TÜRKİYE DE EĞİTİM ÇAĞINDAKİ KIZ VE ERKEKLERİN EĞİTİMLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ ÖZET

Transkript

1 TÜRKİYE DE EĞİTİM ÇAĞINDAKİ KIZ VE ERKEKLERİN EĞİTİMLERİNİN SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ Hamd EMEÇ M.Vedat PAZARLIOĞLU 2 Özlem KİREN 3 Şenay ÜÇDOĞRUK 4 ÖZET Türkye de eğtm le lgl sorunların çözülmesnde çeştl araştırmalar yapılmaktadır. Öncelkle sorunların neler olduğunun blnmes ve bununla lgl olarak cdd çözümlern üretlmes gerekmektedr. Çocukların eğtm taleb, hanehalkının ücretlernn, grdlern, pyasa fyatlarının, hanenn gelrlernn ve çocuk sayısı le hanehalkı ve bölgesel şgücü pyasalarının karakterstklernn br fonksyonu olarak gösterleblr. Alelern erkek ve kız çocukları çn farklı terchlernn olduğu varsayılmasından dolayı cnsyete göre, özel eğtm talep fonksyonları söz konusu olmaktadır. Kentsel ve bölgesel sosyo-ekonomk farklılıklar eğtm etklemekte ve bu farklılıklar eğtm yaşına gelmş kız ve erkeklerde cdd br yansıma göstermektedr. Bu çalışmanın amacı eğtm çağına gelmş olan kız ve erkek çocukların eğtmlernn sürdürüleblrlğnde hang faktörlern etkl olduğunu ncelemektr. Bunun çn alenn gelr, anne-babanın yaşı ve eğtm durumu le ş durumunun çocukların eğtmlern devam ettreblmede nasıl br rol oynadıkları araştırılmıştır. Çalışmada eğtme devam eden kız ve erkek çocuklarının eğtm yılı kategork bağımlı değşken olarak alınmış ve farklı yaş grupları çn sıralı probt model tahmnler elde edlerek yorumlanmıştır. Anahtar Kelmeler: Sıralı probt model, nsan sermayes model, eğtmn sürdüreblrlğ..giriş Eğtm gelşme sürecnde öneml br değşkendr. Eğtm, şgücünün vermllğn arttırır, gelr dağılımını düzeltr, sağlık ve beslenmey gelştrr, doğurganlığı azaltır, gelecek kuşakların eğtm alma olanağını arttırır, toplumsal ve syasal gelşmeye öneml katkılarda bulunur. Eğtm, kşnn gelecektek vermllğn arttırmaya dönük br yatırım olduğu kadar, yalnızca sahp olunmak stenen br tüketm malı olarak da görülmektedr. Eğtmn tüketm malı olması le lgl yönü, gözlemlemedek güçlükler nedenyle genellkle ele alınmamıştır (Tansel, 200: ). Eğtmn ktsad gelşme ve gelşmşlk düzeyn yükselttğ görüşünün günümüzde kabul görmesyle brlkte, ktsat lteratüründe bu konuyla lgl yapılan çalışmalar artmıştır. Yapılan çalışmaların çoğunda kadın ve erkek arasındak eğtm farklılığının, ekonomk ve sosyal sonuçları ele alınmış ve bu çalışmalarda cnsyetler arasındak eğtm getrsnn farklı olduğu görülmüştür. Eğtm göstergeler, kadın ve erkekler arasında eşt dağılmamakta ve ülkelern gelşmşlk düzeyne, yaş ve gelr gruplarına göre farklılık göstermektedr. Çalışmalarda cnsyete göre eğtm düzey karşılaştırıldığında, 5 yaş ve üzer kadınların ortalama eğtm süres, 960 yılında 4 yıl ken 980 yılında 5 yıla ve 2000 yılında 6 yıla yükseldğ görülmüştür. Aynı sürelerde se erkeklerde eğtm düzeynn, sırasıyla 5, 6 ve 7 yıla Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes, Ekonometr Bölümü. 2 Doç. Dr., Dokuz Eylül Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes, Ekonometr Bölümü. 3 Araş. Gör., Dokuz Eylül Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes, Ekonometr Bölümü. 4 Prof. Dr., Dokuz Eylül Ünverstes, İktsad ve İdar Blmler Fakültes, Ekonometr Bölümü.

2 yükseldğ saptanmıştır. Gelşmşlk düzeyne göre ortalama eğtm yılına bakıldığında, gelşmekte olan ülkelern en düşük ortalamaya sahp olduğu görülmüştür. Gelşmekte olan ülkelerdek kadın ve erkeklern ortalama eğtm süreler, 960 yılında sırasıyla ve 2 yıl ken, 980 yılında 2 ve 4, 2000 yılında se 4 ve 6 yıl olmuştur. Gelşmş ülkelerde ve geçş ekonomlernde se, kadın ve erkeklern ortalama eğtm süreler 960 yılında yaklaşık 6 yıl ken, 980 yılında yaklaşık olarak 8 yıla ve 2000 yılında yaklaşık 0 yıla çıktığı saptanmıştır. (Yumuşak,İ.G, 2005;4). Ayrıca eğtmn ekonomk büyümeye olan katkısı ABD de de amprk olarak kanıtlanmıştır. Yapılan br çalışmada yılları arasında ABD de kş başına düşen mll gelr artışının % 25 nn okuma süresndek artış nedenyle olduğu açıklanmıştır ( Türkye de de yapılan araştırmalarda zorunlu eğtm süresnn 5 yıldan 8 yıla çıkarılarak eğtm düzeynn artması sağlanmış, böylece eğtmn ekonomk büyümeye olan katkısının arttığı saptanmıştır. 960 dan günümüze doğru okullaşma oranında öneml gelşmeler olmuştur ve 960 da %75 olan lkokulu btrme oranı 993 de hem erkeklerde hem de kadınlarda %00 e ulaşmıştır (Tansel, 998;2). Ekonomk büyümey br çok faktörün etkledğ kesndr. Ancak, elde edlen sonuçlar göz önüne alındığında, eğtme yapılan yatırım arttıkça, ekonomk büyümenn de gerçekleştğ görülmektedr. 2. TEMEL İNSAN SERMAYESİ MODELİ 960 lardan başlayarak, kşsel gelr dağılımı ve onun belrleycler ktsat lteratüründe öneml br yere sahp olmuştur. İnsanın klask anlamda fzk sermaye gb br sermaye olduğu görüşü, daha çok teknolojk gelşmelern etksyle II. Dünya Savaşı sonrası kurumsal br bütünlük kazanmış ve nsan sermayes kuramının oluşumundak çalışmalar hız kazanmıştır (Tunç, 997:28). Yapılan lk çalışmalarda kşsel gelr dağılımında nsan sermayes yaklaşımını kullanmışlardır. Bu çalışmalarda gelr farklılıklarını belrleyen etmenler nsan sermayes model olarak adlandırılan ve Becker (964;965), Chswck (97) ve Mncer (974) tarafından ktsat lteratüründe tartışılan br teor tarafından analz edlmştr. İnsan sermayes beşer sermaye kavramı le fade edlmştr. İnsan sermayes kavramı nsanların, eğtm, ş deneym ve dğer etknlkler aracılığıyla kendlerne yatırım yapmaları ve böylece yaşam boyu kazançlarını artırarak gelecektek gelrlern yükseltme gerçeğne dayanmaktadır (Becker and Chswck, 966, Mncer, 974). Konuyla lgl çalışanlar breylern eğtm sevyelernn nsan sermayes modellernn en öneml açıklayıcı değşken olduğunu belrtmşlerdr. 2

