BEARING CAPACITY ANALYSIS IN OVER CONSOLIDATED CLAYS OF ANTAKYA USING PLATE LOADING TEST

Transkript

1 BEARING CAPACITY ANALYSIS IN OVER CONSOLIDATED CLAYS OF ANTAKYA USING PLATE LOADING TEST M.A. TEK NSOY S. HARB YEL M. ÖRNEK A. DEM R Prof. Dr. Civil Eng. Res. Assist. Res. Assist. Cukurova University The Faculty of Engineering and Architecture, Civil Engineering Department, Adana, TURKEY ABSTRACT In the present study, bearing capacity values obtained for over consolidated clayey soil of Antakya from the well known conventional laboratory tests (shear box test, unconfined compression test and consolidation test) and plate loading test which is one of the field tests were compared and, the reliability of the use of plate loading tests was investigated for Antakya and its region. ANTAKYA A IRI KONSOL DE K LLER NDE PLAKA YÜKLEME DENEY LE TA IMA GÜCÜ ANAL Z M.A. TEK NSOY S. HARB YEL M. ÖRNEK A. DEM R Prof. Dr. n. Yük. Müh. Ar. Gör. Ar. Gör. Çukurova Üniversitesi, Müh. Mim. Fakültesi, n aat Müh. Bölümü, Adana, Türkiye ÖZET Bu çalı mada; Antakya ve çevresindeki a ırı konsolide killi zeminlerde, bilinen laboratuvar deneylerine (kesme kutusu, serbest basınç ve konsolidasyon deneyleri) ba lı olarak hesaplanan ta ıma gücü de erleri, arazi deneylerinden biri olan plaka yükleme deneyinden alınan sonuçlarla kar ıla tırılmı ve plaka yükleme deneyinin killi zeminlerde kullanımının güvenilirli i ara tırılmı tır. 156

2 G R Yapıların tasarımında, yapının oturaca ı zeminin davranı ının bilinmesi zorunluluk arz etmektedir. Zira, mühendislik yapılarına ait yüklerin; zeminde bir göçme veya müsaade edilen sınırın üzerinde bir oturma meydana getirmeyecek ekilde aktarılması ve aynı zamanda, ekonomik bir temel sistemi seçilmesi esastır. yi etüt edilmemi zemin üzerine in a edilen bir yapıda, zamanla farklı oturmalardan dolayı çatlamalar ve hatta göçmeler olabilmektedir. Bundan dolayı, yapı temelinin tasarımına geçmeden önce, yapı temelinin oturaca ı zeminin cinsine göre, gerekli etütlerin yapılması gerekmektedir. Aktarılan yapı yüklerinden etkilenen temel zeminleri homojen ve izotrop olmadı ı gibi, daneli karma ık bir yapıya da sahiptir. Bu nedenle temel zeminleri lineer olmayan bir davranı gösterir. Bu tür malzemelerin mekanik davranı larının modellenmesi daha zor ve mühendislik tasarımları da oldukça güçtür. Bu nedenle, zeminlerin özelliklerini ayrıntılı ekilde belirlemek ve onların farklı ko ullar altında davranı larını do ru olarak tanımlamak için, deneyler yapılması zorunlulu u ortaya çıkmaktadır. Zeminler üzerine yapılan deneyler, laboratuvar ve arazi deneyleri olarak sınıflandırılmaktadır. Ancak, zemin özelliklerinin tayininde, laboratuvar deneyleri tek ba ına yeterli olmamaktadır. Zemin numuneleri üzerinde deney yapmak amacıyla, laboratuvara getirilmesinin yanında, mühendis tarafından yapının oturaca ı zemin kütlesi hakkında bulundu u ortamında bir bütün olarak, ek bilgiler elde edilmesi zorunlulu u da vardır. Bu nedenle, geoteknik tasarımlarda kullanılacak zemin parametreleri için, arazi deneylerine de ihtiyaç duyulur. Ancak arazi deneyleri, bazı durumlarda, laboratuvar deneyleri kadar kontrollü ve hassas olarak yapılamamaktadır. Bununla birlikte, zeminlerin endeks ve mukavemet özellikleri ve bazı bilgiler de arazi incelemeleri ve deneyleri ile do al zemin ortamında, daha çabuk ve do rudan bulunabilmektedir. Yüzeysel temellerde nihai ta ıma gücü, zeminde göçme olmadan (mukavemet a ılmadan) zemine aktarılacak en fazla gerilme miktarı olarak tanımlanmaktadır. Emin ta ıma gücü ise, nihai ta ıma gücünün uygun bir güvenlik sayısına bölünmesi ile elde edilmektedir. Temellerde ta ıma gücünü, temel zemininin türü ve özellikleri, temel boyutları ve temel ekli, temel tabanı pürüzlülü ü, temel derinli i, temele etkiyen yükün e imi ve dı merkezli i ile yeraltı su seviyesi gibi faktörler etkilemektedir. Temellerde ta ıma gücünün belirlenmesine 157

