulamazlarsa, bu durumda hiç şüphesiz emaneti alan ödemez. Çünkü, onu mal sahibinin emri ile gömmüştür. Bu durumda, emanet alan yalnız olsa idi, cevap şu tafsilat üzere olurdu: Eğer soyguncular gelip geçerler ve emanet alan şahıs, onu gömdüğü yerden alma imkânı olduğu halde almazsa, bu durumda, emaneti öder. 21 / 91

22 Fakat soyguncular emanetin gömüldüğü yerde dururlar ve emaneti gömenin orada bekleme imkânı kalmaz ve soyguncuların korkusundan, oradan ayrılır; sonra geri gelir ve emaneti bulamazsa, bu durumda da şu iki hal söz konusu olur: Eğer korku geçer geçmez, gelme imkânı var iken, gelmediyse, ema neti tazmin eder; değilse tazminat gerekmez. Muhıyt'te de böyledir. Emanet alan adam, fitne zamanında, yıkılmış bir eve emaneti bırakırsa, yerin üzerine koymuş olması halinde onu tazmin eder. Eğer, onu gömmüşse, tazminattan kurtulur. hızânetü'l-müftîn'nde de böyledir. "Bir adam, başkasının yanına ayakkabıları bırakıp, sonra da onu, ondan istediğinde, bu şahıs: "Ben, ayakkabıların nasıl zayi olduğunu bilmiyorum." derse, tazminat gerekmez." denilmiştir. Sahih olan da budur. Cevâhiru'l-Ahlâtî'de de böyledir. Bir adam, ayakkabılarını başka birine vererek, ona: "Bu ayak kabıları tamirciye ver." der o da verirse, bu ayakkabılar zayi olduğu takdirde tazminat gerekmez. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. Bir adam, dokuz yaşından yukarı bir sabiye (=. çocuğa) insanlara su versin diye bir su kabı verdiğinde, bu çocuk gafletinden dolayı, o su kabını zayi etse, tazminat gerekmez. Gunye'de de böyledir. Borçlu bir kimse, alacaklısına iki dirhem verdikten sonra, bir dirhem daha vererek: "Dirhemini al." der ve alacaklı, önceki iki dirhemi zayi etmiş olursa, bu iki dirhem, kimin malı olarak zayi olmuş olur? Şayet, önceki dirhemleri verirken: "Dirhemlerini al." demişse, zayi olan dirhemler, alacaklının malı olarak zayi olmuş olur. Tatarhâniyye'de de böyledir. 22 / 91

23 Bir adam, diğerine on dirhem vererek ona: "Bunun beş dirhemi, sana bağıştır. Beş dirhemi de yanında emanet olarak kalsın." der; onu teslim alan zat da bu on dirhemin beş dirhemini zayi eder; sonra da geri kalan beş dirhemi de zayi ederse, bu durumda yedi buçuk dirhem tazmin eder. Çünkü, bu hîbe fasiddir. Zira teslim alınan fasid hîbe hükmün dedir. Zayi olan beş dirhemin yarısı emanettir (ki bu iki buçuk dirhemdir) ve kendinindir. Zayi ettiğinin tamamı da tazminatı gerektirir. Böyle olunca da yedi buçuk dirhem tazminatta bulunur. Şayet on dirhemi veren zat: "Bunun üç dirhemi senin; geri de kalanı emanettir." der ve yolda giderken bu dirhemler zayi olursa; bu durumda üç dirhemi öder. Zira o, fasid hibedir. Eğer bu, ölen bir kimseden vasiyyet olsa idi, o takdirde bir şey ödemezdi. Çünkü muşa olan vasiyet caizdir. Her iki mes'eiede de yedi dirhemi ödemez. Muhıyt'te de böyledir. Bir adam, diğerine on dirhem vererek, ona: "Beş dirhemi senin; beş dirhemini de filana teslim et." dediğinde, bu dirhemler zayi olsa; bu şahıs, hîbe olan beş dirhemi tazmin eder; kalanını tazmin etmez. Şayet, dirhemleri beşer beşer verse ve hangi beş dirhemin de ona aid olduğunu söylemese; alan adam da onları birbirine katsaydı, yalnız hîbe olan beş dirhemi öder; diğer be.ş dirhemi ödemez idi. Muhıyt'te de böyledir. Bırakılan emaneti fare yer ve bozarsa, bu durumda emaneti alan şahıs, farenin deliğim bilir ve emanet sahibine "burda fare deliği vardır." diye söylemiş olursa, tazminat gerekmez. Ancak, bu şahıs fare deliğim bildiği halde emânet sahibine söylemez ve farenin deliğini de kapatmazsa, o takdirde zayi olan emaneti öder. Füsûîü'l-Imâdiyye'de de böyledir. Seyyidü'I-İmâm Ebû'l-Kasım şöyle buyurmuştur: 23 / 91