3 İnsan sermayesnde en öneml çalışma ve ktsat teorsne sstematk olarak katılımı, 960 ların başından tbaren Mncer(958;974), Lews(96), Denson(962), Schultz (96;963), Becker(964;965), ve Chswck(97) n çalışmalarıyla gerçekleşmştr. Schultz (96) ve Grlches(964;970) eğtmn nsan sermayes yatırımlarında, üretm analznde ve ekonomk büyüme analznde öneml br değşken olarak analzlerde kullanılableceğn belrtmşlerdr (Dayıoğlu,995:3-6). Eğtm düzeynn yükseltlmes gelecektek kazancın artmasına fayda sağlaması, doğrudan malyet gerektrmes ve şgücüne grştek geckmeden dolayı fırsat malyet kaybı sonuçlarını doğurmaktadır. Breyler eğtmn gelecekte sağlayacağı doğrudan ve fırsat malyetlern karşılaştırarak, eğtm düzeynn yükselmesnn getrsnn ödünç alınan geçerl malyet geçtğ sürece eğtme yatırım yapma kararına devam ederler. Ayrıca hanehalkı fayda-malyet modellerne göre, hanehalkı breyler ve üretm fonksyonları çn gelr ve boş zaman kısıtları altında çocuk sayıları, çocukların kaltes, tüketmler ve hanehalkı üyelernn boş zamanlarının fonksyonu olarak aleler faydayı maksmze etmeye çalışırlar. Çocukların eğtm taleb hanehalkının ücretlernn, grdlernn, pyasa fyatlarının, gelrlernn ve çocuk sayısı le hanehalkı ve bölgesel şgücü pyasalarının karakterstklernn br fonksyonu olarak gösterleblr. Alelern erkek ve kız çocukları çn farklı terchlernn olduğu varsayılmasından dolayı cnsyete göre, özel eğtm talep fonksyonları söz konusu olmaktadır. Eğer toplumun ya da alelern kız çocuklarından kazanç beklentler yoksa bu durumda aleler kız çocuklarının eğtm çn yatırım yapmayacaklardır. Bununla brlkte eğer şgücü pyasasında eğtml erkeklern getrler kadınlara göre daha yüksekse, alede kız çocuklarından zyade erkek çocukları çn eğtm yatırımı kararlarına devam edlecektr. Gelşmekte olan ülkelerde erkeklerden çok kadınlara eğtm yatırımlarının yapılması, getrler daha da arttırmaktadır (Tansel, 998;3-5) Eğer eğtm normal br mal se, yüksek br gelr ve yüksek br refah düzey demektr. Düşük gelrl hanehalkları çn eğtm bu durumda lüks olablr. Eğer eğtm sürdürmek y br yatırımsa, okula devam etme le gelr düzey arasında poztf lşk olacaktır. Çünkü yüksek gelrl aleler okulda geçen sürey daha y fnanse edebleceklerdr (Tansel, 998;3-5). Bu çalışmanın amacı da cnsyet faktörü le brlkte anne ve babanın eğtm düzeyler, meslek durumlarının, kşlern eğtmlern sürdürmede etkl olup olmadığını ortaya koymaya çalışmaktır. 3. SIRALI PROBİT MODEL Sıralı probt ve logt modeller, oldukça genş br kullanım alanına sahp modellerdr. Sıralı probt model, bnomal probt modeldek gb aynı yolla görünmeyen(latent) br regresyon denklem üzerne kurulur. 3

4 Sıralı probt modelde rekabetç pyasa sstemne göre her br adayın hang gruba grdğn ölçen br Z ndeksnn olduğu düşünülürse Z * ve Z ** gb kesme noktalarına göre gözlenen bağımlı değşken aşağıdak gb yazılablr ; y 3, = 2,, Z Z Z Z Z Z Z burada, Z = β 0 + βx dr. Bu sıralı probt örneğnde, gözlenen ve gözlenmeyen bağımlı değşken arasındak lşky açıklayan Z * ve Z ** gb kesme noktaları(cutoff) sözkonusu olur. Sıralı probt model çn bağımlı değşkenn olasılıkları aşağıdak gb yazılablr ; y = 0 olan br gözlem elde etme olasılığı: P(y = 0) = P y k = β + β 0 x = + ε µ 0 = P ε µ k 0 β0 βx = k 0 0 x = µ β β = f ( ε)dε. Burada, f(ε) ; standart normal yoğunluk fonksyonudur. y = olan br gözlem elde etme olasılığı : P(y = ) = P µ 0 y = β0 + βx = k + ε µ k k 0 x = P µ β0 βx ε µ β0 β = = µ β β x k 0 = = f ( ε)dε k µ β β x 0 0 = 4

