Diyagnostik. Diyagnostik teşhis etmek, hatayı bulmak anlamına gelmektedir.

Transkript

1 Diyagnostik teşhis etmek, hatayı bulmak anlamına gelmektedir. Günümüzde üretilen taşıtlarda kullanılan sistemler elektronik devre elemanları ve yazılımları ile donatılarak, sistemlerin çalışması ve kontrolü daha da kolaylaştırılmıştır. Farklı araçlara ait bilgisayar yazılımlarını içeren diyagnostik cihazları ile taşıtlarda meydana gelebilecek arızalar kolayca teşhis edilip, arızalar hızlı bir şekilde giderilebilmektedir.

2 Diyagnostik Cihazların Çalışma Prensibi Diyagnostik, cihazları bilgisayarla birlikte, iletişim kurulacak taşıta özel hazırlanmış yazılım programıyla, taşıt mikroişlemcisi ile iletişim kurarak hafızada kayıtlı bilgileri, bilgisayar ekranında görüntülememizi sağlar. Sensör ve aktüatörlerden gelen arıza bilgileri, taşıt EKÜ sündeki hafıza kısmına kaydedilir. Hata bilgileri hafızada 2 li sayı sistemi (binary sayı sistemi)ne göre kayda alınır. Taşıt EKÜ sünün soketine cihaz giriş ucu takıldıktan sonra ilgili kısım programdan seçilerek hata araştırması yapıldığında, hafızadaki bilgiler cihaz yazılımı sayesinde bilgisayar ekranında görülür. Ancak her taşıt markası için üretici firmalar farklı yazılımlar geliştirdiği için her taşıtın hata kodları, hata belirleme yöntemleri ve hata giderilmesi için uygulanacak metotları farklıdır. Buna rağmen cihazların ve taşıt sistemlerinin çalışma prensipleri aynıdır.

3 Hata Anında Durum Tespiti Diyagnostik Taşıt üzerindeki sistemlerde herhangi bir hata durumunda öncelikle araç gösterge panelinde bulunan ikaz lambalarının yanması ile birlikte sürücüye hata uyarısı yapılır. Böyle bir durumda bakım servisine haber verilerek gerekli işlemler yapılmalıdır. Bakım servisinde araç diyagnostik cihazına bağlanarak hata ikazı verilen sistemde araştırma yapılır. Bu esnada herhangi bir yanlışlık olmaması için araca ait; marka, model, üretim yılı, motor tipi gibi temel bilgiler eksiksiz olarak cihaz yazılım programına girilmelidir.

4 Parametre Tanımlama ve Okuma Diyagnostik cihazlarda araç marka ve modeline göre sistem çalışma parametreleri taşıt katalog değerlerine göre tanımlanmıştır. Cihaz bu parametreleri, gerçek değerler bölümünden ekrana yansıtır ve taşıt değerlerini olması gerekenlerle karşılaştırarak, yanlış değerleri bize bildirir.

5 Cihazın yazılım programı menüsünden gerçek değerleri işaretlediğimizde cihaz yazılımında kayıtlı taşıta ait değerler karşımıza çıkacaktır. Diyagnostik

6 Bunları dörtlü seçim yaparak inceleyebiliriz. Resim 1.2 de bir araca ait kontrol edilebilecek gerçek değerler yani parametreler verilmiştir.

7 Resim 1.3 te ise bir araç markasına ait yağlama sistemi parametrik değerleri verilmiştir. Ölçülen değerler aracın gösterge panelindeki değerler ile karşılaştırılır. Genellikle bu karşılaştırılan değerler aracın yağ seviyesi, anlık yağ basınç miktarı gibi değerlerdir. Diyagnostik cihazı ve aracın gösterge panelindeki değerlerin aynı değeri göstermesi gerekmektedir. İki değer arasında fark yok ise gösterge panelinde bir arıza yoktur. İki değer arasında fark varsa aracın gösterge panelinde bir arıza vardır. Gerçek değerler aracın katalog değerleridir.

8 Resim 1.4 te ise bir araç markasına ait soğutma sisteminin parametrik değerleri görülmektedir. Diyagnostik

9 Elektronik Olarak Kontrol Edilen Elemanların Diyagnostik Cihazıyla Bağımsız Olarak Çalıştırılması Taşıt üzerinde elektronik olarak kontrol edilen aktüatörler ve sensörler, kontrol amaçlı olarak veya adaptasyon için taşıttan bağımsız olarak diyagnostik cihazı yardımıyla çalıştırılabilir. Kontrol amaçlı yapıldığında, elemanın arızalı olup olmadığını bu sayede anlayabiliriz. Araç üzerinde arızasından dolayı yenisi ile değiştirilen hareketli parçalarda adaptasyon amaçlı olarak tek başına çalıştırma suretiyle kontrol edilir. Adaptasyon sadece bazı marka taşıtlarda yapılan bir işlemdir.

10 Adaptasyon amaçlı çalıştırmada EKÜ hafızasındaki bilgiler doğrultusunda sistem çalışması tayin edilir. Örneğin, resimde görülen gaz kelebeği rölanti konum ayar sensörü bu şekilde tek başına çalıştırılmak suretiyle kontrol edilir. Bu çalışma esnasında cihaz kelebeğin açılma ve bekleme konumlarına göre araç hafızasından aldığı değerler yardımıyla sensörü adapte edecek ve her konumda bekleyerek ve sinyal vererek bizi uyaracaktır. Bu parça elektronik kontrollü araçların yakıt sisteminin en mühim parçası olup, yakıt durumuna göre çok sık arızalanmaktadır. Arıza, kelebeğin hareketini sağlayan step motordan kaynaklanmakta ve tamiri mümkündür.

