ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER

Transkript

1 ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ: Mısır, Nil ve Uluslararası Hukuk seyfi kılıç Seyfi Kılıç ORSAM Su Araştırmaları Programı nda danışman olarak çalışmaktadır. Çalışma alanı özellikle Ortadoğu su sorunları üzerinedir. Aynı zamanda uluslararası su hukuku, çevre politikaları ve Kuzey- Güney ilişkileri çalışma alanı içindedir. Seyfi Kılıç Ankara Üniversitesi Sosyal Çevre Bilimleri Anabilim Dalı ndan doktora derecesine, Hacettepe Üniversitesi Hidropolitik Anabilim Dalı ndan Yüksek Lisans derecesine sahiptir. Lisansını Gazi Üniversitesi Uluslararası İlişkiler bölümünde tamamlamıştır. Seyfi Kılıç ın sınıraşan su politikaları ve hukuku üzerine makaleleri ve Merkez-Perifer İlişkileri ve Uluslararası Çevre Politikaları başlıklı bir kitap bölümü bulunmaktadır. Bu çalışma, Mavi Nil nehri üzerinde inşa edilen Büyük Rönesans barajına ilişkin Mısır ile Etiyopya arasındaki uyuşmazlığın uluslararası hukuk boyutunu ele almaktadır. Mısır ile Etiyopya arasında Nil nehrinin ana kaynağı durumundaki Mavi Nil nehrine ilişkin uyuşmazlık farklı bir yöne doğru evrilmektedir. Sorunun kökeni 19.yüzyılın son dönemlerine kadar uzansa da, Etiyopya nın eski adı Milenyum olan barajın inşaatına başlamasıyla yeniden alevlenmiştir. Hidroelektrik enerjisi üretme amacıyla inşa edilen baraj Mısır ile Etiyopya arasındaki gerilime neden olmuştur. Mısır bugüne kadar neredeyse tek taraflı olarak faydalandığı bu sulardan faydalanmalarını, ne uluslararası su hukuku ne de diğer kıyıdaşlar tarafından tanınmayan tarihi kullanım hakkı na dayandırmaya çalışmaktadır. Kolonyal dönemde İngiltere Nil nehri havzasında egemen durumda olan diğer Avrupalı güçlerle nehrin akışını garanti altına alan bir takım andlaşmalar yapmıştır. Ancak havza ülkeleri bağımsızlıklarını kazandıktan sonra bu andlaşmaları tanımadıklarını açıklamışlardır. Mısır son dönemlerde sorunu yargısal ve yargı dışı mekanizmaları kullanarak uluslararası alana taşıma gayreti içindedir. Bu çalışmada, tüm bu mekanizmalar ayrı ayrı ele alınarak, Mısır ın sorunu uluslararası alana taşıma politikası ile Büyük Rönesans barajını engelleyip engelleyemeyeceği ele alınmaktadır.

2 Mısır, Nil ve Uluslararası Hukuk 2 Mısır Etiyopya nın 2011 yılında baraj inşasına başlamasından sonra rahatsızlığını her fırsatta dile getirmiş ve bir darbe ile görevden uzaklaştırılan Mursi döneminde baraj inşasını engellemek için askeri önlemler dahi alabileceğini bir şekilde kamuoyuna açıklamıştır. Etiyopya nın Mavi Nil nehri üzerinde Büyük Rönesans barajını inşa etmeye başlaması ile birlikte Nil nehri havzasında uzun yıllardan bu yana süren Mısır hakimiyetinin sonuna yaklaşıldığı söylenebilir. Mısır gerek İngiliz hakimiyeti altındayken gerek bağımsızlığını kazandıktan sonra Nil nehri sularının hiçbir kesintiye uğramadan Mısır a ulaşması amacı ile havzadaki diğer ülkelerle birçok ikili ve çok taraflı uluslararası düzenleme içine girmiştir. Ancak bu andlaşmalardan hiçbiri tüm havza ülkelerini kapsayıcı olmamıştır. Ayrıca havza ülkeleri kendi adlarına İngiltere nin yaptığı andlaşmaları da bağımsızlıklarından sonra farklı şekillerde de olsa tanımadıklarını açıklamışlardır. Mısır Etiyopya nın 2011 yılında baraj inşasına başlamasından sonra rahatsızlığını her fırsatta dile getirmiş ve bir darbe ile görevden uzaklaştırılan Mursi döneminde baraj inşasını engellemek için askeri önlemler dahi alabileceğini bir şekilde kamuoyuna açıklamıştır. 