ZETİNYAĞINDA POTANSİYEL HEDEF PAZARLAR

Transkript

1 2012 AYDIN SANAYİ ODASI ZETİNYAĞINDA POTANSİYEL HEDEF PAZARLAR Bu Pazar araştırması, T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı nın desteklediği AYSO Üyesi Tarıma Dayalı Sanayi Sektörünün Dış Ticaret Potansiyelinin Araştırılması projesi kapsamında hazırlanmıştır. İçerik ile ilgili tek sorumluluk Denizli ABİGEM ve Aydın Sanayi Odasına aittir ve T.C. Güney Ege Kalkınma Ajansı nın görüşlerini yansıtmaz.. 1

2 PROJE SAHİBİ: ERCAN ÇERÇİOĞLU, AYDIN SANAYİ ODASI YÖNETİM KURULU BAŞKANI KEREM ÖDEN, AYDIN SANAYİ ODASI GENEL SEKRETERİ, PROJE KOORDİNATÖRÜ DENİZLİ ABİGEM PROJE EKİBİ: SIDIKA ARIKAN, DENİZLİ ABİGEM DİREKTÖRÜ, TAKIM LİDERİ ENİS ERDAL, DENİZLİ ABİGEM İŞ GELİŞTİRME UZMANI, KIDEMLİ UZMAN NEZAHAT TÜRKÖZ, DENİZLİ ABİGEM UZMANI, KIDEMLİ UZMAN, MODERATÖR YAMAN KOÇ, DENİZLİ ABİGEM UZMANI, KIDEMLİ UZMAN: PAZAR İSTİHBARAT UZMANI NURCAN TALAY, DENİZLİ ABİGEM UZMANI, KIDEMLİ UZMAN: DIŞ TİCARET UZMANI 2

3 İÇİNDEKİLER TABLOLAR... 5 ŞEKİLLER... 6 KISALTMALAR... 7 ÖNSÖZ... 8 ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİM VE TÜKETİMİ DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ AYDIN İL İNDE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ TÜKETİM GTİP TESPİTİ VE ÜRÜN HAKKINDA BİLGİ DÜNYA İTHALATI İTHALAT BÜYÜKLÜKLERİ ARTIŞ MİKTARLARI DÜNYA İHRACATI İHRACAT BÜYÜKLÜKLERİ BİRİM FİYATLAR TÜRKİYE İHRACATI İHRACAT BÜYÜKLÜKLERİ ARTIŞ MİKTARLARI BİRİM FİYATLAR ARTIŞ ORANLARI TÜRKİYE NİN FİİLİ REKABETÇİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ ÜLKELERİN TÜRKİYE YE UYGULADIĞI GÜMRÜK VERGİSİ ORANLARI TÜRKİYE İHRACATININ DÜNYA İTHALATI İLE KIYASLANMASI İHRACATIMIZIN ARTTIĞI ÜLKELERİN DEĞERLENDİRİLMESİ HEDEF PAZARLARIN TESPİTİNE DÖNÜK DÜNYA İTHALATININ ELE ALINMASI RAKİP ÜLKELERİN TESPİTİ ÜRÜN BAZINDA DÜNYA TİCARET DENGESİ DEĞERLENDİRME DÜNYA İHRACATI BİRİM FİYATLAR TÜRKİYE İHRACATI TÜRKİYE NİN FİİLİ REKABETÇİLİĞİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

4 10. POTANSİYEL HEDEF PAZARLAR BÜYÜK PAZARLAR POTANSİYEL TİCARETİN BÜYÜK OLDUĞU ÜLKELER BİRİM FİYATI YÜKSEK OLAN İTHALATÇI ÜLKELER TÜRKİYE İHRACATININ BÜYÜK OLDUĞU ÜLKELER TÜRKİYE İHRACATININ 2011 İLK ÇEYREĞİNE GÖRE 2012 İLK ÇEYREKTE BÜYÜDÜĞÜ ÜLKELER DÜNYADA HEM MİKTAR HEM ORAN OLARAK BÜYÜYEN İTHALAT PAZARLARI İLK ÇEYREKTE BÜYÜYEN PAZARLAR ORANSAL OLARAK HIZLA BÜYÜYEN VE İZLENMESİ GEREKEN PAZARLAR ZEYTİNYAĞI İHRACATINA DÖNÜK GELİŞTİRİLMESİ ÖNERİLEN STRATEJİLER KAYNAKÇA

