ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ. Dr. Özkan Kaan KARADAĞ (MD) İş Sağlığı (Halk Sağlığı) Uzmanı (MSc) Kamu Yönetimi Uzmanı (MSc)

Transkript

1 ÇALIŞMA YAŞAMINDA SAĞLIĞIN GELİŞTİRİLMESİ Dr. Özkan Kaan KARADAĞ (MD) İş Sağlığı (Halk Sağlığı) Uzmanı (MSc) Kamu Yönetimi Uzmanı (MSc)

2 DERSİN AMACI Katılımcıların, işyerinde sağlığın geliştirilmesi programlarını hazırlamalarına ve uygulamak için gerekli temel bilgileri kazandırmalarına yardımcı olmaktır.

3 ÖGRENİM HEDEFLERİ Katılımcılar, İşyerinde sağlığın geliştirilmesi kavramını tanımlar. İşyerinde sağlığın geliştirilmesine ilişkin Sigara ve madde kullanımı Sağlıklı yaşam Doğru beslenme Yaşam boyu egzersiz Stresle baş etme program hazırlar. Hazırlanan programın uygulanması ve izlenmesi konusunda dikkat edilecek hususları ifade eder.

4 1.SAĞLIK ve SAĞLIĞI GELİŞTİRME KAVRAMI Sağlık hizmetlerinin amacı, sağlıklı doğan bir bireyin bu durumunu sürdürmek suretiyle, kişilerin sağlıklı ve uzun süre yaşamalarını sağlamaktır. Sağlıklı ve uzun ömürlü bir birey, çalışma hayatında da verimli çalışır.

5 1.SAĞLIK ve SAĞLIĞI GELİŞTİRME KAVRAMI Çevre faktörlerinin ve bireysel davranış özelliklerinin olumsuz olması durumunda yaşla birlikte meydana gelen değişiklikler hızlanır, fizyolojik sınırları aşar ve sonuç olarak patolojik tablolar gelişir. Olumsuz çevre faktörleri kontrol edilir, bireysel davranış özellikleri olumlu hale getirilirse yaşın ortaya çıkaracağı değişiklikler fizyolojik sınırlar içinde kalır, hatta bazı özellikler daha üst düzeye çıkarılabilir.

6 1.SAĞLIK ve SAĞLIĞI GELİŞTİRME KAVRAMI Son 50 yıl içinde ortalama insan ömrü 20 yıl kadar uzamıştır. Dünya Sağlık Örgütü nün önceki yıllarda bu konudaki yaklaşımı yaşama yıllar katın (add years to life) sloganında ifadesini bulduğu gibi insan ömrünü uzatmaktı.

7 1.SAĞLIK ve SAĞLIĞI GELİŞTİRME KAVRAMI Dünya Sağlık Örgütü yukarıda ifade edilen sloganı 1990 lı yılların sonlarında yıllara yaşam katın (add life to years) şeklinde değiştirerek yaşamın kalitesinin önemine işaret etmiştir. Bu düşünceden hareketle son 20 yıl boyunca Dünya Sağlık Örgütü nün önderliğinde sağlığı geliştirme konuları gündeme getirilmiş ve bu yönde de başarılı uygulamalar yapılmaya başlanmıştır.

8 1.SAĞLIK ve SAĞLIĞI GELİŞTİRME KAVRAMI Çalışma ortamları, sağlık üzerinde olumsuz etkiler yapabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik, ergonomik vb. pek çok faktörün bulunduğu ortamlardır. Bu faktörlerin sağlığa zarar vermeyecek şekilde kontrol altına alınması bakımından çeşitli teknik ve tıbbi uygulamalar yapılır. Bunun ötesinde bireysel davranışları olumlu hale getirmek amacı ile yapılacak sağlık eğitimi ve sağlığı geliştirici etkinlikler bakımından da işyerlerinde çok iyi fırsatlar bulunabilir. İşyerlerinde çalışanlar organize topluluklar olduğundan, sağlık eğitimi çalışmalarının bu gruplara ulaştırılması olanağı fazladır.

9 1.SAĞLIK ve SAĞLIĞI GELİŞTİRME KAVRAMI Dünya Sağlık Örgütü tarafından sağlık; bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik hali ve sağlığı geliştirme de insanların kendi sağlıklarını belirleyen faktörleri kontrol etmeleri ve bu yolla kendi sağlıklarını geliştirmeleri olarak tanımlanmaktadır.

