T.C. TOKAT VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. TOKAT VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ TOKAT İLİ 204 YILI ÇEVRE DURUM RAPORU

2 T.C. TOKAT VALİLİĞİ ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ TOKAT İLİ 204 ÇEVRE DURUM RAPORU HAZIRLAYANLAR İl Müdürü İl Müdür Yardımcısı ÇED Hiz. ve İzin İşl. Şb. Müdürü Çevre Mühendisi Maden Mühendisi Jeoloji Yük. Mühendisi Jeoloji Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Çevre Mühendisi Jeoloji Mühendisi :Hikmet KAYA :Mehmet ŞAHİN :Demet AKDAĞLI :Havva Mecdude DUYUM :Sadullah KILIÇ :Ünal ERTÜRK :Şükrü ÇEVİK :Yasemin İSPİRLİ GÖKREM :Tuba SÜRENER :Ayşin CAN :Pınar ALKAŞ DERE :Halim ENSARİ TOKAT 205 2

3 Eğer vatan denilen şey kupkuru dağlardan taşlardan ekilmemiş sahalardan çıplak ovalardan şehirlerden ve köylerden ibaret olsaydı onun zindandan hiçbir farkı olmazdı 3

4 İÇİNDEKİLER SAYFA NO Takdim. Önsöz... 2 GİRİŞ 3 A. Hava.. 7 A.. Hava Kalitesi. 7 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar 20 A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar.. 23 A.4. Ölçüm İstasyonları. 24 A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü.. 25 A.6. Gürültü 25 A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar 26 A.8. Sonuç ve Değerlendirme 26 Kaynaklar. 26 B. Su ve Su Kaynakları 27 B.. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli.. 27 B... Yüzeysel Sular.. 27 B... Akarsular B...2. Doğal Göller Göletler ve Rezervuarlar.. 34 B..2. Yeraltı Suları 35 B..2.. Yeraltı Su Seviyeleri. 38 B..3. Denizler 3 B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi. 3 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu 46 B.3.. Noktasal kaynaklar.. 46 B.3... Endüstriyel Kaynaklar.. 46 B Evsel Kaynaklar 47 B.3.2. Yayılı Kaynaklar 47 B Tarımsal Kaynaklar.. 47 B Diğer.. 48 B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.. İçme ve Kullanma Suyu. 48 B.4... Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı. 48 ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B Yeraltı su kaynaklarından kullanılma su miktarı 5 ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti B İçme Suyu temin edilen kaynağın adı mevcut durumu. 5 potansiyeli vb. B.4.2. Sulama 52 B Sulama salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı.. 52 B Damlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı.. 52 B.4.3. Endüstriyel Su Temini B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı.. 53 B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı 55 B.5. Çevresel Altyapı B.5.. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve hizmeti alan nufus.. 55 B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı Tesisleri. 58 B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri 58 B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması.. 6 B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü.. 62 B.6.. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar.. 62 B.6.2. Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı

5 B.6.3. Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden. 63 kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmala B.6.4. Tarımsal faaliyetler ile oluşan toprak kirliliği. 63 B.7. Sonuç ve Değerlendirme. 65 Kaynaklar.. 65 C. Atık. 65 C.. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri). 65 C.2. Hafriyat Toprağı İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları.. 6 C.3. Ambalaj Atıkları.. 6 C.4. Tehlikeli Atıklar 70 C.5. Atık Madeni Yağlar.. 73 C.6. Atık Pil ve Akümülatörler 74 C.7. Bitkisel Atık Yağlar 76 C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller. 76 C.. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) 77 C.0. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar 77 C.. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar. 77 C.2. Tehlikesiz Atıklar 78 C.2.. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları 78 C.2.2. Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül. 7 C.2.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları 80 C.3. Tıbbi Atıklar 80 C.4. Maden Atıkları 8 C.5. Sonuç ve Değerlendirme 8 Kaynaklar... 8 Ç. Kimyasalların Yönetimi 82 Ç.. Büyük Endüstriyel Kazalar 82 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme 82 Kaynaklar 82 D. Doğa Koruma ve Biyolojik Çeşitlilik 83 D.. Flora. 83 D.2. Fauna 5 D.3. Ormanlar ve Milli Parklar 02 D.4. Çayır ve Mera.. 04 D.5. Sulak Alanlar. 0 D.6. Tabiat Varlılarını Koruma Çalışmaları 2 D.7. Sonuç ve Değerlendirme. 7 Kaynaklar 7 E. Arazi Kullanımı.. 8 E.. Arazi Kullanım Verileri 8 E.2. Mekânsal Planlama.. 20 E.2.. Çevre düzeni planı 20 E.3. Sonuç ve Değerlendirme.. 22 Kaynaklar.. 22 F. ÇED Çevre İzin ve Lisans İşlemleri.. 23 F.. ÇED İşlemleri 23 F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri.. 24 F.3. Sonuç ve Değerlendirme.. 26 Kaynaklar.. 26 G. Çevre Denetimleri ve İdari Yaptırım Uygulamaları.. 27 G.. Çevre Denetimleri 27 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi. 30 5

6 G.3. İdari Yaptırımlar. 30 G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 32 G.5. Sonuç ve Değerlendirme 32 Kaynaklar.. 32 H. Çevre Eğitimleri 33 I. İl Bazında Çevresel Göstergeler Genel Nüfus Nüfus Artış Hızı Kentsel Nüfus Sanayi Sanayi Bölgeleri Madencilik İklim Değişikliği Sıcaklık Yağış Hava Kalitesi Hava Kirleticileri Su-Atıksu Su Kullanımı Belediye İçme ve Kullanma Suyu Kaynakları Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Veren Belediyeler Kanalizasyon Şebekesi İle Hizmet Verilen Belediye Sayıları ve Nüfusu Sanayiden Kaynaklanan Atıksu ve Bertarafı 5 5. Arazi Kullanımı 5 6. Tarım Kişi Başına Tarım Alanı Kimyasal Gübre Tüketimi Tarım İlacı Kullanımı Organik Tarım Orman Balıkçılık 5. Altyapı ve Ulaştırma Karayolu ve Demiryolu Yol Ağı Motorlu Kara Taşıtı Sayısı Atık Belediyeler Tarafından ya da Belediye Adına Toplanan Atık ve Bertarafı Katı Atıkların Düzenli Depolanması Tıbbi Atıklar Atık Yağlar Ambalaj Atıkları Ömrünü Tamamlamış Lastikler Ömrünü Tamamlamış Araçlar Atık Elektrikli -Elektronik Eşyalar Maden Atıkları Tehlikeli Atıklar 67. Turizm 6.. Yabancı Turist Sayıları 6 6

7 EK-: İl Çevre Sorunları ve Öncelikleri Envanteri Araştırma Formu 70 Açıklamalar 70 Bölüm I.Hava Kirliliği 7 Bölüm II.Su Kirliliği 75 Bölüm III.Toprak Kirliliği 7 Bölüm IV.Öncelikli Çevre Sorunları 8 ÇİZELGELER LİSTESİ A.HAVA Çizelge A.- Ulusal hava kalite indeksi kesme noktaları. 7 Çizelge A.2 Epa hava kalitesi indeksi 8 Çizelge A.3 Geçiş dönemi uzun vadeli ve kısa vadeli sınır değerleri ve uyarı eşikleri 8 Çizelge A.4 İlimizde 204 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler 22 Çizelge A.5 İlimizde 204 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler.. 22 Çizelge A.6- İlimizde 204 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı Çizelge A.7- İlimizde 204 Yılında Kullanılan Fueloil Miktarı 23 Çizelge A.8- İlimizde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler. 24 Çizelge A.-İlimizde 204 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları.. 25 Çizelge A.0 İlimizde 204 Yılı Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı 25 B. SU VE SU KAYNAKLARI Çizelge B. İlimizin Akarsuları.. 33 Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri 35 Çizelge B.3 İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli. 37 Çizelge B.4 - İlimizde 204 Yılı Yüzey ve Yeraltı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği İle İlgili Analiz Sonuçları 40 Çizelge B.5- İlimizdeki 204 yılı kentsel atık su arıtma tesislerinin durumu 58 Çizelge B.6.Arazi Dağılımı. 47 Çizelge B.7-Tarım Alanlarının Dağılımı 47 Çizelge B.8. Belediye Su İstatitikleri (içme suyu).. 48 Çizelge B. İlçelere ve kaynaklarına göre belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesi dağıtılmak üzere çekilen su miktarı 4 Çizelge B.0 İlçelere göre içme ve kullanma suyu şebekesi ve arıtma tesisi ile.. 50 hizmet verilen belediye sayısı Çizelge B.. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı mevcut durumu potansiyeli.. 5 Çizelge B.2 sulanan ve kuru tarım arazileri dağılımı 52 Çizelge B.3 işletmede olan barajlar göletler 54 Çizelge B.4 Belediye su istatistikleri (kanalizasyon) 55 Çizelge B.5 İlçelere göre kanalizasyon şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu. 56 Çizelge B.6 İlçeler ve alıcı ortamlarına göre kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksu miktarı 56 Çizelge B.7 İlimizde 203 Yılı Kentsel Atıksu Arıtma Tesislerinin Durumu 45 Çizelge B.8 Meteorolojik Veriler 60 Çizelge B. Depo Gazı ve Sızıntı Suyunun Kontrolü ve İzlenmesi 60 Çizelge B Yılı Tokat İli Bitki Besin Madde Kullanım Miktarları 64 Çizelge B Yılı Tokat İlinde Kullanılan Tarımsal İlaç Miktarları 64 7

8 C. ATIK Çizelge C. İlimizde 204 Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu.. 66 Çizelge C.2 İlimizde 204 Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri. 67 Çizelge C.3- İlimizde 204 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi Çizelge C.4- İlimizdeki 204 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları. 6 Çizelge C.5 İlimizdeki 204 Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler.. 7 Çizelge C.6 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları 73 Çizelge C.7 İlimizdeki 204 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler 74 Çizelge C.8 İlimizde Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları 74 Çizelge C. İlimizde 204 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler 74 Çizelge C.0 -İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Kazanım Miktarı.. 75 Çizelge C.-İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı 75 Çizelge C.2- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı 75 Çizelge C.3- İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi 76 Çizelge C.4 -İlimizde 204 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler.. 76 Çizelge C.5 -İlimizde 204 Yılı İçin Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı. 76 Çizelge C.6 İlimizde 204 Yılında Oluşan Ömrünü Tamamlamış Lastikler İle İlgili Veriler. 62 Çizelge C.7- İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları.. 77 Çizelge C.8 İlimizdeki 204 Yılı AEEE Toplanan ve İşlenen Miktarlar 63 Çizelge C. İlimizde 204 Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı.. 78 Çizelge C Yılı İçin Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikesiz Atıkların Toplanma Taşınma ve Bertaraf Edilmesi İle İlgili Verileri Çizelge C.2 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi 7 Çizelge C.22- İlimizdeki 204 Yılı İldeki Demir ve Çelik Üreticileri Üretim Kapasiteleri Cüruf ve Bertaraf Yöntemi Çizelge C.23 İlimizde 204 Yılı Termik Santrallerde Kullanılan Kömür Miktarı Ve Oluşan Cüruf - Uçucu Kül Miktarı 66 Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları. 7 Çizelge C Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar. 80 Çizelge C.26 İlimizde Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı 80 Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması. 8 Çizelge C.28 İlimizde 204 Yılı Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı. 8 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Çizelge Ç. İlimizdeki 204 Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı 82 E. ARAZİ KULLANIMI Çizelge E.-İlimizde 204 Yılı İtibariyle Arazilerin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması 8 Çizelge E.2-İlimizde 204 Yılı Arazi Örtüsü ve Arazi Kullanım Durumu 20 F. ÇED ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ Çizelge F. İlimizde Bakanlık merkez ve ÇŞİM tarafından 204 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı Çizelge F.2 İlimizde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları.. 24 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI Çizelge G. -İlimizde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı 27 Çizelge G.2 İlimizde 204 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Durumları. 30 8

9 Çizelge G.3 İlimizde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı 3 Çizelge G.4 İlimizde 204 Yılında Tokat Valiliği tarafından Verilen faaliyeti durdurma/kapatma Kararları sayısı.. 32 GRAFİKLER DİZİNİ A.HAVA Grafik A.-İlimizde bulunan Hava Kalitesi İzleme İstasyonu PM0 ve SO 2 Parametreleri Günlük Ortalama Değer Grafikleri 24 Grafik A.2-İlimizde 204 Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı B. SU VE SU KAYNAKLARI Grafik B.-İlimizde 204 Yılı Mavi Bayrak Almış Plaj ve Marinaların Sayısı 36 Grafik B.2- İlimizde 204 Yılı Belediyeler Tarafından İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı 36 Grafik B.3-İlimizde 203 Yılında Belediyelerin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı. 53 Grafik B.4- İlimizde 204 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı. 57 Grafik B.5- İlimizde 204 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı Grafik B.6-İlimizde 203 Yılı Belediyelerden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi 57 Grafik B.7- İlimizde 203 Yılı Sanayiden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi. 63 C.ATIK Grafik C.-İlimizde 204 Yılı Atık Kompozisyonu 66 Grafik C.2- İlimizde 204 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler 70 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi.. 7 Grafik C.4-İlimizdeki Atık Yağ Toplama Miktarı 73 Grafik C.5-Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama ve Geri Kazanım Miktarı 75 Grafik C.6-İlimizde 204 Yılı Bitkisel Atık Yağlardan Geri Kazanılan Ürün Dağılımı 60 Grafik C.7-İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları. 60 Grafik C.8-İlimizde 204 Yılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Toplama Miktarları 60 Grafik C.-İlimizde 204 Yılı AEEE İşleme Tesis Sayıları 60 Grafik C.0-İlimizde 204 Yılı Kül Atıklarının Yönetimi 60 Grafik C.-İlimizde 204 Yılı Madencilikte Proses Atıklarının Bertarafı 60 E. ARAZİ KULLANIMI Grafik E.-İlimizde 204 Yılı Arazi Kullanım Durumu.. 8 F. ÇED ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ Grafik F.-İlimizde 204 Yılı ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı 23 Grafik F.2- İlimizde 204 Yılı ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı 24 Grafik F.3-İlimizde 204 Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı.. 25 Grafik F.4-İlimizde 204 Yılında Verilen Lisansların Konuları. 26 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI Grafik G.-İlimizde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı. 28 Grafik G.2-İlimizde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı. 28 Grafik G.3-İlimizde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı. 2 Grafik G.4-İlimizde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen

10 Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı. 2 Grafik G.5-İlimizde 204 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı 30 Grafik G.6-İlimizde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı. 3 Grafik G.7- Yıllara Göre Müdürlüğümüz tarafından Çevre Kanunu Uyarınca İlimizde Uygulanan İdari Para Cezaları miktarları 32 HARİTALAR DİZİNİ Harita A. İlimizde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri.. 23 Harita E. Tokat Samsun Çorum / Ölçekli Çevre Düzeni Planları (Tokat H-36H-37). 22 0

11 TAKDİM Gelişen teknolojinin yaşamımıza getirdiği rahatlık yanında bu gelişmenin tabiata ve çevreye verdiği kirliliğin boyutu her geçen gün hızla artmaktadır. Yaşamı daha mükemmel hale getirmek daha sağlıklı ve uzun bir ömür sağlayabilmek amacına dönük bu gelişmelerin gerek kırsal gerek kentsel alanlarda olsun doğal kaynakları bozduğu su hava toprak kirlenmesine yol açtığı bitki ve hayvan varlığına zarar verdiği son yıllarda inkâr edilemez bir gerçek haline dönüşmüştür Çevre sorunlarının artması çevre kirliliğinin boyutlarının katı atık kirliliği olarak şekillenen yerel kirlilikten asit yağmurları olarak şekillenen bölgesel kirliliğe ve küresel ısınma ve ozon tabakasının delinmesi olarak ortaya çıkan küresel kirlenmeye genişletmiştir. Çevre sorunlarının sebep olduğu bazı sonuçlarının evrenselliği anlaşıldıktan sonra da Dünya da global anlamda bir çevre bilinci uyanmaya başlamıştır. Yapılan araştırmalar Dünyadaki mevcut çevre kirliliğinin % 50 'sinin son 35 yılda meydana geldiğini ortaya koymaktadır. Hızlı nüfus artısı çevre sorunlarına önemli bir kaynak teşkil etmektedir. Birleşmiş milletlerin yaptığı nüfus tahminlerine göre Türkiye nüfusunun 2025 yılında 2 milyona yükselmesi beklenmektedir. Bu durum ülkemizin bugün olduğu kadar gelecekte de çevre sorunları ile karsılaşacağının bir göstergesidir. Yasadığı çevreyle bütünlesen ve onu koruyan bireyler sağlıklı çevre koşullarının oluşturulabilmesinin anahtarıdır. Canlıların yaşamasına ve türlerini sürdürmelerine olanak sağlayan doğal ortamın korunması insanlığın geleceği yönünden büyük önem taşımaktadır. Bu yüzden her insan çevreci olmak ve gelecek kuşaklara sağlıklı bir çevre bırakmanın sorumluluğunu taşımak zorundadır. Hazırlanan Çevre Durum Raporu nun ilimizin çevresel yönden tanıtılmasında önemli bir kaynak olacağı düşüncesindeyim. Raporun hazırlanmasında emeği geçen katkı sağlayan tüm kişi kurum ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü personeline teşekkür ederim. Cevdet CAN Tokat Valisi

12 ÖNSÖZ Çevre; insan da dâhil olmak üzere doğadaki bütün canlı ve cansız öğelerle bu öğeler arasındaki karşılıklı ilişkilerin oluşturduğu bir bütündür. Hızlı kentleşme çarpık yapılaşma arazinin kabiliyet sınıflarına göre kullanılmayışı endüstrinin hızla gelişmesi hızlı nüfus artısı dünya ekosistemi üzerinde olumsuz etkiler oluşturmaktadır. Evsel ve endüstriyel katı atıklar sıvı atıklar hava kirliliği gürültü kirliliği ve trafik kirliliği gibi olumsuzluklar hepimizin beden ve ruh sağlığını etkilemektedir. Çevre sorunları bölgesel olmaktan çıkıp ulusal ve hatta uluslararası sorunlar haline gelmiştir. Sağlıklı bir cevre ve yasam kalitesi yüksek bir toplum oluşturulmasının ancak cevre sorunlarının çözülmesi ile mümkün olacağı bugün dünyada kabul görmüş bir gerçektir. Bu nedenle öncelikle toplumda cevre bilincinin oluşturulması gerekmektedir. Yaşayabileceğimiz başka bir dünyanın olmadığı gerçeğinden hareketle; yasam alanlarının gitgide azaldığı düşünülürse çocuklarımızı geleceğe hazırlarken yaşanabilir bir dünya bırakmak için cevre bilincini de ihmal etmememiz gerekmektedir Çevre sorunlarıyla mücadelede ortak katılım ve ortak sorumluluk şarttır. Bedeli fiyatla ifade edilemeyecek çevresel değerlerin tahrip edilmesini önlemek bunlara sahip çıkmak gerekli çabayı sarf etmek ülkemizin geleceği için en faydalı yatırım olacaktır. İl Müdürlüğümüz; ilimizdeki çevre sorunları ile ilgili olarak ilgili yönetmelikler çerçevesinde ekolojik sistemin korunması ve iyileştirilmesi her türlü çevre kirliliğinin önlenmesi ilimizin doğal bitki ve hayvan varlığı ile doğal zenginliklerin korunması ve kamuoyunda çevre bilincinin oluşması için bir çok kurum ve kuruluş ile işbirliği içerisinde çalışmalarını sürdürmektedir. İlimizdeki çevresel bilgilerin yer aldığı bir kaynak olan bu raporun hazırlanmasında emeği geçenlere teşekkür ediyorum. Hikmet KAYA Çevre ve Şehircilik İl Müdürü 2

13 GİRİŞ -TOKAT İLİ: (İlin nüfusu iklimi coğrafik durumu sanayi tarım turizm vb.) Tokat 3 52' ' kuzey enlemleri ile 35 27' ' doğu boylamları arasında Karadeniz Bölgesi'nin Orta kesiminde yer alan ve kuzeyinde Samsun kuzeydoğusunda Ordu güney-güneydoğusunda Sivas güneybatısında Yozgat ve batısında Amasya nın yer aldığı bir İldir. İlin yüzölçümü km²' olup. Karadeniz Bölgesindeki toplam 8 İl içerisinde yüzölçümü bakımından en büyük 4 üncü İldir. Yüzölçümü.82 km² olup Türkiye topraklarının % 3 ünü kaplayan İl merkezinin rakımı 608 m'dir. Tokat ili. derece deprem bölgesinde bulunmaktadır. Kuzey Anadolu Fay Hattı İlimize bağlı Reşadiye Niksar ve Erbaa İlçelerinden geçmektedir. Kelkit Çayı Vadisi Kuzey Anadolu fay hattı boyunca gelişmiştir. Tokat M.Ö 4000 yıllarından başlayarak 4 devlet ve birçok beyliğin yaşadığı ve egemen olduğu Yeşilırmak havzası içinde yer alır. İç Anadolu nun geniş ve kuru alanlarından dağ sıralarıyla kendini doğal olarak ayıran Tokat geniş ve sulak vadiler ile bunlar arasındaki geçitlerden oluşan bereketli alanların orta yerinde bulunmaktadır.ilin tarihi devirlerini; Hatti Hitit Frig Med Pers Büyük İskender Roma Bizans Arap Danişmend Anadolu Selçuklu Moğol İlhanlı Osmanlı Devlet ve İmparatorlukları oluşturmaktadır yıldan bu yana yaşamış uygarlıkların kültür sentezleri Anadolu nun sadece bu bölgesinde görebileceğimiz çok ilginç ve orijinal örnekleri oluşturmuştur. Selçuklular zamanında Anadolu nun sadece bu bölgesinde görebileceğimiz çok ilginç ve orijinal örnekleri oluşturmuştur. Selçuklular zamanında Anadolu nun 6. büyük kenti olan Tokat ta ekonomi ve ticaret gelişmiş doğu batı yönündeki büyük ticaret kervanlarının konakladığı hanlar kervansaraylar düzenli yol ve köprüler inşaa edilmiştir.2. yy. Haçlı ve Bizans ordularını 243 yılından itibaren de Moğol baskısında olmasına rağmen İlhanlı egemenliği sonuna kadar gelişmelerini sürdürmüştür. 4.yüzyıl sonunda Osmanlı egemenliğine giren Tokat yükselme döneminde tarım ve sanayi merkezlerinden biri olmuştur.evliya Çelebi nin uzun uzun anlattığı bağ bahçe ve ovaları Osmanlı ordularının konaklama ve gıda ambarı olmuş bakırcılık ipekçilik pamuklu dokuma ile çeşitli sanayi ve el sanatları gelişmiş iş hanları ve çarşıları Bağdat Bursa ve Halep tekilerle yarışır olmuştur. 3

14 7.yüzyılın bitimiyle birlikte gerileyen imparatorluk döneminde Tokat olumsuz etkilenmiş gelişme ve canlılığını yitirmiştir. 863 den sonra Sivas a bağlı bir bucak 878 de mutasarrıflık (sancak beyliği ) 20 de müstakil liva ve nihayet Cumhuriyetin ilanıyla beraber il olmuştur. İlimiz Merkez ilçe dahil Almus Artova Başçiftlik Erbaa Niksar Pazar Reşadiye SulusarayTurhalYeşilyurtZile olmak üzere toplam 2 (on iki ) ilçe ile Orta Karadeniz Bölgesinde yer alır. İlimizin il ve ilçe sınırlarını gösteren harita aşağıda sunulmuştur. Çok eski ve köklü bir geçmişi olan İlimizde sanayileşme hareketi ilk olarak 34 yılında faaliyete geçen ve bir kamu kuruluşu olan Turhal Şeker Fabrikasının kurulması ile başlamıştır. Yer altı zenginlik kaynağımız olan Turhal antimuan Kuş oturağı mermer ocağı ve Artova kömür işletmeciliğinin 30 lu yıllarda başladığı bilinmektedir. 54 te Turhal Makine Fabrikası kurulmuştur. Gelişen bu yapıya paralel olarak 78 yılında Tokat Organize Sanayi Bölgesinin Kuruluşu Bakanlar Kurulunda kabul edilmiş ve çalışmalarına başlanılmıştır.tokat 84 te Bakanlar Kurulu kararı ile II. Derecede Kalkınmada Öncelikli Yöreler kapsamına alınmış ve teşvik tedbirleri sonucunda İlimizde özel sektör yatırımlarında hızlı bir artış gözlenmiştir. Özellikle taş ve toprağa dayalı imalat sanayi sektöründen tuğla ve kiremit gıda sektöründen un ve yem sanayinden ağaç ve orman ürünleri sanayinden parke ve kereste fabrikaları hızla artmış sanayide özel sektörün ağırlığı hissedilmeye başlanmıştır. İlimizde 202 yılı itibariyle Merkez ve NiksarErbaaTurhal ve Zile ilçelerinde olmak üzere 5 adet Organize Sanayi Bölgesi ve Merkezde 2 NiksarErbaaTurhal Zile ve Reşadiye ilçelerinde 5 adet olmak üzere toplam 7 adet küçük sanayi sitesi mevcut olup faaliyetlerine devam etmektedir. Ayrıca 202 yılı itibariyle büyük sanayi olarak Artova İlçemizde Çimento fabrikasıturhal ilçemizde Şeker fabrikası ve merkezde Meyve suyu işlemesüt ve süt ürünleri üretimi ve şarap üretim fabrikası bulunmaktadır. İlimiz yeraltı maden kaynakları olarak değişik cins ve kalitede yüksek rezervde mermer kömür antimuan bentonit ve maden yataklarına sahiptir. Antimuan ve bentonit ülke içinde pazarlanmakta ve ihraç edilmektedir. Dünyadaki mermer kalitesi ile yarışacak konumda bulunan ve siyah - yeşil renkli diyabaz yatakları mevcuttur. Tokat tarihi ve kültürel mirası ile doğal güzellikleri koruyarak bugüne taşıyan ender bir Anadolu kentidir. Anadolu nun saklı tarihinin izlerini bugün Komana ve Sebastopolis antik kentlerinde Merkez Niksar Zile ve Pazar ilçelerinde sürmek mümkündür. 4