24 Bir adam, yanına emanet aldığında, o emanetin durumu sıcak havada bozulacak cinsten olur ve bozulursa, bu durumda tazminat gerekmez. Zahîriyye'de de böyledir. "EbûM-Leys'in fetvalarında, şöyle zikredilmiştir: Emanet bırakılan bir şeyin, bozulacağından korkulur, bu emanetin sahibi de huzurda olmaz ve bu durum hakime çıkarılsa, o şeyin satılması caizdir ve evladır. Şayet hakime haber verilmez ve o şey bozulursa, onu tazmin etmek gerekmez. Çünkü emaneti emrolunduğu gibi korumak esastır. Muhıyt'te de böyledir. Şayet o beldede hakim yoksa, onu emaneti alan zat satar; parasını muhafaza eder. Siracü'l-Vehhâc'da da böyledir. Emanete bir noksanlık gelir veya onu fare zedeler, yahut ateş yakarsa, bu durumlarda tazminat gerekmez. Toplanan emanet süt veya meyve, şehirde veya sahrada bulunup satılamaz ve bozulursa, tazminat gerekmez. Timurtâşrde de böyledir. Bir adam, diğerlerine hayvanlarını emanet bırakır ve kaybolur, bu hayvanların sütü sağılır ve şehirde onun fesada gitmesinden korku-lursa, bu durumda onu, hakimin emri olmaksızın satmak caiz olmaz. Şayet satarsa, tazminat gerekir. Eğer hakimin emriyle satarsa tazminat yoktur. Fakat şehirde olmaz da yabanda olursa; o zaman onu satmak caiz olur. Serahsî'nin Muhiytı'nde de böyledir. 24 / 91

25 inin vanına bırakılan mesti dükkanına kor; ve bu mest gece çalınırsa, çarşının bekçisi olması halinde, bu şahıs o mesti tazmin etmez. Şeyhu'I-İmâm Zahîru'd-dîn el-murğînânî: "Eğer, o mesti koruyucak bir kimse bulunmaz, çarşıda da bekçi olmazsa, dükkan sahibi tazmin eder." diye fetva verirdi. Bazı âlimler ise: "Bu hususta örfe itibar olunur." demişlerdir. Buna göre, koruyucusu olmayan ve bekçisi bulunmayan çarşıdaki bir dükkana emanet bırakmak adet ise, onu tazmin eylemez. Eğer Örf bunun aksisine ise, tazminat gerekir. Fetva da bunun üzerinedir. Gıyasiyye'de de böyledir. "Şayet kapısı açık bir dükkanın önüne kor; örf ve adetleri de böyle olursa tazminat gerekmez." denilmiştir. Elan Buhârâ'da kapısı açık olan dükkanın önüne emaneti bırakmak örf ve adettir. Zehıyre'de de böyledir. Bir ayakkabıcı, ayakkabı tamiri yapmak üzere köylere gittiğinde kendisine ayakkabı verilir; o da yükleri ile birlikte, o ayakkabıyı bir adamın evine koyarak beldeye girer ve bu ayakkabıyı bıraktığı evden hırsız çalarsa, şayet o ev, içinde insan yaşayan bir ev ise, tazminat gerekmez. Eğer bu şahıs, ayakkabıyı kimsenin oturmadığı bir eve bırakırsa, o zaman, tazmin etmesi gerekir. CevâhirıTI-Fetâvâ'da da böyledir. 25 / 91