10 2.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ETKİNLİKLERİNİN YARARI İş kazaları ve meslek hastalıkları dışında işyerinde çalışma verimini ve üretimi olumsuz etkileyen sorunlar arasında solunum sisteminin akut ve kronik hastalıkları, koroner kalp hastalığı, kasiskelet sisteminin hastalıkları, şişmanlığa bağlı sorunlar, diyabetes mellitus gibi hastalıklar önemli yer tutmaktadır. Yaşam biçimi ile ilgili koşulların olumlu hale getirilmesi çok önemlidir

11 2.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ETKİNLİKLERİNİN YARARI Bu konuda ABD de yapılan bir değerlendirmede sigara içenler için yapılan sağlık harcamalarının, sigara içmeyenlerdeki sağlık harcamalarından %10 18 daha fazla olduğu bulunmuştur. Benzeri şekilde egzersiz yapmayanlar için yapılan sağlık harcamalarının, düzenli olarak egzersiz yapanların sağlık harcamalarından %14, normal vücut ağırlığının %30 üzerinde olan kişiler için yapılan sağlık harcamalarının da normal ağırlıkta olanlardan %11 daha fazla olduğu hesaplanmıştır.

12 2.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ETKİNLİKLERİNİN YARARI Sağlık eğitimi ve sağlığı geliştirme çalışmaları için işyerleri çok uygun ortamlardır. İşyerindeki yemek programının sağlıklı olması bir yandan bir öğün yemeğin sağlıklı bir diyet şeklinde yenmesini sağlar, öte yandan işyerindeki yemek alışkanlığının kişinin evindeki yemek alışkanlığına, dolayısı ile genel yaşamına yansımasına olanak verir. İşyerinde uygulanan bir egzersiz programı veya sigara kontrolu çalışmaları da benzeri yararları sağlayabilir.

13 2.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME ETKİNLİKLERİNİN YARARI Öte yandan işçiler işyerlerinde toplu olarak bulunduklarından, eğitim etkinliklerinin bu gruplara ulaştırılması olanağı yüksektir. İşverenle birlikte planlama yapmak suretiyle uygun programlarla çalışanlara sağlığın korunması ve geliştirilmesi yönünden eğitimler yapılabilir. İşyerlerinde sağlık eğitimi çalışmaları genel toplumda yapılacak benzeri etkinliklere göre daha başarılıdır. Bu başarıda çalışanların kolay ulaşılabilir konumda olmalarının yanı sıra, işçiler arasında uygun grup dinamiklerinin yaratılması ve bu yolla birbirlerini etkilemeleri de önemli rol oynamaktadır.

14 3.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMININ AŞAMALARI 1. SORUNLARIN BELİRLENMESİ 2. İHTİYAÇLARIN BELİRLENMESİ 3. PROGRAMIN HAZIRLANMASI

15 3.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMI Eğitim programının başarılı olabilmesi için; Programın amaçları net olarak belirlenmiş olmalıdır, Bu amaçlar işveren ve işçiler tarafından benimsenmiş olmalıdır, Katılımcıların istek ve gereksinimleri öğrenilmelidir, Programın sürdürülmesi için uygun yer ve zaman ayarlanmış olmalıdır,

16 3.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMI Programın finansı sağlanmış olmalıdır, Programa işverenin katılımı sağlanmalıdır, Çalışmalarla ilgili düzenli kayıt tutulmalıdır, Programa katılanlardan geri bildirim alınmalıdır, Kişisel bilgilerin gizliliği sağlanmalıdır, Programın sonuçları değerlendirilmeli ve katılımcılara bilgi verilmelidir.

17 3.İŞYERİNDE SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMI Çeşitli sağlık eğitimi yöntemlerinden yararlanılabilir. broşür ve afişler, konferans, küçük grup görüşmeleri, TV-video filmleri, bilgisayar aracılığı ile haberleşme vb. biri veya birkaçı kullanılabilir. Programın başarısı bakımından bireysel ilişkiler önemlidir. Programın içinde kişilerin sağlık durumları ile ilgili (kan basıncı ölçümü, görme-işitme yönünden değerlendirme, kan-idrar muayenesi vb.) bir işlem bulunması katılımı artırıcı rol oynar. Eğitim etkinlikleri sırasında çıkabilecek problem kişilerle özel olarak ilgilenilmeli, bu kişilerin programa katılımının sağlanması için özel çaba gösterilmelidir. Katılımı artırmak amacı ile çeşitli ödüller (incentive) düşünülebilir. Ayrıca başarılı uygulamaları olanlara da özel ödüller verilebilir.

