A'IZ YANMASI SENDROMU. Prof. Dr. O.Murat BLGE*

Transkript

1 A'IZ YANMASI SENDROMU Ar(. Gör. Mustafa GÖREGEN* Yrd. Doç. Dr. Saadettin DA'STAN* Prof. Dr. O.Murat BLGE* BURNING MOUTH SYNDROME ÖZET A+$z Yanmas$ Sendromu (AYS), genellikle klinik ve laboratuar bulgular olmaks$z$n dilde veya a+z$n di+er alanlar$nda yanma hissiyle karakterizedir. Baz$ vakalarda oral kandida gibi fiziksel etkenlerle birlikte görülebilmesine ra+men ço+u vakada AYS nin idyopatik oldu+u görülmektedir. Anahtar Kelimeler: A+$z Yanmas$ Sendromu (AYS) GR A+$z Yanmas$ Sendromu (AYS) kronik orofasiyal bir a+r$ olup genel nüfusun %3 ünde görüldü+ü tahmin edilmektedir. 1 Farkl$ yazarlar taraf$ndan farkl$ tan$mlamalar yap$lm$ olmas$na ra+men en yayg$n görü klinik muayenede oral mukozada gözle görülür bir bulgu olmaks$z$n a+r$l$ yanma hissiyle karakterize bir sendrom oldu+udur. 2-4 Klinik bulgular her ne kadar normal olsa da AYS ye zemin haz$rlayabilece+i iddia edilen birçok lokal ve sistemik faktörden de bahsedilmektedir ki bunlar: kandida, oral galvanizm, a+$z kurulu+u, protetik apareyler, kontak alerji, parafonksiyonel al$kanl$klar, SUMMARY Burning mouth syndrome is characterized by a burning sensation in the tongue or other oral sites,usually in the absence of clinical and laboratory findings. Although screening tests may, in some cases, identify a physical cause, such as oral candidiasis, most cases of BMS appear to be idiopathic. Key words: Burning Mouth Syndrome menopoz, diabetes mellitus, ilaç tedavilerinin yan etkileri, paraneoplastik sendrom, gastrointestinal hastal$klar, nörolojik ve psikolojik bozukluklard$r. 5 Epidemiyoloji AYS en s$k olarak postmenopozal kad$nlar$ etkilemektedir, erkeklerde nadirdir ve çocuklarda hiç bildirilmemitir. 5 Popülasyonda görülme s$kl$+$ olarak % , %0.7-18, %2 5-7 gibi farkl$ tahminler yap$lmaktad$r. Ben Aryeh H. ve arkadalar$ da menopozdan dolay$ hormon tedavisi görenlerde %10-40 aras$nda bir oran bulmulard$r. Epidemiyolojik olarak yayg$n olan görü AYS hastalar$n$n %80-90 gibi büyük bir oranda orta ya grubu kad$nlar oldu+udur. 5,7-9 * Atatürk Üniversitesi Dihekimli+i Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji ABD. 65

2 Yine bu hastal$k için $rksal bir tahmin yap$lamamaktad$r ve sosyoekonomik gruplar$n hepsinde görülebilir. 7 A1r2 Karakteristi1i Vakalar$n ço+unda a+r$ bilateral olup periferal sinir anatomisini takip etmez ve tipik olarak en fazla dilde olmak üzere a+z$n birden fazla alan$nda ortaya ç$kar 3. Hastalar s$kl$kla a+$z kurulu+u ve tat alma kayb$ndan da yak$n$rlar. 2,5 Yine hastalar$n yanma hissiyle birlikte kötü tat, ba dönmesi, bulant$ ve ba a+r$s$ndan da ikayet edebilecekleri belirtilmektedir. 2 Yanma hissi en s$k olarak dilin 2/3 ön k$sm$, sert dama+$n ön bölgesi ve alt dudak mukozas$nda ortaya ç$kar. Hastalar$n yar$s$ndan fazlas$nda a+r$n$n ilk ortaya ç$k$$ spontand$r ve yakla$k 1/3 ünde dental ilem veya medikal tedaviye ba+l$ antibiyotik kullan$m$ söz konusudur. 4,7 Hastalar yanma hissinin gün boyunca devam etti+ini, akam saatlerine do+ru maksimal düzeye ulat$+$n$ fakat gece uyku esnas$nda herhangi bir a+r$ olmad$+$n$ belirtmektedirler 2,4,7.Yanmaya ba+l$ oluan a+r$n$n iddetli bir di a+r$s$ kadar olabilece+i ifade edilmitir Topikal anesteziklerin kullan$m$, tat alma bozuklu+unu giderebilmesine kar$l$k a+$z yanmas$n$ art$rabilmektedir 4. Etyolojik Faktörler AYS, etyolojisinde çok say$da faktör öne sürülmü olmas$na ra+men tam olarak aç$klanamam$ bir durumdur. Bunun nedeni 8. AYS nin kompleks bir klinik tablo göstermesidir. Arat$rmac$lar$ zor durumda b$rakan bir di+er konu da hastalar$n ço+unda bu etyolojik faktörlerin hiçbirisinin bulunamam$ olmas$d$r. 3,6 Yine bu hastalar$n %50 den fazlas$nda serum ANA ve RF pozitifli+inin söz konusu oldu+u bildirilmektedir. 7 Bu kadar kompleks bir sendromun kolay anla$labilir olmas$ aç$s$ndan etyolojik s$n$fland$rma lokal ve sistemik olarak 2 ana grup alt$nda toplanabilir; Lokal Faktörler 1.A+$z kurulu+u 2.Parafonksiyonel al$kanl$klar 3.Temporomandibular eklem disfonksiyonu Sistemik Faktörler 1.Vitamin B1, B2, B12, Biotin, Niasin, Demir ve Çinko eksiklikleri 2.Gastrointestinal Sistem hastal$klar$ 3.Hipotroidizm 4.Östrojen eksikli+i 5.Psikosomatik bozukluklar veya depresyon 6.Sigara ve/veya alkol kullan$m$ 7.Diabetes Mellitus 8.ACE inhibitörlerinin kullan$m$ 9.Parkinson Hastal$+$ 10.Periferal Nöropatiler Daha önce de belirtildi+i gibi yukar$da bahsedilen etyolojik faktörlerin birço+u tart$mal$d$r. Bu da hastal$+$n tehisini zorlat$rmakta ve herhangi bir neden bulunamad$+$ zaman idyopatik AYS den söz edilmektedir. 1,4,7,9 66

