Türkiye de Kadınların İşgücüne Katılımı Nitel Araştırma Raporu

Transkript

1 Türkiye de Kadınların İşgücüne Katılımı Nitel Araştırma Raporu

2 Amaçlar ve Yöntem Bu araştırmanın temel amacı, Türkiye de kentsel alanlardaki kadınların işgücüne katılımın düzeyinin düşük olmasının sebeplerini bulmaktır. 2 Kilit araştırma konuları şunlardır: Kentlerdeki eğitim düzeyi düşük kadınların neden çalışmadığını ve/veya çalışmayı bıraktığını anlamak İnaktivitenin kültürel perspektiflerini anlamak Yöntem: Şubat 2009 tarihleri arasında, her birinde 4-5 katılımcının olduğu toplam 8 mini odak grubu görüşmesi ve 9 ev ziyareti gerçekleştirilmiştir.. Grup görüşmeleri GfK Türkiye nin İstanbul daki stüdyo ofislerinde (arkasını gösteren ayna ile izleme olanağı bulunmaktadır) gerçekleştirilmiştir. Ev ziyaretleri katılımcıların evlerinde gerçekleştirilmiştir. Grup görüşmeleri yaklaşık 2 saat sürmüştür; derinlemesine görüşmeler ise yaklaşık 1 saat sürmüştür. Katılımcılara araştırmaya katılmaları için teşvikler verilmiştir. Kayıt aşaması telefon görüşmeleri yoluyla gerçekleştirilmiştir. GfK Türkiye, Türkiye Pazarlama ve Kamuoyu Araştırmacıları Derneğine üye saha kuruluşları ile çalışmaktadır. Saha çalışmalarından önce, GfK Türkiye bir saha çalışmaları bilgi notu ve telefon görüşmeleri sırasında her bir katılımcıya uygulanan tarama formu hazırlamıştır. Sadece projeye uygun katılımcılar davet edilmiştir. Görüşmelere; i) aktif olmayan, ii) eğitimsiz, ve iii) iyi iletişlim becerileri sergileyen katılımcılar davet edilmiştir. Dolayısıyla, örneklem Türkiye nüfusunu temsil ETMEMEKTEDİR bu nitel çalışmaların bir kısıtıdır.

3 Örneklem Büyüklüğü ve Bileşimi Bu araştırma için, aşağıda açıklanan gruplar ile 8 adet mini odak grubu görüşmesi yapılmıştır Evli ve Bekar (katılımcıların 2 si) 2 3 C2DE, SES Evli ve çocuklu & evli ve çocuksuz (katılımcıların en az biri) Evli ve 6 yaş altı çocuk sahibi & evli ve çocuksuz (katılımcıların en fazla 2 si) Aktif değil, en az 3 ay önce işi bırakmış Evli & Bekar (katılımcıların 2 si) 5 C2DE, SES C2DE, SES Toplam Evli ve çocuklu & evli ve çocuksuz (katılımcıların en az biri) Evli ve 6 yaş altı çocuk sahibi & evli ve çocuksuz (katılımcıların en fazla 2 si) Kadın katılımcıların kocaları 8 Mini odak grubu görüşmesi Aktif değil, daha önce hiç çalışmamış

4 Örneklem Büyüklüğü ve Bileşimi Bu araştırma için 9 ev ziyareti gerçekleştirilmiştir: Evli ve çocuklu Evli ve çocuksuz 3 C2DE, SES Evli ve çocuklu Evli ve çocuklu Evli ve çocuklu Aktif değil, en az 3 ay önce işi bırakmış Evli ve çocuklu Bekar 8 C2DE, SES Evli ve çocuklu Evli ve çocuklu Aktif değil, daha önce hiç çalışmamış Toplam 9 ev ziyareti