18 4.SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMI KONULARI Sağlık eğitimi ve sağlığı geliştirme programlarında; İşyeri içinde ve dışında kaza ve yaralanmaların önlenmesi, Fizik egzersiz, Sigara içiminin kontrolü, Stresle baş etme yolları, Alkol alışkanlığının kontrolü,

19 4.SAĞLIĞI GELİŞTİRME PROGRAMI KONULARI Sağlıklı beslenme, Hipertansiyon, KKH, kolesterol ve korunma yolları, Osteoporoz, Obezite ve kontrolü, Kanser vb. konulara yer verilebilir.

20 Sağlığı geliştirme programında; Henüz bir sağlık sorunu olmayan veya sağlık sorunu olduğunun farkında olmayan kişilere, sağlığı koruyucu ve geliştirici yaklaşımlar konusunda eğitim yapılması söz konusudur. İşçi destek programında ise, bir sağlık sorunu olduğunu ifade eden kişilere, bu sağlık sorununun çözümü konusunda yardım etmek ve destek sağlamak şeklinde yaklaşım yapılmaktadır.

21 Sağlığı geliştirme programında; Bazı ülkelerde işçiler arasında alkol kullanımı oldukça yaygın olduğundan bu iki program bir arada sürdürülmektedir. Genel anlamda alkol kullanımının sakıncaları ve alkol kullanımının kontrolü eğitimi sağlığı geliştirme programı olurken, kendisinde alkol alışkanlığı olduğu için yardım isteyen kişilere yapılacak yaklaşım ise işçi destek programı olmaktadır.

22 İngiltere de Bazı Sağlık Kuruluşlarının Kayıtları ile Ölüm Kayıtlarında En Sık Sağlık Sorunları Meslek hast. Birinci basamak Ölüm kayıtları tazminat talepleri Hastane kayıtları sağlık birimi kayıtları İskemik kalp İşitme kaybı Yaralanma, Solunum sistemi hast. zehirlenme hast. Serebrovasküler Dermatit Solunum sistemi Ruhsal sorunlar hastalık hast. Akciğer kanseri Solunum sistemi Sindirim sistemi Kalp-damar sistemi hastalıkları hastalıkları hastalıkları Solunum sistemi Vibrasyona bağlı Kanserler Kas-iskelet sistemi hast. sorunlar hast. Meme kanseri Kas-iskelet sistemi Meme-genito-üriner hast. sistem hast. Deri hastalıkları

23 Tabloda yer alan hastalıkların pek çoğunda yaşam tarzı ile ilgili faktörler (sigara, alkol kullanımı, beslenme sorunları, hareketsizlik, stres) önemli rol oynamaktadır. Bu faktörlerin olumlu hale getirilmesi ile tablodaki hastalıkların çoğu bakımından korunma sağlanabilir. Bu faktörlerden bazılarının işyerindeki faktörlerle de ilişkisi göz önüne alındığında bu konuların da eğitim programları yapılırken dikkate alınması bakımından yönlendirici olur.

24 5. SAĞLIKLI YAŞAM İLKELERİ Sağlık sorunu yaratan önemli nedenler; Hareketsiz yaşam Yüksek kalori içeren gıdalarla beslenme Sigara kullanımı Stres Sağlıklı yaşam ilkeleri ise; Sigara içilmemesi, Sağlıklı beslenme Fiziksel aktivite artışı Stresle başetme sayılabilir.

25 Sigara içilmemesi Sigara mücadelesinde; Sigara alışkanlığının edinilmemesi. İşçiler arasında sigara kullanımı toplumun diğer kesimlerine göre daha da yaygındır. Bu kişilere sigara alışkanlığından kurtulmaları için yardımcı olunması gerekir.

26 Sigara içilmemesi Sigara içmediği halde, başkalarının içtiği sigara dumanından pasif olarak etkilenen kişilerin korunmasıdır. Sigara içilmesi ile mesleksel maruziyetler arasındaki etkileşim. İşyeri ortamında bulunabilecek (asbest, diğer tozlar, toksik ve irritan gazlar vb.) çeşitli etkenlerin yol açacağı sorunlar sigara içenlerde daha fazla görülmektedir.