1 Aradan geçen dönemde ise Mısır, Sudan ve Etiyopya arasında bir dizi görüşmeler gerçekleştirilmiş ancak tüm tarafları tatmin edecek bir sonuca ulaşılamamıştır. Mısır Etiyopya nın inşa ettiği baraj nedeniyle kendine ulaşacak su miktarında ciddi bir azalma meydana geleceğini belirtmektedir. Nil nehri sularının %85 ini oluşturan Mavi Nil nehri üzerindeki Büyük Rönesans barajı elektrik üretme amacıyla inşa edilmekte olup herhangi bir su tüketici faaliyeti kapsamamasına rağmen Mısır iddiasında ısrarlı görünmektedir. Yürütülen müzakerelerde ortaya çıkan pozisyonlara bakıldığında ise Mısır ın gelecekteki kullanımlarını da garanti altına alma isteği açıkça ifade edilmektedir. Büyük Rönesans barajının hidroelektrik üretme amacıyla inşa edildiği göz önüne alındığında, buharlaşma kayıpları haricinde Mısır a ulaşacak suyun miktarında bir azalma olmayacağı bilinmektedir. Ancak barajın dolumu sırasında, geçici olarak aşağı kıyıdaşlara

3 ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ: bırakılacak suyun miktarında bir miktar azalma olacağı da dikkate alınmalıdır. Mısır gerek dolum sırasında oluşacak olan akımdaki azalmayı gerek barajın bitirilmesi ile akımda daimi bir azalma olacağını ve gelecekteki faydalanmalarının tehlikeye düşeceğini ileri sürmektedir. Mısır ın gelecekteki faydalanmalarını ileri sürerek günümüzdeki yukarı kıyıdaş faydalanmalarını engellemeye çalışması uluslararası hukuka uygun görünmemektedir. Mısır ile Etiyopya arasında 2011 yılından bu yana devam eden Mavi Nil nehrine ilişkin sorunda, üç taraflı görüşmelerin (Mısır, Etiyopya ve Sudan) sonuç vermediği gözlemlenmektedir. Tarafların yürüttüğü üçüncü tur görüşmeler de 4 Ocak 2014 tarihinde sonuçlanmış ve kıyıdaş ülkelerin temel sorunlarda anlaşamadıkları ortaya çıkmıştır. 2 Mısır bu aşamadan sonra sorunu uluslararası arenaya taşımaya karar vermiş görünmektedir. Bu amaçla sorunu Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nin gündemine taşıma girişimlerinde bulunacağı Mısırlı bir takım yetkililer tarafından ifade edilmeye başlanmıştır. 3 Gerek sınıraşan sulara ilişkin sorunlarda gerek ülkeler arasında ortaya çıkan diğer sorunlarda soruna diğer ülkeleri de dahil etmek esasen görece zayıf tarafın tercihi olmaktadır. Ancak bu sorunda uzun yıllardan bu yana Mısır ın havzada başat güç olduğu değerlendirilmekteydi. Bu durumda Mısır ın havzada başat güç olma özelliğini kaybettiğini Mısır ın dahi kabul ettiğini ileri sürmek yanlış olmayacaktır. Mısır uluslararası alanda mevcut uyuşmazlık konusunda destek bulacağını düşünmekle birlikte bu konuda istediği desteğe ulaşamama ihtimali yüksektir. Bunun siyasi ve hukuki temelli olmak üzere birkaç sebebi bulunmaktadır. Bunlardan ilki Mısır, uluslararası andlaşmalar hukuku açısından haklı olduğunu ve yukarı kıyıdaş faaliyetlerinin kendisinden izin alınmadan yapılamayacağını ileri sürmektedir. Ancak kolonyal dönemde yapılan andlaşmalar yukarı kıyıdaşları bağlamamaktadır. İkinci olarak ise Mısır ve Sudan arasında yapılan 1959 Andlaşması, 2011 tarihli Çerçeve Andlaşması na kadar havzadaki en kapsamlı düzenleme olarak, andlaşmalar hukuku açısından sadece taraflarını bağlamaktadır. Ancak Mısır ın elinde hala uluslararası hukuk açısından başvurabileceği bir takım yollar bulunmaktadır. Bunlar yargı dışı ve yargısal yollar olarak temel iki başlık altında toplanabilir. 