11 Resim 1.6 da görüldüğü gibi bu parça arızalı olduğunda cihaz bize yapılması gerekenleri ve ölçülmesi gerekli değerleri bu şekilde verecektir. Avometre yardımıyla 1 numaralı pinden başlanarak ölçümler yapılır ve istenilen değerlerle karşılaştırılır.

12 Bölgesel Çalıştırma Yöntemleriyle Arıza Tespiti Bölgesel çalıştırma metodu da yukarıdaki amaçlar doğrultusunda ve genellikle arızalı elemanı bulabilmek için yapılmaktadır. Örneğin aracın yakıt sistemindeki herhangi bir elemanın arızalı olduğunu anlayabilmek için yakıt sistemi diğer sistemlerden bağımsız olarak çalıştırılır. Benzinli ve çok noktadan enjeksiyonlu bir motorda yakıt sistemi, depodan yakıtı çekerek, çalışma sırasına göre silindirlere püskürtür. Sistem cihaz aracılığıyla bölgesel olarak çalıştırılmak suretiyle, hangi parçasının arızalı olduğu cihaz tarafından kolaylıkla tespit edilecektir. Bu esnada cihaz sistem elemanlarının çalışma parametrelerini de olması gereken değerlerle kıyaslayarak ekrana yansıtacağı için arızanın giderilmesi de hem daha kolay, hem de daha ekonomik olacaktır. Cihaz bu esnada 1. enjektör püskürtme yapmıyor şeklinde uyarıda bulunacaktır.

13 Hareketli Sensör Testi Hareketli sensörler de tek başına çalıştırılmak suretiyle arıza testleri yapılabilir. Bu kontroller sayesinde sistemdeki arızanın sebebi, kontrolü ve sensörün çalışma parametreleri de kontrol edilmiş olur. Dikkat edileceği gibi cihaz tamir yapan kişiye yapılması gerekenleri eksiksiz olarak adım adım bildirmektedir. İlk adımda müşürün çalışmasıyla ilgili gerekli bilgiler kontrol edilir ve olması gerekli değerlerle karşılaştırılır.

14 Resimde ise lambda oksijen sensörünün cihaz yardımıyla kontrolü görülmektedir. Bu ilk kontrolde sensörün mevcut hatası ve muhtemel hata nedenleri belirlenmektedir.

15

16

17

18

19

20 Hata kodu okuma Taşıt motorunda, motorun çalışmasını etkileyen sensörlerden biri veya birkaçı arıza yaptığı zaman aracın göstergesinde bu kısma ait arıza lambaları yanmaktadır. Bu durumda taşıtın uygun bir diyagnostik cihaz ile kontrol edilerek, arızanın neden kaynaklandığının bulunması gerekmektedir. Bu işleme hata kodu arama diyoruz ve bu kodları okuyarak yorumlama işlemine de, hata kodu okuma diyoruz.

21

22

23 Parçaların Araca Tanıtılması Diyagnostik Taşıt sistemlerinde oluşan arızaların bazılarını giderebilmek için parçaların yenisi ile değiştirilmesi gerekmektedir. Bu durumda mikro işlemcili, elektronik kontrollü araçlarda bazı elektronik parçaların takıldıktan sonra araç EKÜ süne tanıtılması gerekmektedir. Özellikle yakıt enjektörlerinin firma tarafından belirlenen ve günlük değişen bir dijital sayı sistemine göre kodlanması gerekmektedir. Ancak bu işlemleri sadece yetkili servisler yapabilmekte iken Avrupa Birliği nde çıkarılan tekelleşmeyi engelleme kanunu neticesinde bu yazılımlara bazı cihaz markalarını kullanan yetkili olmayan servislerde ulaşabilmektedir.

24 Motora yeni ejektör takılmasını ve enjektörlerin taşıt EKÜ süne kodlanması yani tanıtılması şu şekilde yapılmaktadır: Yeni enjektörlerin yüksek basınç boruları ve sinyal kabloları uygun yerlere bağlanarak, EKÜ giriş soketine diyagnostik cihazı bağlanır. Kontak anahtarı motorun yakıt sistemini kumanda eden modülüne giriş yapılır. Enjektör kodlaması için motor kumandası modülünden, enjektör adaptasyonu bölümü seçilerek giriş yapılır.

25

26

27

28

29

30

31 Bütün enjektörlerin kodları girildikten sonra motor çalıştırılarak enjektörlerin püskürttüğü yakıt miktarları kontrol edilmelidir. İlk çalıştırmada enjektörlerde ve sistemde hava olduğu için motor zor çalışabilir. Motor çalıştıktan sonra tekrar stop edilir ve tekrar çalıştırılır. İkinci marşta normal olarak çalışmalıdır. Diyagnostik cihazından enjektörlerin püskürttüğü yakıt miktarının görülmesi için gerçek değerler menüsünden miktar karşılaştırma konumu seçilir.

