İNMELİ HASTANIN BAKIM VERİCİSİ ve SORUNLARI. Mukadder MOLLAOĞLU

Transkript

1 İNMELİ HASTANIN BAKIM VERİCİSİ ve SORUNLARI Mukadder MOLLAOĞLU

2 SUNU PLANI İnme ve bakım vericilik İnmeli Hastanın Bakım Vericisinin Özellikleri İnmeli Hastanın Bakım Vericisinin Sorunları İnmeli Hastanın Bakım Vericisinin Yükü İnmeli Hastanın Bakım Vericisinin Sorunlarını Değerlendirme ve Yaklaşım

3 İnmenin Etkileri İnme gerek dünya da gerekse ülkemizde mortalite ve morbiditesi giderek artan bir hastalıktır. İnme sonrasında hayatta kalan bireylerin birçoğunda ise tam olarak iyileşme sağlanamamakta ve bu bireyler kalıcı bilişsel ve fonksiyonel sekeller ile yaşamak zorunda kalmaktadır. Akut inme sonrası hastaların; - %15-20 si ölmekte, - %10 u iyileşmekte, - %70-75 inde beyinde meydana gelen hasara bağlı bilişsel, duyusal, motor ve konuşma bozukluğu görülmektedir.

4 Nöroloji kliniklerinde en çok inme geçiren hastalar yatmaktadır. Sağlık Bakanlığı Evde Sağlık Hizmetleri 2012 yılı raporuna göre nörolojik hastalıklar %37 ile en fazla hizmet sunulan hastalık grubunu oluşturmuştur.

5 İnmenin Etkileri Hastalar Sıklıkla; Fiziksel yetersizlik, İkincil ekstremite deformiteleri, Kas spas7tesi, Ağrıya bağlı olarak hareket, kişisel hijyen, giyinme gibi temel günlük yaşam ak7vitelerini yapmakta güçlük yaşarlar.

6 Bu durum, hastalarda günlük yaşam aktivitelerini yerine getirmek için başkalarına bağımlılık ve uzun dönemli bakımı gerektirebilir.

7 İnme hastalarının yaklaşık %50 sinde fonksiyonel bağımsızlık düzeyini etkileyen önemli nörolojik defisitler meydana gelmektedir. Bu hastaların %20 si ise tamamen bağımlı grupta yer almaktadır. (Kutluk K. İskemik İnme; YozbaKran N. Rehabilitasyon, Nobel Tıp Kitabevi, İstanbul, 2004; ). İnme hastalarının akut tedavisi ve bakımı sağlık kuruluşlarında yapıldıktan sonra bu hastaların tedavi ve bakımı evde sürdürülmektedir. Bu aşamada aileye ve ailenin desteğine olan gereksinim artmaktadır (Ropper AH, Brown RH. Adams Principles of Neurology (Turkcesi), Cev. Ed. Emre M., Guneş Tıp Kitabevi; ).

8 Bakım verme; Hastaya duygusal, fiziksel ya da maddi destek vermek, Hastanın sağlık bakımını ve aldığı bazı sosyal hizmetleri koordine etmek, Ru7n sağlık bakımı (ilaç alımı, tedavisi, izleme vb.), Kişisel bakım (yıkanma, beslenme, tuvalete gitme, giyinme vb.) ulaşım, alışveriş, küçük ev işlerini yapmak, Para yöne7mi ve aynı evi paylaşmak gibi işlerin yürütülmesidir.

9 Bakım verici Hastanın bakımını yapmak ya da izlemekten sorumlu olan kişidir. Primer bakım verici ise, bu sorumluluğu sürdürmekten birinci derece sorumlu olan kişi olarak tanımlamaktadır.