5 TABLOLAR Tablo 1.Türkiye Zeytin Ağacı Sayısı, Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi Tablo 2.Aydın ili Zeytin Ağacı Sayısı Tablo 3. GTİP Tespiti Tablo 4. Ülke Bazlı GTİP Tespiti Tablo 5. Pazarın Büyüklüğü (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 6. İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytinyağı İthalatı(Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 7. Büyüme Miktarına Göre Sıralamalı Dünya Zeytinyağı İthalatı (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 8. Ülke Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytinyağı İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 9. İhracatçı Ülkelerin Zeytinyağı Birim Fiyatları Tablo 10. Ülke Bazında İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Türkiye Zeytinyağı İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 11. Büyüme Miktarına Göre Sıralamalı Türkiye Zeytinyağı İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 12. Türkiye nin Zeytinyağı İhracatında Ülkelere Göre Birim Fiyatları Tablo 13. Büyüme Oranına Göre Sıralamalı Türkiye Zeytinyağı İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 14. İlk Çeyrekler Bazında Kıyaslamalı Türkiye Zeytinyağı İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 15. Ülkelerin Türkiye ye Uyguladığı Gümrük Vergisi Oranları Tablo 16. Türkiye ihracatının büyüdüğü ülkelerin dünya ithalatındaki büyüme ile kıyaslanması (YILLAR) 36 Tablo 17. Türkiye ihracatının büyüdüğü ülkelerin dünya ithalatındaki büyüme ile kıyaslanması (ÇEYREKLER) Tablo 18. İran ın Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 19. İran ın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 20. Irak ın Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 21. Irak ın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 22. Kore nin Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 23. Kore nin Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 24. Birleşik Arap Emirlikleri nin Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 25. Birleşik Arap Emirlikleri nin Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 26. Almanya nın Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları). 44 Tablo 27. Almanya nın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 28. Kazakistan ın Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) 45 Tablo 29. Kazakistan ın Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 30. Çin in Dünya ve Türkiye Zeytinyağı İthalat ve İhracat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 31. Çin in Dünya ve Ülke Bazlı Zeytinyağı İthalat Verileri (Birim: 1000 ABD Doları) Tablo 32. Dünya Zeytinyağı İthalat Pazarının Yıllar İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Bin ABD Doları) Tablo 33. Dünya Zeytinyağı İthalat Pazarının Çeyrekler İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Bin ABD Doları) Tablo 34. Dünya Zeytinyağı İhracat Pazarının Yıllar İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Bin ABD Doları) Tablo 35. Dünya Zeytinyağı İthalat Pazarının Artış Miktarı itibari ile Büyüme Tablosu (Bin ABD Doları) Tablo 36. Dünya Zeytinyağı İhracat Pazarının Çeyrekler İtibariyle Miktarsal ve Oransal Büyüme Tablosu (Bin ABD Doları) Tablo 37. Dünya ve Ülke Bazında Ticari Dengeler (İhracatın İthalatı Karşılama Miktarı En Yüksekten Sıralı)

6 ŞEKİLLER Şekil 1. Türkiye Zeytinyağı İhracat Grafiği (Yıllar) Şekil 2. Türkiye Zeytinyağı İhracatı Birim Fiyat Grafiği (Yıllar) Şekil 3. Türkiye İhracat Haritası (2011) Şekil 4. Türkiye Rekabetçiliği Balonu Şekil 5. Dünya İthalat Haritası Şekil 6. Dünya İhracat Haritası

7 KISALTMALAR AB ABİGEM ADÜ AYSO ATB ATO AZO CBI ÇHC EİB Eurostat FAO : Avrupa Birliği : Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi : Adnan Menderes Üniversitesi : Aydın Sanayi Odası : Aydın Ticaret Borsası : Aydın Ticaret Odası : Aydın Ziraat Odası : Hollanda nın İthalatı Geliştirme Merkezi : Çin Halk Cumhuriyeti : Ege İhracatçılar Birliği : AB İstatistik Kurumu : Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (Food and Agriculture Organization of the United Nation) FAOSTAT GTİP GEKA İGEME ITC KOBİ KOSGEB STK TÜİK UN : Gıda ve Tarım Örgütü Verileri (: Food and Agriculture Organization Statistics) : Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu : Güney Ege Kalkınma Ajansı : İhracatı Geliştirme ve Etüt Merkezi : Uluslar arası Ticaret Merkezi (International Trade Center) : Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme : T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı : Sivil Toplum Kuruluşu : Türkiye İstatistik Kurumu : Birleşmiş Milletler (United Nations) 7

8 ÖNSÖZ Aydın Sanayi Odası tarafından sunulan bu çalışma Güney Ege Kalkınma Ajansı 2011 yılı Doğrudan Faaliyet Desteği kapsamında desteklenen AYSO Üyesi Tarıma Dayalı Sanayi Sektörünün Dış Ticaret Potansiyelinin Araştırılması Projesi nin Hedef Pazar Araştırma Raporu bölümünü oluşturmaktadır. Dünyadaki rekabetin aşılmasının ilk adımı, ürünler bazında hedef pazarların tespit edilmesi ve bu pazarlara odaklanarak ihracatın daha hızlı ve az masraflı olarak gerçekleştirilmesidir. Hedef pazar konsepti daha karlı, daha kalıcı pazarlara girmenin pratik bir anahtarını vermektedir. Bu yaklaşımın en önemli farklılıklarından biri, tek bir ürün bazında potansiyel hedef pazarların tespit edilmesi konusunda bir örnek olması ve bu alanda bir farkındalık yaratmasıdır. Daha önce sektör bazında yapılan araştırmalardan farklı olarak, tek bir ürün bazında gerçekleştirilen bu çalışmaların, firmalarımıza ve dış ticareti meslek olarak görenler için bir model olması hedeflenmiştir. Sektörel bazda yapılan potansiyel hedef pazar araştırmaları genel kapsamlı çalışmalardır. Bir ürün bazında yapılan Zeytinyağı hedef pazar araştırması ise daha özeldir ve ürünün hedef pazarlarını daha az hatayla göstermektedir. Sektörel araştırmalar genel cerrahi yaklaşımına benzetilebilirse ürün bazında yapılan çalışmalar mikro cerrahi operasyonlara benzetilebilir. Potansiyel Hedef pazarların ürün bazında tespit edilebilmesi uluslararası pazarlamanın temel eksenidir. Hedef pazarları belirsiz bir pazarlama anlayışının süreklilik şansı yoktur. Bu anlamda bu çalışma ürün bazında araştırmaları ortaya koyarak karlı ve sürekli pazarlara yönelmenin pratik bir yolunu göstermeye çalışmaktadır. Bunun ülkemiz açısından da dikkate değer bir model olabileceğini düşünmekteyiz. Bu anlamı ile de bu türden çalışmaların ülkemiz ihracatının performansının artırılması açısından da bir örnek oluşturmasını bekliyoruz. Hazırlanan zeytinyağı hedef pazar araştırması, son bölümünde sahada zeytin ve zeytinyağı işletmeleri ile yapılan tanı çalışması sonucu elde edilen verilerin analizi, paydaş görüşmeleri ve çalıştaylar sonucu önerilen stratejilerin paylaşımı yer almaktadır. Tanı çalışmaları, analizi, paydaş görüşmeleri ve çalıştay raporları Aydın Sanayi Odası nda mevcuttur. Hedef pazar araştırma raporunda Aylın ilindeki zeytinyağı işletmelerinin ihracata dönük potansiyellerini geliştirmek için önerilen stratejiler yer almaktadır. Zeytinyağı paydaşları gözüyle farkındalık oluşturulması amacıyla geliştirilmesi gereken noktalarından bahsedilerek; karar alma, strateji belirlemeleri süreçlerince faydalanmalarına dönük bir kaynak olması hedeflenmiştir. Bilgi çağımızın en güçlü silahıdır. Gerekli stratejileri izleyerek, ticari bilgi ve istihbaratla donatılan zeytinyağı ihracatçıları dünya pazarlarındaki başarılarını bu tür kaynakları kullanarak geliştirebileceklerdir. 8