32

33 Enjektör ölçüm sonuçlarının hepsinin aynı olması gerekmektedir. Ayar işlemleri tamamlandıktan sonra motor kapatılarak diyagnostik cihazının prizi araçtan sökülür. Motor tekrar çalıştırarak enjektörlerin çalışması ve yakıt sisteminde sızdırmazlık olup olmadığı kontrol edilir, kontroller yapıldıktan sonra araç müşteriye teslim edilir. Enjektör kodlama işlemi sadece bazı marka araçlarda gerekmektedir. Bazı araçlarda ise enjektörler değiştirildikten sonra gerekli bilgiler EKÜ hafızasından otomatik olarak sisteme adapte edilmektedir.

34 EKÜ yü Yeniden Programlama Diyagnostik Benzinli motorlarda enjektör püskürtme süresi ve ateşleme avansı değerleri sistemde mevcut bulunan sensörlerden alınan bilgilere göre ayarlanmaktadır. Benzinli motorlarda motorun sıcaklığı yakıt ve ateşleme süresini doğrudan etkileyen bir parametredir. Taşıt EKÜ sü sistemden aldığı bilgileri her an değerlendirerek yakıt ve ateşleme sisteminin optimum (en uygun değer) düzeyinde çalışmasını sağlamaktadır. Motor yönetim sistemine bağlı sensörlerden herhangi biri arızalı ise taşıt EKÜ sü arızalı sensörün yerine önceden hafızasına yüklenmiş değerleri kullanarak motorun çalışmasını devam ettirmektedir.

35 Genellikle taşıt EKÜ sü motorun yakıt sistemi veya diğer sistemlerinde meydana gelen arızalardan dolayı motorun çalışma koşullarını dört acil duruma göre ayarlayabilir: Acil durumda çalışma: Motorda meydana gelen arızanın seviyesi düşük ve gösterge panelinde motor arıza lambası yanıyor ise gaz kelebeğinin açılması motor kontrol birimi tarafından %50 ile sınırlandırılır. EKÜ, motorun yüksek devirde çalışmasını engelleyerek, yüksek maliyetli arızaların oluşmasının önüne geçmek için motor devrini sınırlandırır. Bu durumda araç en yakın servise gidecek kadar çalışabilir. Acil durum havası: Aracın gösterge panelinde arıza lambasının yanması ile motorda meydana gelen arızanın seviyesine göre acil durum modu çalışır. Acil durum çalışmasında gaz kelebeği valfinin servo motoru kapatılarak motorun çalışma kapasitesi ciddi oranda sınırlandırılır. Gaz kelebeği bu durumda yaklaşık %33 olarak açılır. Gaz pedalı modülü, püskürtülen yakıt miktarını ayarlayarak motor devrini maksimum 3000 d/d da tutar. Motor bu durumda en yakın servise gidecek kadar çalışabilir. Artmış rölanti devri: Motorda oluşan arızanın seviyesine göre göstergede motor arıza lambası yanar. Motor rölanti devri, yükten bağımsız olarak kontrol birimi tarafından sabit bir seviyede ( yaklaşık 1500 d/d) tutulur. Bu durumda gaz pedalı modülü motorun devrinde her hangi bir etkiye sahip olmaz. Motorda arıza giderilene kadar motor kendi kendini 1500 d/d çalıştırır. Motor kapalı: Bu durumda motorda oluşan arızanın seviyesi en yüksektir. Motor kontrol modülü motorun yakıt ve ateşleme sistemini keserek motorun çalışmasını engeller. Taşıtın bu durumda servise kadar çekilmesi gerekmektedir.

36 Taşıt diyagnostik cihazına bağlandığında; ilk olarak diyagnostik cihazından donanım sistemleri menüsünden, motorun elektronik kontrol ünitesinin üretici adı bulunur. Eğer üretici firmanın EKÜ adı bilinmiyorsa, diyagnostik cihaz yardımı ile kontrol ünitesi markasının bulunması sağlanır.

37

38 Bu seçim yapıldıktan sonra EKÜ nün arızalı olduğu cihaz tarafından onaylanarak doğrulanır. Bu işlemden sonra EKÜ sökülerek elektrik kontrolü yapılır. Günümüz koşullarında elektronik kontrol ünitesinin tamiri nadiren yapılmaktadır. Bazı firmalar bu tamirleri engellemek için parçayı açılmayacak şekilde pres baskı yapmakta veya optik kodlama ile cihazın içi açıldığı zaman ışıkla birlikte tüm bilgiler silinebilmektedir.

39

40

41 EKÜ nün programlanması için gerekli program CD si veya gerekli şifreler yeni satın alınan bir EKÜ ile firma tarafından yetkili servise verilmektedir. Bazı EKÜ ler fabrikadan programlanmış olarak gelmektedir. Programlama işlemi araç üzerinde veya bilgisayar yardımıyla direkt olarak elektronik kontrol ünitesine yapılabilmektedir.