15 Baş burcu ile görkemli ve ürkütücü bir kayanın tepesine oturmuş yaklaşık 500 yaşındaki Tokat Kalesi bugünkü şehir merkezinin ilk yerleşim alanıdır. Türklerin Anadolu ya gelişinden itibaren mimarlık adına ortaya koyulan eserlerin ve kentin geçmişte yaşadığı kültürel ve ekonomik hayatının izleri 00 adımda 00 yıl yolculuğu ile görülebilmektedir. 2. yüzyılda yapılan Çukur (Yağıbasan) Medrese; Türkmen bölgesinde yapılan ilk kapalı avlulu Anadolu Medreselerinden biridir. Bu bölgede bulunan Taşhan Devecihan Paşahanı Yazmacılar Hanı ve Arastalı Bedesten; tarih boyunca kentin yaşadığı ekonomik canlılığın kanıtları arasındadır. Bu yapılar arasında Taşhan Anadolu nun en büyük şehir hanları ve Türkiye nin en güzel beş hanı arasında gösterilmektedir. Kent merkezinde ayrıca Anadolu nun en eski camisi olan Garipler Camii Anadolu nun 5. yüzyıla ait en güzel camilerinden birisi olan ve Sultan II. Bayezıd tarafından annesi adına inşa ettirilen Gülbahar Hatun Camii bulunmaktadır. Halit Sokak ve Bey Sokak ta günümüze ulaşan geç Osmanlı dönemi geleneksel konutlarını görmek mümkündür. Dünyada tüm müştemilatıyla ayakta kalmış tek ve en güzel ahşap mevlevihanesi bugün Mevlevihane Müzesi olarak hizmet vermektedir. Roma döneminde doğu-batı ve kuzey-güney yol güzergâhında Karadeniz in beş büyük kentinden biri ve para basma yetkisine sahip zengin antik kenti Sebastopolis ile Kuzey Anadolu da Mitridat Krallığı nın din ve ticaret merkezi statüsündeki Helenistik dönemin özerk kenti olan Komana antik kenti kalıntıları günümüze dek ulaşabilmiştir. Zile Anadolu nun en eski yerleşimleri arasında gösterilmektedir. Anadolu nun bilinen tek dolgu kalesi olma özelliği taşıyan Zile Kalesi nde Sezar Zela Savaşı sonrası tarihi sözünü (veni-vidi-vici) söylemiştir yapının bir arada olduğu geleneksel Türk konut dokusunu koruyarak; Zile bugün Türkiye nin en çok geleneksel Türk konutuna sahip ilçesi olmuştur. Ünlü coğrafyacı Strabon a göre Anadolu tarihinde bilinen ilk su değirmenleri Mitridat Krallığı döneminde Kelkit Çayı üzerinde Niksar da inşa edilmiştir. Anadolu daki ilk Türk Beyliklerinden olan Danişmendoğulları Beyliği ne başkentlik yapmış Niksar a 7. yüzyılda Evliya Çelebi Cennet Niksar'ın ya altında ya üstünde sözleriyle iltifat etmiştir. Niksar ın günümüze dek ulaşabilmiş en eski yapısı yalçın bir kayalık üzerine kurulmuş olan ve Türkiye nin en büyük ikinci kalesi olma özelliğini taşıyan Niksar Kalesi dir. İçinde pek çok eseri barındırmakla birlikte bu eserler arasında Anadolu nun ilk tıp medresesi olma özelliğini taşıyan Yağıbasan Medresesi ön plana çıkmaktadır. Henüz çok kirlenmemiş bir bölgede yer alan Tokat alternatif turizmin geliştirilebilmesi için mağara ve göl gibi doğal oluşumlara termal kaynaklara yaban hayatı koruma sahası alanlarına sahiptir. Dünyanın en büyük mağaraları arasında gösterilen Ballıca Mağarası Türkiye nin 28 jeolojik miras alanı arasında yer almaktadır. Turizm Merkezi ilan edilen Reşadiye Zinav Gölü ve Yaban Hayatı Koruma Sahası Kaz Gölü yanı sıra Almus Baraj Gölü Tokat ta bulunan keşfedilmemiş bir doğa harikalarıdır. Tokat İli Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarında yer almaktadır. Bu nedenle İlimiz hem Karadeniz iklim özellikleri hem de İç Anadolu'daki step (kara) ikliminin etkisi altındadır. Bu özelliği ile Bölgemiz ikliminin Karadeniz ve İç Anadolu'daki step iklimleri arasında geçiş özelliği taşıdığı ifade edilebilir. İlimizde genel olarak yaz mevsimi alçak alanlarda sıcakkurak yüksek yerlerde serin yer yer yağışlı kış mevsiminde soğuk ve kar yağışlıdır. İklim özelliklerinin belirlenmesinde denize olan uzaklık ve yüksekliğin etkisi önemlidir. Bu nedenle iklim özellikleri açısından İlimiz kuzeyi ile güneyi arasında yükseltinin artması nedeniyle önemli farklılıklar görülür. İlin Karadeniz iklim tipine sahip olup yıllık ortalama sıcaklık 5

16 değeri 24 C dir. Son 0 yılın sıcaklık değişimine bakıldığında ilde ortalama sıcaklıkta büyük değişiklik olmadığı görülmektedir. Türkiye İstatistik Kurumundan elde edilen verilere göre İlimizin 202 yılı adres kayıt sistemine dayalı nüfusu 63.0 ( ililçebelde ve köyler dahil)nüfus artış hızı ise % olarak belirlenmiştir. Tokat İli CORİNE istatistik verilerine göre; yılları arasında arazi kullanım değişikliği yapay bölgelerde artış orman yeri ve yarı doğal alanlar ile tarımsal alanlarda azalma şeklinde tespit edilmiştir. Sulak alanlarda ve su kütlelerinde ise herhangi bir değişiklik meydana gelmemiştir. Yapılaşmanın etkisiyle Tokat ilinde tarımsal alanlar ile orman yeri ve yarı doğal alanlarda azalmalar olmuştur. Tarımsal alanlar içinde değerlendirilen mera alanları 2000 yılında ha iken 2006 yılında ha olarak tespit edilmiştir.ayrıca Türkiye İstatistik Kurumundan elde edilen verilere göre İlimizin 202 yılında Tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerin ekilebilir alanı dekar meyveleriçecek ve baharat bitkileri için dekar olarak tespit edilmiştir. 2-TOKAT ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ: Tokat Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğünde Çevre kısmı ÇED ve Çevre İzinleri Çevre Yönetimi ve Denetim Şube Müdürlüğü 2 adet şube (tek şube müdürü) ve toplamda 0 personelle hizmet yürütmektedir. Personele ait bilgiler aşağıdaki tabloda verilmiştir. Ayrıca İl Müdürlüğümüz personeli olup başka Kurumlarda geçici görevli olarak çalışan 3 personel bulunmaktadır. ÇED ve Çevre İzinleri Çevre Yönetimi ve Denetimi Şube Müdürlükleri Şube Müdürü () Çevre Mühendisi (5) Jeo.Yük.Mühendisi () Jeo.Mühendisi (2) Maden Mühendisi () Toplam: 0 6

17 A. HAVA A.. Hava Kalitesi Türkiye de özellikle kış sezonunda bazı şehir merkezlerinde meteorolojik şartlara da bağlı olarak hava kirliliği görülmektedir. Kış aylarında ısınmadan kaynaklanan hava kirliliğinin temel sebepleri; düşük vasıflı yakıtların iyileştirilme işlemine tabi tutulmadan kullanılması yanlış yakma tekniklerinin uygulanması ve kullanılan yakma sistemleri işletme bakımlarının düzenli olarak yapılmaması şeklinde sıralanabilir. Ancak ısınmada doğal gazın ve kaliteli yakıtların kullanılması sonucu özellikle büyük şehirlerde hava kirliliğinde 0 lı yıllara göre azalma olmuştur. Şehirleşme ile sanayi tesislerinin yakın çevresindeki bölgelerdeki konutlaşmaların artması hava kirliliğinin olumsuz etkilerini artırmaktadır. Kömüre dayalı termik santrallerde kullanılan yerli linyitlerin yüksek kükürt oranı ve bazı tesislerde arıtma sistemlerinin olmaması nedeniyle kükürt dioksit (SO 2 ) emisyonları problem oluşturmaktadır. Çevre Mevzuatının kirletici vasfı yüksek tesisler olarak nitelendirdiği enerji üretim tesisleri için mevzuatta özel emisyon sınır değerleri bulunmaktadır. Söz konusu tesislerin kurulması ve işletilmesi için gerekli izinler tesisten çıkan emisyonlar ve tesisin etki alanı içerisinde hava kirliliğinin tespitine ilişkin usul ve esaslar Çevre Mevzuatında belirlenmiştir. Katı sıvı ve gaz yakıt kullanan bu tesisler için ilgili baca gazı sınır değerlerinin sağlanması yanında tesis etki alanlarında hava kalitesi sınır değerlerinin de sağlanması gereklidir. Bu nedenlerle söz konusu tesislerden kaynaklanan özellikle toz kükürt dioksit (SO 2 ) ve azotoksit (NO X ) emisyonlarının giderilmesi ve azaltılması konusundaki tekniklerinin uygulanması gereklidir. Söz konusu azaltım teknikleri son yıllarda tesislerden kaynaklanan emisyon yüklerini önemli ölçüde azaltılabilmektedir. Söz konusu azatlım tekniklerinin hayata geçirilmesi ve yaygın olarak kullanılabilmesi içinde Çevre Mevzuatında bazı değişiklikler yapılmıştır. Şehirlerde yaşanan hava kirliliğine artan motorlu taşıtlardan kaynaklanan egzoz gazları da katkı sağlamaktadır.* Hava kalitesine ilişkin hava kalite indeksi karşılaştırması da Çizelge A. de verilmektedir. Çizelge A.- Ulusal Hava Kalite İndeksi Kesme Noktaları İndeks HKİ SO 2 [µg/m³] NO 2 [µg/m³] CO [µg/m³] O 3 [µg/m³] PM 0 [µg/m³] Sa. Ort. Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 8 Sa. Ort. 24 Sa. Ort. İyi L 0-50 Orta L Hassas L L 6-80 B U Sağlıksız U U U Kötü U U Tehlikeli >0 >200 >3200 >70 >52 L: Limit Değer B: Bilgi Eşiği U: Uyarı Eşiği 7

18 Çizelge A.2 - EPA Hava Kalitesi İndeksi Hava Kalitesi İndeksi (AQI) Değerler Sağlık Endişe Seviyeleri Renkler Anlamı Hava Kalitesi İndeksi bu aralıkta olduğunda....hava kalitesi koşulları....bu renkler ile sembolize edilir....ve renkler bu anlama gelir İyi Yeşil 5-00 Orta Sarı 0-50 Hassas Turuncu Sağlıksız Kırmızı Kötü Mor Hava kalitesi memnun edici ve hava kirliliği az riskli veya hiç risk teşkil etmiyor. Hava kalitesi uygun fakat alışılmadık şekilde hava kirliliğine hassas olan çok az sayıdaki insanlar için bazı kirleticiler açısından orta düzeyde sağlık endişesi oluşabilir. Hassas gruplar için sağlık etkileri oluşabilir. Genel olarak kamunun etkilenmesi olası değildir. Herkes sağlık etkileri yaşamaya başlayabilir hassas gruplar için ciddi sağlık etkileri söz konusu olabilir. Sağlık açısından acil durum oluşturabilir. Nüfusun tamamının etkilenme olasılığı yüksektir Tehlikeli Kahverengi Sağlık alarmı: Herkes daha ciddi sağlık etkileri ile karşılaşabilir. Çizelge A.3 - Geçiş Dönemi Uzun Vadeli Ve Kısa Vadeli Sınır Değerleri Ve Uyarı Eşikleri (Hava Kalitesi Değerlendirme Ve Yönetimi Yönetmeliği) Kirletici Ortalama süre Sınır değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği SO 2 Saatlik 00 µg/m 3 İlk seviye: 500 -KVS- 24 saatlik % 5 /yıl -insan sağlığının korunması için- Kış Sezonu Ortalaması ( Ekim 3 Mart) -insan sağlığının korunması için- Hedef Sınır Değer (Yıllık aritmetik ortalama) Hedef Sınır Değer Kış Sezonu Ortalaması ( Ekim 3 Mart) -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 400 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 250 µg/m 3 (sınır değerin %625 u) olana kadar her 2 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 250 µg/m³ Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 25 µg/m 3 (sınır değerin %50 si) olana kadar her 2 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 60 µg/m³ 20 µg/m³ 50 µg/m 3 µg/m 3 İkinci seviye: 850 µg/m 3 Üçüncü seviye:.00 µg/m 3 Dördüncü seviye:.500 µg/m 3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) 8

19 NO 2 -UVSyıllık -hassas hayvanların bitkilerin ve nesnelerin korunması için- -KVS- 24 saatlik % 5 /yıl -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 60 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 20 µg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 2 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır 300 µg/m 3 00 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 60 µg/m 3 (sınır değerin %60 ı) olana kadar her 2 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır Kirletici Ortalama süre Sınır Değer Sınır değerin yıllık azalması Uyarı eşiği PM0 -KVS- 24 saatlik % 5/yıl -insan sağlığının korunması için- 300 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 00 µg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 2 ayda bir eşit miktarda yıllık olarak azalır İlk seviye: 260 µg/m 3 İkinci seviye: 400 µg/m 3 Üçüncü seviye: 520 µg/m 3 Kurşun Kış Sezonu Ortalaması ( Ekim 3 Mart) -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- -UVSyıllık -insan sağlığının korunması için- 200 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 0 µg/m 3 (sınır değerin %45 i) olana kadar her 2 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır 50 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 60 µg/m 3 (sınır değerin %40 ı) olana kadar her 2 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır 2 µg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar µg/m 3 (sınır değerin %50 si) olana kadar her 2 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır Dördüncü seviye: 650 µg/m 3 (Verilen değerler 24 saatlik ortalamalardır.) CO 24 saatlik % 5/yıl -insan sağlığının korunması için- 30 mg/m 3 Sınır değer..200 tarihinde başlayarak..204 tarihine kadar 0 mg/m 3 (sınır değerin %33 ü) olana kadar her 2 ayda eşit bir miktarda yıllık olarak azalır yıllık 0 mg/m 3 -insan sağlığının korunması için- PM0 asılı partikül madde siyah duman olarak da ölçülebilir. Siyah duman değerlendirmesi ve gravimetrik birimlere çevrimi için hava kirliliğini ölçme metotları ve anket teknikleri üzerine çalışan OECD grubunun standartlaştırdığı metot (64) referans metot olarak alınır.

20 A.2. Hava Kalitesi Üzerine Etki Eden Unsurlar Hava kirliliği doğrudan veya dolaylı olarak insan sağlığını etkileyerek yaşam kalitesini düşürmektedir. Günümüzde hava kirliliği nedeniyle yerel bölgesel ve küresel sorunlar yaygın olarak yaşanmaktadır. Yoğun şehirleşme şehirlerin yanlış yerleşmesi motorlu taşıt sayısının artması düzensiz sanayileşme kalitesiz yakıt kullanımı topoğrafik ve meteorolojik şartlar gibi nedenlerden dolayı büyük şehirlerimizde özellikle kış mevsiminde hava kirliliği yaşanabilmektedir. Bir bölgede hava kalitesini ölçmek o bölgede yaşayan insanların nasıl bir hava teneffüs ettiğinin bilinmesi açısından çok büyük önem taşımaktadır. Ayrıca önemli bir nokta da bir bölgede meydana gelen hava kirliliğinin sadece o bölgede görülmeyip meteorolojik olaylara bağlı olarak yayılım göstermesi ve küresel problemlere de (küresel ısınma asit yağmurları vb) sebep olmasıdır. Renksiz bir gaz olan kükürtdioksit (SO 2 ) atmosfere ulaştıktan sonra sülfat ve sülfürik asit olarak oksitlenir. Diğer kirleticiler ile birlikte büyük mesafeler üzerinden taşınabilecek damlalar veya katı partiküller oluşturur. SO 2 ve oksidasyon ürünleri kuru ve nemli depozisyonlar (asitli yağmur) sayesinde atmosferden uzaklaştırılır. Azot Oksitler (NO X ) Azot monoksit (NO) ve azot dioksit (NO 2 ) toplamı azot oksitleri (NO X ) oluşturur. Azot oksitler genellikle (%0 durumda) NO olarak dışarı verilir. NO ve NO 2 din ozon veya radikallerle (OH veya HO 2 gibi) reaksiyonu sonucunda oluşur. İnsan sağlığını en çok etkileyen azot oksit türü olması itibari ile NO 2 kentsel bölgelerdeki en önemli hava kirleticilerinden biridir. Azot oksit (NO X ) emisyonları insanların yarattığı kaynaklardan oluşmaktadır. Ana kaynakların başında kara hava ve deniz trafiğindeki araçlar ve endüstriyel tesislerdeki yakma kazanları gelmektedir. İnsan sağlığına etkileri açısından sağlıklı insanların çok yüksek NO 2 derişimlerine kısa süre dahi maruz kalmaları şiddetli akciğer tahribatlarına yol açabilir. Kronik akciğer rahatsızlığı olan kişilerin ise bu derişimlere maruz kalmaları akciğerde kısa vadede fonksiyon bozukluklarına yol açabilir. NO 2 derişimlere uzun süre maruz kalınması durumunda ise buna bağlı olarak solunum yolu rahatsızlıklarının ciddi oranda arttığı gözlenmektedir. Toz Partikül Madde (PM0) partikül madde terimi havada bulunan katı partikülleri ifade eder. Bu partiküllerin tek tip bir kimyasal bileşimi yoktur. Katı partiküller insan faaliyetleri sonucu ve doğal kaynaklardan doğrudan atmosfere karışırlar. Atmosferde diğer kirleticiler ile reaksiyona girerek PM yi oluştururlar ve atmosfere verilirler. (PM0-0 μm nin altında bir aerodinamik çapa sahiptir) 25 μm ye kadar olan partikülleri kapsayacak yasal düzenlemeler konusunda çalışmalar devam etmektedir. PM0 için gösterilebilecek en büyük doğal kaynak yollardan kalkan tozlardır. Diğer önemli kaynaklar ise trafik kömür ve maden ocakları inşaat alanları ve taş ocaklarıdır. Sağlık etkileri açısından PM0 solunum sisteminde birikebilir ve çeşitli sağlık etkilerine sebep olabilir. Astım gibi solunum rahatsızlıklarını kötüleştirebilir erken ölümü de içeren çeşitli ciddi sağlık etkilerine sebep olur. Astım kronik tıkayıcı akciğer ve kalp hastalığı gibi kalp veya akciğer hastalığı olan kişiler PM0 a maruz kaldığında sağlık durumları kötüleşebilir. Yaşlılar ve çocuklar PM0 20

21 maruziyetine karşı hassastır. PM0 yardımıyla toz içerisindeki mevcut diğer kirleticiler akciğerlerin derinlerine kadar inebilir. İnce partiküllerin büyük bir kısmı akciğerlerdeki alveollere kadar ulaşabilir. Buradan da kurşun gibi zehirli maddeler % 00 olarak kana geçebilir. Karbonmonoksit (CO) kokusuz ve renksiz bir gazdır. Yakıtların yapısındaki karbonun tam yanmaması sonucu oluşur. CO derişimleri tipik olarak soğuk mevsimlerde en yüksek değere ulaşır. Soğuk mevsimlerde çok yüksek değerler ulaşılmasının bir sebebi de inversiyon durumudur. CO in global arka plan konsantrasyonu 0.06 ve 0.7 mg/m 3 arasında bulunur. 2000/6/EC sayılı AB direktifinde CO ile ilgili sınır değerler tespit edilmiştir. İnversiyon sıcak havanın soğuk havanın üzerinde bulunarak havanın dikey olarak birbiriyle karışmasının engellenmesi durumudur. Kirlilik böylece yer seviyesine yakın soğuk hava tabakasının içerisinde toplanır. CO nun ana kaynağı trafik ve trafikteki sıkışıklıktır. Sağlık etkileri akciğer yolu ile kan dolaşımına girerek kimyasal olarak hemoglobinle bağlanır. Kandaki bu madde oksijeni hücrelere taşır. Bu yolla CO organ ve dokulara ulaşan oksijen miktarını azaltır. Sağlıklı kişilerde daha yüksek seviyelerdeki CO e maruz kalmak algılama ve gözün görme gücünü etkileyebilir. Hafif ve daha ağır kalp ve solunum sistemi hastalığı olan kişiler ve henüz doğmamış ve yeni doğmuş bebekler CO kirliliğine karşı en riskli grubu oluşturur. Kurşun (Pb) doğada metal olarak bulunmaz. Kurşun gürültü ışın ve vibrasyonlara karşı iyi bir koruyucudur ve hava yoluyla taşınır. Kurşun maden ocakları ve bakır ve tunç (Cu+Sn) alaşımı işlenmesi kurşun içeren ürünlerin geriye dönüştürülmesi ve kurşunlu petrolün yakılmasıyla çevreye yayılır. Kurşun içeren benzin ilavesi ürünlerinin de kullanılması atmosferdeki kurşun oranını yükseltir. Ozon (O 3 ) kokusuz renksiz ve 3 oksijen atomundan oluşan bir gazdır. Ozon kirliliği özellikle yaz mevsiminde güneşli havalarda ve yüksek sıcaklıkta oluşur (NO 2 + güneş ışınları = NO+ O => O+ O 2 = O 3 ). Ozon üretimi uçucu organik bileşikler (VOC) ve karbon monoksit sayesinde hızlandırılır veya güçlendirilir. Ozonun oluşması için en önemli öncü bileşimler NO X (Azot oksitler) ve VOC dir. Yüksek güneş ışınlarının etkisiyle ozon derişimi Akdeniz ülkelerinde Kuzey-Avrupa ülkelerinden daha yüksektir. Sebebi ise güneş ışınlarının ozon un fotokimyasal oluşumundaki fonksiyonundan kaynaklanmasıdır. Diğer kirleticilere kıyasla ozon doğrudan ortam havasına karışmaz. Yeryüzüne yakın seviyede ozon karmaşık kimyasal reaksiyonlar yoluyla oluşur. Bu reaksiyonlara NO X metan CO ve VOC ler (etan (C 2 H 6 ) etilen (C 2 H 4 ) propan (C 3 H 8 ) benzen (C 6 H 6 ) toluen (C 6 H 5 ) xylen (C 6 H 4 ) gibi kimyasal maddelerde eklenir. Ozon çok güçlü bir oksidasyon maddesidir. Birçok biyolojik madde ile etkileşimde bulunur. Tüm solunum sistemine zarar verebilir. Ozonun zararlı etkisi derişim oranına ve ozona maruziyet süresine bağlıdır. Çocuklar büyük bir risk grubunu oluşturur. Diğer gruplar arasında öğlen saatlerinde dışarıda fiziksel aktivitede bulunanlar astım hastaları akciğer hastaları ve yaşlılar bulunur.* İlimizde evsel ısınmada ve sanayide kullanılan yakıt miktarları ve cinsi aşağıdaki tablolarda gösterilmektedir. 2

22 Çizelge A.4 Tokat ilinde 204 Yılında Evsel Isınmada Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak: Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Uçucu Madde (%) Toplam Nem (%) Kül (%) Yerli Kömür (Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü) Çorum İthal Kömür Rusya G. Afrika Mozambik (*) Yerli kömür ithal kömür briket biyokütle Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü odun gibi Çizelge A.5 Tokat ilinde 204 Yılında Sanayide Kullanılan Katı Yakıtların Cinsi Yakıtların Özellikleri ve Bu Yakıtların Temin Edildiği Yerler (Kaynak: Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Yakıtın Cinsi (*) Temin Edildiği Yer Erzurum Tüketim Miktarı (ton) Alt Isıl Değeri (kcal/kg) Uçucu Madde (%) Yakıtın Özellikleri Toplam Kükürt (%) Toplam Nem (%) Kül (%) Yerli Kömür Amasya Çorum Rusya İthal Kömür G. Afrika Mozambik Petrokok ABD Venezuela (*) Yerli kömür ithal kömür briket biyokütle Sosyal Yardımlaşma Vakfı kömürü odun gibi. 22

23 Çizelge A.6 Tokat ilinde 204 Yılında Kullanılan Doğalgaz Miktarı (Kaynak: Aksa Tokat-Amasya Doğalgaz Dağıtım A.Ş. Yıl:204) Yakıtın Kullanıldığı Yer Tüketim Miktarı (sm 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Konut Sanayi Çizelge A.7 Tokat ilinde 204 Yılında Kullanılan Fuel-oil Miktarı (Kaynak: Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Yakıtın Kullanıldığı Tüketim Miktarı Yer (m 3 ) Isıl Değeri (kcal/kg) Toplam Kükürt (%) Konut Sanayi Egzoz gazı emisyonlarının kontrolüne yönelik ilimizdeki faaliyetler A.5. Bölümünde verilmektedir. A.3. Hava Kalitesinin Kontrolü Konusundaki Çalışmalar İlimizde hava kalitesinin kontrolü konusunda 204 yılı içerisinde Hava Kalitesi İzleme İstasyonu aracılığıyla sürekli ölçümler yapılmakta ve gerekli yakıt kalitesi denetimleri gerçekleştirilmektedir. Hava Kalitesi İzleme İstasyonunun yeri aşağıda gösterilen haritada gösterilmektedir. Harita A. Tokat İlinde Bulunan Hava Kirliliği Ölçüm Cihazlarının Yerleri (Kaynak Yıl) 23

