BALKAN MÜSLÜMANLARININ SON DURUMU

Transkript

1 BÖLGE RAPORLARI-1 BALKAN MÜSLÜMANLARININ SON DURUMU Dr. Adnan İsmaili Kasım

2 İÇİNDEKİLER Sunuş... 3 Giriş... 4 I. BALKANLARDA BUGÜN: DURUM TESPİTİ VE SORUNLAR... 5 A. Bosna Hersek... 5 B. Romanya... 6 C. Slovenya... 7 D. Hırvatistan... 8 E. Kosova... 9 F. Sırbistan G. Karadağ H. Yunanistan İ. Bulgaristan J. Makedonya K. Arnavutluk II. TÜRKİYE CUMHURİYETİ KURUM VE KURULUŞLARIN ROLÜ III. BALKANLARA SİVİL TOPLUMUN ROLÜ IV. SONUÇ

3 SUNUŞ Bir meseleye dair olan bilgimiz, bakış açımızı ve hedeflerimizi doğrudan yansıtır. Bugün, dünyadaki coğrafi tanımlamaların isimlerinden başlayarak düşündüğümüzde bile zihinlerimizi işgal ederek bizleri yaşadığımız coğrafyaya yabancılaştıran hegemonik zihniyetin izlerini görebiliriz. İnsanlığın kadim merkezlerine ev sahipliği yapan; evrensel değerlerin dünyaya yayıldığı bölgemiz, neden Ortadoğu olarak adlandırılır? Batı merkezci anlayışların en tipik ve kaba ifadesi olan coğrafya vizyonu modern dönemde Müslümanların ve Batı dışı toplumların küresel sistemin çevresine itilmesi sonucunu doğurmuştur. Dünyada bugün yerleşik güç ilişkilerine dayalı ön yargılar kırıldıkça biz Müslümanların önünde de yeni alanlar açılmaktadır. İnsan bir alemdir ifadesinin anlamıyla bugün nerede bir Müslüman varsa orayı İslam Dünyası nın bir parçası olarak görmek biz Müslümanların en asli vazifesidir. Bu, aynı zamanda İslam ın çağları aşan mesajıyla tüm insanlığın sorunları için çalışma gayemizin de doğal bir sonucudur. İyiliği emretmek kötülükten sakındırmak için Dünya yı tanımalı; kendi varlık düşüncemiz etrafında onu şekillendirebilmeliyiz. İslam Dünyası Sivil Toplum Kuruluşları Birliği (İDSB) olarak küresel çapta sürdürdüğümüz çalışmalarımızın sadece sahada anlam bulan pratik sonuçlarıyla değil, aynı zamanda kadim kabullerimize dayalı yeni değerlerin inşası ve bilgilerin oluşturulması bakımından hangi çalışmaların yapılması gerektiği de ana çalışma alanlarımız arasında yer almaktadır. İDSB nin bölge raporları dünyaya bize dair özgün bir bakışın nasıl geliştirileceğiyle ilgili olarak yaptığımız çalışmalarımızın arasında yer almaktadır. Tüm dünyayı İslam Dünyası olarak değerlendiren bakış açımızla kendimize yabancı bir üslupla değil, bize ait; bilgi kaynağını yerelin gücünden alan ve onu küresel bilgi olarak yeniden şekillendiren bir üslubu doğru buluyoruz. Balkanlar da kadim bir barış düzeni olarak Osmanlı egemenliğinin ardından süren trajedinin geçtiğimiz yıllarda 100. Yılını idrak ettik. Bu sebeple İDSB olarak Balkan coğrafyasına özel bir önem çalışmalarımızı sürdürmekteyiz. Anadolu nun bir kardeşi olarak gördüğümüz Balkanlar daki kardeşlerimizin yaşamları, ekonomiden sosyal hayata kadar yaşamın nasıl şekillendiğini bizzat bu coğrafyanın içinden bir üslupla anlamayı ve anlatmayı gaye ediniyoruz. Elinizde tuttuğunuz Balkan Raporu da bu gayenin bir ürünüdür. Balkanları yerli bir bakış açısıyla anlatan İDSB Konsey Üyesi kıymetli kardeşim Dr. Adnan İsmaili nin önemli bir boşluğu dolduran çalışması, umut ediyoruz ki dünyanın farklı bölgeleriyle ilgili yapacağımız çalışmalara ve Balkanlar hakkında yapılacak diğer çalışmalara da ışık tutacaktır. Av. Ali Kurt İDSB Genel Sekreteri 3

4 GİRİŞ Balkan Yarımadası, Avrupa ve Asya arasında uzanan bir sınır bölgesi olup, denizlerde de Afrika ile sınır oluşturmaktadır. Bölgedeki ülkeler şunlardır: Türkiye, Yunanistan, Bulgaristan, Romanya, Arnavutluk, Makedonya, Kosova, Karadağ, Sırbistan, Bosna Hersek, Hırvatistan ve Slovenya. Son 7 ülke 90 lı yıllarda yıkılan Federatif Yugoslavya Cumhuriyetini oluşturmaktaydı. Doğu da komünizmin çöküşüyle ve Yugoslavya nın dağılmasıyla Balkan Müslümanları yeni sorunlarla karşı karşıya geldi. Hepimizin malumudur ki, Bosna da yaklaşık , Kosova da on binlerce Müslüman ciddi bir kıyıma uğradı. Özellikle 1995 yılında Srebrenitsa da sadece birkaç gün içinde 7000 Müslümanın katledilmesi, Balkan Müslümanlarına karşı yapılacak zülüm ve katliamın bir nevi mührü oldu. Dünyada medeniyet ve kültür anlayışının üst seviyede olduğu bir dönemde yaşanan bu korkunç gerçeklere rağmen, Balkanlarda Müslümanlar var olmaya devam etti. Bugün Müslümanlar, federal yapıdaki Bosna Hersek te hala çoğunlukta olmaya devam etmektedir. Hırvatistan, Slovenya ve Romanya da tartışmasız azınlıktadır; Sırbistan (Sancak ve Preşova Vadisi) ve Karadağ da zayıf derecede azınlık durumundadır; Kosova da kesin çoğunluktadır. Makedonya da ise nüfusun hemen hemen yarısı Müslümanlardan oluşmaktadır. İstatistikler, Arnavutluk ta Müslümanların çoğunlukta olduğunu gösterse de, bu gerçek baş döndürücü bir şekilde değişmektedir. Doğal olarak Bulgaristan ve Yunanistan da Batı Trakya olarak bilinen bölgede Müslümanlar azınlıktadır. Dolayısıyla, yapılan araştırmalara ve istatistiklere göre Balkanlarda 17 milyon Müslümanın yaşadığı belirtilmektedir (Türkiye dışında Balkanların nüfusu toplam 50 milyon civarındadır). Bu şekilde İslam ın Balkanlarda Hıristiyanlıktan sonra ikinci din olduğu rahatça söylenebilir. 4