10 İnformal bakım verici; kronik bir durum ya da başkasının bakımına gereksinimi olan kişinin eşi, çocuğu, arkadaşı gibi yakınlarından biri anlamına gelmektedir. İnformal bakım vericiler verdikleri hizme7 ücret karşılığında yapmazlar. Kang et al. 2011, Journal of Geriatric Psychiatry, 22 (7),

11

12 Bakım vericilerin özellikleri

13 Tüm bakım verenlerin; %23 ününün kadın, %13 ünün ise erkek eşler olduğu bildirilmiş7r. [Stone R, et al. Caregivers of the frail elderly: A na7onal profile. Gerontologist 1987; 27: ] Türkiye de; Bakım vericilerin % 78 inin kadın ve % 34 ünün eşlerine bakmakta olduğu bulunmuştur. [Altun İ. Hasta yakınlarının bakım verme rolünde zorlanma durumları, I. Ulusal Evde Bakım Kongresi Eylül 1998 İstanbul, Türkiye. Kongre özet kitabı Sayfa:71-78.] Kadınlar bakım vermeyi eski sorumluluklarının devamı olarak görmektedirler!

14

15 İnmeli hastaların bakım verenleriyle yapılan çalışmalarda bakım veren bireylerin çoğunlukla kadın ve eşlerden oluştuğu, ve Eşlerin bakım yükünü diğer bakım verenlerden daha fazla algıladığı belirlenmiştir.. Morimoto T, Schreiner AS, Asano H. Percep7ons of burden among family caregivers of post-stroke elderly in Japan. Interna(onal journal of Rehabilita(on Research 2001;24:

16 Bakım vericilerin sorunları Bakım yükü yüksek Düşük Yaşam kalitesi Kadınlarda yaşam kalitesi daha düşük Sağlığı algılamada düşüklük Düşük Öz-saygı ] Forster A, Dickerson J, Young J, Patel A, Kalra L, Nixon J, et al. A structured training programme for caregivers of inpa7ents aoer stroke (TRACS): a cluster randomised controlled trial and cost-effec7veness analysis. Lancet 2013; 382:2069e76.

17 Bireylerin fiziksel yeteneklerine sınırlama getiren önemli hastalıklardan biri olan inme, hastanın b e l i r l i y a ş a m a l a n l a r ı n d a değişikliklere neden olmakla birlikte, ev ya da hastane ortamında bakım veren kişilere de farklı sorumluluk ve yük getirmektedir.

18 Bakım yükü Bakım verenin üstlendiği bakımın ortaya çıkardığı psikolojik sıkın[, fiziksel sağlık problemleri, ekonomik ve sosyal problemler, aile ilişkilerinin bozulması ve kontrolün kendisinde olmadığı duygusu yaşama gibi olumsuz objek\f ve subjek\f sonuçlar şeklinde tanımlanmaktadır. Hemşirelikte AraşKrma Geliş7rme Dergisi, 2012

19 Dünya Sağlık Örgütü, aile ve aile bakım vericilerinin gereksinimlerine değinilmesini palyatif bakımın primer amaçlarından birisi olarak tanımlamıştır. World Health Organiza7on, Sağlık profesyonellerinin bakım verenlere destek sağlayabilmesi, uygun girişimleri planlayabilmesi ve girişimlerin sonuçlarını değerlendirebilmesi için öncelikle yükü belirleyebilmeleri gerekmektedir.

20 Bakım Veren Yükünün Ölçümü Zarit Bakım Veren Yükü Ölçeği Bakım veren yükü tarama ölçeği Subjek7f ve objek7f aile yükü ölçeği Kronik fiziksel hastalığı olan bireylere bakım verenlerde bakım veren yükünün muayenesi Yaşlı bakımı (Caring for the elderly) Lim JW, Zebrack B. Caring for family members with chronic physical illness: A cri7cal review of caregiver literature. Health Qual Life Outcomes 2004; 2:50. Stoltz P, Udén G, Willman A. Support for family carers who care for an elderly person at home - a systema7c literature review. Scand J Caring Sci. 2004; 18: Martorell A, Pereda A, Salvador-Carulla L, Ochoa S, Ayuso-Mateos JL. Valida7on of the Subjec7ve and Objec7ve Family Burden Interview (SOFBI/ECFOS) in primary caregivers to adults with intellectual disabili7es living in the community. J Intellect Disabil Res 2007; 51:

21 Bakım verenlerin Yükü Envanteri (BYE) Novak ve Guest tarafından 1989 yılında Kanada'da geliştirilen Bakım verenlerin Yükü Envanteri (BYE), bu konuya çok boyutlu bir yaklaşım getiren ve her boyutu ayrı ayrı ölçerek ayrı skor elde edilmesini sağlayan bir araçtır. Ayrıca bilişsel bozukluğu olan hastaların bakım verenlerinin yüklerini belirlemeye yönelik olarak geliştirilmiş bir araçtır. Bu ölçeğin Türkiye deki geçerlik ve güvenirlik çalışması 2004 yılında Küçükgüçlü tarafından yapılmış ve Bakım Verenlerin Yükü Envanteri (BYE) olarak yayınlanmıştır.