24 Çizelge A.8- Tokat ilinde Hava Kalitesi Ölçüm İstasyon Yerleri ve Ölçülen Parametreler (Kaynak: Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) İSTASYON YERLERİ KOORDİNATLARI HAVA KİRLETİCİLERİ (Enlem Boylam) SO 2 NO X CO O 2 HC PM Merkez 40 o K 36 o E X X A.4. Ölçüm İstasyonları İlimizde 204 yılındaki kirletici parametreler için günlük ortalama değerlerini içeren grafik ve çizelge KVS aşım sayıları uyarı eşiği aşım sayıları aşağıdaki Grafik A. de gösterilmiştir. Grafik A.- Tokat ilinde merkez İstasyonu PM0 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği Grafik A.- Tokat ilinde merkez İstasyonu SO 2 Parametresi Günlük Ortalama Değer Grafiği 24

25 Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Binek Otomobil Hafif Ticari Ağır Ticari Diğerleri TOPLAM Çizelge A.- Tokat ilinde 204 Yılı Hava Kalitesi Parametreleri Aylık Ortalama Değerleri ve Sınır Değerin Aşıldığı Gün Sayıları (Kaynak: Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) SIHHİYE S O 2 AG S* PM 0 AG S* C O AG S* N O AG S* N O 2 AG S* NO X AG S* OZO N AG S* Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık ORTALA MA *AGS: Sınır değerin aşıldığı gün sayısı A.5. Egzoz Gazı Emisyon Kontrolü Çizelge A Yılında Tokat İlindeki Araç Sayısı ve Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı (Kaynak: İl Emniyet Müdürlüğü ve Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Araç Sayısı Egzoz Ölçümü Yaptıran Araç Sayısı *İlimizde toplam 4 adet egzoz emisyon ölçüm istasyonu olup bunlardan 3 tanesi ölçüm yaptıkları araçlara ilişkin bilgileri toplam olarak (8466) belirttikleri için bu değerler toplama eklenerek gösterilmiştir. A.6. Gürültü İl Müdürlüğümüze ulaştırılan sözlü ve yazılı şikâyetleri değerlendirmek üzere tarih ve 2760 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren ÇEVRESEL GÜRÜLTÜNÜN DEĞERLENDİRİLMESİ VE YÖNETİMİ YÖNETMELİĞİ kapsamında denetimler yapılmaktadır. 204 yılında yapılan denetimler neticesinde bir adet iş yerine idari yaptırım uygulanmıştır. 25

26 Eğlence Şantiye Sanayi İşyeri Grafik A.2 İlimizde (203) Yılında Gürültü Konusunda Yapılan Şikayetlerin Dağılımı A.7. İklim Değişikliği Eylem Planı Çerçevesinde Yapılan Çalışmalar İklim Değişikliği Eylem Planı nda bulunan sektörel hedefler kapsamında ilimizde içme suyu ve yağmur suyu kullanımı ile ağaçlandırma çalışmaları yapılmaktadır. A.8. Sonuç ve Değerlendirme 204 yılı içinde Hava Kalitesi İzleme İstasyonunda ölçülen PM0 ve SO 2 Parametreleri doğrultusunda bir değerlendirme yapıldığında; İlimizde hem HKDYY hem de AB sınır değerlerinin aşılmadığı hava kalitesi indeksine göre ise SO 2 ortalama değerlerine göre çok iyi PM0 ortalama değerlerine göre iyi olduğu görülmektedir. Ayrıca doğalgaz abonesi olan konutl oranının çıkarılması hedeflenmektedir. Bu hedefin gerçekleştirilmesi ile birlikte hava kirliliğinde önemli azalış olacağı düşünülmektedir. İlin kent merkezinde hava kirliliğinin artışında trafikten kaynaklanan kirlilik önemli bir yer tutmaktadır. Bu nedenle trafiğe çıkan araçların egzoz gazı ölçümlerini yaptırmalarının sağlanması ve çevre yolları inşa edilerek şehir içi trafiğin bir bölümünün şehir dışına taşınması ve iklim değişikliğine neden olan CO 2 emisyonlarının azaltımı amacıyla ilde inşa edilen çevre yolları boyunca kent içinde ve civarında ağaçlandırma ve yeşil alan çalışmaları yapılması hava kirliliğinden kaynaklanan olumsuz etkilerin giderilmesine yardımcı olacaktır. Kaynaklar Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

27 B. SU VE SU KAYNAKLARI B.. İlin Su Kaynakları ve Potansiyeli B... Yüzeysel Sular B... Akarsular Tokat ilinin tamamı Yeşilırmak havzası içerisinde yer almaktadır. Yaklaşık olarak 5 km uzunluktaki Yeşilırmak Koyulhisar ile Zara arasında Köse Tekeli Asma Dumanlı Dağlarından inen derelerle gelişir. Batıya doğru akarak Tokat tan geçer Pazar yakınında Kazova düzlüğünü sulayıp kuzeye yönelir. Turhal dan sonra tekrar batıya iner. Çekerek Suyu ile birleşir yeniden kuzeye doğru akarak Amasya ya varır. Burada biraz kuzeyde Tersakan Çayı ile birleşir. Doğuya döner. Erbaa nın kuzey batısında en önemli kolu olan Kelkit Çayı ile birleşir. Sarp Canik Dağları arasında yol alır kuzeye yönelir. Dağlar arasından çıkıp Çarşamba da beşli deltasını yayar. Civa Burnu nda Karadeniz e dökülür. Deltasında Simenit Dumanlı Semenlik Akarcık Kocagöl gibi alüvyon set gölleri bulunmaktadır.yerüstü sularının ortalama akımı yaklaşık 453 milyar m 3 ve ilin yıllı güveniler yeraltı suyu potansiyeli 448 milyar m 3 /yıl dır.yeşilırmak ın debisi Almus Baraj çıkışında ortalama 42 m 3 /s Tokat çıkışında 5m 3 /s dir.yeşilırmak Nehri nin 3 önemli kolu bulunmaktadır. Bunlar Tersakan Çayı Kelkit Çayı ve Çekerek dir. Kelkit Çayı: Gümüşhane-Erzincan arasındaki dağlardan inen derelerin birleşmesiyle doğar. Gümüşhane Dağları arasında doğudan batıya yol alır. Kelkit ten Şebinkarahisar ve Koyulhisar yakınlarından Niksar dan geçer Erbaa Ovasında Yeşilırmak a katılır. Kılıçkaya Barajı Çamlıgöze Barajları Koyulhisar HES Reşadiye HES Akıncı HES Köklüce HES bulunmaktadır. Çekerek Çayı:Çamlıbel Dağları ndan doğar. Artova yı kat ederek önce güneybatıya sonra kuzeydoğuya doğru akar. Mecitözü Deresi ni alarak Amasya nın 5 km güneyinde Yeşilırmak a karışır.(dsi) (Havza Koruma Eylem Planı-Final-Yeşilırmak Havzası) Diğer akarsular ise bunların yan kollarıdır. Tokat Merkez Geyraz Deresi: Tokat il merkezinin güney vadisi içerisinden geçerek il merkezinde Yesilırmak nehrine birleşmektedir. Geyraz deresi membada Behzat deresi ve Gökçe deresinin Kızıliniş mevkiinde birleşiminden oluşmaktadır.tokat il merkezi içerisindeki yeşilırmak ile birleştiği yerde yağış alanı A= 250 km 2 dir. Geyraz deresinin yağış alanı membada 750 m ye kadar yükselen kotlarda Çekerek Irmağının yağış alanı ile sınırlanmaktadır. Yeşilırmak birleşimindeki mansap kotu ise 58 m dir. Geyraz Deresinin yağış ve kaynak sularından oluşan akımın yılık ortalaması yaklaşık 70 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 22 m 3 /s kadardır. Aylık ortalama debisi ise yaz ve sonbahar aylarında 03 m 3 /s ye kadar azalmaktadır. 27

28 Geyraz deresinin şehir içindeki 250 km 2 yağış alanı için hesaplanan taşkın pik debileri Q 00 = 85 m 3 /s Q 500 = 247 m 3 /s ve Q 000 = 273 m 3 /s olarak hesaplanmıştır. Tokat Merkez Çamlıbel - Kızık Miçöz Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının doğusunda yer almaktadır. Kızık Barajı yerinde Miçöz deresinin yağış alanı 88 km 2 ve akarsu boyu L = 25 km dir. Barajın aks kotu 65 m olup yağış alanı membaında Gürün tepe (5 m) Sığırsivrisi tepe (2053 m) ve Karaziyaret tepe (33 m) yer almaktadır. Tokat Merkez Çamlıbel - Güzelce Büyük Dere : Yukarı Çekerek havzasının kuzeydoğusunda yer almaktadır. Güzelce Barajı yerinde derenin yağış alanı 02 km 2 ve talveg kotu 70 m dir. Yağış alanının yüksek kesimlerindeki Karakuz tepe ve Boztepe tepesi mevkilerinde kotlar 800 m yi bulmaktadır. Büyük Dere deresinin baraj yerindeki yıllık ortalama akımı 34 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise 0 m 3 /s dir. Aylık ortalama debi eylül ayında 006 m 3 /s ye kadar azalmaktadır. Tokat Merkez Çamlıbel Bedirkale Hazan Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının güneyinde yer almaktadır. Bedirkale köyündeki yağış alanı 74 km 2 ve talveg kotu 27 m dir. Yağış alanının güneyindeki en yüksek kesimlerinde yer alan Karlık ve Kireçlialan tepelerinde yükseklik 800 m yi aşmaktadır. Aynı yerde derenin yıllık ortalama akımı 54 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise 04 m 3 / s dir. Akımın en az olduğu ağustos ayında aylık ortalama debi 0056 m 3 / s dir. Bedirkale Barajının yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 50 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 7 m 3 / s dir. Tokat Merkez Gökdere Çilkoru Deresi : Yeşilırmak nehri vadisinin kuzey kesiminde yer almaktadır. Almus Barajı ile Tokat il merkezi arasında Yeşilırmak nehrine birleşmektedir. Çilkoru Deresinin Gökdere Musullu yolu üzerinde ve 780 m kotundaki yağış alanı 78 km 2 dir. 78 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akım 233 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise 074 m 3 / s dir. Yılın en kurak ayı olan eylül ayının ortalama debisi ise 045 m 3 dir. Çilkoru deresinin 78 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 6 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi ise Q 500 = 2 m 3 / s dir. Çilkoru deresinin Yeşilırmak Nehrine birleşim yerindeki yağış alanı ise 22 km 2 dir. Tokat Artova Sarsı Deresi : Yukarı çekerek Havzasının kuzey kesiminde yer almaktadır. Sarsı Deresinin Artova Barajı membaındaki yağış alanı 25 km 2 ve talveg kotu 234 m dir.yağış alanının yüksek kesimlerinde kot m ye kadar ulaşmaktadır. Sarsı Deresinin 25 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 40 hm 3 ve buna göre derenin yıllık ortalama debisi 027 m 3 / s dir. Aylık ortalama debisi ise

29 m 3 / s ye kadar azalmaktadır. Sarsı Deresinin 25 km 2 lik yağış alanından Artova barajına gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 27 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 35 m 3 / s dir. Sarsı Deresi Artova Barajı çıkışından sonra Karasu Deresine birleşmektedir. Karasu deresi ise Kunduz mevkiinde Çekerek Irmağına birleşmektedir. Karasu Deresinin Çekerek Irmağına birleşim yerindeki toplam yağış alan 44 km 2 dir. Tokat Sulusaray Alpudereköy Alpu Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının kuzey kesiminde yer almaktadır. Yağış alanı 70 km 2 ve talveg kotu 05 m dir Yağış alanının yüksek kesimlerindeki kotlar ise 600 m ye ulaşmaktadır. Alpu Deresinin 70 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 63 hm 3 ve buna göre derenin yıllık ortalama debisi ise 057 m 3 / s dir Aylık ortalama debisi ise eylül ayında 0073 m 3 / s ye kadar azalmaktadır. Alpu deresinin 70 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 33 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi ise Q 500 = 42 m 3 / s dir. Alpu Deresinin Çekerek Irmağı birleşimindeki yağış alanı 8 km 2 dir. Tokat Sulusaray Dereköy Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının güney kesiminde yer almaktadır. Yağış alanı 703 km 2 ve talveg kotu 050 m dir.yağış alanının yüksek kesimlerindeki kot ise m ye kadar ulaşmaktadır. Dereköy Deresinin 703 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 3 hm 3 ve buna göre derenin yıllık ortalama debisi 044 m 3 / s dir. Aylık ortalama debisi ise eylül ayında 0077 m 3 / s ye kadar azalmaktadır. Dereköy Deresi Sulusaray ilçe merkezinde Çekerek Irmağına birleşmektedir. Birleşim yerindeki yağış alanı ise 77 km 2 dir. Tokat Sulusaray - Çime Öz Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının güney kesiminde yer almaktadır. Çime köyü içerisindeki yağış alanı 27 km 2 ve talveg kotu 00 m dir. Yağış alanının yüksek kesimlerindeki kotlar ise 450 m ye kadar ulaşmaktadır. Çekerek Irmağı birleşimi yerindeki yağış alanı ise 33 km 2 dir. Tokat Sulusaray Dutluca Sapoğlu Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının kuzey kesiminde yer almaktadır. Dutluca Barajı yerindeki yağış alanı 22 km 2 ve talveg kotu ise42 m dir. Yağış alanının yüksek kesimlerdeki kotları ise 600 m ye kadar ulaşmaktadır. Sapoğlu Deresinin baraj yerindeki yağış alanından gelen yıllık ortalama akım 37 hm 3 ve buna göre derenin yıllık ortalama debisi ise 07 m 3 / s dir Derenin aylık ortalama debisi ise ağustos ve eylül aylarında 0022 m 3 / s ye kadar azalmaktadır. Tokat Yeşilyurt Özdere Deresi : Yukarı Çekerek Havzasının güney kesiminde yer almaktadır. Yeşilyurt ilçesi merkezinde Çekerek Irmağına birleşmektedir. Birleşim yerindeki yağış alanı ise 57 km 2 dir. Artova Yıldızeli demiryolu dere vadisi içinden geçmektedir. Yağış alanının büyük bölümü Sivas ili sınırları içerisindedir. 2

30 Tokat Yeşilyurt Çırdak Çekerek Irmağı : Çekerek Irmağının Çırdak köyünde yağış alanı 033 km 2 ve kotu 040 m dir. 033 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akım 3 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise 44 m 3 / s dir. Yılın en kurak ayı olan ağustos ayının aylık ortalama debisi 065 m 3 / s dir. Tokat Almus Gölgeli Özdere Deresi : Yeşilırmak Almus Barajı Havzası içerisinde yer almaktadır. Derenin baraj gölü girişinde kotu 800 m ve yağış alanı 544 km 2 dir. Yağış alanının yukarı kesimlerinde yükseklik m kotlarına kadar ulaşmaktadır. Derenin 454 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 54 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 =25 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Almus Çevreli Bani Deresi : Yeşilırmak Almus Barajı Havzası içerisinde yer almaktadır. Derenin baraj girişindeki kotu 800 m ve yağış alanı 32 km 2 dir. Yağış alanının yukarı kesimlerinde yükseklik m kotlarına kadar ulaşmaktadır. Bani Deresinin yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 58 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 85 m 3 / s dir. Akımın en ay olduğu eylül ayındaki ortalama debisi ise 027 m 3 / s dir. Derenin 32 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 246 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 353 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Almus Köroğluyurdu Kara Dere : Yesilırmak Almus barajı Havzası içerisinde yer almaktadır. Derenin 870 m kotundaki köprüde yağış alanı 68 km 2 dir. 68 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 385 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 22 m 3 / s dir. Akımın en az olduğu ay olan eylül ayında aylık ortalama debisi ise 037 m 3 / s dir. Derenin baraj girişindeki kotu 800 m ve yağış alanı 845 km 2 dir. Yağış alanının yukarı kesimlerinde yükseklik 200 m kotlarına kadar ulaşmaktadır. Derenin 845 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 28 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 87 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Almus Çilhane (Gömeleönü) Yeşilırmak Nehri : Sivas ili sınırları içerisinden gelen Yeşilırmak Nehrinin ana kolu ile Tozanlı Çayının bileşiminden sonra ve Almus barajına girmeden önce (Çilhane köprüsündeki) yağış alanı 608 km 2 dir. Yeşilırmak Nehrinin Çilhane köprüsündeki kotu 865 m dir. 30

31 608 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 58 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise85 m 3 / s dir. Yeşilırmak Nehri debisinin en az olduğu eylül ayında aylık ortalama debisi 38 m 3 / s dir.yeşilırmak Nehrinin 608 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 358 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi ise Q 500 = 434 m 3 / s dir. Tokat Reşadiye Yolüstü Zinav Çayı : Aşağı Kelkit Havzasın da yer almaktadır. Derenin Yolüstu kasabasındaki Zinav gölü çıkışında yağış alanı 22 km 2 ve kotu 45 m dir. Yağış alanının yukarı kısımlarında yükseklik 750 m kotlarına kadar ulaşmaktadır. Zinav Çayının 22 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 68 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 235 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Reşadiye Kuzbağı (Aydoğmuş) Delice Deresi : Aşağı kelkit havzasında yer almaktadır. Yerleşim yerindeki yağış alanı 85 km 2 ve kotu 830 m dir. Yağış alanının yukarı kesimlerinde yükseklik 800 m kotlarına kadar ulaşmaktadır. Derenin 85 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 72 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 238 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Niksar - Çanakçı Deresi : Aşağı Kelkit Havzasında yer almaktadır. Çanakçı Deresinin Niksar ilçesi merkezinde yağış alanı 25 km 2 ve kotu 35 m dir. Yağış alanının yukarı kısımlarında yükseklik m kotlarına kadar ulaşmaktadır. Çanakçı Deresinin 25 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 60 m 3 / s ve Q = 23 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Niksar Fatlı Kelkit Irmağı : Kelkit Irmağının Fatlı köprüsündeki yağış alanı 0 04 km 2 ve kotu 375 m dir. Kelkit Irmağının 0 04 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 72 m 3 /s dir. Yılın en kurak ayı olan ağustos ayında aylık ortalama debisi ise 56 m 3 / s dir. Kelkit Irmağından (Fatlıda) gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkının pik debisi Q 00 = 070 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkının pik debisi ise Q 500 = 304 m 3 / s dir. Tokat Niksar Gökçebayır Karakuş Çayı : Karakuş Çayının Gökçebayır köprüsündeki yağış alanı 363 km 2 ve kotu 00 m dir. Karakuş Çayı Tokat ve Ordu il sınırında yer almaktadır.yağış alanının yukarı kesiminde yükseklik 800 m ye kadar ulaşmaktadır. 363 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 3 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise 62 m 3 / s dir. 3

32 Aynı akarsu üzerindeki Şahinkaya barajı yerinde yağış alanı 67 km 2 ve kotu 57 m dir.yıllık ortalama akımı 330 hm 3 ve yıllık ortalama debisi ise 05 m 3 / s dir. Karakuş Çayının Ayvacık (Hasan Uğurlu) Barajına birleştiği Gülderepazarı mevkiinde yağış alanı 60 km 2 ve kotu 200 m dir 60 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 760 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 020 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Erbaa İmbat Deresi : Erbaa ilçe merkezinin güneyinde İmbat Deresinin yağış alanı 3 km 2 ve kotu 20 m dir. Yıllık ortalama akımı 23 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 040 m 3 / s dir.yılın en kurak ayı olan eylülde aylık ortalama debisi 0056 m 3 / s dir. Tokat Erbaa Değirmenli Tanoba Deresi : Tanoba Dersinin Değirmenli kasabası merkezindeki yağış alanı 65 km 2 ve kotu 255 m dir. Derenin 65 km2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 2 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 070 m 3 / s dir. Derenin aylık ortalama akımı yılın en kurak ayı olan eylül ayında ise 0 m 3 / s dir. Tokat Turhal Bahçebaşı - Bahçebaşı Deresi : Bahçebaşı deresi membada Silisözü deresi olarak adlandırmaktadır. Silisözü deresi akımlarının önemli bölümü Kuşkayası regülatörü ile Belpınarı Barajına alınmaktadır. Derenin Bahçebaşı köyündeki yağış alanı 80 km 2 ve kotu 66 m dir. 80 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 82 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi ise 056 m 3 / s dir. Yılın en kurak ayı olan eylülde aylık ortalama debisi ise 0072 m 3 / s dir. Bahçebaşı Deresi Pazar ilçe merkezi mansabında Yeşilırmak nehrine katılmaktadır. Tokat Turhal Çivril Deresi : Çivril Deresinin membaında Ulutepe kaynağı yer almaktadır. Çivril Deresi Turhal ilçesi merkezinde Yeşilırmak Nehrine birleşmektedir. Derenin Turhal ilçesi merkezindeki yağış alanı 47 km 2 ve kotu 540 m dir. 47 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 03 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi ise Q 500 = 34 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Turhal - Dazya Deresi : Dazya Deresi membaındaki Gülüt ve Keten derelerinin birleşiminden sonra Yazıtepe (Dazya) deresi adı ile Turhal ilçe merkezinden Yeşilırmak nehrine birleşmektedir. Derenin Turhal ilçe merkezi içindeki yağış alanı 40 km 2 ve kotu 530 m dir. 40 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 204 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi ise Q 500 = 270 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Turhal Sütlüce Yeşilırmak Nehri : Yeşilırmak Nehrinin Sütlüce mevkiindeki yağış alanı 5 40 km 2 ve kotu 470 m dir. 32

33 5 40 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 887 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 28 m 3 / s dir. Akımının en az olduğu ay olan Temmuz ayında aylık ortalama debisi ise 53 m 3 / s dir. Yeşilırmak Nehrinin 5 40 km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 287 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 378 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Tokat Zile Hasanağa Hotan Çayı : Hotan Çayı membasında Tokat Zile Boztepe ve Belpınarı barajları yer almaktadır. Hotan Çayının Hasanağa köyündeki yağış alanı 272 km 2 ve kotu 677 m dir. 272 km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 82 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 057 m 3 / s dir. Yılın en kurak ayı olan eylüldeki aylık ortalama debisi ise 0085 m 3 / s dir. Hotan Çayı Zile ilçe merkezinden gelen Dereboğazı Deresi ile birleşiminden sonra Turhal ilçesi- Hamide köyü mevkiinde Yeşilırmak Nehrine birleşmektedir. Tokat Zile Akçakeçili - Çekerek Irmağı : Çekerek Irmağının Akçakeçili köprüsü mevkiindeki yağış alanı km 2 ve kotu 732 m dir km 2 lik yağış alanından gelen yıllık ortalama akımı 62 hm 3 ve buna göre yıllık ortalama debisi 4 m 3 / s dir. Akımın en az olduğu ay olan eylül ayının aylık ortalama debisi ise 335 m 3 / s dir. Çekerek Irmağının km 2 lik yağış alanından gelebilecek 00 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 00 = 40 m 3 / s ve 500 yıl yinelenmeli taşkın pik debisi Q 500 = 535 m 3 / s olarak hesaplanmıştır. Akarsu Uzunluğu (Km) Maksimum debisi (m3/s) Minimum debisi (m3/s) Ortalama debisi (m3/s) Yıllık toplam akım (m3) Yeşilırmak *0 Nehri Kelkit Çayı **0 Çekerek Çayı *0 Çizelge B. İlimizin Akarsuları (DSİ 7. Bölge Müdürlüğü 204) 33

34 İlimiz akarsularında balık çiftlikleri bulunmamaktadır. B...2. Doğal Göller Göletler ve Rezervuarlar Göller Tokat ilindeki en önemli göller Zinav Göllüköy ve Kaz Gölü dür. Zinav Gölü; Reşadiye ilçesinin 2 km dışında suyu tatlı bir göldür. 5 km² yüzeyindedir. Gölden boşalan sular Kelkit Irmağına dökülmektedir. Ortalama derinliği 0-5 m olup Orman ve Su İşleri Bakanlığının Orman İçi Dinlenme Tesisleri kapsamında koruma altındadır. Gölde kızılkanat adıyla bilinen çok lezzetli bir balık türü mevcuttur. Göllüköy Gölü; Reşadiye ilçesinin aynı isimle anılan köyündedir m² alanı kaplamaktadır. Yan derelerden gelen sularla beslenmektedir. Ortalama derinliği 7 m dir. Kaz Gölü; Pazar-Zile karayolu üzerinde Üzümören mevkiindedir da alana sahip ve tamamına yakını sazlarla kaplı olan bu gölde bir çok türde yaban kuşları barınmaktadır. Bu gölü Kuş Cenneti Haline Dönüştürme Projesi sürdürülmektedir. 34

35 Çizelge B.2-İlimizdeki Mevcut Sulama Göletleri (DSİ 7. Bölge Müdürlüğü 204) TOKAT İLİNDEKİ MEVCUT SULAMA GÖLETLERİ Sulama Sulamaya Alanı verilen (Net) Su Miktarı (ha) (m 3 ) Göletin Adı Tipi Göl Hacmi(max) (m 3 ) KIZIK DUTLUCA ARTOVA AKBELEN Kil Çekirdekli Yarı Geçirimli Dolgu Homojen Toprak Dolgu Homojen Toprak Dolgu Kil Çekirdekli Yarı Geçirimli Dolgu BÜYÜKAKÖZ Kil Çekirdekli Kaya Dolgu Kullanım Amacı Sulama Sulama Sulama Sulama Sulama ULUÖZ Homojen Toprak Dolgu Sulama B..2. Yeraltı Suları Yeşilırmak Havzası nda kalkerli araziler çok olduğundan bunlar çok yerde büyük akifer özelliğine sahiptirler. Yer yer bu akiferler karstik ve kompakt kaynakları ihtiva ederler. Havzada kullanılan içme sularının çoğu bu çeşit kaynaklardır.dsi VII. Bölge Müdürlüğü tarafından Tokat İli nde hidrojeolojik etüdü yapılan ovalar Çamlıbel Ovası Kazova Erbaa Ovası ve Zile Ovası dır. Tokat İli nin tamamının yer altı suyu rezervi hm 3 /yıl dır. Tahsis edilen su miktarı ise 8540 hm 3 /yıl dır. Kazova yeraltı suyu isletmesine elverişli olan Yeşilırmak Nehri nin sağ ve sol sahilinde şerit halinde uzanan alüvyon malzemesinin meydana getirdiği geniş düzlük içinde yer almaktadır. DSI VII. Bölge Müdürlüğü tarafından yeraltı sularından alınan su örneklerinde birçok fizikokimyasal ve bakteriyolojik parametrelerin analizlerin yapılmaktadır. Fakat ağır metal analizleri yapılmamaktadır.dsi VII. Bölge Müdürlüğü tarafından açılan sondaj kuyuları elektrifikasyonu tamamlanarak ve pompası monte edilerek isletmeye hazır halde Sulama Kooperatifi yönetimine teslim edilmektedir. Terfi hattı ana kanallar ve tarla içi kanalları inşaatları İl Özel İdaresi tarafından gerçekleştirilmektedir. Tokat İli; hidrojeolojik özellikler dikkate alınarak Çamlıbel-Sulusaray Zile Tokat- Turhal Almus Çevresi Niksar ve Erbaa olmak üzere 6 ova/alt havzaya ayrılmıştır. Bu ova/alt havzaların toplam yeraltısuyu rezervleri sulama kooperatiflerine tahsis edilen yeraltısuyu miktarları ve yeraltısuyu kullanma belgesi verilerek yeraltısuyu tahsisi yapılmış belgeli kuyulara ait toplam tahsis miktarları Çizelge B.3 te verilmiştir. 35

