TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş.

Transkript

1 TÜRKİYE KALKINMA BANKASI A.Ş. EKONOMİK GELİŞMELER ÖZET DEĞERLENDİRME RAPORU MAYIS 2009/II HAZIRLAYANLAR Mustafa ŞİMŞEK Fulya BAYRAKTAR Mustafa TOSUN EKONOMİK VE SOSYAL ARAŞTIRMALAR MÜDÜRLÜĞÜ Mayıs 2009

2 Mayıs ayının ikinci ve üçüncü haftalarında ekonomide yaşanan gelişmeler ve bunun piyasalara yansımaları, açıklanan son veriler doğrultusunda aşağıda özetlenmiştir. * Yurtiçi Piyasaları Etkileyen Gelişmeler TCMB Para Politikası Kurulu, 14 Mayıs 2009 tarihli toplantısında; Banka bünyesindeki Bankalararası Para Piyasası ve İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Repo-Ters Repo Pazarı nda uygulanmakta olan kısa vadeli faiz oranlarının indirilmesine karar vermiştir. a) Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %9.75 ten %9.25 e, borç verme faiz oranı ise %12.25 ten %11.75 e indirilmiştir. b) Geç Likidite Penceresi uygulaması çerçevesinde, Bankalararası Para Piyasası nda saat arası gecelik vadede uygulanan Merkez Bankası borçlanma faiz oranı %5.75 ten %5.25 e, borç verme faiz oranı ise %15.25 ten %14.75 e indirilmiştir, c) Açık piyasa işlemleri çerçevesinde piyasa yapıcısı bankalara repo işlemleri yoluyla gecelik ve bir haftalık vadelerde tanınan borçlanma imkânı faiz oranı %11.25 ten %10.75 e indirilmiştir. Kurul tarafından yapılan açıklamaya göre; son dönemde açıklanan veriler özel tüketim talebinde kısmi bir canlanma yaşanabileceğine işaret etmektedir. Bununla birlikte, uluslararası kredi piyasalarındaki sorunlar devam etmekte, küresel ekonomiye ilişkin göstergelerde henüz belirgin bir iyileşme gözlenmemektedir. Bu çerçevede iktisadi faaliyetteki toparlanmanın ve istihdam koşullarındaki iyileşmenin zaman alacağı, dolayısıyla enflasyon üzerindeki aşağı yönlü baskıların süreceği düşünülmektedir. Kısa vadede enflasyondaki düşüşün devam edeceği tahmin edilmektedir. Merkez Bankası Başkanı Durmuş Yılmaz, "Yılın ikinci çeyreğinde ülkemizde yurt içi talebin göreli olarak istikrar kazanacağını ve son çeyrekten itibaren büyümenin pozitif rakamlara geçeceğini öngörmekteyiz" dedi. Türkiye Finans Yöneticileri Vakfı Finans Kulüp tarafından düzenlenen "Küresel Mali Kriz ve Merkez Bankası" konulu toplantıda bir konuşma yapan Yılmaz, küresel krizin kısa sürede sona erebileceğine yönelik söylemlere ihtiyatla yaklaşılmasının daha gerçekçi olacağını söyledi. Son haftalarda finans piyasalarında göreli bir iyimserliğin yaşandığının görüldüğünü ifade eden Yılmaz; "ABD'de bankalara uygulanan stres testleri sonuçlarının beklenenden olumlu gelmesi ve konut sektörü başta olmak üzere iktisadi faaliyete ilişkin açıklanan veriler ve şirket bilânçoları, küresel krizin dip seviyelerinin görülmüş olabileceğine ve ekonomilerde canlanmanın beklentilerden daha erken başlayabileceğine yönelik algıları artırmıştır." dedi. Finansal kuruluşların toplam zararının 2 trilyon dolara ulaştığına ve artmaya devam ettiğine dikkati çeken Yılmaz, finansal kuruluşların ve hanehalkının maruz kaldığı zararın büyüklüğü göz önüne alındığında, finans kuruluşlarındaki sıkılığın * Rapor 22 Mayıs 2009 tarihinden önceki gelişmeleri içermektedir. 1