22 Zarit Bakım Verme Yükü Ölçeği (ZBVYÖ) Zarit ve ark. tarafından geliştirilmiş geçerlilik çalışması ise Özlü ve ark. tarafından yapılmıştır. Bakım yükünü değerlendirme amacıyla bazı çalışmalarda Bakım Verenin Stres Indeksi kullanılmıştır. Bakım gereksinimi olan bireye veya yaşlıya bakım verenlerin yaşadığı stresi değerlendirmek amacıyla kullanılan bir ölçektir.

23 Bakım Verenin Stres Indeksi Aile yükünü değerlendirmek için Robinson tarafından geliştirilmiştir. Ölçeğin Türkçe ye uyarlanması Uğur ve Fadıloğlu tarafından yapılmıştır. Planlı eğitimin bakım y ü k ü n ü a z a l t a c a ğ ı n a y ö n e l i k araştırmalarında bu ölçek kullanmıştır

24 Bakım Yükünü Etkileyen Faktörler Bakım verenin ve hasta bireyin kişisel özellikleri, Hasta bireyin ek hastalığı olma durumu, Hastanın unutkanlık ve fiziksel ak7vite sorunu Hasta ile bakım veren arasındaki ilişkisinin niteliği, Bakım verme süresi, Bakımla ilgili bilgi alma durumu. Idstad M, Ask H, Tambs K. Mental disorder and caregiver burden in spouses: the Nord-Trøndelag health study. BMC Public Health 2010; 10:516. Gülseren L. Şizofreni ve aile: Güçlükler, yükler, duygular, gereksinimler. Turk Psikiyatri Derg 2002; 13:

25 Bakım Yükünü Etkileyen Faktörler Bakım verenlerde rol değişiklikleri, Bakım veren kişinin sağlık sorunu olması, Hastanın günlük yaşam ak7vitelerindeki bağımlılık düzeyi, Bakımda başka bir yardımcı bireyin olma durumu. Idstad M, Ask H, Tambs K. Mental disorder and caregiver burden in spouses: the Nord-Trøndelag health study. BMC Public Health 2010; 10:516.

26 Örnek çalışmalar Hastayla ilgili; Fonksiyonel yetersizliği ve nörolojik defisiti şiddetli Günlük yaşam aktivitelerini yapmada bağımlı Üriner inkontinansı hastalara bakım verenlerde bakım yükü yüksek; Bakım veren ile ilgili; 45 yaş ve üzerine olan, Bakım verme süresi 4 yıl ve üzerinde olan, Anksiyete ya da uyku sorunu olan, Ekonomik güçlüğü olan bakım verenlerde bakım yükü yüksek bulunmuştur. Bha$acharjee et.al. 2012

27 Örnek çalışmalar Erkek hastalar, Üriner inkontinası olan İleri yaşta olan İnme tipine göre iskemik inmesi olanlarda Fonksiyonel yetersizliği ve kötü mental sağlığa sahip hastaların bakım verenlerinde bakım yükünün yüksek olduğunu belirlemişlerdir. Rigby et.al.,2009

28 Türkiye de İnmeli Hastalarda Bakım Veren Yükü Hastasının mobilitede yeti yitimi fazla olan, Beslenme, boşaltım, tedavi ve hareket ihtiyaçlarının karşılanmasına yardım eden, Bakım verme süresi fazla olan (>4 saat), Bakım verici rolü nedeniyle ailede sorunlar yaşayan, Günlük yaşamı etkilenen bakım verenlerin bakım verme yükünün yüksek olduğu bulunmuştur. Aşiret ve Kapucu, 2013

29 İnmeli Hastalarda Bakım Veren Yükü okur-yazar olmayan, günlük yaşam aktivitelerin de bağımlı sağlık sorunu olan bakım vericilerin bakım yüklerinin yüksek olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, hastaların bağımlılık düzeyi ile bakım vericilerin bakım yükü arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki elde edilmiştir. Mollaoğlu ve ark. (2011)

30 Türkiye de inmeli hasta bakım verenlerinde yapılan çalışmalar yeterli sayıda değildir!!! Bakım verenlerin yükü ile ilgili çalışmaların daha çok; - Yaşlı bireylerin, - Demansı olan hastaların, - Kanser hastalarının ve - Zihinsel engelli çocukların bakım verenleriyle yapıldığı inmeli hastaların bakım verenlerinin yükünü belirlemeye yönelik çalışmaların yeterli olmadığı görülmektedir.