5 Toplumun çalışan kadınlara bakışı Katılımcılar, toplumda kadınların çalışmasına ilişkin yaklaşımın son on yılda olumlu yönde bir değişim olduğunu ifade etmiştir. Katılımcılar, ekonomik koşulların değişmesi ile birlikte, tek bir gelir ile aileyi geçindirmenin güçleştiğini, dolayısıyla eve ekmek getiren baba dışındaki diğer aile fertlerinin de ailenin geçinmesine destek olmak için işgücü piyasasına girmek zorunda kaldığını belirtmektedir. Kayınvalidem, ben çalışamadım, sen çalış diyor. 5 Artık kırsal bölgelerdeki kadınlar bile çalışıyor. Bir erkek tek başına bir çocuğun masraflarını bile karşılayamaz. Bence bu normal karşılanıyor. İnsanların bir kadının çalışmasının sebeplerini sorgulayacağını düşünmüyorum; çünkü herkes bunun meşru olduğunu ve ailesine destek olmaya çalıştığını biliyor.

6 Kadınların çalışma kararı alma yeteneği Kadınlar aile uyumunun korunması ve kararların birlikte alınması gerektiğine inanıyor. Kadınlar kendilerini birbirine bağlı bir çiftin parçası olarak görüyor, dolayısıyla kocalarının rızasını almaları gerektiğine inanıyorlar. Kadınlardan hiçbiri kocalarının rızasını almadan çalışmayı düşünmüyor, aksi takdirde aile uyumunun bozulacağına inanıyor. Bu karar koca ile birlikte alınmalıdır. Aynı evde yaşıyorsunuz, bir hayatı paylaşıyorsunuz. Kadınlar tek başlarına karar alamazlar. Ailenin paraya ihtiyacı varsa, kocası ne derse desin kadın çalışmalıdır; çünkü çocukların geleceği söz konusudur. Hayat müşterektir ve bunu bozmaya değmez 6

7 Ev kadınlarını anlamak - Kadınların Gözünden Kocanız sizi aldatsa bile, siz kocanıza sadık kalmalısınız (daha önce çalışmış bir kadın) Evde hep yalnızım; komşularımla ve akrabalarımla çok az temas kuruyorum. Dolayısıyla, yabancılarla birlikte olduğumuz sosyal ortamlarda kendime güven hissetmiyorum.. (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) 7 Ev kadını olmak tekdüze bir hayata sahip olmak anlamına geliyor. Her gün aynı şeyleri yapıyorsunuz. Kimse sizi takdir etmiyor. Üstelik, bir şey eksik olduğunda kocanız bundan şikayet ediyor ve bütün gün ne yaptın? diyerek yaptığınız işleri küçümsüyor. Çocuklar hep annelerinden bir şeyler bekliyor, babalarından değil (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) Erkeklerin çoğunluğu ev kadınlığını kolay bir iş olarak algılıyor, hatta bütün gün evde yattıklarını düşünüyor. Bazıları çocuk bakımının yorucu bir iş olduğunu kabul ediyor, ancak çocuk bakımı kadınların doğası ile ilişkilendirilen bir iş olarak görüldüğünden dolayı, yine de gerçek bir iş olarak algılanmıyor.

8 Bir meslek sahibi olan çalışan kadınları anlamak Kadınların Gözünden Eğer kadın ekonomik bağımsızlığa sahip ise, bir bayan gibi yaşar. Güzel kıyafetler giyer, bakımlı görünür. Hafta sonlarında dışarıda yemek yer, farklı yerlere seyahat eder, sinemaya gider, vs. Tatile çıkar, hayatını dolu dolu yaşar (daha önce hiç çalışmamış yaşlı bir kadın) Eğer iyi bir pozisyonda çalışıyorsa, kaynanasına veya kocasına her şeyi açıklamak zorunda değildir. Daha güçlüdür. Hayatını özgürce yaşar. İstediği şeyi yapar. Etraftaki insanlar ona saygı gösterir. (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) Çalışan kadınlar dışarıda nasıl düzgün davranılacağını bilir. İnsanlarla sosyal 8 etkileşime girmek, yeni dostluklar kazanmak ve ihtiyaçlarını kendisi karşılamak için öz güvene sahiptir. (daha önce çalışmış bir kadın) Ev işlerinde kocasından yardım alır. Kocası ona hoşgörülü davranır ve bu durum onu memnun eder (daha önce çalışmış bir kadın) Kararlar koca ile birlikte alınır. İlişkilerde eşitlik olur. Bir şey söylemek istediği zaman çekinmez. Kendine saygısı olur (daha önce hiç çalışmamış bir kadın)