9 ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ İhracat yapmak isteyen işletmeler için, iyi bir gümrük müşaviri her türlü ihracat prosedürünü işletmelere aktarmaktadır. Kurumsal misyonları çerçevesinde, ihracat nasıl yapılır gibi soruların yanıtları, Ege İhracatçılar Birliği 1 ve Ekonomi Bakanlığı İhracat Bilgi Platformu 2 nun web sitelerinde detaylı olarak anlatılmaktadır. Zeytinyağı hedef Pazar araştırması, mevcut bilgi kaynaklarının tekrarından kaçınmaktadır. Çünkü kurumların siteleri ülkelere dair çok sayıda bilgiyi sunarken, sunulan bilgilerden ürün bazlı hedef ülke belirlemek oldukça güçtür. Zeytinyağı hedef pazar araştırma raporu, işletmelerin hedef pazarlardaki ihracat potansiyeli, hedef pazar için hedef fiyat saptama ve hedef pazarın zeytinyağına olan talebindeki değişimi irdeleyerek farklı bir bakış açısı sunmaya odaklanmaktadır. ARAŞTIRMALARDA KULLANILAN VERİLERİN GÜVENİLİRLİĞİ: Bu Araştırmalarda kullanılan temel istatistikî veriler ITC-TRADE MAP (International Trade Center) ve Birleşmiş Milletlerin veri tabanı olan COMTRADE ve EUROSTAT (Avrupa Birliği) veri tabanlarından alınmış ve biçimlendirilmiş ve yorumlanarak potansiyel hedef pazarlar tespitinde kullanılmıştır. ITC veri tabanı ülkelerin istatistik kurumlarından da veriler derleyerek veri tabanının daha güncel olmasını sağlamaktadır. ITC-International Trade Center (Uluslararası Ticaret Merkezi) Ekonomi Bakanlığı tarafından pazar araştırmaları ihracatçı firmalara yararlı bir kaynak olarak ilk sıralarda önerilmektedir. istatistiklerine ulaşabilirsiniz. Merkezi Cenevre de bulunan bu kuruluştan ülkelerin sektörlere göre toplam ticaret sıralamasının ne olduğunu öğrenmeniz mümkün olacaktır. Bu sayede hangi ülkenin hangi sektörlerde dünya ticaretindeki Esas itibariyle devlet kaynaklarından gelen, 6 haneli GTİP ler (Harmonised Code System) bazındaki istatistik veriler; yıllar, çeyrekler ve aylar itibariyle, ülkeler arasındaki ticari akışları değer ve ağırlık bazında vermektedir. Bu kaynaklar tamamen gümrüklerdeki fiili gerçekleşmiş aksiyon bilgilerine dayanmaktadır ve bu aksiyonlar rakamsal ve grafiksel olarak sorgulanabilir ve isteğe bağlı tablolar oluşturulabilecek formatlarda sunulmaktadır. Bu verilerin güvenilirliği önemlidir ve bu araştırmada kullandığımız veri tabanları (COMTRADE, EUROSTAT, TRADEMAP), Dünyadaki en güvenilir kaynaklar olarak kabul edilebilir. Bütün bunlara rağmen bu verilerde dikkatle ele alınması gereken noktalar vardır. Özellikle 6 haneli GTİP ler bazında tüm dünya gümrüklerinde, genellikle bir birlik sağlanabilirken (bazı ürünler hala farklı GTİP lerden işlem görebilmektedir) 6 haneden sonraki ürünlerde farklılıklar ortaya çıkmaktadır. Bu açıdan bakıldığında, Türkiye den ihracatı yapılan bir malın GTİP i giriş yapılan ülkede değiştiğinde bu durum istatistikî verilere yansımaktadır. Türkiye ihracatı ile o ülkenin aynı maldaki Türkiye ithalatı farklılık 1 Ege İhracatçılar Birliği: 2 Ekonomi Bakanlığı İhracat Bilgi Platformu: 9