31 Bakım vericilerin sorunları Bakım yükü yüksek Düşük Yaşam kalitesi, Kadınlarda yaşam kalitesi daha düşük Sağlığı algılamada düşüklük Düşük Öz-saygı ] Forster A, Dickerson J, Young J, Patel A, Kalra L, Nixon J, et al. A structured training programme for caregivers of inpa7ents aoer stroke (TRACS): a cluster randomised controlled trial and cost-effec7veness analysis. Lancet 2013; 382:2069e76.

32 Bakım vericilerin sorunları-2 İnme şidde7 yüksek olan kişilerin bakım vericilerinde sağlık sorunları daha fazla Yaşam tarzı değişikliği Emosyonel Sorunlar Öz-bakım eksikliği, İle7şim yetersizliği Anksiyete, Hos7lite, Depresyon

33

34 İnmeli hastaların bakım verenlerinde hastaya bakım vermeye başladıktan sonra yaşanılan başlıca sağlık sorunları olarak; -Kas iskelet sistemi, -Deri, - Kardiyovasküler, sindirim sistemi ile ilgili hastalıklar, - enfeksiyon, - uyku sorunları ve yorgunluk olarak belirtilmektedir.

35 Bakım verenlerin; %60.6 sı bakım verme görevlerinden dolayı kendilerine ayıracak zamanlarının olmadığını, %78.8 u kendilerini yorgun hisse{klerini, % 84.9 u hasta ile ile\şimde güçlükler yaşadıklarını, %56.9 u ise ekonomik güçlükler yaşadıklarını ifade etmişlerdir. Larsen LS. Effec7veness of a counseling interven7on to assist family caregivers of chronically ill rela7ves. J Psychosoc Nurs Ment Health Serv 1998; 36:26-32.

36 Bakım verme yükü bakım verenin sağlığını negatif olarak etkiler ve tükenmişliğe neden olabilir. Bakım verenlerde tükenmişlik yaşam kalitesinde azalmaya neden olabilir.

37 Bakım vericilerde %25-54 oranında tükenme yaşanmaktadır. Rigby et al Interna7onal Journal of Stroke, 4(4),

38 Denno ve arkadaşları çalışmalarında inmeli hastaların bakım verenlerinde bakım yükü arkkça anksiyete ve depresyon görüldüğü ve depresyon şidde7nin de bakım yükü arkkça ar ğını göstermişlerdir. Archives of Physical Medicine and Rehabilita\on 2013; 94 (9):

39 Rigby et al Interna7onal Journal of Stroke, 4(4), Literatürde inmeli hasta bakım verenlerinde bakım yüküne bağlı depresyon görülme sıklığının %34-52 arasında değiştiği ve bakım vermeyenlere göre daha fazla depresyon görüldüğü belirtilmektedir. Bunun nedeni olarak da; hastanın fiziksel yetersizliği, başkalarına bağımlı olması, uzun süre bakım verme ve sosyal yaşamda azalmaya bağlı olduğu belirtilmektedir.

40 Bakım Yükü-Yaşam Kalitesi Bakım verme yükünü yaşam kalitesini etkileyen önemli bir faktördür. İnme hem hastanın hem de bakım verenin yaşam kalitesinde azalmaya neden olur. inmeli hastanın fonksiyonel durumu ile yaşam kalitesi arasında güçlü bir ilişki olduğunu belirtmektedir. Wyller ve ark.2013

41 Bakım verici & yaşam kalitesi Çalışma, evde inmeli hastaya bakım veren 130 Nijerya lı bakım verici üzerinde yapılmışkr. Bakım yükü yüksek olan bakım vericilerde yaşam kalitesi düşük bulunmuştur.