5 Dğer gözlenen y değerlern elde etme olasılıkları benzer şeklde bulunablr. µ 0 = 0 ve k β0 βx yerne -β x yerleştrlrse sıralı probt modeln olasılıklarının genel gösterm = tekrar şöyle yazılablr(greene, 993) : P(y = 0) = Φ ( β x) P(y = ) = Φ ( µ β x) Φ( β x) P(y = 2) = Φ ( µ 2 β x) Φ ( µ β x). P(y = J) = - Φ( µ J β x) Tüm olasılıkların poztf olması çn, 0 µ µ 2... µ J eştszlğnn sağlanması gerekr. = kategors değşkenn mnmum değern, = 2 br sonrak sıralı değer,.=j, j sıralı değer gb tanımlanır (Stata Reference G-O, 997 s.599). Olasılıklar üzerne x açıklayıcı değşkenlern marjnal etkler, katsayılara eşt değldr. Örneğn, üç kategor olduğunda blnmeyen br eşk parametres(µ) vardır. Üç olasılık şöyledr; P(y = 0) = - Φ(β x) P(y = ) = Φ( µ - β x) - Φ( - β x) P(y = 2) = - Φ( µ - β x) Bu üç olasılık çn açıklayıcı değşkenlerdek değşmelern marjnal etkler aşağıdak gbdr; P(y = 0) = φ( β x) β x P(y = ) = [ φ( β x) φ( µ β x) ]β x P(y = 2) = φ( µ β x) β. x Şekl de marjnal etkler gösterlmektedr. 5

6 Şekl. Öngörülen Olasılıklar Üzerne x dek Değşmelern Etkler y ve y * nn olasılık dağılımları kesksz eğrde gösterlmektedr. β ve µ sabt ken x dek br artış, keskl çzg le gösterlen dağılımın sağa doğru braz kaymasına eşdeğerdr. P(y = J) dek değşmenn β parametresnn şaret le aynı olması gerekmektedr. β poztf se kayma sağa doğrudur. Dolayısıyla katsayıların açıklamasını yaparken katsayıların şaretne dkkat etmeldr( Akın, Devec, Üçdoğruk; 2000). 4. VERİLER VE İZLENEN YÖNTEM 2002 yılı hanehalkı bütçe anketnden yola çıkılarak yapılan bu çalışmada Türkye genel çn eğtmn sürdürüleblrlğne at sıralı probt tahmnler yapılmıştır. Bunun çn elde edlen k genel model bulunmaktadır. Bunlardan lk 4 ve 9, kncs 9 ve 20 yaş arasındak breylere at modellerdr. Modellerde bağımlı değşkenn elde edlmes çn hanelerde sözkonusu yaş aralıklarında bulunan breylern eğtm durumları alınmıştır. Buna göre 4 ve 9 yaş arasındak tahslsz breyler çn 0, okur yazar olup lkokul veya lköğretmden mezun olmayan breylere, lkokul mezunu olanlara 2 ve lkokul ve ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunlara 3 değerler verlmştr. 9 ve 20 yaş arasındak tahslsz breylere 0, okur yazar olup lkokul veya lköğretmden mezun olmayanlara, lkokul mezunu olanlara 2, ortaokul/lköğretm mezunlarına 3 ve son olarak lse mezunu ve daha üstü mezunlar çn 4 kategorler kullanılmıştır. Burada sıralı probt model, lköğretm ve lsedek eğtm sürdürme çn kullanılmıştır. Söz konusu genel modellern yanında ayrıca her br model çn ayrı ayrı erkek ve kızlar çn bu yaş gruplarındak modeller elde edlmştr. Eğtmn sürdürüleblrlğne at fonksyonlarda kullanılan bağımsız değşkenler se aşağıda verlmştr: Cnsyet Erkek Kadın Yaş 6

7 Eğtm Süres 0 Okuryazar değl 2 Okuryazar olup okul btrmemş 5 İlkokul 8 Orta ve ortadeng meslek Lse ve lsedeng meslek 5,7,2 Ünverste ve üstü Meslek Grupları Kanun yapıcılar, üst düzey yönetcler ve müdürler Profesyonel meslek sahpler Yardımcı profesyonel meslek sahpler Büro ve müşter hzmetlernde çalışan elemanlar Hzmet ve satış elemanları Ntelkl tarım, hayvancılık, avcılık ve su ürünlernde çalışanlar Sanatkarlar ve lgl şlerde çalışanlar Tess ve makne operatörler ve montajcılar Ntelk gerektrmeyen şlerde çalışanlar Sokağın Türü Soru sorulmamış 5 Gelşmş sokak Az gelşmş sokak Gelşmemş sokak Sosyal Güvenlk Emekl Sandığı SSK Bağkur Özel sandık (Banka) Kayıtlı değl Annenn Okuma Durumu Anne okuryazar Anne okuryazar değl 5 Sokağın gelşmşlk durumu sorusu sadece nüfusu 2000 ve daha fazla olan yerlerde (kentsel yerler) oturan hanehalklarında mevcuttur. 7