36 Tokat ilindeki yeraltısuyu akiferleri ( yeraltısuyu havzaları ) bölgenin en büyük akarsuları olan Yeşilırmak Kelkit ve Çekerek Irmakları ile bunların ana kolları olan derelerin içinde aktığı vadi yataklarında oluşturduğu alüvyon akiferlerden ve kireçtaşı kaynaklı karstik akiferlerden oluşmaktadır. Alüvyal akiferler yayılım ve yeraltısuyu rezervi açısından ildeki en büyük ve verimli yeraltısuyu havzalarını oluşturmaktadır. Karstik akiferler ise daha lokal olup yayılım rezerv ve kullanım olarak alüvyal akiferlere göre daha küçüktür. Tokat İlindeki akiferlerde bazı yıllardaki yağış azlığına bağlı olarak oluşan lokal ve küçük ölçekli yeraltısuyu seviye değişimleri dışında yeraltısuyu rezervini ve açılan kuyulardaki pompaj debilerini etkileyecek çapta yeraltısuyu seviye değişimleri olmamaktadır. Yıllık yeraltısuyu kullanımı ve çekim miktarları ile ilgili olarak kesin ve net bilgiler bulunmamaktadır. Ancak genel bir veri olması açısından yeraltısuyu çekim değeri olarak Çizelge B.3 te gösterilen yeraltısuyu tahsis miktarları alınabilir. Tokat kent merkezinin içme suyu ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla DSİ tarafından planlanmakta olan proje çalışmaları olmakla birlikte inşaatı tamamlanarak işletmeye açılmış depolama tesisi henüz bulunmamaktadır. Ancak mevcut durumdaki içme-kullanma suyu amaçlı yeraltı suyu kullanma belgesi verilen kuyular Çizelge B.3 te verilmiştir (DSİ). Çamlıbel Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları Çamlıbel Ovası nda özellikle drenaj yetersizliğinden dolayı Tuzla Çayırı nda mevcut kuyunun etrafındaki alanda oluşan tuzluluk ovanın yeraltı suyu kalitesine tesir edecek miktar ve çapta değildir. Bodurga ve Çubuklu Köyleri arasında Çekerek Çayı boyunca uzanan alandan 0-5 cm derinlikteki sığ kuyularla yer altı suyu temin edilebilir. Çamlıbel Ovası çevresindeki kuyuların ph değerleri 72 ile 84 arasında değişmektedir. Çoğu kuyu suyunda organik madde saptanmamıştır. Organik madde mevcut olan kuyu sularında ise mg O2/L konsantrasyonunda organik madde mevcuttur. Sertlik genellikle 20 FS 0 _ 30 FS 0 arasında değişmektedir. Sadece tuzla kuyusunda sertliğin 5200 FS 0 olduğu saptanmıştır.çamlıbel Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S sınıfına girmektedir. C 2 S sınıfı orta tuzlu ve az sodyumlu suları karakterize ederler. Toprak uygun olduğu taktirde tuza çok hassas bitkilerin haricinde sulama suyu amacıyla kullanılmaya uygundurlar. Kazova Yeraltı Suyu Kaynakları Kazova da mevcut yeraltı sularının kimyasal analizleri sonucu ph değerlerinin 75_84 arasında değiştiği organik madde içeriğinin 5 mgo 2 /L civarında olduğu sertlik değerinin ise 65_30 FS 0 arasında olduğu saptanmıştır. Kazovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S sınıfına girmektedir. Erbaa Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları Erbaa Ovası mevcut olan sondaj kuyu sularının içerdiği tüm kimyasal maddelerin konsantrasyonları bakımından içme amacına uygun olduğu saptanmıştır. Erbaa Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S sınıfına 36

37 girmektedir. Mevcut kuyuların ph değerleri arasında değişmektedir. Sertlik değerleri 20 FS 0 dir. Organik madde içeriği ise 5 mgo 2 /L konsantrasyonuna sahiptirler. Zile Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları Zile Ovası nda mevcut olan kuyu sularının ph değerleri arasında değişmektedir. Sertlik ortalama 20 FS 0 dir. Organik madde içeriği 2 mgo 2 /L civarındadır. Nitrit ve Amonyak bulunmamaktadır. Zile Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S sınıfına girmektedir. Çizelge B.3 İlimizin Yeraltısuyu Potansiyeli (DSİ 7. Bölge Müdürlüğü 204) SIRA İL NO TOKAT İLİ YERALTISUYU POTANSİYELİ VE KULLANMA DURUMU OVA-HAVZA ADI ÇAMLIBEL- TAHSİS EDİLEN YERALTISUYU MİKTARI (hm 3 /yıl) TOPLAM YERALTI SULAMA YERALTISUYU KULLANMA BELGESİ SUYU KOOPERATİLERİNE VERİLEN KUYULARA TOPLAM REZERVİ YAPILAN YAPILAN TAHSİSLER TAHSİS (hm 3 /yıl) TAHSİSLER İÇME- SANAYİ SULAMA KULLANMA SUYU SUYU SULUSARAY 2 ZİLE T TOKAT 3 O TURHAL K ALMUS 4 A ÇEVRESİ 5 T NİKSAR ERBAA TOPLAM Jeotermal Sahalar Reşadiye Kaplıca suyu ilçenin hemen kenarında bulunup Kuzey Anadolu Fay Hattı nın oluşturduğu Kelkit Vadisi içinde yer almaktadır. Bu suyu besleyen kaynağın rezervuar kayacı Zinav Kireçtaşı olarak belirlenmiş ve Kuzey Anadolu Fay Hattı boyunca yüzeye çıktığı anlaşılmıştır. Toplam 3.5lt/sn debi ve 48 0 C sıcaklığa sahiptir. Sıcak su Batı Alman kaplıcalar birliği sınıflamasına göre sodyumlu kalsiyumlu bikarbonatlı klorlu karbonik asitli olup A ve C grubu şifalı sular grubuna girmektedir. Turizm Bakanlığı standartlarına göre sondajda elde edilen 30 lt/sn debideki su ile günde 7400 kişinin kaplıca ihtiyacı karşılanmaktadır. Sıcak su kireçlenmeye neden olmaktadır. Kuyunun uzun süre kullanımını sağlamak için düşük debide üretim yapılması ya da kirece karsı inhibitör maddeler kullanılması gerekmektedir. İstanbul Üniversitesi Tıbbı Ekoloji ve Hidro-Klimatoloji Araştırma ve Uygulama Merkezi nin tarihinde hazırladığı tıbbı tahlil raporunda; 48ºC sıcaklıkta ve oldukça yüksek miktarda mineral (4g/lt nin üzerinde ) madde içerdiği belirtilmekte sıcaklığın yüksek olmasından dolayı suyun; gerek banyo (37-38ºC) gerekse hareketli egzersiz ve 37

38 rehabilitasyon havuzlarında (27-28ºC) belirli derecede soğutularak kullanılması gerektiği ifade edilmekte her türlü romatizmal hastalık ortopedik ve ameliyat sonrası sekellerin rehabilitasyonu ve tedavisinde kullanılması mümkün olduğu belirtilmektedir. Reşadiye de jeotermal kaynaktan faydalanmak amacıyla yapılmış ve faaliyet göstermekte olan 40 yataklı ve 0 banyolu bir adet Kaplıca Oteli bulunmaktadır. Ayrıca bu tesiste 8 adet bungalov tipi ev tamamlanarak hizmete sokulmuştur. Kaplıca Tesisleri kapsamında 5.50 m x 8.50 m ebatlarında yarı olimpik bir yüzme havuzu bulunmaktadır. Jeotermal kaynaklardan faydalanılarak ilçenin ısıtılmasını sağlamak amacıyla Merkezi Isıtma Sistemi Projesi hazırlanmış ve ihale aşamasına tamamlanmıştır. Jeotermal enerjiden daha etkin faydalanmayı sağlamak amacıyla Termal Turistik Otel Projesi hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Toplam m² inşaat alanına sahip olan proje kapsamında 3 yıldızlı ve 0 yataklı otel inşaatı devam etmektedir. Otelde kür merkezi lokanta oturma salonu spor salonu dinlenme salonu toplantı salonu bir kapalı ve iki açık yüzme havuzu bulunmaktadır. 4 yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Ziraat Fakültesi Bahçe Bitkileri Bölümü öğretim elemanları tarafından yapılan bir araştırma sonucuna göre Sulusaray ve Reşadiye deki jeotermal su kaynaklarının sera ısıtmasında rahatlıkla kullanılabileceği tespit edilmiştir. Araştırma Reşadiye yıl boyu Sulusaray da Mart Nisan ve Mayıs ayında aylarında ilk turfanda yetiştiriciliğinin yapmanın mümkün olduğunu ortaya koymuştur. Ayrıca ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde vejetasyon süresinin -2 ay uzatılmasının mümkün olduğu tespit edilmiştir. B..2.. Yeraltı Su Seviyeleri Tokat İli hidrojeolojik özellikler dikkate alınarak Çamlıbel-Sulusaray Zile Tokat- Turhal Almus Çevresi Niksar ve Erbaa olmak üzere 6 ova/alt havzaya ayrılmıştır. Bu ova/alt havzaların toplam yeraltısuyu rezervleri sulama kooperatiflerine tahsis edilen yeraltısuyu miktarları ve yeraltısuyu kullanma belgesi verilerek yeraltısuyu tahsisi yapılmış belgeli kuyulara ait toplam tahsis miktarları ekte Çizelge B.3 de verilmiştir. Tokat ilindeki yeraltısuyu akiferleri ( yeraltısuyu havzaları ) bölgenin en büyük akarsuları olan Yeşilırmak Kelkit ve Çekerek Irmakları ile bunların ana kolları olan derelerin içinde aktığı vadi yataklarında oluşturduğu alüvyon akiferlerden ve kireçtaşı kaynaklı karstik akiferlerden oluşmaktadır. Alüvyal akiferler yayılım ve yeraltısuyu rezervi açısından ildeki en büyük ve verimli yeraltısuyu havzalarını oluşturmaktadır. Karstik akiferler ise daha lokal olup yayılım rezerv ve kullanım olarak alüvyal akiferlere göre daha küçüktür. Tokat İlindeki akiferlerde bazı yıllardaki yağış azlığına bağlı olarak oluşan lokal ve küçük ölçekli yeraltısuyu seviye değişimleri dışında yeraltısuyu rezervini ve açılan kuyulardaki pompaj debilerini etkileyecek çapta yeraltısuyu seviye değişimleri olmamaktadır. 38

39 Yıllık yeraltısuyu kullanımı ve çekim miktarları ile ilgili olarak kesin ve net bilgiler bulunmamaktadır. Ancak genel bir veri olması açısından yeraltısuyu çekim değeri olarak Çizelge B.3 de gösterilen yeraltısuyu tahsis miktarları alınabilir. B..3. Denizler Tokat ilinin denize kıyısı bulunmamaktadır. B.2. Su Kaynaklarının Kalitesi 380 Sayılı Sayılı Kanunu ve Yönetmeliği gereği (Su Ürünleri Üretiminde devamlılığı sağlamak amacıyla)üretim sahalarını korumak su kirliliğini önlemek ve su ürünleri avcılığını düzenleme çalışmaları içerisinde su kirliliği çalışmaları YeşilırmakKelkit ve Çekerek 6 noktada yılda 4 kez 4 değer açısından numune alınarak izlenmektedir. 3

40 Çizelge B.4-İlimizde 204 Yılı Yüzey ve Yer altı Sularında Tarımsal Faaliyetlerden Kaynaklanan Nitrat Kirliliği ile İlgili Analiz Sonuçları Su Kaynağının Cinsi(Yüzey /Yer altı) Yüzey Yer altı Adı Tokat Gümenek Regülatör Taşlıçiftlik Köyü(Petrol) Kullanım Amacı ve Kullanılan Miktar İçme ve Kullan ma Suyu Kullanm a Suyu İçme- Kullanm a Suyu Enerj i Üreti mi Sula ma Suy u Endüstr iyel Su Temini Analiz Yapılan İstasyonun Akım Gözlem İstasyonu Kodu X Akarsu TOK X Kuyu Suyu TOK Analiz Sonuçl arı SKKY (Tablo ) 25 mg/lt 25 mg/lt Yeri (İlçeKöyMe vkii) Merkez- Gümenek Mevkii Merkez - Taşlıçiftlik Koordinatları (YAS için) Yıllı k Orta lam a Nitr at Değ eri B (doğu) E (kuzey) (mg/ lt) Yüzey Söngüt Köyü Kullanm X Kuyu TOK Merkez Merası a Suyu Suyu.003 mg/lt Söngüt Yüzey Kurutma Kanalı Kurutma X Kurutma TOK Merkez Ortası-Söngüt kanalı Knl.004 mg/lt Söngüt Köyü Yüzey Kat Köprüsü- Yeşilırm X Irmak TOK Merkez Kat

41 Yüzey Yüzey Yüzey Yüzey Yeşilırmak ak k.s.005 mg/lt Köyü Pazar Yeşilırm X Irmak TOK Pazar Kurt.Yeşilırmak ak k.s.006 mg/lt İlç.Mrk.Köp a Karıştıktan sonra Çamlıbel Çekerek X Çay TOK Merk.Çamlıbe Köprüsü(Çekere Çayı k.s.007 mg/lt l Kp k.çayı) V.Diren T.İ.Taş O.K Amasya İl.Sın.Kuruçay Köprüsü Kullanm a Suyu Yeşilırm ak k.s X Irmak TOK X X Irmak TOK mg/lt 25 mg/lt Turhal Şenyurt Kasabası Turhal Kuruçay

42 altı Yer altı Kuyusu Erbaa KarayakaDSİ Kelkit Irm.K.s Kelkit Irm.K.s Kullanma Suyu Kullanma Suyu Kullanma Suyu Kullanma Suyu Kullanma Suyu Kullanma Suyu Kullanma Suyu İçme Suyu Niksar-Fatlı Ky Nik-Mahmudiye 3. Ky Erbaa Tepekışla 8 Ky Erbaa 468 KızılçubukKy Erbaa Kale Ky Yeşilyurt 46 Yağmur K Yeşilyurt Çırdak 453 Ky Sulusaray Ilıca 360 Ky Kapalı Nik. Mahmudiye 84 Köyü Niksar Kümbetli 230 Köyü Erbaa Karayaka Ks. İçme- Kullanma suyu X Irmak TOK mg/lt X X Irmak TOK mg/lt X Kurutma TOK Knl mg/lt X Irmak TOK mg/lt X Kurutma TOK Knl mg/lt X Irmak TOK mg/lt X Çay TOK mg/lt X Çay TOK mg/lt X Çay TOK mg/lt TOK Kuyu Suyu X Kuyu Suyu Kuyu Suyu TOK mg/lt TOK TOK mg/lt Reşadiye Umurca K Yüzey Reşadiye Bentonit(Kil) Fab.Üzeri Yüzey Köklüce(Fatlı) Köyü Reg. Yüzey Niksar- MahmudiyeK.K Yüzey Erbaa Tepekışla Pompa İstasyonu Yüzey Erbaa Kızılçubuk Kurutma kanalı Yüzey Erbaa Kale Köyü Köprüsü Yüzey YeşilyurtYağmur Köyü Köprüsü Yüzey YeşilyurtÇırdak Köyü Kp Yüzey Sulusaray Ilıca Köyü Yer Niksar Korulu altı Petrol Yer Niksar Mahmudiye altı Köyü Yer Nik.Kümbetli DSİ 42

43 Yer altı Yer altı Yer altı Yer altı Yer altı Yatmış Ky İçme Suyu Kuyu S.BİÇİCİ Suyu Çamlıbel Değirmen İçme Suyu Kuyu Suyu Ekinli Ky Pet.Ofisi Kullanma Kuyu Suyu Suyu Dökmetepe Ky Kullanma X Kuyu Ş.Somuncu Suyu Suyu Üzümören Turk.pet Kullanma X Kuyu Suyu Suyu TOK mg/lt TOK mg/lt TOK mg/lt TOK mg/lt TOK mg/lt Merk Yatmış Ky Merk.Çamlıbel KS Yeşilyurt Ekinli Ky Turhal Dökmetepe Pazar Üzümören K Yer altı Korucak İsmet Açar TOK Korucak Köyü Yer Zile Derin Kuyu İçme Suyu Kuyu TOK Zile Merkez altı Belediye Suyu mg/lt Yer Yalınyazı Bld İçme Suyu TOK Kapalı altı İ.Suyu Yer Zile Reşadiye İ.s İçme Suyu Kaynak TOK Zile Reşadiye 2584 altı Suyu Ky Yüzey Tokat Akın Köyü Kullanma X TOK Merkez-Akın Göleti Suyu mg/lt Köyü Yüzey Tokat Bedirkale Kullanma X TOK Merkez Köyü Göleti Suyu mg/lt Bedirkale Köyü Yeraltı Zile Yalınyazı Köyü Kullanma Suyu TOK mg/lt Zile-Yalınyazı

44 Yeraltı Niksar Köklüce(Fatlı Köyü) Petrol Ofisi Yeraltı Niksar Kümbetli Köyü Kullanma Suyu TOK mg/lt Niksar-Fatlı Köyü İçme Suyu TOK Niksar mg/lt Kümbetli Köyü Yüzey Almus Barajı Kullanma X X TOK ALMUS Suyu Yüzey Pazar Kaz Gölü Kullanma X TOK PAZAR Suyu Yeraltı Niksar Sarıyazı Ky (Mevlüt KÖKSAL) Kullanma Suyu X TOK NİKSAR- SARIYAZI KÖYÜ Yüzey Reşadiye Zinav Kullanma X TOK Reşadiye Gölü Suyu Yolalan Köyü Yüzey Artova Göleti Kullanma X TOK ARTOVA Suyu Yeraltı Artova Salur ky. İçme Suyu TOK Artova Salur Meydan Çeşmesi Köyü Yeraltı Tokat Merkez Ulaş İçme Suyu TOK Merkez-Ulaş Ky. Mera Çeşmesi Köyü Yeraltı Zile Yapak Ky. Kullanma X TOK Zile-Yapak İsmet SAYAN Suyu Köyü Sondaj Yeraltı Zile Kireçli Ky. Köy İçme Suyu TOK Zile-Kireçli Çeşmesi Köyü Yüzey Zile Boztepe Göleti Kullanma X TOK Zile- Boztepe Suyu köyü 44

45 45

46 B.3. Su Kaynaklarının Kirlilik Durumu B.3.. Noktasal Kaynaklar B.3... Endüstriyel Kaynaklar Tokat ilinin ekonomik yapısında sanayi tarım hayvancılık sektörü önemli rol oynamaktadır. Başta gıda sanayi olmak üzere taş ve toprağa dayalı sanayi orman ürünleri sanayi ve son yıllarda tekstil dokuma ve hazır giyim sektörü Tokat ekonomisinin bel kemiğini oluşturmaktadır. Şeker pancarı tütün yaş sebze ve meyve ile diğer endüstriyel tarım ürünleri buğday ve diğer tahıl ürünleri İlde bulunan kamu ve özel sektör kuruluşlarında değerlendirilmektedir. Sanayi kuruluşlarının büyük çoğunluğu Merkez Erbaa ve Niksar ilçelerinde yer almaktadır. Bu işletmeler içerisinde gıda tekstil konfeksiyon tuğla ve orman ürünlerine dayalı sanayi yer tutmaktadır. Gıda ve maden sektörlerinden kaynaklanan atıksulara ait atıksu arıtma tesisleri yer almaktadır. İl genelinde Tokat OSB Erbaa OSB Turhal OSB Niksar OSB ve Zile OSB kurulmuş olup Tokat OSB ve Erbaa OSB nin atıksuları Tokat ve Erbaa Belediyelerine ait atıksu arıtma tesislerinde (AAT) arıtılmaktadır. Diğer organize sanayi bölgelerinde AAT bulunmamaktadır. Tokat İli Turhal ilçesinde faaliyet gösteren şeker fabrikasında hammadde olarak kullanılan şeker pancarının fabrika içi nakliyesi ve yıkanması sırasında oluşan çamurlu su fiziksel arıtma yöntemi ile arıtılmakta olup; bu amaçla toprak havuzlar kullanılmaktadır. Ön çöktürme ve dengeleme havuzu görevi gören stabilizasyon havuzlarından gelen proses atıksuları hidroliz anaerobik arıtma plakalı dekantör azot giderimine yönelik nitrifikasyon ve denitrifikasyon ünitelerini içeren aerobik tank ve çökeltme ünitelerinden oluşan atıksular arıtma tesisinde arıtılmaktadır. İşletmenin SKKY ne göre sektör kodu 5..a dır. AAT kapasitesi 80 m3/sa olup şu anda üretilen atıksu miktarı 50 m3/sa olup fabrikanın kampanya dönemi 3 ay olduğundan atıksu miktarı m3/yıl dir. Arıtma çamuru analiz sonuçlarına göre bertaraf edilmektedir. Susuzlaştırma yöntemi olarak kurutma havuzu kullanılmaktadır. Deşarj noktasının koordinatları enlem: boylam: dir. Arıtma tesisinden çıkan sular Yeşilırmak a deşarj edilmektedir. Tokat ili Taşlıçiftlik köyünde faaliyet gösteren muhtelif sebze meyve suyu alkollü ve alkolsüz içecekler üretimi yapan fabrikada SKKY ne göre sektör kodu 5. dur. Kademeli aktif çamur sistemi ile işletilen AAT nin kapasitesi m3/yıl dır. Arıtma çamurları beton havuzlar içerisinde tutulmaktadır. Çamur susuzlaştırma yöntemi olarak belt filtre kullanılmaktadır. Deşarj noktasının koordinatları enlem: boylam: dır.deşarj izin belgesinin geçerliliği tarihine kadardır. Tesiste arıtılan sular ihtiyaca göre tekrar kullanılmakta fazlası Yeşilırmak a deşarj edilmektedir. Tokat ili Turhal ilçesi sınırları içinde antimuan madeni çıkaran tesis bünyesinde cevher zenginleştirme faaliyeti yürütmektedir. Metal üretimi yıllık 600 ton dur. SKKY ne göre sektör kodu 7. dir. Çöktürme havuzlarının kapasitesi 500 m3/gün olup şu anda üretilen atıksu miktarı 000 m3/gün dır. İşletmeden kaynaklanan atıksu ve proses çamurları bertaraf amacıyla atık toplama havuzlarında bekletilmektedir. Havuzun üst suyu Yeşilırmak Nehri ne deşarj edilmekte havuzda biriken susuzlaştırılmış çamurlar havuzun dolmasını takiben havuz dışına çıkarılmakta ve tesis sahasında bekletilmektedir. Deşarj noktasının 46

47 koordinatları enlem: boylam: dir. Geçici Faaliyet Belgesini (GFB) tarihinde almıştır. Arıtma tesisinden çıkan sular Yeşilırmak a deşarj edilmektedir. B Evsel Kaynaklar İlimizde evsel ve sanayi atıksuları birarada arıtıldığından su kaynakları üzerine evsel kirlilik baskısından söz edilememiştir. B.3.2. Yayılı Kaynaklar B.3.2..Tarımsal Kaynaklar Çizelge B.6. Arazi Dağılımı Grafik B.. Arazi Dağılımı ARAZİ DAĞILIMI ALAN (ha) Oran % Tarım Arazisi İşlenen Çayır-Mer'a Arazileri Orman Arazisi Diğer Araziler İLİN YÜZÖLÇÜMÜ Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü Çizelge B.7 Tarım Alanlarının Dağılımı Grafik B.2 Tarım Alanlarının Dağılımı TARIMSAL FAALİYETLER EKİLİŞ (ha) EKİLİŞ Oran % TARLA NADAS SEBZE MEYVE BAĞ KAVAK VE SÖĞÜTLÜK TAR.ELV. BOŞ ALAN GENEL TOPLAM

48 Kesin istatistik verileri olmamakla beraber Sulu tarım yapılan tarım alanlarında basınçlı sulama yöntemlerinin kullanım oranı % 35 karıkla ve tava sulama ve salma sulama (yüzey sulama yöntemlerinin kullanım oranı % 65 civarında olduğu tahmin edilmektedir. İLİMİZDE TÜKETİLEN KİMYEVİ GÜBRE MİKTARI GÜBRE CİNSİ ÜRE DAP A.NİTRAT (%26) A.SÜLFAT (%2) A.NİTRAT (%33) Zn TSP Diğer TOPLAM (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) B Diğer İl içerisinde vahşi depolama sahaları olmakla birlikte bunlar yeraltı ve yerüstü suları etkilenmektedir. B.4. Sektörel Su Kullanımları ve Yapılan Su Tahsisleri B.4.. İçme ve Kullanma Suyu mevcudiyeti B.4.. Yüzeysel su kaynaklarından kullanılan su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi Çizelge B.8. Belediye Su İstatitikleri (TÜİK Seçilmiş Göstergelerle Tokat 203) TOKAT İçme suyu ve kullanma suyu şebekesi ile hiz. verilen belediye nüfusunun toplam belediye Belediyeler tarafından çekilen su miktarı Belediyelerde kişi başına çekilen günlük su miktarı Lt/kişi-gün Belediyeler tarafından arıtılan ve kullanma suyu miktarı (bin m3/yıl) İçme suyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusunun toplam belediye Belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesi ile dağıtılan su miktarı (m3/yıl) 48