10 gösterebilmektedir. Araştırmalarda bu husus göz önüne alınmalıdır ancak bu farklılık, veriler incelendiğinde ve detaya inildiğinde aşılabilmektedir. Bu anlamda da hata oranı düşürülebilmektedir. Bu kaynaklardaki istatistikî veriler analiz edildiğinde ülkeler arasındaki fiili ticaret, her boyutu ile ortaya çıkmaktadır. Örneğin ülkeler arasında düşük fatura uygulamaları da istatistikî olarak tespit edilebilmektedir. Kendi ülke verilerini Birleşmiş Milletlere geç veren veya hiç vermeyen az sayıda ülkenin oluşturduğu sorun ise mirror data yani yansıma veri sistemiyle aşılmaktadır. Hiç veri vermeyen bir ülkenin ihracat ve ithalat verileri, o ülkeye mal satan ve ondan mal alan ülkelerin veri toplamları ile elde edilmekte ve buna da mirror data adı verilmektedir. Yansıma veriler bazı durumlarda veri güvenliği zayıf ülkeler için daha sağlıklı bilgilere ulaşılmasını sağlamaktadırlar. Bu eksikliklerin iyi anlaşılması sistemin kullanımda bu eksikliklerin üstesinden gelinmesini sağlayacaktır. Bu anlamda okuyucular kullanılan veri türünü daha iyi anlamaları için mirror data kullanılan yerler turuncu renk ile gösterilmiştir. Daha öncede vurgulanıldığı gibi kullanılan veri tabanları dünya ölçeğinde kabul gören ve Pazar araştırmalarında kullanılan temel veri tabanlarıdır. Özellikle son yıllardaki gelişmelerle birlikte bu kaynaklar, tek tek ülkeler bazında (ve 12 haneye kadar), içinde bulunulan günden 2 ay öncesine kadar sağlıklı veriler sağlamaktadırlar. Bu durum aylar ve çeyrekler bazında ticari akışları değerlendirmek imkânı vermektedir. Bu ise ihracatçılara mevcut ticari akışları dünya ölçeğinde ve günü gününe kavrama konusunda müthiş bir imkân sağlamaktadır. İhracat istihbaratı açısından bu durum çok önemlidir. METODOLOJİ Yayınlanan bu dört Pazar araştırmasının temel özelliği hedef pazarları tek bir ürün için tespit etmesidir. Bu çok önemli bir yeniliktir. Genellikle hedef pazar araştırmaları sektörler bazında yapılır.(bkz. İGEME Yayınları) Bu yaklaşım da önemlidir ve gereklidir ancak sektörel bazda hedef pazarları göstermektedir. Ancak özele inildiğinde durum farklılaşmaktadır. Örneğin mobilya sektöründe yapılan bir hedef pazar araştırması tüm mobilya türlerini genel olarak kapsar ve tek tek ürünlere inemediği için de gerçeklikten belirli oranlarda uzaklaşır. Ofis mobilyası için hedef olan bir ülke mutfak mobilyası için aynı caziplikte olmayabilir. Ofis mobilyası içindeki ürünlerde bile aynı durum söz konusu olabilir. Döner koltukların potansiyel hedef pazarları ofis masalarından farklı olabilir. Her iki üründe de rakiplerin gücü farklılıklar taşıyabilir. Örneğin döner koltukta birçok pazarda Çinlilerle rekabet etmemiz çok zorken ofis masalarında daha fazla rekabet şansımızın olduğu sektördekilerce pratik olarak bilinmektedir. Bu anlamda hedef pazarların tespitine tek bir ürün açısından bakmak Çağdaş ihracatın temel yöntemlerinden birisidir. Sektör araştırmaları genel cerrahiye benzetilirse ürün bazında araştırmalar mikro cerrahiye denk düşmektedir. Sunulan çalışmaların temel mantığı ülkeler arasındaki ticari akışları tek bir ürün perspektifinden 10

