LES THERIAQUES DANS LA LITTERATURE TURQUE * RESUME

Transkript

1 -, p , ANKARA-TURKEY LES THERIAQUES DANS LA LITTERATURE TURQUE * Halil TEKİNER ** Afife MAT *** RESUME Depuis l Antiquité, les thériaques ont été l objet d une grande renommée, étant donné la complexité et le mystère qui entouraient leur préparation ainsi que le côté magique de leurs propriétés. En Turquie ce genre de remède connaît aujourd hui encore un certain succès, attribué à ses propriétés aphrodisiaques, à tort ou à raison. C est notamment le cas du Mesir macunu, plus connu sous le nom d Electuaire des Padichahs, dont la distribution au public donne lieu à de grandes réjouissances à Manisa, l antique Magnésie, au début du printemps (nevruz); on retrouve ce mot dans le terme nevruziye, spécialité qui était élaborée uniquement au palais à l usage du sultan et de son entourage. On retrouve les termes turcs tiryak, macun et nevruziye dans les textes littéraires turcs (romans, nouvelles, poésies, récits de voyages, etc.), le premier surtout apparaissant dès le 13 ème siècle dans les œuvres du poète et humaniste Yunus Emre ( ). Au 17 ème siècle, dans son célèbre Seyahatname, le voyageur ottoman Evliya Çelebi ( ), lui attribuait, peut-être exagérément, plus de cent propriétés curatives. De nos jours, certains auteurs turcs se souviennent de ces panacées et en donnent des formules enjolivées dans leurs écrits, comme le fait par exemple Elif Şafak (1971 ). Mots-clés: électuaire, histoire de la pharmacie, littérature turque, thériaque * Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Yrd. Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Gevher Nesibe Tıp Tarihi Enstitüsü, Tıp Tarihi ve Etik Anabilim Dalı, El-mek: htekiner@erciyes.edu.tr *** Prof. Dr., İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi, Eczacılık Tarihi ve Etik Anabilim Dalı, El-mek: afifemat@istanbul.edu.tr

2 518 Halil TEKİNER Afife MAT THERIACS IN TURKISH LITERATURE ABSTRACT Since ancient times, theriacs have been among the most popular remedies due to their complex and mysterious preparation as well as their purported magical properties. In Turkey, this kind of remedy is still in use due to its attributed aphrodisiac effects. This is particularly the case for mesir macunu (mesir paste), better known as electuary of sultans, which is distributed to the public during the festivals celebrated on the first day of spring called nevruz (literally, new day ). We find this word in the term nevruziye, another sort of paste that was developed for the use of the sultan and his entourage. The Turkish words tiryak, macun, and nevruziye appear in many literary texts including novels, poems, and travel writings. One of the earliest examples of the word tiryak appears in the 13th century, in the works of the Turkish poet and humanist Yunus Emre ( ). In the 17th century, in his famous Seyahatname, the Ottoman traveler Evliya Çelebi ( ), attributed over one hundred healing properties to theriacs with a possible exaggeration. Today, some Turkish writers like Elif Şafak (1971 ) remember these panaceas and use its formulae to adorn their writings. Key Words: electuary, history of pharmacy, Turkish literature, theriac Introduction Depuis l Antiquité, les Thériaques ont été l objet d une grande renommée, étant donné la complexité et le mystère qui entouraient leur préparation ainsi que le côté magique de leurs propriétés. 1 En Turquie, ce genre de remède connaît aujourd hui encore un certain succès, essentiellement attribué à ses propriétés aphrodisiaques, à tort ou à raison. C est notamment le cas du Mesir macunu, un électuaire plus connu sous le nom de Padişah macunu, c est à dire «Électuaire des Padichahs», dont la distribution au public donne lieu à de grandes réjouissances à Manisa, l antique Magnésie (BAYAT 1981: 3; IŞIN 2013: 86). L origine de ce «remède» dans la composition duquel entraient, selon la tradition, 41 plantes (herbes aromatiques, épices, condiments) remonte au 16 ème siècle, quand Merkez Muslihiddin Efendi, médecin-chef de l hôpital créé par Soliman le Magnifique ( ), inventa la formule de cette électuaire sucré, formule dont il détenait le secret et avec lequel il pouvait obtenir des guérisons. Tout le monde voulait y goûter, aussi pour satisfaire les nombreuses demandes, il décida qu à l arrivée du printemps, on jetterait du haut du minaret de la grande mosquée des petits morceaux d électuaire enveloppés dans du papier, afin que chacun puisse en bénéficier (NICOLAS 1992: 143). La coutume s est perpétuée jusqu à nos jours et la réputation de l électuaire n a pas faibli (AKÇA BERK 2012: 85): il assure une bonne santé, évite douleurs et rhumatismes, préserve des serpents, scorpions et autres bestioles malfaisantes (NICOLAS 1982: 71). Depuis l année 2012, les festivités du Mesir macunu sont inscrites sur la liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l humanité par l UNESCO (UNESCO 2014). 1 Ce travail a été présenté au 41 ème Congrès International d Histoire de la Pharmacie (10-14 septembre 2013, Paris, France).