3 yönelik birçok yöntem geli tirilmi tir. Bu yöntemler arasında laboratuvar ve arazi deney sonuçlarına ba lı olarak sonuç verenler bulunmaktadır. Laboratuvar deneyleri yardımıyla emin ta ıma gücü de eri, zemin cinsine göre kesme kutusu, serbest basınç, CBR ve konsolidasyon deneyleri ile elde edilebilmektedir. Arazi deneylerinde ise yöntem, ta ıma gücünün do rudan elde edilebilmesi esasına dayanmaktadır. Ta ıma gücü de erlerinin bulunabildi i arazi deneyleri arasında koni penetrasyon, standart penetrasyon, presiyometre ve plaka yükleme deneyleri yer almaktadır (Harbiyeli, (2); TS 5744, (10)). Bu çalı mada; Antakya ve çevresindeki a ırı konsolide killi zeminlerde, bilinen laboratuvar deneylerine (kesme kutusu, serbest basınç ve konsolidasyon deneyleri) ba lı olarak hesaplanan ta ıma gücü de erleri, arazi deneylerinden biri olan, plaka yükleme deneyinden alınan sonuçlarla kar ıla tırılmı ve plaka yükleme deneyinin killi zeminlerde kullanımının güvenilirli i ara tırılmı tır. DENEYSEL ÇALI MA Bu çalı mada, Antakya ve çevresindeki a ırı konsolide killerin ta ıma gücü de erleri, laboratuvar deneyleri (serbest basınç, kesme kutusu ve konsolidasyon deneyleri) ve plaka yükleme deneyi ile elde edilmi tir. Zemin Özellikleri Ara tırma konusu olan zemin; Hatay ilinin merkez ilçesi Antakya nın Dikmece Köyü mevkisinde, Bahçelievler Konut Yapı Kooperatifi nin in aat sahası içerisindedir. Sahada 130 cm derinlikte ve yakla ık 100 cm çapında çukurlar açılarak önce laboratuvar deneyleri için numuneler alınmı ve daha sonra da plaka yükleme deneyleri yapılmı tır. Çukurlardan laboratuvar deneyleri için numuneler, içi ve dı ı ya lı, bir taraftaki a zı keskin hale getirilmi ince tüp, zemine çakılarak alınmı ve su muhtevasını korumak için çelik tüplerin her iki ucu parafin ile kapatılmı tır (Özüdo ru ve ark., (8)). Zeminin do al birim hacim a ırlı ı, do al su içeri i, do al durumdaki kuru birim hacim a ırlı ı, dane birim hacim a ırlı ı, do al durumdaki bo luk oranı, porozitesi, doygunluk derecesi, likit limiti, plastik limiti ve plastisite indisi Çizelge (1) de gösterilmi tir. Zemin CH sembolüne sahip, yüksek plastisiteli ve a ırı konsolide olmu kildir (Kumbasar ve Kip, (4)). 158