27 Mesleksel Faktörlerle Sigara Etkileşimi Örnekleri Aditif:2 maddenin toplam etkisi bunların bir birlerinden ayrı iken gösterdikleri etkinin toplamı(1+1=2) Meslek Maruziyet Etkileşim türü Hastalık İnşaat, asbest işçiliği Asbest Potansiyalize Akciğer kanseri Gürültülü işler Gürültü Aditif İşitme kaybı Madencilik Toz Aditif KOAH Organik kimyasallar Karsinojenler Aditif Çeşitli kanserler Taş-toprak işçiliği Silis tozu Aditif Silikozis, KOAH Tekstil işçiliği Organik tozlar Aditif Bisinozis Uranyum madenciliği Radon (alfa) Potansiyalize Akciğer kanseri Kaynak işleri Kaynak gazları Aditif Kronik bronşit

28 İşyerleri sigara içenlerin bu alışkanlıklarından vazgeçmeleri konusunda yapılacak çalışmalar bakımından çok uygun bir ortamdır. Genel toplumdaki çalışmalara oranla işyerinde bu yönde yapılacak çalışmalarda başarı olasılığı daha yüksektir. Bu gerçekten hareketle uluslararası 5 kuruluş (WHO, ILO, vb.) bir araya gelerek 2000 yılını Sigarasız İşyeri (Smoke-free Workplaces) yılı olarak belirlemiş Daha önce de 1992 yılında Dünya Sağlık Örgütü 31 Mayıs Dünya Sigara İçmeme günü nde Sigarasız İşyerleri: daha güvenli ve daha sağlıklı (Tobacco-Free Workplaces: safer and healthier) sloganını açıklamıştı.

29 İşyerlerinde sigarasızlık politikası bakımından iki temel yaklaşım vardır. 1. İşyerindeki bütün kapalı mekânlarda ve ulaşım araçlarında sigara içilmesi yasaklanmaktadır. Bu kısıtlama bazen işyerindeki bahçe vb. açık alanları da kapsayabilmektedir. 2. İşyerinde sigara içilmesi için belirli yerler ayrılmaktadır. Kişiler sigara içmek istediklerinde bu yerlere gitmek durumundadır. İşyerlerinde, bu yaklaşımlardan hangisinin daha uygun olduğu konusuna karar verilip uygulama yapabilir.

30

31 Sağlıklı beslenme Beslenmede yapılan hatalı uygulamalarla kalp-damar sistemi hastalıkları, şişmanlık, hipertansiyon, osteoporoz ve bazı kanserler arasında ilişkiler vardır. Sağlıklı bir beslenme davranışı yeterli ve dengeli beslenme olarak özetlenebilir.

32 Sağlıklı beslenme Bu ifade ile günlük diyetle alınan toplam kalori miktarının gereksinim duyulan kadar olması ve diyetin çeşitli besin öğelerini dengeli bir şekilde içermesi gereği belirtilmektedir. Uygun diyet programları ile kan kolesterol düzeyinde önemli azalmalar sağlandığı gösterilmiştir. Böylelikle başta koroner kalp hastalıkları olmak üzere çeşitli hastalıklar bakımından birincil düzeyde korunma sağlanmış olmaktadır

33 Sağlıklı beslenme Diyetle alınan tuz miktarının azaltılması ile hipertansiyon kontrolü konusunda başarı sağlanmaktadır. Diyetle kalsiyum ve diğer minerallerin yeterli olarak alınması ile osteoporozun önlenmesine katkıda bulunmak mümkündür! Beslenme yetersizliği olan kişilerin, işyerindeki bazı toksik kimyasal maddeleri detoksifiye etme bakımından sorunları olabilmektedir. İşyerleri en az bir öğün yenen yer olduğundan buradaki beslenme programının sağlıklı olması, kişilerin genel yaşamlarında daha sağlıklı olmasını etkiler.

34 Egzersiz yapma Modern teknoloji insanlara daha konforlu bir yaşam olanağı sağlarken, hareket etme yollarını kapatmıştır. Günümüzden 100 yıl kadar öncesinde işyerlerinde kullanılan enerjinin yaklaşık 1/3 ü insan gücü olarak sağlanırken, bazı işyerlerinde % 1 e kadar düşmüştür. Şişmanlık, hipertansiyon, osteoporoz, diyabet, kalp hastalıkları gibi sedanter yaşamın ortaya çıkardığı sağlık sorunlarında artma gözlenmiştir. Düzenli olarak fizik egzersiz yapanlarda da bu hastalıklardan korunma sağlandığı bilinmektedir..