9 Niteliksiz bir işe sahip çalışan kadınları anlamak Kadınların Gözünden Çalışır ve kazandığı parayı kendine ayıramaz. Parayı kocası alır. Çalıştığınızla 9 kalır ve karşılığında elinde hiçbir şey kalmaz. Bu durum insanı yorar. (daha önce hiç çalışmamış yaşlı bir kadın) En azından hafta sonları gezmek ve arkadaşlarını ziyaret etmek için bağımsızlığı oluyor. (daha önce çalışmış bir kadın) Temizlikçi olarak işe gitmek için sabah erken uyanmak zorundasınız; sonra eve geliyorsunuz ve evdeki işleri yapıyorsunuz. Gece çok geç saatlerde yatıyorsunuz. Ertesi sabah erkenden uyanmak çok zor oluyor. Zaman içinde tükeniyorsunuz. (daha önce hiç çalışmamış genç bir kadın) Sıkıntılı, sinirli ve çocuklara karşı hoşgörüsüz oluyorsunuz. (daha önce çalışmış bir kadın) İşte başkaları size iyi davranmıyor; dolayısıyla aşağılık hissine kapılıyorsunuz (daha önce hiç çalışmamış yaşlı bir kadın)

10 Çalışmama Sebepleri 10 Bir bayanın evinde yaklaşık 1 yıl hizmetçi olarak çalıştım. Yol paramı vermedi ancak çok iyi biriydi. Kendi evinin benim de evim olduğunu söylüyordu. Ancak, çok uzak olduğu için işi bırakmak zorunda kaldım,; evi Ulus taydı... (daha önce çalışmış bir kadın) Çocuğuma kayınvalidem bakıyordu. Ancak yaşlıydı; küçük bir çocuğa bakmak onun için zorlaşmıştı. Onun da ötesinde, çocuğum beni özlüyor ve yaramazlaşıyordu. Dolayısıyla, işi bırakmak zorunda kaldım. Şimdi çocuktan dolayı tekrar çalışmaya başlayamıyorum. (daha önce çalışmış bir kadın) Şu anda birçok iş fırsatı var ancak kocam çalışmama izin vermiyor; çünkü çok uzun fazla mesai yapmak gerekecek ve işyeri çok uzak (daha önce çalışmış 33 yaşında evli bir kadın) Ekonomik kriz sebebiyle işimden oldum. Çalışmak istiyorum ama bu aralar hiç iş yok. (daha önce çalışmış yaş grubunda bir kadın)

11 Çalışmama Sebepleri Aynen Alınan İfadeler: Kocaların ve/veya yaşlı aile bireylerinin engellemesi sebebiyle 11 Günde iki saat çalışacağım bir aşçılık işi buldum. Ben 40 yaşındayım ve dört çocuğum var. Ama babam karşı çıktı. Beni büyüttüğünü ve evlendirdiğini ve her zaman desteklediğini söyledi; kocam nasıl evini geçindirtemezdi ve beni çalıştırmayı düşünebilirdi... Kocamdan önce, babam asla çalışmama izin vermeyecektir!!! (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) Keşke okuyabilseydim. Lise mezunu olsaydım düzgün bir özgeçmişim olurdu ve iyi bir iş bulabilirdim. Bugün eğitimimi sorduklarında ilkokul mezunu derken kendimi çok rahatsız hissediyorum (daha önce hiç çalışmamış yaşlı bir kadın) Ben de çalışmayı düşündüm. Ancak daha sonra hamile kaldım. Şu anda da çocuklarım küçük (daha önce hiç çalışmamış genç bir kadın)