4 Çizelge 1. Deney Yapılan Zeminin Endeks Özellikleri Özellik Çukur 1 Çukur 2 Çukur 3 n (g/cm 3 ) n (%) k (g/cm 3 ) E (%) N (%) S r (%) L (%) P (%) I P (%) Serbest Basınç Deneyi Serbest basınç deneyi, arazide açılan muayene çukurundan alınabilen kohezyonlu zeminler üzerinde yapılmı tır. Deneyde örselenmemi zemin numunesi (D=5 cm, H=10 cm), yanal basınç olmaksızın ( 3 =0) dü ey basınç gerilmesine ( 1 ) tabi tutulmu tur. (Uzuner, (11)). Zemin numunesinin kırılması, zeminin cinsine göre de i ik ekillerde olabilmektedir. Kırılma anındaki en büyük yük (P max ), zemin numunesinin A f enkesit alanına bölünerek serbest basınç mukavemeti (q u ) bulunur, kohezyon ise, serbest basınç mukavemetinin yarısına e ittir. q P q = max u u = 1 = u Af 2 (1) Kırılma sırasındaki enkesit alanı, A f, a a ıdaki gibi hesaplanmaktadır: A0 V= sabit = A0H0= Af Hf Hf = H0 H Af = H 1 H A 0 ve H 0, sırasıyla zemin numunesinin ba langıçtaki enkesit alanı ve yüksekli i, H ise kırılma anında, zemin numunesinin dü ey boy kısalmasıdır (TS 1900, (9)). Her bir çukurdan alınan numunelerin serbest basınç mukavemetleri ve kohezyon de erleri Çizelge (2) de verilmi tir. Çizelge 2. Serbest Basınç Deneyi Sonuçları Parametre Çukur 1 Çukur 2 Çukur 3 ( ) q u (kg/cm 2 ) c u (kg/cm 2 ) c 0 (2) 159

5 Kesme Kutusu Deneyi Kesme kutusu deneyi hem kohezyonlu hem de kohezyonsuz zeminlere uygulanır. Kohezyonlu zeminlerde ucu keskin kare enkesitli numune alıcı ile alınan ve kare prizma biçimindeki numune deney aletine yerle tirilir. Deney aleti, birbiri üzerine oturan 6x6x4 boyutlu iki kare metal halkadan olu ur (Uzuner, (11)). Zemin numunesi üzerine sabit dü ey yükler uygulanır. Dü ey yük sabit iken, yatay yük uygulanır. Gittikçe artan kesme kuvvetine kar ı, zemin numunesi önce direnir, sonra iki halkayı ayıran düzlem boyunca kesilir (T max ). Deney ba langıcından itibaren, numunedeki çökme ve uygulanan yükler, hassas olarak okunarak kaydedilir. Zemin numunesi kesildikten sonra deneye son verilir. Kırılma anındaki normal ve kayma gerilmeleri a a ıdaki gibidir (Aytekin, (1)): = N N n sabit A = 6x6 = T T max max max = = A 6x6 (3) Deney, 0.5 kg/cm 2, 1.0 kg/cm 2 ve 2.0 kg/cm 2 lik dü ey normal gerilmeleri veren 1.8, 3.6 ve 7.2 kg lık a ırlıklar altında yapılmı tır. Kesme kutusu deneyleri sonucunda her bir çukura ait zemin için elde edilen içsel sürtünme açıları ve kohezyon de erleri Çizelge (3) te verilmi tir. Bu parametrelere ba lı olarak 100cm-300cm arasında de i en farklı temel geni likleri için elde edilen emin ta ıma gücü de erleri ise Çizelge (4) te verilmi tir. Çizelge 3. Kesme Kutusu Deneyi Sonuçları Çukur 1 Çukur 2 Çukur 3 =3 c=0.135 kg/cm 2 =2 c=0.155 kg/cm 2 =5 c=0.130 kg/cm Çizelge 4. Kesme Kutusu Deneylerinden Bulunan c ve ye Ba lı Emin Ta ıma Güçleri B (cm) q emin (kg/cm 2 ) Çukur 1 Çukur 2 Çukur