49 nüfusuna oranı(%) (bin m3/yıl) nüfusuna oranı(%)* *Başka ildeki bir belediyenin arıtma tesisini kullanan belediyelerin nüfusları bağlı bulundukları ile dahil edilmiştir. Çizelge B. İlçelere ve kaynaklarına göre belediyeler tarafından içme ve kullanma suyu şebekesi dağıtılmak üzere çekilen su miktarı (TÜİK Seçilmiş Göstergelerle Tokat 203) İlçeler İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Toplam çekilen su miktarı Kaynak Göl- Gölet / Deniz Akars u Baraj (000 m3/yıl) Kuyu Belediyelerde içme ve kullanma suyu şebekesi için çekilen yüzey suyu miktarı Belediyelerde içme ve kullanm a suyu şebekesi için çekilen yeraltı suyu miktarı Belediyelerde kişi başı çekilen günlük su miktarı (litre/ kişi-gün) TOKAT Merkez Almus Artova Başçiftlik Erbaa Niksar Pazar Reşadiye Sulusara y Turhal Yeşilyurt Zile

50 Çizelge B.0 İlçelere göre içme ve kullanma suyu şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı (TÜİK Seçilmiş Göstergelerle Tokat 203) İlçeler Toplam belediye sayısı Toplam belediye nüfusu İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu İçme ve kullanma suyu şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı(%) İçme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı İçme ve kullanma suyu arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu İçme ve kullanma suyu arıtma ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı(%) TOKAT Merkez Almus Artova Başçiftlik Erbaa Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal Yeşilyurt Zile Merkez Belediye olarak su temini için çekilen suyun kaynağını temel olarak Kaynak Suları ve Yeraltından çekilen Sondaj Kuyu Suları oluşturmaktadır. Temin edilen su miktarı m3/yıl dır. Temin edilen suyun yaklaşık %40 ı içme suyu %30 u Kullanma Suyu %20 si sanayide kullanım %0 u tarımda kullanım olarak dağıtılmaktadır. İlimiz merkezinde içme suyu arıtma tesisi bulunmamaktadır. 50

51 Grafik B.3. Tokat Merkez 203 Yılı İçme ve Kullanma Suyu Şebekesi İle Dağıtılmak Üzere Temin Edilen Su Miktarının Kaynaklara Göre Dağılımı (Su Kan. Müd. 203) Tokat Merkez mücavir alan sınırlarında imar işlemleri tamamlanmamış olan yerlerde eksiklikler bulunmakla beraber imarı tamamlanmış olan yerlerin tamamı hizmet alanı içerisinde içme ve kullanma suyu hizmetinden yararlandırılmaktadır. B Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su miktarı ve içmesuyu arıtım tesisi mevcudiyeti Yeraltı su kaynaklarından temin edilen su ve kullanılan miktarları bir üst başlıkta beraber verilmiştir. B İçme Suyu temin edilen kaynağın adı mevcut durumu potansiyeli vb. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı mevcut durumu potansiyeli vb. konularından aşağıda bahsedilmiştir. Çizelge B.. İçme Suyu temin edilen kaynağın adı mevcut durumu potansiyeli Kaynak Adı: Durumu Potansiyeli Katmerkaya (Cazibeli Su) Kullanımda 70 lt/sn Çördük (Cazibeli Su) Kullanımda 20 lt/sn Marol (Cazibeli Su) Kullanımda 20 lt/sn Sondaj Kuyu Suları (2 ADET) Kullanımda 350 lt/sn DSİ 7. Bölge Müdürlüğü tarafından Tokat ilinde içme suyu amacıyla proje yapım aşamasında olan tek Baraj Turhal Barajıdır. İçmesuyu Kaynağı Yeşilırmak nehrinin yan kolu olan Gülüt çayı üzerinde yapılacak Turhal Barajı dır. Turhal içesi ve civar yerleşimlerin 2065 yılı (nüfus 5

52 projeksiyonu 5767) ihtiyacı olan 470 l/s suyun (yıllık 482 hm³) projelendirilmesi çalışmalarıdır. İşin proje yapımı ihalesi tarihinde yapılmış tarihinde ART ÇEVRE Tekn. Ltd. Şti. ile sözleşme imzalanmıştır. Nüfus hesap ve su ihtiyaç çalışmaları devam etmektedir. B.4.2. Sulama Çizelge B.2 sulanan ve kuru tarım arazileri dağılımı (ha) (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) Toplam Tarım Alanı % Sulanan Tarım Alanı Kuru Tarım Alanı İldeki tarım yapılan alanlardan bu alanların ne kadarında sulu tarım yapıldığından genel olarak yukarıdaki tabloda bahsedilmiştir. B Salma sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı İlimizde salma sulama yapılan alan dekardır. B Damlama yağmurlama veya basınçlı sulama yapılan alan ve kullanılan su miktarı İlimizde damlama sulama yapılan alan dekar yağmurlama sulama yapılan alan dekardır. Toplam sulama yapılan alan dekardır. TOPLAM SULAMA YAPILAN ALAN (DEKAR) SULAMA KAYNAKLARI Kuyu Akarsu Göl Gölet Baraj Diğer Kaynaklar B.4.3. Endüstriyel Su Temini İl genelinde sanayinin kullandığı suyun miktarından net olarak söz edilmemektedir. İçme kullanma ve sanayi suyu miktarlarının su kaynakları belirtilerek Grafik B.3 hazırlanmıştır. 52

53 Grafik B.3- İlimizde 203 Yılında Belediyelerin Kullandığı Suyun Kaynaklara Göre Dağılımı B.4.4. Enerji Üretimi Amacıyla Su Kullanımı Su kaynakları üzerinde enerji üretme amacıyla kurulan hidroelektrik santrallerinden kapasitelerinden ve özelliklerinden aşağıda söz edilmiştir. Almus Barajı Yeşilırmak üzerinde sulama taşkın kontrolü ve enerji üretimi amaçlı olarak yılları arasında inşa edilmiştir. Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m³ akarsu yatağından yüksekliği 78 m'dir. Normal su kotunda göl hacmi 50 hm³ normal su kotunda göl alanı 330 km²'dir ha lık bir alana sulama hizmeti vermekte HES (hidroelektrik santralı) 27 MW'lik güç kapasitesi ile yılda GWh elektrik enerjisi üretimi sağlamaktadır. Barajda yaşayan balık çeşitleri: Alabalık Sazan Yayın Çaybalığı (Tuna) Kaya balığıdır. Ataköy Barajı Yeşilırmak üzerinde hidroelektrik enerji üretimi amacı ile yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır. 53

54 Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi m³ akarsu yatağından yüksekliği 26 m normal su kotunda göl hacmi 280 hm3 normal su kotunda göl alanı 050 km²'dir. Türkiye'de bir ilk olarak Ataköy Barajı nın sağladığı su ile 2 adet HES çalıştırılmaktadır. Bunlardan biri kendi adıyla anılan 55 MW güç kapasiteli Ataköy HES yılda 8 GWh elektrik enerjisi üretmekte diğeri ise m lik bir tünel ile suyun vadi atlatıldığı Niksar da kurulu 0 MW güçteki Köklüce Barajı ve Hidroelektrik Santrali'dir. Bu santral 400 m net düşü ile Türkiye'nin en verimli santrallerinden olup yılda 584 GWh civarında elektrik enerjisi üretmektedir. Ataköy Barajı Köklüce Barajı Almus Barajı Turkon-MNG REŞADİYE III (TURKON- MNG ) HES Kelkit Çayı üzerinde hidroelektrik enerji üretimi amacı ile yılları arasında inşa edilmiştir hm 3 depolama hacmine sahip olup 5040*0 6 kwh güç kapasitelidir. Çizelge B.3 İşletmede olan barajlar ve HES ler (DSİ 7. Bölge Müdürlüğü 204) BARAJLAR VE YERİ SU AMACI KURULU ORTALAMA HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ KAYNAĞI GÜCÜ (MW) YILLIK ENERJİ ÜRETİMİ(GWh) Almus Barajı ve Almus Yeşilırmak Sulama+Taş.Kont.+Enerji HES Ataköy Barajı ve Tokat Yeşilırmak Enerji HES Boztepe Barajı Tokat Boztepe Sulama - - Akarsuyu Belpınar Barajı Tokat Devrek Sulama - - Boğazı Deresi Köklüce HES Tokat- Yeşilırmak Enerji Niksar Tuna Barajı ve Reşadiye Delice Enerji HES Deresi Niksar HES Niksar Kelkit Çayı Enerji Reşadiye Reşadiye Kelkit Çayı Enerji HES(MNG) Yeşilırmak I HES Reşadiye Yeşilırmak Enerji TOPLAM

55 İNŞAAT AŞAMASINDA OLAN HES LER BARAJLAR VE YERİ SU KAYNAĞI AMACI KURULU ORTALAMA HİDROELEKTRİK SANTRALLERİ GÜCÜ (MW) YILLIK ENERJİ ÜRETİMİ(GWh) SUÇATI I Almus Tozanlı Enerji ÇİLEHANE Merkez Yeşilırmak Enerji AKINCI Reşadiye Kelkit Çayı Enerji ÇAMLICA Reşadiye Zinav Çayı Enerji ONUR Reşadiye Zinav Çayı Enerji KUTAY Reşadiye Zinav Çayı Enerji TEPEKIŞLA Erbaa Kelkit Çayı Enerji BARAJI DELİCE-I Reşadiye Delice Enerji ÇEKEREK Zile Yeşilırmak Enerji TOPLAM B.4.5. Rekreasyonel Su Kullanımı İl genelinde rekreasyonel amaçlı kullanılan su kaynakları bulunmamaktadır. B.5. Çevresel Altyapı B.5.. Kentsel Kanalizasyon Sistemi ve Hizmeti Alan Nüfus Tokat Merkez Belediyesi 203 yılı toplam 4633 km uzunluğunda kanalizasyon sistemine sahiptir. Kanalizasyon hizmetini alan nüfus toplam nüfus olan Kişi nin yaklaşık % 8 ine tekabül etmektedir. Merkez belediye olarak 200 yılında Atıksu Arıtma Tesisi hizmete açılmış bulunmaktadır. Kanalizasyon sisteminin tamamı Atıksu arıtma tesisine bağlanmaktadır. Tokat Merkez mücavir alan sınırlarında imar işlemleri tamamlanmamış olan yerlerde eksiklikler bulunmakla beraber imarı tamamlanmış olan yerlerin tamamı hizmet alanı içerisinde kanalizasyon hizmetinden yararlandırılmaktadır. Çizelge B.4 Belediye su istatistikleri (kanalizasyon) (TUİK Seçilmiş Göstergelerle Tokat 203) TOKAT kanalizasyon şebekesi ile hiz. verilen belediye nüfusunun toplam belediye nüfusuna oranı(%) Belediyelerde kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksu miktarı (bin m3/yıl) Deşarj edilen kişi başı atıksu miktarı Lt/kişi-gün Belediyeler tarafından arıtılan atıksu miktarı (bin m3/yıl) Atıksu arıtma tesisi ile hiz.verilen belediye nüfusunun belediye nüfusu içindeki payı(%) 55

56 Çizelge B.5 İlçelere göre kanalizasyon şebekesi ve arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayıları ve nüfusu (TUİK Seçilmiş Göstergelerle Tokat 202) İlçeler Toplam Belediye sayısı Toplam Belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye sayısı Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen belediye nüfusu Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı(%) Arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye sayısı Arıtma tesisi ile hizmet verilen belediye nüfusu Tokat Merkez Almus Artova Başçiftlik Erbaa Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal Yeşilyurt Zile Arıtma tesisi ile hizmet verilen nüfusun belediye nüfusu içindeki oranı(%) Çizelge B.6 İlçeler ve alıcı ortamlarına göre kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksu miktarı (TUİK Seçilmiş Göstergelerle Tokat 202) Belediyelerde kanalizasyon şebekesinden deşarj edilen atıksu miktarı (000m3/yıl) Denize Göle veya gölete Akarsuya Araziye Baraja (000 m3/yıl) Diğer ortamlara Deşarj edilen kişi başı atıksu miktarı(litre /kişi-gün) İlçeler TOKAT Merkez Almus Artova Başçiftlik Erbaa Niksar Pazar Reşadiye Sulusaray Turhal Yeşilyurt Zile TÜİK verileri esas alınarak Kanalizasyon şebekesi ile hizmet verilen nüfusun toplam belediye nüfusuna oranı belirtilerek Grafik B.4 oluşturulmuştur. 56

57 65 % % Grafik B.4- İlimizde 200 Yılı Kanalizasyon Hizmeti Verilen Nüfusun Belediye Nüfusuna Oranı (TÜİK 202) Grafik B.6 İlimizde 200 Yılı Atıksu Arıtma Tesisi İle Hizmet Edilen Nüfusun Toplam Belediye Nüfusuna Oranı (TÜİK 203) 57

58 İlçeler İl Merkezi Tesisleri B.5.2. Organize Sanayi Bölgeleri (OSB) ve Münferit Sanayiler Atıksu Altyapı İl genelinde Tokat OSB Erbaa OSB Turhal OSB Niksar OSB ve Zile OSB kurulmuş olup Tokat OSB ve Erbaa OSB nin atıksuları Tokat ve Erbaa Belediyeleri nin AAT lerinde arıtılmaktadır.tokat OSB ve Erbaa OSB nin atıksuları Tokat ve Erbaa Belediyeleri nin atıksu arıtma tesislerinde arıtıldığı ve diğer OSB lerde atık su arıtma tesisleri bulunmamaktadır. Ayrıca OSB lerin atıksu arıtma tesisinden çıkan arıtma çamurunun analizi de verilememektedir. Çizelge B.5 İlimizdeki 204 yılı kentsel atık su arıtma tesislerinin durumu (Çevre ve Şehircilik il Müdürlüğü 204) Belediye Atıksu Belediye Arıtma Tesisi/ Deniz Atıksu Arıtma Deşarjı Olup Tesisi Yerleşim Olmadığı? Türü Yerinin Adı Var İnşa/ Yok Fiziksel Biyolojik İleri plan aşamasında Arıtılan Mevcut /Deşarj Deşarj Kapasitesi Edilen Atıksu Noktası (ton/gün) Miktarı (m 3 /sn) koordinatları Tokat X X X Deniz Deşarjı Hizmet Verdiği Nüfus YOK Oluşan Çamur Miktarı (ton/gün) AAT Erbaa X X X YOK B.5.3. Katı Atık Düzenli Depolama Tesisleri Tesisin bulunduğu saha / ölçekli Tokat H36 a4 paftada 405 hektar büyüklüğünde bir alan olup proje alanı yakın çevresinde en yakın yerleşim birimleri güneyde Ütük köyü kuş uçuşu 3 km. kuzeyde Bağlarpınarı köyü 3 km. ve kuzeydoğusunda Kuşoturağı yerleşimi yine yaklaşık 3 km. mesafede yer almaktadır. ÇED Raporunda belirtilen alan büyüklü 30 ha. dır. Şehir merkezinin yaklaşık 55 km batısındadır. Tesisin harita üzerindeki yeri ekteki haritada gösterilmiştir. Tesis tamamen kil zemin üzerinde kurulmuş olup geomembranlarla geçirimsizliği sağlanmıştır. Ayrıca tesis etrafında açılan tüm gözlem kuyularında yeraltı suyuna rastlanmamıştır. Düzenli Depolama sahasındaki sızıntı suyunun izlenmesi nitelik ve nicelik bakımından oldukça önemlidir. Debideki değişimler kaçak tıkanma veya yabancı bir debinin girişi gibi tehlikelerin zamanında fark edilmesini sağlayacaktır. Sızıntı suyu örnekleme lokasyonu olarak sızıntı suyu toplama havuzu girişi kullanılacaktır. İşletme sırasında bu ölçümler ortalama ayda bir kez saha işletmeye kapatıldıktan sonra yılda bir kez yapılacaktır. Gereği durumunda ölçümler daha sık aralıklar ile de tekrarlanacaktır. Sızıntı suyu toplama sisteminde bir aksaklık tespit edildiği ve sızıntı sularının atık depolama sahasının altında toplandığı belirlendiği taktirde rehabilitasyon çalışmaları gerekecektir. Bu rehabilitasyon çalışmaları sızıntı suyu drenaj borularının temizlenmesi ve gerektiği takdirde atık depolama sahasının içine sızıntı suyu toplama kuyuları yerleştirilmesi vb. faaliyetler olacaktır. Sızıntının gözlenmesi amacıyla açılmış olan sızıntı suyu ve gözlem kuyularından faydalanılarak su 58

59 örnekleri alınacaktır. İşletme sırasında ölçüm ve analiz 6 ayda bir saha işletmeye kapatıldıktan sonra yılda kez Düzenli Depolama Yönetmeliği ne göre yapılacaktır. Tokat İli Katı Atık Düzenli Depolama Tesisinde yüzey suyu drenaj kanallarıyla toplanan sular doğal eğimle sahanın dışına dren edilecektir. Kütle yüzeyinden ve saha dışından drenaj kanalına akış gösteren yağış suyunun oluşturduğu yüzey suyu düzenli olarak ölçülecektir. Söz konusu ölçümler saha işletmeye kapatıldıktan sonra yılda kez yapılmaya devam edecektir. Tesisteki yüzey suyu drenaj kanalı her zaman çalışır durumda olacaktır.bunun için kanallar her gün kontrol edilecektir. Kanallarda hasar gözlenmesi durumunda vakit kaybetmeksizin tesis sorumlusuna bilgi verilecek ve onarımı takip edilecektir. Lot içerisine girecek olan yağmur suları sızıntı suyu kapsamında değerlendirilecektir. Yeşilırmak Belediyeleri Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisi Tokat ili merkezinin kuzeyinde Erbaa İlçesi sınırları içerisinde Evyaba Köyü Yarıkaya Bodur düzü Mevkiinde yaklaşık 7 hektarlık alandır. Depolamanın yapılacağı Lot ların toplam alanı ( ) = m 2 yaklaşık 4 hektar büyüklüğünde olup iki lot halinde depolama yapılacaktır. Bu proje kapsamında; I.etap (I. işletme aşaması) için en az yıl süre ile depolama yapılabilecek yüzeydeki alanı m 2 brüt kapasitesi m 3 net kapasitesi en az m 3 olan nolu depolama sahası (Lot )inşaatı tamamlanmıştır ve ÇEVRE İZİN VE LİSANS BELGESİNİ alarak işletmeye açılmıştır. II.etap (I. işletme aşaması ) için en az 7 yıl süre ile depolama yapılabilecek yüzeydeki alanı.705 m² brüt kapasitesi m 3 net kapasitesi en az m 3 2 nolu depolama sahası (Lot 2) yapılacaktır. Alan ilçe merkezinin 4 km. batısında Erbaa-Taşova devlet karayolunun 5 km. güneyinde yer almaktadır. Sahaya en yakın yerleşim birimi kuzeyde 3 km. mesafede Evyaba Köyüdür. Çevresel izleme ve kontrol Katı atık depolama alanında oluşacak sızıntı sularının çevreye olumsuz etkilerini önlemek amacıyla geçirimsizliğin temini için izolasyon tabakası teşkil edilmiştir. Taban izolasyonu alttan üste doğru; ) Geçirimsizlik tabakası Tabanda Jeosentetik yapay kil örtü Şevlerde jeosentetik kil örtü 2) Yüksek yoğunluklu polietilen örtü (jeomembran) 2 mm kalınlıkta 3) Koruyucu amaçlı örtü (jeotekstil) 4) Drenaj tabakası (lot tabanında 6-32 mm dere çakılı ve şevlerinde drenaj kompozit) uygulanmıştır. Katı Atık Düzenli Depolama Sahasında atıkların içindeki sıvılar ile yağışlar ile birlikte oluşacak olan sızıntı suyu sızıntı suyu toplama sistemi ile toplanmaktadır. Sızıntı Suları Ana 5

60 Kollektör hattı vasıtası ile Sızıntı suyu Dengeleme Havuzuna cazibeli olarak deşarj edilecek şekilde inşaa edilmiştir. Sızıntı Suyu Havuzu yaklaşık 250 m 3 kapasitelidir. Atıksu ve Kanalizasyon Sistemi Tesis Ünitelerinde oluşan atıksular.03.7 tarih ve 3783 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası İnşaası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri doğrultusunda tasarlanan sızdırmasız tip İdari Binalar için 33 m 3 kapasiteli Betonarme Sızdırmasız Tip Fosseptik Atık Kabul Merkezi için ise 6 m 3 kapasiteli Betonarme Sızdırmasız Tip Fosseptik inşaa edilmiştir. Atık suyun basit bir kanalizasyon şebekesi ile cazibeli olarak toplanması amacıyla fosseptikler en uygun olan yerde konumlandırılmıştır. İki ayrı fosseptikte biriktirilen ve Sızıntı suyu Dengeleme Havuzunda biriken çöp suyu ile birlikte vidanjörler ile belirli aralıklarla çekilerek ve tesise 5 km mesafede bulunan Erbaa Belediyesi Atıksu Arıtma Tesisine götürülmektedir. İzleme ve Kontrol İşlemlerine İlişkin Sistem Tesis faaliyetteyken ve kapatıldıktan sonra gerekli ölçüm ve izlemeler tarihli sayılı Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik EK-4 ve Ek-5 kapsamında yapılacak ve kayıt altına alınmaktadır tarihi itibariyle ÇEVRE İZİN VE LİSANS BELGESİ alınmış olup her yıl analizler düzenli olarak Bakanlığa sunulmaya devam edilecektir. Çizelge B.8 Meteorolojik Veriler Parametre İşletme Aşaması İzleme Sıklığı Kapatma Sonrası Aşama İzleme Sıklığı Yağış hacmi (mm/gün mm/ay) Günlük Aylık ortalama Sıcaklık en düşük en yüksek ve yerel saatle Günlük Aylık ortalama 4:00 te ( C) Rüzgârın yönü ve hızı (m/s) Günlük - Buharlaşma (mm/gün mm/ay) Günlük Aylık ortalama Bağıl nem Günlük - Analiz sıklığı ve bakılan parametreler Çizelge B. Depo Gazı ve Sızıntı Suyunun Kontrolü ve İzlenmesi Parametre İşletme Aşaması Kapatma sonrası Bakım Aşaması Sızıntı suyu hacmi Aylık Sızıntı suyunun kompozisyonu Üç ayda bir Her altı ayda bir CH 4 CO 2 H 2 S O 2 ve H 2 emisyonları Aylık Her altı ayda bir 60

61 Yeraltı Suyu Rejminin ve Kalitesinin İzlenmesine İlişkin Sistem: Atık depolama sahasının altında bulunan ve yeraltı suyu taşıyan jeolojik birimdeki suların sahadaki sızıntı sularından etkilenip etkilenmediğini kontrol etmek için sahada Lot için 4 adet gözlem kuyusu yer almaktadır. Bu kuyuların yerleri atık depolama sahasından meydana gelebilecek olası sızıntıları ve sonradan yeraltı su kalitesini etkilemesini kontrol etmek için seçilmiştir. Üç ayda bir her gözlem kuyusundan birer tane yeraltı su numunesi alınmakta ve analiz yapılmaktadır. Sahada ısı iletkenlik ve ph laboratuar da ise alkalinite kimyasal oksijen ihtiyacı (KOİ) sertlik klorür ve demir. Bu parametreler sızıntı sularının varlığını belirleyecek parametrelerdir. Saha işletmeye kapatıldıktan sonra bu ölçümler yılda kez yapılacaktır. İldeki katı atık düzenli depolama tesislerinin yerleri ve suların kirlenmemesi için alınmış önlemler belirtilmelidir. Eğer mevcut ise haritada gösterilmelidir. B.5.4. Atıksuların Geri Kazanılması ve Tekrar Kullanılması Tesis içerisindeki idari ve teknik binalarda oluşacak atık sular kanalizasyon şebekesi vasıtasıyla.03.7 tarih ve 3783 sayılı Resmi Gazete de yayınlanarak yürürlüğe giren Lağım Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik hükümleri doğrultusunda tasarlanmış sızdırmasız tip 33 m3 ve 6 m3 kapasiteli iki ayrı fosseptikte biriktirilecektir. Söz konusu evsel atık sular Tokat Turhal Zile - Pazar Katı Atık Yönetim Birliği nin işletmesini devretmiş olduğu Her Enerji ve Çevre Teknolojileri Elektrik Üretim A.Ş. tarafından temin edilecek vidanjörler ile belirli aralıklarla çekilecek ve Tokat Belediyesine ait atık su arıtma tesisine taşınacaktır. Atık su arıtma tesisinde deşarj standartlarına uygun şekilde arıtılıp Yeşilırmak a deşarj edilecektir. 6

62 Yeşilırmak Belediyeleri Katı Atık Düzenli Depolama ve Bertaraf Tesisimizde Atıksu geri kazanım yöntemleri tarımda sulama maksatlı yeşil alanların sulamasında endüstriyel geri kazanım yeraltına enjeksiyon dinlenme maksatlı kullanılan bölgelerde (göller vb) geri kazanım direkt olmayan (yangın suyu tuvaletlerde vb) geri kazanım ve direkt (içme suyu olarak) geri kazanım gibi uygulama yoktur. Çöp suyunu depolama alanı içeresine geri çevrim(resirkülasyon) yapılarak hem çöp suyu azaltımı hem de atık kütlesinin biyoregradasyonunu(ayrışma) hızlandırıp anaerobik çürümeyi hızlandırmak ve atık kütlesinin kaplayacağı hacmini azaltarak depolama sahasının ömrü uzatılmış olacaktır. Sızıntı Suyu Geri Çevrim Sistemi Sızıntı suyunun atık kütlesinin üzerine geri çevrimi havaya püskürtme veya yüzeye spreyleme şeklinde değil kurt ağızı bağlantılı hortum kullanmak suretiyle yüzeysel sızdırma şeklinde yapılacaktır. Sızıntı suyu geri çevrimi için Sızıntı Suyu Dengeleme Havuzunun yan tarafında yine yüksek yoğunluklu polietilen malzemeden mamül baca içerisinde geri çevrim ünitesi kurulmuştur.bu ünite pompa istasyonu olarak çalışacaktır. B.6. Toprak Kirliliği ve Kontrolü B.6.. Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalar İlimizde Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik ve Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik Yeterlilik Belgesi Tebliği kapsamında yapılan çalışma yoktur. 62

