Evaluation of Knowledge and Attitude About Urgency of Patients in Emergency Department. Yasemin Öztürk

Transkript

1 ARAŞTIRMA Acile Başvuran Hastaların Aciliyet Bilgisi ve Tutumları T A D Acil Servise Başvuran Olguların Aciliyet Konusundaki Bilgi ve Tutumlarının Değerlendirilmesi Evaluation of Knowledge and Attitude About Urgency of Patients in Emergency Department Yasemin Öztürk Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Acil Tıp Kliniği, Ankara Özet Amaç: Bu çalışmayla Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği Erişkin Acil Servisine başvuran olguların aciliyet konusundaki tutumlarının ve bilgilerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntemler: Araştırma Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği Erişkin Acil Servisine tarihleri arasında başvuran ve çalışmaya katılmayı kabul eden 400 hastaya anket formu doldurmaları istenilerek yapılmıştır. Araştırma tanımlayıcı tipte epidemiyolojik araştırmadır. Bulgular: Katılımcıların %83.0 ı yaş arasında, %53.8 i kadın, %46.2 si erkek, %53.3 ü ilkokul veya ortaokul mezunu, %67.2 sinin kronik hastalığının olmadığı, %85.8 inin ağrı şikayetiyle başvurduğu, %68.8 inin acil servise daha önce başvurduğu, %60.5 inin durumunu acil olarak tanımladığı, %64.5 inin şikayetinin acil servise başvurduğu gün başladığı, %84.8 inin aciliyeti olmayan kişilerin tedavi olmak için acil servise başvurmaması gerektiğini düşündüğü, %75.9 unun acil servisi durumu acil olan hastaların bakıldığı yer, %60.6 sının durumu ağır olan hastalara hemen müdahale edilen yer, %54.4 ünün 24 saat sağlık hizmeti verilen yer olarak tanımladığı belirlenmiştir. Sonuç: Çalışmamız sonucunda; acil servis başvurularının %22.5 inde olguların hastalıklarının acil olduğunu düşünmeleri dışındaki sebeplerle acil servise başvurdukları değerlendirilmiştir. Bu sebepler düzeltilirse acil servislere yapılan aciliyeti olmayan başvurular azaltılabilir. Bu amaçla halkın acil servisler konusunda daha fazla bilgilendirilmesinin ve farkındalıklarının artırılmasının aciliyeti olan hastalara daha kaliteli hizmet verilmesine olanak sağlayacağı düşünülmektedir. Anahtar Kelimeler: Acil servis, aciliyet, tutum Abstract Aim: This study was carried out to determine the attitude and knowledge of the adult patients about emergency at Emergency Department (ED) of Ankara Training and Research Hospital. Materials and Methods: The study was performed by reaching 400 adult patient at the Emergency Department of Ankara Education and Research Hospital between the dates of The study is descriptive epidemiology. Results: The results showed that 83.0% patients were between the ages of 18-50, 53.8% female, 46.2% male and that they were by 53.3% primary and secondary school graduates. The results also showed that 67.2% did not have a chronic illness, 85.8% applied to the ED with a complaint of pain, 68.8% made repeat visits to the ED, * Bu çalışma, I. Ulusal Acil Hemşireliği Kongresinde Sözel Bildiri olarak sunulmuştur 30 Eylül- 2 Ekim 2011 Kuşadası, Aydın Yazışma Adresi: Blm. Uzm. Yasemin Öztürk Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği, Ankara Telefon: (0312) yaseminyelizden@mynet.com 60.5% of patients considered their visit emergency, 64.5% presented within 24 hours of the onset of symptoms, 84.8% considered non-emergency visits who presented for emergency care, 75.9% recognized the ED where emergency patients needed treatment as soon as possible, 60.6% cited the ED where patients who were serious illness was cured immediately, 54.4% cited the ED in which patients were treated during 24 hours. Conclusion: The result of our study is %22.5 of the patients who think theirselfs complaints as not Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):