11 değerlendirerek ortaya ülkemiz firmaları açısından bir rekabetçilik analizi koymasıdır. Bu rekabetçilik analizi Türk firmaların uluslararası pazarlarda tek bir ürün açısından rekabetçiliğini ölçerek ve bu noktadan hareketle modeller oluşturarak, dünya pazarlarında hangi hedef pazarlara yönelmek gerektiğini ortaya koymaktadır. Bu yaklaşım çalışmanın objektif yönüdür, yani tek tek firmalardan bağımsız olarak tek bir üründe, ülkemiz firmaları açısından dünyadaki uygun ve rekabet edilebilir pazarların belirlenmesi çalışmasıdır. Ancak süreç sadece objektif yani bizim dışımızdaki bir gerçekliğin kavranması ile sınırlı değildir. Burada işin içine hedef pazarlara yönelecek firmaların amaç ve beklentileri de girmektedir. Aynı ürünü üreten ve hemen hemen benzer özelliklere sahip iki Türk firması bu türden bir hedef pazar araştırmasını değerlendirerek farklı pazarlara yönelebilirler çünkü amaçları ve hedefleri farklı olabilir. Aynı istatistiki verilere rağmen, bir firma ihracat ülkelerinde bayilikler oluşturarak ihracat yapmayı hedefliyorsa, bu firmanın yöneleceği pazarlar ile çok sayıda pazara aynı anda az miktarda satışlar yaparak girmeyi düşünen bir firmanın hedef pazarları farklı olacaktır. Bazı firmalar en kolay ve en çok büyüyen pazarlara girmeyi hedeflerken bazıları daha derinlemesine ve uzun süre kalabilecekleri pazarlara girmeyi yeğleyebilirler. Bazıları satışlarını bölerek riski azaltmak isterken bazıları daha büyük satış yapabileceği pazarları tercih eder. Bazıları en yakındaki en kolay pazarı hedef olarak belirler. Bu ürüne bağlı olduğu kadar firma yönetiminin amaçlarına da bağlıdır. Bu gerçeğin bilincinde olarak ürün bazında tespit edilen hedef pazarlar içinden tercihler yapmak firmalara kalmaktadır. Bu tercihleri yapabilecek veriler bu araştırmaların içinde bulunmaktadır. Bazı pazarlar oransal ve miktarsal olarak hızla büyümektedir bazıları ise uzun yıllardır aşamalı bir büyüme içindedirler. Bazı pazarların ithalatı çok düşüktür ancak hızlı şekilde büyümektedir, bu durum bazı firmalar için daha cazip gelebilir. Bu anlamda bizim hedef pazar önerilerimiz en güncel verilerin, 2011/2010 yıllar arası değişimin analizi ile sunulmaktadır. Sunulan hedef pazarlar, rekabet edebileceğimiz, uygun koşulların olduğu ve rahat girilebilecek pazarlardır. Ancak, Aralığındaki veriler de yanı sıra sunulduğu için, okuyucular verileri özgürce yeniden yorumlayarak farklı pazarları öngörebilirler, öngörmelidirler. Araştırmaların bu açıdan diğer bir hizmeti ise değişik amaçlara uygun verileri ve araştırmaları üretmektir. Projenin bir amacı da katılımcı firmalara bu araştırmaları kendileri yapabilme yeteneği kazandırmaktı. Bilgiyi bulmak kadar yorumlama yeteneğini gerektirmektedir. Firmalarımız ürün bazında araştırmalarını en azından her çeyrekte güncelleyerek dünyadaki akışları sürekli olarak tespit ederek hem yeni pazarlarını tespit etmek hem de mevcut pazarlardaki performanslarını ölçmek imkânı bulabilirler. Ülkemizin ihracatının büyüdüğü ülkelerde, ülkemiz ve dünyadan yapılan ithalatın miktar ve oran olarak kıyaslanması, araştırmaların en önemli noktalarından biridir. Buna paralel olarak dünyadan ithalatın büyüdüğü ülkelerdeki ithalatın, bizim ihracatımızın büyüme miktarı ve oranı ile kıyaslanması bize çok etkin olamadığımız pazarlar hakkında ipuçları vermektedir. Bu kaçırılan cazip pazarlar hakkında bilgi demektir. Bazı pazarlarda ise dünya ithalatı düşmesine rağmen Türk firmaların 11

12 ihracatı artmaktadır. Bu türden ülkeler model oluşturma açısından önemli ve ölçüt ülkeler olabilmektedir. Pazar daraldığı halde ülkemiz ihracatının artışında, rekabet edebildiğimiz ülkelerin tespiti bize yeni bakış açıları kazandırır ve bu bakış açılarını kaçırdığımız pazarlar için uygulayabiliriz. Araştırmaların temel hedefi ürün bazında potansiyel hedef pazarları tespit edebilmektir. Bu hedef pazarlar firmalar açısından amaçlarına ve hedeflerine uygun olarak seçebilecektir. Ancak hepsinin ortak özelliği kolay rekabet edebileceğimiz hedef pazarlar olmasıdır. Hedef Pazar araştırmaları, hedef ülkelerin bize ve rakiplerimize uyguladığı gümrük vergilerini de kapsamaktadır. Gümrük vergi oranları rekabetçilik açısından önemlidir. İlaveten, ürün bazında ülkelerin ihracat ve ithalatındaki dengeyi ortaya koyan ticari açık (trade balance) kavramı da bize hedef pazarların seçilmesinde ilave bir ölçüt getirmektedir. Dengesi ithalat aleyhine bozuk olan ülkeler daha kolay hedef pazar olarak seçilebilirler. Bu araştırmaların temel hedefi daha önceden de belirtildiği gibi hedef pazarları tek bir ürün bazında tespit edebilmektir. Çalışmalarda kullanılan temel yöntem fiili verilerden hareket ederek ülkemizin rekabet edilebilirliğinin tespit edilmesi ve bunun çeyrekler ve aylar bazında ile güncellenmesi ile de bu rekabet edilebilirliğinin ülkeler bazında ortaya konulmasıdır. Bu düzeyde yüksek bir soyutlama düzeyi ile karşı karşıyayız. Bu durum gerçeklikten belirli bir miktar uzaklaşma anlamı taşımaktadır. Hedef ülkelerde pazarı etkileyebilecek diğer faktörler bu çalışmalarda ele alınmamıştır. Örneğin ülke nüfusunun büyümesi bu analizlerde yoktur. Pazarlamadaki kültürel etkiler de ele alınmamıştır ancak fiili olarak rekabetçi olunması ve bir pazarda fiili olarak büyümenin gerçekleşmesi de zaten bu faktörlerin bir karması olarak gerçekleşmektedir. Fiili Rekabetçilik çok sayıda farklı faktörün aşılması anlamı taşımaktadır. Aşılabildiği için rekabetçi olunmaktadır. Bütün bunlara rağmen hedef pazar araştırmalarının eksik noktası hedef pazardaki yerel imalatçıların, pazarın iç büyüme dinamiklerinin, ürün çeşitlenmelerinin, standartlarının, fiyatların, kültürün ve kalitenin analizidir. Bu tarz bir çalışma tespit edilen hedef pazarlar için ayrıca ve daha derinlemesine yapılmalıdır. Daha da doğrusu ilk elden tespit edilen hedef pazarlar içinden seçim yapabilmek için daha kapsamlı bir araştırma sürdürülmelidir. Bu sürdürülen çalışmalardan sonra hedef pazarlar çok daha kesin olarak tanımlanabilir. Bu şekilde analiz daha özel bir soyutlama düzeyine indirgenir ve gerçeğe de daha fazla yaklaşmış oluruz. Bazı firmalarımız açısından ise potansiyel hedef pazarların genel olarak tespiti pazara giriş için yeterli kabul edilebilir. Bu tespitten sonra pazarın durumu bazı pratik uygulamalar ve pazara giriş çabaları ile test edilebilir. Buna bağlı olarak hedef pazarlar ikinci bir süzmeye tabi tutulabilir ve giriş gerçekleştirilebilir. 12