3 kısa vadede ortadan kalkmasının, güven ortamının tekrar tesis edilmesinin ve küresel talebin yakın dönemde kalıcı bir şekilde canlanması ihtimalinin düşük görüldüğünü kaydetti. Küresel ekonomide toparlanmanın ne zaman başlayacağı konusunun belirsizliğini koruduğuna işaret eden Yılmaz, "Merkez Bankası olarak beklentimiz önümüzdeki dönemde dünya toparlanmasının kademeli ve yavaş olacağı şeklindedir. Mevcut ortamda uluslararası kredi piyasalarındaki sorunların devam ettiği ve küresel ekonomide henüz belirgin bir toparlanma gözlenmediğine ilişkin değerlendirmemiz geçerliliğini korumaktadır" diye konuştu. Türkiye ekonomisinde son dönemde yaşanan gelişmeler ve bu dönemde uyguladıkları para politikası hakkında da bilgi veren Yılmaz, politika faizlerinde (Merkez Bankası gösterge faiz oranları) yapılan 750 (%7.5) baz puanlık indirimin iktisadi faaliyetteki aşırı dalgalanmaların şiddetinin hafifletilmesine önemli ölçüde yardımcı olduğunu gösterdiğini belirtti. Yılmaz, politik faizlerde ve devlet borçlanma faizlerinde gözlenen belirgin düşüşün kredi faizlerine aynı oranda yansımamasının finansal koşullardaki ek sıkılığın azalarak da olsa devam etmesine neden olduğunu kaydetti. Durmuş Yılmaz, "Son dönemde politika faizlerindeki indirimler ve alınan mali tedbirler sonrasında, içinde bulunduğumuz yılın ikinci çeyreğinde ülkemizde yurt içi talebin göreli olarak istikrar kazanabileceğini ve son çeyrekten itibaren büyümenin pozitif rakamlara geçeceğini öngörmekteyiz. Türkiye ekonomisinde toparlanmanın küresel ekonomiye göre daha erken başlayabileceğini düşünüyoruz" dedi. Analiz ve Araştırma Kuruluşu RGE Monitor tarafından yayınlanan 2009 Global Ekonomik Görünüm Raporu nda, Türkiye'nin Doğu Avrupa merkezli, rakiplerine oranla daha güçlü bir konumda olduğu belirtildi. Türkiye'de 2009 yılında GSYH'nin %4.5 gerileyeceği ve TÜFE'nin %10 artacağı beklentisinin yer aldığı Raporun Türkiye bölümünde; "Türkiye, fırtınalar karşısında Doğu Avrupa ülkelerinin pek çoğuna kıyasla daha sağlam bir duruş sergiliyor. Ülkede bankacılık sistemi Doğu Avrupa ülkelerinin aksine yoğun bir yabancı ortak hâkimiyeti altında değil. Doğu Avrupa ülkelerinde bankalar yabancı ortaklarının yurtdışı işlemleri nedeniyle zor durumda ancak Türkiye'de böyle bir risk görülmüyor. denildi. Yatırım Bankası ve danışmanlık firması Goldman Sachs, yayınladığı bir raporla, PPK'nın gerçekleştirdiği yarım puanlık faiz indirimini ele aldı. Banka Türkiye'de faiz indirim sürecinin henüz sona ermediğinin ancak sona ermeye yaklaştığının anlaşıldığını öne sürdü. Goldman'ın raporunda; "TCMB halen faizlerdeki indirim sürecinin devam ettirmeyi hedefliyor, ancak bu sürecin sonuna yaklaşıldığı net bir şekilde görülüyor. Önümüzdeki iki aylık süreç içinde TCMB'den toplam 75 baz puanlık faiz indirimi bekliyoruz ve faiz oranlarının %8.5 seviyesine indirileceğini öngörüyoruz. Banka'nın faiz oranlarını Haziran ayında yarım puan ve Temmuz ayında çeyrek puan indirerek faizleri bir süre %8.5 seviyesinde tutmasını bekliyoruz" ifadeleri yer aldı. Goldman Sachs, Türkiye'nin 2010 yılı GSYİH artışı beklentisini yukarı yönlü revize etti. Kurum ayrıca TL'nin dolar karşısındaki değerine ilişkin beklentisini de TL lehine revize etti. Goldman Sachs'ın raporunda; "Türkiye'de cari işlemler 2

4 açığında yaşanan büyük ölçekli düzelmenin TL'nin değerine destek sağlamasını bekliyoruz. Bir IMF çıpası makro görünümün iyileşmesine yardımcı olacak. Bununla birlikte hükümet global ekonominin desteği olduğu sürece IMF'yi bir kenarda tutmayı tercih ediyor. Bu durum riskli bir strateji olabilir ancak global ekonominin bu yılın sonlarına doğru istikrara ve önümüzdeki yıldan itibaren de büyümeye kavuşmasını bekliyorsak, bu takdirde bu strateji çalışabilir. TL'ye yönelik temel verilerin toparlandığını ve para biriminin istikrar bulacağını öngörüyoruz. Bu öngörümüz nedeniyle 3, 6 ve 12 aylık Dolar/TL beklentimizi sırasıyla 1.50, 1.55 ve 1.55 olarak revize ediyoruz. Ayrıca 2010 yılı GSYİH beklentimizi de hafif yukarı çekerek %4.5 seviyesinde belirliyoruz. Bu yıl ise GSYİH 'da %7 gerileme bekleniyor. ifadeleri yer aldı. TEPAV Mali İzleme Grubu tarafından hazırlanan, Mali Saydamlık Endeksi ne göre merkezi yönetim bütçe süreçlerinin mali saydamlık notu 2007 yılının sonunda 100 üzerinden 43.2 puan düzeyinde çıktı. Benzer şekilde Uluslararası Bütçe Ortaklığı tarafından bu yılın başında açıklanan Bütçe Açıklığı Endeks sonuçlarına göre, Türkiye 2006 yılında 43 puan ile 85 ülke arasında 41 inci sırada bazı bilgilerin verildiği ülke grubu içinde yer aldı. Endeks puanı 2006 yılındaki 41.3 değerine göre yaklaşık iki puan yükseldi. Rapor da kamu mali yönetim sisteminin daha saydam hale getirilmesine yönelik olarak hazırlanan 5018 sayılı Kamu Mali Yönetim ve Kontrol Kanunu nun uygulamaya girmesiyle birlikte, Türk bütçe sisteminin mali saydamlık notunun endeks değerinin ideal durumda minimum 60 puan düzeyine çıkmasının beklenmekte olduğu hatırlatılarak, Endeks değerinin hala 40 puan seviyelerini aşamamış olması ülkemizde mali saydamlığın patinaj sürecinin devam ettiğini göstermesi açısından dikkat çekicidir denildi. Uluslararası Piyasalardaki Gelişmeler Philadelphia FED tarafından yapılan açıklamaya göre, Orta Atlantik Bölgesi fabrika faaliyetleri endeksi Mayıs ta değerini alarak beklentilerden kötü gerçekleşti. Nisan ayında %-24.4 değerini alan verinin Mayıs ayında -18 olması bekleniyordu. Sıfırın altındaki her değer bölgede üretimin daraldığına işaret etmektedir. Beklentinin -18 iken ya gerilemesi, fabrika faaliyetlerinin beklentilerden daha hızlı daraldığını göstermektedir. ABD Çalışma Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, Nisan ayında tarım dışı istihdamdaki azalış 539,000 ile beklentilerin altında gerçekleşti. Mart ayında 699,000 azalış gösteren verinin Nisan ayında 590,000 azalması bekleniyordu. İşsizlik oranı ise Nisan ayında beklentilere paralel olarak yıllık bazda %8.9 olarak açıklandı. Veri Mart ayında %8.5 olarak gerçekleşmişti. ABD Ticaret Bakanlığı tarafından yapılan açıklamaya göre, ABD de 7 aydır gerileyen dış ticaret açığı Mart ayında milyar dolar seviyesine yükseldi, ancak artış beklentilerin altında gerçekleşti. Beklentiler verinin 29 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmesi yönündeydi. Şubat ayı dış ticaret açığı verisi ise, milyar dolar olarak revize edildi. Dış ticaret açığı, geçen yıl aynı dönemde milyar dolar seviyesindeydi. Açıklanan verilere göre, Mart ayında ihracat bir önceki aya göre %2.4 azalarak milyar dolar seviyesine, ithalat ise %1 azalarak milyar dolar seviyesine geriledi. 3