1. Yargı Dışı Çözüm Yolları: Yargı dışı çözüm yolları olarak Mısır dostça girişim, arabuluculuk, uzlaştırma ve araştırma ve soruşturma yollarını deneyebilir. Bu yollara ilişkin değerlendirmeler ayrı ayrı ele alınmıştır. Dostça Girişim: Bu kapsamdaki müdahalelerde genellikle uzlaş- Büyük Rönesans barajının hidroelektrik üretme amacıyla inşa edildiği göz önüne alındığında, buharlaşma kayıpları haricinde Mısır a ulaşacak suyun miktarında bir azalma olmayacağı bilinmektedir. 3

4 Mısır, Nil ve Uluslararası Hukuk 4 Mevcut sorunda dostça girişim yolunu deneyebilecek kurumların başında Afrika Birliği gelmektedir. Ancak basına yansıyan son bilgilerde Mısır ın Afrika Birliği ni bu ihtilafın içine sokmaya pek niyeti olmadığı görülmektedir. mazlığa taraf olamayan üçüncü bir ülkenin ya da bir uluslararası örgütün tarafların görüşmelere başlaması için dostça hizmetlerini sunması şeklinde özetlenebilir. Doğrudan üçüncü bir taraftan gelebileceği gibi uyuşmazlık taraflarından birinin de çağrısı üzerine harekete geçilebilmektedir. Doğal olarak tarafların böyle bir girişimi kabul ve ret hakları bulunmaktadır. Burada tartışmalı olan nokta, dostça girişimde bulunan tarafın sorunun özüne ilişkin bir öneri getirip getiremeyeceğidir. Genel kabul gören yaklaşım dostça girişimin bu yönde bir görev vermediği yönünde olmakla birlikte az sayıda yazar ve uygulamada üçüncü tarafın birtakım önerilerde bulunduğu da gözlemlenmektedir. 4 Mevcut sorunda dostça girişim yolunu deneyebilecek kurumların başında Afrika Birliği gelmektedir. Ancak basına yansıyan son bilgilerde Mısır ın Afrika Birliği ni bu ihtilafın içine sokmaya pek niyeti olmadığı görülmektedir. 5 Bunun sebebi ise bir yandan Afrika ile ilişkileri yeterince gelişmiş olmayan Mısır ın ihtilaftaki konumunu zayıflatmak istememesi, diğer yandan da Afrika Birliği nin etkili olamayacağını düşünmesi olarak değerlendirilebilir. Bu kapsamda düşünüldüğünde Birleşmiş Milletlere bağlı bir uzmanlık kuruluşunun dostça girişimde bulunması Mısır açısından daha tercih edilebilir bir durum olacaktır. Bunun gerekçesi ise, genel olarak Birleşmiş Milletler uzmanlık kuruluşlarının aşağı kıyıdaşın faydalanmalarına daha fazla önem vermesi olarak açıklanabilir. Ancak tekrar belirtmek gerekirse dostça girişim yolunun açılabilmesi için tüm tarafların onayının bu yönde oluşması gerekmektedir. Arabuluculuk: Arabuluculukta da dostça girişime benzer bir şekilde, üçüncü bir tarafın doğrudan ya da tarafların önerisi ile birlikte, sorunun çözümü amacı ile uyuşmazlığın taraflarına hizmetlerini sunması şeklinde gerçekleşmektedir. Arabuluculuk ile dostça girişim arasında teorik olarak temel fark arabulucunun görüşmelere doğrudan katılması ve önerilerini sunması olarak ifade edilebilir. Bu yöntemde de öncelikli olarak tarafların arabuluculuğu kabul etmesi gereklidir. 6 Daha önceden bir andlaşma ile tarafların uyuşmazlığın çözümü için arabuluculuğu zorunlu bir yöntem olarak kabul etmiş olmaları da mümkündür. Ancak Mısır ile Etiyopya arasında bu yönde bir andlaşma bulunmadığı bilinmektedir. Arabuluculuk ile çözüme ulaşan en önemli sınıraşan su ihtilafı Hindistan ile Pakistan arasında Dünya Bankası nın müdahalesi ile çözülen İndus nehrine ilişkin uyuşmazlıktır. Ancak Dünya Bankası nın o dönemde iki ülke için de hayati öneme sahip olan mali gücü elinde bulundurması, gerekli altyapı yatırımları için