13 1. ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİM VE TÜKETİMİ 1.1. DÜNYA DA ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Dünya genelindeki zeytin yetiştiriciliğinin % 90 lık bir kısmının Akdeniz havzası, geriye kalan kısmı ise Latin Amerika ülkelerinde yapılmaktadır verilerine göre Dünyada yaklaşık 9 milyon hektar alanda 900 milyon zeytin ağacından yaklaşık 17 milyon ton dane zeytin elde edilmektedir. Önemli zeytin üretici ülkeler sırasıyla, İspanya, İtalya, Yunanistan, Tunus, Türkiye ve Suriye dir. Bunların yanı sıra son yıllarda Avustralya, Japonya ve Arjantin gibi ülkelerde de zeytin üretimine başlanılmıştır. Zeytin, genetik özelliğinin yanı sıra kültürel işlemlerin tam olarak uygulanamayışı nedeniyle alternans (bir yıl ürün verme-diğer yıl az/yok verme) gösterir. Ürünün alternans eğilimi, üretici ülkelerin yetiştirme tekniklerine verilen öneme göre değişen unsurlardan biridir. Ülkemiz bulunduğu coğrafi konum ve sahip olduğu Akdeniz iklimi özellikleri nedeniyle İspanya, İtalya, Tunus ve Yunanistan gibi diğer Akdeniz ülkeleriyle birlikte dünyanın önde gelen zeytin ve zeytinyağı üreticilerindendir. Türkiye, dünya sofralık zeytin üretiminde ikinci, yağlık zeytin ile zeytinyağı üretiminde ise beşinci ülke konumundadır TÜRKİYE DE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Bugün ülkemizde Ege, Marmara, Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde zeytin ağacı yetiştirilmekle birlikte üretimin önemli bir bölümü Ege Bölgesi nde yapılmaktadır. Üretimin illere göre dağılımına baktığımızda, Aydın, İzmir, Muğla, Balıkesir, Bursa, Manisa, Çanakkale, Gaziantep, İçel ve Hatay önde gelen illerimizdir. Üretimde öne çıkan illerimiz içerisinde Bursa ilimizde üretilen zeytinin tamamı sofralıktır. İçel ve Manisa İlerimizde de sofralık zeytin üretimi ağırlıktadır. Aydın, İzmir, Muğla ve Balıkesir illerimizde gerçekleştirilen zeytin üretiminin % 75 inden fazlası yağlıktır. Tablo 1.Türkiye Zeytin Ağacı Sayısı, Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi Sezon AĞAÇ SAYISI Ağaç Başına Meyve Meyve Zeytin Veren Vermeyen Danesi (kg.) Elde Edilen Zeytin (Ton) Yemekliğe Ayrılan Zeytin (Ton) Yağlığa Ayrılan Zeytin (Ton) 2003/ , / , / , / / , / , / , Elde Edilen Zeytinyağı (Ton) 1 kg. Zeytinyağı için Zeytinyağı Danesi , , , , , , ,8 13