5 I. BALKANLAR BUGÜN: DURUM TESPİTİ VE SORUNLAR Savaşlar ve tranzisyon döneminden sonra Balkanlar, bugün artık en azından siyasi olarak düzelmeye başladı diyebiliriz. Romanya, Bulgaristan, Slovenya ve Yunanistan gibi bazı Balkan ülkeleri AB üyesi ülkelerdir. Hırvatistan yeni AB üyesi olmuştur, Sırbistan, Karadağ ve Arnavutluk un ise üyelik müzakereleri yakında başlayacaktır. Bosna Hersek teki iç siyasi istikrarsızlık, Kosova daki (şu ana kadar 100 ün üzerinde ülke Kosova yı tanımıştır) siyasi tanınma sorunları ve Makedonya nın Yunanistan la isim sorunları yüzünden, AB üyeliği ile ilgili problemleri devam etmektedir. Bilindiği üzere Türkiye nin üyelik müzakere süreci başlamış olsa da, çeşitli nedenlerden dolayı bu doğrultuda pek de olumlu gelişmeler beklenmemektedir. Sırbistan, Bosna Hersek, Makedonya ve Kosova dışında tüm Balkan ülkeleri NATO üyesidir. Bu siyasi başarılara rağmen Balkanlarda sosyal hayattaki durum pek de iç açıcı değildir. Son olarak İtalya yı da etkisine alan ve Avrupa yı şok eden Yunanistan ekonomik krizi, çok kolay bir şekilde bölgeyi etkileyebilir. Özellikle İtalyan ve Yunan sermayesine büyük oranda sahip olan Arnavutluk u kolayca etkileyebilir. Ayrıca Yunanistan ve İtalya da yaklaşık Arnavutluk göçmeni, işçi olarak çalışmaktadır. Çağdaş medeniyet değerlerinin entegre edilmesi ve geliştirilmesi için önemli adımlar atılmış olmasına rağmen Balkanların gelişmesinin önünde hala bazı engeller mevcuttur. A. BOSNA HERSEK Balkanların tarihten ders almadığının en güzel örneği Bosna Hersek tir. Burası 90 lı yıllardaki savaşlardan en çok zarar gören ülke olmuştur. Bugün siyasi istikrarsızlığa sahip bir ülkedir. Bir taraftan Bosna içindeki Sırp Cumhuriyeti (Republika Sırpska), diğer taraftan Boşnak, Sırp ve Hırvatların oluşturduğu bir federal yapıya sahiptir (Bu yapı üçlü cumhurbaşkanlığı rotasyon sistemi olarak çalışmakta olup, bu sistemin başarısız olduğu görülmektedir). Siyasi sisteminin bir nevi Sırbistan ve Hırvatistan a bağlı olması ve yetersiz ekonomik gelişmeler Bosna yı Balkanların kör düğümü haline getirmiştir. Avro Atlantik entegrasyonlar, ekonomik yatırımlar çok ağır yürümekte olup savaş acılarının hala taze olması hasebiyle bu cumhuriyetin parçalanma fikri canlı tutulmaktadır. Bosna daki Sırp Cumhuriyeti, Sırbistan la birleşme isteklerini hala gündeme getirmektedir. Bunun gerçekleşmiş olmamasının yegane 5

6 sebebi uluslararası güçlerin varlığıdır. Fakat uzun vadede Çin ve Rusya nın güçlenmesi halinde uluslararası dengelerin bozulması söz konusu olursa Bosna nın parçalanması kaçınılmazdır. Bundan dolayı Bosna nın güçlenmesi için ABD müttefiki ve NATO üyesi Türkiye nin etkisi çok önemlidir. Bosna nın NATO ve AB ye üyeliği için her halükarda yardımcı olunması gerekir ki, ancak bu şekilde devletin bütünlüğü korunabilir. Bosna yı pozitif yönde ayıran özellik ise dini durumdur, çünkü bu bölge yerli Müslümanların Avrupa ile sınırını teşkil etmektedir. Bosna tarihsel anlamda güçlü bir İslami kökene sahiptir. Çünkü beş asırlık Gazi Hüsrev Bey Medresesi ve Saraybosna İslami Bilimler Fakültesi, bu topraklarda gerçek İslam geleneğinin oluşmasında büyük rol oynamıştır. Doğal olarak savaş ve savaş sonrası sorunlar, yeni sorunları getirdi ve Bosna daki bazı dini gruplardan dolayı Bosna ya radikal dinci imajı verilmeye çalışılmıştır. Fakat gerçek şu ki Bosna, Avrupa daki İslam bayrağını taşıyacak Balkan Müslümanlarının entelektüel kapasitesi olan en önemli merkezlerinden biridir. Sadece ekonomi, kültür ve bilim alanında yeni yatırımlara ihtiyaç vardır. B. ROMANYA Romanya, Güneydoğu Avrupa da bulunan ve 20.1 milyon nüfusa sahip bir ülkedir. İkinci Dünya Savaşı ndan sonra Varşova Paktı nın bir parçası olan Romanya da, Berlin Duvarı nın yıkılmasıyla Romen toplumunun demokratikleşme ve ülkenin Avrupa Atlantik entegrasyonu süreci başlamıştır. Öyle ki, Romanya Mart 2004 te NATO, Ocak 2007 de de AB üyesi olmuştur. Romanya da inanç özgürlüğü Anayasa ile taahhüt edilmiştir ve her dini topluluğa mensubu kadar maddi destek sağlanmaktadır. Resmi olmayan bir istatistiğe göre Romanya da kırsal ve kentsel bölgelerde, onlarca farklı topluluk içerisinde e yakın Türk, Tatar, Arnavut vb. Müslüman yaşamaktadır. Günümüzde Romanya da 50 ye yakın Müslüman topluluk mevcuttur. Müslümanların %80 i Köstence de, %12 si Tulça da, geri kalanları ise Bükreş, İbrail, Galati, Kalarasi, Yergöğü, Oltenita, Turnu Severin vb. şehirlerde yaşamaktadırlar. Romen İslam topluluğunda yaklaşık 35 imam görev yapmaktadır. İslam topluluğunun maddi kaynağı Müslümanların aralarında topladıkları bağışlardan, devlet desteğinden ve yabancı İslami kuruluşların desteğinden oluşmaktadır. Romanya da bu alanda aktif olarak faaliyet gösteren ve azınlıklardan bağımsız olan kuruluş ise, 1990 yılında, Müslüman üniversite öğrencilerinin haklarını muhafaza etmek ve İslam ın yaygınlaşması amacıyla Romanya Müslüman Üniversite Öğrencileri Birliği olarak kurulan Romanya İslami ve Kültürel Birliği dir. 6