26 Köşker (== ayakkabı tamircisi) tamir için aldığı ayakkabıyı giyerse, onu tazmin eder. Ayakkabıları çıkardıktan sonra, bunlar zayi olursa, bu durumda tazminatta bulunmaz. Mültekıt'ta da böyledir. Kapısı açık olan bir evde emanet alan şahısta bulunan bir emanet zayi olur; o anda da, kendisine emanet bırakılan zat bulunmazsa; Muhammed bin Seleme: "Onu tazmin eder." buyurmuştur. Eğer ev sahibi, evine bitişik bulunan bağına bahçesine gitmiş ve bu evde de kimse bulunmamakta ise, bu durumda da zayi olan emanetin tazminatından korkulur." denilmiştir. Ebû Nasr şöyle buyurmuştur: Şayet evin kapıısu kitlenmiyorsa ve emanet de orda zayi olmuşsa, tazminat gerekmez. Yani evde koruyucu güç yoksa, tazminat gerekmez. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Bir kimse, kendisine emanet edilen bir hayvanı kapısının önüne bağlayıp evine girer; hayvan da orda zayi olursa; bu hayvan görülecek şekilde terkedilmişse tazminat gerekmez. Eğer görünmeyecek şekilde terkedilmiş bulunur ve o yer de şehir olursa, tazminat gerekir; köy ise, tazminat gerekmez. Şayet üzüm çubuğuna bağlamış ve sonra gitmişse, bu durumda örfe itibar edilir. Zahîriyye'de de böyledir. Bir kimse, kendisine emanet edilen merkebi, üzüm bağına bıraktığında, bu bağın etrafı duvarla çevrili, kapısı da kitlenmişse taz minat gerekmez. 26 / 91

27 Eğer bağın duvarı yoksa veya varda duvar yüksek değilse, o zaman bakılır: Eğer emanet alan kimse, yanım yere koyarak uyumuşsa, merkeb zayi olunca onu tazmin eder. Eğer oturarak uyursa, tazminatta bulunmaz. Yolculuk esnasında, yanı üzeri yatar uyursa zayi olan eşeği tazmin etmez. Hulâsa'da da böyledir. Bir kimse, kendisine emanet edilen bıçağı, ayağına giydiği çizmenin içine korsa, tazminat gerekmez. Bu, onu korumada kusur bırakmaması halinde böyledir. Kın^e'de de böyledir. Kendisine dirhemler emanet edilen bir kimse, onu ayakkabısının içine bırakır ve o da düşerse; eğer sağ ayakkabısının içine koymuşsa onu tazmin eder; sol ayakkabısının içine koymuşsa tazmin etmez. Çünkü, sağ ayakkabının içine koyulduğu zaman, hayvana binerken düşme ihtimali kuvvetlidir; sol ayak böyle değildir. Bazıları da: "Her iki halde de tazminat gerekmez." buyurmuşlardır. Hizânetü'l-Müftîn'de de böyledir. Emanet alan zat, emanet dirhemleri elbisesinin koluna veya başındaki sarığına dikse; zayi olunca tazminat gerekmez. Keza, bu dirhemleri mendiline bağlar; onu da cebine bırakır ve bu dirhemler çalınırsa, tazminat gerekmez. Muhıyt'te de böyledir. Bir adam, diğerine koruması için altın verdiğinde, o şahıs, tüc carlar gibi, bu altını cebine atsa, tazminat gerekmez. Gunye'de de böyledir. Emânet akın veya gümüş olduğunda, emaneti alan zat: "Onları cebime bıraktım; fakat zayi oldu.'' derse tazminat gerekmez. Mültekît'ta da böyledir. 27 / 91