42 Güncellenmiş Programların Yüklenmesi Araç için gerekli yeni üretilen bilgiler de aynı şekilde diyagnostik cihazının bulunduğu bilgisayar ile yüklenebilir. Fakat bu işlem için de bilgi giriş kodlarının bilinmesi gerekeceğinden işlem yine ilgili markanın yetkili servisi tarafından yapılmalıdır. Diyagnostik cihazında yapılacak güncellemeler ise internet üzerinden firma tarafından sağlanan şifrelerle mümkün olmaktadır. Yapılan tüm güncellemeler firmalar tarafından ayrı bir ücret karşılığı yapılmaktadır. Cihazlarda yeni çıkan taşıtlara müdahale edebilmek için güncellemelerin yapılması gereklidir. Genellikle yılda 2 veya 3 güncelleme yapılmakta olup, bazı cihazlarda güncelleme yapılmadığı takdirde cihaz işlem yapmamaktadır.

43 Haberleşme ve Yol Bilgisayarı Diyagnostik Gelişmiş ülkelerde son on yıldır taşıtlarda uygulanan haberleşme, güvenlik ve yol bilgisayarı sistemleri navigasyon olarak adlandırılmakta ve her geçen gün kullanıcılarına yeni kolaylıklar ve kullanımlar sunmaktadır. Sisteme navigasyon denilmesi ise bu kelimenin deniz yolculuğu anlamına gelmesi ve bu sistemin ilk defa denizcilikte rota belirlemek amacıyla kullanılmasından kaynaklanmaktadır. Navigasyon sadece yol bulmak veya haritadan konum belirlemek olmasına rağmen, bazı taşıtlardaki sistemler sürücüye her türlü konuda yardımcı olmaktadır.

44

45 Sisteme yerleştirilen bir cep telefonu kartı ile telefon görüşmesi, internet bağlantısı, haritadan yol bulma veya konum belirleme, yol durumu, güvenlik gibi birçok kolaylık sağlanmaktadır. Bu cihazlarda birçok dil seçimi ve menü kolaylığı da mevcuttur. Diyagnostik

46 Günümüzde üretilen bazı taşıtlarda, bu sistem sayesinde taşıt sürekli üretici firma ile bağlantı hâlinde olabilmekte ve uzaktan diyagnostik yardım yapılabilmektedir. Diyagnostik

47 Ses, görüntü ve müzik sistemleriyle birlikte bütün hâlinde araçta yer alan sistemler, taşıtın ilgi çekiciliğini de artırmakta ve bu özellikleriyle de yeni müşterilere hitap etmektedirler.

48

49 Yol bilgisayarları şu fonksiyonları yerine getirmektedirler: Haberleşme ve internet üzerinden bağlantı, Navigasyon (konum belirleme), Hırsızlığa karşı aracın yerini ve konumunu belirleme (güvenlik), Motor ve yakıt hakkında sürücüye bilgi sunma (bazı gelişmiş araçlarda yakıtın içerisindeki su miktarını bile göstermektedir), Müzik ve TV izleme imkânı, Yol ve hava durumunu öğrenme, Diyagnostik (arıza teşhisi) ve yapılması gerekenleri belirtme, Aracın arkasını göstermek suretiyle kolay park imkânı, Tehlikelere ve sürücünün uyumasına karşı uyarı sistemi, Sürücüyü tanıyarak aracı açma ve sürücü uzaklaştığında otomatik kilitleme, Alarm ve uyarı.

50 Araç Takip Sistemleri Araç takip sitemleri, kazaları en aza indirmek amacıyla düşünülmüş olup yol bilgisayarı üzerinden kullanıcıya gerekli takip mesafesini, yol durumunu ve ileride meydana gelmiş kaza veya yol bozukluğunu, cep telefonu bilgi işlem merkezi ile sürekli irtibat kurarak sürücüye bildiren sistemlerdir. Bu sistemler şehirlerarası yolcu otobüsleri ve taşımacılık vasıtaları için geliştirilmiş olmasına rağmen, bugün çoğu araçta yer almaktadır. Sistem öndeki araca yaklaşma mesafesini sürücünün ayarlamasına göre belirleyerek uyarıda bulunmaktadır. Aracın ön ve arka kısmına yerleştirilen sensörler ilerideki veya gerideki araca ses dalgaları göndermek suretiyle istenilen mesafeyi ayarlamaktadır. Aynı zamanda yol çizgilerinden referans alan bir sensör ani çizgiden sapmalarda şoförü sesle ve ışıkla ikaz ederek uyarmaktadır. Yolun durumuna göre taşıt hızını düşürüp artırmakta, bir nevi otomatik şoför görevi yaparak kazalara engel olmaktadır. Sistem, aracın diğer bütün sistemlerini kontrol edebilmektedir.

51

52

53

54

55

56

57

58

59

60

61

62

63

64

65

66

67

68

69

70

71

72

73

74

75

76

77

78

79

80

81

82

83

84

85 Diyagnostik test cihazları elektronik kontrol ünitesinden (EKÜ) gelen diyagnostik bilgilerini analiz eder. Diyagnostik cihazlar elektronik sistemlerin hızlı ve hassas olarak kontrol edilmelerini ve sonuçların net bir şekilde okunmasını sağlar. Özel soket bağlantısıyla bu cihazlar genelde aküden beslenirler. Soket bağlandığında cihaz önce kendi çalışmasını kontrol eder. Cihazların birçok fonksiyonu vardır. Bunlar: Voltmetre fonksiyonu Devre kontrolü Sinyal üretme veya sinyal arama fonksiyonu Diyagnostik fonksiyon.