2 Yasemin Öztürk emergency prefer to admit emergency department.if the reasons for these admissions can be fixed the admissions of emergency may decrease. For this purpose public education to raise awareness of emergency department may allow better quality medical support to emergency patients. Key Words: Emergency department, emergency, attitude Acil servisler hastanelerin halka açılan pencereleridir ve hastanelerin toplumla ilişkisinin en fazla olduğu bölümlerdir (1). Acil servisler hastanelerin vitrini olarak kabul edilir. Bu yerler sağlık hizmeti verilen hedef toplumun sağlık sorunlarıyla en yoğunlaştığı alandır (2). Acil servisler, hastanelerin hastaları sıra veya randevu beklemeksizin kabul ettikleri bir çeşit giriş kapıları ve göz önünde olan birimleridir. Acil servisler başvuran hasta ve yakınlarının hastane ile ilgili olumlu ya da olumsuz karar sahibi oldukları birimlerin başında gelmektedir. Bu bakımdan acil servisler bağlı bulundukları hastanelerin tartışmasız vitrinleri konumundadır ve en önemli özelliği kesintisiz ve hızlı hizmet vermeleridir (3). Acil servis hizmetleri sağlık hizmetleri içinde önemli bir unsurdur (4). Kişilerin sağlık ve hastalık konusundaki bilgileri ve duyarlılıkları, tıbbi hizmetlere olan güven ve alınan hizmetlerden tatmin düzeyi, sağlık hizmetlerinin kullanımında belirleyici olmaktadır (5). Acil poliklinik diğerlerinden farklı olarak, kişilerin sağlıkları açısından bir ivedilik içinde oldukları ya da hastalıklarını böyle gördükleri bir zamanda başvurdukları yerlerdir (6). Birçok acil servisin hasta kapasitesi poliklinik hasta sayılarını geçmektedir. Ayrıca yataklı tedavi hizmeti alan hastaların %25-50 si ilk olarak acil servislere başvurmaktadır (7). Uygun olmayan hastaların acil servise başvuruları bir taraftan gerçek hastalara hizmet verilmesini ve acil servisin hazırlıklı olmasını engellerken, diğer taraftan hizmet sunumunun kalitesini düşürmekte, maliyetleri de artırmaktadır (4). Mesai saatleri dışında hastanelerin sadece acil servisleri açık olduğundan acil hasta dışında birçok poliklinik hastasına da hizmet verilmektedir. Çoğu kez personel ve fiziki mekanlar bu talebe cevap verememektedir. Bu durumda acil olan hastalara gereken hizmet verilemediği gibi çoğu hasta ve hasta yakını da memnun edilememektedir (8). Hastaların birinci basamak sağlık hizmetleri yerine acil servislere başvurmaları için birçok nedenleri vardır; bunların arasında anında sağlık hizmeti alabilmek, laboratuar imkanlarından faydalanabilmek ve acil servislerin daha donanımlı ve yeterli yerler olduğuna inanmak sayılabilir. Hastaların bu davranışları ile aşırı ilaç ve test kullanımına yol açtıklarını bilmedikleri gösterilmiştir (4). Bu çalışmayla Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği Erişkin Acil Servisi ne başvuran olguların aciliyet konusundaki tutumlarının ve bilgilerinin değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Gereç ve Yöntem Bu çalışma tarihleri arasında Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Acil Tıp Kliniği Erişkin Acil Servisi ne başvuran ve çalışmaya katılmayı kabul eden 400 hastaya hazırlanan anket formunu doldurmaları istenilerek yapılmıştır. Araştırmanın örneklemi acil serviste yatarak tedavileri süren ve çalışmaya katılmayı kabul eden olgulardan oluşmuştur. Anketin ilk bölümünde katılımcıların sosyodemografik özellikleri; yaş, cinsiyet, öğrenim durumu, meslek, sağlık güvencesi ile ilgili sorular yer almıştır. İkinci bölümde ise başvuru şikayeti, acil servis ve aciliyetle ilgili bilgi, düşünce ve tutumlarına yönelik sorular bulunmaktadır. Araştırma tanımlayıcı tipte bir epidemiyolojik araştırmadır. Araştırmanın yapılmasına ilişkin olarak Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi Eğitim, Planlama ve Koordinasyon Kurulu ndan izin alınmıştır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 15.0 (Statistical Package for the Social Sciences) paket programı kullanılarak tanımlayıcı istatistikler hesaplanmış ve marjinal tablolar oluşturulmuştur. Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler Bazı katılımcıların okur-yazarlık ve eğitim düzeylerinin düşük olması soruların anlaşılmasında ve cevaplanmasında zorluk yaşanmasına neden olmuştur. Bu olgulara araştırmacı tarafından yüksek sesle soruların okunarak cevaplanması yoluyla çalışma uygulanmıştır. Araştırmanın örneklemi saptanırken ayaktan tedavileri devam eden olgular acil servisin yoğunluğu ve işleyişi nedeniyle çalışmaya dahil edilmemiştir. Bulgular Araştırmaya katılan olguların sosyodemografik özellikleri; yaş, cinsiyet, öğrenim durumu, meslek ve sağlık güvencesine ilişkin verileri Tablo 1 de sunulmuştur. Tablo 2 de olguların acil servise başvuruları ağrı, aciliyet, kronik hastalık varlığı, daha önce muayene olma ve şikayetin başlama zamanı açısından değerlendirilerek incelenmiştir. Tablo 3 de araştırmaya katılan olguların acil servise ilişkin olarak belirttikleri tanımların ve aciliyet ile ilgili tutumlarının değerlendirilmesi görülmektedir. Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):

3 Acile Başvuran Hastaların Aciliyet Bilgisi ve Tutumları ARAŞTIRMA Tablo 1. Araştırma Kapsamında İncelenen Olguların Bazı Sosyodemografik Özelliklerinin Dağılımı Yaş Grubu > Cinsiyet Kadın Erkek Öğrenim Durumu Okuryazar Değil Okuryazar İlkokul Mezunu Ortaokul Mezunu Lise Mezunu Yüksekokul/Üniversite Mezunu Sağlık Güvencesi Var Yok Meslek Ev Hanımı İşçi Serbest Meslek Emekli Memur Diğer (Öğrenci) * Yüzdeler yanıt veren kişi sayısı üzerinden alınmıştır. Tablo 2. Araştırma Kapsamında İncelenen Olguların Başvuru Şikayetlerinin Değerlendirilmesi Ağrı Şikayetinin Varlığı Poliklinikte Muayene Olma Kronik Hastalık Varlığı Şikayetinin Aciliyetini Değerlendirme Aciliyeti Yok Acil Çok Acil Şikayetin Başlama Zamanı < 1 gün 1-7 gün > 7 gün * Kolon yüzdesi. Yüzdeler yanıt veren kişi sayısı üzerinden alınmıştır. Tablo 3. Araştırma Kapsamında İncelenen Olguların Aciliyet ile İlgili Tutumlarının Dağılımı Acil Servisi Tanımlama * Durumu acil olan hastaların bakıldığı yer Durumu ağır olan hastalara hemen müdahale edilen yer 24 saat sağlık hizmeti verilen yer Kan, ultrason, röntgen vd. hızlı sonuçlandığı yer Hasta olan herkesin bakıldığı yer Daha Önce Acil Servise Başvurma Acil Servisi Tercih Etme Sebebi * Aciliyeti gerektiren bir duruma sahip olma Hızlı sağlık hizmeti Kaliteli sağlık hizmeti İstediğin zaman tedavi olabilme Ucuz sağlık hizmeti Çalıştığı yerden izin alamama Başvuran hasta sayısının az olması Aciliyeti Olmayan Kişilerin Acil Servise Başvurması Hakkında Düşünceler Fikrim Yok Acil Servis ya da Poliklinikteki Tedaviye Güven Acil Servis Poliklinik Her İkisi Fark Etmez * Kolon yüzdesi. Yüzdeler yanıt veren kişi sayısı üzerinden alınmıştır. ** Birden fazla seçenek işaretlenmiştir. Yüzdeler yanıt veren kişi sayısı üzerinden alınmıştır Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):