3 A+$z kurulu+u, bu sendroma s$kça elik eden semptomlardan birisidir. 2,4,5 Bununla birlikte yap$lan çal$malarda stimüle edilmi veya edilmemi tükürük ak$ oran$nda azalma olmad$+$ gösterilmitir. 7,10 Beslenme bozuklu+una ba+l$ faktörler (Vitamin B1, B2, B12, Biotin, Niasin, Demir ve Çinko eksiklikleri) birçok çal$mada A+$z Yanmas$ Sendromu ile ilikilendirilmi olsa da henüz aç$kl$+a kavuturulamam$t$r. 6,10 Etkilenen hastalar$n büyük bir k$sm$n$n postmenopozal kad$nlar olmas$ bu hastal$+$n etyolojisinde östrojen eksikli+inin hala önemli bir faktör oldu+unu düündürmektedir 2,4,6,7. Semptomlar$n ilk olarak ortaya ç$kmas$ menopozun üç y$l öncesiyle 12 y$l sonras$ aras$nda olabilmektedir. 11 Özellikle anksiyete, depresyon ve kanserofobi gibi ruhsal de+iiklikler A+$z Yanmas$ Sendromunda önemli etyolojik faktörler olarak gösterilmitir. Bununla birlikte bahsedilen bu psikolojik disfonksiyonlar hastal$+$n sebebinden ziyade kronik a+r$n$n bir sonucu da olabilir. 4,7,10,12 AYS li hastalarda dikkat çeken bir di+er husus da tespit edilmesi olas$ yüksek kan eker seviyeleridir ve hatta daha önceden saptanmam$ diabetin bir ilk belirtisi olabilece+i belirtilmektedir. Bu nedenle hastalardan Oral Glikoz Tolerans Testi nin istenmesi yararl$ olacakt$r. 13,14 ACE inhibitörlerinin kullan$m$yla A+$z Yanmas$ Semptomlar$ aras$nda iliki oldu+unu gösteren çal$malar da bulunmaktad$r. Bu ilaçlar$n kullan$m$na ara verildi+inde semptomlar$n birkaç hafta içinde geriledi+i gözlenmitir.yine ACE inhibitörlerinin tat alma duyusunu da azaltt$+$ bilinmektedir 15. A+$z Yanmas$ Sendromu yla ilgili son çal$malar oral mukozal kan ak$m$, striatal dopamin D1 ve D2 reseptörleri ve sensorial disfonksiyonla ilgilidir. 3,8 Lu ana kadar AYS hastalar$nda oral mukozal kan ak$m$ ile ilgili çok az ey bilinmektedir. Son zamanlarda S.M.Heckmann ve arkadalar$ taraf$ndan AYS li hastalarla sa+l$kl$ kontrol grubu aras$nda yap$lan bir çal$mada AYS ikayeti olanlarda özellikle sert damakta vazoreaktivitenin ( Kan ak$m$n$n ) artt$+$, dil, dudak ve a+$z vestibül mukozas$nda ise vazo reaktivite art$$nda belirgin bir fark olmad$+$ gözlemlenmitir. Grushka (1987), Paterson ve arkadalar$ (1995) taraf$ndan etyolojik faktör olarak gösterilen clenching, bruksizm ve dil itme gibi parafonksiyonel al$kanl$klar$n da oral mukozan$n kan ak$m$ndaki bu de+iikliklerin bir nedeni olabilece+i belirtilmektedir. 6 Heli Forssel ve arkadalar$ da 52 AYS li hasta üzerinde yapt$klar$ bir çal$mada QST(quantitative sensory test) ve BR(blink reflex) testlerini kullanarak trigeminal sinirdeki subklinik de+iiklikleri incelemilerdir. Hastalar$n %89 unda BR ve QST testleri anormal bulunmutur. Elde edilen bu bulgular $$+$nda AYS nin etyolojisinde nöropatik bir mekanizman$n rol oynad$+$ inanc$ artm$t$r. 3 AYS li hastalarda gözlemlenen anormal blink refleksinin inhibitör dopaminerjik kontrol alt$nda olmas$ Nora Hagelberg ve arkadalar$n$ 67