5 ABD de, perakende satışlar Nisan ayında bir önceki aya göre %0.4, dalgalı seyreden otomobil fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek perakende satışlar %0.5 düşüş gösterdi. Beklentiler perakende satışların bir önceki aya göre değişim göstermemesi, çekirdek perakende satışların ise %0.2 artış göstermesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Mart ayında %1.2 azalış olarak açıklanan perakende satışlar %1.3 azalış olarak, %0.9 azalış olarak açıklanan çekirdek perakende satışlar %1.2 azalış olarak revize edildi. ABD de üretici fiyatları endeksi (ÜFE) Nisan ayında beklentilerin üzerinde %0.3 artış gösterdi. Mart ayında %1.2 azalış gösteren verinin Nisan ayında %0.1 artması bekleniyordu. Açıklamaya göre, Mart ayında %5.5 düşüş gösteren enerji fiyatları Nisan ayında %0.1 düşüş gösterdi. Açıklanan son veriyle birlikte Mart ayında yıllık bazda %3.5 gerileyen ÜFE, Nisan ayında %3.7 geriledi. Gıda ve enerji fiyatları hariç tutularak hesaplanan çekirdek ÜFE ise Nisan ayında bir önceki aya göre beklentilere paralel olarak %0.1 artış gösterdi. Çekirdek ÜFE nin yıllık artışı ise Mart ayındaki %3.8 seviyesinden Nisan ayında %3.4 seviyesine geriledi. ABD de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Nisan ayında bir önceki aya göre değişim göstermezken, çekirdek TÜFE %0.3 artış gösterdi. Beklentiler TÜFE nin değişim göstermemesi, çekirdek TÜFE nin ise %0.1 artması yönündeydi. TÜFE, Mart ayında %0.1 azalırken, çekirdek TÜFE %0.2 artış göstermişti. Yıllık bazda bakıldığında ise TÜFE Mart ayındaki %-0.4 seviyesinden Nisan ayında %-0.7 seviyesine geriledi. Çekirdek TÜFE nin yıllık artışı ise Mart ayındaki %1.8 seviyesinden Nisan ayında %1.9 seviyesine yükseldi. ABD de öncü göstergeler endeksi Nisan ayında %1 artarak beklentilerden biraz daha iyi açıklandı. Beklentiler verinin bir önceki aya göre %0.8 artması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Mart ayında %0.3 azalış olarak açıklanan veri %0.2 azalış olarak revize edildi. ABD de, sanayi üretimi Nisan ayında bir önceki aya göre %0.5 azalırken, kapasite kullanımı %69.1 oldu. Beklentiler sanayi üretiminin %0.6 azalması, kapasite kullanımının ise %68.8 olması yönündeydi. Açıklamada ayrıca Mart ayında %1.5 azaldığı açıklanan sanayi üretimi %1.7 azalış olarak, %69.3 olarak açıklanan kapasite kullanımı %69.4 olarak revize edildi. Avrupa Birliği İstatistik Kurumu Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesi sanayi üretimi Mart ayında %2, yıllık bazda ise %20.2 düşüş gösterdi. Beklentiler verinin aylık bazda %1, yıllık bazda %18 gerilemesi yönündeydi. Açıklamada ayrıca Şubat ayında aylık bazda %2.3 düştüğü belirtilen veri %2.5 düşüş olarak, yıllık bazda %18.4 düştüğü açıklanan veri %19.1 düşüş olarak revize edildi. Eurostat tarafından yapılan açıklamaya göre, Euro bölgesinde tüketici fiyatları beklentilere paralel olarak Nisan ayında aylık bazda %0.4, yıllık bazda %0.6 artış gösterdi. Mart ayında yıllık bazda %0.6 artış gösteren verinin daha önce geçici verilere göre Nisan ayında da %0.6 arttığı açıklanmıştı. Beklentiler de bu oranın revize edilmemesi yönündeydi. Enerji ve gıda fiyatlarının dahil edilmediği çekirdek enflasyon ise Nisan ayında aylık bazda %0.4 artarken, yıllık bazdaki artış %1.7 olarak gerçekleşti. Çekirdek enflasyon bir önceki ay aylık bazda %0.6 artmış, yıllık artış oranı %1.5 olmuştu. 4