28 Kendisine, dirhemler emanet bırakılan zat, bu dirhemleri cebine koyup, faşıkların meclisine gider; orada da dirhemler çalınır veya kay bolursa; bazı alimler: "Bu durumda tazminat gerekmez. Çünkü, onu kendi malım muhafaza eylediği yerde muhafaza etmiştir." demişlerdir. Bazı alimler ise: Bu, aklı zayi olmadığı zaman böyledir. Aklı zayi olduğu zaman, emaneti zayi ederse; onu tazmin eder. Çünkü, o anda emaneti koruma gücüne, sahib değildir." demişlerdir. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Emanet alan şahıs, cebinin yırtık olduğunu bildiği halde, emaneti oraya korsa; onu tazmin eder. (= öder.) Muhıyt'te de böyledir. Şayet, emanet aldığı parayı kesesine kor veya takkesine bağlar ve sonra da bu emanet zayi olursa, bunun ödenmesi gerekmez. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. Bir adam, emanet edilen yüzüğü, küçük parmağına veya onun yanındaki parmağa takarsa; bu yüzük zayi olduğu zaman, onu öder. Şayet orta parmağına, şahadet parmağına veya başparmağına takarsa, tazminat gerekmez. Fetva da bunun üzerinedir. Cevâhiru'l-Ahlâtî'de de böyledir. Şayet emanet yüzüğü, yüzük takılı parmağına.takarsa, tazminat gerekmez. İmâm Muhammet! (R.A.) böyle buyurmuştur. Bazı alimlerimiz de: "Yüzüğü, parmağına takar; kaşını avuç içine çevirirse, tazminat gerekmez." demişlerdir. Zehıyre'de de böyledir. 28 / 91

29 Bir kimse, yüzüğü kadına emanet ederse, hangi parmağına takarsa taksın zayi olması halinde tazminat gerekir. Füsûlü'l-Imâdiyye'de de böyledir. Semerkant ehlinin fetvalarında şöyle zikredilmiştir: Bir kadın, sabiyye kız çocuğunu, bir kadına emanet ettiğinde, o kadın meşgul iken, bu kız çocuğu suya düşse, kadına tazminat gerekmez. Muhıyt'te de böyledir. Bir çocuk, bir şeyi emanet bıraktığında, o şey zayi olursa, bi'1-icma tazminat gerekmez. Şayet, bu çocuk, bir emaneti zayi ederse, bu çocuğun ticarete izinli olması halinde bi'1-icma zayi olan emaneti öder. Eğer izinli değil ise ödemez. Ancak velisi izin vermişse işte o zamanda da öder. Bu bi'1-icma böyledir. Eğer velisinin izni olmadan emaneti kabul eylemişse, ona tazminat yoktur. Bu, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.)'e ve İmâm Muhammed (R.A.)'e göre böyledir. Çocuk, o şeyi halde de bulûğa eriştikten sonra da Ödemez. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.)'a göre ise, halde ödeme yapar. Sirâcü'I-Vehhâc'da da böyledir. Emanet bir köle olur; onu da bir sabî öldürse, onun kıymetini, alimlerimizin tamamına göre bu sabinin erkek akrabaları öderler. 29 / 91

30 Şayet öldürmez de yaralarsa, diyetin beşyüz dirhem veya daha fazla olması halinde yine onun erkek akrabaları diyetini verirler. Eğer beşyüz dirhemden az olursa, bu bütün bilginlerce sabînin malından ödenir. Sirâcü'l-Vehhâc'da da böyledir. Ekmek emanet bırakıldığında emanet bırakılan zat onu yerse, tazmin eylemez. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. Bir kölenin yanma emanet bırakıldığında, bu emanet onun yanında zayi olsa, bi'1-ittifak ona tazminat gerekmez. Cevâhiru'l-Ahlâtî'de de böyledir. Şayet bırakılan emaneti, köle kendisi zayi ederse, ister ticarete izinli olsun, ister ticaretten men edilmiş bulunsun, isterse onu efendisinin' izniyle teslim almış olsun, bi'1-icma tazmin eder. Bu tazminat, o kölenin üzerinde azad olana kadar borç olarak kalır. Eğer, bu köle ticaretten men edilmiş ve bu emaneti de efendisinin izni olmadan almış ise, halde ödemez; ancak azad edildikten sonra öder. Ancak, bunun için, bu kölenin akıllı ve bülüğa erişmiş olması gerekir. Bu, İmâm Ebû Hanîfe (R.A.) ile İmâm Muhammed (R.A.)'e göre böyledir. İmâm Ebû Yûsuf (R.A.): "Kendisii satılır, hali hazırda zayi eylediği emanet ödenir." buyurmuştur. Cevhereıtü'n-Neyyire'de de böyledir. Emanet bir köle olur; onu da ticaretten men edilen bir köle ölü-dürürse, eğer kasten öldürdüyse, kendisi de öldürülür. Siracü'î-Vehhâc'da da böyledir. 30 / 91