8 Annenn Çalışma Durumu Anne çalışıyor Anne çalışmıyor 5. TANIMLAYICI İSTATİSTİKLER Yapılan analzlerde Türkye genelnde 9600 hanede gözlemden, 4-20 yaş arasındak breylern, eğtm, yaş, meslek, meden durum ve alesne at sektörel blgler kullanılmıştır. Çalışmada toplam kazanç, hanelern toplam aylık ve yıllık kazançları olarak tanımlanmıştır. Çalışmada 4-9 ve 9-20 yaşları arası olmak üzere k grup oluşturulmuştur. Tablo -a ve Tablo -b de sırasıyla 4-9 ve 9-20 yaş arasındak breylern eğtm düzeylerne at dağılımlar verlmştr. Tablo -a da özellkle göze çarpan son gruptak ortaokul/lköğretm mezunu ve daha üstü olan erkeklern yüzde oranlarının kızların yüzde oranlarına göre daha fazla olduğudur. Tablo -b de de buna benzer br sonuç elde edlmştr. Buna göre lse mezunu ve daha üstü eğtmde olan erkeklern yüzdes %56.35 ken, kızların %47.6 kadardır. Tablo 2 ve Tablo 3, 4-9 ve 9-20 yaşları çn genel, erkek ve kızlara at kşsel, ale ve sosyo-ekonomk özellklern ortalama ve standart sapmalarını vermektedr. Türkye genelnde 4-9 yaş grubunda erkek ve kızların kşsel özellkler (Tablo 2) ncelendğnde yaş ortalamasının 6 olduğu görülmektedr. Breylern anne ve babalarının eğtmler karşılaştırıldığında babaların annelere göre daha eğtml olduğu söyleneblr. Ayrıca bu hanelerde çocuk sayılarıyla okuyan çocuk sayıları karşılaştırıldığında, hanelerdek çocuk sayısının okuyan çocuk sayısının yaklaşık k katı olduğu görülmektedr. İk gruptak çocukların annelernn okuma durumları karşılaştırıldığında(tablo 2 ve Tablo 3) 4-9 yaşları arasındak çocukların annelernn daha fazla okudukları söyleneblr. Bununla brlkte 9-20 yaşları arasındak kız çocuklarının annelernn eğtmlernn, 4-9 yaşları arasıdak kız çocuklarının annelernn eğtmlernden daha az olduğu görülmektedr. Ayrıca 4-9 yaş grubunda okuyan çocuk sayısı 9-20 yaş grubundaknden daha fazladır. Bunun neden de zorunlu eğtmn 5 yıldan 8 yıla çıkmasından kaynaklanmaktadır. 6. UYGULAMA 2002 yılı hanehalkı bütçe anketnden yola çıkılarak yapılan bu çalışmada Türkye genel çn eğtmn sürdürüleblrlğne at sıralı probt tahmnler yapılmıştır. Bunun çn elde edlen k genel model bulunmaktadır. Bunlardan lk 4 ve 9 yaş arasındak, kncs se 9 ve 20 yaş arasındak breylere at modellerdr. Modellerde bağımlı değşkenn elde edlmes çn hanelerde söz konusu yaş aralıklarında bulunan breylern eğtm durumları alınmıştır. Buna göre 4 ve 9 yaş arasındak tahslsz breyler çn 0, okur yazar olup lkokul veya lköğretmden mezun olmayan breylere, lkokul mezunu olanlara 2 ve ortaokul/lköğretm 8

9 mezunları le daha üstü mezunlara 3 kategorler kullanılmıştır. 9 ve 20 yaş arasında tahslsz breyler çn 0, okur yazar olup lkokul veya lköğretmden mezun olmayanlar, lkokul mezunu olanlar 2, ortaokul/lköğretm mezunları 3 ve son olarak lse mezunu ve daha üstü mezunlar çn 4 kategorler kullanılmıştır. Burada sıralı probt model, lköğretm ve lsedek eğtm sürdürme çn kullanılmıştır. Söz konusu modellern yanında ayrıca her br model çn ayrı ayrı erkek ve kızlar çn bu yaş gruplarındak modeller elde edlmştr. Eğtmn sürdürüleblrlğne at fonksyonlarda kullanılan bağımsız değşkenler cnsyet, yaş, babanın ve annenn yaşı, babanın ve annenn eğtm veya annenn okuma durumu, hanedek çocuk sayısı le okuyan çocuk sayısı, yıllık gelr veya aylık gelr le hanenn aylık toplam harcaması, hanenn oturduğu sokak özellğ, annenn çalışma durumu, babanın sgorta durumu ve babanın meslek durumlarıdır. Burada yaş, babanın yaşı, annenn yaşı, annenn eğtm, hanedek çocuk sayısı le okuyan çocuk sayısı ve yıllık gelr veya aylık gelr le hanenn aylık toplam harcaması değşkenler sürekl değşkenler olarak modele alınırken, babanın eğtm bazı modellerde sürekl bazı modellerde kukla değşken, dğer tüm bağımsız değşkenler se yne kukla değşkenler olarak modele dahl edlmştr. Katsayı yorumlarında üç yöntem kullanılmıştır: ) y ye göre standartlaştırılmış katsayılar üzernden (partal change ) ) tahmn edlen olasılıklara göre kısm değşme (margnal effect) ) kukla değşkenler çn keskl değşme (dscrete change). şeklndedr. 4-9 yaş arasındak kız ve erkeklern eğtmlernn sürdüreblrlkler le lgl genel model şu şeklde yorumlanablr: Tablo 4 de y ye göre standartlaştırılmış katsayılara bakıldığında; breyn yaşındak artış eğtmn sürdürüleblrlğn standart sapma artırırken, babanın ve annenn yaşı da yne eğtm düzeyn poztf yönde (sırasıyla ve standart sapma) arttırmaktadır. Hanede bulunan çocuk sayısı eğtm düzeyn düşürürken, okuyan çocuk sayısını arttırmaktadır. Erkeklern kızlara göre (0.500 standart sapma) daha fazla eğtmlern sürdürdükler anlaşılmaktadır. Babanın eğtm durumu ncelendğnde eğtm düzey arttıkça, breylern eğtmlerne devam ettkler görülmektedr. Babanın sgortalı olma durumuna bakıldığında babası SSK, Bağkur ve Emekl Sandığına bağlı olanların, babası özel sandık ve dğer olanlara göre (sırasıyla , 0.92 ve standart sapma) daha fazla eğtmlern sürdürdüğü görülmektedr. Babanın meslek sahb olması, breyn eğtmne devam ettrmesnde öneml br faktördür. Buradan çıkan poltk yorum, şgücü pyasasında eğtml erkeklern getrler kadınlara göre daha yüksek olduğundan, alede kız çocuklarından zyade erkek çocukları çn eğtm yatırımı kararlarını almaktadırlar. 9