5 ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ: itici bir güç oluşturmuş ve sorununun göreceli olarak kolay çözülmesine katkıda bulunmuştur. Günümüzde ne Dünya Bankası ne de başka bir uluslararası kuruluşun gerek Mısır gerek Etiyopya üzerinde bu derece büyük bir etkisi bulunmamaktadır. Uzlaştırma: Uzlaştırma, uyuşmazlığa taraf olan devletlerin bu uyuşmazlığı kurdukları bir organa sunarak kendilerine çözüm önerilerini getirmesini istedikleri yöntem olarak tarif edilebilmektedir. Uygulamada üç ya da beş kişiden oluşan uzlaştırma komisyonlarının üyeleri eşit sayıda uzlaşmazlık tarafı devlet tarafından atandıktan sonra kalan üç ya da bir kişinin seçimi uzlaştırma komisyonu üyelerince yapılabilmektedir. 7 Ancak Mavi Nil nehrine ilişkin sorunda Mısır ve Etiyopya nın yanı sıra Sudan da bir kıyıdaş olarak sorunun içindedir. Nil nehrine ilişkin sorunlarda tarihsel olarak Mısır ile birlikte hareket eden Sudan, Rönesans Barajı ile birlikte ortaya çıkan sorunda eski tutumunu bir kenara bırakarak yukarı kıyıdaş olan Etiyopya nın tarafında bir siyaset izlemeye başlamıştır. 8 Bu nedenle kurulacak bir uzlaştırma komisyonunda Sudan ın da yer alması Mısır ın aleyhine bir durum oluşturacaktır. Etiyopya nın da bu durumu göz önüne alarak Sudan ın katılımını istemesi mümkün görünmektedir. Mısır ise bu ihtimali görerek bir uzlaştırma komisyonunun kurulmasına karşı çıkacaktır. Bu çerçevede mevcut durumunda bir uzlaştırma komisyonunun kurulması zor görünmektedir. Araştırma ve Soruşturma: Araştırma ve soruşturma yönteminin farklı alanlarda da kullanımı söz konusu olmakla birlikte mevcut uyuşmazlıkta kullanılması muhtemel yanı, uyuşmazlığın çözümüne ilişkin maddi verilerin ortaya çıkarılması kapsamında olacaktır. Bu tür bir uygulama için ise bir komisyonun kurulması gerekmektedir. Komisyonların kuruluşunda ise uzlaştırma komisyonlarında olduğu gibi ikişer üye uyuşmazlık tarafı devleler tarafından kalan diğer üye ise ortak bir şekilde atanmaktadır. 9 Komisyonların kuruluşunun da ancak taraflar arasında yapılacak olan bir anlaşma ile olacağını da belirtmek gereklidir. 2. Yargısal Çözüm Yolları: Yargısal çözüm yolları yargı dışı yolların aksine hukuka dayalı çözümler getirmesi yönüyle ayrılmaktadır. Bu kapsamda Nil nehrine ilişkin sorunlarda tarihsel olarak Mısır ile birlikte hareket eden Sudan, Rönesans Barajı ile birlikte ortaya çıkan sorunda eski tutumunu bir kenara bırakarak yukarı kıyıdaş olan Etiyopya nın tarafında bir siyaset izlemeye başlamıştır. 5

6 Mısır, Nil ve Uluslararası Hukuk 6 Bir uyuşmazlığın Uluslararası Adalet Divanı nın önüne gelebilmesi için tarafların iradelerinin bu yönde oluşması gereklidir. Davanın tek taraflı bir dilekçe ile ya da compromis yolu ile başlamasının bu anlamda bir önemi yoktur. iki yöntem göze çarpmaktadır. Bunlar uluslararası hakemlik ve uluslararası mahkemelerdir. Uluslararası Hakemlik: Hakemlik geniş anlamda ele alındığında kararı bağlayıcı olan üçüncü tarafa uyuşmazlığın sunulmasıdır. Geniş anlamda hakemlikte uygulanacak kurallar hukuk kuralları olabileceği gibi hakkaniyet ve nısfet, dostça çözüm ya da siyasal çözüm içeren kurallar da olabilmektedir. 