35 Egzersiz yapma İşyerleri düzenli fizik egzersiz programlarının uygulanması bakımından da önemli olanaklar sağlar. Günün değişik saatlerinde organize edilebilecek olan egzersiz programları; çalışanlar arasında daha sıcak ilişkilerin gelişmesini sağlar, iş motivasyonunu artırır, hastalıklardan korunma ve sağlığın geliştirilmesi bakımından yarar sağlar. İngiltere de 1950 li yıllardan beri bu konuda sürdürülen çalışmalarda düzenli olarak fizik egzersiz yapanlarda, egzersiz yapmayanlara göre koroner kalp hastalığı riskinde %50 ve kalp krizi geçirme riskinde de %60 oranında azalma olduğu saptanmıştır.

36 Egzersiz yapma Kardiyovasküler verimlilik artar, sistolik ve diyastolik kan basıncını düşürür Total kolesterol düzeyinde önemli bir değişiklik olmamakla birlikte egzersizin HDL kolesterol düzeyini artırdığı bilinmektedir. ABD de 6351 liman çalışanı günlük aktivite düzeylerine göre hafif-orta-yüksek fizik aktivite yapanlar olarak gruplanmış ve gruplar yılları arasında izlenmiştir. Sonuçta sedanter çalışanlarda fatal koroner kalp hastalığı riskinin, yüksek fizik aktivite gösterenlerden %80 daha fazla olduğu bulunmuştur.

37 Egzersiz yapma Düzenli olarak fizik aktivite yapanlarda hem egzersiz sırasında hem de egzersizden sonraki birkaç saat boyunca enerji kullanımı artar. Bu durum bir yandan şişmanlığın kontrolu bakımından yarar sağlar, Diğer taraftan dokuların insuline duyarlılığı arttığı için özellikle Tip II diyabetin regulasyonu kolaylaşır. Düzenli egzersiz yapmakla osteoporoz gelişmesi bakımından da korunma sağlanır.

38 Stresle baş etme Son yıllarda hem genel yaşam hem de çalışma yaşamı bakımından üzerinde önemle durulan konular arasında stres konusu da yer almıştır. İş sağlığı çalışmalarının amacı, çalışanların bedensel, ruhsal ve sosyal yönden iyilik durumlarını sürdürmek ve üst düzeye çıkarmak olarak ifade edilmektedir. Bunu sağlamak için işyerlerinin, iş kazası ve meslek hastalığı riskleri yönünden güvenli olmasının yanı sıra, çalışanlar açısından huzurlu bir ortam olması da gereklidir. İşyeri ortam faktörlerinin yanı sıra stresin de, koroner kalp hastalıkları başta olmak üzere çeşitli sağlık sorunları ile ilişkisi olduğu bilinmektedir. İşyerinde bulunan fiziksel, kimyasal vb. risklerin kontrol edilmiş olmasından başka çalışma koşullarının ve kişiler arası ilişkilerin stres yaratmayacak şekilde düzenlenmiş olması önemlidir. Bundan başka herhangi nedenle stres altında olan kişilere de uygun destek programları sağlanmalı, stresle baş etme yolları öğretilmelidir.

39 Stresle baş etme a) Stresle ilişkili belirtilerle baş etme b) Bireysel duyarlılığı azaltma c) Kişiler arası ilişkilerin düzenlenmesi d) İşten kaynaklanan stres faktörlerinin kontrolü e) Yönetimden kaynaklanan stresle baş etme f) Bireysel stres kaynaklarının kontrolü

40 İşyeri Hekimleri İçin Sigara Öyküsü Alma ve Sigara Bırakma Danışmanlığı Rehberi Bu rehber genel pratisyenler için sigara öyküsü alırken ve sigara bırakma danışmanlığı yaparken göz önünde bulundurulması gereken yanlara dikkat çekmek, hekimin uygulamasını kolaylaştırmak ve yol göstermek amacıyla hazırlanmıştır

41 Rehberde Genel- 5 Ö yaklaşımı öğren, öner, ölç, önderlik et, örgütle kullanılmıştır.

42 Sigara Öyküsü Alma Tüm hastaların her gelişinde tütün öyküsü almak için kayıt sistemi geliştirin. Her hastaya sigara içme öyküsünü sorun. * (öğren) Her hastanın sigara öyküsünü kaydedin. Sonraki karşılaşmalarda da tütün kullanım durumunu ortaya koyun. Vital bulgular kaydına tütün kullanımını da ekleyin.