3 Les Thériaques dans la Littérature Turque 519 Les Thériaques chez les turcs ottomans Chez les turcs ottomans, les Thériaques tenaient une place très importante. La médecine ottomane, dont l évolution était attachée à la tradition islamique, connaissait les électuaires de Mithridate, d Andromaque et de Galien qui étaient cités dans le «Canon de la Médecine» (Kitab al-qanûn fi al-tibb), connu plus simplement en Occident sous le nom de Qanûn ou Canon : ouvrage encyclopédique considéré comme l un des plus importants de médecine médiévale et rédigé en arabe par Avicenne. Plusieurs noms de Thériaques ainsi que les poisons contre lesquels elles étaient antidotes étaient mentionnés dans les livres de médecine du 15 ème siècle en turc ottoman, tel le Mücerrebname de Sabuncuoglu, médecin et chirurgien turc ottoman, et un manuscrit anonyme le Kitabu l Muhimmat, d après lequel le Tiryak-ı erbaa était un antidote contre l épilepsie et les maux de tête, le Tiryak-ı kebir était utilisé uniquement en cas d épilepsie et le Tiryak-ı semaniye contre l anxiété. Au cours des siècles suivants, des médecins ottomans, auteurs d «acrabadines» (ouvrages précurseurs des pharmacopées), tels Salih bin Nasrullah, Vesim Abbas, Ömer Şifai, Bursalı Ali Efendi et Süleyman Efendi, ont aussi publié des formules de ce genre dans leurs ouvrages (BAYLAV 1953: 39). Au palais de Topkapı, dans les années , les médicaments confectionnés étaient enregistrés dans un cahier où se trouvaient également différentes Thériaques : parmi les 186 médicaments répertoriés de ce registre, on trouvait 10 Thériaques et 70 mithridaticums (TERZİOĞLU 1992: 21). Un document sur la Thériaque En Âlâ Altunbaş (mot à mot «L Excellente Tête d Or»), le plus ancien document pharmaceutique trouvé dans l Empire ottoman, est un exemple de la popularité dont jouissaient les Thériaques au 18 ème siècle. Par la suite celles-ci continueront à être utilisées dans un but médicinal : elles sont signalées dans le registre de l hôpital militaire de Maltepe (Istanbul) en 1835 (ÜNVER 1952: 22). A la même époque, on les retrouve proposées à la vente chez les droguistes-apothicaires (aktar) du Mısır Çarsısı, le célèbre marché aux épices d Istanbul (BAYTOP 2001: 20; NICOLAS 2009: 495). On les retrouve aussi dans le Düsturu l Edviye, traduction de la Pharmacopée française de 1866, publié en 1874 par Hüseyin Sabri, professeur à l École civile de médecine d Istanbul (TEKİNER & MAT 2009: 17). Les Thériaques dans la littérature turque Le mot Tiryak apparait dès le 13 ème siècle dans les œuvres du poète et humaniste Yunus Emre ( ) et dans les manuscrits médicaux en turc ottoman des 14 ème et 15 ème siècles, où les Thériaques sont mentionnées comme des contrepoisons. Dans la littérature des siècles suivants, dite Littérature du Divan (Divan Edebiyatı), ce mot est plutôt une métaphore dans les poésies où les thèmes récurrents sont l amour et la mort (ERDOĞAN & KOYUNCU 2014: 642): par exemple au 16 ème siècle, le poète Nev i regrette que les médecins ne puissent trouver une Thériaque évitant une issue fatale; et au 18 ème siècle, le poète Gevheri compare les lèvres de la personne aimée à la Thériaque (KEMİKLİ 2007: 29; YENİTERZİ 1998: 93). Quant au voyageur ottoman Evliya Çelebi ( ), il lui attribue, peut-être exagérément, plus de cent propriétés curatives dans son célèbre Seyahatname, «le Livre des Voyages», précisant que pour les malades soignés à Manisa dans la Maison de Santé (darüşşifa), les Thériaques et électuaires sont colorés, ainsi Tiryak-ı ekber, Tiryak-ı erbaa, Tiryak-ı faruki, Tiryak-ı tıyn-ı mahtumi (EVLİYA ÇELEBİ 2013: 425). On retrouve également ce mot dans certains dictons, témoin celui-ci, dicton d autrefois : «le temps que la Thériaque arrive de Venise, la piqûre du serpent est mortelle en Egypte.» (Venedik ten tiryak gelinceye kadar Mısır da adamı yılan helak eder.) Et encore «Donner le poison et le Thériaque (contrepoison)» (hem ağusunu hem tiryakını vermek). Souvent le mot tiryak

4 520 Halil TEKİNER Afife MAT fut utilisé comme synonyme de l opium (afyon) : un consommateur d opium était appelé afyon tiryakisi (ERKAL 2007: 27). Au 19 ème siècle, Yakup Kadri Karaosmanoğlu ( ), romancier et diplomate de renom, dont l enfance se déroula à Manisa, la ville réputée aujourd hui encore pour son électuaire, (apparenté à la Thériaque) décrit dans «Le Livre de ma Mère» (Anamın Kitabı) les festivités printanières au moment de la distribution du Mesir macunu : «Chacun voulant profiter de ses bienfaits, on venait en foule pour obtenir quelques bâtons sucrés jetés du haut des minarets et des coupoles des mosquées de la ville» (KARAOSMANOĞLU 1999: 100). Conclusion De nos jours, on retrouve les mots tiryak, macun et nevruziye dans certains textes littéraires turcs, comme les romans, nouvelles, poésies, récits de voyages, etc. Certains auteurs turcs se souviennent de ces panacées et en donnent des formules enjolivées dans leurs écrits : Elif Şafak (1971 ), dans son roman Pinhan, relate l expérience intéressante vécue par le héros, un derviche qui avale une Thériaque composée de poudre de pavot, beurre, miel, noix de coco et différentes épices, ce qui lui permet «de quitter terre» (SAZYEK 2013: 1226; ŞAFAK 2000: 145). Mehmet Akif Ersoy ( ), créateur de l Hymne national turc, dans un poème, évoque un père qui se procure chez le droguiste-apothicaire une Thériaque pour son fils atteint d érésipèle (ERSOY 1943: 27). Necati Cumali ( ), dans un de ses essais, attribue l origine des festivités du Mesir macunu au mythe du Dionysos d Anatolie, qui se situe en région égéenne à Urla, bourgade de la presqu île de Çesme (İzmir) (CUMALI 1976: 175). Kenizé Mourad (1939 ) dans son roman best-seller De la Part de la Princesse Morte évoque les fêtes du Nevruz dans les palais ottomans. De ce mot, d origine persane Nowruz («nouveau jour») qui signifie printemps, dérive le terme nevruziye. Cette spécialité sucrée, élaborée uniquement au palais à l usage du sultan et de son entourage, s apparentait à une Thériaque : on retrouve cette tradition, conservée pendant des siècles, dans les brochures publicitaires pharmaceutiques jusque dans les premières décennies du 20 ème siècle où les pharmaciens turcs fabriquaient encore les nevruziye-s. TÜRK EDEBİYATINDA TİRYAKLAR ÖZET Tiryaklar, hazırlanışlarındaki gizem ve karmaşıklığın yanı sıra içerdikleri maddelere atfedilen büyülü etkileri nedeniyle de antik çağlardan beri büyük bir üne sahip olmuştur. Bu kadim ilaç şekli, afrodizyak etkiye