31 Emanet bir köle, bir cinayet işlerse, efendisi muhayyerdir: İsterse köleyi verir; isterse fidyesini verir. Hızânetü'l-Müftîn' de de böyledir. Ümm-ü Veled ve müdebber, her hallerinde köle gibidirler. Siracü'l-Vehhâc'da da böyledir. Bir adam, bir emanet bıraktığında, emanet bırakılan şahsın küçük oğlu, o emaneti zayi ederse, onu zayi edenin hal-i hazırda tazmin etmesi gerekir. Mebsût'ta da böyledir. Mükâtep onu emaneti zayi ettiği an, onu öder. Fetâvâyi Attâ-biyye'de de böyledir. Emanet bırakılan zat, bu emaneti başının altına kor veya onun üzerine yatarsa, zayi olunca tazmin etmesi gerekmez. Keza, bu şahıs, emaneti önüne bırakarak uyursa, yine emaneti tazmin etmez. Şemsü'l-Eimme İmam Serahsî bu görücü kabul etmiştir. Alimlerin çoğu, ikinci durumda: "Eğer oturarak uyuduysa, tazmi nat gerekmez; şayet yatarak uyuduysa tazminat gerekir." demişlerdir. Bu, hazer halinde böyledir. Yolculuk halinde ise, ister yatarak, ister oturarak uyusun tazminat gerekmez. Muhıyt' te de böyledir. Ebû'I-Kâsım'dan soruldu: 31 / 91

32 Hayvanın üzerinde bulunan emanet e İbişe, hayvanın üzerinden yola düşer, adam da o elbiseyi alıp altına koyarak uyur ve uyurken de, o elbise çalmırsa ne lazım gelir? İmâm, şu cevabı verdi: Elbiseyi altına koyan adam, onu korum a maksadı ile koymuşsa, tazminat gerekmezi Hâvî'de de böyledir. Ebû Zerr'in Şerhi'nde şöyle denilmiştir: İçinde emanet bulunan bir ev yandığında, kendisine emanet bırakılan adam, imkânı olduğu halde onu çıkarıp başka yere koymaz veya bir adama vermez ve bu emanet yanarsa, onu tazmin eder. Timurtâşî'de de böyledir. Emanet bırakılan şahsın yanında bulunan, emanet çalındığı halde, onun yanında bulunan diğer mal çalınmazsa, bize göre, bu durumda tazminat gerekmez. Kâfî'de de böyledir. Çamiu'l-Esğâr isimli kitabta zikredildiğine göre EbıVI-Kasım şöyle demiştir: Yanında emanet bir şey bulunan bir kime, birisi bu emaneti alırken, imkânı olduğu halde, onu men etmezse, onu tazmin eder. Eğer imkânı yoksa, onu alanın, kendisini dövmesinden korkarsa o zaman, tazmniat gerekmez. Muhıyt'te de böyledir. Kendisine bir emanet bırakılan adam, o emaneti başkasının almasına delalet ederse, onu tazmin eder. Hulâsa'da da böyledir. Kendisine bir emanet bırakılan şahıs, bu emanetin bulunduğu ahırın kapısını açar veya emanet kölenin bağını çözerse, tazminat gerekir. Füsûlü'l-Imâdiyye'de de böyledir. Bir adam, emaneti 32 / 91