7 Müftü dışında, Romanya da 23 üyeden oluşan bir İslam Meclisi de mevuttur. Meclis devamlı olarak toplanmakta ve din ile ilgili olan kurumsal ve disiplin sorunlarını görüşmektedir. Romanya da resmi olarak İslam topluluğunu temsil eden çok sayıda sivil toplum kuruluşu olmasına rağmen, aralarında aktif olarak faaliyet gösteren STK ların sayısı azdır. Bu kuruluşlar azınlık toplulukların (Türk ve Tatar) temsilcileri olup, parlamentoda temsil edilme, tüm anayasal hakların tanınması, devlet kurumlarında anadillerini kullanma vb. haklara sahiptirler. Örneğin, Müslüman Türk Demokrat Birliği 1990 yılında, Romanya daki Türk Tatar halkının milli ve manevi değerleri alanında faaliyet gösterme amacıyla kurulmuştur. Daha sonraları bu kuruluş Türk Demokrat Birliği ve Müslüman Türk ve Tatar Demokrat Birliği olmak üzere iki farklı kuruluşa bölünmüştür lerde, sadece Dobruca da 238 cami bulunmaktaydı, oysa günümüzde Romanya da, sadece bir tanesi cami olmak üzere (Köstence deki cami) onlarca namaz kılma (mescit) yeri mevcuttur. Fakat Romanya da diğer İslami tarihi eserler de mevcuttur. Bunlardan birkaçı şunlardır: Köstence deki Hünkar Camii ve Merkez Camii, Mankalya daki Esmahan Sultan Camii, Mecidiye Camii, Harşova Camii, Babadağ Camii ve Tulça Camii. C. SLOVENYA Slovenya Cumhuriyeti Avrupa nın Güneydoğu sunda km 2 lik bir alana yayılan ve 2.05 milyon nüfusa sahip bir ülkedir yılında, İkinci Dünya Savaşı nın sona ermesinin ardından Slovenya diğer 5 ülke ile birlikte Sosyalist Federal Yugoslavya Cumhuriyeti ni (SFYC) kurmuştur yılında Yugoslavya da savaşların başlamasıyla bağımsızlığını ilan etmiş ve yoluna bağımsız ve egemen bir ülke olarak tek başına devam etmiştir. Slovenya günümüzde Avrupa Birliği (AB) ve NATO üyesi statüsündedir ve aynı zamanda Frankofon Ülkeler Birliği nde gözlemci statüsüyle yer almaktadır yılı Nisan ayında NATO üyesi, 2004 yılı Mayıs ayında Avrupa Birliği daimi üyesi olmasına ve ülkedeki Müslüman toplumunun ülke nüfusunun %2,4 nü oluşturmasına rağmen, ülke sınırları içerisinde camisi olmayan ender Avrupa ülkelerinden biridir. Slovenya da yaşayan Müslümanların Lyublyana da bir cami inşa etme çabaları 1969 yılından beri sürmesine rağmen bu talep henüz gerçekleşmemiştir. 7

8 Müslümanların Slovenya ya göç etmeleri 60 lı yıllarda, Eski Yugoslavya döneminde, ülkedeki endüstriyel gelişim nedeniyle gerçekleşmiştir. Bu dönemde, 1967 yılında Slovenya İslam Birliği kurulmuştur yılından itibaren Lyublyana da olduğu gibi Koper, Celje, Maribor ve Jesenice şehirlerinde de mescitler bulunmaktadır. Dini Topluluklar Dairesinin sunduğu verilere göre, bu mescitler Müslüman topluluğun %5 nin bile ibadet ihtiyacını karşılamamaktadır. Aynı kurumdan yayınlanan ve Slovenya İslam Birliği tarafından derlenen verilere göre 1994 yılında Slovenya da Müslüman yaşamaktadır (bu rakama Bosna Hersek ten gelen mülteciler dahil değildir) yılındaki nüfus sayımına göre Slovenya da İslam Birliğine üye (toplam nüfusun %2.4 ü) vatandaş yaşamaktadır. Bu rakam Müslümanların Katoliklerden sonra ikinci büyük topluluk olduğunu göstermektedir. Oysa İslam Birliği günümüzde Slovenya da yaklaşık Müslümanın yaşadığını belirtmiştir. İslam Birliğine göre, kendilerini Müslüman olarak beyan eden vatandaşların sayısının artmasının sebebi 2002 yılındaki nüfus sayımının 1991 yılındaki nüfus sayımına kıyasla daha demokratik atmosferde gerçekleşmesidir. Son olarak, Slovenya İslam Birliği tarafından 14 Eylül 2013 tarihinde Lyublyana da inşa edilecek olan caminin temel atma töreninin gerçekleşeceği bildirilmiştir. Caminin inşaatının 2016 yılında tamamlanması öngörülmektedir. Aldığımız bilgilere göre bu cami Katar Emirliği tarafından desteklenecektir. Böylelikle Slovenya daki Müslümanlar da Balkanlar da ve Avrupa da yaşayan diğer Müslümanlar gibi dini ibadetlerini camilerinde gerçekleştirme hayaline kavuşacaklardır. D. HIRVATISTAN Hırvatistan, Avrupa ile Balkan ülkeleri arasında, Akdeniz e kıyısı olan, m2 lik yüzölçümüne ve 4.5 milyon nüfusa sahip bir ülkedir. Nüfus büyüklüğü bakımından Balkanların 3. ülkesidir. Hırvatistan 20 ilçe ve bir il başkent Zagreb ten oluşmaktadır. Ülke SFYC nin dağılmasının ardından bağımsızlığını ilan etmiş, 1992 yılından beri ise Birleşmiş Milletler Örgütü üyesidir yılında NATO üyesi olan Hırvatistan, 2004 yılında Avrupa Birliği üyeliği için resmi adaylık elde etmesinin ardından görüşmeleri başarı ile tamamlayıp 1 Temmuz 2013 tarihinden itibaren AB teşekküllü üyesi statüsünü kazanmıştır. Hırvatistan da, Zagreb in merkezinde Avrupa nın en büyük camilerinden biri bulunmaktadır. Hırvatistan daki İslami topluluk hakkında övgü ile bahsedilebilecek önemli noktalardan biri, Hırvatistan ın neredeyse her şehrinde Meclisleri bulunan Hırvatistan İslam Birliğidir. Organizasyon dahilinde öne çıkan iki merkez, Zagreb ve Riyeka da bulunmaktadırlar. Riyeka da Mayıs 2013 te Avrupa nın en büyük ve en modern camilerinden biri hizmete sunuldu. Bu cami Katar Emirliği nin desteğiyle yapılmıştır. 8

9 Hırvatistan da yaşayan Müslümanların sayısının artmakta olduğunu söyleyebiliriz. Öyle ki, 1971 yılında Müslüman vatandaş, 1981 yılında ise Müslüman vatandaş kaydedilmiştir yılındaki nüfus sayımına göre bu sayı idi. Hırvatistan İslam Birliği, günümüzde Hırvatistan sınırları içerisinde i aşkın Müslüman çocuğun yaşadığını, doğrusu i aşkın vatandaşın kendilerini Müslüman olarak beyan ettiklerini bildirmiştir. E. KOSOVA Bosna ile aynı kaderi paylaşan Kosova da savaş yaralarını hala saramamıştır. Ancak 2008 yılında bağımsızlığını ilan eden Kosova, 100 ün üzerinde ülke tarafından tanınmıştır. Fakat hala hiçbir uluslararası kuruluşa üye olamamıştır. Özellikle Kosova nın kuzeyinde (Mitrovica ve civarı) yaşayan Sırpların, Kosova nın kuzeyini ayırma isteği önemli bir sorun teşkil etmektedir. Burada da bu kırılgan siyasi istikrarı, başta Amerika olmak üzere, uluslararası güçler, dengede tutmaya çalışmaktadır. Türkiye nin son yıllarda Kosova ya yönelik ilgisi ve her alanda attığı adımlar, bazı Batı ülkelerinin denge politikalarını engellemiş, yönünü değiştirmeye sebep olmuş, böylece güç anlamında Kosova bölgede önemli unsur haline gelmiştir. Ancak bölgede parçalanma sesleri günden güne artmaktadır. Bunun gölgesinde Nisan 2013 te Thaçi-Daçiç arasında yapılan antlaşmaya göre Kosova da bulunan Sırpların da bölge politikası oluşturma hakkı doğmuştur. Kosova nın kültürel, dini ve ilmi durumu çok ilginçtir. 70 li yıllardan beri faaliyette olan Priştine Üniversitesi, yükseköğrenim sunmuştur. Her ne kadar bu alanda başarılı olunsa da, dönemin sisteminden dolayı Osmanlı devletinden ve geleneksel kültürel İslam dan uzak, komünist ve ateist bir nesil yetiştirilmiştir. Geçen dönemlerde Türk Eğitim Bakanı nın Kosova tarih kitaplarındaki Osmanlı karşıtı kavramların okul kitaplarından kaldırılması talebini hepimiz biliyoruz. Bu talep ciddi tepkilere yol açmış ve yabancı düşmanlığına (ksenofobiye) kadar varmıştır. Bu durum ve okullarda dini eğitimin verilmemesi mücadelesi, Kosova da dini ve entelektüel alanda daha çok çalışmaların yapılması gerektiğini gözler önüne sermektedir. Eğitim alanında yapılması gereken çalışmalar, kültürel projeler ve özellikle Priştine ve diğer şehirlerdeki medreselerin (imam hatiplerin) ve İslami İlimler Fakültesinin güçlendirilmesi, Kosova daki İslam potansiyelini daha güçlü hale getirecektir. Başta Kosova Diyanet İşleri olmak üzere, medyaya ve sosyal hayatın diğer alanlarına yeni yatırımlar kaçınılmazdır Savaşı ndan sonra Hristiyan veya liberal soluklu onlarca Batılı sivil toplum kuruluşları kuruldu. Bunların çalışmalarının toplumu İslam dışı bir yere sürüklemelerinin etkileri mevcuttur. 9