4 Yasemin Öztürk Tartışma Acil servisler; beklenmedik şekilde oluşan, hemen müdahale gerektiren ve multidisipliner yaklaşım isteyen birçok hastanın değerlendirildiği alanlardır. Bu nedenle hastalıkların çeşitliliği sınırsızdır (9). Acil servisler genellikle birbirinden farklı şikayetleri olan birçok hastaya hizmet vermektedir ve bu hastaların tamamının tıbben acil müdahale gerektirmediği bilinmektedir (10). Araştırmamıza katılan katılımcıların %14.2 sinin şikayetleri arasında ağrı yer almamıştır. Bulunan sonuç yapılan bazı çalışmalarla benzerlik göstermektedir. Grumbach ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada başvuran hastaların %16 sı ağrının olmadığı ya da orta şiddette olduğunu belirtmiş (11), Vayda ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada Hamilton General Hospital acil servisine başvuran hastaların %33.0 ı acı ya da ağrısının çok az veya hiç olmadığı, %25.0 ının ise endişesinin çok az ya da hiç olmadığı, St. Joseph s Hospital acil servisine başvuran hastaların %30.0 ı acı ya da ağrısının çok az veya hiç olmadığı, %21.0 nın ise endişesinin çok az ya da hiç olmadığını belirttiği (12), Burnett ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada başvuran hastaların %8.0 nın ağrı şikayetinin mevcut olmadığı (13) belirlenmiştir. Ağrı, hastalıkların bir göstergesi olarak kabul edildiğinden acil servislere başvuruda önemli bir unsurdur. Araştırmamızda ağrı şikayetinin yüksek olması acile başvuran hastaların kendi ifadelerine göre durumlarının acil olduğunu göstermektedir. Bu çalışmada incelenen hastaların üçte birinin kronik hastalığının mevcut olduğu saptanmıştır. Tsai ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada başvuranların %26.1 i kronik hastalığa sahip olduğunu (14), Backman ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada acil servise başvuran hastaların %43.9 u kronik hastalıktan dolayı düzenli monitörize edildiği (15), Durand ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise hastaların %36.7 si kronik hastalığa sahip olduğu (16) saptanmıştır. Kronik hastalıklar günümüzde en önemli halk sağlığı sorunlarından biridir ve kişilerin yaşam kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Saptanan bu sıklığın sözü edilen çalışmalarla benzer bulunması acil servislere başvuruda kronik hastalıkların önemi açısından dikkat çekicidir. Araştırma kapsamında başvuran hastaların %35.2 si acil servise gelmeden önce ilgili şikayetine yönelik poliklinikte muayene olduğunu belirtmiştir. Steele ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada başvuranların %38.7 sinin önce bir doktora muayene olduğu (17), Burnett ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada düzenli bir hekime muayene olanların %48.0 ının acil servise gelmeden önce doktoruna başvurduğu (13) belirlenmiştir. Bulunan sonuçlar, hastaların acil servise başvuru şikayetlerinin akut olarak gelişmediğini ve benzer şikayetlerle daha önce poliklinikte muayene olduğunu ve kronik bir süreç olduğunu düşündürmektedir. Araştırmamıza katılan katılımcıların %60.5 i başvuru şikayetini acil, %36.5 i ise çok acil olarak tanımlamıştır. Kelly ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada başvuranların %74 ü şikayetlerinin acil olduğunu (18), Tsai ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada katılımcıların %54.2 si başvuru nedenlerinin acil servise gelmek için uygun olduğunu belirttikleri (14), Ekinci ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada hastaların %74.33 ü durumlarını acil olarak kabul ettikleri (19), Carret ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise başvuran 1645 hastanın 1148 inin durumunu acil olarak tanımladığı (20) belirlenmiştir. Çalışmamızda aciliyet algılamasının yüksek olmasının, katılımcıların büyük bir çoğunluğunun ağrı şikayeti ile acil servise başvurmasına bağlanmaktadır. Araştırmamızda başvuru şikayetlerinin başlama süresi yapılan diğer çalışmalardan elde edilen verilerle benzerlik göstermektedir. Durand ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada başvuranların %77.7 si şikayetlerinin süresinin 24 saat veya daha az