14 Kaynak: (İzmir Ticaret Borsası) 1.3. AYDIN İL İNDE ZEYTİN VE ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ Bölgede üretilen zeytinlerin % 61,3'ü Aydın'da yetiştirilmektedir ve il zeytin üretiminde Türkiye'de Manisa'dan sonra 2. sırada yer almaktadır. Zeytin üretiminde önde olan ilçeler % 15, % 11 ve % 10 olan paylarıyla sırasıyla Milas, Koçarlı ve Çine'dir. Aydın ilinde ağaç varlığının hemen hemen tamamını zeytin ağacı teşkil eden ilçeler Merkez, Germencik, İncirliova, Koçarlı, Köşk, Sultanhisar, Nazilli, Kuyucak, Buharkent, Karacasu, Bozdoğan, Yenipazar, Karpuzlu, Çine, Söke ve Kuşadasıdır. Aydın ilçelerine ait sezonunda zeytin ağaç sayısı aşağıdaki tabloda sunulmuştur. Buna göre, toplam adet meyve veren, adet meyve vermeyen ağaç mevcut olup, ağaç başına ortalama 9,5 kg. zeytin verimi elde edileceği tahmin edilmiştir. Tablo 2.Aydın ili Zeytin Ağacı Sayısı Meyve Veren AĞAÇ SAYISI Meyve Vermeyen Ağaç Başına Zeytin Danesi (Kg.) AYDIN , TÜKETİM Zeytinyağı, öncelikle hiçbir kimyasal işleme tabi tutulmadan yenilebilen tek bitkisel yağ olup, adeta bir meyve suyu olması, ayrıca özelliğinden kaynaklanan doğal ve içeriğinde bulunan birçok vitamin ve koruyucu maddeleri nedeniyle sağlıklı beslenmede çok çok önemlidir. Sağlık üzerindeki olumlu etkilerinin uzmanlar tarafından da dile getirilmesiyle gelir düzeyi yüksek olan ülkelerde zeytinyağı tüketimi giderek artmaktadır. Ülkemizde de geçmiş yıllara nazaran kişi başına tüketim 1 kg seviyesinden 1,3 kg seviyesine çıksa da yeterli olduğunu söylemek mümkün değildir. Zeytinyağı üreticisi ülkeler arasında en az zeytinyağı yine Türkiye de tüketilmektedir. Nitekim kişi başına zeytinyağı tüketimi Yunanistan da 21 kg, İtalya da 11,5 kg ve İspanya da 13 kg, Tunus ta ise 8 kg düzeyindedir. Dünyada ve ülkemizde insan sağlığına yönelik önemi her geçen gün biraz daha artan zeytinyağının tüketimini artırmak amacıyla yapılan çalışmalar olumlu sonuçlar vermektedir. Buna rağmen bu ürünün pahalı bir gıda maddesi olması, ülkemizde margarin ve ayçiçeği yağı tüketim alışkanlığı ve tanıtım faaliyetlerinin yetersizliği nedeniyle, ülkemiz tüketimi arzu edilen seviyeye ulaşamamıştır. Ülkemizin bitkisel yağ açığının kapatılması bakımından yapılan ithalat için yaklaşık 2 milyar dolar 14

15 ödenmektedir. Bitkisel yağ açığımızın kapatılması bakımından zeytinyağı devreye sokulmalı, iç tüketimin çeşitli tanıtım faaliyetleri ile artırılması sağlanmalıdır. 15

16 2. GTİP TESPİTİ VE ÜRÜN HAKKINDA BİLGİ Tablo 3. GTİP Tespiti GTİP Zeytinyağı ve fraksiyonları (rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş) : Saf zeytinyağı: Lampant zeytinyağı - - Diğerleri Net ağırlığı 1 kg.'a kadar olan hazır ambalajlarda olanlar Net ağırlığı 1-2 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar Net ağırlığı 2-5 kg. arası olan hazır ambalajlarda olanlar Diğerleri Diğerleri Kaynak: (ITC Trademap, 2012) Tablo 4. Ülke Bazlı GTİP Tespiti GTİP No Ülke Açıklama Macao, Çin Zeytinyağı ve fraksiyonları, rafine edilmiş olsun veya olmasın, fakat Kimyasal Sızma Zeytinyağı Dışta, değiştirilmemiş Avustralya Rafine edilmiş olsun olmasın Zeytinyağı ve fraksiyonları (Sızma Zeytinyağı hariç) ancak Kimyasal olarak değiştirilmemiş Avustralya Zeytinyağı (Sızma Zeytinyağı hariç) ve fraksiyonları, paketlenmiş olsun veya olmasın rafine edilmiş fakat Kimyasal olarak değiştirilmemiş Zeytinyağı (Sızma Zeytinyağı hariç) ve fraksiyonları, paketlenmiş olsun Avustralya veya olmasın rafine edilmiş fakat Kimyasal olarak değiştirilmemiş Zeytinyağı ve fraksiyonları rafine edilmiş fakat kimyasal olarak Gana değiştirilmemiş: Zeytinyağı ve fraksiyonları (Sızma hariç) içeriği <perakende satılacak hale getirilmiş = 5 litre Hong Kong Zeytinyağı ve fraksiyonları, rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş: Sızma Malawi Zeytinyağı, Sızma Mauritius Sızma zeytinyağı ve fraksiyonları, kimyasal olarak değiştirilmemiş Umman Rafine, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş olup olmadığını Pakistan Zeytinyağı ve fraksiyonları, rafine sızma edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş: Sızma Katar Rafine, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş olup olmadığını Zeytinyağı ve fraksiyonları, sızma Macao, Çin Zeytinyağı, Sızma Suudi Rafine, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş olup olmadığını Arabistan Zeytinyağı ve fraksiyonları:. Sızma Zeytinyağı ve fraksiyonları, rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal Güney Afrika olarak değiştirilmemiş: Sızma SACU Zeytinyağı, Sızma Trinidad Zeytinyağı, Sızma Uganda Zeytinyağı, Sızma Seyşeller Zeytinyağı, Sızma Zambiya Sızma Zeytinyağı Avustralya Fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş olup rafine olmayan Sızma zeytinyağı ve fraksiyonları Çin Sızma zeytinyağı ve fraksiyonları 16

17 Bangladeş Rafine, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş olup olmadığını Kuveyt Zeytinyağı ve fraksiyonları:. fraksiyonları, rafine Sızma edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş: Sızma Ruanda Sızma Zeytinyağı Gambiya Sızma zeytinyağı ve fraksiyonları Filipinler Zeytinyağı, Sızma (ayrıntılı etiket kullanılamaz) Sao Tome Zeytinyağı, Sızma (ayrıntılı etiket kullanılamaz) Dominika Zeytinyağı, Sızma Tonga Zeytinyağı ve fraksiyonları, rafine edilmiş olsun olmasın, fakat kimyasal olarak değiştirilmemiş: Sızma Japonya Zeytinyağı, Sızma Kaynak: (ITC Trademap, 2012) 17