sahip olduğuna inanılan mesir macunu örneğinde olduğu gibi Türkiye de halen revaçtadır. Halk arasında padişah macunu adıyla da bilinen bu tiryak türünün her yıl Manisa da, baharın başlangıcı kabul edilen Nevruz da halka dağıtılışı büyük kutlamalara sahne olmaktadır. Nevruz kelimesinden köken alan nevruziye ise Osmanlı saraylarında padişah ve maiyeti için hazırlanmış olan bir başka tiryak türüdür. Tiryak, macun ve nevruziye kelimelerine Türk edebiyatında hikâye, roman, şiir ve gezi yazısı türündeki pek çok eserde rastlanmaktadır. İçerisinde tiryak kelimesi geçen en eski edebi örnekler arasında Yunus Emre nin şiirleri yer almaktadır. Evliya Çelebi ünlü Seyahatname sinde tiryakın yüzden fazla hastalığa iyi geldiğinden abartılı bir dille bahsetmiştir. Modern Türk edebiyatında ise Elif Şafak ın da aralarında bulunduğu birçok yazar, eserlerinde bu her derde deva macunların formüllerini vermektedir. Anahtar kelimeler: eczacılık tarihi, macun, Türk edebiyatı, tiryak

5 Les Thériaques dans la Littérature Turque 521 ABSTRACT Theriacs in Turkish literature: Since ancient times, theriacs have been among the most popular remedies due to their complex and mysterious preparation as well as their purported magical properties. In Turkey, this kind of remedy is still in use due to its attributed aphrodisiac effects. This is particularly the case for mesir macunu (mesir paste), better known as electuary of sultans, which is distributed to the public during the festivals celebrated on the first day of spring called nevruz (literally, new day ). We find this word in the term nevruziye, another sort of paste that was developed for the use of the sultan and his entourage. The Turkish words tiryak, macun, and nevruziye appear in many literary texts including novels, poems, and travel writings. One of the earliest examples of the word tiryak appears in the 13 th century, in the works of the Turkish poet and humanist Yunus Emre ( ). In the 17 th century, in his famous Seyahatname, the Ottoman traveler Evliya Çelebi ( ), attributed over one hundred healing properties to theriacs with a possible exaggeration. Today, some Turkish writers like Elif Şafak (1971 ) remember these panaceas and use its formulae to adorn their writings. Key Words: electuary, history of pharmacy, Turkish literature, theriac Giriş Tiryaklar, hazırlanışlarındaki gizem ve karmaşıklığın yanı sıra içerdikleri maddelere atfedilen büyülü etkileri nedeniyle de antik çağlardan beri büyük bir üne sahip olmuştur. 2 Bu kadim ilaç şekli, afrodizyak etkiye sahip olduğuna inanılan mesir macunu örneğinde olduğu gibi, Türkiye de halen revaçtadır. Padişah macunu adıyla da bilinen bu tiryak türünün her yıl Manisa da, baharın başlangıcı olarak kabul edilen Nevruz da halka dağıtılışı büyük kutlamalara sahne olmaktadır. Geleneksel olarak 41 baharattan hazırlanan ve halk arasında her derde deva olduğu kabul edilen mesir macununun kökeni 16. yüzyıla dayanmaktadır (BAYAT 1981: 3; IŞIN 2013: 86). Hastalara şifa verdiğine inanılan bu elektüer in 3 sonraları sır gibi saklanacak olan formülünü, Kanuni Sultan Süleyman ın ( ) Manisa da yaptırdığı darüşşifanın başhekimi olan Merkez Muslihiddin Efendi tertip etmiştir. Tüm halk, bu macunu tatmak istemiş; Sultan Süleyman da