12 Çalışma İsteği Çalışmak istiyorum, çünkü Aynen Alınan İfadeler : Çocuklar için Çocuklarım büyüyor ve ihtiyaçları da her gün artıyor. Kendi paramı kazanıyor olsaydım onlara hayır demek zorunda kalmazdım Çocuklarıma daha iyi bir gelecek sunmak için; sınavlara hazırlık ve okullarına yardımcı olmak amacıyla onları dershaneye göndermek için Bilgisayar istiyorlar, internet istiyorlar... Çocuklarımın mümkün olduğunda yüksek öğrenim görmesini istiyorum. Dolayısıyla, kazandığım parayı onların okul ihtiyaçları için kullanmak istiyorum Evimiz kira. Bugün tek gelir yetmiyor. Çocuklarım büyüyor; etrafta gördüklerini isteyecekler. Dolayısıyla, çalışıyor olsaydım istedikleri her şeyi alabilirdim (daha önce hiç çalışmamış genç bir kadın) Çocuğuma her şeyi vermek istiyorum (daha önce çalışmış a yaş arası bir kadın) Kızıma bir ev almak için para biriktirmek istiyorum. Eğer başıma kötü bir şey gelirse, en azından kendi evi olur (daha önce çalışmış 22 yaşında evli bir kadın)

13 Çalışma İsteği Çalışmak istiyorum, çünkü Aynen Alınan İfadeler : Özgüven Eğer bir şansım olsaydı, çalışmak isterdim. Öncelikle insanın özgüveni artar. Ayrıca, saygı duyulursunuz. (daha önce hiç çalışmamış 23 yaşında evli bir kadın) Çalışan bir kadın kaynanasına veya kayınpederine hesap vermez... (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) Ekonomik bağımsızlığımı kazanmak için, kocamdan para istememek için; eğer kendi gelirim olsaydı istediğimi yapardım, paramı istediğim şekilde harcardım (daha önce hiç çalışmamış yaş arası bir kadın) Sadece ekonomik koşullar sebebiyle değil, aynı zamanda yaratıcı bir insan olmak için çalışmak istiyorum (daha önce hiç çalışmamış bir kadın)

14 Çalışma İsteği Çalışmak istemiyorum, çünkü Tekstil üretiminde çalışan bir arkadaşım anti-depresan kullanıyor. Çok yorulduğunu ve mutsuz olduğunu, kendi kazandığı parayı harcama özgürlüğünün olmadığını söylüyor. Kazandığı parayı doğrudan kocasına veriyor ve kocası ona biraz cep harçlığı veriyor. Hafta sonları da evde çalışıyor, ev işleri yapıyor. Çalışan kadın olmak bu mu? Çalışıyor ama kendi parası yok. Ayrıca, ben ondan daha lüks, rahat ve daha az yorucu bir hayata sahibim (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) İşin niteliğine bağlı. Tekstil üretiminde çalışan arkadaşlarım ile bir ilaç şirketinde masa başı işi olan arkadaşlarım arasında çok fark var (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) Bir daha tekstil sektöründe çalışmazdım. Tüm gün gürültü ve toz içinde çalışıyorsunuz. (daha önce çalışmış yaşlı bir kadın)

15 Çalışma İsteği 15 Geçmiş çalışma deneyimlerinin de, kadınların çalışmak istedikleri işin türünde belirleyici olduğu gözlenmiştir: Şimdi tekstil işinin uzun çalışma saatlerine, makinelerin gürültüsüne ve yorucu çalışma koşullarına dayanmanın zor olduğunu düşünüyorum. Yaşlandıkça zihinsel olarak yoruluyorsunuz. Dolayısıyla, gelecekte iş aradığımda bir hastanede temizlik işi veya ona benzer bir iş düşünüyorum (daha önce çalışmış 28 yaşında evli bir kadın) Tekrar tekstil işinde çalışmak istemiyorum. Tüm o gürültü ve toz sizi olumsuz etkiliyor. Benim için çaycılık tarzı bir iş daha iyi olabilir (daha önce çalışmış yaşlı bir evli kadın) Tekstil işi kötü bir sektör; çünkü çalışma ortamı çok rahatsız. İnsanlar sık sık birbirine küfrediyor... (daha önce çalışmış 39 yaşında evli bir kadın)