42 Bakım Yükü-Yaşam Kalitesi Morimoto ve arkadaşları ise inmeli hastaların bakım verenlerde bakım verme yükünün yaşam kalitesinin en büyük belirleyicisi olduğunu belirtmektedir. Akosile ve arkadaşları yüksek düzeyde bakım yükü olan bakım verenlerin yaşam kalitesi ölçeğinin mental ve fiziksel tüm bileşenlerinde yaşam kalitelerinin düşük olduğunu bulmuşlardır. Ayrıca özellikle genel sağlık ve emosyenel sorunlara bağlı rol sınırlılığının en ciddi bir şekilde etkilendiğini belirlemişlerdir.

43 Yapılan çalışmalarda İnme sonrası ilk yılda mortalite ve morbiditede artış olduğu, özellikle bu dönmede bakım verenlerinde hem fiziksel hem de mental sağlığın etkilendiği belirtilmektedir (3 ay-12 ay)

44 Bakım verici sorunlarını azaltmak için Hemşire ve Sağlık Çalışanları; - Öncelikle; Hasta ve ailenin gereksinimlerini değerlendirmelidir. - Hastanın ailesinde primer bakım verici kim? - Aile içi ile7şim ve karşılıklı destek teşvik edilmelidir.

45 Bakım vericinin, hastanın bakımı konusunda bilgi gereksinimi değerlendirilir ve gereksinim doğrultusunda EĞİTİM verilir. Bakım veren aile üyeleri rollerine yeterince hazırlandıklarını hissederek hastalarına bakım yaparlarsa hastaların semptom kontrolü ve ruhsal sağlıklarının daha iyi olacağı bildirilmektedir. J Pain Symptom Manage 2004;28:

46 Hasta bireyin çok yönlü bakım gereksiniminin olması bakım vericide kaygı yarakr. Bu nedenle; interdisipliner ekip yaklaşımı ile bakım sağlanması önemlidir. Etkili ve uygun zamanda bakım verici ile yapılan toplanklar, kaygıyı azal[r ve bakım vericinin karar verme sürecini kolaylaşkrır. J Palliat Med.2011;14:

47 Bakım vericinin başarabileceği kısa vadeli ve gerçekçi hedefleri belirlemesi desteklenmelidir. -Kontrol kazanma, -Hastalığı yönetme, -Kendine güvenme Psychol.Health 2013;25;41-48.

48 Stresle etkili baş etme yöntemleri öğre7lmelidir; Duygu ifadesi Düzenli egzersiz Gevşeme teknikleri Solunum egzersizleri Meditasyon J Psychosoma7c Research 2009;57:

49 Destek gruplarına ka[lım desteklenmelidir. Destek grupları bireylerin kendilerine benzeyen ya da kendilerinin aksi deneyimleri görmelerini ve başkalarından bir şey öğrenmeyi sağlayabilir. Bakım verici forumlarına duygu ve düşüncelerini yazmaya teşvik edilmelidirler.

50 Girişim Tipi Çalışma Örnekleri Problem çözme becerisi geliş\rme Günlük yaşam ak\viteleri üzerine beceriler Eği\m, baş etme becerileri ve destek grubu Destek Grubu Uzman destekli Web temelli eği\m Evde bakım temelli destek Telefonla danışmanlık isbeche et al.,2012; King et al,2007; Schure et. Al. 2006;Perrin, 2010; Bakas, Kalra(2004)&Patel (2004), Bertlsison et al, 2015; Guide{ S 1, Y erberg C Araújo et al,2015; Draper et.al., 2007; Wilz& Barskov 2007; Forster et al.,2015; Eames et al, Cameron et al, 2014; Larson,2005;Franzen--- Dahlinetal Pierce et. Al,2015;Steiner Kim et al, 2012; Björkdahl et al,2007; Oswald et al, Stewart et al,2006, Hartke and King 2003, Hartke RJ 1, King, 2003; et al,2002

51 Eği\m, baş etme becerileri ve destek grubu girişimleri Hasta ve bakım verenlere inme bilgi hakkında bilgi -Hasta bakım yeterliğinde artma -Memnuniye e artma