halkın taleplerine cevap verebilmek ve herkesin bu macunu tatmasını sağlamak amacıyla mesir macununun baharın gelişiyle birlikte Sultan Camii nin minaresinden küçük paketler içinde atılarak halka dağıtılmasını emretmiştir (NICOLAS 1992: 143). Günümüze kadar devam etmiş olan bu gelenek bugün de önemini korumaktadır (AKÇA BERK 2012: 85). Halk arasında bu macunun her derde deva olduğu; ağrılara ve romatizmaya iyi geldiği; yılan, akrep gibi zararlı hayvanların zehirlerine karşı koruduğu inancı devam etmektedir (NICOLAS 1982: 71). Ayrıca Mesir Festivali, 2012 yılından beri UNESCO nun Dünya Kültür Mirası listesinde yer almaktadır (UNESCO 2014). Osmanlı Döneminde Tiryaklar İslami tıp geleneğine bağlı olarak gelişen Osmanlı tıbbında tiryaklar önemli bir yere sahip olmuştur. Osmanlı hekimleri eserlerinde, İbn-i Sina tarafından yazılan ve Ortaçağ tıbbının en önemli kaynaklarından biri olarak kabul edilen el-kanun fi t-tıbb adlı ansiklopedik eserde bahsi 2 Bu makale yazarlar tarafından 41. Uluslararası Eczacılık Tarihi Kongresi nde (10-14 Eylül 2013, Paris, Fransa) sunulan Les thériaques dans la littérature turque başlıklı bildirinin Türkçe çevirisidir. 3 Toz haline getirilmiş etken maddenin bal veya şurupla karıştırılmasından oluşan macun kıvamındaki ilâç.

6 522 Halil TEKİNER Afife MAT geçen El-Misruditus (Mithridates), Andromah (Andomachus) ve Calinus (Galenus) macunlarının terkip ve kullanımlarından bahsetmişlerdir. 15. yüzyılda yazılmış Türkçe tıp eserleri arasında, hekim ve cerrah Sabuncuoğlu nun Mücerrebname si ve yazarı bilinmeyen Kitabü l-mühimmat başlıklı eserde de çeşitli tiryak isimleri verilmekte ve bunların hangi zehirlere iyi geldiği belirtilmektedir. Kitabü l-mühimmat a göre tiryak-ı erbaa sara hastalığı ve baş ağrısı için kullanılan bir panzehir iken, tiryak-ı kebir sara hastalığı için kullanılan; tiryak-ı semaniye ise hafakan için kullanılan bir panzehir türüdür. İlerleyen yüzyıllarda Salih bin Nasrullah, Vesim Abbas, Ömer Şifai, Bursalı Ali Efendi gibi akrabadin 4 yazarı Osmanlı hekimleri de kendi eserlerinde çeşitli tiryak formüllerine yer vermişlerdir (BAYLAV 1953: 39). Topkapı Sarayı nda yılları arasında hazırlanan ilaçların kayıtlı olduğu bir defterde de farklı tiryak formülleri bulunmakta olup buradaki 186 ilaçtan 10 u tiryak, 70 i mitridatikum 5 grubuna dâhildir (TERZİOĞLU 1992: 21). 18. yüzyılda, tiryakların popülaritesinin yüksek olduğunu gösteren en önemli belge, Osmanlı ülkesinde bilinen en eski el ilanlarından biri olan En Âlâ Altunbaş Tiryak - Her derde deva macun başlıklı örnektir. Sonraki yüzyıla ait kayıtlardan da tiryakın tıbbi amaçla kullanılmaya devam edildiği anlaşılmaktadır. İstanbul da Maltepe Asker Hastanesi nin 1251/M tarihli ilaç defterinde tiryak adı geçmektedir (ÜNVER 1952: 22). Aynı yıllarda Mısır Çarşısı aktarlarının tiryak satışı yaptığına dair de çeşitli kayıtlar tespit edilmiştir (BAYTOP 2001: 20; NICOLAS 2009: 495). Tiryak ayrıca, İstanbul da Sivil Tıp Mektebi profesörlerinden Hüseyin Sabri nin 1874 yılında Fransız Farmakopesi nden (1866) tercüme ederek yayınlandığı Düsturu l-edviye de de kayıtlıdır (TEKİNER & MAT 2009: 17). Türk Edebiyatında Tiryaklar Türk edebiyatında, içerisinde tiryak kelimesi geçen en eski edebi örnekler arasında Yunus Emre nin ( ) şiirleri yer almaktadır. Bunu birkaç yüzyıl sonra Osmanlı sarayı çevresinde gelişecek olan divan edebiyatındaki diğer örnekler takip etmektedir. Tiryak, 14. ve 15. yüzyıllarda yazılmış manzum Türkçe tıp eserlerinde panzehir anlamında kullanılırken, divan edebiyatının ölüm veya aşk temalı şiirlerinde ise daha çok bir metaforu ifade etmiştir (ERDOĞAN & KOYUNCU 2014: 642). Sözgelimi 16. yüzyıl şairi Nev i bir şiirinde hekimlerin ölüm zehrine tiryak bulamadığından yakınmakta, 18. yüzyıl şairi Gevheri ise sevgilisinin kızıl dudağı gibi bir tiryak-ı ekber (büyük tiryak) olmadığını itiraf etmektedir (KEMİKLİ 2007: 29; YENİTERZİ 1998: 93). Evliya Çelebi ( ) tiryakların yüzden fazla iyileştirici özelliği olduğundan abartılı bir dille bahsetmiştir. Ünlü eseri Seyahatname de Manisa daki darüşşifada tedavi olan hastalar için; tiryak-ı ekber, tiryak-ı faruki ve tiryak-ı tıyn-ı mahtumi gibi macunların kullanılmakta olduğunu belirtmiştir (EVLİYA ÇELEBİ 2013: 425). Tiryak kelimesine, Venedik ten tiryak gelinceye kadar, Mısır da adamı yılan helâk eder, hem ağusunu hem tiryakını vermek örneklerinde olduğu gibi, halk arasında kullanılan deyişlerde de rastlanmaktadır. Tiryak genellikle afyonun eş anlamlısı olarak kullanılmıştır (ERKAL 2007: 27). Afyon kullanıcıları ise afyon tiryakisi olarak adlandırılmışlardır. Çocukluk yıllarını Manisa da geçiren ünlü Türk romancı ve diplomat Yakup Kadri Karaosmanoğlu ( ), Anamın Kitabı başlıklı anı kitabında 19. yüzyılın sonunda bu şehirde düzenlenen mesir kutlamalarından bahsetmektedir. Karaosmanoğlu, kutlamaların yapılacağı meydanın öğleden önce hıncahınç dolduğu ve minarelerden atılacak mesir macunu paketlerini 4 Farmakopelerin öncüsü olan ilâç formülleri kitabı. 5 Formülü Pontus Kralı VI. Mithridates (M.Ö. 132-M.Ö. 63) tarafından geliştirilmiş bir tiryak çeşidi.

7 Les Thériaques dans la Littérature Turque 523 toplamak isteyen binlerce kişinin ellerinde tersine çevrilmiş şemsiyelerle beklediğini anlatmaktadır (KARAOSMANOĞLU 1999: 100). Sonuç Tiryak, macun ve nevruziye kelimelerine günümüzde, hikâye, roman, şiir ve seyahat yazıları türündeki birçok edebi eserde rastlanmaktadır. Bazı yazarlar eserlerinde bu her derde deva karışımların formüllerini vermektedirler. Modern Türk edebiyatının uluslararası alanda başarı kazanmış kadın yazarlarından Elif Şafak (1971-) ilk romanı Pinhan da dervişlik yolundaki kahramanının bir tekkede haşhaş tozu, tereyağı, bal, Hindistan cevizi ve çeşitli baharatlardan hazırlanmış tiryakı yedikten sonra yaşadığı tecrübeyi anlatmaktadır (SAZYEK 2013: 1226; ŞAFAK 2000: 145). Mehmet Akif Ersoy ( ) bir şiirinde, aktardan oğlunun yılancık hastalığı için okunmuş tiryak isteyen bir babayı konu edinmiştir (ERSOY 1943: 27). Yazar Necati Cumalı ( ) ise bir denemesinde Mesir kutlamalarının kökeninin Anadolu daki Dionysos efsanesine dayandığını ifade etmiştir (CUMALI 1976: 175). Türk edebiyatına dâhil olmadığı halde Osmanlı sarayındaki nevruz kutlamaları ve nevruziye âdetinden bahseden ilginç bir edebi eseri de burada ayrıca anmak gerekir: Bir Osmanlı prensesinin kızı olan Paris doğumlu yazar Kenize Mourad (1939 ), en çok satanlar listesinde yer alan De la Part de la Princesse Morte (Ölmüş Bir Prenses Tarafından) adlı eserinde, Osmanlı saraylarında