16 Potansiyel İş Tanımları 16 Katılımcıların bekledikleri iş türleri : Tekstil - konfeksiyon Bir şirkette çaycılık Ev işleri / ev temizliği / çocuk bakımı İşyeri temizliği Bir markette satış görevlisi/ tezgahtar/kasiyer Aşçılık / Bulaşıkçılık Hosteslik Garsonluk Küçük bir şirkette sekreterlik ve telefona bakma işleri (daha önce çalışmış kadınların bazıları)

17 Ne zaman çalışmayı düşünüyorlar Çalışmayı düşünecekleri Yaşam Koşulları 17 Kocanın rızası Kocam çalışmama izin verse hemen çalışmaya başlarım (daha önce hiç çalışmamış 31 yaşında bir kadın) Çocuk bakımı için bir destek ağının mevcudiyeti Annem aynı apartmanda yaşıyor olsaydı çocuklarımı ona bırakabilirdim ve ben işe gittiğimde annem çocuklara bakabilirdi (daha önce hiç çalışmamış yaş arası genç bir kadın) Çocuklarının eğitim masraflarını karşılayamıyor olsalardı Kocasının çalışmasını engelleyecek bir sağlık sorunu olursa Evden çalışmaları halinde ne gibi bir iş yapacakları sorulduğunda, evden çalışmanın dikiş ve boncuk işleri ile ilişkilendirildiği gözlenmiştir. Kadınların ifadeleri, ev kadını ve anne rollerini gerçekleştirmeye devam edebileceklerinden dolayı kocalarının evden çalışmalarına engel olmayacaklarını göstermiştir.

18 Eğitimin Önemi Bir lise mezunu daha iyi işler bulabilir. Örneğin bilgisayar kullanmanızı gerektiren işler (daha önce hiç çalışmamış 23 yaşında evli bir kadın) Kız kardeşim ilkokul mezunu. Kocası işini kaybettiğinde iş aradı. Markette bile manav reyonunda işe alamdılar, çünkü en az ortaokul mezunu birini arıyorlardı. Durum böyle! Günümüzde ilkokul mezunları için artık iş yok... (daha önce çalışmış bir kadın) Bir ilkokul mezununun çalışabileceği işler ile bir lise mezununun çalışabileceği işler farklı. Bir ilkokul mezunu temizlik veya ev işleri yapabilir; lise mezunu birisi ise masa başı bir iş bulabilir (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) İşverenler ilkokul veya ortaokul mezunlarını pasif görüyor. Sekreterlik işi için bile lise diploması istiyorlar (daha önce çalışmış bir kadın) Bir hukuk bürosunda sekreterlik işi için özgeçmişimi gönderdim. Tüm niteliklerimin yeterli olduğunu, ancak lise diplomam olsaydı işe alacaklarını söylediler (daha önce çalışmış bir kadın) 18

19 Eğitimin Önemi Görüşmeler sırasında, kadınlar eğitimsizliğin kendilerini yetersiz hissetmelerine 19 yol açtığını, kendi hayatları ile ilgili karar alma güçlerini sınırladığını, evlerinden dışarıda çalışma şansından mahrum bıraktığını, dolayısıyla kendi ekonomik özgürlüklerine sahip olamadıklarını belirtmiştir. Eğitim konusundaki özlemleri çocukları için kurdukları hayallerde kendisini gösteriyor özellikle kızları için. Ben Erzurumluyum; ailem beni okula göndermedi. Zar zor okuyup yazabiliyorum. Okulda eğitim görmemenin korkunç hissini unutamıyorum. Şimdi merdivenleri temizliyorum, evlere temizliğe gidiyorum ve böylece çocuklarımın eğitimlerini tamamlamalarına çalışıyorum. Oğlum İstanbul Üniversitesi ne girdi, kızımın da son yılı (daha önce hiç çalışmamış bir kadın) İki kızım var ve ikisine de kocalarına bağımlı olmamalarını tembihliyorum. Onlar bizim kadar şanslı olmayabilir... (daha önce hiç çalışmamış bir kadın)