6 Eurostat tarafından açıklanan geçici verilere göre, Euro bölgesinde GSYH 1. çeyrekte, çeyrek bazında rekor seviyede %2.5 daralarak beklentilerden kötü geldi. Beklentiler 4. çeyrekte %1.6 daralan verinin 1. çeyrekte %2 daralması yönündeydi. Euro bölgesi ekonomisi 1. çeyrekte geçen yılın aynı çeyreğine göre ise %4.6 daraldı. Beklentiler verinin %4 daralması yönündeydi. Açıklamada ayrıca 4. çeyrekte bir önceki yılın aynı çeyreğine göre %1.5 azaldığı açıklanan veri %1.4 azalış olarak revize edildi. Kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor's, İngiltere'nin kredi notu görünümünü ilk defa "negatife" indirdi. S&P kararına gerekçe olarak İngiltere devletinin borcunun gayrı safi yurtiçi hasılanın %100'üne yaklaşması ihtimalini ve 2010 ortasındaki genel seçimler öncesindeki belirsizlik ortamını gösterdi. İngiltere'nin uzun vadeli kredi notu "AAA", kısa vadeli kredi notu ise "A-1+" olarak teyit edildi. Ancak açıklamada yüksek kamu borcunun AAA notuyla uyuşmayacağı belirtildi. İngiltere'nin kredi notu 1978'den beri "AAA" olarak adlandırılan en üst seviyede bulunuyor. S&P'nin kararının ardından diğer kredi derecelendirme kuruluşları Moody's ve Fitch, İngiltere'nin notunun değiştirilmesi için herhangi bir sebep görmediklerini belirtti ve İngiltere'nin kredi notu ile görünümünü teyit etti. Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Dominique Strauss-Kahn, küresel ekonomide toparlanmanın 2010 yılının ilk yarısında olmasını beklediklerini söyledi. Strauss-Kahn, ekonomide düzelmenin başlayabilmesinden önce bankaların bilânçolarının temizlenmesi gerektiğini belirterek, "ekonomide toparlanmanın 2010 yılının ilk yarasında olmasını bekliyoruz, ancak hala aşağı yönlü riskler sürüyor" dedi. Bankacılık sektörünün öncelikli kaygı olmayı sürdürdüğünü ve ülkelerin büyük ekonomiyi teşvik paketlerinin, bankaların batık varlıkları temizleninceye kadar çok az önemi olacağına işaret eden Strauss- Kahn, "IMF'de, bankaların bilânçolarının temizlenmesi için hala yapılacak çok şey olduğuna inanıyoruz. Bu temizlik tamamlanıncaya kadar hiçbir zaman düzelemezsiniz. İstediğiniz kadar teşvik paketine sahip olabilirsiniz" diye konuştu. Japonya Merkez Bankası (BOJ), gösterge faiz oranını beklentilere paralel olarak %0.1 seviyesinde değiştirmeden bıraktı. BOJ toplantısı ardından yapılan açıklamada, bankaların nakde ulaşmasını kolaylaştırmak için yabancı para cinsinden devlet tahvillerinin teminat olarak kabul edileceği belirtildi. Açıklamada ayrıca ülke ekonomisindeki kötüleşmenin kademeli olarak yavaşlamasının muhtemel olduğu belirtildi. BOJ geçen ayki toplantı sonrasında yaptığı açıklamalarda, ekonomik şartların ciddi şekilde kötüleştiğini bildirmişti. 5

7 Son Açıklanan Veriler TÜİK tarafından açıklanan, Hanehalkı İşgücü Araştırması 2009 Şubat Dönemi (Ocak, Şubat, Mart 2009) Sonuçları na göre; 2009 yılı Şubat döneminde, kurumsal olmayan çalışma % Aylık İşsizlik Oranı (%) çağındaki nüfus geçen yılın aynı dönemine göre 860 bin kişi artarak 51 milyon 360 bin kişiye ulaşmıştır. İstihdam 13.0 edilenlerin sayısı, geçen yılın 12.0 aynı dönemine göre 85 bin kişi artarak 19 milyon 779 bin 9.0 kişiye düşerken, işgücüne katılma oranı %45.9 olarak gerçekleşmiştir Türkiye genelinde işsiz sayısı, geçen yılın aynı dönemine göre 1 milyon 125 bin kişi artarak 3 milyon 802 bin kişiye yükselirken, işsizlik oranı 4.2 puanlık artış ile %16.1 seviyesinde, tarım dışı işsizlik oranı da %19.8 seviyesinde gerçekleşmiştir. Bu dönemde, istihdam edilenlerin %22.2 si tarım, %20.5 i sanayi, %4.9'u inşaat, %52.4 ü de hizmetler sektöründedir. Önceki yılın aynı dönemi ile karşılaştırıldığında, tarım sektörünün istihdam edilenler içindeki payının 1.1 puan, hizmetler sektörünün payının 0.8 puan arttığı, buna karşılık sanayi sektörünün payının 1.7 puan, inşaat sektörünün payının ise 0.3 puan azaldığı görülmektedir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2008 yılı Nisan ayında %81.7 düzeyinde olan üretim değeri ağırlıklı İmalat Sanayi Kapasite Kullanım Oranı (KKO), 2009 yılı Nisan ayında %66.8 olarak gerçekleşmiştir. İşyerlerinin tam kapasite ile çalışmamasının nedenleri olarak, önem sırasına göre; iç talep yetersizliği ilk sırada yer alırken, bunu dış pazarda talep yetersizliği, mali imkânsızlıklar, yerli mallarda hammadde yetersizliği, ithal mallarda % İmalat Sanayi KKO hammadde yetersizliği, işçilerle ilgili meseleler diğer nedenler olmuştur. KKO, 2009 yılı Mart ayında %64.7 seviyesindeydi. Aylar yılı Nisan ayında, bir önceki aya göre, işyerlerindeki üretim miktarı %8.5, satış miktarı %10.9, satış fiyatları %0.9 artmış, hammadde fiyatları ise %0.1 oranında azalmıştır yılı Mayıs ayında ise üretim miktarının %9.0, satış miktarının %4.8, satış fiyatlarının %0.2 ve hammadde fiyatlarının da %0.3 oranında artması beklenmektedir. TÜİK tarafından açıklanan geçici verilere göre; 2009 yılı Mart ayında bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksi %6.9 oranında, ithalat miktar 6