kutlanan Nevruz Bayramı ndan bahsetmektedir. Farsça kökenli olan ve yeni gün anlamına gelen nevruz kelimesinden nevruziye sözcüğü türemiştir. Osmanlı Sarayı nda sadece sultan ve maiyetinin kullanması için titizlikle hazırlanan bu şekerli ürün, mesir macunu ve tiryakla benzerlik göstermektedir. Bu eski gelenek, sonraki yüzyıllarda da korunmuş ve eczane reklamlarından anlaşıldığı kadarıyla da Türk eczacılar I. Dünya Savaşı yıllarına kadar nevruziye hazırlamaya devam etmişlerdir. KAYNAKÇA AKÇA BERK, Neval (2012). Tarihsel Canlandırmanın Tanımı, Sınıflandırılma Çabası, Tarih Eğitimi ile Olan İlişkisi, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: , Volume 7/3, Summer 2012, DOI number: p BAYAT, Ali Haydar (1981). Manisa Mesir Bayramı ve Darüşşifası, Manisa, p BAYLAV, Naşid (1953). Fatih Sultan Mehmed Devrinde Telif, Terceme ve İstinsah Edilen Tıb Eserleri ile İlaçlar, Türkiye Tıbbi Müstahzarat Derneği Yayınları, İstanbul, p BAYTOP, Turhan (2001). Türk Eczacılık Tarihi, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, İstanbul, p. 20. CUMALI, Necati (1976). Senin İçin Ey Demokrasi, Tekin Yayınevi, İstanbul, p ERDOĞAN, Kenan., KOYUNCU, Fatih (2014). Nâbî nin Manisa daki Sanat Çevresi ve Birrî- Nâbî Dostluğu, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: , Volume 9/3, Winter 2014, DOI number: /turkishstudies.6532, p ERKAL, Abdulkadir (2007). Divan Şiirinde Afyon ve Esrar, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Cilt 14/33, p

8 524 Halil TEKİNER Afife MAT ERSOY, Mehmed Akif (1943). Safahat Basılan ve Basılmayan Bütün Şiirleri, İnkılap Kitabevi, İstanbul, p. 27. EVLİYA ÇELEBİ (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 9, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, p IŞIN, Mary (2013). Sherbet and Spice: The Complete Story of Turkish Sweets and Desserts, I.B. Tauris, London, p KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri (1999). Anamın Kitabı, İletişim Yayınları, İstanbul, p KEMİKLİ, Bilal (2007). Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 16/1, p NICOLAS, Michèle (2009). Le Marché aux drogues de Constantinople, Revue d Histoire de la Pharmacie, Tome 56/360, p (1992). Les fêtes du renouveau, Mélanges Offerts à Louis Bazin par ses Disciples, Collègues et Amis, L Harmattan, Paris, p (1982). Un électuaire de jouvence et une fête de printemps à Manisa (Turquie), Le Cuisinier et le Philosophe, Maisonneuve et Larose, Paris, p SAZYEK, Esra (2013). Elif Şafak ın Romanlarında Çokkültürlülüğe Giden Aşamalar, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: , Volume 8/4, Spring 2013, DOI number: p ŞAFAK, Elif (2000). Pinhan, Metis Yayınları, İstanbul, p TEKİNER, Halil., MAT, Afife (2009). Pharmacopées turques de langue française, Revue d Histoire de la Pharmacie, Tome 57/361, p TERZİOĞLU, Arslan (1992). Helvahane Defteri ve Topkapı Sarayında Eczacılık, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul, p UNESCO (2014). Patrimoine culturel immatériel, /RL/00642, accès: 16 février ÜNVER, A. Süheyl (1952). Osmanlı Türklerinde Hekimlik ve Eczacılık Tarihi Hakkında, İstanbul, p. 22. YENİTERZİ, Emine (1998). Divan Şiirinde Sağlık ve Hastalıklarla İlgili Bazı Hususlar, SU Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 1/4, p