10 9-20 yaş arasındak breylerde se (Tablo 5) hanedek çocuk sayısı eğtm düzeyn standart sapma düşürürken, okuyan çocuk sayısının artması eğtmn sürdürüleblrlğn standart sapma arttırmaktadır. Hanenn aylık gelrnn artması da breylern eğtmlern sürdürmede arttırıcı br etk yaratmaktadır yaş arasındak erkekler kızlara göre (0.230 standart sapma) daha fazla eğtmlern sürdürmektedrler. Babanın eğtm durumuna bakıldığında dğer değşkenler sabtken babası ortaokul, lse ve ünverste ve üstü mezun olanlar, babası lkokul mezunu olanlara göre sırasıyla , ve.2553 standart sapma daha fazla eğtmlerne devam ettkler görülmektedr. Hanenn bulunduğu sokak özellğnde gelşmş sokakta oturanlar ve az gelşmş sokakta oturanlar gelşmemş sokakta oturanlara göre sırasıyla ve standart sapma daha fazla eğtmlern sürdüreblmektedr. Babanın ntelkl br mesleğnn olmasının eğtme devamda olumlu katkı yaptığı görülmektedr. 4-9 yaş arasındak erkek ve kızların eğtmlernn sürdüreblrlğne at sıralı probt tahmn sonuçlarına gelnce (Tablo 6) hem erkek ve hem de kızlar çn kurulan modellern her ksnde de yaşın eğtm arttırıcı, buna karşın hanedek çocuk sayısının artmasının eğtm azaltıcı br etks görülmektedr. Okur-yazar olmayan anneler le okur-yazar olan ve herhang br eğtm düzeynden mezun olan anneler sınıflandırıldığında annenn okumuş olmasının okur-yazar olmayan annelere göre hem kızlar ve hem de erkekler çn kurulan modellerde eğtmn sürdüreblrlğnde arttırıcı br etks vardır. Babanın eğtm le lgl olarak da k model çn benzer sonuçlar yakalanmıştır. Özellkle lse ve üstünde eğtml olan babaların, breylern eğtmlern arttırmada öneml br rol oynadığı görülmektedr. Her k grup çn meslek gruplarında se bazı farklılıklar bulunmaktadır. Erkeklerde; babası kanun yapıcı, üst düzey yönetc ve müdür olanlar, yardımcı profesyonel meslek sahb, büro ve müşter hzmetnde çalışanların, babası ntelk gerektrmeyen br şte çalışanlara göre daha fazla eğtmlern sürdürdükler görülmektedr. Babanın ntelkl br mesleğe sahp olması, breylern eğtmn sürdürmesne olumlu br katkı yaptığı görülürken, annenn çalışma durumu da breylern eğtmnde öneml br faktör olarak kendn göstermektedr. Annenn mesleğnn bulunduğu modeller anlamlı sonuçlar vermedğnden bu değşken çıkartılmış, onun yerne annenn çalışma durumu konulmuş, fakat, bu değşken de sadece söz konusu modelde statstksel olarak anlamlı sonuçlar vermştr yaş arasındak erkek ve kız breylern eğtmlernn devamına at sıralı probt tahmn sonuçlarında gelnce (Tablo 7) hem erkek ve hem de kızlar çn kurulan modellern her ksnde de annenn eğtmnn yne çocuğun eğtm üzernde arttırıcı br etks olmaktadır. Babanın eğtm erkekler le lgl modelde sürekl br değşken olup, anlamlı sonuç vermş ve 0

11 erkeklern eğtmlern sürdürmede arttırıcı br etks olduğu gözlenmştr. Annenn eğtmnn se hem kız hem de erkeklerde öneml br gösterge olduğu ortaya çıkmıştır. Çocuk sayısının artması se her k grup çn eğtm sürdürmede negatf br etkye sahptr. Gelşmş sokakta haneler bulunan kızlar ve erkekler gelşmemş sokakta oturanlara göre daha fazla eğtmlern sürdüreblmektedrler. Bunların dışında kızlar le lgl olarak kurulan modelde aylık toplam harcamalar le babanın meslek grubunda babası hzmet ve satış elemanı, ntelkl tarım, hayvancılık, avcılık ve su ürünlernde çalışanlar ve sanatkarlar le lgl şlerde çalışanlar anlamlı sonuçlar vermştr. Aylık harcamanın artması, hanenn gelr düzeynn yüksek olduğunu gösterdğnden haneler çocuklarına yönelk eğtm harcamalarını da kolaylıkla yapablecek ve okutmaya devam edebleceklerdr. Sürekl bağımsız değşkenler le kukla bağımsız değşkenlern olduğu Tablo 4 den, sıralı probt modelden tahmn edlen katsayı tahmnler le bağımsız değşkenlern ortalamalarından yararlanarak tahslsz breyler, okur yazar olup lkokul veya lköğretmden mezun olmayan breyler, lkokul mezunu olanlar ve ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunları olasılıklarına xj dek br değşmenn marjnal etks bulunablr. Bu çalışmada özellkle breylern eğtmlerne devamları ncelendğnden son grubun marjnal etkler yorumlanmıştır. Buna göre Tablo 8 ncelendğnde 4-9 yaş arasındak kız ve erkeklern eğtmlernn sürdüreblrlğ çn tahmnlenmş olasılıklardak değşmler görülmektedr. Buna göre breylern yaşlarındak br değşmenn ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunları grubununun eğtm sürdüreblme olasılığına marjnal etks 0.30 dr. Yan yaş arttıkça eğtm sürdüreblme olasılığı %3.0 artmaktadır. Aynı şeklde babanın ve annenn yaşlarındak artış da benzer br etky vermekte ve sözkonusu grupta eğtm sürdüreblme olasılığına marjnal etks sırasıyla ve olmaktadır. Çocuk sayısının son gruptak marjnal etks , okuyan çocuk sayısının se dr. Ancak Scott'un (997) da belrttğ gb modelde kukla bağımsız değşkenlern olması bazen yanlış sonuçlar vereblr (Scott, 997, 35). Yan bağımsız değşkenler çnde kukla değşkenler varsa o zaman marjnal etkler kullanarak yorum yapmak yanıltıcıdır. Bu durumda keskl değşm ölçümünü kullanmak daha aydınlatıcı olablr (Long, 997, 35). Buna göre dğer değşkenlern ortalamaları sabtken ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunları olan erkeklern kızlara göre eğtmn sürdüreblme olasılığı artmaktadır. Babası okuryazar olmayanlar ve okur-yazar olup dplomasız olanların lkokul mezunlarına göre eğtm sürdüreblme olasılığı sırasıyla ve azalırken;ortaokul mezunu, lse mezunu ve ünverste le daha üstü mezunlarının eğtm sürdüreblme olasılıkları se artmaktadır. Annes