olduğunu (16), Polat ve arkadaşlarının yaptığı araştırmada incelenlerin %73 ünün şikayetinin başladığı ilk 24 saat içinde acil servise geldiği (21), Kelly ve arkadaşlarının çalışmasında acil olguların %56.0 nın semptomların başladığı gün içerisinde başvurduğu (18), Vayda ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada Hamilton General Hastanesi ne başvuranların %75.0 ı, St. Joseph s Hastanesi ne başvuranların %73.0 ı semptomlar başladıktan ilk 24 saat içinde acil servise başvurduğu (12) saptanmıştır. Literatürde olduğu gibi çalışmamızda da hastaların büyük çoğunluğu ağrılarının veya şikayetlerinin başlamasının ardından ilk 24 saat içinde acil servise başvurmuşlardır. Bu sonuç acil servise başvuru gerekçelerini ve acil olduklarını düşünmelerini açıklamaktadır. Araştırmamıza katılanların %68.8 i daha önce acil servise en az bir kere başvurduğunu belirtmiştir. Huang ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada katılımcıların %74.4 ü acil servise yalnızca bir kere başvurduğu (22), Vayda ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise Hamilton General Hastanesi ne başvuranların %42.0 ı, St. Joseph s Hastanesi ne başvuranların %38.0 ının geçen son bir yıl içinde acil servise başvuru yaptığı (12) saptanmıştır. Yapılan çalışmalar ve elde edilen verilere göre araştırmamıza katılan hastaların daha önce acil servise başvurma oranlarının çok daha yüksek olduğu görülmektedir. Daha fazla sayıda örneklemler ve farklı hastanelerde yapılacak Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):

5 Acile Başvuran Hastaların Aciliyet Bilgisi ve Tutumları ARAŞTIRMA çalışmalarla bu oranın yüksekliğinin sebebi araştırılabileceği düşünülmektedir. Araştırmamızda katılımcıların acil servisi tercih etme nedenleri incelendiğinde diğer çalışmalarla benzer olduğu aciliyet algısının ise yüksek olduğu saptanmıştır. Ekinci ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada hastaların %11.06 sı çalışma koşullarının poliklinikten hizmet almaya uymaması, %5.85 i tetkiklerini rahat ve hızlı yaptırıyor olması, %2.49 u sıra beklemek istememek cevabını verdiği (19), Ersel ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise başvuran hastaların %3.4 ünün durumunu acil veya ciddi bulduğu için (23), Oktay ve arkadaşlarının çalışmasında aciliyeti olmayan başvuranların %8.5 i hızlı bakım ve laboratuar sonuçları, %6.4 ü hastalığını ciddi algıladığı (24), Steele ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada hastaların %38.7 sinin en kısa sürede tedaviye ihtiyacı olması (17) nedeniyle acil serviste muayene olmayı tercih ettikleri belirlenmiştir. Çalışmanın sonuçlarında durumunun acil veya çok acil olduğunu düşünen hasta yüzdesi % 97.0 olmasına rağmen olguların %77.5 i acil servisi tercih etme sebebine aciliyeti gerektiren bir duruma sahip olma yanıtını vermiştir. Burada % 20 lik bir fark mevcuttur. Bu %20 lik farkın sebebinin acil servisi tercih etme sebebi sorulduğunda verilen cevapların yedi seçenekli olması ve bu nedenle hastaların farklı sebepleri de dikkate almalarından kaynaklandığı düşünülmektedir. Sonuç Çalışmamız sonucunda; acil servis başvurularının %22.5 inde olguların hastalıklarının acil olduğunu düşünmeleri dışındaki sebeplerle acil servise başvurdukları değerlendirilmiştir. Bu sebepler düzeltilirse acil servislere yapılan aciliyeti olmayan başvurular azaltılabilir. Bu amaçla halkın acil servisler konusunda daha fazla bilgilendirilmesinin ve farkındalıklarının artırılmasının aciliyeti olan hastalara daha kaliteli hizmet verilmesine olanak sağlayacağı düşünülmektedir. Kaynaklar 1. Kılıçaslan İ, Bozan H, Oktay C, Göksu E. Türkiye de acil servise başvuran hastaların demografik özellikleri. Türkiye Acil Tıp Dergisi 2005; 5: Eryılmaz M. Ülkemizde acil sağlık hizmetleri: ihtiyaca yönelik güncel çözüm önerileri. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2007; 13: Aydın T, Aydın ŞA, Köksal Ö, Özdemir F, Kulaç S, Bulut M. Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi acil servisine başvuran hastaların özelliklerinin ve acil servis çalışmalarının değerlendirilmesi. JAEM 2010; 9: Edirne T, Edirne Y, Atmaca B, Keskin S. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Tıp Fakültesi acil servis hastalarının özellikleri. Van Tıp Dergisi 2008; 15: Erdem R, Pirinçci E. Sağlık hizmetlerinde kullanım ve kullanımı etkileyen faktörler. O.M.Ü. Tıp Dergisi 2003; 20: Akbulut Y. Acil Servislerin Amaç Dışı Kullanımı: Kullanımı Etkileyen Faktörler, Kullanımın Yol Açtığı Problemler ve Azaltılmasına Yönelik Önlemler. Sağlık ve Toplum Dergisi 2003; 13: Genç M, Eğri M, Pehlivan E, Kırımlıoğlu V, Yılmaz S. Acil servise başvuran hastaların bekleme zamanları üzerine bir çalışma. Turgut Özal Tıp Merkezi Dergisi 1999; 6: Yıldırım C, Sözüer EM, Yürümez Y, İkizceli İ. Uzun süreli tatillerde acil servis hizmetleri. Ulusal Travma Dergisi 2000; 6: Köse A, Köse B, Öncü MR, Tuğrul F. Bir devlet hastanesi acil servisine başvuran hastaların profili ve başvurunun uygunluğu. Gaziantep Med J 2011; 17: Bulut H. Acil servislerde hasta ve yakınlarını bilgilendirmenin memnuniyet üzerine etkisi. Ulus Travma Acil Cerrahi Derg 2006; 12: Grumbach K, Keane D, Bindman A. Primary care and public emergency department overcrowding. American Journal of Public Health 1993; 83: Vayda E, Gent M, Hendershot A. Emergency department use at two Hamilton hospitals. CMA Journal 1975; 112: Burnett MG, Grover SA. Use of the emergency department for nonurgent care during regular business hours. CAN MED ASSOC J 1996; 154: Tsai JCH, Liang YW, Pearson WS. Utilization of emergency department in patients with nonurgent medical problems: patient preference and emergency department convenience. J Formos Med Assoc 2010; 109: Backman AS, Blomqvist P, Lagerlund M, Adami J. Physician assessment of appropriate healthcare level among nonurgent patients. Am J Manag Care 2010; 16: Durand AC, Gentile S, Gerbeaux P, Alazia M, Kiegel P, Luigi S, et al. Be careful with triage in emergency departments: interobserver agreement on 1578 patients in France. BMC Emergency Medicine 2011; 11: Steele S, Anstett D, Milne WK. Rural emergency department use by CTAS IV and V patients. CJEM 2008; 10: Kelly LJ, Birtwhistle R. Is this problem urgent? Attitudes in a community hospital emergency room. Can Fam Physician 1993; 39: Ekinci O, Koşargelir M, Gül F, Pelit T, Topaloğlu Ü, Turan BC. Acil hastaların ne kadarı acil. Ümraniye Tıp Dergisi 2009; 2: Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):

6 Yasemin Öztürk 20. Carret MLV, Fassa AG, Kawachi I. Demand for emergency health service: factors associated with inappropriate use. BMC Health Services Research 2007; 7: Polat O, Kabaçam G, Güler İ, Ergişi K, Yılıdız A. İbn-i Sina Hastanesi acil servisine başvuran hastaların sürveyans analizi. Türkiye Acil Tıp Dergisi 2005; 5: Huang JA, Weng RH, Lai CS, Hu JS. Exploring medical utilization patterns of emergency department users. J Formos Med Assoc 2008; 107: Ersel M, Karcıoğlu Ö, Yanturalı S, Yürüktümen A, Sever M, Tunç MA. Bir acil servisin kullanım özellikleri ve başvuran hastaların aciliyetinin hekim ve hasta açısından değerlendirilmesi. Turk J Emerg Med 2006; 6: Oktay C, Cete Y, Eray O, Pekdemir M, Gunerli A. Appropriateness of emergency department visits in a Turkish university hospital. Croat Med J 2003; 44: Tıp Araştırmaları Dergisi; 2014: 12(1):