52 Telefonla destek çalışmaları Sıklıkla yararlı olduğu alan; hasta ve bakım verenlerde; * Bildirilen sorun sayısında azalma *Baş etme becerisinde artma * Memnuniyette artma

53 Poblem çözme becerisi girişimleri Sıklıkla yararlı olduğu alan, hasta ve bakım verenlerde; Depresyon, anksiyetede azalma Sosyal kaklımda artma Memnuniye e artma

54 Evde bakım hizmetleri Sıklıkla yararlı olduğu alan, hasta ve bakım verenlerde; Yaşam kalitesini arkrma Memnuniyete artma Hastanın fiziksel ve emosyonel sağlığında düzelme

55 Web temelli girişimler Bakım vereni hastanın bakımına teşvik etme ve bakımına katma, Bakım için gerekli bireysel bilgiyi sağlama, Destek ve tavsiye alma gibi yararları olduğunu belirtmektedirler.

56 Bu nedenle; Özellikle hemşirelerin bakım vericilerde bakım yükünü etkileyen faktörleri göz önünde bulundurarak sürekli eğitim programları ve etkili danışmanlık ile klinikten- evde bakıma kadar olan hemşirelik hizmetlerini planlaması ve uygulaması önemlidir. Ancak hemşire yönetimli inmeli hasta bakım verenlerine yönelik girişimsel çalışmalar kısıtlıdır.

57 Ülkemizde Akdemir ve arkadaşlarının; evde bakım ekibi ile sistemli bir şekilde ile yapılan ev ziyaretleri, ihtiyaca göre telefonla ile izlemlerin ve verilen bakım, eğitim, danışmanlık desteğinin hastaların yaşam kalitelerini artırmada önemli olduğu belirlenmiştir. Kapucu ve ark.(2009), çalışmalarında; inmeli hasta yakınlarına fiziksel ve psiko-sosyal bakım konularında eğitim verilmiş ve verilen eğitimlerle sorunların çoğunun başarıyla çözümlendiği gösterilmiştir.

58 Kapucu ve ark

59 Ayrıca inmeli hastalara yönelik akut rehabilitasyon merkezlerinin kurularak, bakım verenlerin de rehabilitasyon sürecine dahil edilmesi Bakım verenlerin ihtiyaç durumuna göre bakım ücreti konusunda farkındalıklarının sağlanması ve bu verilen ücretlerinin miktarlarının yapılacak politikalarla düzenlenmesinin de bakım yükünü azaltma da etkili olacağı düşünülmektedir

60 Aile desteği Sosyal destek ya da aile fonksiyonu inmeli hastanın depresyonu ve ya da iyileşmesi ile ilişkilidir. (King et al Topics in Stroke Rehabilitation;Glass,1993,Stroke) Yüksek düzey aile desteği hastanın fonksiyonel düzelmesi ile ilişkilidir. (Tsouna-- Hadjis,.,2000,Archives of Physical Medicine and Rehabilitation ) Egzersiz süresince aile katılımı hastanın fonksiyonel sonuçlarını maksime etmeye yardım edebilir. (Maeshima,S.,2003,American Journal of Physical Medicine and Rehabilitation) Bakım veren eğitimi inmeli hastanın ve bakım verenin psikosoyal sonuçlarını düzeltebilir. (Kalra, L.,2004,British Medical Journal)

61 Kendine zaman ayırma Eğlenceli ak7vitelere kaklma, Doğa yürüyüşleri Kitap okuma, Stresi azalkr Tükenmeyi önler

62 Fiziksel-mental sağlık için; Düzenli yürüyüş, egzersiz, Sağlıklı beslenme Sigara-alkol tüketmeme, Düzenli sağlık kontrolleri, Uyku kalitesi

63 Sağlık düzeyini korumak için; Ak\f Olmak -Hergün en az 30 dak. Egzersiz yapmak, -Bisiklete binmek, -Asansör yerine merdiven kullanmak Sağlıklı beslenmek -Yeterli, dengeli beslenmek, -Sebze,meyve tüketmek, -Bol protein tüketmek

64 Yeterli uyumak, Yeterli is\rahat etmek, -Solunum egzersizleri, -Meditasyon -Gevşeme egzersizleri Tıbbi kontroller, taramaları yap[rmak, önerilen ilaçları kullanmak.