33 evinin sahanlığına bırakıp, oranın kapısını bağlar, fakat kilitlemez, kendisi de gider ve bu emanet çalınırsa, o şahıs, bu emaneti tazmin eder mi, etmez mi? İmâm Ebû'l-Kâsım şu cevabı verdi: Eğer, kapıyı sıkı bağladı ise tazminat gerekmez; aksi halde taz minat gerekir. Fetâvâyi Nesefî'de de böyledir. Bir adam, birisinin yanma bir emanet bıraktığında, emaneti alan şahıs, o emaneti kendi dükkanına götürüp bırakır ve dükkanının kapısını kapatmadan, sabî bir çocuğu muhafaza için oraya koyarak cuma namazı kılmaya gider ve emanet zayi olursa; Şeyhu'1-İmâm Ebu Bekir Muhammed Bin Fadl: "Dükkanda bırakılan çocuk, eşyayı muha faza edecek güçte ise, tazminat gerekmez; değilse, tazmniat gerekir." demiştir. Kadı İmâm Aliyyü's-Sa'di ise: "Her iki halde de tazminat gerekmez. Çünkü, emaneti sağlam bir yere bırakmıştır." demiştir. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Yanına emanet bırakılan zat, evinin anahtarını başkasına vererek bir yere gider ve döndüğü zaman da bu emaneti yerinde bulamazsa, bu durumda, anahtarı verdiği için tazminat gerekmez. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. Bir adam, elbisesini diğerinin dükkanına emanet bırakır, hü kümdar da her ay, insanlardan vergi toplamakta olur ve vergi memur ları, o dükkandan emanet olan elbiseyi alırlar ve bu elbiseyi başkasına rehin olarak bırakırlar ve bu elbise oradan çalınırsa, şayet dükkân sahibi, o emanetin alınmasına mani olmazsa, tazminat gerekmez. Emanet sahibi onu hükümdarın adamlarına ödettirir. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Necmü'd-dîn şöyle demiştir: Bir kimse, bir bohçanın içerisinde sarılı bulunan bir elbiseyi, birisine emanet eder; o da, o 33 / 91

34 bohçayı başının altına koyup yastık gibi üzerine yatar; sonra da sahibine iade eder; elbisenin sahibi ise: "Bohçanın içinde şu, şu elbiseler vardı. Bir kısmı zayi oldu." derse, bunu isbat etmesi gerekir. İsbat edemediği müddetçe, tazminat gerekmez. Şayet, emanet bırakılan zat o bohçayı bırakır gider ve zayiat vakî olursa, tazminat gerekir. Muhiyt'te de böyledir. Bir kimse, içinde marangoz âleti bulunan bir sandığı, bir adamın yanına emanet bırakır; sonra da sahibi gelip sandığını alır ve "aletle rinden bir kısmının olmadığını" iddia eder; emanet alan adam da: "Ben, senden sandık teslim aldım; içinde ne olduğunu bilmem." derse, bu durumda tazminat gerekmez. Yemin de gerekmez. Keza, bir kimse, kese içinde, dirhemleri emanet eder, fakat onları tartmaz; sonra da dirhem sahibi, "dirhemlerinin daha çok olduğunu" iddia ederse, bu durumda da yemin gerekmez. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. Bir kadın, ücretle, bir erkeğin elbisesini yıkayıp, kurusun diye bu elbiseleri bir yere asar ve bu elbise zayi olursa, kadın, onu tazmin eder (= öder) Hulasa'da da böyledir. Bir kadın, bir çok insanın elbisesin* yıkar ve kurusun diye bir evin üzerine sererse, şayet o yer elbise sermeye tahsis edilmiş bir yerse, elbiselerinin zayi olması halinde kadına tazminat yoktur; değilse tazmin eder. Füsûlü'l-îmâdiyye'de de böyledir. Bir adamın elinde, başkalarının malı bulunduğunda ona: "Eğer bu mallan vermessen, seni bir ay haps ederim, (veya şiddetle döverim." derse, bu durumda, bu şahsın, o malları, hükümdara vermesi caiz olmaz. Eğer verirse, tazmin eder. Şayet hükümdar: "Elini keserim, (veya sana elli kırbaç vururum." derse, o zaman tazminat 34 / 91