86

87 Motor çalışırken diyagnostik test cihazından bazı değerlere bakılabilir (bu değerlerin elde edilebilmesi için uygun soket ve bağlantıların sağlanması gerekmektedir). Test cihazı ile izlenebilen değerler şunlardır: Egzoz emisyon değerleri, Avans değerleri, Motorun anlık devir değerleri, Voltmetre ölçüm değerleri, Devre sürekliliği değerleri, Sinyal üretme ve sinyal arama fonksiyonu değerleri, Arıza tespit değerleri, Arıza düzeltme yönetim değerleri, Ateşleme diyagnostiği değerleri, Vakum (motor yük durumu) değerleri, Primer ve sekonder devre değerleri.

88 Diyagnostik Test Cihazı ile Sistemlerin Kontrolleri Arızaları ve Ayarları Rölanti Ayarı Yeni araçlarda egzoz emisyonlarını ayarlama işlemi bulunmamaktadır. Euro normlarına göre egzoz standartları çok daha düşük emisyon değerlerini zorunlu tutmaktadır. Bu sebeple yüksek emisyonun oluştuğu rölanti değerlerini azaltmak için rölantiye müdahale gerekmektedir. Bu müdahale kuşkusuz hassas bir algılama ile (sensörler ile), ne yapılması gerektiğine karar verilmesi (EKÜ ile) ve bu kararın uygulanması (aktüatörler ile) olmaktadır. Bu nedenle dışarıdan rölantiye müdahaleyi gerek duyulmamaktadır. Lamda sondası, bozulan emisyon değerlerini EKÜ'ye bildirir. EKÜ da gerekli rölanti düzenlemelerini yapar.

89 Rölanti Devrinin Kontrolü Diyagnostik Primer devre tarafından bir takometre bağlayın veya veri bağlantı soketini arıza tespit cihazına bağlayınız. Marşa basın ve motoru rölanti pozisyonunda çalıştırınız. Yakıt basıncının hissedilip hissedilmediğini anlamak için hortuma bastırınız. Rölanti devrini okuyunuz.

90 Rölanti min -1 arasında olmalıdır (±50 toleransla). Birleşik ateşleme ve yakıt sistemleri rölantiye en doğru müdahaleyi yapabilmek için sensörlerden bilgileri toplarlar. Bu bilgiler ile aktüatöre müdahale eder. Rölanti kontrol valfi, gaz kelebeğinin yanından geçen bir tüpün içine yerleştirilmiştir. Kontrol ünitesi, her çalışma durumunda en uygun rölanti devri için bu aleti kontrol eder.

91 Emisyon Ayarı Emisyon kontrol sisteminin amacı aracın egzozundan çıkan zararlı gazları, zararsız hale getirmektir. Egzozdan çıkan gazlar şunlardır : Hidrokarbonlar (HC) Karbon monoksit (CO) Karbon dioksit (CO 2 ) Nitrojen oksitler (NO) Kükürt dioksit (SO 2 ) Fosfor (P) Kurşun (Pb) ve diğer metallerdir.

92 Egzoz emisyonlarını düşürmek için araçlarda kullanılan yakıtın kalitesinde önemli gelişmeler sağlanmıştır. Günümüzde kullanılan araçlar da bu tür yakıtları yakacak şekilde tasarlanmaktadır. Bu tür önlemler atmosfere salınan karbon monoksit ve hidrokarbon oranını %96 oranında azaltmıştır. Günümüz araçlarında emisyon değerleri araç yönetim sistemi tarafından kontrol edilmektedir. Harici bir ayar yoktur. Sistem, emisyonla ilgili bir hata verdiğinde sistemdeki elemanların kontrolü diyagnostik test cihazı ile yapılır. Araçtaki arıza, eğer yönlendirme varsa diyagnostik arıza lambasını yakarak arıza gösterir.

93 Otomobillerden kaynaklanan çevre kirliliği otomobil üreticilerini egzoz emisyonları düşük araçlar üretmeye zorlamıştır. Emisyonları düşürmek için katalitik konvertör, EGR, egzoz manifolduna hava püskürtme sistemi vb. sistemler kullanılmaktadır.

94 Arıza Testi Arıza tespit cihazları ile sistemde meydana gelen arızalar görülebilmektedir. Otomobil üreticileri ürettikleri araca uygun yazılımda arıza tespit cihazları üretmektedir. Günümüzde motor test cihazları, yerlerini arıza tespit cihazlarına bırakmaktadırlar. Cihaz araçtaki bütün sensörlerin, aktüatörlerin, kontrol ünitelerinin, kontrol, arıza ve teşhisini yapabilmektedir.

95 Diyagnostik Sisteminin Otomatik Kontrolü EKÜ, giriş ve çıkış sinyallerini kontrol eder. Bazı sinyalleri her zaman ve bazılarını ön görülen durumlarda kontrol eder. EKÜ bir anormallik bulduğunda, diyagnostik arıza kodunu kaydeder ve sinyali Data Link Soketine (diyagnostik soketine) gönderir. Diyagnostik sonuçları göstergedeki diyagnostik ikaz lambasından veya diyagnostik test cihazı ile okunabilir.

96 Diyagnostik arıza kodları, EKÜ da aküden güç geldiği sürece saklanır. Ancak diyagnostik arıza kodları, akü kutup başı veya motor kontrol ünitesi soketi ayrıldığında veya diyagnostik test cihazı tarafından silinir. Sistem gerekirse elektronik kontrol ünitesinin de kontrolünü yapar. Değişmesi gerektiğinde yeni EKÜ, soket bağlantıları kurulduktan sonra çalışmaya başlar.