63 B.6.2.Arıtma Çamurlarının toprakta kullanımı Arıtma çamurlarının toprakta kullanımında gerekli tedbirlerin alınması esaslarını sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemeyi amaçlayan Evsel ve Kentsel Arıtma Çamurlarının Toprakta Kullanılmasına Dair Yönetmelik (EKAÇTKDY) kapsamında yapılan çalışmalardan devam etmektedir. Arıtma Çamuru Tokat AAT den yaklaşık olarak günlük 20 ton Erbaa AAT den yaklaşık olarak günlük 4 ton çıkmaktadır. Arıtma çamuru gerekli izinler alınıncaya kadar tesiste geçici olarak bekletilmektedir. Belediyelerden kaynaklanan arıtma çamuru hem evsel hem de sanayi kaynaklı olup sadece Grafik B.6 oluşturulmuştur. Geçirimsiz Zeminde Biriktirilen Grafik B.7- İlimizde 203 Yılı Belediyelerden Kaynaklanan Arıtma Çamurunun Yönetimi (Erbaa Belediyesi 203) B.6.3.Madencilik faaliyetleri ile bozulan arazilerin doğaya yeniden kazandırılmasına ilişkin yapılan çalışmalar İlimizde Madencilik Faaliyetleri ile Bozulan Arazilerin Doğaya Yeniden Kazandırılması Yönetmeliği kapsamında yapılan çalışmalar yoktur. Ancak 203 yılında ÇED dosyalarının içinde bulunan Doğaya Yeniden Kazandırma Planları bulunmaktadır. B.6.4. Tarımsal Faaliyetler İle Oluşan Toprak Kirliliği İlimizde bitki besin maddesi bazında kullanılan gübre azot (N) fosfor (P)Potasyum (K) olup insektisit (Zararlı böceklere karşı kullanılan öldürücü madde) fungisit (Mantar (küf) öldürücü madde) herbisit (Yabanî otlara karşı kullanılan öldürücü maddeler) akarisit (Akar kene 63

64 vb. parazitlere karşı kullanılan öldürücü madde) rodentisit (kemirgen hayvan öldürücü) pestisit çeşitleri kullanılmıştır. Pestisit miktarları ile ilgili bilgiler Çizelge B.8 de verilmiştir. Topraktaki pestisit vb tarım ilacı birikimini tespit etmek amacıyla yapılmış analizler bulunmadığından Çizelge B.0 doldurulamamıştır. Çizelge B Yılı Tokat İli Bitki Besin Madde Kullanım Miktarları (Tokat GıdaTarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü) Bitki Besin Maddesi (NPK) Kullanılan Miktar (Ton) Azot Fosfor Potasyum TOPLAM 72.7 Çizelge B Yılı Tokat İlinde Kullanılan Tarımsal İlaç Miktarları Kimyasal Maddenin Adı Miktarı Kullanım Amacı İlde Tarımsal İlaç Kullanılan KG LT Alan İNSEKTİSİT FUNGİSİT Bitki zararlılarına karşı Bitki hastalıklarına karşı Hububat (buğdayarpa Çavdaryulaftritikale) ha HERBİSİT Yabancı otlara karşı Meyve(fındık ve üzüm dahil) AKARİSİT Kırmızı örümceklere karşı ha Sebze DİĞER (baklakavunkarpuzfasulye Salatalıkdomatespatlıcanbiber Soğansarımsak) ha RODENTİSİT Kemirgenlere karşı NEMATOSİTLER Nematodlara Karşı TOPLAM: ha TOPLAM Tokat TarımGıda ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 64

65 B.7. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde su kaynaklarının korunması için atıksu arıtma tesisleri yapılmış ve halen yapılmakta olup temiz enerji üretimi için hidroelektrik santrallerinin yapım çalışmaları devam etmektedir sayılı Çevre Kanunu ve Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği kapsamında yapılan çalışmalar ve toplumsal çevre bilinci arttıkça sularımız daha temiz akacaktır. NOT: TÜİK 204 verilerini yayınlamadığı için Seçilmiş Göstergelerle Tokat 203 çevre bölümünden veriler kullanılmıştır.(ayrıca Seçilmiş Göstergelerle Tokat 203 çevre bölümünde 202 yılı verileri bulunmaktadır.) Kaynaklar TÜİK Tokat Tarım Gıda ve Hayvancılık İl Müdürlüğü D.S.İ. 7. Bölge Müdürlüğü Yeşilırmak Belediyeleri Katı Atık Yönetim Birliği Başkanlığı Tokat-Turhal-Zile-Pazar Katı Atık Yönetim Birliği Tokat Belediyesi Erbaa BelediyesiHavza Koruma Eylem Planı Final notları C. ATIK C.. Belediye Atıkları (Katı Atık Bertaraf Tesisleri) Tokat il merkezi ve ilçelerinde yazın 5555 ton/gün kışın 5838 ton/gün katı atık oluşmaktadır. Tokat ilinde ve Erbaa ilçesinde olmak üzere 2 adet katı atık düzenli depolama tesisi mevcuttur. İl merkezine ait olan Tokat-Turhal-Zile- Pazar Katı atık düzenli depolama tesisi 204 yılı başından itibaren atık kabulüne başlamış olup il geneli toplanan atıklar mevcut adet aktarma istasyonundan düzenli depolama alanına gönderilmektedir. Tesisşehir merkezinin yaklaşık 55 km batısında30 hektar büyüklüğünde bir alan olup Zile ilçesi sınırları içindedir. Alanın 3 km. güneyinde Ütük Köyü 3km kuzeyinde Bağlarpınarı Köyü kuzeydoğusunda Kuşoturağı yerleşimi mevcuttur. Erbaa ilçesine ait katı atık düzenli depolama tesisi Tokat ili merkezinin kuzeyinde Erbaa ilçesi sınırları içinde Evyaba Köyü Yarıkaya Bodur düzü mevkiinde yaklaşık 7 hektarlık alandadır.depolama alanı 2 lottan oluşmakta olup toplam alan yaklaşık 4 hektardır. Katı atık Düzenli Depolama sahasında oluşan atık sular ve yağış sonrası oluşan sızıntı suları sızıntı suyu toplama sistemi ile toplanarak sızıntı suyu havuzunda birikmektedir. Buradan belirli periyotta çekilerek Erbaa Belediyesi Atıksu Arıtma tesisine götürülmektedir. 65

66 Grafik C.- İlimizdeki (204) Yılı Atık Kompozisyonu (Belediyeler 204) Çizelge C. İlimizde (204) Yılı İçin İl/İlçe Belediyelerince Toplanan ve Birliklerce Yönetilen Katı Atık Miktar ve Kompozisyonu (Belediyeler 204) İl/İlçe Belediye veya Birliğin Adı Birlik ise birliğe üye olan belediyel er Nüfus Toplanan Ortalama Katı Atık Miktarı (ton/gün) Geri Kazanılan Ortalama Atık Miktarı (ton/gün) Kişi Başına Üretilen Ortalama Katı Atık Miktarı (kg/gün) Atık Kompozisyonu (yıllık ortalama %) Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Yaz Kış Organik Kağıt Cam Metal Plastik Kül Tokat Turhal. Zile Pazar Katı Atık Yönetim Birliği Yeşilırmak Belediyeleri Katı Atık Yönetim Birliği Tokat Belediyesi Turhal Belediyesi Zile Belediyesi Pazar Belediyesi Erbaa Belediyesi Karayaka Belediyesi Tanoba Belediyesi Reşadiye Belediyesi Taşova Belediyesi Gürçeşme Beldesi Gökal Beldesi

67 Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolam a Düzenli Depolam a Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz ) Serenli Beldesi Niksar Belediyesi Yeşilyurt Belediyesi Sulusaray Belediyesi Artova Belediyesi Başçiftlik Belediyesi Almus Belediyesi İl Geneli Çizelge C.2 İlimizde (204) Yılı İl/İlçe Belediyelerde Oluşan Katı Atıkların Toplanma Taşınma ve Bertaraf Yöntemleri ve Tesis Kapasiteleri (Belediyeler 204) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Tokat Belediyesi X X Erbaa X X Hafriyat Top. Yıkıntı ve İnş. Atıkları Hafriyat Top. Yıkıntı ve İnş. Atıkla ÖS ÖS B - - ÖS ÖS B m2 taban alanı m3 lot hacmi B Lot En az yıl 3.830m 3 Lot 2 En az 7 yıl m Turhal Belediyesi X X Hafriyat Top. Yıkıntı ve İnş. Atıkla. ÖS B ÖS B ÖS B - Düzenli Depolama Zile X X Niksar X X Hafriyat Top. Yıkıntı ve İnş. Atıkla Hafriyat Top. - B B B - - B B B X Düzenli Depolama

68 Toplama Taşıma Bertaraf Düzensiz Depolam a Düzenli Depolam a Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz ) İl/ilçe Belediye Adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu Varsa Sayısı Atık Yönetimi Hizmetlerini Kim Yürütüyor? ** Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Yıkıntı ve İnş. Atıkla Pazar X X - - B B B - Düzenli Depolama Yeşilyurt Belediyesi X X - - B B B X Sulusaray Belediyesi X X - - B B B X Artova Belediyesi X X - - B ÖS B ÖS B ÖS X Başçiftlik Belediyesi X X - - X X - X Çizelge C.3- İlimizde (204 Yılında Birliklerce Yürütülen Katı Atıkların Toplanma Taşınma ve Bertaraf İşlemlerine İlişkin Bilgi (Belediye Birlikleri 204) Birlik adı Hangi Atıklar Toplanıyor? Evsel * Tıbbi Diğer (Belirtiniz) Transfer İstasyonu varsa sayısı Mevcut Bertaraf Yöntemi ve Tesis Kapasitesi/Birimi Düzenli Depolama Kompost Yakma Diğer (Belirtiniz) YEŞİLIRMAK BELEDİYELERİ KATI ATIK YÖNETİM BİRLİĞİ BÖS ÖS Ambalaj Atıkları (ÖS) _ B Lot En az yıl( m 3) Lot 2 En az 7 yıl (27.437m 3 ) _ Tokat-Turhal- Zile-Pazar Katı Atık Yönetim Birliği BÖS ÖS Ambalaj Atıkları(ÖS) Hafriyat ve İnş. Atıkları m 3 Lot hacmi Vahşi Depolama 68

69 C.2. Hafriyat Toprağı İnşaat Ve Yıkıntı Atıkları Tokat il merkezinde oluşan hafriyat toprağı inşaat ve yıkıntı atıkları yılda ortalama ton/yıl oluşmaktadır. Toplanan bu atıklar il merkezine 5 km mesafede Yeşilırmak kenarındaki alanda depolanmaktadır. Hafriyat toprağı inşaat ve yıkıntı atıkları İlçelerde ise ayrı belirlenen alanlarda depolanmaktadır.turhal Belediyesi inşaat atıkları için 3.snıf düzenli depolama alanı yer seçimi çalışmaları devam etmektedir. C.3. Ambalaj Atıkları Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ambalaj üretimi yapan bir firma bulunmaktadır. Ambalaj üreticileri ve piyasaya sürenler takip edilip firmalara sistem üzerinden kullanıcı adı ve şifre verilmektedir. Çizelge C.4- İlimizdeki 204 Yılı Ambalaj Ve Ambalaj Atıkları İstatistik Sonuçları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Ambalaj Cinsi Üretilen Ambalaj Miktarı (kg) Piyasaya Sürülen Ambalaj Miktarı (kg) Geri Kazanım Oranları (%) Geri Kazanılması Gereken Miktar (kg) Geri Kazanılan Miktar (kg) Gerçekleşen Geri Kazanım Oranı (%) Plastik Metal Kompozit Kağıt Karton Cam Ahşap Toplam İlde kayıt altına alınan ambalaj üreticisi ve 83 piyasaya süren işletme bulunmaktadır. 6

70 Kayıtlı Ekonomik İşletmeler Grafik C.2- İlimizdeki 204 Yılı Kayıtlı Ambalaj Üreticisi Ekonomik İşletmeler (Atık Ambalaj Sistemi 204) C.4. Tehlikeli Atıklar İlimizde atık beyan sistemine kayıtlı 270 resmi kurum ve özel firma bulunmaktadır. 204 yılında sisteme 00 adet yeni firma kaydı yapılmıştır. Sistemde 204 yılında atık beyanını gerçekleştiremeyen atık üreticilerine uzatma süresi verilerek beyanlarını yapma işlemleri halen devam etmektedir.çizelge C.5 ve Grafik C.3 de yer alan tehlikeli atıklarla ilgili bilgiler 204 yılına ait Atık Beyan Sisteminde onaylama işlemi yapan firmaların verilerine göre düzenlenmiştir. 70

71 Grafik C.3- TABS Göre İlimizdeki Tehlikeli Atık Yönetimi (TABS 204) Çizelge C.5 İlimizdeki (204) Yılında Sanayi Tesislerinde Oluşan Tehlikeli Atıklarla İlgili Veriler (TABS 204) Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (204) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Bertaraf Yöntemi Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R

72 Aktivite kodu * Atık Kodu ** Atık Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım Miktarı (ton/yıl) Geri Kazanım % si (204) Yılı Geri Kazanım Yöntemi Bertaraf Miktarı (ton/yıl) Bertaraf % si Tamamı 00 R Tamamı 00 R Bertaraf Yöntemi Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 D Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 R Tamamı 00 D 5 72

73 C.5 Atık Madeni Yağlar Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği çerçevesinde atık yağ oluşturan resmi ve özel kuruluşların denetimleri yapılarak atık yağlarını yılında uygun şekilde bertaraf etmeleri sağlanmaktadır. İlimizde 204 yılında ton atık madeni yağ PETDER tarafından toplanarak geri kazanım/bertarafı sağlanmaktadır. Grafik C.4. İlimizdeki Atık Madeni Yağ Toplama Miktarı (PETDER 204) Çizelge C.6 İlimizdeki Atık Madeni Yağ Geri Kazanım ve Bertaraf Miktarları (PETDER 204) Yıl Geri kazanım (ton) İlave yakıt (ton) Nihai bertaraf (ton)

74 Çizelge C.7 İlimizdeki 204 Yılı İçin Atık Madeni Yağlarla İlgili Veriler (PETDER 204) Atık Madeni Yağ Üreten Resmi ve Özel Kurum/ Kuruluş Sayısı 5 Resmi Kurum 57 Özel Kurum Toplanan Atık Yağ Beyan Form Sayısı Toplam Atık Madeni Yağ Miktarı (ton/yıl) Atık Motor Yağ Atık Sanayi Yağ Atık Madeni Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisanslı Geri Kazanım Tesisi Sayısı Lisanssız Yok İllimizde Geçici Faaliyet Belgesi veya lisans verilen tesis bulunmamaktadır. Bu nedenle C.8 tablosu düzenlenememiştir. Çizelge C.8 İlimizdeki Atık Yağ Geri Kazanımı Sonucu Elde Edilen Ürün Miktarları (Kaynak yıl) Ürün Miktarı (Ton) YIL (Kalıp Yağı + Harman Yağı + Jüt Yağı) C.6. Atık Pil ve Akümülatörler İlimizde atık pillerin ayrı toplanması ile ilgili bilgilendirme çalışmaları İl Müdürlüğümüz tarafından yapılmaktadır. TAP tarafından alışveriş noktalarına ve otellere yerleştirilen pil kutuları ile atık pil toplama çalışmaları yürütülmektedir. Biriktirilen atık piller yetkilendirilmiş kuruluş olan TAP tarafından toplanmaktadır. İlimizde oluşan atık akümülatörler Bakanlığımızca lisans almış yetkili firmalar tarafından toplanmaktadır. Çizelge C. İlimizde 204 Yılında Oluşan Akümülatörlerle İlgili Veriler (AKÜDER 204) ATIK AKÜMÜLATÖRLER APA Taşıyan Lisanslı Araç Sayısı Atık Akümülatör Geçici Depolama İzni Verilen Toplanan Atık Akümülatör Miktarı (ton) İldeki Atık Akümülatör Geri Kazanım Tesisleri Geri Kazanım Tesislerinde İşlenen Atık Akümülatör Miktarı Depo Kapasitesi Sayı Kapasite Miktarı (ton) % Sayısı (ton) (ton/yıl)

75 Grafik C.5 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Toplama Miktarı (kg) (AKÜDER 204) İlimizde atık akü kazanım tesisi bulunmamaktadır. Çizelge C.0 İlimizde Yıllar İtibariyle Atık Akü Kazanım Miktarı (Ton) (Kaynak yıl) Kurşun Plastik Cüruf Asitli Su TOPLAM İlimizde atık akü kazanım tesisi bulunmadığından çizelge C.0 düzenlenememiştir. Çizelge C. İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Akü Miktarı (Kg) (AKÜDER 204) Çizelge C.2- İlimizde Yıllar İtibariyle Toplanan Atık Pil Miktarı (Kg) (Kaynak yıl)

76 Çizelge C.3 İlimizde Taşıma Lisanslı Araçların Yıllara Göre Gelişimi (Adet) (Kaynak yıl) İlimizde lisanslı araç bulunmamaktadır. C.7. Bitkisel Atık Yağlar Bitkisel Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında ilimizde işletmelerde oluşan atık bitkisel yağlar lisanslı firmalarca toplanarak geri dönüşümü sağlanmaktadır. İlimizde lisanslı Bitkisel Atık Yağ Geri Kazanım Tesisi ve Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç bulunmamaktadır. Diğer illerden gelen lisanslı araçlarla bitkisel atık yağlar toplanılmaktadır. Çizelge C.4 İlimizde 204 Yılı İçin Atık Bitkisel Yağlarla İlgili Veriler (DEHA 204) Bitkisel Atık Yağlar İçin Geçici Depolama İzni Verilen Toplam Depo Sayısı - Toplanan Bitkisel Atık Yağ Miktarı (ton) Kullanılmış Kızartmalık Yağ Diğer (Belirtiniz) Bitkisel Atık Yağ Taşımak Üzere Lisans Alan Toplam Firma Sayısı Toplam Araç Sayısı Lisans Alan Geri Kazanım Tesisi Kapasitesi (ton/yıl) Kapasitesi Sayısı (ton) Çizelge C.5- İlimizde Bitkisel Atık Yağ Taşıma Lisanslı Araç Sayısı (DEHA 204) Lisanslı Araç Sayısı C.8. Poliklorlu Bifeniller ve Poliklorlu Terfeniller 2 Kalıcı Organik Kirleticilerden biri olan PCB ler bir grup aromatik klorlu bileşik olan poliklorlubifenillere verilen genel isimdir. PCB lerin zararlı etkileri bu maddelerle kirletilmiş gıda ve içecekler tüketildiğinde veya bu maddeler teneffüs edildiğinde yutulduğunda ya da deriyle temas ettiğinde ortaya çıkmaktadır. PCB led bertaraf veya başka herhangi bir amaçla yakıldıklarında tam bir yanma meydana gelmezse çok daha zararlı etkilere sahip furanlar (PCDF) ve dioksinler (PCDD) yan ürün olarak ortaya çıkmaktadır. İlimizde PoliklorluBifenillerin (PCB) ve PoliklorluTerfenillerin (PCT) Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında PCB ve PCB içeren madde ve ekipmanların bertarafını sağlamak amacıyla faaliyet gösteren lisanslı tesis bulunmamaktadır. 76

77 C.. Ömrünü Tamamlamış Lastikler (ÖTL) İlimizde Ömrünü Tamamlamış Lastiklerin Kontrolü Yönetmeliği kapsamında lisanslı bertaraf tesisi bulunmamaktadır. 202 yılından itibaren adet çimento fabrikasında ek yakıt olarak ÖTL kullanılmaktadır. Tabloda ilimizde çimento fabrikasında bertaraf edilen ÖTL miktarı verilmiştir. Çizelge C.7 İlimizde Geri Kazanım Tesislerine ve Çimento Fabrikalarına Gönderilen Toplam ÖTL Miktarları (ton/yıl) (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Geri Kazanım Tesisi Çimento Fabrikası C.0. Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalar (AEEE) Avrupa Birliği nin 2002/6/EC sayılı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi ile elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminde kullanılan tehlikeli maddelerin kullanılmasını yasaklayan 2002/5/EC sayılı elektrikli ve elektronik eşyalarda bazı zararlı maddelerin kullanımının sınırlanmasına ilişkin direktiflerin ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması çalışmaları kapsamında Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların Kontrolü Yönetmeliği hazırlanarak tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. İlimizde bu yönetmelik kapsamında Belediyeler Tarafından Oluşturulan AEEE Getirme Merkezi AEEE lerin Toplanması Amacıyla Oluşturulan Aktarma Merkezi ve lisanslı AEEE İşleme Tesisi bulunmamaktadır. Yönetmelik büyük ev eşyaları küçük ev aletleri bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları tüketici ekipmanları aydınlatma ekipmanları elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere)oyuncaklar eğlence ve spor aletleri tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç) izleme ve kontrol aletleri ve otomat sınıflarına dâhil olan elektrikli ve elektronik eşyalar ile elektrik ampulleri ve evsel amaçlı kullanılan aydınlatma gereçlerini kapsamaktadır. İlimizde atık Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyalarla ilgili veri bulunmamaktadır. C.. Ömrünü Tamamlamış (Hurda) Araçlar Ömrünü Tamamlamış Araçların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında İlimizde adet ÖTA Teslim Yeri bulunmaktadır. 204 yılı içerisinde araç gelmediğinden tablo doldurulamamıştır. 77

78 Çizelge C.- İlimizde (204) Yılı Hurdaya Ayrılan Araç Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Oluşturulan ÖTA Teslim yerleri Sayısı ÖTA Geçici Depolama Alanı Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) ÖTA İşleme Tesisi Sayısı Kapasitesi (ton/yıl) İşlenen ÖTA Miktarı (ton) C.2. Tehlikesiz Atıklar Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik 05 Temmuz 2008 tarih ve 2627 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Yönetmelik ile atıkların oluşumlarından bertaraflarına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik genel esaslar belirlenmiştir. Aynı zamanda Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile Avrupa Birliği mevzuatının ulusal mevzuatımıza uyumlaştırılması sağlanmıştır. Yönetmelikte atık üretici sahip yönetim toplama bertaraf ve geri kazanım tanımları yapılmakta atık yönetimi ilkeleri sıralanmakta geri kazanım ve bertaraf faaliyetlerini yapan işletmeler için lisans ve kayıt tutma zorunluluğu getirilmekte atık yönetim maliyetinin finansmanı ile ilgili hükümlere yer verilmektedir. Ayrıca atık kategorileri atık bertaraf ve geri kazanım faaliyetleri ile 83 atık türü liste olarak verilmiştir. Söz konusu 83 atık türünden 434 tanesi tehlikesiz atık özelliğindedir. Bu atıklardan tehlikeli atıklar ambalaj ve evsel atıklar gibi atık türlerinin yönetimine ilişkin usul ve esaslar ilgili Yönetmeliklerle belirlenmiştir. Ancak üretimden kaynaklanan bazı tehlikesiz atıkların yönetimi boşlukta kalmıştır. Bu aşamada bazı tehlikesiz atıkların çevre ve insan sağlığına zarar vermeden geri kazanım faaliyetlerinin yönetilebilmesi amacıyla Bakanlığımızca Bazı Tehlikesiz Atıkların Geri Kazanımı Tebliği hazırlanmış ve 7 Haziran 20 tarih ve 2767 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tehlikesiz atıkların düzenli depolama faaliyetleri 26 Mart 200 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atıkların Düzenli Depolanmasına Dair Yönetmelik kapsamında yürütülmektedir. Yönetmeliğin Ek-2 kapsamında yapılan analiz sonuçlarına göre atıklar I. Sınıf II. Sınıf ya da III. Sınıfı Düzenli Depolama Sahalarında bertarafı sağlanmaktadır. Türkiye de tehlikesiz atık statüsünde olan ve miktar olarak oldukça fazla olan demir çelik sektöründen kaynaklanan cüruf atıkları; Termik santrallerden kaynaklanan kül atıkları ve daha çok biyolojik arıtma tesislerinden kaynaklanan arıtma çamurları bu atık grubunda değerlendirilmektedir. C.2. Demir ve Çelik Sektörü ve Cüruf Atıkları Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar 05 Temmuz 2008 tarih ve 2627 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin 78