12 okur-yazar olanların olmayanlara göre ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunlarında eğtm sürdüreblme olasılığı artmaktadır. Babanın sgortalı olma durumunda se ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunlarının eğtm sürdüreblme olasılığı ssk lı, bağkur lu ve emekl sandığına bağlı olanların, özel ve dğer sgortalılara göre sırasıyla , ve artmaktadır. Babanın meslek durumuna bakıldığında ortaokul/lköğretm mezunları le daha üstü mezunlarında eğtm sürdüreblme olasılığı, babası yardımcı profesyonel meslek sahb, büro ve müşter hzmetnde çalışan eleman olan ve sanatkarlar le lgl şlerde çalışan kşlern, babası ntelk gerektrmeyen br şte çalışanlara göre sırasıyla , ve artmaktadır yaş arasındakler çn elde edlen tahmnlenmş olasılıklardak değşmler se Tablo 9 da görülmektedr. Bu tabloda tahslsz breyler, okur yazar olup lkokul veya lköğretmden mezun olmayan breyler, lkokul mezunu olanlar, ortaokul/lköğretm mezunları le lse mezunu ve daha üstü olanlar bulunmaktadır. Yorumlar da yne son grup olan lse mezunu ve daha üstü olanlara göre yapılmıştır. Böylece dğer değşkenlern ortalamaları sabtken lse mezunu ve daha üstü eğtmde olan erkeklern kızlara göre eğtmn sürdüreblme olasılığı 0.40 daha artmaktadır. Babası ortaokul mezunu, lse mezunu ve ünverste le daha üstü mezunlarının eğtm sürdüreblme olasılıkları se lkokul mezunlarına göre sırasıyla 0.283, ve artmaktadır. Hanenn bulunduğu sokak durumuna bakıldığında lse mezunu ve daha üstü olanların eğtmn sürdüreblme olasılığı gelşmş sokakta ve az gelşmş sokakta olanların gelşmemş sokakta bulunanlara göre sırasıyla ve artmaktadır. Babanın meslek durumunda lse mezunu ve daha üstü eğtm sürdüreblme olasılığı, babası büro ve müşter hzmetnde çalışan, hzmet ve satış elemanları olan ve sanatkarlar le lgl şlerde çalışan kşlern, babası ntelk gerektrmeyen br şte çalışanlara göre sırasıyla , 0.4 ve artmaktadır. 7. GENEL DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Bu çalışmada Türkye genelnde 4-9 ve 9-20 yaş arasındak kız ve erkeklern eğtmlernn sürdüreblrlklernde etkl olan faktörler sıralı probt modelle ncelenmştr. Ayrıca bu yaş aralıklarındak erkek ve kızlardak eğtmn sürdürüleblrlğndek temel farklılıklara da dkkat çeklmek stenmştr. Türkye de özellkle kentsel-kırsal ayrımında bu farklılıkların gözlenmesne rağmen, çalışmamızda yerleşm yer anlamlı sonuçlar vermedğnden, bu değşken modellere dahl edlememştr. Açıkça görülen, erkeklern kızlara göre daha fazla eğtm aldıklarıdır. Bunun yanında babanın eğtm düzey yükseldkçe her k yaş grubunda da breylern eğtmlern sürdüreblmeler artmaktadır. Hanedek çocuk sayısının artması eğtm üzernde negatf, okuyan çocuk 2

13 sayısının artması poztf br etk oluşturmaktadır. Yne her k yaş grubuna bakıldığında babanın mesleğ farklı sonuçlar vermektedr. Fakat genelde babanın ntelkl br mesleğnn olması, hem 4-9 hem de 9-20 yaş gruplarında, breylern eğtmlern sürdüreblmelernde öneml rol oynamaktadır. 4-9 ve 9-20 yaş arasında erkek ve kızlar çn genel olarak ortaya çıkan sonuçlar değerlendrlrse, hanenn gelrnn, anne ve babanın eğtm düzeynn ve hanede okuyan çocuk sayısının artmasının eğtm sürdüreblmede öneml br rol oynadığı görülmektedr. Bu da beklentler sağlamaktadır. Gelşmş sokakta oturan hanelern çocuklarını daha çok okula gönderdkler anlaşılmaktadır. Bu da tamamen gelr düzeyyle lgldr. Babanın herhang br mesleğnn olması ntelksz mesleğe göre breyn eğtmn sürdürmesnde öneml rol oynamaktadır. Sonuçta, dğer çalışmalarda olduğu gb alelern kız çocukları çn, erkek çocuklarına nazaran eğtmlerne daha az yatırım yaptıkları bu çalışmada da açıkça görülmüştür. İşgücü pyasasında eğtml erkeklern getrler kadınlara göre daha yüksek çıkmış ve alede kız çocuklarından zyade erkek çocukları çn eğtmlerne devam kararı verdkler görülmüştür. Bu demektr k hala toplumun ya da alelern kız çocuklarından kazanç beklentlernn olmadığıdır. Oysa kız ya da erkek çn eğtm, br yatırım malı olup yüksek br gelr ve yüksek br refah düzey demektr. Dleğmz, eğtmn sürdürüleblrlğnde kız ya da erkek olduğuna bakmaksızın eğtm düzeynn artması ve gelşmşlk düzeymzn yükselmes çn sıkı poltkaların uygulanmasıdır. KAYNAKÇA Akın, F., Devec, İ., & Üçdoğruk, Ş., İstanbul İl Hanehalkı Tüketm Harcamalarının Sıralı Probt Olasılık Modelleryle İncelenmes, T.C DİE Araştırma Sempozyumu, Kasım Becker, G. (964).Human Captal A Theoretcal and Emprcal Analyss, wth Specal Reference to Educaton, Publshed by Natonal Bureau of Economc Research, New York. Becker, G., A Theory of The Allocaton of Tme, The Economc Journal, Vol:LXXX, No:200, , September, 965. Dayıoğlu, M. (995). Earnngs Inequalty Between Genders n Turkey, Yayınlanmamış Doktora Tez, ODTÜ, Sosyal Blmler Ensttüsü, Ankara. Greene W. H.; Econometrc Analyss, Macmllan Publshng Company, New York, 993. Long,J.S., (997). Reggesson Models for Categorcal and Lmted Dependent Varables. Thousand Oaks, CA: Sage Publcaton. Mncer, J. (958). Investment In Human Captal And Personal Income Dstrbuton, The Journal of Poltcal Economy, Vol LXVI, No:4, August 958. Mncer, J. (974). Schoolng, Experence, and Earnngs, Natonal Bureau of Economc Research, New York. 3