10 F. SIRBİSTAN Yugoslavya dan kalan bütün alanlardaki miras Sırbistan a aittir. Sırbistan, tüm savaşlara ve geçiş sorunlarına rağmen Balkanların en önemli ülkesi haline gelmektedir. AB Sırbistan ı, Rusya ve Doğu blokuna bırakmamak için her fırsatta AB ye entegre etmeye çalışmaktadır. Fakat bu, ülkede yaşayan Müslüman, Boşnak ve Arnavut azınlığına zarar vermektedir. Sancak ve Preşova Vadisi Müslümanları ikili görüşmelere dahil edilmemektedir. Bundan dolayı özellikle Preşova bölgesi günden güne Müslümanlar tarafından terk edilmektedir. Sadece son 20 yılda 11 köy tamamen boşalmıştır. Buna bir örnek olarak Preşova Vadisi nin Medveca kasabasında bir zamanlar çoğunluğu oluşturulan Müslüman Arnavutların sayısı bugün 5000 (beş bin) kişinin altındadır. Sırbistan daki kültürel ve dini durumdan bahsederken Sancak taki sorunları vurgulamak gerekir. Her ne kadar Sırbistan bu bölgede uluslararası terörizmden bahsetse de gerçek sorun bambaşkadır. Burada paralel olarak iki Diyanet İşleri mevcuttur. Biri Bosna ya ruhani olarak bağlı, diğeri ise Sırbistan devletinin muhatap kabul ettiği Diyanet İşleri Başkanlığı dır. Bu parçalanma Preşova Vadisi ni de etkilemiştir. Burada da biri Priştine ye, biri Belgrad a bağlı olan iki Diyanet İşleri Başkanlığı faaliyet göstermektedir. Bilindiği üzere Sırbistan ın eğitim sisteminde dini eğitim mevcuttur, ancak burada yalnızca Sırbistan ın muhatap kabul ettiği Diyanet İşleri Başkanlığı na bağlı kişiler din eğitimi verebilmektedir. Bu bakış açısıyla Sırbistan Müslümanlarının birliğini sağlamak için Türkiye ye önemli görev düşmektedir. Gerçek şu ki Sancak ı birkaç defa ziyaret eden Türk yetkililer, Preşova yı neredeyse hiç ziyaret etmediler. (Preşova, Buyanovtsa ve Medveca şehirlerinden oluşan Preşova Vadisi nde yaklaşık Müslüman Arnavut yaşamaktadır.) Bu durum oradaki Arnavutların tepkisine sebep olmaktadır. İşte bütün bu durumlardan ötürü bütünlüğü sağlayabilmek adına devletler üstü bir birlik sağlanması gerekir. Özellikle Balkan Müslüman Birliği nin kurulmasının bütün bu ayrı gayrılıkları bir kenara atacağına ve Balkan Müslümanlarına daha büyük fırsatlar sunacağına inanmaktayız. Özellikle bölgede azınlıkta olan Müslümanlar için bu birlik, büyük önem taşımaktadır. Şu anda bu alanda küçük çaptaki kültürel, eğitim, bilimsel, yayıncılık, medya projelerine yardımcı olunabilir. Stratejik öneme sahip olan Preşova Vadisi ne daha çok dikkat çekmek gerekir. Bu da oraya ilginin arttırılması ve boşaltılmasına engel olunmasını gerektirmektedir. Bunu da oraları Türkiye Cumhuriyeti nden delegasyonların daha sık ziyaret etmeleri ve kültür, eğitim din ve ekonomi alanlarında yatırımın yapılması ile mümkün olabilir. Örneğin TİKA nın Buyanovtsa da büyük bir okul ve Preşova da bir medrese binasını inşa etmesi, eğitim alanında kalitenin geliştirilmesiyle bölge halkına büyük moral ve özgüven sağlamıştır. 10

11 G. KARADAĞ Coğrafi durumunu göz önünde bulundurarak, denize çıkışı ve Yugoslavya dan ayrılma sürecinin savaşsız geçmesi avantajı, Sırbistan dan ayrılan yeni devlet Karadağ ı önemli bir ülke konumuna getirmiş ve gelişmesi için önemli adımlar atmaya başlamıştır. Ülke AB üyeliği yolunda önemli mesafeler kat etmiştir. Nüfusu bile olmayan ve ciddi siyasi sorunları olmayan bu ülke büyük ihtimalle Arnavutluk ve Sırbistan dan önce AB üyesi olacaktır. Dini ve kültürel alanda ise Karadağ nüfusunun % 70 i Slav Ortodokslardan oluşmaktadır. Çoğunluğu Boşnak ve bir bölümü Arnavutlardan oluşan Müslümanların oranı % 25 tir. Dolayısıyla Karadağ Müslümanlarının dini haklarını uygulamada ciddi bir sıkıntıları yoktur. Ancak azınlıkta olmaları hasebiyle onlara, diğer kardeşlerinin yardım elini uzatması gerekmektedir. Yani bir Balkan Müslüman Birliği onlara çok şey kazandıracaktır, ancak bu şekilde çalışmaları güçlenecektir. Bu alanda TİKA nın yardımıyla inşa edilen medreseler (imam hatiplerin) ve diğer projeler önemli bir adım teşkil etmekte olup, daha çok çalışmaların yapılması gerekmektedir. H. YUNANİSTAN AB ve NATO üyesi olan ve eski bir kültüre sahip Yunanistan da, birkaç alanda sıkıntı çekilmektedir. Siyasi planda ise Yunanistan bu haliyle Balkanlarda pozitif bir güç oluşturmamaktadır. Yunanistan ın inkar ettiği Çamriya bölgesindeki Arnavutlara ve Batı Trakya daki Türklere karşı işledikleri insanlık suçları, tüm dünya tarafından bilinmektedir. Ekonomi alanında iflasın eşiğinde bir ülke olan Yunanistan, AB ve Avro Bölgesini tehlikeye atmış durumdadır. Bu iflas Arnavutluk u ve daha geniş bir bölgeyi etkileyebilir. Sokrat ın torunları maalesef Sokrat a yakışmayan hareketlere ısrarla devam etmektedirler. Onlar hala Batı Trakya daki Türklere, Çamriya Arnavutlarına ve Arnavutluk taki Ortodoks Arnavutlara dini sorunlar çıkarmaktadırlar. Yani Yunanlar, Yunanistan ın Çamriya bölgesinde yaşayan 700 bin Arnavut Müslümanı tamamen asimile etmiş, ayrıca göçmen Arnavutların asimile edilmesinde önemli rol oynamakta ve bu asimilasyon politikasını Arnavutluk un güney kısmına doğru da genişletmektedirler. 11