79 Yönetmelik in Atık Listesinde; 0 02 koduyla Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar olarak belirtilen başlık altında yer almaktadır. Söz konusu atık sınıflandırılması Çizelge C.2 de gösterilmektedir. İlimizde demir çelik sektörü bulunmamaktadır. Çizelge C.2 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Listesi ATIK KODU ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ 0 02 Demir ve Çelik Endüstrisinden Kaynaklanan Atıklar Cüruf işleme atıkları İşlenmemiş cüruf * Tehlikeli maddeler içeren gazların arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar M dışında gaz arıtımı sonucu ortaya çıkan katı atıklar Haddehane tufalı 0 02 * Soğutma suyunun arıtılmasından kaynaklanan yağ içerikli atıklar M dışındaki soğutma suyu arıtma atıkları * Gaz arıtımı sonucu oluşan ve tehlikeli maddeler içeren çamurlar ve filtre M kekleri dışındaki gaz arıtımı sonucu oluşan çamurlar ve filtre kekleri Diğer çamurlar ve filtre kekleri 0 02 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar C.2.2 Kömürle Çalışan Termik Santraller ve Kül İlimizde kömürle çalışan termik santral bulunmamaktadır. Çizelge C.24 Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmeliğe göre Termik Santral Atıkları ATIK KODU ISIL İŞLEMDEN KAYNAKLANAN ATIKLAR KATEGORİ 0 0 Enerji Santrallerinden ve Diğer Yakma Tesislerinden Kaynaklanan Atıklar ( Hariç) ( ün altındaki kazan tozu hariç) dip külü cüruf ve kazan tozu Uçucu kömür külü Turba ve işlenmenmiş odundan kaynaklanan uçucu kül * Uçucu yağ külü ve kazan tozu A Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı katı atıklar Baca gazı kükürt giderme işleminden (desülfrizasyon) çıkan kalsiyum bazlı çamurlar 0 0 0* Sülfürik asit A 0 0 3* Yakıt olarak kullanılan emülsifiye hidrokarbonların uçucu külleri A 0 0 4* Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli maddeler içeren dip külü M cüruf ve kazan tozu dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan dip külü cüruf ve kazan tozu 0 0 6* Atıkların birlikte yakılmasından (co-incineration) kaynaklanan ve tehlikeli maddeler içeren uçucu kül M dışındaki birlikte yakılmadan (co-incineration) kaynaklanan uçucu kül 0 0 8* Tehlikeli maddeler içeren gaz temizleme atıkları M ve dışındaki gaz temizleme atıkları * Saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan tehlikeli maddeler içeren çamurlar M dışındaki saha içi atıksu arıtımından kaynaklanan çamurlar * Kazan temizlemesi sonucu çıkan tehlikeli maddeler içeren sulu çamurlar M dışındaki kazan temizlemesi sonucu çıkan sulu çamurlar Akışkan yatak kumları Termik santrallerin yakıt depolama ve hazırlama işlemlerinden çıkan atıklar 7

80 Var Yok Özel Kamu Özel Kamu ton/yıl Yakma Sterilizasyon Belediyenin Yetkili Firmanın Tesisin Bulunduğu İl Tıbbi Atık Yönetim Planı Tıbbi Atıkların Taşınması Tıbbi Atık Taşıma Aracı Sayısı * Toplanan tıbbi atık miktarı Bertaraf Yöntemi Bertaraf Tesisi Sterilizasyon/ Yakma Soğutma suyu işlemlerinden çıkan atıklar 0 0 Başka bir şekilde tanımlanmamış atıklar C.2.3. Atıksu Arıtma Tesisi Çamurları Tokat ilinde; Tokat Belediyesi ve Erbaa Belediyesine ait 2 adet evsel ve kentsel atıksuları arıtan biyolojik arıtma tesisi bulunmaktadır. Tokat Belediyesi AAT de 87 ton/yıl Erbaa Belediyesi AAT de 3358 ton/yıl arıtma çamuru oluşmaktadır. Bunun dışında 6tesiste fiziksel biyolojik ve paket atıksu arıtma tesisleri bulunmakta olup bu tesislerde yaklaşık olarak 65 ton arıtma çamuru oluşmaktadır. C.3. Tıbbi Atıklar İlimizde Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği kapsamında sağlık kuruluşlarında oluşan tıbbi atıklar için Tokat İline hizmet verecek Tıbbi Atık Sterilizasyon Tesisi kurulmuş olup tıbbi atık taşıyacak firma ve araç için Taşıma Lisansı 202 yılı Şubat ayında verilmiştir. Çizelge C.25 (204) Yılında İlimiz İl Sınırları İçindeki Belediyelerde Toplanan Tıbbi Atıklar (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) İl/ilçe Belediyesinin Adı TOKAT X X 3674 X X TOKAT NİKSAR X X 3556 X X TOKAT ERBAA X X 4882 X X TOKAT TURHAL X X 5475 X X TOKAT REŞADİYE X X 58 X X TOKAT ZİLE X X 68 X X TOKAT PAZAR X X 07 X X TOKAT ALMUS X X 74 X X TOKAT ARTOVA X X 4 X X TOKAT YEŞİLYURT X X 54 X X TOKAT SULUSARAY X 06 X X TOKAT BAŞÇİFTLİK X X 083 X X TOKAT Çizelge C.26- İlimizdeki Yıllara Göre Tıbbi Atık Miktarı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Tıbbi Atık Miktarı (ton)

81 C.4. Maden Atıkları İlimizde bir adet maden zenginleştirme tesisinden metalik minerallerin fiziki ve kimyasal olarak işlenmesinden kaynaklanan maden atığı ortaya çıkmaktadır. Çizelge C.27 Maden Atıklarının Sınıflandırılması Atık Kodu Madenlerin aranması çıkarılması işletilmesi fiziki ve kimyasal işleme tabi tutulması sırasında ortaya çıkan atıklar Kategori 0 0 Maden kazılarından kaynaklanan atıklar 0 03 Metalik Minerallerin Fiziki ve Kimyasal Olarak İşlenmesinden Kaynaklanan Atıklar 0 04 Metalik Olmayan Minerallerin Fiziki ve Kimyasal İşlemlerinden Kaynaklanan Atıklar 0 05 Sondaj Çamurları ve Diğer Sondaj Atıkları Çizelge C.28- İlimizdeki 204Yılı Maden Zenginleştirme Tesislerinden Kaynaklanan Atık Miktarı (Çevre Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Tesis Adı Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. Turhal Şb: İşlenen Cevherin Adı Atık Miktarı (ton/yıl) Bertaraf Yöntemi Depolama sınıfı Antimuan D 5 Geçici depolama C.5. Sonuç ve Değerlendirme Tokat ilinde tüm atıklarla ilgili yönetmelikler çerçevesince denetimler yapılarak atıkların uygun şekilde geri kazanım ve bertarafının yapılması sağlanmaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204 Tokat İl/İlçe Belediyeleri 204 Tokat Turhal- Zile- Pazar Katı Atık Yönetim Birliği 204 Yeşilırmak Belediyeleri Katı Atık Yönetim Birliği 204 PETDER 204 TAP 204 DEHA 204 AKÜDER 204 8

82 Ç. KİMYASALLARIN YÖNETİMİ Ç.. Büyük Endüstriyel Kazalar İlimizde Büyük Endüstriyel Kazaların Kontrolü Hakkında Yönetmelik kapsamında yapılan çalışmalara yönelik Çizelge Ç. oluşturulmuştur. Çizelge Ç. İlimizdeki (204) Yılı SEVESO Kuruluşlarının Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 203) KURULUŞ SAYISI Alt Seviye 2 Üst Seviye - TOPLAM 2 Ç.2. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde Büyük Endüstriyel Tesis olarak Adoçim Çimento Beton Sanayi ve Ticaret A.Ş. ve Muammer Tuksavul Turhal Şeker Fabrikası bulunmaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

83 D. DOĞA KORUMA VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK D.. Flora Tokat İli gerek orman arazilerigerekse mera yaylak ve kışlaklar flora ve fauna bakımından oldukça zengindir. Doğal olarak yetişen birçok yem bitkisinin yanında; kuşburnuböğürtlenyabani armut ıhlamur kızılcık alıç menegiç kekik salşepmadımak ballıbaba yabaninane kapari mahlep gibi birçok bitki türleri mevcuttur. Tokat ve yöresi florasında tıbbi aromatik bitkilerden adaçayı (Salvia tomentosa) misk adaçayı (Salvia sclarea) ve diğer bazı Salvia türleri yaygın olarak bulunmaktadır. Bunun yanı sıra Thymbra spicata (karabaş kekiği) Thymus spyleus (kır kekiği) ve diğer bazı kekik türleri de doğal olarak bulunmaktadır. Ayrıca Tokat yöresinde Melisa officinalis (oğul otu) rezene (Foeniculum vulgare var. dulce) Çörek otu (Nigella sativa) Çemen (Trigonella foenum garecum) gibi türler de doğal ve kültürel olarak bulunmaktadır. Bunların yanı sıra kuşburnu mahlep kiraz vişne elma armut ahlat gibi meyvelerle ahududu böğürtlen karadut gibi üzümsü meyveler bakımından da Tokat yöresi zengindir. Tokat ili kaybolmaya yüz tutan özellikle sağlık meyveleri olarak bilinen çok sayıda meyve türlerine sahiptir. Örneğin; Üvez (Sorbus domestica L.) Muşmula (Mespilus germenica L.) bunlardandır. Ayrıca Hünnap kebere (Cappari spinoza) nin de korunması ve kültüre alınması gerekir. Tokat Florası; Floristik çalışmaların arazi uygulamasına geçmeden önce yapılan literatür taramalarında Türkiye Florası (Flora of Turkey) - (Davis Güner vd. 2000) ve Türkiye Bitkileri Veri Servisinden (TUBİVES) istifade edilmiştir. Türkiye Florası -' de Tokat iline kayıtlı olan bitki taksonları ve lokasyonları taranmıştır. Buna göre Tokat ilinde 60 familyaya ait 303 takson bulunmaktadır. Familyalara göre takson sayıları ve Tablo ve Şekil `de verilmiştir. En fazla takson sayısı (38) Leguminosae familyasında tespit edilmiş bunu sırasıyla Compositae (Asteraceae) (28) Labiatae (Lamiaceae) (27) ve Cruciferae (24) familyaları izlemiştir. Türkiye Florası (Davis Güner vd. 2000) eserinden faydalanılarak hazırlanan takson listesi ise Tablo 2`de verilmiştir. Güncel floristik düzenlemelerde meydana gelen yeni familyalar ve diğer taksonlar bu listeye (Tablo ) yansıtılmamıştır. 83

84 Türkiye Florası`na (Davis Güner vd. 2000) göre Tokat İlinde bulunan familyalara ait takson sayıları FAMILYA Takso n Sayısı FAMILYA Takso n Sayısı FAMILYA LEGUMINOSAE 38 GUTTIFERAE 3 ACANTHACEAE COMPOSITAE 28 OROBANCHAC 3 AMARYLLIDACE (Asteraceae) EAE AE LABIATAE 27 CORYLACEAE 3 ARACEAE (Lamiaceae) CRUCIFERAE 24 IRIDACEAE 3 ASCLEPIADACEA E GRAMINEAE 8 VIOLACEAE 2 BETULACEAE (Poaceae) BORAGINACEAE 4 ACERACEAE 2 BORAGINACEAE UMBELLIFERAE 2 CAPRIFOLIACE 2 CONVOLVULACE AE AE CARYOPHYLLAC SANTALACEAE 2 CUPRESSACEAE EAE LILIACEAE ULMACEAE 2 GENTIANACEAE ROSACEAE 0 BERBERIDACE ILLECEBRACEAE AE SCROPHULARIAC CAPPARACEAE JUGLANDACEAE EAE RUBIACEAE 8 RESEDACEAE JUNCACEAE EUPHORBIACEAE 7 POLYGALACEA JUNCAGINACEAE E DIPSACACEAE 6 ILLECEBRACEA MORINACEAE E ORCHIDACEAE 6 POLYGONACEA OLEACEAE E FAGACEAE 5 MALVACEAE ONAGRACEAE CYPERACEAE 5 GERANIACEAE PLANTAGINACEA E RANUNCULACEA 4 RUTACEAE PLATANACEAE E PAPAVERACEAE 4 ANACARDIACE PLUMBAGINACE AE AE CHENOPODIACEA E 3 LYTHRACEAE SCROPHULARIAC EAE Takso n Sayısı 84

85 Tokat Şube Müdürlüğü Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Envanter ve İzleme Sonuç Raporu Türkiye Florası`na (Davis Güner vd. 2000) göre Tokat İlinde bulunan takson sayılarının familyalara göre dağılımı. İlimiz florasında yer alan türler Çizelge D.5 te gösterilmiştir. Tokat Florasında Yer Alan Türler Latince Adı Familyası Türkçe Adı Acanthus hirsutus acanthaceae Ayı pençesi Acer campestre Aceracese Sahra akçaağacı Acer hyreanum aceracese Akçaağaç Acer negunda aceracese Akçaağaç chantholimon venustum plumbaginaceae Kardikeni(Kipri yastığı) Achillea setacea Compozitae Tilki kuyruğu Adonis auutomnalis Kan damlası Alkanna orientalis Boraginaceae Tosbağa otu All. panicu. ssp paniculatum Liliaceae Alopecurus agrestis Sıçan kuyruğu 85

86 Alyssum cantemptum Alyssum hirsitum Alyssum xanthocarpum Amelanchier rotundifolia Cruciferae Cruciferae Cruciferae Rosaceae Amygdolus orientalis Rosaceae Ahlat Anchusa azurea Androsace maxima Anthemis austriaca Boroginaceae Primulaceae Compositae Anthemis cretica Compositae Papatya Anthemis tinetoris Arabis cauca. Ssp caucasica Arabis nova Arabis sagittata Compositae Cruciferae Cruciferae Cruciferae Arbutus androhne Arbutus unedo Sandal Kocayemiş Asperula arvensis Rubiaceae Yapışkan ot Astragallus achinus Fabeceae Geven Astragallus compactus Fabeceae Geven Astragallus densifolıus Fabeceae Geven Asragallus fraxinifolus Fabeceae Geven Astropis trinius Tuzlu tokurcun Avena fatua Poaceae Deli yulaf Bellis perennis Compositae Koyun gözü Briza maxima Kuş ekmeği Bromus arvensis Poaceae Tarla bromu Bromus tectorum Poaceae Dam bromu Capsella bursa pastoris Çoban çantası Carpinus betulus Betulaceae Adi gürgen 86

87 Carpinus orientalis Betulaceae Doğu gürgeni Castenea sp. Kestane Cedrus libani Pinaceae Lübnan sediri Celocia cristata Horoz ibiği Celtis galabrata Ulmaceae Çitlembik Latince Adı Familyası Türkçe Adı Celtis galabrata Ulmaceae Dağum Çitlembik Centaurea depressa Compositae Acımık Cirsium arvense Compositae Köy göçüren Cistus creticus Cistaceae Yapraklı ladin Cistus laurifolius Cistaceae Laden Colutea cilicica Fabaceae Yabani sinameki Convulvulus arvensis Convulvulaceae Sarmaşık Corulus avellena Betulaceae Fındık Corulus sp. Betulaceae Yabani fındık Cotoneaester nummularie Rosaceae Dağ muşmulası Crataegus monogyna Rosaceae Alıç Crataegus orientalis Rosaceae İt alıcı Crataegus tanacetifolin Rosaceae Alıç Crepis virens Compositae Yeşil hindiba Cynodon dactilon Poaceae Köpekdişi ayrığı Cyperus rotundus Topalak Dactylis glomerata Poaceae Domuz ayrığı Daphne oleides Thymelaceae Defne Datura stramonium Şeytan elması Eleagnus angustifolius Eleagnaceae İğde Eguisetum maximum Eguisetaceae İri boğumlu at kuyruğu Erika sp. Funda Euphorbia amygdaloides Euphorbiaceae Sütleğen 87

88 Evonymus Europeus Celestraceae Taflan Fagus sp. Fraksinus sp. Fumaria spicata Kayın Dişbudak Şahtere Galanthus elwesii Amaryllidaceae Kardelen Galanthus gracilis Amaryllidaceae Kardelen Galium aparina Yapışkan ot Hedera helix Araliaceae Kaya sarmaşığı Hypericum scabrum Hypericaceae Binbir delik otu Jasmium Fruticans Oleaceae Yasemin Juniperus excelsa Cupressaceae Boylu ardıç Juniperus foetidissima Cupressaceae Kokar ardıç Juniperus oxycedrus Cupressaceae Katran Ardıç Lamicera caucasica Caprifoliaceae Hanımeli Lamium maculatum Labiatae Ballı baba(benekli) Laurus nobilis Legosia speculum Defne Kadın aynası Lolium perenne Fabaceae Çim Lolium temutentum Fabaceae Delice Malus sylev. Ssp orientalis Rosaceae Taşut Medicago rigidula ssp rigidula Liliaceae Yonca Melilotus officinalis Fabaceae Limon otu Merzurus annua Köpek lahanası Muscari armeniacum Liliaceae Arap sümbülü Myosotis alpestris Boraginaceae Unutma beni Latince Adı Familyası Türkçe Adı Paconis mascula Paeoniaceae Şakayık Pagus orientalis Pagaceae Kayın Paliurus aceletus Karaçalı 88

89 Papver rhoeas Papaveraceae Gelincik Parietara judaica Urticeceae Yapışkan ot Peganum harmala Liliaceae Üzerlik otu Phalaris canariensis Kuş yemi Phillyrea latifolia Oleaceae Kesme Phragmites ramineae Taban sazı Pinus brutia Pinaceae Kızılçam Pinus nigra Pinaceae Karaçam Pinussylvestris Pinaceae Sarıçam Pistecia terb ssp paleastina Pistaciae Melengra Plantago lanceolata Plantaginaceae Sinir otu Plantago majör Platanus sp. Polygonum aviculare İri sinirli otu Çınar Çoban değneği Populus tremula Salicaceae Titrek kavak Portucala oleraceae Semiz otu Pteridium aqulinum Hypolepidaceae Eğrelti Quercus cerris Fagaceae Saçlı meşe Quercus macronthera Fagaceae Sapsız meşe Quercus pubescens Fagaceae Tüylü meşe Ranuculus arvensis Raphanus raphanistrum Rhodedondron sp. Düğün çiçeği Yabani turp Orman gülü Rosa canina Rosaceae Kuşburnu Rubus sp. Böğürtlen Rumex acetosella Polygonaceae Labada Salcia aethiopis Labiatae Yünlü adaçayı Salix alba Salicaceae Ak söğüt 8

90 Salvia virgata Labiatae Ada çayı Senecia vernalis Compositae Kanarya otu Silena compacta Caryophyllaceae Salkım çiçeği Sinapis arvensis Cruciferae Hardal Solanum ducamara Solanaceae Köpek üzümü Sorbus domestica Rosaceae Bahçe üvezi Sorbus kusnetzovii Rosaceae Üvez Sorbus torminalis Rosaceae Üvez Sorbus umbellata Rosaceae Üvez Sorghum Steria Kaynaş Kirpi darı Thymus serpyllum Labiate Yabani kekik Tilia sp. Ihlamur Trifolium pratense Fabaceae Üçgül Vaccinium sp. Ayı üzümü Verbascum arvensis Scrophulariaceae Sığır Kuyruğu Verbascum glomeratum Scrophulariaceae Sığır Kuyruğu Viburnum lantana Caprifoliaceae Kartopu Vicia Angustifolia Liliaceae Kır Fiği Xsanthium Pıtrak Özellikli Bitki Toplumları Göstergeler Tokat ilinde yayılış gösteren özellikli bitki toplumları tespit edilmiştir. Bunların başında Niksar Akıncı Mevkii ve Erbaa Çatalan-Fındıcak Mevkii`nde bulunan relikt Cedrus libani (Lübnan sediri Toros Sediri veya Katran Ağacı) toplulukları vardır. Cedrus libani çamgiller (Pinaceae) familyasından Güney Anadolu Toroslarında yaygın görülen ayrıca Kelkit ve Yeşilırmak vadilerinde kalıntı meşcereleri bulunan bir ağaç türüdür. Akdeniz ikliminin hakim olduğu yerlerde bulunur ve kışları ılık yerler ister. Tokat ilinde bu bitkiler ortalama 00 hektarlık adacıklar halinde relikt bitki toplulukları olarak sığınıp kalmışlardır. Bu nedenle Tokat ili biyolojik çeşitliliğinin korunmasında önem arz eden bitki toplulukları olup korunmaları gerekmektedir. 0

91 Rhododendron luteum (sarı çiçekli orman gülü) türü Erbaa İkizce Mevkiinde büyük bir bitki topluluğu oluşturmuştur. Erbaa Çatalan Gölü ve Tifi Deresi Niksar Şahnalan Sulak Alanı Niksar Çanakçı Deresi Pazar Kazgölü Reşadiye Zinav Gölü Almus Baraj Gölü sulak alanlar açısından Inula helenium subsp. orgyalis Stipa bromoides Stipa ehrenbergiana Stipa holosericea Lemna minor Typha domingensis ve Epipactis palustris gibi türleri içinde barındırmaktadır. Günümüzdeki bilgilerimize göre sulak alanlar yeryüzünün en zengin ve en üretken ekosistemlerini oluşturmaktadır. Bu alanlar yöre insanlarına ve ülkenin geneline geniş yelpazede hizmet veren oldukça karmaşık doğal sistemlerdir ve yeryüzündeki başka hiçbir ekosistemle karşılaştırılmayacak ölçüde işlev ve değerlere sahiptir. Sulak alanlar tropik ormanlardan sonra biyolojik çeşitliliğin en yüksek olduğu ekosistemlerdir. Pek çok tür ve çeşitteki canlılar için uygun beslenme üreme ve barınma ortamı olan sulak alanlar yalnız bulundukları ülkenin değil tüm dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilmektedir. Sonuç olarak Tokat ilinde oldukça az sayıda kalan bu sulak alanların izlenmesi ve korunması önem arz etmektedir. Erbaa Topçam (Şehitler Mevkii) Almus Hubyar ve Mescit Yaylaları Tokat Çamlıbel yaylası ve Reşadiye Sazak Beli`nde Alpin Subalpin özellikleri gösteren alanlar bulunmaktadır. Bu alanlarda Taraxacum waltheri Satureja amani Silene manissadjianii Thlaspi bornmuelleri Jurinea macrocalathia Centaurea urvillei subsp. stepposa Iris caucasica subsp. caucasica Iris pseudocaucasica ve Scabiosa Lycia bitki toplulukları tespit edilmiştir. Bu türlerin dışında Turhal Yağlıalan Mevkii Erbaa İkizce Mevkii ve Zile Uğurluören Mevkiin`de Orchis morio sbsp. picta orkide türü topluluklarına rastlanmıştır. Bu alanlar içinde özellikle Almus Hubyar ve Mescit Yaylaları`nda tür çeşitliliği yüksektir ve önemli mera ve geofit bitki toplulukları gözlemlenmiştir. Alpin bölgeler sahip olduğu özgün habitatları ve floristik çeşitliliği ile günümüzde dikkat çeken ve korunması gereken oldukça hassas ekosistemlerdir. Dünyanın farklı bölgelerinde oldukça değişik yüksekliklerde bulunan Alpin bölgeler genellikle orman üst sınırının üzerinde oluşan ve ekstrem iklim şartlarına sahip alanlardır. Alpin bitkiler ise genel olarak bu alanların ekolojik koşullarına adapte olabilen ve doğal olarak yetişen bitki topluluklarını oluştururlar. Biyolojik çeşitlilik ve doğa koruma açısından önem taşıyan alpin alanlar endemik bitkiler yönünden oldukça zengindir. Dünyada artan çevre kirliliği ve insan baskısı nedeniyle Alpin bölgeler ekolojik denge unsuru ve insan faaliyetlerinden uzak kalması gereken doğal bölgeler olarak önem kazanmakta ve dikkat çekmektedir. Bu nedenle sözü edilen bu alanların da izlenmesi ve korunması önem arz etmektedir. Tokat ilinde tipik Akdeniz iklimi etkilerinin görüldüğü Tokat Erbaa ve Reşadiye ilçelerinde yayılım gösteren ve Arbutus andrachne Quercus coccifera Phillyrea latifolia Styrax officinalis Cistus creticus Ostrya carpinifolia Quercus infectoria Daphne pontica subsp. pontica Paliurus spina-christi Juniperus oxycedrus Cistus laurifolius Fumana scoparia Polygala monspeliaca ve Petrorhagia syriaca gibi daha keşfedilmemiş birçok türünü içinde barındıran maki bitki toplulukları bulunmaktadır. Bu bitki topluluklarının ekosistemdeki rolü büyük olup izlemeye alınması ve korunması büyük önem arz etmektedir.