4 dopamin D1 ve D2 reseptörleri üzerine çal$maya yönlendirmitir. Çal$ma sonuçlar$ bu hastalarda D1/D2 oran$n$n azald$+$n$ ortaya koymutur. Bu da beyindeki endojenik dopamin seviyelerinde bir azalmay$ gösterebilir. Parkinson hastalar$nda AYS nin yayg$n olmas$ da buna ba+lanabilir. 8 Tedavi Hastada mevcut olan a+$z yanmas$ ikayeti ayet lokal veya sistemik bir nedene ba+l$ ise ve bu nedenler elimine edildi+i takdirde semptomlarda düzelme sa+lanam$yorsa o zaman AYS den söz edilir. Böyle bir durumda hastalara bir nörolog veya psikiyatrist konsültasyonu dahilinde düük dozlarda clonazepam (rivotril tb.),chlordiazepoxide (librax drj.), tricyclic antidepresanlar (laroxyl drj.) verilmesi yararl$ olacakt$r. 4,16,17 KAYNAKLAR 1. Nicholson M, Wilkinson G, Field E. Stability of psychiatric diagnoses over 6 months in burning mouth syndrome. Journal of Psychosomatic Research 2000;49: Kandemir S. A+$z yanmas$ sendromu. Ege Dihekimli+i Fakültesi Dergisi 1991;12: Vucicevic-Boras V, Lukinac L.J,Cekic- ArambasinA. Evaluation of tumour markers in patients with burning mouth syndrome.oral Oncology 2003;39: Heckmann S.M, Heckmann J.G, Hilz M.J. Oral mucosal blood flow in patients with burning mouth syndrome. Pain 2001;90: Neville BW, Damm DD, Allen CM, Bouquot JE. Oral&Maxillofacial Pathology. W.B.Saunders Company, 1st ed. Philadelphia. 1995: Hagelberg N, Forssell H, Rinne J. Striatal dopamine D1 and D2 receptors in burning mouth syndrome. Pain 2003;101: Kandemir S. A+$z yanmas$ sendromunun olas$ etiolojik etkenleri. Ege Dihekimli+i Dergisi 1992;13: Ship JA, Grushka M, Lipton JA, Mott AE, Sessle J, Diorne RA. Burning mouth syndrome:an update.j Am Dent Assoc 1995;126: Grushka M. Clinical features of burning mouth syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1987;63: Fergusson JW, Burton JF. Clinical presentation of acoustic nerve neuroma in the oral and maxillofacial region. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1990;69: Forssell H, Jaaskelainen S, Tenovuo O. Sensory dysfunction in burning mouth syndrome.pain 2002;99: Lamb AB, Lamey PJ, Reeve PE. Burning mouth syndrome. Psychological aspects.br Dent J 1988;165: Grushka M, Epstein J, Gorsky M. Burning Mouth Syndrome.American Family Physician 2002;February 15: Brody HA, Predergast JJ, Silverman S. The relationship between oral symptoms, insulin release and glucose intolerance. Oral Surg 1971;31:

5 15. Drucker CR, Johnson TM. Captopril glossopyrosis. Arch Dermatol 1989;125: Gorsky M, Silverman S, Chinn H.Clinical charasteristics and management outcome in the burning mouth syndrome. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1991;72: Sharav Y, Singer E, Schmidt E. The analgesic effect of amitriptyline on chronic facial pain.pain 1987;31: Yaz2(ma Adresi : Dt. Mustafa GÖREGEN Atatürk Üniversitesi Dihekimli+i Fakültesi Oral Diagnoz ve Radyoloji ABD Erzurum Telefon : (0442) mgoregen@atauni.edu.tr Fax :