12 Bu durum Türk devletine görevler yüklemektedir. Balkan Müslümanlarının koruyucusu olarak Yunanistan daki Müslüman azınlığa yardım etmesi, sivil toplum kuruluşlarının dini, eğitim ve kültürel projelerine destek sunması gerektiğini göz önüne sermektedir. I. BULGARİSTAN AB ve NATO üyesi olan Bulgaristan, Müslümanlara karşı zülüm geleneği olan komünist tarihini miras edinmiştir. Bulgaristan da azınlıkta olan Müslüman Türklerinin ve Pomakların hakları hiçe sayılmaktadır. Bulgaristan için de Türk dünyasının ve Diyanet in yardımı çok önemlidir, çünkü AB değerleri buradaki halkın AB ye entegrasyonu için fırsatlar sunmuş olsa da, onları İslam kültüründen uzaklaştırma hedefindedir. Balkan ülkelerinde azınlıkta olan Müslümanlar büyük önem arz etmelerine rağmen (Türk ve Pomaklardan oluşan 1 milyonun üzerinde) temel insan haklarından bile yoksun durumdadırlar. Komünist rejiminin baskı politikaları sonucu hala Türkler kendi ana dillerinde eğitim hakkına sahip değillerdir. Bu gibi örnekler çoğaltılabilir. J. MAKEDONYA Yugoslavya nın parçalanmasından sonra kurulan Makedonya hala devlet olma sorununu yaşamaktadır. Güneyindeki bölgeden dolayı Yunanistan, isim konusunda sorun yaratmaktadır. Bu sorun Makedonya nın AB ve NATO üyeliği yolunda engel teşkil etmektedir. Bu ülkenin kilisesini tanımayan Sırbistan ile dilini ve tarihini tanımayan Bulgaristan la da sorunları vardır. Diğer taraftan Makedonya devleti antik Makedon kimliği oluşturması için 400 milyon Avroluk anıt ve heykel projeleriyle (Üsküp 2014 Projesi çerçevesinde) bu kimliği oluşturma gayretindedir. Bunun da sadece Hristiyan ve Makedon elementlere yönelik olduğunu vurgulamak gerekir. Bununla Üsküp ün Osmanlı şehir görüntüsünü yok edip, Antik Slav şehir yapısına bürünmesi amaçlanmaktadır. Bu sorunlar Makedonya ya bir durgunluk getirmiş durumdadır. Bundan dolayı yabancı yatırımlar eksik, kültür ve etnikler arası hoşgörü de olması gereken seviyeden uzaktadır. 12

13 2011 yılında, Makedonya nüfusunun dini durumunu tespit edecek nüfus sayımı başarısız olmuştur. Dolayısıyla yapılan analizlere göre Makedonya da % 40 ın üzerinde Müslüman nüfus yaşamaktadır. Müslümanların çoğunluğunu Arnavutlar, daha sonra Türk, Boşnak ve Romlar teşkil etmektedir. Ancak saat kulelerine haçların dikilmesi, camilerin yakılması veya inşaatına izin verilmemesi, Makedonya Diyanet İşleri Başkanlığı na vakıf mallarının iade edilmemesi, Makedonya Müslümanlarının kimliklerinin korunması ve güçlenmesi için de dışarıdan bir enjekteye ihtiyaç duyulduğuna işarettir. Bu, başta Makedonya Diyanet İşleri Başkanlığı, Medrese (İmam Hatipler), İslami Bilimler Fakültesi ve bilimsel, kültürel, yayıncılık ve medya üzerinden gerçekleşecek projelerle mümkündür. Bütün bu sorunlara rağmen asırlarca devam eden geleneksel İslam anlayışından ve yapılan çalışmalardan dolayı Müslümanların durumu çok da kötü sayılmaz. Ancak daha yapılacak çok iş olduğunu vurgulamak gerekir. K. ARNAVUTLUK En ağır komünist diktatörlük rejiminden geçmiş olan Arnavutluk, günümüzde kendi ayakları üzerinde durabilmekte; fakat siyasi birleşme eksiği, ekonomik güçsüzlük, ve kültürel, ahlaki ve dini dağınıklık nedeniyle Kosova, Makedonya ve Çamriya (Yunanistan) da yaşayan Arnavutlar için bu bölge (Arnavutluk) az da olsa önemini yitirmiştir. Bugün Arnavutluk, NATO üyesi bir ülke olmakla birlikte, Balkanların jeopolitik konumunda çok da önemli bir yer teşkil etmemektedir. Bilindiği üzere, ekonomik yatırımlar ve Yunanistan ile İtalya ya yapılan göçler sebebiyle, adı geçen ülkeler Arnavutluk taki gelişmeleri etkileme yönünde güçlü bir potansiyele sahiptirler. Bu etki, doğal olarak proyunan ve proitalyan siyasi güçlerine açık destek verme olarak sadece ekonomik ve siyasi alanda hissedilmekle kalmayıp, eğitim, kültür ve dini konulara da etkisi çok ciddi görülmektedir. Bugün Müslüman beyleri tarafından kurulmuş bir şehir olan Tiran ı ziyaret etme fırsatını bulan herkes, orada bulunan büyük Katolik katedralini ve büyük Ortodoks kilisesini fark edecektir. Fakat komünist rejimin elinden kurtulan Ethem Bey Camii ve diğer bazı küçük camiler, sadece bu topraklarda Müslümanların varlığına şahitlik etmekte, Tiran ın daha geç dönemlere kadar neredeyse 100% Müslüman şehri olduğu gerçeğini ise yansıtmamaktadır. Yapılan yoğun ısrarlar sonucunda geçen yıl (2012) Tiran da büyük bir cami temel atma töreninin Belediye Başkanı Lulzim Başa tarafından yapılmasına rağmen, inşaatı hala başlamamıştır. Ne zaman başlayacağı da belirsizdir. Çünkü 2013 Haziran ayında yapılan seçimler neticesinde hükümet partisi değişmiş durumdadır. Demokratların seçimi kaybetmeleri neticesinde hükümet sosyalistlerin eline geçmiştir. 13