97 Sensör soketi, kontak anahtarı açık durumdayken açılırsa diyagnostik arıza kodu kaydedilir. Bu durumda, akü negatif kutup başını 15 saniye veya daha fazla bir süre sökün, bu durumda diyagnostik hafızası silinir. Diyagnostik arıza lambası aşağıdaki durumlarda yanar veya söner: Arka arkaya iki sürüş çevriminde aynı arıza tespit edilir ve devam ederse diyagnostik ikaz lambası otomatik olarak yanar. Ardı ardına üç sürüş periyodu bir arıza algılanmazsa diyagnostik ikaz lambası otomatik olarak söner. Ardı ardına iki sürüş periyodundan sonra bir arıza algılanacak olursa bir diyagnostik arıza kodu EKÜ belleğine kaydedilir. İkinci sürüş periyodunda arıza algılanınca diyagnostik ikaz lambası yanar. Ateşleme kesikliği halinde bir diyagnostik arıza kodu kaydedilir ve arıza algılanır algılanmaz diyagnostik ikaz lambası yanar. Aynı arıza 40 sürüş periyodunda algılanmaz ise EKÜ belleğindeki diyagnostik arıza kodu otomatik olarak silinir.

98 Isınma çevrimi, motor soğutma suyu sıcaklığının, motorun çalışmasından itibaren en az 5 C den asgari 70 C ye ulaştığı yeterli araç çalışmasına denir. Bir Sürüş Çevrimi, kapalı döngü çalışmasının başlamasını takiben motorun marş basması dahil, araç çalışmasından meydana gelir.

99 Diyagnostik test cihazı soketi, araç diyagnostik soketine uygun adaptör kullanılarak bağlanır. Sistem araç motorundaki arızaları kodlamıştır. Bu kodlara örnekler aşağıda verilmiştir. Cihazdan çıkan bu kodlar arızanın nerede olduğunu anlamamıza yarar. Gelişmiş diyagnostik test cihazları arızaya nasıl müdahale edilebileceğini de gösterebilmektedir. Araç arıza teşhisinde ve yapılacak işlemlerin sıralamasında en önemli diğer yardımcı, araç kataloğudur.

100 Diyagnostik Arıza Kodları

101

102

103 Diyagnostik İkaz Lambası Kontrolü, Arıza Bulma ve Giderme Arıza Gösterge Lambası, araçta bir problem olduğunu sürücüye haber vermek için yanar. Kontak anahtarı açılır açılmaz (marş konumuna gelmeden önce), arıza gösterge lambası sürekli yanarak motorun normal çalıştığını gösterir. Diyagnostik

104 Aşağıdaki parçalar arızalandıktan sonra arıza gösterge lambası gerekli uyarlamaları var ise yanar: Isıtılmış oksijen sensörü Manifold mutlak basınç sensörü Gaz kelebeği konum sensörü Motor soğutma suyu sıcaklık sensörü Rölanti hızı aktüatörü Enjektörler EKÜ

105 Kontrol Kontak anahtarını açtıktan sonra, lambanın yaklaşık 5 saniye yanıp sonrada söndüğünden emin olun. Eğer lamba yanıyorsa, kablo gurubunda açık devre, atmış bir sigorta ve yanmış bir ampul olup olmadığını kontrol edin.

106 Verim Kontrolü Yakıt enjeksiyon yönetimi stratejilerinin amacı; motora çalışma koşullarına uygun olarak, gereken zamanda doğru miktardaki yakıtı sağlamaktır. Yakıt enjeksiyon-ateşleme sistemi Devir-Yoğunluk- Lamda olarak tanımlanan, açısal dönme hızını, emilen hava yoğunluğunu ve karışım konsantrasyonunu (geriye dönük kontrol) ölçen dolaylı bir ölçme sistemi kullanır.

107 Uygulamada, sistem motor tarafından emilen hava miktarını ölçmek için; motor devri (min -1 ) ve hava yoğunluğunu (havanın basınç ve sıcaklığını) kullanır. Her bir motor çevriminde motor tarafından emilen hava miktarı, sadece emilen havanın yoğunluğuna bağlı olmayıp, aynı zamanda silindir kapasitesi ve volümetrik verime de bağlıdır. Hava yoğunluğu motor tarafından emilen havanın yoğunluğu olarak alınır ve emme manifoldunda ölçülen mutlak basınç ve sıcaklık değerlerine göre hesaplanır.

108 Volümetrik verim; motorun çalışma aralığında yapılan deneysel testlere göre ölçülen ve daha sonra elektronik kontrol ünitesinin belleğine kaydedilen silindir dolma kat sayısı ile ilgili bir parametredir. Emilen hava miktarı belirlendikten sonra; sistem, istenilen karışım konsantrasyonuna göre gereken miktardaki yakıtı sağlamalıdır.