8 endeksi %22.2 oranında azalış gösterirken, ihracat birim değer endeksi %23.1 ve ithalat birim değer endeksi de %19.7 oranında azalmıştır. Ana sektörler itibarıyla, Mart ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat miktar endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %26.5 oranında, balıkçılık sektöründe %79.6 oranında, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %1.2 oranında artış kaydederken, imalat sanayii sektöründe %8.2 oranında düşüş göstermiştir. İthalat miktar endeksleri de aynı dönemde; tarım ve ormancılık sektöründe %25.7, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %20.7, imalat sanayii sektöründe ise %33.0 oranında kaydetmiştir. gerileme % Dış Ticaret Hadleri (%) Aylar Mart ayında, bir önceki yılın aynı ayına göre ihracat birim değer endeksleri; tarım ve ormancılık sektöründe %21.7, balıkçılık sektöründe %21.8, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %33.6 ve imalat sanayii sektöründe %22.8 oranında azalmıştır. İthalat birim değer endeksleri de geçen yılın aynı ayına göre, tarım ve ormancılık sektöründe %23.9, madencilik ve taşocakçılığı sektöründe %18.4 ve imalat sanayii sektöründe de %18.9 oranında azalış göstermiştir. Bu gelişmelerden sonra; 2009 yılının ilk ayında ihracat lehine devam ederken Şubat ayında ithalat lehine dönmüş olan dış ticaret hadleri, Mart ayında da, bir önceki aya göre ihracat fiyatlarının (%-1.34) ithalat fiyatlarına göre (%-0.61) daha fazla düşmesi nedeniyle, 0.7 puan azalışla, 92.5 seviyesinde ithalat lehine devam etmiştir. T.C. Merkez Bankası tarafından, Ödemeler Dengesine ilişkin yayınlanan son verilere göre; 2008 yılı Mart ayında 4,279 milyon dolar olan cari işlemler açığı, bu yılın Mart ayında %76.8 oranında azalarak 992 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Alt kalemler itibarıyla bakıldığında; ödemeler dengesi tablosundaki dış ticaret açığı, bir önceki yılın aynı ayına göre %70.5 oranında düşerek 1,214 milyon dolara gerilemiş, gelir dengesinden kaynaklanan net giderler %50.7 oranında azalarak 513 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Ayrıca, hizmetler dengesi kaleminden kaynaklanan net gelirler, bir önceki yılın aynı ayına göre %12.6 oranında azalarak 601 milyon dolara gerilerken, cari transferlerden kaynaklanan girişler ise %26.8 oranında azalarak 134 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Finans hesaplarında, bir önceki yılın Ocak-Mart döneminde 11,630 milyon dolar net sermaye girişi gerçekleşmişken, bu yılın aynı döneminde milyon dolar tutarında net sermaye çıkışı olmuştur. Bu dönemde gözlemlenen başlıca gelişmeler şu şekilde özetlenebilir; Doğrudan yatırımlar kalemindeki net sermaye girişi, bir önceki yılın Ocak-Mart dönemine göre %45.9 oranında azalarak 1,892 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir. Bir önceki yılın aynı döneminde 1,316 milyon dolar net sermaye çıkışı olan portföy yatırımlarında, bu dönemde 3,209 milyon dolar net çıkış gerçekleşmiştir. Ticari ve nakit krediler 7

9 ile mevduatlardan oluşan diğer yatırımlar kaleminde ise bir önceki yılın aynı döneminde 9,505 milyon dolar net giriş gerçekleşmişken, bu dönemde 4,072 milyon dolar net çıkış olmuştur. Bu gelişmeler sonucu resmi rezervler, 2008 yılının Ocak-Mart döneminde 59 milyon dolar artmışken, bu yılın aynı döneminde 1,182 milyon dolar azalış göstermiştir. TÜİK tarafından yapılan açıklamaya göre; 2009 yılının Nisan ayında, yeni kurulan şirket ve kooperatif sayısı, geçen yılın aynı ayına göre %24.6 oranında azalarak 4,699 dan 3,541 e düşmüştür. Kapanan şirket ve kooperatif sayısı ise bir önceki yılın aynı ayına göre yaklaşık %1.0 oranında artarak 686 dan 693 e yükselmiştir. Türkiye İstatistik Kurumu ve T.C. Merkez Bankası işbirliği ile yürütülen Aylık Tüketici Eğilim Anketi ne göre, 2009 yılının Mart ayında olan Tüketici Güven Endeksi, 2009 yılının Nisan ayında, bir önceki aya göre %8.0 oranında artarak değerine yükselmiştir. Ankete göre, güven endeksindeki artış, tüketicilerin mevcut ve gelecek dönem satın alma gücü, gelecek dönem genel ekonomik durum, gelecek dönem iş bulma olanakları ve mevcut dönemin dayanıklı tüketim malı satın almak için uygunluğuna dair değerlendirmelerinin iyileşmesinden kaynaklanmaktadır. Merkez Bankası tarafından bankalara duyurulan toplam karşılıksız çek sayısı, 2009 yılının ilk dört ayında, geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık %41.8 artarak 710 bin 807'ye çıktı. Merkez Bankası verilerine göre, karşılıksız çek sayısı 2008 yılının ilk dört ayında 501 bin 230 adet idi. Aynı dönemde, mahkemeler tarafından yapılan bildirimlere göre, Merkez Bankasınca duyurulan yasaklanan çek sayısı da %0.6 artarak 27 bin 479'dan 27 bin 653'e yükseldi. Hazine Müsteşarlığı ndan yapılan açıklamaya göre; 2009 yılı Nisan ayı itibarıyla, Merkezi Yönetim Brüt Toplam Borç Stoku, milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Toplam borç stokunun milyar TL tutarındaki kısmı (%67.8) Türk Lirası cinsinden, milyar TL tutarındaki kısmı (%32.0) döviz cinsinden ve geriye kalan 0.8 milyar TL tutarındaki kısmı ise (%0.2) dövize endeksli borçlardan oluşmaktadır yılı Nisan sonu itibariyle merkezi yönetim brüt borç stokunun %56 sı iç piyasaya, %16.8 i ise kamu kesimine olan iç borçlardan oluşurken, dış borçların ağırlığı %27.3 olarak gerçekleşmiştir. İç borç stokunun alacaklılara göre dağılımına baktığımızda; 2007 yılında %73.8 ve 2008 yılında %76.1 olan piyasa payının, 2009 yılında da artmaya devam ettiği görülmektedir. Ocak ayında iç borç stokunun piyasa payı %76.3 iken Nisan ayında %76.9 a yükselmiştir yılında 25.7 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı ise, 2008 yılı genelinde kısalmış 23.9 ay olarak gerçekleşmiştir yılı Ocak ayında 23.3 ay olan iç borç stokunun ortalama vadeye kalan gün sayısı Nisan ayında 23.1 ay olarak gerçekleşmiştir. Maliye Bakanlığı ndan yapılan açıklamaya göre; Merkezi Yönetim Bütçesi, 2009 yılı Nisan ayında 947 milyon TL açık vermiştir yılı Nisan ayındaki bütçe dengesi ise -1.1 milyar TL dir yılı Nisan ayında faiz dışı fazla 2.1 milyar TL olarak gerçekleşirken, bütçe harcamaları 21 milyar TL, bütçe gelirleri ise yaklaşık 20.1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz harcamalarının 3 milyar TL dolayında olduğu bu ayda, vergi gelirleri 12.8 milyar TL ile merkezi yönetim bütçe gelirlerinin yaklaşık %63.9 unu oluşturmuştur. 8