14 Pndyck R. S.-Rubnfeld D. L.; Econometrc Models and Economc Forecasts, McGraw Hll Book Company, Thrd Edton, New York, 99. Stata Reference G-O, 997 s.599. Scott Long, Regresson Models for Categorcal and Lmted Dependent Varables, Sage Publcatons, Advanced Quanttatve Tecnques n the Socal Scences Seres, V.7, USA, 997 Tansel, A., (998) Determnants of Schoolng Attanment of Boys and Grls n Turkey, Center Dscusson Paper No:789. Tansel, A. (200). İktsad Kalkınma ve Kadınların İşgücüne Katılımı: Türkye den Zaman- Sers Kanıtları ve İllere Göre Yatay Kest Kestrmler, ERC Workng Paper Seres, 200. Tunç, M. (997). Kalkınmada İnsan Sermayes Yaklaşımları ve Türkye de İnsan Sermayes Boyutunun Analz, Yayınlanmamış Doktora Tez, DEÜ, Sosyal Blmler Ensttüsü, İzmr. Yumuşak,G.,İ.,(2005), Kadının Eğtmnn Ekonomk Analz, Eğtm, Haberleşme ve Tcar Serbestlğn Ekonomk Büyümeye Katkısı, TC. Başbakanlık Dış Tcaret Müsteşarlığı. Tablo -a Eğtm Değşken çn Tüm Sınıflara At Yüzdeler (4-9 yaş arasındakler çn) Genel Model İçn Sınıflar * Yüzde Değerler (%) Yaş Arasındak Erkekler İçn Yüzde Değerler (%) Kızlar İçn Yüzde Değerler (%) * 0:Tahslsz : Okur-yazar 2: İlkokul mezunu 3: Ortaokul/İlköğretm mezunu ve daha üstü Tablo -b Eğtm Değşken çn Tüm Sınıflara At Yüzdeler (9-20 yaş arasındakler çn) Genel Model İçn Sınıflar * Yüzde Değerler (%) Erkekler İçn Yüzde Değerler (%) Kızlar İçn Yüzde Değerler (%) *0:Tahslsz : Okur-yazar 2: İlkokul mezunu 3: Ortaokul/İlköğretm mezunu 4: Lse mezunu ve daha üstü 4

15 Tablo Yaş Tanımlayıcı İstatstkler Değşkenler Genel Erkek Çocuk Kız Çocuk Çocuğun Yaşı 6.38 (.646)* 6.42 (.653) 6.34 (.639) Babanın Yaşı (3.78) (3.02) (4.5) Annenn Yaşı 4.93 (7.32) (2.463) (0.249) Annenn Eğtm (.853) 2.73 (.899) 2.67 (.796) Aledek Çocuk Sayısı (.779) (.8) (.748) Aledek Okuyan Çocuk Sayısı.685 (.208).68 (.85).695 (.23) Alenn Toplam Aylık Gelr 5.23E+0 5.6E E+8 (6.9E+0) (5.2E+8) (6.74E+8) Alenn Toplam Logartmk Aylık Gelr 9.77 (0.853) 9.79 (0.809) 9.75 (0.896) Alenn Toplam Yıllık Gelr 5.70E+9 5.6E E+9 (6.9E+9) (5.79E+9) (7.9E+9) Alenn Toplam Logartmk Yıllık Gelr 22.0 (0.979) 22.3 (0.98) (.037) Alenn Toplam Tüketm Harcaması 6.42E E E+8 (6.57E+8) (7.89E+8) (4.85E+8) Alenn Toplam Logartmk Tüketm Harcaması (0.589) 20.0 (0.58) (0.598) Aledek Toplam Erkek Çocuk (0.499) Aledek Toplam Kız Çocuk (0.499) Alenn Oturduğu Sokak Özellğ Gelşmş Sokak (0.482) (0.482) (0.48) Az Gelşmş Sokak 0.55 (0.499) 0.52 (0.499) 0.59 (0.499) Gelşmemş Sokak 0.7 (0.322) 0.7 (0.322) 0.6 (0.32) Babanın Eğtm Okur Yazar Değl (0.26) (0.259) (0.264) Dplomasız Okur Yazar (0.234) (0.230) (0.235) İlkokul (0.499) (0.499) (0.500) Ortaokul (0.298) (0.29) 0.04 (0.305) Lse 0.24 (0.330) 0.24 (0.330) 0.24 (0.330) Ünverste ve Üstü Eğtm (0.246) (0.249) (0.243) Babanın Sosyal Güvences Emekl Sandığı 0.28 (0.335) 0.29 (0.335) 0.28 (0.334) SSK 0.26 (0.439) (0.439) (0.440) Bağ-Kur 0.30 (0.336) 0.3 (0.337) 0.29 (0.336) Özel Sandık (Banka) (0.028) 0.00 (0.039) 0 Kayıtlı Değl 0.39 (0.488) (0.490) (0.485) Babanın Mesleğ Kanun Yapıcılar, Üst Düzey yönetcler, Müdürler 0.69 (0.375) 0.69 (0.375) 0.69 (0.375) Profesyonel Meslek Sahpler (0.207) (0.26) (0.97) Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları (0.200) (0.89) (0.20) Büro ve Müşter Hzmetlernde Çalışan Elemanlar (0.209) (0.96) (0.223) Hzmet ve Satış Elemanları (0.282) (0.282) (0.282) Ntelkl tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünler Çalışanları 0.35 (0.342) 0.30 (0.336) 0.40 (0.347) Sanatkarlar ve İlgl İşlerde Çalışanlar (0.40) 0.20 (0.407) 0.92 (0.394) Tess ve makne operatörler ve montajcıları 0.6 (0.320) 0.8 (0.322) 0.4 (0.38) Ntelk Gerektrmeyen İşlerde Çalışanlar 0.56 (0.363) 0.57 (0.364) 0.55 (0.362) Annenn Çalışma Durumu 0.29 (0.43) 0.25 (0.4) (0.47) Annenn Okuma Durumu 0.65 (0.476) (0.473) (0.480) * İlk değer ortalamayı, parantez çndek değer standart sapmayı vermektedr. 5