109 Enjeksiyon sonu veya besleme zamanlama palsı, elektronik kontrol ünitesinin belleğinde kayıtlı olup, emme manifoldundaki basınca ve motor devrine bağlı olarak değişir. Gerçekte bunlar; her silindir için bir enjektör olmak üzere, dört enjektörün art arda açılmasına ve açılmanın zamanlamasına, stokiyometrik orana mümkün olduğunca yakın bir hava yakıt karışımı oluşturmak için elektronik kontrol ünitesi tarafından yapılan işlemlerdir. Hava yakıt karışımının stokiyometrik değerler civarında değişimini sağlamak, hem katalitik konvektörün doğru olarak uzun ömürlü çalışması, hem de kirliliğe sebep olan emisyonları azaltmak için gereklidir.

110 EGR Sistemi Egzoz içindeki NOx gazının miktarını azaltmak için EGR sistemi kullanılır. Bu sistem, pnömatik veya elektronik kontrollü olabilmektedir. Günümüzde daha çok motor yönetim sistemine entegre edilmiş sistemler kullanılmaktadır.

111 Hızlanma veya ağır motor yüklerine bağlı olarak yanma odası içindeki sıcaklığın yükselmesiyle NOx gazı üretimi de artar. Çünkü yüksek sıcaklıklar havadaki nitrojen ile oksijenin birleşmesine neden olur. Bu yüzden NOx üretimini azaltmanın en iyi yolu yanma odası içindeki sıcaklığı aşağıya çekmektir. Egzoz gazları esas olarak karbondioksit (CO2) ve su buharından (H2O) meydana gelmiştir. EGR sistemi yanmanın meydana geldiği sıcaklığı düşürebilmek için egzoz gazlarının küçük bir kısmını emme manifoldu içerisinden motora gönderir.

112

113 Hava yakıt karışımı ile egzoz gazları birbirleri ile karıştıkları zaman, hava-yakıt karışımı içerisinde bulunan yakıtın oranı doğal olarak düşer (karışım daha fakir olur), ve buna ilaveten, bu karışımın yanması ile meydana gelen ısının bir kısmı egzoz gazı tarafından götürülür. Yanma odasına alınan maksimum sıcaklık böylece düşer ve açığa çıkan NOx gazı miktarı azalır. EGR sistemi, rölantide, tam gazda ve motor soğukken devreye girmez. EGR sisteminde devridaim yaptırılan egzoz gazı miktarı EGR vakum modülatörü tarafından kontrol edilir. Bu gereklidir çünkü egzoz manifoldu içindeki basınç atmosfer basıncının üzerinde veya altında dalgalanmalara maruz kalır. Aynı zamanda motordaki yük az olduğu zaman emme manifold vakumu güçlüdür. Bu yüzden EGR sistemi tarafından devridaim edilen egzoz gazının miktarı kontrol edilemez ise gereğinden daha fazla egzoz gazı devridaim edilir. Bu durum motorun çalışmasının bozulmasına neden olacaktır. Motor yükünün az olduğu durumlarda da EGR nin çalışmasına gerek yoktur. Çünkü NOx miktarı tam yüklerde artmaktadır.

114 Egzoz gazı, silindir kapağındaki 4. silindirde bir bağlantı borusu yardımıyla alınır. Motor kontrol ünitesi haritalar çerçevesinde elektro-motoru yönetir ve bir gaz kelebeğini işletir. Gaz kelebeğinin pozisyonuna göre belirli bir miktarda egzoz emme manifolduna geçer ve emilen temiz hava ile karıştırılır. Muhafaza kapağındaki egzoz gazı devridaim potansiyometresi gaz kelebeğinin konumunu belirler. Böylece egzoz gazı devridaim supabının konumunu tespit etmek mümkün olur.

115

116 Egzoz Manifolduna Hava Püskürtme Sistemi Egzoz sistemine hava püskürtme sistemi de, egzoz emisyon sistemlerinden birisidir. Bu sistem egzoz gazları içinde bulunan CO (karbon monoksit) ve tamamen yanmadan atılan HC (hidro-karbon) moleküllerinin yakılmasını sağlamak için egzoz manifolduna hava püskürtür.

117 Egzoz da bulunan kirletici gazların CO (karbon monoksit) ve tamamen yanmadan atılan HC (hidro-karbon) emisyonlarının azaltılması amacıyla egzoz manifoldunun içine egzoz supabının tam arkasına hava püskürtülür. Püskürtülen bu basınçlı hava motordan hareketini alan bir kompresör tarafından üretilir.

118 Hava enjeksiyonun etkili olması aşağıdaki koşullara bağlıdır: H/Y karışımının durumuna; egzoz gazlarındaki emisyonların hava ile iyice karı masına ve oksitlenmenin iyi olmasına. Egzoz-hava karışımının sıcaklığına ve basıncına. Egzoz-hava karışımının reaksiyon zamanına. Egzoz gazlarındaki sıcaklık düşmesinin minimum olmasına. Egzoz gazlarının hava ile karı masında yeterli reaksiyon hacminin olmasına.

119 Hava püskürtülmesinin amacı, motorda oluşan CO ve HC emisyonlarını minimuma indirmektedir yani CO ve HC yi hava ile reaksiyona sokarak miktarını azaltmaktadır. HC ve CO emisyonlarının en uygun miktarda olduğu bir hava-akış oranı vardır. Egzoz manifolduna %20 hava püskürtüldüğü zaman HC ve CO emisyonlarının azaldığı görülmüştür. Bununla birlikte hava akışının artmasıyla CO emisyonlarında bir düşüş meydana gelmektedir, buna rağmen HC emisyonlarında az da olsa bir yükselme vardır. Sonuç olarak egzoz gaz emisyonları eski duruma oranla kontrol altına alınmıştır.