10 Türkiye İş Kurumu na yapılan işsizlik başvuruları, Nisan ayında geçen yılın aynı ayına göre %51.5 arttı. İşkur un yayınladığı Aylık İstatistik Bülteni'ne göre, aynı ayda kayıtlı işgücü %71.3, kayıtlı işsiz sayısı ise %72.5 oranında artış gösterdi. Rapora göre, kayıtlı işsiz sayısındaki artış 532 bin 862 kişi oldu. Böylece Nisan itibariyle kayıtlı işsiz sayısı 1 milyon 266 bin 917'ye çıktı. Geçen yıl aynı ayda işsiz sayısı 734 bin 55 seviyesinde bulunuyordu. Aynı dönemde kayıtlı işgücü sayısı 810 bin 969 kişiden 1 milyon 389 bin 901'e çıktı yılı Nisan ayı içerisinde 118 bin 25 kişi Kuruma başvuruda bulundu. T.C. Merkez Bankası nın mali ve reel sektörden katılımcılarla gerçekleştirdiği 2009 Yılı Mayıs Ayı II. Dönem Beklenti Anketi sonuçlarına göre; Türkiye ekonomisinin 2009 yılında %4.0 oranında küçüleceği, tüketici fiyatlarının %6.13 oranında artacağı, cari işlemler açığının 11,425 milyon dolar ve dolar kurunun TL civarında gerçekleşeceği tahmin edilmektedir. Önümüzdeki 12 ve 24 ay sonrasının yıllık TÜFE beklentileri ise sırasıyla %6.49 ve %6.42 düzeyindedir. 12 ay sonrası için, 6 ay vadeli hazine bonosunun yıllık bileşik getirisi %11.33, 5 yıl vadeli, 6 ayda bir ödemeli devlet tahvillerinin yıllık bileşik getirisi de %13.54 olarak beklenmektedir. Mayıs II. Dönem Beklenti anketi kapsamında, bir önceki dönem anket sonuçlarına göre; büyüme ve dolar kuru beklentisi düşmüş, yıl sonu tüketici fiyatları beklentisi aynı kalmış, diğer bütün ekonomik göstergelerin beklenti değerleri yükselmiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemlerindeki Gelişmeler 1 15 Mayıs 2009 döneminde Merkez Bankası Analitik Bilânçosu aktif büyüklüğü, 9.58 oranında daralarak 108,656 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Bu dönemde Dış Varlıklar kalemi %1.78 oranında artış gösterirken, İç Varlıklar kalemi -188 milyon TL den, -3,199 milyon TL düzeyine inmiştir. Merkez Bankası Analitik Bilânçosu Ana Kalemleri (Milyon TL.) Değişim Son Yıl Dönem AKTİFLER 113, , ,656-4,445-1,051 1.DIŞ VARLIKLAR 102, , ,855 9,049 1,960 2.İÇ VARLIKLAR 10, ,199-13,494-3,011 PASİFLER 113, , ,656-4,445-1,051 1.TOPLAM DÖVİZ YÜKÜMLÜKLERİ 61,378 52,352 54,636-6,742 2, DIŞ YÜKÜMLÜKLER 21,609 21,116 21, İÇ YÜKÜMLÜKLER 39,769 31,236 33,251-6,518 2, Döv. Ol. Takip Ol. Mev. 19,074 10,261 12,739-6,335 2, Bankaların Döviz Mevduatı 20,695 20,975 20, MERKEZ BANKASI PARASI 51,723 57,355 54,020 2,297-3, REZERV PARA 49,954 53,448 58,831 8,877 5, Dolaşıma Çıkan Banknot 30,137 34,989 35,378 5, Bankalar Mevduatı 19,703 18,296 23,365 3,662 5, Diğer Kalemler DİĞER MB PARASI 1,769 3,907-4,811-6,580-8, APİ den Doğan Borçlar -1,248-5,518-10,226-8,978-4, Kamu Mevduatı 3,017 9,425 5,415 2,398-4,010 TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $) 77,468 64,442 66,038-11,430 1,596 Kaynak: TCMB Bilânçonun pasif kalemleri incelendiğinde ise bu dönemde Merkez Bankası Toplam Döviz Yükümlülüklerinin %4.36 oranında arttığı görülmektedir. Toplam 9