35 gerekmez. Fetâvâyi Kâdîhân'da da böyledir. Hükümdar, elinde emanet bulunan şahsa: "Eğer elindeki emaneti vermessen, malını telef ederim." der; elinde emanet bulunan şahıs da, onu hükümdara verirse, tazminat gerekir. Eğer, malından kendisine, kifayet miktarı kalacak olursa bu böyledir. Şayet, hükümdar malının tamamım alacak olursa o zaman mazurdur; tazminat gerekmez. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. Kendisine Kur'an-ı Kerim emanet edilen bir kimse, o Kur'an-ı Kerimi okurken, zayi etse, onu tazmin etmez. Rehinin hükmü de böyledir. Cevâhiru'l-Ahlâtî'de de böyledir. Bir kimseye bir takım kağıtlar emanet bırakıldığında, kendisine emanet edilen şahıs, bu kağıtları, bir sandığa koyduktan sonra, bu sandığın üzerine içmek için su bırakır, bu su da kağıtların üzerine damlar vq kağıtlar zayi olursa, tazminat gerekmez. Kmye'de de böyledir. Kendisine bir emanet bırakılan adam: "Emaneti götürdüm; fakat, nasıl götürdüm bilmiyorum." derse, alimler, bu durum hakkında ihtilaf eylediler. Esahh olan, bu şahsın o emaneti tazmin etmemesidir. Şayet: Emaneti sattım; parasını aldım." derse, " Onu yedim." demedikçe yine tazminat gerekmez. Hulâsada da böyledir. Emanet bırakılan adam, emanet sahibine: "Onu bana bağışladın, (veya bana sattın.) der; mal sahibi de bunu inkar eder; sonra da bu emanet zayi olursa, tazminat gerekmez. Füsûlü'l-Imâdiyye'de de böyledir. 35 / 91

36 vanına,. bir leğeni emanet olarak bıraktığında, bu emaneti alan şahıs bu çamaşır leğenini tandırın başına koyup, üzerine birşey bırakınca, bu leğen kırılırsa, duruma bakılır: Şayet, leğeni tandırın üzerine, bu tandırı kapatmak için koymuşsa onu tazmin eder. Âdet olduğu için koymuşsa, tazminat gerekmez. Zehıyre'de de böyledir.. Bir adam, diğerine bir tabak emanet ettiğinde, kendisine emanet bırakılan şahıs, o tabağı bir kabın üzerine korsa, duruma bakılır: Eğer kullanmak üzere koymuşsa, o tabak zayi olunca onu öder. Kul lanmak için koymamışsa, onu tazmin eylemez. Bunu anlamanın yolu şudur: Eğer, tabağın üzerine konulduğu şey, su kabı veya un kabı gibi bir şeyse, bu durumda o tabak, kullanmak için bırakılmış sayılır. Şayet boş bir şey veya ağzı kapanmak istemeyen bir şeyse, o zaman kullanmak için konulmuş olmaz. Muhıyt'te de böyledir.. Emanet bırakılan şahsın elinden, emanet olan şey düşer kırlırsa, onu tazmin eder. Şayet emanet bırakılan şahıs, "onu, ödünç aldığını" iddia ederse, onu tazmin etmez. Şayet ihmal ettiği için düşürmüşse, yine ödeme yapar. Zehıyre'de de böyledir. Fetâvâyi NesefTde şöyle zikredilmiştir: Bir değirmenci, değirmenin suyuna bakmak için değirmenden çıktığında, değirmendeki buğdaylar çalınırsa, kapıyı açık bırakıp gitmiş olması halinde, çalınan buğdayı tazmin eder. Hulâsa'da da böyledir. Han bunun hilafmadır. 36 / 91