65 Bakım Verenlerin Haklarının Farkında Olmalıdır Kendimi umursama hakkım var (bu bencillik değildir, hastama daha iyi bakabilmem için kendime iyi davranmam lazım), Diğer insanlardan yardım isteme hakkım var (Çünkü gücümün sınırlı olduğunu biliyorum), Hastamla ilgili olan kısım dışında kendi yaşamımın diğer bölümlerini de sürdürme hakkım var, bazı şeyleri sadece kendim için yapma hakkına sahibim), Kızgın olmaya, depresif olmaya, kızgınlığımı, zorlandığımı duygularımı açıklama hakkım var, Hastamın ya da çevremdekilerimin bana kendimi suçlu yada kızgın hisse{rme girişimlerini reddetme hakkım var, Hastam için yapkklarımla ilgili geri bildirim istemeye, affedilmeye, kabullenmeye, sevilmeye, bağlanmaya, önemsenmeye hakkım var, Yapabildiklerimle gurur duymaya hastamın ih7yaçlarını karşılayabildiğimde kendimi alkışlamaya hakkım var, Hastamın benim tam gün yardıma ih7yaç duymadığı zamanlarda beni ayakta tutabilecek bir yaşama ve bireyselliğimi korumaya hakkım var. Amerikan Ulusal Kanser Ens7tüsü (Na7onal Cancer Ins7tute),Bakım Verenlerin Hakları Bildirgesi, 2011

66 05 Ağustos, 2014, Habertürk MALTEPE Belediyesi Sosyal İşler Müdürlüğü Evde Bakım Hizme7 kapsamında başla ğı çalışma ile ilçe sınırlarında yaşayan bakıma muhtaç hasta, engelli ve yaşlılar için evde kişisel bakım hizme7 sunmaya başladı. Ekiplerin ilk durağı Bağlarbaşı Mahallesi oldu. Başta kuaförlük hizme7 olmak üzere baybayan saç kesimi, kaş-bıyık alımı, saçsakal Kraşı ve el-ayak Krnaklarının bakımı gerçekleş7rildiği hizme en ilk yararlanan 35 senedir Maltepe de yaşayan Sıdıka Ulu oldu. Belediye ekibi, 82 yaşındaki Sıdıka Teyze nin kişisel bakımlarını gerçekleş7rdi.

67 Sonuç olarak Sağlık profesyonellerinin; bakım yükünü etkileyen etmenlerin belirlemesi, bakım vericinin gereksinimlerini, sağlık durumlarını ve destek kaynaklarını belirlemesi kurum ve ev ortamında bakım vericilere, bakım yükünü azaltmaya yönelik girişimleri planlaması, bu girişimlerin etkinliğini gösteren geniş çaplı araşkrmalar ve aralıklı izlemler yapması

68 Sonuç olarak; ve özellikle profesyonel sağlık ekibinin bir üyesi olan hemşirelerin; Bakım verenlere ve hastalara taburculuk eğitimi vermesi, bakım verenin hasta ile iletişimini, hastalık ve bakım verme ile ilgili bilgi, tutum ve davranışlarını gözlemesi, bakım verenlerin yeteneklerine odaklanarak bakım verenin olumlu tutum geliştirmelerine yardım etmesi Bakım verenlerin yaşadığı bakım yükünü azaltabilir ve hem hastanın ve bakım verenin yaşam kalitesini artırabilir.!!!!!!

69

70 Primer bakım vericiler dört şekilde sınıflandırılmaktadır. Birinci \p bakım verici; tüm bakımın uygulanması ve izleminden sorumlu olan kişidir. İkinci \p bakım vericiler; bakımdan sorumlu kişiler olup dışarıdan, informal destek kaynaklarından destek almaktadırlar. Üçüncü \p bakım vericiler; hem formal hem de informal kaynaklardan destek alan bakım vericilerdir. Dördüncü \p bakım vericiler ; bakımdan tamamen sorumlu olmayan kişilerdir. Uğur Ö, Fadıloğlu Ç. Onkoloji Hastasına Evde Bakım Verenlerin Bakım Yükünün İncelenmesi. İzmir: Ege Üniversitesi Sağlık Bilimleri Ens7tüsü, İç Hastalıkları Hemşireliği AD Doktora Tezi; 2006.