11 Döviz Yükümlülükleri kaleminin alt ayırımına bakıldığında, Dış Yükümlülükler kaleminin %1.27, İç Yükümlülükler kaleminin de %6.45 oranında yükseliş kaydettiği göze çarpmaktadır. Kamu maaş ödemeleri nedeniyle artan nakit ihtiyacına bağlı olarak bu dönem, Rezerv Para kalemi ve Emisyon Hacminde sırasıyla %10.07 ve %1.11 oranlarında artışlar kaydedilmiştir. Öte yandan geçen dönem itibariyle 3.9 milyar TL düzeyinde bulunan Merkez Bankası nın politika araçlarının oluşturduğu Diğer Merkez Bankası Parası kalemi, bu dönem % oranında azalarak -4.8 milyar TL seviyesine inmiştir. Diğer Merkez Bankası Parası kaleminin alt başlıklarından birisi olan ve Mayıs ayının başı itibariyle -5.5 milyar TL düzeyinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri kalemi ise 4.7 milyar TL azalış göstererek milyar TL seviyesine gerilemiştir. Diğer bir ifade ile Mayıs ayı başı itibariyle Merkez Bankası, Açık Piyasa İşlemleri yoluyla piyasadan 5.5 milyar TL alacaklı iken, bu dönem bu tutar 10.2 milyar TL düzeyine yükselmiştir. Öte yandan Merkez Bankası nın bir diğer politika aracı olan Kamu Mevduatı kalemi de %42.55 oranında azalış göstererek 5,415 milyon TL seviyesine gerilemiştir. Geçen dönem sınırlı bir artış gösteren TC Merkez Bankası brüt rezervlerindeki yükselişin, bu dönem ivme kazanarak devam ettiği görülmektedir Mayıs 2009 döneminde TCMB brüt döviz rezervleri, 1,596 milyon dolar artarak 66,038 milyon dolar düzeyine yükselmiştir. Tahvil-Bono Piyasası Mayıs ayının ilk haftasını %11.80 seviyesinden kapatan piyasanın gösterge kâğıdı niteliğindeki 2 Şubat 2011 itfa tarihli tahvilin yıllık bileşik faizi, ayın ikinci haftası içerisinde IMF ile sürdürülen görüşmelere ilişkin Gösterge tahvilin yıllık bileşik getirisi olumsuz söylentiler ve TC itfa tarihli tahvil Merkez Bankası nın faiz indirimlerinin sonuna gelindiği algısı paralelinde yükseliş kaydetti. Gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Mayıs ayının ikinci haftasını % düzeyine yükselerek kapatırken, Mayıs ayının üçüncü haftasında da yurtiçine Getiri oranı (%) ilişkin olarak devam eden söz konusu kaygıların yanı sıra uluslararası borsalara hâkim olan satıcılı seyrin de etkisiyle tahvil-bono piyasasında satışların sürdüğü görüldü. Söz konusu satışlarla %12.30 düzeyinin üzerine yükselen gösterge kâğıdının yıllık bileşik faizi, Mayıs ayının üçüncü haftasını %12.21 seviyesinden kapatırken, bu dönem içerisinde 41 baz puan yükseliş kaydetmiş oldu. Döviz Piyasası Mayıs ayının ilk haftasını TL seviyesinden kapatan dolar, ayın ikinci haftası içerisinde TC Merkez Bankası nın gerçekleştirdiği faiz indirimi ve IMF ile sürdürülen görüşmelere ilişkin belirsizliklere bağlı olarak TL karşısında yükseliş kaydetti. Hafta ortasında 1.58 TL sınırına kadar yükselen dolar, Mayıs ayının ikinci haftasını ise TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle TL seviyesine gerileyerek kapattı. Mayıs ayının üçüncü haftasında döviz piyasasını Tarih

12 pariteye bağlı hareketler yönlendirdi. Paritenin 1.40 düzeyini aşmasına bağlı olarak dolar, TL karşısında değer kaybederken, euronun değer kazandığı görüldü. Mayıs ayının üçüncü TL ABD Dolar Denge Kuru haftasını TC Merkez Bankası 1.60 gösterge kurları itibariyle TL seviyesine 1.56 gerileyerek kapatan dolar, bu dönem içerisinde TL 1.54 karşısında %1.29 oranında 1.52 değer kaybederken, euro 1.50 %2.72 düzeyinde değer kazanmıştır Mayıs ayının ilk haftasını düzeyine yükselerek kapatan /$ paritesi, ayın ikinci haftasında da ABD de açıklanan olumsuz makro ekonomik verilere bağlı olarak yükselişini sürdürdü. Mayıs ayının ikinci haftasını TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle düzeyinden kapatan paritenin, Mayıs ayının üçüncü haftasının ilk günlerinde sakin bir seyir izlese de ilerleyen günlerde hızlı bir yükselişe geçtiği görüldü. ABD nin AAA olan kredi notunun indirilebileceğine yönelik endişelerle 1.40 düzeyinin üzerine çıkan parite, Mayıs ayının üçüncü haftasını ise TC Merkez Bankası gösterge kurları itibariyle düzeyinden kapattı. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (İMKB) Mayıs ayının ilk haftasını 32,806 düzeyinden kapatan İMKB Bileşik Endeksi, ayın ikinci haftasında TC Merkez Bankası nın gerçekleştirdiği faiz indirimi ve yurtiçinde açıklanan yüksek banka İMKB Bileşik Endeksi kârlarına bağlı olarak yükseliş kaydetti. Mayıs ayının ikinci haftasını 33,485 puandan kapatan bileşik endeks, Mayıs ayının üçüncü haftasında ise dalgalı bir seyir izledi. Haftaya, küresel krizin dibinin görüldüğü yönündeki değerlendirmeler paralelinde yükselişle başlayan bileşik endeks, hafta ortasında ABD de açıklanan olumsuz Endeks makro ekonomik verilere bağlı olarak bir miktar gerilese de haftanın son günlerinde yurtiçinde IMF anlaşmasının gerçekleşmese dahi, Türkiye nin ek finansmana ihtiyaç duymadan yoluna devam edebileceği görüşünün öne çıkmasının etkisiyle artışını sürdürdü. Mayıs ayının üçüncü haftasını 35,015 puana yükselerek kapatan bileşik endeks, bu dönem içerisinde %6.73 oranında değer kazanırken, yabancı portföylerin piyasa içerisindeki payı da %63.91 seviyesinden %64.34 düzeyine yükselmiştir. Türk Bankacılık Sektörü Gelişmeleri 20 Nisan 7 Mayıs 2009 döneminde 5 oranında azalarak milyar TL seviyesine gerileyen bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin, bu dönemde 8 artarak milyar TL düzeyine yükseldiği görülmektedir. Bankacılık sektörü toplam mevduat hacminin alt ayrımına bakıldığında ise vadeli Tarih Tarih