43 Sigara Bırakma Danışmanlığı Tüm sigara tiryakilerine kısa danışmanlıkla bırakmayı önerin. * (öner) Önerinin açık, güçlü, kişiselleştirilmiş olmasına özen gösterin. Bırakma isteğini ve bağımlılık düzeyini değerlendirin. * (ölç)

44 Sigara içmeyi bırakmak isteyen ve bırakan tiryakiye yardım süreci (Eğer daha önce denediyse) Önceki bırakma deneyimlerinde yaşananları dikkate alarak bırakma sürecini planlayın. Hastayı bırakmaya hazırlayıcı bilgi verin (arkadaş desteği, riskler, tütün ürünlerini ve anımsatıcılarını ortadan kaldırmak vb). Gelecek iki hafta içinde bir günü bırakma günü olarak belirleyin.

45 Sigara içmeyi bırakmak isteyen ve bırakan tiryakiye yardım süreci Gebe ve ergenler dışında, bırakmaya yardımcı etkinliği kanıtlanmış birinci seçenek ilaç önerin (bupropiyon SR (zyban) vareniklin (champıx). Toptan bırakmanın önemini ve yeniden başlatan riskleri anlatın (alkol, evdeki tiryakiler vb).

46 Sigara içmeyi bırakmak isteyen ve bırakan tiryakiye yardım süreci Bırakma sürecinde sürekli destek ve yardım önerin. Okuma materyali ve telefon desteği sağlayın. İzleme planı yaparak bırakma sürecini denetleyin; bırakma gününden sonraki iki hafta içinde izlem randevusu belirleyin.

47 Sigara içmeyi bırakmayı düşünmeyen tiryakinin izlemi 1. Tütün konusunda bilgilendirme yapın. 2. Her gelişte bırakma önerisini yineleyin. 3. En az yılda bir kez izlemeyi sürdürün.

48 ÇALIŞAN SAĞLIĞINI GELİŞTİRME PROGRAMI (örnek eğitim)

49 AMAÇ; İşyerinde çalışanların sağlık düzeylerinin daha ileri bir seviyeye yükseltilmesi ve yaşam kalitelerinin artırılmasıdır

50 HEDEFLER: Çalışanlarda sağlıklı beslenme alışkanlığı kazandırma ve sağlık düzeyinde ölçülebilir bir gelişme gerçekleştirme. Çalışanlarda tütün bağımlısı sayısını azaltma

51 HEDEFLER; Çalışanlara işyerinde ve diğer zamanlarında fiziksel aktivite alışkanlığı kazandırma ve geliştirme İş stresi ile baş etme becerisi geliştirme. Kişisel risk değerlendirmeleri yapılarak kişisel izlem programı geliştirme

52 Avrupa daki hastalık yükleri ve ölüm oranları (DSÖ Avrupa Bölge Raporu) Hastalık grupları Hastalık yükü (DALYs) (x1000) % tüm hastalık yükü nedenlerine oranı Ölüm sayısı (x1000) % tüm ölümlere oranı Kardiyovasküler hast % % Nöropsikiyatrik durumlar % 264 3% Kanser % % Tüm bulaşıcı olmayan hast % % Tüm nedenler

53 Avrupa daki yedi risk faktörü (DALY ile ölçülmüş hastalık yük yüzdeleri) Yüksek Kan Basıncı (12.8%) Tütün (12.3%) Alkol (10.1%) Hiperkolesterolemi, (8.7%) Kilo fazlalığı (7.8) Düşük meyve sebze tüketimi (4.4%;) Fizik aktivite eksikliği (3.5%). Ayrıca Diyabet kardiyovasküler hastalıklarda majör bir risk faktörü

54 Risk Faktörleri ve Önlemler Kardivovasküler R.F. Yüksek ldl ve trigliserid, düşük hdl=> Yüksek kan şekeri Yüksek kan basıncı Hareketsizlik, Sigara, Kilo fazlalığı, Stres Önlemler Sağlıklı beslenme, hareket, ilaç Sağlıklı beslenme, hareket, kilo kontrolü, ilaç Sağlıklı beslenme, hareket, ilaç, sigara bırakma hareket Sigara bırakma Sağlıklı beslenme, kilo kontrolü, davranış değişikliği Davranış değişikliği, ruhsal kaynak gelişimi