6 Konsolidasyon Deneyi Arazideki zemin tabakalarının dü ey yüklemeler altında sıkı ması, esas olarak dü ey do rultuda tek boyutlu bir sıkı ma problemi kabul edildi inden, konsolidasyon deneyinde zeminin yanal geni lemesine izin verilmemekte ve belirli dü ey yükler altında zeminin boy kısalması ölçülmektedir. Bu deneyde, zemin numunesine 0.25 kg/cm 2, 0.50 kg/cm 2, 1.00 kg/cm 2, 2.00 kg/cm 2, 4.00 kg/cm 2 ve 8.00 kg/cm 2 lık dü ey gerilme olu turacak basınçlar uygulanmı ve oturmalar kaydedilmi tir. Deney sonuçlarından faydalanılarak E itlik (4) ifadesinden hacimsel sıkı ma katsayısı m v bulunmu tur. % 90 lık sıkı maya kar ılık T v =0.848 alınarak konsolidasyon katsayısı c v (E itlik (5)) hesaplanmı tır (Özaydın, (7)). Elde edilen m v ve c v de erleri, her üç çukurdan alınan numuneler için toplu halde Çizelge (5) te görülmektedir. m v h/h 1 h = = p h p TH c t Çizelge 5. Konsolidasyon Deneylerinden Bulunan m v ve c v De erleri 2 v v = d (5) P (kg/cm 2 ) m v (cm 2 / kg) c v (cm 2 /sn) Çukur 1 Çukur 2 Çukur 3 Çukur 1 Çukur 2 Çukur Plaka Yükleme Deneyi (4) Ta ıma gücünün do rudan ölçülebildi i plaka yükleme deney düzene i, zeminin üzerine oturan rijit bir plaka, üstte yükün uygulandı ı bir plaka ve üst plakadan alt plakaya yükü aktaran bir kolon ile oturma veya çökme miktarını ölçen bir komperatörden olu maktadır. Deney için 500 cm 2 taban alanına sahip rijit dairesel bir betonarme yükleme plakası imal edilmi tir. Plaka yükleme deney aletinde yer alan kolonu dik tutmak için bir iksa sistemi olu turulmu tur. Deney düzene i, yakla ık 100 cm geni likte ve 130 cm derinlikteki çukura yerle tirilmi tir ( ekil (1)). Yükleme düzene i yerle tirilirken plakanın oturaca ı zeminin 161

7 yüzeyi iyice temizlenip düzeltilmi ve üzerine plaka, yatay konumda su terazisi ile kontrol edilerek oturtulmu tur. Kolon da plakanın üzerine konularak, su terazisi ile dü eyli i sa lanmı ve zemine sabitle tirilerek yüklenmeye ba lanmı tır. Plaka yükleme deneyinde kullanılan a ırlıklar deney alanındaki in aat sahasından beton bloklar eklinde temin edilmi tir. Ölçülen plaka a ırlı ı 75 kg oldu undan, buna ilave olarak kantarla 175 kg a ırlık tartılarak üzerine yerle tirilmi ve deneye 250 kg ile ba lanmı tır. 6 saat beklenerek oturma miktarı ölçülmü ve 250 kg lık ikinci yükleme yapılmı tır. 6 saatte bir 250 kg eklenmi ve oturma çok az oldu undan 4 kg/cm 2 lik taban basıncını veren 2000 kg lık son yüklemeye 48 saatte gelinmi tir. Her bir yük ve gerilmeye kar ılık, oturma miktarları kaydedilmi tir (Köseo lu, (3)). Bu deney aynı bölgede 8-10 m aralıkla açılan üç ayrı çukurda yapılmı tır (Harbiyeli, (2)). Killi zeminlerde yapılan plaka yükleme deneylerinin daneli zeminlerde yapılan deneylerden daha farklı de erlendirilmesi gerekir. Plaka yükleme deneyinden alınan oturma miktarı s 1, yükleme plakasının çapı b, yapı temel geni li i B ile gösterilecek olursa s 1 plaka oturmasına ba lı olarak olu abilecek, B geni li indeki temelin oturması a a ıdaki ifadeyle verilir: B s= (6) s1 b Killi zeminlerde oturmalar çok uzun sürede olu tuklarından, yük oturma grafiklerinde göçme durumu görülmemektedir. Bununla beraber, a ırı konsolide olmu yüksek plastisiteli killerde ta ıma gücü, temel cinsinden ba ımsız oldu undan, yük oturma e risinde 10 mm ye kar ılık gelen gerilmenin yarısı zemin ta ıma gücü de eri olarak alınır (Ordemir, (5)). Uygulanan yüklere göre yük oturma de erleri Çizelge (6) da sunulmu tur. 100 cm Komperatör Ah ap Kazık Dairesel Plaka 130 cm ekil 1. Plaka Yükleme Deney Düzene i 162