14 Vakıf mallarının iadesi konusuna gelince, bu konuda Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ile Balkan ülkelerinin Diyanet Başkanlıkları bu konuda birlikte yardım edebilirler. Bu yardım gerek Balkanlardaki ve özellikle Arnavutluk taki lobi icra araçları üzerinden baskı yapmak, gerekse sadece Osmanlı vakfiye işleri ile uğraşacak bir merkez kurup, bu vakfiyelerin kaydı, onların geri verilmesi için baskı yapılması ve yerel ve uluslararası mahkemelerdeki adli süreçleri desteklemek şeklinde olabilir. Kimi kesimler 90 lı yıllarda önemli bir kısmı özelleştirilen Osmanlı vakfiyesinin geri verilmesi konusunu az da olsa dile getirmektedirler ve bu durum Arnavutluk ta önemli bir vazife olarak mevcudiyetini korumaktadır. Aslında Arnavut devletinin kendi Müslüman halkına yapmış olduğu bu yolsuzluk, günümüzde Arnavutluk taki dini dengeleri ciddi bir biçimde tehlikeye atmıştır. Yapılan tüm analizler, ülkede yapılan son nüfus sayımının (2011) neticesi olarak Müslüman Arnavutluk imajının yıkıldığı sonucunu göz önüne sermektedir. Bir dönem % 70 in üzerinde olan Müslüman nüfus, şimdi resmi olarak % 57 civarındadır. Artık herkes ülkedeki Müslüman sayısının, ayrı bir din olarak kabul ettikleri Bektaşilikten dolayı, Ortodoks ile Katoliklerden daha fazla olmayacağı gerçeğinden emindir. Öyle ki, bir dönem sonra ya da komünizm döneminden başlayarak, son 20 yıllık demokratik bir süreçte Arnavutluk un demografik dağılımı akıl almaz bir şekilde değişmektedir. Maalesef bu dönemden başlayan yozlaşma, artık temel aile çekirdeğini de bozmuştur. Hatta durum o kadar vahimdir ki karışık evlilikler (Hıristiyan Müslüman evliliği) normal olarak algılanmaya başlanmıştır ve bunun yüzdesi günden güne artmaktadır. Varsayımlar üzerinden düşünürsek, eğer Türkiye veya diğer Müslüman ülkeler Arnavutluk un geçiş döneminde daha dikkatli olsalardı, eğitim, medya ve kültürel projeler alanında daha aktif olsalardı, bugün farklı bir gerçekle karşı karşıya olacaktık. (örneğin, Arnavutluk günümüze kadar %70 in üzerinde Müslüman barındıran bir ülke olarak kabul edilmiştir). Fakat Yunanistan ın Arnavut Ortodoks Kilisesi başrahibi Yanulatos vasıtasıyla yaptığı faaliyetler sonucu Güneyde (Korça, Girokastra burada bir medrese kapatılmış, Sarand vb.) yaşayan bazı Arnavutların sadece Ortodoks olarak değil de, Yunan olarak da deklare edilmelerini sağlamıştır. Bu duruma, Arnavutluk un bu kısmında mümkün olduğunca fazla sayıda Ortodoks ve Yunan olarak deklare edilen ahalinin sayısını arttırma amacıyla Güneyde açılan kabarık sayıdaki Yunan okullarının ve yapılan Yunan yatırımlarının da etkisi büyüktür. Buna örnek olarak Yunanistan Devleti Arnavutluk un Güney bölgesinde yaklaşık emekli maaşı vermektedir. Hatta bulunduğu ekonomik krize rağmen parlamentoda bunun devam etmesi kararı çıkmıştır. Bunun yanı sıra farklı eğitim yatırımları, sosyal yardımlar vs. devam etmektedir. %90 Müslüman olan Arnavut köylerinde hiçbir cami olmamasına karşın kiliselerin mevcut olması da örnek olarak gösterilebilir. Bununla birlikte Katolik Dünyası, Rahibe Tereza, Pyetır Bogdani gibi önemli Arnavut asıllı Katolik şahısları politize ederek, bir Katolik kimliği ve kültür oluşturmaya çalışmaktadır. Bu duruma bir Arnavut Müslüman Topluluğu nun (Arnavutluk Diyanet İşleri Başkanlığı) eksikliği de eklenince, durum daha da acınası bir hal alıyor. Bu topluluk henüz camilerde İslami yaşam tarzını pekiştirememiştir. Kimi müftüler sadece belli bir cemaatin çıkarlarını korumakta olup, genel bir Arnavut İslam bilincinden uzaktırlar. Tüm bunlar bu topluluğun Arnavutluk taki sosyal hayatın önemsiz bir parçası olmasını sağlamaktadır. Daha önce de yukarıda ismi zikredilen tüm ülkelerin, Müslüman kardeşlerinin, daha doğrusu Türkiye Cumhuriyeti nin yardımına ihtiyaçları vardır, fakat kanımca özellikle Arnavutluk, yapacağımız çalışmaların merkezi olarak kalmalıdır. 14

15 Doğal olarak Arnavutluk un günümüzde her alanda yatırımlara ihtiyacı vardır. Ekonomi alanında, en kısa zamanda fazla atakta olmayan Yunan ve İtalyan sermayesiyle dengeleme yapılmalıdır. Eğitim alanında ise, Türkiye desteğini sadece kolejlerle sınırlandırmamalıdır. Bu kolejler iyi bir imaj ve başarılı bir çalışma gösterse de, tüm Arnavut Müslüman ahalisinin sorumluluğunu taşıma konusunda yetersiz kalmaktadırlar. Türk devletinin dini konularda güçlü bir katkısı olmadan ve birçok şehirde bu görevi üstlenebilecek medreseler olmaksızın, bu konularda yardım ve desteğin yapılmasının sadece kolej kurumlarına bırakılması yetersizdir. Arnavutluk, Türk kolejlerinin eğitim faaliyeti içinde olup, dini konularda da faaliyet gösterdikleri belki de yegane ülkedir ve Müslüman Arnavut Topluluğu nun rolü de göz ardı edilmiştir. Eğer bu topluluk Türkiye Diyanet İşleri Başkanlığı ile işbirliği içinde olsaydı Arnavutluk ta İslam ın durumu çok daha olumlu olacaktı. Bu durum da Arnavutluk ta birçok şehirde nitelikli okulların, özellikle medreselerin açılması için desteğin aciliyetini göz önüne sermektedir. Türkiye Diyaneti nin ise bir İslam Üniversitesinin açılması ve bu üniversitenin Balkanlardaki Arnavutların ilahiyat bilimi yuvası haline gelmesi için destek vermesi gerekmektedir. Burada Tiran medresesini ve Durs ile İşkodra medreselerini de, (ki bu ikisi Hüdai Vakfı tarafından desteklenmektedir), unutmamak gerekir. Bunlar da önemli rol oynamıştır fakat yeterli değildir. Eğitim açısından ise Türk devleti, Arnavut gençlerin Türkiye deki okullarda eğitilmesi için özel eğitim projeleri hazırlamalıdır. 5 yıllık paket program şeklinde, imam hatip liselerine yılda öğrenci ile ilahiyat fakültelerine yılda 100 öğrenci alınması, ancak belirli bir dereceye getirilebilir. Özellikle son 2-3 yılda YTB (Yurtdışı Türkler Başkanlığı) nin Türkiye Bursları Programı çerçevesinde kabul edilen öğrenciler aslında ciddi ve önemli bir gelişmedir, ancak kısa vadede yıllık boşluğu kapatmak adına bu yeterli değildir. Balkanlardaki diğer Arnavutların yüzü Arnavutluk a dönüktür. Eğer Arnavutluk başaramazsa, diğer Arnavutlar için de bir umut kalmayacaktır. Arnavutluk ta güçlü entelektüel potansiyelin olması, eğitim, kültür ve medya kuruluşları kurmak için önemli bir avantajdır. Doğal olarak Türkiye nin farklı kurum ve kuruluşlarının ki bu kuruluşlar kendilerini bu topraklarda az kabul görmüş olarak hissediyorlar, proje destekleri ve yardımları da çok önemlidir. Burada özellikle belirtmeliyiz ki, Hristiyan soluklu sivil toplum kuruluşları, ister Katolik ister Ortodoks olsun, yaptıkları kültürel projeler ve yayınladıkları yayımlarla, en önemli Arnavut yazarların Müslüman olmalarına, Arnavut devletinin kurucusunun Müslüman olmasına ve Prizren Birliği nin bir camide kurulup bir din alimi tarafından yönetilmesine rağmen tüm Arnavut kültürünün ve Arnavut milletinin önemli simalarının Hristiyan oldukları veya Hristiyan kültürü ile iç içe oldukları imajını oluşturmakta başarılı olmuşlardır. Fakat bu gerçekler birileri tarafından derlenmeli, kitap haline getirilmeli, yayınlanmalı, bu konularla ilgili seminerler, bilimsel konferanslar düzenlenmeli ve kamuoyu bilgilendirilmelidir. Bu sebeptendir ki Türkiye kurum ve kuruluşları bu tarz ciddi projeleri ve hatta bilimsel konferans ve diğer aktiviteleri gerçekleştirebilecek kapasiteye sahip olan başta Arnavutluk Diyanet Başkanlığı olmak üzere, Alsar ve Ardhmëria gibi sivil toplum kuruluşlarının projelerini destekleme fikrini gözden geçirmelidir. TİKA ya gelince, TİKA Arnavutluk, Makedonya, Kosova ve bölge için tüm özellikleriyle bir Türk USAİD i olmuştur. TİKA tüm yatırım alanlarında faal olmuştur. Dolayısıyla TİKA nın başlatmış olduğu bu atılımı ve girişimleri daha geniş sahalara ve alanlara hızla yayması elzemdir. Bunu sadece Türk devletinin dışa karşı imajı için değil, (bu imajın Arnavutluk ta düzeltilmesi ve güçlenmesi gerekiyor) ki aslında her geçen gün bu imaj düzeltilmektedir, gerçekten de burada en önemli sorumlulukları almak için yapmıştır. 15