20 Sonuçlar ve Öneriler 20 > Araştırma, cinsiyet rolleri ve ilişkileri ilgili geleneksel görüşlerden dolayı kadınların ve erkeklerin işgücü piyasasına katılım düzeylerinin farklılık sergilediğini göstermektedir. > Kadınların çoğu, aile üyelerinden birisi evin dışında çalışmalarını onaylamadığından dolayı çalışamamaktadır > Çocuk bakımı kadınların çalışmalarının önünde bir engel olarak ortaya çıkmaktadır. > Daha önce çalışmış kadınlar arasında işi bırakma sebeplerinden birisi de çalışma koşullarının yetersizliği olarak ortaya çıkmaktadır. Düşük ücret, yorucu uzun çalışma saatleri, sosyal güvencenin olmaması, işyerinde rahatsız hissetme (sinir bozucu şakalar, çok laubali insanlar, evli insanların ahlak dışı yakınlaşması, vs.) ve patronun uyguladığı psikolojik taciz ve şiddet (aşağılama, türban sorunu) bu kadınlar için ağır koşulları teşkil ediyor.

21 Sonuçlar ve Öneriler > Kadınlar evden yapılan işleri çalışan bir kadın haline gelebilmeleri için yeterli görmüyor. Evden yapılan işler genellikle dikiş ve nakış işleri ile ilişkilendirildiğinden dolayı, çok fazla tercih edilmiyor. Ayrıca, bu işler kadınların çalışarak elde etmek istedikleri amaçlara ulaşmaları için gerekli olanakları sağlamıyor : sosyal güvence yok, çok zaman alıcı, kazandırdığı para çok az, ve sosyalleşme olanağı yok. 21 > Odak grubu görüşmelerine katılan kadınların çoğunluğu para kazanmak için dışarıda çalışmaya istekli görünüyor. Kadınların geçmişte çalışıp çalışmadıkları dikkate alınmaksızın, çocukların eğitimi ve geleceği için kadınların çalışma isteklerinin temel sebebi olarak görünüyor. Kadınların çalışma isteklerinde, ekonomik bağımsızlık ve özgüven ikincil sebepler olarak görünse de ilk sebep kadar önemli.

22 Sonuçlar ve Öneriler > Kadınlar ilkokul veya ortaokul mezunu olmayı iş bulma bakımından farksız görüyor. Neredeyse tüm kadınlara göre, en az lise mezunu olmak bir fark yaratıyor ve masa başı işler gibi daha fazla beceri gerektiren ve daha iyi olanaklar sunan bir iş bulma fırsatlarını yükseltiyor. 22 > Dolayısıyla, kadınların eğitimi ve işgücü piyasası koşullarında genel anlamda bir iyileşme sağlanması kadınların işgücüne katılımı üzerinde güçlü bir etkiye yol açabilir. Kadınların açıkça belirttiği gibi, ekonomik bağımsızlığın kazanılması aile içindeki ve toplumdaki konumlarının geliştirilmesinde ve daha iyi bir sosyal hayata sahip olmalarında çok önemli bir adım. Kadınların tekrarladığı hayattaki en belirgin özlemleri yüksek öğrenim görüp bir meslek sahibi olmak. Özellikle kızları için olmak üzere, çocuklarının akademik öğrenimde gidebildikleri yere kadar devam etmeleri ve çalışmaları yönündeki istekleri bu düşünceyi desteklemektedir.

23 Sonuçlar ve Öneriler 23 > Katılımcılar, toplumun çalışan kadınlara bakışının son on yıl içerisinde olumlu yönde değiştiğini belirtmiştir. Kadınlara göre, çalışan kadınlara yönelik algılama yıl önce oldukça olumsuzdu. Katılımcılar, ekonomik koşulların değişmesi ile birlikte, tek bir gelir ile aileyi geçindirmenin güçleştiğini, dolayısıyla eve ekmek getiren baba dışındaki diğer aile fertlerinin de ailenin geçinmesine destek olmak için işgücü piyasasına girmek zorunda kaldığını belirtmektedir. > Giderek artan sayıda kadının işgücü piyasasına girmesi işle birlikte, sadece kadınların çalışması düşüncesi değil, aynı zamanda kadınların erkekler şile aynı ortamda çalışması, daha fazla sosyalleşmesi ve aile içinde daha fazla güce sahip olması da bugün eskiden olduğundan daha normal algılanıyor.