8 BULGULAR Tablo (2) ele alındı ında, serbest basınç mukavemetinin ortalama olarak 2.14 kg/cm 2, ve kohezyonun da 1.07 kg/cm 2 çıkması, zeminin a ırı konsolide bir zemin oldu unu göstermektedir. Normal olarak görünür kohezyonun 0.67 kg/cm 2 nin üzerinde olması bu yorumu do rulayan peki tiren bir sonuç olmaktadır. Çünkü gerçek kohezyon hiçbir zaman 0.33 kg/cm 2 nin üzerine çıkmamakta ve görünür kohezyon da 0.67 kg/cm 2 dolaylarında olmaktadır (Önalp ve Sert, (6)). Serbest basınç deneyi sonuçlarına göre, güvenlik katsayısı 2.5 alınarak emin ta ıma güçleri hesaplanacaktır Bu amaçla, ortalama 2.14 kg/cm 2 lik serbest basınç mukavemeti de erinin dikkate alınması do ru görünmektedir. Fakat bunun yerine en küçük de er olan kg/cm 2 nin alınması ile daha güvenilir tarafta kalınacaktır. Güvenlik sayısı 2.5 alındı ı zaman emin ta ıma gücünün q u serbest basınç mukavemetine e it oldu u kaynaklarda belirtilmektedir (Önalp ve Sert, (6)). Ancak, deneye tabi tutulan kilin hacimsel sıkı ma katsayılarının çok yüksek çıkması, zamanla zeminin yük altında oturma yapaca ını ifade etti inden, mutlaka bu de erler de konsolidasyon sonuçlarına bakılarak azaltılmalıdır. Çünkü doygunluk derecesi %97 olup, doygun ko ullarda yapılan ödometre deney sonuçlarına yakın oturmalar verecektir. Çizelge 6. Plaka Yükleme Deneyi Oturma De erleri Yükleme No Toplam Yük Zaman Gerilme Oturma (1/100 mm) (kg) (saat) (kg/cm 2 ) Çukur 1 Çukur 2 Çukur Sonuçta serbest basınç deneyleri ile ödometre deneylerinin birlikte dü ünülerek de erlendirilmesi gerekmektedir. Çizelge (3) incelendi inde kesme kutusu deney sonuçlarından ortalama kohezyon 0.14 kg/cm 2 olup, literatürden bilinen 0.33 kg/cm 2 nin altında çıkmı olması ve Mohr Coulomb zarfının bir do ru olarak elde edilmesi zeminin a ırı konsolide oldu unu destekleyen bulgulardır. Normal konsolide zeminde Mohr Coulomb zarfı do ru yerine e risel bir durum 163

9 göstermekte ve kohezyon sıfıra çok yakın sonuçlar vermektedir. Normal konsolide killerde görülen Mohr Coulomb zarfı genellikle daneli zeminlere benzer bir durum arz etmektedir. Ancak böyle bir olay ara tırmada kullanılan kil için söz konusu olmamakta ve literatürü destekler sonuçlar çıkmamaktadır (Özaydın, (7)). Kesme kutusu deneylerine göre Schultze ifadesi (E itlik (7)) esas alınarak ta ıma gücü hesaplanacak olursa (Çizelge (4)) ortalama olarak emin ta ıma gücünün ile kg/cm 2 lik de erler arasında de i ti i görülmektedir. Bu de er literatür ile kar ıla tırıldı ında, a ırı konsolide zeminler için verilen 0.75 ile 2.25 kg/cm 2 lik de erlerin altında oldu u söylenebilir (Önalp ve Sert, (6); Köseo lu, (3)). q f = ( (B / L))cNc + 1Df N q + (1 0.2(B / L))0.5 2BL (7) Sonuç olarak, kesme kutusu deneyleri oldukça emin tarafta sonuçlar vermektedir. Konsolidasyon deneylerinde, her üç çukurdan alınan örselenmemi zemin numuneleri 0.25 kg/cm 2 den 8.00 kg/cm 2 lik basınca kadar 8 ayrı basınç kademesinde yüklenmi tir. Çizelge (5) te görüldü ü üzere, hacimsel sıkı ma katsayısı (m v ) de erleri oldukça yüksek çıkmı tır. Dolayısı ile konsolidasyon katsayısı (c v ) de erleri de yüksek çıkmı tır. Bu durum zeminin uzun sürede büyük hacim de i imi gösterece inin i aretidir. Deneylerden ön konsolidasyon basıncı ortalama olarak 1.17 kg/cm 2 bulunmu olup, konsolidasyon oranı 4.78 olarak elde edilmi tir. Bu sonuçlar zeminin a ırı konsolide oldu unu göstermektedir. Hacimsel sıkı ma katsayısının çok yüksek olması, ta ıma gücünün yüksek olmasına ra men, a ırı konsolidasyon basıncını geçen gerilmeler altında zamanla büyük hacimsel de i meler gösterebilece i sonucunu vermektedir. Plaka yükleme deneyi sonuçları incelendi inde (Çizelge (6)) yük oturma ili kisinde bir do rusallık oldu u görülmektedir. Literatür (Önalp ve Sert, (6); Köseo lu, (3)) altı okumayı yeterli görmesine ra men deneylerde sekiz okuma yapılmı tır. Ancak do rusal durumdan herhangi bir sapma gözlenmemi tir. Do rusallık söz konusu oldu u ve her bir basınç kademesinde altı saat gibi kısa bir yükleme süresi olması nedeniyle söz konusu oturmalar ani oturma olarak de erlendirilebilir. Sonuç olarak yükleme plakası deneylerinin, zeminin zamana ba lı oturma ve basınç ili kisini tam anlamı ile yansıtamadı ı görülmektedir. Bu nedenle de literatüre uygun ekilde plaka yükleme deney sonuçlarına, killi zeminler için ta ıma gücü tayininde fazla 164