13 mevduatlarda önemli bir değişiklik gerçekleşmezken, vadesiz mevduatlarda kaydedilen %6 oranındaki artış göze çarpmaktadır. Ancak dönem sonu tarihinin kamu maaş ödemeleri sonrasına rastladığı hususu göz önüne alındığında, vadesiz mevduatlardaki bu artış arızi bir durum olarak değerlendirilmektedir. Bankacılık Sektörü İle İlgili Seçilmiş Göstergeler (Milyon TL.) Değişim (%) Yıl Sonuna Göre Dönem MEVDUAT VE FONLAR TOPLAM MEVDUAT VE FONLAR 469, , , Vadeli 404, , , Vadesiz 65,096 62,395 66, KREDİLER TOPLAM KREDİLER 373, , , TL 264, , , YP 108, , , YP Krediler/Toplam Krediler (%) Krediler * /Mevduat (%) Takipteki Alacaklar (Brüt) 13,550 17,298 17, Takipteki Alacaklar / Krediler (%) Menkul Değerler Portföyü 194, , , MDP/ Mevduat (%) (*): Krediler=Toplam Krediler+Takipteki Alacaklar (Brüt) Kaynak: BDDK Geçen dönem 1 oranında azalış kaydederek milyar TL seviyesine inen bankacılık sektörü toplam kredi hacmindeki gerilemenin, bu dönem ivme kazanarak devam ettiği görülmektedir. Toplam kredilerin alt ayrımına bakıldığında ise TL kredilerde gerçekleşen 2 oranındaki artışa karşılık, yabancı para cinsinden kredilerin 8 düzeyinde gerilediği anlaşılmaktadır. Döviz sepetinin %1.67 oranında değer kazandığı bu dönemde, yabancı para cinsinden kredilerdeki söz konusu azalış dikkat çekicidir. Yaklaşık 9 aylık bir süredir düzenli olarak artış gösteren bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacminin, genişlemesini bu dönemde ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü takipteki alacaklar hacmi, bu dönem %1.4 oranında artış kaydederek 17.5 milyar TL düzeyinin üzerine çıkarken, takipteki alacakların kredilere oranı ise %4.6 seviyesinde kalmıştır. 20 Nisan 7 Mayıs 2009 döneminde 6 oranında artarak 216 milyar TL seviyesine yaklaşan bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacminin, bu dönem artışını ivme kaybetmekle birlikte devam ettirdiği görülmektedir. Bankacılık sektörü menkul değerler portföyü hacmi bu dönem 2 oranındaki artışla milyar TL düzeyine yükselirken, MDP/Mevduat oranı ise toplam mevduat hacminin daha yüksek bir oranda yükseliş kaydetmesi nedeniyle %46 seviyesine gerilemiştir. İletişim Bilgileri Oktay Küçükkiremitçi Müdür /2340 oktay.kucukkiremitci@kalkinma.com.tr Mustafa Şimşek Müdür Yardımcısı /2340 mustafa.simsek@kalkinma.com.tr Fulya Bayraktar Kıdemli Uzman /2356 fulya.bayraktar@kalkinma.com.tr Mustafa Tosun Kıdemli Uzman /2355 mustafa.tosun@kalkinma.com.tr 12

14 MAKRO EKONOMİK GÖSTERGELER Mayıs Haziran Tem. Ağust. Eylül Ekim Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisan GSYİH (Milyon $) 526, , Büyüme Oranı (1998 fiyatlarıyla) * * * İmalat Sanayi KKO (%) İşsizlik Oranı (%) Enflasyon (ÜFE) (%) (yıllık) Enflasyon (TÜFE) (%) (yıllık) TÜFE Bazlı Reel Kur Endeksi Cari İşlemler Dengesi (Milyon $) -31,893-37,684-4,808-5,523-4,008-3, , , Dış Ticaret Dengesi (Milyon $) -54,041-62,800-6,836-7,705-7,965-8,204-5,093-5,222-2,688-3,692-1, , İhracat-FOB (Milyon $) 85, ,262 12,470 11,771 12,592 11,047 12,791 9,720 9,384 7,712 7,890 8,439 8, İthalat-CIF (Milyon $) 139, ,063 19,306 19,477 20,557 19,251 17,885 14,942 12,072 11,404 9,273 8,849 10,503 - Karşılama Oranı (%) İhracat/İthalat Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 171, ,617 19,212 18,544 17,920 26,447 13,788 15,107 17,990 15,140 15,830 18,415 13,053 20,063 - Vergi Gelirleri (Milyon TL) 137, ,832 16,902 12,691 13,778 18,920 11,827 13,044 15,752 12,014 13,825 13,805 10,514 12,814 - Diğer Gelirler (Milyon TL) 33,756 36,785 2,309 5,852 4,142 7,528 1,961 2,063 2,237 3,126 2,004 4,611 2,539 7,250 Bütçe Harcamaları (Milyon TL) 175, ,501 15,823 14,566 21,237 20,437 23,215 15,178 21,375 23,937 18,796 25,808 21,820 21,010 - Faiz Harcamaları (Milyon TL) 45,945 48,732 1,681 1,142 7,436 8,140 5,022 2,013 5,440 1,871 3,783 9,859 4,449 3,038 - Faiz Hariç Harcamalar (Milyon TL) 129, ,769 14,141 13,424 13,801 12,297 18,193 13,165 15,935 22,066 15,013 15,950 17,372 17,972 Bütçe Dengesi (Milyon TL) -3,995-13,883 3,389 3,978-3,317 6,010-9, ,385-8,797-2,967-7,393-8, Faiz Dışı Denge (Milyon TL) 41,951 34,848 5,070 5,120 4,119 14,150-4,404 1,942 2,055-6, ,466-4,319 2,091 Merkezi Yönetim Toplam 178, , , , , , , , , , , , , ,478 İç Borç Stoku (Milyon $) Merkezi Yönetim Toplam 66,576 67,117 70,645 71,251 71,451 69,697 70,889 68,194 67,724 69,754 68,470 67,910 68,438 69,865 Dış Borç Stoku (Milyon $) *: Çeyrek dönemler itibariyledir. Kaynak: TÜİK, TCMB, Hazine Müsteşarlığı, DPT 13