37 Herhangi bir yerde, kilit olduğu halde, emaneti alan kimse, o kapıyı açık bırakır; hırsız da gelip bir şey çalarsa,- onu tazmin eder. Kilit olmayan yer böyle değildir. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. Emanet bırakılan bir hayvan, hastalandığı veya yaralandığı zaman, kendisine emanet edilen şahıs, bir başkasına, "o hayvanı, tedavi etmesini" söyler; hayvan da ölürse, bu durumda hayvanın sahibi muhayyerdir: İsterse, bu hayvanı emanet bıraktığı adama ödettirir; isterse, tedavi ettiren şahsa ödettirir. Şayet emanet etiği adama ödettirirse, öbür adama müracaat edemez. Fakat, tedavi eden adama müracaat ederse, o takdirde tedavi eden adam, onun emanet olduğunu bilmiyorsa o zaman, kendisine, "tedavi etmesini" emreden şahsa müracaat eder. Cevheretü'n-Neyyire'de de böyledir. Bir adam, diğerine, dişi bir koyun emanet ettiğinde, o şahıs, bu koyunu, koruma maksadı güderek, kendi koyunları ile çobana teslim eder; bu koyun da çalımrsa, çobanın, Özel olarak kendi çobanı olmaması halinde, bu şahıs koyunu tazmin eder. Kınye'de de böyledir. Bir adamın, diğerine emanet ettiği bir merkep kaybolduğunda, emanet bırakılan adam, o merkebin sahibine: "Benim merkebimi al; senin merkebini bulup sana teslim edene kadar kullan." der ve o merkep de onun yanında kaybolur; sonra da önceki merkebi, kendine emanet bırakılan kişi bulup sahibine geri teslim ederse; bu durumda ikinci adam, kaybolan merkebi ödemez. Çünkü onun sahibi, o merkebi bu şahsa emanet vermiştir. Hulasa'da da böyledir. Bir hurmalık, kendisine emanet edilmiş bulunan bir kimse, o hurmalardan koparıp yerse; şayet,-emeği mukabili yemişse, tazminat gerekmez; aksi takdirde, tazminat gerekir. Füsûlü'l-Imâdiyye'de de böyledir. Bir adam, kendine emanet bırakılan hayvana biner ve o da ölürse, onu tazmin eder. Serahsî'nin Muhıytı'nde de böyledir. 37 / 91

38 Bir adam kendine emanet bırakılan elbiseyi giyer çıkarır ve tekrar giyer; sonra da bu elbise zayi olursa, onu tazmin eder. Cevâhiru'l-Atalâtî'de de böyledir. Bir adam kendine bırakılan emanet elbiseyi giyer ve bir havuzda yüzmek için onu çıkarıp bir kenara kor; kendisi suya dalınca da, bu elbise çalımrsa, bu durumda tazminat gerekmez. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. Şöyle denilmiştir: Burada ihramlı bir kimsenin meselesine delil vardır. Şöyleki: İhramlı bir kimse, dikişli bir elbiseyi giyer, sonra onu çıkarıp sonra da tekrar giyerse; onu giymek kasdı ile çıkarmış olması halinde, ceza tekerrür eder. Buna binaen, en uygun olan bundan vazgeçmektir. Zehıyre'de de böyledir. Bir kimse, emanet bir elbiseyi, kendi elbisesiyle birlikte nehrin kenarına koyarak yıkanmak için nehire girer, nehirden çıkınca da kendi elbisesini giydiği halde emanet edilen elbiseyi orada unutur veya suya aldığı zaman onu çalarlarsa, tazminat gerekir. Kerderî'nin Vecizi'nde de böyledir. İbnü Semâa, İmâm Muhammed (R.A.)'in şöyle buyurduğunu nakletmiştir: Bir adam, diğerine bin dirhem emanet bırakır, o adam da birşey satın alarak, o bin dirhemi verir; sonra da bu bin dirhem, hîbe edilmek veya kendisinden bir şey satın alınmak yoluyla bu şahsa geri verilir; bu şahıs da onu emânet edilen yere kor ve bu bin dirhem orada zayi olursa, tazminat gerekmez. Hızânetü'l-Müftîn'de de böyledir. İmâm Muhammed (R. A.)'in şöyle buyurduğu rivayet olunmuştur: Emaneti alan zat, emanet sahibinin emri ile onu, borç yerine verdiğinde, bu şey, zayıf olduğu için, tekrar emanet bırakılan şahsa iade edilir ve sonra zayi olursa, bu durumda tazminat gerekir. Zahîriyye'de de böyledir. Bir adamın yanında, emanet bırakılmış dirhemler, dinarlar veya tartılan, ölçülen şeyler bulunduğunda, bu şahıs, kendi ihtiyacı için, bun ların birazını sarfederse, sarfettiği kadarını tazmin eder. Geri kalanı tazmin etmez. 38 / 91