16 Arnavutluk taki bir diğer önemli faaliyet aracı da medyadır. Burada SOROS gibi prohristiyan ve proyahudi liberal vakıflar tarafından 1990 yılından beri kurulan ve finanse edilen medya ve medya kuruluşları bulunmaktadır ve bunlar Avrupa nın en güçlü medya kuruluşları ile rekabet içinde olup Yunan ve İtalyan lobilerinin hizmetindedirler. Ya da başka bir deyişle Arnavutluk taki Osmanlı Türk imajına ve Osmanlı İslam kültürüne karşı savaşmaktadırlar. Bu yüzdendir ki, bir medya kuruluşunun, özellikle de bir televizyon kanalının kurulması ve güçlenmesi yukarıda bahsedilen davamızın hizmetinde olacaktır ve bu Arnavutluk ta atılması gereken birincil ve en önemli adımdır. Özellikle Arnavutluk taki televizyon kanallarının Kosova, Makedonya ve bölgedeki diğer tüm Arnavutlar (7 milyonluk yerli Müslüman Arnavut nüfus) tarafından ilgiyle ve dikkatle izlendiğini göz önünde bulundurursak bunun Arnavutluk taki durumun düzelmesi yönünde atılması gereken en önemli adım olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Arnavutluk ta özellikle bilimsel ve sanatsal projeler gibi, yayıncılık projeleri de önem arz etmektedir. Dini açıdan ise, bir diğer önemli nokta Sünni ve Bektaşi Müslümanların daha fazla iç içe olmaları ve birleşmeleri, çünkü Sünni ve Bektaşi Müslümanlar, yıllardır, ayrılmaları ve farklı dine mensup olarak deklare edilmeleri için kışkırtılmıştır. Oysa buradaki Bektaşilik anlayışı hiçbir Tasavvufi değere sahip değildir. Ancak gerçek Bektaşi değerlerini gün yüzüne çıkarabilmek için Türkiye deki kurum ve kuruluşlarla çeşitli çalışmalar yapılması gerekmektedir. Genel olarak bakıldığında, kanımca Balkanlardaki tüm ülkelerde bu konu ile ilgili belli bir şey yapılmış ve bunu hepimiz biliyoruz, şimdi hedefimiz ve ilgi odağımız Arnavutluk olmalıdır, çünkü burada söz konusu olan Müslümanların kimliğini kurtarmak ve daha parlak bir geleceğin temellerini atmaktır. II. TÜRKİYE CUMHURİYETİ KURUM VE KURULUŞLARININ ROLÜ Türkiye Cumhuriyeti nin son yıllarda gerçekleştirdiği dış politika çerçevesinde Balkanlarda etkisi pozitif yönde ciddi şekilde artmıştır. Başta Türk İşbirliği ve Koordinasyon Başkanlığı TİKA nın 10 yıldır bölgede yapmış olduğu altyapı, tarihi eserler restorasyonu, eğitim, kültürel vs. alanlardaki projeler ciddi etkileşime sebep olmuştur. Özellikle Osmanlı Türk eserlerinin restorasyon projeleri, bir taraftan bu bölgelerdeki Osmanlı mirasını daha belirgin hale getirmiş, diğer taraftan da yerel projelerle bölgedeki halkların özgüven kazanmasına vesile olmuş aynı zamanda sevgisini ve saygısını kazanmış durumdadır. Bunun yanı sıra Yunus Emre Türk Kültür Merkezinin Son 3 4 yılda yapmış olduğu çalışmalar ile Türkiye nin etkisi daha da artmıştır. Özellikle Türkçe konuşmayan diğer toplumlara yönelik Türkçe kurslarla ciddi bir ivme kazanılmış, diğer kültürel faaliyetlerle de bazı önyargıları yıkma anlamında önemli adımlar atılmıştır. Diğer taraftan Yurtdışı Türkler ve Akraba Toplulukları Başkanlığı YTB nin son 2-3 yılda burslu öğrenci kabulüyle bu topraklardaki toplumların yüzünü Türkiye ye çevirmek için önemli etken olmuştur. Bunların yanı sıra Türkiye Diyanet Başkanlığı na bağlı elçiliklerdeki dini ataşelerin çalışmalarının da pozitif yönde etki yaptığını söyleyebiliriz. Ayrıca İRCİCA nın kültür, tarih, sanat gibi alanlarda gerçekleştirdiği bilimsel toplantılarda, Balkanlara ayrı bir önem verildiğini vurgulamak gerekir. Ancak bu çalışmalar uzun vadede büyük adımlar olsalar da kanımca yeterli değildir. Özellikle Türkiye Diyanet Başkanlığı nın bu anlamda daha yapacağı çok çalışmalar vardır. Bölgedeki dini hayatın 16