55 Risk Faktörleri ve Önlemler Kanserde risk faktörleri Önlemler Sigara (% inin sorumlusu) Sigara bırakma Hayvansal yağlar Sağlıklı beslenme Güneş ışığı, çeşitli kimyasal maddeler, radyasyon Hepatit B virüsü dahil bazı virüsler Sağlıklı sağlık davranışları Aşı ve sağlıklı sağlık davranışları

56 Risk Faktörleri ve Önlemler Serebrovasküler hastalıklarda risk faktörleri Kalp hast., hipertansiyon, Damar sertliği Şeker hastalığı Kan yağlarının yüksekliği Sigara Alkol ve bazı ilaçlar Travma Önlemler Kalp damar hastalıkları önlemleri Sağlıklı beslenme, Eğzersiz, ilaç Sağlıklı beslenme ilaç Sigarayı bırakma Bağımlılık tedavisi, sağlıklı sağlık davranışı Sağlıklı sağlık davranışı, davranış değişikliği

57 Durum Tespiti Ölçümler; 1. Sigara içme miktar ve oranı 2. Antropometrik ölçümler (boy, kilo, bel) 3. Kan değerleri(ldl, HDL, trigliserid, kan şekeri) 4. T.A. 5. Fizik aktivite gün ve dakika

58 Durum Tespiti Ölçümler; 6. Sağlıklı davranış modelleri (güvenli olmayan cinsel ilişki, otomobil kullanımı, tehlikeli içicilik, aşı konularındaki alışkanlıklar) 7. Kendini nasıl hissettiği (sosyometrik, psikometrik ölçümler) 8. İşyeri risk durumu

59 Programlar; 1.Sağlıklı beslenme Kişisel beslenme, kilo danışmanlığı Beslenme eğitim toplantıları Haftalık küçük grup çalışmaları Eğitici broşür, yayın faaliyetleri İş yerindeki yemek firmasıyla işbirliği

60 Süreç; Tanıtım İsig (grup her zaman için bir kişiden iyidir) Üst yönetim (üst yönetimin önderlik etmediği hiç bir çalışma başarı şansı elde etmemiştir) Çalışanlar (hiç bir mükemmel program onu hayata geçirenlere rağmen başarılı olamamıştır) Takvim belirleme İlk toplu uygulama zamanlarının tespiti Uygulama zaman ve periyotlarının tespiti

61 İşyerlerinde beslenme programı Programın tanıtımı İlk ölçümlerin yapılması ve verilerin toplanması Eğitim ve geribildirim programı ADIM 1: Neden, niçin ve nasıl kilo alıyorum? Enerjinin sakımı kanunu: havuz problemi Enerjinin yağ olarak depolanmasının ekonomikliği Enerji ayar mekanizması Kısa ve uzun erimli mekanizmanın devre dışı kalmasının nedenleri Mekanizmayı tekrar onarmanın yolları

62 İşyerlerinde beslenme programı ADIM 2: Tabağımı düzenliyorum Sağlıklı bir menünün bileşenleri Tabağın yarısının çoğunluğu sebzede olmak üzere meyve sebze ile dolması Tabağın diğer yarısında çoğu tahıl olmak üzere protein ve tahıl ile dolması Her öğünde bir bardak süt/yoğurtun bulunması Kendi tabağımızla karşılaştırma

63 İşyerlerinde beslenme programı ADIM 3: Miktarlarını ayarlıyorum 2000 kalorilik bir beslenme planında günlük birimler Her gıda grubundaki farklı gıdaların birim karşılığı miktarları. Örnek menüler oluşturmak

64 İşyerlerinde beslenme programı ADIM 4: Programı Kişiselleştiriyorum Haftalık gıda ve fizik aktivite kayıtlarının önemi Hedefler ve gerçekleştirilen arasındaki farkın değerlendirilmesi Düzeltilmesi gereken noktaların ve alternatiflerin belirlenmesi

65 İşyerlerinde beslenme programı ADIM 5: Engelleri aşıyorum Yeme düzenindeki engeller ve aşma yolları Koşullara bağlı gıda seçeneklerinin daralması ve aşma yolları Dışsal yeme uyaranları ve başetme yolları İçsel yeme uyaranları ve başetme yolları Sonuçların değerlendirilmesi ve raporlanması

66 İLGİ VE DİKKATİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM SINAVDA BAŞARILAR DİLERİM