10 güvenilmemelidir. Çünkü yük oturma ili kisinde ekstrapolasyonla zemin ta ıma gücü tahmin edildi inde, ortalama olarak a a ıdaki gibi gerçek dı ı de erler bulunmaktadır. (10.4 / 2) + (9.2 / 2) + (8.8/ 2) = 4.73 kg / cm 3 2 (8) SONUÇLAR Bu çalı mada; Antakya ve çevresindeki a ırı konsolide killi zeminlerde ta ıma gücü de erleri, çe itli laboratuvar deneyleri ve plaka yükleme deneyine ba lı olarak hesaplanmı, elde edilen veriler ı ı ında a a ıdaki sonuçlara ula ılmı tır: Killi zeminlerde yapılan plaka yükleme deney sonuçları literatüre uygun sonuçlar vermemektedir. Bu nedenle kaynaklarda verilenlere benzer e riler çizilememi tir. E ri, ekstrapolasyon ile uzatıldı ında ta ıma gücü çok yüksek çıkmaktadır. Kesme kutusu deneyinden ise oldukça küçük ta ıma gücü de erleri elde edilmi tir. Serbest basınç deneylerinden elde edilen sonuçlar, plaka yükleme deneyi ile kesme kutusu deneyi sonuçları arasında yer almı tır. Konsolidasyon deneylerinde, hacimsel sıkı ma katsayısının yüksek çıkması, oturma sonucunda kilde bulunabilecek çatlak ve fisürlerin açılması nedeniyle, bulunan de erin azaltılıp ta ıma gücü de eri olarak kullanılması daha uygun olmaktadır. Antakya ve çevresindeki a ırı konsolide killerde temel in aatı açısından en ekonomik yakla ım, serbest basınç deneyi sonuçlarıdır. Plaka yükleme deneyleri ile laboratuvar deneyleri arasında ta ıma gücü açısından uygun bir korelasyon saptanamamı tır. Bu nedenle plaka yükleme deneylerine, Antakya ve çevresindeki a ırı konsolide killi zeminler için fazla güvenilmemelidir. KAYNAKLAR 1. Aytekin M., Deneysel Zemin Mekani i, Teknik Yayınevi, Ankara, Harbiyeli S., Plaka Yükleme Deneyi ile Laboratuvar Deneylerinden Bulunan Emin Ta ıma Gücünün Kar ıla tırılması Üzerine Bir Ara tırma, Yüksek Lisans Tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, n aat Mühendisli i Anabilim Dalı, Adana, Köseo lu S., Temeller-1, Matbaa Teknisyenleri Basımevi, stanbul,

11 4. Kumbasar V., Kip F., n aat Mühendisli inde Zemin Mekani i, (Capper P.L. ve Cassie W.F. çevirisi), Ça layan Kitabevi, stanbul, Ordemir., Foundation Engineering-1, ODTÜ, Ankara, Önalp A., Sert S., Geoteknik Bilgisi III, Bina Temelleri, Birsen Yayınevi, stanbul, Özaydın K., Zemin Mekani i, Birsen Yayınevi, stanbul, Özüdo ru K., Tan O., Aksoy. H., Çözümlü Problemlerle Zemin Mekani i, Birsen Yayınevi, stanbul, TS 1900, n aat Mühendisli inde Zemin Laboratuvar Deneyleri, Türk Standartları Enstitüsü, TS 5744, n aat Mühendisli inde Temel Zemini Özelliklerinin Yerinde Ölçümü, Türk Standartları Enstitüsü, Uzuner B. A., Çözümlü Problemlerle Temel Zemin Mekani i, Teknik Kitabevi, Trabzon,