10 Dar anlamda ele alındığında ise uygulanacak kuralların sadece hukuk kuralları olacağı ve kararı verecek hakemin de hukukçu olması gerektiği öngörülmektedir. Uluslararası hukukta bir uyuşmazlığın çözümünde hakemliğin uygulanmasını gerektirecek zorunlu bir kural bulunmamaktadır. Buradan hareketle bir uyuşmazlığın hakeme götürülmesi iki yolla mümkün hale gelmektedir. Bunlardan ilki uyuşmazlığın ortaya çıkmasından önce hakemliğe başvurulmasını düzenleyen bir andlaşmanın varlığı durumunda. İkinci olarak da uyuşmazlık ortaya çıktıktan sonra tarafların compromis olarak da bilinen bir hakemlik sözleşmesi yapması ile mümkün olmaktadır. Mevcut uyuşmazlığa ilişkin olarak Mısır ile Etiyopya arasında hakemlik yolunu öngören bir andlaşma bulunmamaktadır. Bu durumda tarafların ortak iradesi ile böyle bir yol izlenmesi olanaklı hale gelmektedir. Ancak Etiyopya nın konunun uluslararası bir hakemliğe taşınmasını istemesi beklenmemelidir. Etiyopya hakemliği kabul etse dahi kapsamının dar tutulmasını isteyerek konuya ilişkin nihai bir kararın ortaya çıkmasını engellemek isteyecektir. Uluslararası Adalet Divanı: Evrensel düzeyde uluslararası mahkeme Birleşmiş Milletler çerçevesinde oluşturulan Uluslararası Adalet Divanı dır. Divana başvuru ya uyuşmazlık taraflarının bir tahkimname ile ortak bir şekilde başvurması ya da tek taraflı dilekçe ile mümkün olabilmektedir. Tek taraflı bir dilekçe ile başvurulması durumunda forum prorogatum yolu devreye girmektedir. Bu durumda divan dilekçeyi uyuşmazlığın diğer tarafına ileterek cevap istenmektedir. Divanın yetkili olabilmesi için verilen cevapta yetkinin kabul edildiğinin bildirilmesi, davanın özüne ilişkin sorunlara divan önünde cevap verilmesi ya da divanın yetkisizliğinin öne sürülmemesi veya daha sonra bu yetkisizlik savından vazgeçilmesi gerekmektedir. 11 Görüldüğü üzere bir uyuşmazlığın Uluslararası Adalet Divanı nın önüne gelebilmesi için tarafların iradelerinin bu yönde oluşması gereklidir. Davanın tek taraflı bir dilekçe ile ya da compromis yolu ile başlamasının bu anlamda bir önemi yoktur. Bu farklılık sadece uyuşmazlık tarafı devletin iradesinin

7 ORSAM BÖLGESEL GELİŞMELER DEĞERLENDİRMESİ: zamanlaması ile ilgili bir sorundur. Açıkça görüldüğü üzere taraflardan birinin uyuşmazlığı mahkemeye sunmak istememesi durumunda, Uluslararası Adalet Divanı nın oynayacağı bir rol bulunmamaktadır. Sonuç Mısırlı yetkililer tarafından konunun Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi ne sunulması da gündeme getirilmektedir. Hidropolitik perspektiften bakıldığında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nde, yukarı kıyıdaş ülke olma avantajını sonuna kadar kullanan Çin bulunmaktadır. Güvenlik Konsey inde Çin i ikna etme şansı sıfıra yakın olan Mısır ın, ayrıca Etiyopya daki faaliyetlerde Çin faktörünü göz ardı etmemesi gerekmektedir. Çin in Afrika daki su kaynaklarını geliştirme faaliyetleri Afrika ülkelerinden ciddi destek görmektedir. Çin bu yolla bir yandan ülkede biriken döviz fazlasını yurtdışına göndererek enflasyonist baskıdan kurtulmakta diğer yandan da Afrika daki etkinliğini artırmaktadır. Nil havzasında da oldukça etkin olan ve özellikle Etiyopya da birçok faaliyete girişmiş bulunan Çin in bu faydalardan kolaylıkla vazgeçmesi mümkün görünmemektedir. Sonuç olarak, Mısır ın konuyu uluslararasılaştırarak elde edeceği bir şey yok gibi görünmektedir. Gerek yargı dışı gerek yargısal çözüm yollarının hiçbiri zorunlu yollar değildir. Konunun sadece Mavi Nil nehri kıyıdaşları arasında değil Beyaz Nil i de kapsayacak