17 gelişmesinde en önemli çalışmalar, muhakkaktır ki diyanet başkanlıklarının yapacağı çalışmalardır. Bundan dolayı Türkiye Diyanet Başkanlığı nın bu anlamda sistematik bir şekilde daha büyük ve uzun vadeli projelere imza atması gerekmektedir. Hatta bölgedeki diyanet başkanlıklarının bu anlamda daha fazla güçlendirilmesi elzemdir. Acil olarak yapılması gereken bir çalışma da Türkiye Diyanet Başkanlığı nın, Balkan Diyanet Başkanlıklarının Kur an Kurslarını yeniden canlandırmasıdır. Diğer taraftan şunu özellikle vurgulamak gerekir ki, bölge Müslümanlarının kalkınmaları için ekonomik ve ticari yatırımların yapılması için teşvik çalışmaları yürütmek ciddi önem arz etmektedir. Çünkü ekonomik zorluklar, özellikle son yıllarda Avrupa da patlak veren ekonomik kriz en çok bu bölgeleri etkilemiş, bölgede en çok etkilenen de yine Müslümanlar olmuştur. Örneğin Doğu Makedonya bölgesinde yaşayan Yörük Türkleri, her ne kadar son dönemde TİKA ciddi çalışmalar yapmaya başlamış ve Aziz Mahmud Hüdai Vakfı medrese faaliyetiyle önemli bir adım atmış olsa da, ekonomik sıkıntılardan dolayı bölgeyi sessizce terk etmektedirler. Bu sessiz göç bölgenin boşaltılmasına sebep olmaktadır. Yukarıda da zikrettiğimiz gibi özellikle TİKA nın bölgedeki faaliyetlerle kazandığı ivmeyi, Yurtdışı Türkler ve Akraba Topluluklar Başkanlığı nın ve özellikle Türkiye Diyanet Başkanlığı nın devam ettirmesi gerekmektedir. Hızlı bir şekilde sahaya inmeleri önem arz etmektedir. Bu noktada özellikle Türkiye mezunu gençlerin toparlanması ve organize edilmesi açısından bir Balkan Türkiye Mezunları Birliği gibi bir oluşum kurulabilir. Diğer önemli bir konu da Türkiye kurum ve kuruluşlarının son dönemde faaliyetlerinin artması ve hız kazanmasıyla birlikte, en azından uzun vadeli stratejilerde ortak hareket ve koordinasyon eksikliği hissedilmektedir. Bu noktada ortak hedef noktalarında bir yol haritası yapılması kanımca gereklidir. Yukarıda zikrettiğimiz kurumların yanı sıra Türkiye merkezli STK ların da ciddi çalışmaları olmuştur. Bosna savaşıyla ilgili olarak, 20 yıldır İHH nın faaliyetleri Balkanlarda hemen her yerinde bilinmektedir. Bunun yanı sıra son dönemde İDSB nin aktif rolü ve bölgedeki Müslümanların sorunlarını İslam Dünyasında gündeme getirmesi önemli atılımlardır. Hatta bu noktada yapılan son gençlik çalışmalarını özellikle vurgulamak gerekir. Diğer taraftan Hüdai Vakfı nın imam hatip ve Kur an kursu çalışmaları, Rumeli Türkleri Vakfı nın eğitim ve kültürel faaliyetleri, İlim Yayma Cemiyeti nin yurt çalışmaları ve diğer kuruluşların çalışmalarının bölge için pozitif adımlar olduğunu belirtmek gerekir. III. BALKANLARDA SİVİL TOPLUMUN ROLÜ Komünizmin yıkılmasıyla ve sivil sektörün Balkanlarda rahat hareket etme imkanlarının oluşmasıyla farklı alanlarda birkaç STK kurulmuştur. 20. asırda savaşların olmasından dolayı ağırlıklı olarak yardımlaşma alanında dernekler, daha sonra yayıncılık, kültürel ve diğer alanlarda STK lar kurulmuştur. Ancak burada iki noktaya vurgu yapmak gerekmektedir. Birincisi, Batı menşeli yüzlerce kuruluş ortaya çıkmıştır. Bu da değerler sisteminin dengesini altüst etmiş durumdadır. Uzun vadeli ve sistematik olmasa da Arap kuruluşların bazı faaliyetleri bizleri memnun etti ise de, tam anlamıyla uzun vadeli ve kalıcı faaliyetlerin 17

18 yapılmadığı açıktır. Bundan dolayı manevi değerlere sahip yerel kuruluşlar hala ciddi anlamda toplum üzerinde bir etki geliştirememişlerdir. Ancak Balkanlarda komünizmin çöküşünden sonra, ilk dönemlerde, İslami çalışmalara başlarken Arap vakıf ve derneklerin katkılarını özellikle vurgulamak gerekir. Bundan dolayı Türkiye menşeli STK lar birikim ve mevcut olan tecrübeleri ile bu derneklere ciddi anlamda yön verip destekleyebilirler. Bu sadece proje destekleriyle değil de, tecrübe aktarımı ile de olabilir. Bu da toplumun mantalitesini de etkileme durumunu doğurabilir. Örneğin İDSB, İHH, RUTEV, Hüdai Vakfı gibi STK ların birbirleriyle daha çok iletişim ve çalışmalarıyla bu mümkün olabilir. Bu alanda Türkiye deki kurum ve kuruluşların bölgede işbirliği yapabileceği, başta tüm ülkelerin Diyanet İşleri Başkanlıkları ve kurumları, bunun yanı sıra Arnavutluk ta ALSAR ve ARDHMERİA, Kosova da AKEA, Preşova Vadisi nde DİTURİA, Bosna da MLADİ MUSLİMANİ ve CNS, Karadağ da HORİZONTİ, Sancak Yeni Pazar da BOŞNAK KÜLTÜR BİRLİĞİ, Makedonya da MERHAMET, ENSAR, VİZYON M, KÖPRÜ, ELİTA gibi derneklerle çalışmalar yapılabilir. Yukarıda zikrettiğimiz çoğu vakıf ve dernekler merkezi İstanbul da olan İslam Dünyası Sivil toplum Kuruluşları Birliği (İDSB) nin üyesidirler. IV. SONUÇ Tüm bu bilgiler ışığında bölgede Müslüman kimliğinin muhafazası ve güçlendirilmesi için çeşitli alanlarda yatırımlara ihtiyaç olduğu sonucu çıkarılabilir. Balkanlarda hangi alanlarda yatırım yapılması gerektiğine gelince ekonomi alanında yatırım, siyasi destek, medya ve kültürel yatırımlar yanı sıra özellikle uzun vade için insan yatırımı olarak sayılabilecek kadro yetiştirme konusu büyük önem arz etmektedir. Bundan dolayı Balkan ülkelerinin, her yıl Türkiye deki imam hatiplere en az 100 talebe, ilahiyat fakültelerine de en az 50 talebe göndermesi; yerli medrese ve İslami ilimler fakülteleri ile diyanetlerin güçlendirilmesi gerekir. Bunun yanı sıra YTB nin de hem ilahiyat hem de diğer branşlarda öğrenci kabul sayısını arttırması gerekmektedir. Sonuç olarak, şunu ifade etmek isterim ki, Müslümanlar İspanya da tam 8 asır hüküm sürdü. Hıristiyanlar Endülüs e saldırınca, dönemin halifelerinden yardım talep ettiler. Tarihte, İslam Dünyasından yardım talebinde bulunmak üzere Endülüs Müslümanlarınca gönderilen mektuplar herkes tarafından bilinmektedir. Ancak dönemin Müslümanları kendi dertleriyle uğraştıkları ve parçalandıkları için Endülüs ün İspanya dan kovulmasına, katledilmesine ve asimile edilmesine göz yumdular. Diğer taraftan Afrika Müslümanlarının Pirin yarımadasındaki 8 asırlık hükmünden sonra, bugün burada hiçbir Müslüman ülkesinin olmaması acı bir gerçektir. Diğer taraftan Balkanların 6 asır boyunca Osmanlı Devleti içinde olmuş olması, Osmanlı nın buralardan çekilmesinden bir asır geçmesine rağmen Osmanlı hayat anlayışının hala canlı olmasına sebebiyet vermiştir. Özellikle asırlar boyu dini ve kültürel hoşgörü anlayışının birlikte yaşanmış olmasından dolayı, bölge halkları açısından Türkiye etkisinin daha kolay kabul göreceği bir gerçektir. Bundan dolayı Türkiye nin kurum ve kuruluşlarının Balkanlara daha fazla yoğunluk göstermeleri önem arz etmektedir. 18

19 19