120 Uygulanan havanın miktarı, motorun hızıyla doğru orantılıdır. Motor hızı arttıkça buna bağlı olarak pompa hızı ve ürettiği hava miktarı artmakta ve HC ve CO emisyonları azalmaktadır. Fakat belli bir noktadan sonra CO düşmeye devam ederken HC emisyonları artmaya başlamaktadır. Bunun nedeni ise; artan hava akışından dolayı havanın soğutucu etkisidir ve HC nin oksitlenme hızının azalmasıdır. Hava/Yakıt oranı zengin olduğu zaman klasik sistemde CO ve HC oranı yüksek olmaktadır. Egzoz gazına hava püskürtüldüğü zaman CO ve HC oranlarında büyük bir azalma görülmektedir.

121

122 Karbon Kanister ve Şalteri Bu valfin görevi, aktif karbon filtresi tarafından çekilip emme manifolduna yöneltilen yakıt buharı miktarını, enjeksiyon-ateşleme kontrol ünitesi aracılığı ile kontrol altına almaktır. Yakıt buharlarının karışımı aşırı şekilde zenginleştirmesini önlemek için besleme olmadığında bu valf kapalı kalmaktadır.

123 Enjeksiyon-ateşleme kontrol ünitesi bu valfe aşağıdaki şekilde kumanda eder: İlk çalıştırma esnasında selenoit valf, yakıt buharlarının karışımı aşırı şekilde zenginleşmesini önlemek için kapalı kalır. Bu durum motor sıcaklığı önceden belirlenmiş bir eşik derecesine erişinceye kadar kalır (65 C civarı). Motor ısındığında, EKÜ selenoite sinyalin boş/dolu oranına göre açılmayı düzenleyen (modüle eden) kare dalga bir sinyal yollar.

124 Bu şekilde EKÜ karışım konsantrasyonunda önemli değişiklikler oluşmasını önlemek üzere gönderilen yakıt buharının miktarını kontrol altına alır. Motor normal sürüş esnasında çalışıyorken vakum sinyal borusunda yüksek bir vakum oluşur bu vakum, vakum kesme valfinin yukarı doğru kalkarak açılmasını sağlar. Ayrıca manifolddan temiz hava borusu ile gelen temiz hava kanisterin dibinden yukarı doğru yayılır. Bu yukarı doğru yayılan temiz hava yakıt buharlarını da alarak açık olan valften buhar tahliye borusuna girer. Tahliye borusundan da emme manifolduna ulaşır ve karışım ile birlikte yakılır. Kanister karbon filtresi km ( mil) de ya da 2 yılda bir değiştirilmelidir.

125

126 Katalitik Konvertör Diyagnostik Egzozdan çıkan zararlı maddeleri zararsız maddelere dönüştürmek için araçlara takılır. Seramikten yapılan ve gözenekleri katalitik etki sağlayan maddelerle (katalizör) kaplı katalitik dönüştürücünün içinden geçen egzoz gazları reaksiyona girerek zararsız maddelere dönüşür. Dizellerde ayrıca is parçacıklarını yakalamak için ek bir sistem vardır.

127 Bazen performans arttırmak için katalitik dönüştürücünün iptali gündeme gelmektedir. Bu durum araca ek güç sağlayacaktır ancak çevrenin kirlenmesine neden olduğu için kaçınılması gereken bir durumdur. Aracın egzozundan zararlı gazlar çıktığında bundan yine en çok kendimiz ve yakınlarımız zarar görür. Katalitik konvertör yerine bazen katalitik dönüştürücü de denilebilir.

128 En yaygın uygulaması otomobillerdedir. Bir katalitik konvertörün yaptığı, tam olarak yanmamış hidrokarbonlara ikinci bir yanma ve kirletici gazlara bir indirgenme ortamı sağlamaktır. Bu yanma ve indirgenme birtakım katalizörler (platin, paladyum ya da rodyum) kullanılarak yapılır. İkinci yanma işlemi motor dışında gerçekleştiğinden bundan işe dönüştürülebilir enerji elde edilmez.

129

130 Katalizörün verimi, CO ve HC ları oksitleme yeteneği ile belli olur. Motor kontrol modülü (EKÜ) arka oksijen sensörünün çıkışının ön sensör çıkışına uymaya başladığını kontrol etmek için ön ve arka oksijen sensörlerinin çıkış sinyallerini kıyaslar. Katalizör eskiyince arka oksijen sensörünün sinyal izi, ön sensörün sinyal izine yaklaşır. Bunun nedeni katalizör oksijenle doymuş hale gelir ve HC ve CO yu H2O ve CO2 ye yeni halindeki gibi aynı verimlilikle dönüştüremez. Tamamen eskimiş bir katalizör ön ve arka sensör çıkışları arasında %100 uyum gösterir.

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

150

151

152

153

154

155

156

157

158

159

160

161

162

163

164

165

166

167

168

169

170

171

172

173

174

175

176

177

178

179

180

181

182

183

184

185

186

187

188

189

190

191

192

193

194

195

196

197

198

199

200

201

202

203

204

205

206

207

208

209