şekilde, tüm kıyıdaş ülkelerin en yüksek faydayı sağlayacağı şekilde çözüme kavuşturan bir kapsamda ele alınması gereklidir. Bu nedenle havza dışı güçlere bel bağlamanın bir yarar getirmeyeceği açıktır. Kıyıdaş ülkeler arasındaki müzakereler sorunun çözümü için halen en olası çözüm olarak görülmektedir. Hidropolitik perspektiften bakıldığında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi nde, yukarı kıyıdaş ülke olma avantajını sonuna kadar kullanan Çin bulunmaktadır. Güvenlik Konsey inde Çin i ikna etme şansı sıfıra yakın olan Mısır ın, ayrıca Etiyopya daki faaliyetlerde Çin faktörünü göz ardı etmemesi gerekmektedir. 7

8 Mısır, Nil ve Uluslararası Hukuk 1 Ethiopia dam fears exaggerated, say experts, EMonocle/ethiopia-dam-fears-exaggerated-say-experts/, ( ). 2 Egypt-Ethiopia dam impasse remains as talks reach dead-end, ahram.org.eg/newscontent/1/64/90880/egypt/politics-/egyptethiopia-damimpasse-remains-as-talks-reach-d.aspx,( ). 3 Egypt may take Nile dam dispute with Ethiopia to UN, ( ) 4 B. G. Ramcharan, The Good Offices of the United Nations Secretary-General in the Field of Human Rights, The American Journal of International Law, Vol. 76, No. 1, p Egypt has no plans to take Ethiopia dam complaint to African Union, ( ). 6 Jacob Bercovitch et. al., Some Conceptual Issues and Empirical Trends in the Study of Successful Mediation ininternational Relations, Journal of Peace Research, Vol. 28, No. 1, Special Issue on International Mediation(Feb., 1991), p Permanent Court of Arbitration Optional Rules for Conciliation of Disputes Relating to Natural Resources and/or the Environment, article 4. 8 Sudan FM criticises Egypt over Ethiopian dam dispute, sudantribune.com/spip.php?article50013 ( ) 9 Richard B. Bilder, International Third Party Dispute Settlement, Denver J. International Law & Policy, Vol: 17:3, 1989, p Louis B. Sohn, The Role of Arbitration in Recent International Multilateral Treaties, Virginia Journal of International Law, p Sienho Yee, Forum Prorogatum Returns to the International Court of Justice, Leiden Journal of International Law, vol 16 (2003), p ORSAM, Ortadoğu konusunda faaliyet gösteren tarafsız bir düşünce kuruluşudur. ORSAM Ortadoğu ile ilgili bilgi kaynaklarını çeşitlendirmeyi ve bölge uzmanlarının düşüncelerini Türk akademik ve siyasi çevrelerine doğrudan yansıtabilmeyi hedeflemektedir. Bu amaçlar doğrultusunda ORSAM, Ortadoğu ülkelerindeki devlet adamlarının, bürokratların, akademisyenlerin, stratejistlerin, gazetecilerin, işadamlarının ve sivil toplum kuruluşları temsilcilerinin Türkiye de konuk edilmesini kolaylaştırarak, yerel perspektiflerin güçlü yayın yelpazesiyle gerek Türkiye gerek dünya kamuoyuyla paylaşılmasını sağlamaktadır. ORSAM yayın yelpazesi içinde kitap, rapor, bülten, politika notu, konferans tutanağı ve ORSAM dergileri Ortadoğu Analiz ve Ortadoğu Etütleri bulunmaktadır. Bu metnin içeriğinin telif hakları ORSAM a ait olup, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca kaynak gösterilerek kısmen yapılacak makul alıntılar ve yararlanma dışında, hiçbir şekilde önceden izin alınmaksızın kullanılamaz, yeniden yayımlanamaz. Bu raporda yer alan değerlendirmeler yazarına aittir. ORSAM ın kurumsal görüşünü yansıtmamaktadır. 8 Ortadoğu Stratejik Araştırmalar Merkezi (ORSAM) Süleyman Nazif Sokak No: 12-B Çankaya / Ankara Tel: 0 (312) Fax: 0 (312)