18 3. DÜNYA İTHALATI Gtip kodlu Zeytinyağında dünya ithalatı 2011 yılında yaklaşık olarak 3,8 milyon dolar artmış ve 2010 yılı verileri ile karşılaştırıldığında 3,8 milyon dolarlık artış ile dünya ithalatındaki artış oranı %0.36 olarak görülmektedir. Tablo 5. Pazarın Büyüklüğü (Birim: 1000 ABD Doları) İthalatçılar Artış Artış oranı İthalatı İthalatı İthalatı İthalatı İthalatı miktarı Dünya , İTHALAT BÜYÜKLÜKLERİ Gtip kodu ile ithalat gerçekleştirmiş olan en büyük 25 ithalatçı aşağıda verilmiştir. Tablo 6. İhracat Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytinyağı İthalatı(Birim: 1000 ABD Doları) İthalatçılar Artış Artış oranı İthalatı İthalatı İthalatı İthalatı İthalatı miktarı Dünya ,36 Amerika Birleşik Devletleri Portekiz İtalya Brezilya İngiltere Avustralya Japonya Kanada Almanya Hollanda Fransa Belçika Rusya Tayvan Meksika Suudi Arabistan Hindistan Angola Taylan Yeni Zelanda Kore Çin İrlanda İspanya Kaynak: (ITC Trademap, 2012) Amerika Birleşik Devletleri, Portekiz ve İtalya en büyük ithalatçı ülkeler olarak karşımıza çıkmakta ancak bir önceki yıla göre ithalattaki büyüme miktarları hedef pazarların tespiti açısından daha da önemlidir. Aşağıda verilen tablo Zeytinyağı ithalatçısı ülkeleri 2011 yılındaki büyüme miktarına göre süzmektedir. 18

19 3.2. ARTIŞ MİKTARLARI Tablo 7. Büyüme Miktarına Göre Sıralamalı Dünya Zeytinyağı İthalatı (Birim: 1000 ABD Doları) İthalatçılar 2007 İthalatı 2008 İthalatı 2009 İthalatı 2010 İthalatı 2011 İthalatı Artış miktarı Artış oranı Portekiz Amerika Birleşik Devletleri Brezilya Belçika Hollanda Polonya Tayvan Iran Angola Dünya ,36 Kore Meksika Danimarka Irak Kolombiya Filipinler Singapur Mozambik Cape Verde Hong Kong Kosta Rika İsveç Tunus Çek İsviçre Kaynak: (ITC Trademap, 2012) En büyük artış yaşayan ülkeler sırası ile Portekiz, Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya, Belçika ve Hollanda. Bu ülkeleri takiben dünya genel artış miktarının üzerinde kalan ülkeler ise sırası ile Polonya, Tayvan, İran ve Angola olarak görülmektedir. Dünya artış miktarının hemen altında seyreden ülkeler ise Kore, Meksika, Danimarka ve Irak olarak tespit edilebilir. 19

20 4. DÜNYA İHRACATI 4.1. İHRACAT BÜYÜKLÜKLERİ Tablo 8. Ülke Büyüklüğüne Göre Sıralamalı Dünya Zeytinyağı İhracatı (Birim: 1000 ABD Doları) İhracatçılar Artış Artış Dünya İhracatı İhracatı İhracatı İhracatı İhracatı Miktarı Oranı 6 İspanya İtalya Portekiz Fas Tunus Türkiye Yunanistan Fransa İngiltere Amerika Birleşik Devletleri Almanya Tayvan Arjantin Belçika Avustralya Lübnan Hong Kong Avusturya Hollanda Çek İsveç Singapur Litvanya Kenya Kaynak: (ITC Trademap, 2012) GTİP kodlu Zeytinyağı dünya ihracatı yaklaşık olarak 1,1 milyar dolar olarak gerçekleşmiş ve bir önceki yıla oranla dünya ihracatı yaklaşık olarak 65 milyon dolarlık artışla %6 oranında büyüme sağlamıştır. Yaklaşık olarak 534 milyon dolarlık ihracatla İspanya birinciliği alırken İspanya yı İtalya, Portekiz, Fas, Tunus ve Türkiye takip etmektedir. Türkiye 19 milyon dolarlık ihracatla dünya ihraca t sıralamasında 6. sırayı alırken bir önceki yıla göre 10 milyon dolarlık düşüşle pazarını %35 oranında daraltmıştır. 2. Sırada yer alan İtalya yaklaşık 7 milyon dolarlık artışla ihracatında %2 büyüme kaydetmiş, 3. Sırada yer alan Portekiz yaklaşık 10 milyon dolarlık artış sağlayarak %13 oranında büyüme kaydetmiş, 4. Sırada yer alan Fas ise yaklaşık 29 milyon dolarlık artışla %166 oranında büyüme sağlamıştır. İlk beş ülke içinde yer alan Tunus ise 638 bin dolarlık düşüşle %2 oranında pazarını küçülttüğü gözlemlenebilmektedir. İlk on içerisinde olan Yunanistan da artış görülmezken, Fransa yaklaşık 2.5 milyon dolar, İngiltere yaklaşık olarak 8.5 milyon dolar ve Amerika Birleşik Devletleri ise yaklaşık olarak 3.5 milyon dolarlık rakamlarla pazar paylarını genişletmiş görülmektedir. 20