16 Tablo Yaş Tanımlayıcı İstatstkler Değşkenler Genel Erkek Çocuk Kız Çocuk Çocuğun Yaşı 9.47 (0.499) 9.44 (0.497) 9.50 (0.500) Babanın Yaşı (4.93) (4.53) (5.34) Annenn Yaşı (7.408) (7.280) (7.520) Annenn Eğtm (.772) 2.64 (.88) (.723) Aledek Çocuk Sayısı 3.28 (.778) 3.37 (.88) (.735) Aledek Okuyan Çocuk Sayısı.2 (.24).5 (.42).0 (.07) Alenn Toplam Aylık Gelr 5.7E E8 4.87E+8 (5.60E+8) (6.35E+8) (4.7E+8) Alenn Toplam Logartmk Aylık Gelr 9.77 (0.852) 9.80 (0.889) 9.75 (0.82) Alenn Toplam Yıllık Gelr 5.75E+9 6.E E+9 (6.65E+9) (7.59E+9) (5.53E+9) Alenn Toplam Logartmk Yıllık Gelr (0.899) (0.904) (0.896) Alenn Toplam Tüketm Harcaması 7.03E E E8 (5.65E+8) (6.45E+8) (4.69E+8) Alenn Toplam Logartmk Tüketm Harcaması 20.8 (0.582) 20.2 (0.590) 20.5 (0.572) Aledek Toplam Erkek Çocuk (0.500) Aledek Toplam Kız Çocuk (0.500) Alenn Oturduğu Sokak Özellğ Gelşmş Sokak (0.484) (0.487) (0.48) Az Gelşmş Sokak (0.500) (0.500) 0.52 (0.500) Gelşmemş Sokak 0.7 (0.322) 0.8 (0.323) 0.6 (0.320) Babanın Eğtm Okur Yazar Değl 0.07 (0.257) (0.236) (0.277) Dplomasız Okur Yazar (0.250) (0.254) (0.246) İlkokul 0.52 (0.500) (0.499) (0.500) Ortaokul 0.05 (0.307) (0.295) 0.4 (0.38) Lse 0.04 (0.306) 0.06 (0.308) 0.02 (0.303) Ünverste ve Üstü Eğtm 0.06 (0.239) (0.236) (0.243) Babanın Sosyal Güvences Emekl Sandığı 0.0 (0.33) 0.09 (0.32) 0.2 (0.35) SSK (0.435) (0.432) (0.439) Bağ-Kur 0.3 (0.338) 0.47 (0.355) 0.4 (0.38) Özel Sandık (Banka) 0.00 (0.034) (0.047) 0 Kayıtlı Değl (0.489) (0.489) (0.490) Babanın Mesleğ Kanun Yapıcılar, Üst Düzey yönetcler, Müdürler 0.76 (0.38) 0.9 (0.394) 0.59 (0.366) Profesyonel Meslek Sahpler (0.90) (0.9) (0.90) Yardımcı Profesyonel Meslek Mensupları (0.222) (0.238) (0.203) Büro ve Müşter Hzmetlernde Çalışan Elemanlar (0.84) (0.49) (0.25) Hzmet ve Satış Elemanları (0.274) (0.260) 0.09 (0.288) Ntelkl tarım, Hayvancılık, Avcılık, Ormancılık ve Su Ürünler Çalışanları 0.78 (0.383) 0.66 (0.373) 0.9 (0.393) Sanatkarlar ve İlgl İşlerde Çalışanlar 0.86 (0.389) 0.84 (0.388) 0.88 (0.39) Tess ve makne operatörler ve montajcıları 0.0 (0.34) 0. (0.34) 0.0 (0.33) Ntelk Gerektrmeyen İşlerde Çalışanlar 0.40 (0.348) 0.5 (0.359) 0.29 (0.336) Annenn Çalışma Durumu (0.403) 0.2 (0.409) 0.97 (0.398) Annenn Okuma Durumu (0.482) (0.479) 0.66 (0.486) * İlk değer ortalamayı, parantez çndek değer standart sapmayı vermektedr. 6

17 Tablo Yaş Arasındak Kız ve Erkeklern Eğtmlernn Sürdüreblrlğne At Sıralı Probt Model Tahmn Sonuçları Bağımlı Değşken: Eğtm Durumu (0:Tahslsz : Okur-yazar 2: İlkokul mezunu 3: Ortaokul/İlköğretm mezunu ve daha üstü) Katsayı Std. hata z bstdx bstdy bstdxy SDofx Cnsyet Yaş Babanın Yaşı Annenn Yaşı Babanın Eğtm Durumu Okur-yazar değl Okur-yazar Ortaokul mezunu Lse mezunu Ünverste ve üstü mezunu Annenn okuma durumu Çocuk sayısı Okuyan çocuk sayısı Logartmalı Yıllık Gelr * Babanın sgortalı olma durumu SSK Bağkur Emekl sandığı Babanın Mesleğ Kanun yapıcılar, Üst düzey yönetcler ve müdürler Profesyonel meslek sahpler * Yardımcı profesyonel meslek sahpler Büro ve Müşter hzmetlernde çalışan elemanlar Hzmet ve satış elemanları * Ntelkl tarım, hayvancılık, avcılık ve su ürünlernde çalışanlar * Sanatkarlar ve lgl şlerde çalışanlar Tess ve makne operatörler ve montajcıları * _cut _cut _cut N=3470 * 0.5 de statstk olarak anlamsızdır. Temel Sınıflar: Kız, baba lkokul mezunu, anne okumuş, babanın sosyal güvences özel sandık ve dğerler, baba ntelk gerektrmeyen şte çalışmaktadır. bstdx = x-standartlaştırılmış katsayı bstdy = y- standartlaştırılmış katsayı bstdxy = tamamen standartlaştırılmış katsayı SDofX = X n standart sapmasıdır. 7

18 Tablo Yaş Arasındak Kız ve Erkeklern Eğtmlernn Sürdüreblrlğne At Sıralı Probt Model Tahmn Sonuçları Bağımlı Değşken: Eğtm Durumu Katsayı Std. hata z bstdx bstdy bstdxy SDofx (0:Tahslsz : Okur-yazar 2: İlkokul mezunu 3: Ortaokul/İlköğretm mezunu 4: Lse mezunu ve daha üstü) Cnsyet Babanın Eğtm Durumu Okur-yazar değl * Okur-yazar * Ortaokul mezunu Lse mezunu Ünverste ve üstü mezunu Çocuk sayısı Okuyan çocuk sayısı Hanenn Oturduğu sokak özellğ Gelşmş sokak Az gelşmş sokak Logartmalı Aylık Gelr Babanın Mesleğ Kanun yapıcılar, Üst düzey yönetcler ve müdürler * Profesyonel meslek sahpler *