92 Niksar Muhtardüzü Mevkii Reşadiye Sazak Beli ve Almus`ta subalpin karışık çalı özellikleri gösteren alanlar gözlemlenmiştir. Bu alanlarda Isatis undulata Johrenia dichotoma Verbascum oocarpum Rubus canescens var. glabratus Rubus hirtus Sorbus umbellata var. umbellata Sorbus terminalis ve Orchis punctulata bitki topluluklarına rastlanmıştır. Turhal Tokat-Merkez Almus Niksar Erbaa Başçiftlik Artova Sulusaray Zile Reşadiye`de (Sazak Beli) ağaçlık orman ve diğer ağaçlandırılmış alanlar gözlemlenmiştir. Bu alanlarda Arabis abietina (Ilgaz teresi) Cirsium poluninii (An kangal) Verbascum eriorrhabdon (Anzer sığırkuyruğu) Dorycnium graecum (Ak kaplanotu) Fagus orientalis (Doğu Kayını) Carpinus orientalis (Doğu Gürgeni) Quercus coccifera (Kermes Meşesi) ve Quercus petraea subsp. iberica (Sapsız Meşe) bitki toplulukları tespit edilmiştir. Bu türlere ilaveten tüm ilçelerde bulunmakla beraber Turhal Merkez Erbaa Niksar ve Reşadiye`de göreceli olarak fazla bulunan subalpine akdeniz çam ormanı türleri gözlemlenmiştir. Bu alanlarda Pinus sylvestris var. hamata (Sarıçam) ve Pinus brutia (Kızılçam) bitki toplulukları bulunmaktadır. Zile Artova ve Sulusaray`da iç kesim vejetasyonsuz veya seyrek vejetasyonlu alanlar tespit edilmiştir. Bu alanlarda Verbascum spectabile var. isandrum Verbascum myrianthum Alyssum virgatum ve Campanula scoparia bitki toplulukları bulunmuştur. Bunlara ilaveten Niksar Ovası Kaz ova ve Erbaa Ovası`nda düzenli ya da son zamanlarda işlenen tarım bahçe ve yerli habitatlarda tespit edilen Papaver somniferum var. pullatum Euphorbia condylocarpa Knautia byzantina ve Echinophora tournefortii bitki toplulukları bulunmaktadır. Ekosistem Çeşitliliği Damarlı Bitkiler: Ekosistem çeşitliliğinin pratikteki ölçümünü sağlamak önemli derecede zordur. Bu zorluklar temelde iki grupta toplanmaktadır. Bunlardan birincisi farklılığın nasıl tanımlanacağıdır. Doğada birbirinin aynı olan iki ekolojik sistem bulmak çok zor hatta imkansızdır. İkincisi ise bir ekosistemin mekansal sınırının nasll belirleneceğidir. Kavramsal düzeyde kendi iç bütünlüğü olan ekosistemlerden veya habitatlardan söz etmek mümkündür. Fakat yaşamların mekansal sürekliliği içinde bunları ayırtedecek çeşitliliğinin derecesini hesaplamak hemen hemen imkansızdır. Bu sorun genellikle pratikte yapılan çalışmanın amacının ortaya çıkardığı gözlemlerden ve göreliliklerden faydalanılarak çözülmektedir. Bu goreliliği bir yandan çalışmanın kendisine seçtiği mekansal ölçek diğer yandan ilgisinin yoğunlaştığı konu belirlemektedir. Aynı mekanda yapılan farklı ölçekteki çalışmalar farklı sonuçlar üretebilecektir. Ölçek büyüdükçe izlenen çeşitlilik artacaktır. Bütün bunlar göz önüne alındığında Tokat ilinde orman ekosistemi sulak alan ekosistemi step ekosistemi ve dağ ekosistemi olmak üzere toplam dört ekosistemden bahsetmek mümkündür. Tokat ili ormanlarını birkaç grup altında belirlemek mümkündür. İldeki ekosistemlerin karakterine göre yarı kurak ve kurak alanlarda örneğin Zile ve Artova ilçelerinde ormandan stepe geçiş zonları olduğu gibi yağışlı alanlarda örneğin Erbaa Niksar ve Reşeadiye`de Akdeniz ikliminin hakim olduğu alanlara ve dolayısıyla da maki ve subalpin Akdeniz 2

93 ormanlarına geçiş zonları bulunmaktadır. Bu durum Tokat ilindeki bitki biyolojik çeşitliliğinin artmasına sebep olmaktadır. Bu çalışmada Tokat ilindeki ormanların başta orman ağacı türleri olmak üzere biyolojik çeşitlilik ve yapısal özellikler açısından son derece önemli zenginliğe sahip olduğu gözlemlenmiştir. Sulak alanlar; doğal veya yapay sürekli veya mevsimsel suları durgun veya akıntılı tatlı acı veya tuzlu tüm su kütleleri sulak alan olarak tanımlanmaktadır. Bataklıklar sazlıklar turbalıklar sulak çayırlar ile denizlerin altı metre derinliğe kadar olan kesimleri de sulak alan kapsamı içerisinde yer almaktadır. Sahip olduğu biyolojik çeşitlilik nedeniyle dünyanın doğal zenginlik müzeleri olarak kabul edilen sulak alanlar; doğal işlevleri ve ekonomik değerleriyle yeryüzünün en önemli ekosistemleridir. Sulak alanlar yeraltı sularını besleyerek veya boşaltarak taban suyunu dengeleyerek sel sularını depolayarak taşkınları kontrol ederek kıyılarda deniz suyunun girişini önleyerek bölgenin su rejimini düzenlerler. Bulundukları yörede nem oranını yükselterek başta yağış ve sıcaklık olmak üzere yerel iklim elemanları üzerinde olumlu etki yaparlar. Tortu ve zehirli maddeleri alıkoyarak ya da besin maddelerini (azot fosfor gibi) kullanarak suyu temizlerler. Tropikal ormanlarla birlikte yeryüzünün en fazla biyolojik üretim yapan ekosistemleri sulak alanlardır. Başta balıklar ve sukuşları olmak üzere gerek ekolojik değeri gerekse ticari değeri yüksek zengin bitki ve hayvan çeşitliliği ile birçok türün yaşamasına olanak sağlarlar. Yeşilırmak Havzası kapladığı alan ( km2) bakımından toplam 28 havza içinde Türkiye`nin beşinci büyük havzasıdır. Havzanın Türkiye alanına oranı % 5.5 dir. Sivas ili Suşehri ilçesinin güneybatısındaki Köse Dağları ndan doğan Yeşilırmak 5 km uzunluğundadır. Yeşilırmak Havzası`nın kapladığı toplam alanın % 25.2`u (0.80 km2) Tokat il sınırları içinde kalmaktadır Yeşilırmak havzasının önemli bir kısmını il sınırları içinde bulunduran Tokat ilinde sadece 4 sulak alan gözlemlenmiştir. Bunlar; Kazgölü Zinav Gölü Çatalan Gölü ve Tifi Deresi Şahnalan sulak alanlarıdır. Yeşilırmak Havzası`nın iller bazında kapladığı alan (km 2 ) ve illere göre % alansal dağılımı 3

94 Tokat ilinin yarısından fazlası dağ ekosistemi içinde yer almaktadır. Dağların uzanışı ve yüksekliği farklı bitki ve orman kuşaklarının ortaya çıkmasında önemli derecede rol oynamaktadır. Bu durum alpin ve subalpin özelliğindeki meraların örneğin Almus Mescit Yaylası (400 m) ve Almus Hubyar Yaylası (2350 m) ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu tür özellikteki yerler özellikle mera bitkileri için de önemli gen kaynağı durumundadır. Sonuç olarak Tokat ilinde bulunan Ekosistemler belli bir alanda yaşayan ve birbirleriyle sürekli etkileşim içinde olan canlılar ile cansız çevrelerinin oluşturduğu bir bütün olarak tanımla nabilir. Bu ekosistemler başlıca cansız varlıklar (abiyotik maddeler) üreticiler tüketiciler ve ayrıştırıcılar olmak üzere 4 primer öğeden oluşmaktadır. Ekosistemlerdeki zenginlik biyolojik çeşitliliğin artmasına neden olmaktadır. Bu ekosistemlerin korunması aynı zamanda biyolojik çeşitliliğin korunması anlamına gelmektedir. İlimizde bulunan bazı bitki türlerinin resimleri aşağıdadır. Asphodeline undulata (Yabani çiriş) türünün örneği ( Hakan M. DOĞAN) 4

95 Isatis undulata Aucher Ex Boiss. (Etekli Çivi Otu) türünün örneği ( Hakan M. DOĞAN) Saponaria prostrata (Ebemterliği) Endemik LC ( Hakan M. DOĞAN) D.2. Fauna Tokat İli fauna bakımından oldukça zengindir. Yaban domuzu ayı kurt tilki tavşan sansar çakal karaca sülün gibi birçok yabani hayvan bulunmaktadır. Ayrıca Karayaka koyunu eti için yetiştirilen ve yapağısından da çok iyi yatak ve yorgan yapılmaktadır.ilimiz faunasında yer alan türler Çizelge D.6 da gösterilmiştir. Memeliler Bu çalışmada Tokat ve çevresinde yayılış gösteren deniz memelileri hariç değişik ordolara ait 54 memeli türü tespit edilmiştir. Bu dağılımın yüzde oranları aşağıda Şekil D.2. de verilmiştir. Şekil D.2.. Tokat ve çevresi Memeli Hayvanların Yüzde Oranlarının Dağılımı (%) 5

96 Kuşlar Tokat ili Karadeniz Bölgesi nde yer alan bir ilimizdir. Tokat ili yukarıda bahsedilen ana göç rotası üzerinde yer almamaktadır. Ancak sahip olduğu farklı habitatlar nedeniyle çok sayıda türü barındırdığı tespit edilmiştir.tokat ili kuşları ile ilgili olarak daha önce çok kısıtlı sayıda gözlem gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle çalışmaya literatür katkısı son derece sınırlı olmuştur. Daha önce gerçekleştirilen araştırma raporları kış ortası sukuşu sayımları raporları gözlem kayıtları ve kitaplar ile Trakus web sayfası ve KuşBank veri tabanı taranarak ilgili literatürlerden kuş kayıtları derlenmiştir. Tokat Amasya Sivas ve Samsun il sınırları içerisinde bulunan Kelkit Vadisi ülkemizde tanımlanan 84 ÖKA dan biridir. Kelkit Vadisi ÖKA sı Amasya il merkezinin doğusunda Yeşilırmak Nehri nin en büyük kolu olan Kelkit Çayı nın oluşturduğu büyük ve derin bir vadidir. Karadeniz Bölgesi nde olmasına rağmen Akdeniz mikrokliması gösterdiğinden bu bölgenin canlı topluluklarının izole topluluklarını barındırır. Kelkit Vadisi nin ÖKA statüsü kazanmasının nedenleri üreyen Küçük orman kartalı (Aquila pomarina)( çift) Küçük kartal (Hieraaetus pennatus)(3 çift) Karakulaklı kuyrukkakan (Oenanthe hispanica)(ürüme var) Maskeli ötleğen (Sylvia melanocephala)(üreme var) Anadolu sıvacısı (Sitta krueperi)(üreme var) türlerinin varlığıdır. Bunların yanı sıra ÖKA sınırları içerisinde Ulu doğan (Falco cherrug) ve Şah kartalın (Aquila heliaca) da ürediği tahmin edilmektedir. Bu türlerden alanda ürediği belirtilen Anadolu sıvacısı ve Küçük kartal türlerine bu proje kapsamında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sırasında rastlanmamıştır. Eken ve ark. (2006) tarafından hazırlanan Önemli Doğa Alanları (ÖDA) kitabında Kelkit Vadisi ülkemizde tanımlanan 305 ÖDA dan biri olarak ifade edilmiştir. ÖDA nın büyük bir kısmı Tokat il sınırı içerisinde yer almaktadır (Şekil 2). Alana ÖDA statüsü sağlayan kuş türleri şu şekilde belirtilmiştir: Kaya kartalı (Aquila chrysaetos) Puhu (Bubo bubo) Kızıl şahin (Buteo rufinus) Çobanaldatan (Caprimulgus europaeus) Yılan kartalı (Circaetus gallicus) Ortanca ağaçkakan (Dendrocopos medius) Alaca ağaçkakan (Dendrocopos syriacus) Kirazkuşu (Emberiza hortulana) Gök doğan (Falco peregrinus) Kızıl sırtlı örümcekkuşu (Lanius collurio) Orman toygarı (Lullula arborea) Kara çaylak (Milvus migrans) Küçük akbaba (Neophron percnopterus). Bu türlerin hepsinin alanda ürediği belirtilmiştir. Ballıca Mağarası Tabiat Parkı Uzun Devre Gelişme Planı çalışmasında yer alan fauna bölümünde alanda tespit edilen kuş türlerine ilişkin açıklama yapılmıştır. Buna göre alanda: Atmaca (Accipiter nisus) Kızıl şahin (Buteo rufinus) Şahin (Buteo buteo) Kumru (Streptopelia decaocto) Kukumav (Athena noctua) İbibik (Ububa epops) Tepeli toygar (Galerida cristata) Sarı kuyruksallayan (Motacilla flava) Ak kuyruksallayan (Motacilla alba) Kızılgerdan (Erithacus rubecula) Kuyrukkakan (Oenanthe oenanthe) Karatavuk (Turdus merula) Benekli sinekkapan (Muscicapa striata) Büyük baştankara (Parus major) Alakarga (Garrulus glandarius) Saksağan (Pica pica) Küçük karga (Corvus monedula) Leş kargası (Corvus corone) Sığırcık (Sturnus vulgaris) İspinoz (Fringilla coelebs) türlerinin tespit edildiği belirtilmiştir. Kaz Gölü nde çeşitli dönemlerde kuş gözlem çalışmaları gerçekleştirilmiştir. 4-5 Aralık 2002 tarihinde gerçekleştirilen gözlemde 6 türden toplam 38 kuş; Şubat 2003 tarihlerinde gerçekleştirilen gözlemde 35 türden toplam 3 kuş; 5-6 Nisan 2003 tarihlerinde gerçekleştirilen gözlemde ise 74 türden yaklaşık 5000 kuş gözlenmiştir. Gri balıkçıl (Ardea cinerea) Karaleylek (Ciconia nigra) Benekli sutavuğu (Porzana porzana) Angıt (Tadorna ferruginea) Sakarmeke (Fulica atra) Karatavuk (Turdus merula) Saksağan (Pica pica) Sığırcık (Sturnus vulgaris) Serçe (Passer domesticus) Yeşilbacak (Tringa nebularia) Döğüşkenkuş (Philomachus pugnax) Çıkrıkçın (Anas 6

97 querguedula) Kızkuşu (Vanellus vanellus) türleri alanda bu çalışma sırasında tespit edilen türlerden bazıları olarak belirtilmiştir. Bütün gözlemlere ilişkin detaylı tür listesine ulaşılamadığından her bir gözlem gününde tespit edilen türlere ilişkin bilgi bulunmamaktadır. Yukarıda belirtilen türlerden Benekli sutavuğu Yeşilbacak ve Döğüşkenkuş bu proje kapsamında gerçekleştirilen arazi çalışmaları sırasında tespit edilememiştir Kasım 2008 tarihinde Ondokuz Mayıs Üniversitesi Kuş Gözlem Kulübü tarafından gerçekleştirilen Kaz Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası kuş envanter çalışması kapsamında 60 kuş türü alanda tespit edilmiştir. Sürüngenler Bölgemizde 3 kaplumbağa 8 kertenkele ve 4 yılan türü olmak üzere toplam 5 tür tespit edilmiştir. Testudinata (Kaplumbağalar) takımından TOSBAĞA (Testudo graeca) BENEKLİ KAPLUMBAĞA (Emys orbicularis) ÇİZGİLİ KAPLUMBAĞA (Mauremys caspica) türleri tespit edilmiştir. Squamata (Pullular) takımından ise TRABZON KERTENKELESİ (Darevskia rudis) SİVAS KERTENKELESİ (Lacerta media) TARLA KERTENKELESİ (Ophisops elegans) CÜCE KERTENKELE (Parvilacerta parva) ŞERİTLİ KERTENKELE (Trachylepis vittata) İNCE KERTENKELE (Ablepharus kitaibellii) DİKENLİ KELER (Stellagama stellio) İNCE PARMAKLI KELER (Mediodactylus kotschyi) HAZER YILANI (Dolichopis caspius) UYSAL YILAN (Eirenis modestus) YARISUCUL YILAN (Natrix natrix ) ve KAFKAS BOYNUZLU ENGEREĞİ (Vipera transcaucasiana) türleri tespit edilmiştir. Tokat Faunasında Yer Alan Türler Latince Adı Familyası Türkçe İsmi KUŞLAR Accipter nisus Atmaca Acitis hypoleucos Scolopacidae Dere düdükçünü Alectoris chukar Keklik Anas acuta Scolopacidae Kılkuyruk Anas clypeata Scolopacidae Kaşıkgaga Anas crecca Scolopacidae Çamurcun Anas guerguedula Scolopacidae Çıkrıkçın Anas strepera Scolopacidae Boz ördek Anthus trivialis Motacillidae Ağaç İncirkuşu Ardea cinera Motacillidae Gri Balıkçıl Ardea purpurea Motacillidae Erguvani Balıkçıl 7

98 Athene noctua Motacillidae Kukumav Aythya ferina Motacillidae Elmabaş Patka Aythya fuligula Motacillidae Tepeli Patka Aythya marila Motacillidae Karabaş Patka Botaurus stellaris Ardeidae Balaban Branta ruficollis Anatıdae Sibirya Kazı Buteno rufinus Anatıdae Kızıl Şahin Buteo buteo Anatıdae Şahin Calandrella brachydactyla Anatıdae Bozkır Toygarı Carduelis spinus Fringiladae Karabaşlı İskete Certhia familaris Certhiidae Orman Tırmaşıkkuşu Circus aeruginosus Certhiidae Saz Delicesi Columba oenas Columbidae Gökçe Güvercin Columbia livia Corvus frugilegus Kaya Güvercini Ekin Kargası Corvus monedula Corvidae Küçük Karga Coturnix coturnix Bıldırcın Crex crex Rallidae Bıldırcın Kılavuzu Dendrocopus leucotos Picidae Aksırtlı Ağaçkakan Egretta alba Picidae Büyük Ak Balıkçıl Egretta garzeta Picidae Küçük Ak Balıkçıl Emberezia pusilla Emberezidae Küçük Kiraz Kuşu Erithacus rubecula Turdidae Kızılgerdan Falco biarmicus Falconidae Bıyıklı Doğan Falco cleonorae Kara Doğan Ficedula parva Falconidae Küçük Sinekkapan Gavia arctia Falconidae Kara Gerdanlı Ardıç Gavia stellata Gaviidae Kızıl Gerdanlı Dalgıç 8

99 Haematopus ostralegus Haematopididae Poyraz Kuşu Himantopus himantopus Recurvırostridae Uzun Bacak Hiraaentus pennatus Recurvırostridae Küçük Kartal Irania gutturalis Recurvırostridae Taş Bülbülü Ixobrychus minutus Recurvırostridae Küçük Balaban Loxia curvirostra Recurvırostridae Çapraz Gaga Luscinia megarhynchos Recurvırostridae Bülbül Melanitta nigra Recurvırostridae Kara Ördek Melanocorypha calandra Alaudidae Boğmaklı Toygar Muscicapa striata muscicapidae Benekli Sinekkapan Netta rufina muscicapidae Macar Ördeği Oenanthe hispanica muscicapidae Karakulaklı Kuyrukkapan Otus scops Strigidae İshak Kuşu Parus palustris Paridae Kayın Baştankarası Passer domesticus Ev serçesi Pernis apivorus Accıpıtrıdae Arı Şahini Phalacrocorax carbo Phalacrocoracidae Karabatak Phasianus colchicus Phasianidae Sülün Phylloscopus Phasianidae Çıvgın Platalea leucorodia Thereskıonıthıdae Kaşıkçı Plectrophenax nivalis Thereskıonıthıdae Alaca Kiraz Kuşu Prunella modularis Prunellidae Dağ Bülbülü Puffinus yelkduvan Procellaridae Yelkovan Pyrlhula pyrlhula Procellaridae Şakrak Kuşu Regulus ignicapillus Procellaridae Sürmeli Çalıkuşu Rhodopechys sanguinea Procellaridae Alamecek Saxicola ruberta Procellaridae Çayır Taş Kuşu Saxicola torguata Procellaridae Taş Kuşu

100 Sterna paradisea Sternidae Kuzey Sumrusu Streptopelia decaoto Sternidae Kumru Sturnus Vulgaris Sığrcık Sylvıa atricapilla Sternidae Karabaşlı Ötleğen Sylvıa borin Sternidae Boz Ötleğen Sylvıa nisorıa Sylvidae Çizgili Ötleğen Tachybaptus ruficollis Podicipediae Küçük Batağan Troglodytes Troglodytidae Çıt Kuşu Turdus phılomelos Troglodytidae Öter Ardıç MEMELİLER Tilki Apodemus flaicollis Muridae Orman Faresi Canis aureus Canis lupus Çakal Kurt Erinaceus concolor Erinaceidae Kirpi Felis sylvestris Felidae Yaban Kedisi Hystrix indica Hystricidae Oklu Kirpi Lepus capensis Leporidae Kır Tavşanı Lepus europapeus Leporidae Adi Tavşan Martes foina Leporidae Kaya Sansarı Meles meles Mustelidae Porsuk Muscardinus avellanarius Mustelidae Fındık Faresi Myokus glis Gliridae Yedi Uyur Pipistrellus pipistrellus Vespertilionidae Cüce Yarasa Rattus norvegicus Vespertilionidae Göçmen Sıçan Rattus rattus Vespertilionidae Ev Sıçanı Spalax leucodon Spalacidae Kör Fare Sus scrofa Suidae Yaban domuzu 00

101 SÜRÜNGENLER Elaphe longissima Colubridae Eskülap Yılanı Elaphe quatuorlineta Colubridae Sarı Yılan Elaphe situla Colubridae Ev Yılanı Lacerta mixta Lacertidae Kertenkele Lacerta viridis Lacertidae Yeşil kertenkele Natrix natrix Lacertidae Yarı Sucul Yılan Typlops vermicularis Typholopidae Kör Yılan Kaz Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Yerli Kuşların Listesi YERLİLER Yeşilbaş Çil Ördek Kaşık Gaga Sakarmake Göl horozu Ala ekin küçükleş karaleş saksağan Dalogan Angıt Elmabaş ördek Gök balıkçıl Beyaz balıkçıl Balaban Su çulluğu Küçükbahri Sığırcık Atmaca Doğan Islak kuşu Kervan kuşu YÖRESEL ADI Yeşilbaş Yeşilbaş dişisi Yeşilbaş dişisi Karabatak Karabatak Karga Karga Karga Karga Balıkçıl Balıkçıl Balıkçıl Balıkçıl Balıkçıl Balıkçıl Atmaca Doğan Köroğkuşu 0

102 Kaz Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası Göçmen Kuşların Listesi GÖÇMENLER YÖRESEL ADI GÖÇ TARİHİ Kaz Kaz 5 Aralık Bozkaz Kaz 5 Aralık Suna Kaz 30 Eylül Kılkuyruk Hırlak 5 Ekim Çıkrıkçın Hırlak 5 Ekim Kızkuşu Kızkuşu 5 Eylül Leylek Leylek 5 Nisan Karaleylek Leylek 5 Nisan Büyükbahri Dalogan 5 Eylül Deniz Karabatak Dalogan Ocak D.3. Ormanlar ve Milli Parklar Ormanlık alan İlin % 35 ini kaplamaktadır. Devlet Orman İşletmesi Tokat Müdürlüğünden alınan verilere göre; İl genelinde kayın gürgen meşe kızılağaç akçaağaç dişbudak ıhlamur dağ kavağı sarıçam kızılçam karaçam ardıç gibi ağaç türleri bulunmaktadır. Genelde kuzey bakılarında kayın güney bakılarında ise sarıçam karaçam meşe gibi asli orman ağaçları bulunmaktadır. Orman alanlarının tamamının mülkiyeti Devlete ait olup şahıs ormanı yoktur.orman ürünlerinden; tomruk maden direk yuvarlak sanayi odunu lif-yonga odunu sırık ve çubuk yakacak odun üretimleri yapılmaktadır.yıllık herhangi bir değişim olmamıştır. 02

103 Ormanlık Alanların Dağılımı (TOKAT Orman İşletme Müdürlüğü 203) İşletme Müdürlüğü Ormanlık Alan (Ha.) Açıklık Alan (Ha.) Genel Alan (Ha.) Tokat Almus Niksar Erbaa GENEL TOPLAM Tokat ilinde mevcut Milli Parklar: Tokat İli Dahilinde Milli Park statülü alan bulunmaktadır. Ancak tabiat parkı statüsünde Pazar İlçesinde 483 Ha. Alanda Ballıca Mağarası Reşadiye ilçesinde 50 Ha. Alanda Zinav Gölü ve Almus İlçesinde 5 Ha. Alanda Orman Evleri tabiat parkı olmak üzere 3 adet nadide yer bulunmaktadır. Ormanlık alanların yıllar bazında azalması ve artması ile ilgili bilgiler: Ülkemiz ormanlarının 203 yılı sonu itibariyle %276 sı ( Ha.) ormanlık alandır. yılı verilerine göreyse ülke ormanlarının %267 si ormanlık ( Ha.) alan iken bu alanda geçen 4 yıllık süreç içerisinde %4 (4886 Ha.) artış olmuştur. Bu paralelde Tokat ili genelinde de 203 yılı içerisinde yapılan yeni amenajman planları envanter verilerine göre ormanlık alanlarda %-2 lik bir artış olmuştur. İlimizin genel yüzölçümü Ha. dır. Toplam il alanının 4733 Ha. ı (%40) ormanlık alanlarla kaplıdır. 03

104 Ormanların Niteliği : KORU BALTALIK TOPLAM İŞLETMESİ ORMANLIK ALAN (Ha.) Normal Ha. Bozuk Ha. Normal Ha. Bozuk Ha. TOKAT ALMUS NİKSAR ERBAA GENEL TOPLAM Tokat ilinde ormanlık alanların % 47 lik kısmı verimli % 53 ü bozuk vasıftadır. Son yıllarda gerçekleştirilen rehabilitasyon ağaçlandırma faaliyetleri ve köyden kente göçün artmasıyla ormanlar üzerindeki sosyal baskının azalması orköy desteklemeleri ile verilen güneş enerjisi sistemleri kömür yardımı doğalgaz kullanımının artması v.b. nedenlerle yakacak vasıfta odun hammaddesine olan ihtiyacın küçümsenmeyecek derecede azalması neticesinde ormanlarınız her geçen gün nitelik ve nicelik bakımından artmaktadır. D.4. Çayır ve Mera Türkiye meralarının % 5 i eğimli ve taban suyu derinlerde olan kıraç arazilerden oluşur. Meraların % 5 i ise taban suyu yüksek ve düz arazilerdir. Tokat ın yüz ölçümünün %3 (3.683 ha) Türkiye nin yüz ölçümünün %27 si ( ha) meralarla kaplıdır. A R A Z İ V A R L I Ğ I ALAN (Ha) PAYI (%) Tarım Arazisi Çayır Mera Alanı (TÜİK) Ormanlık ve Fundalık Diğerleri (Yerleşim Birimleri Bataklık Kayalıklar v.s) TOPLAM

105 203 Yılı Sonu Mera Çalışmaları (Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 203) TESPİT TAHDİT VE TAHSİS ÇALIŞMALARI Toplam TESPİT TAHDİT TAHSİS Mera Toplam Kalan İLÇE ADI Köy Tespit Çalışılan Köy Belediye Edilemeyen Köy Sayısı Sayısı Köy Sayısı Köy Alan Köy Alan Köy Alan Sayısı Sayısı (Ha) Sayısı (Ha) Sayısı (Ha) MERKEZ ALMUS * ARTOVA BAŞÇİFTLİK ERBAA NİKSAR PAZAR REŞADİYE SULUSARAY TURHAL YEŞİLYURT ZİLE TOPLAM Mera Kanunu yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 664 köy ve belediyede çalışma yapılmış; bunların 456 sında ha mera tespit edilmiş; 205 köyde mera tespit edilememiştir. Mera tespit ve tahdidi biten köylerden 22 sinde ha meranın tahsisi yapılmıştır. 202 ikinci 6 aylık dönemde 7 köyde toplam 4303 ha mera ek tespit yapılmıştır. 204 yılında ek tespit yapılarak mera olarak kaydedilen alanlar; Merkez Ulaş 6.2 da Turhal Yeniköy 22. da Turhal Bahçebaşı 44.6 da Turhal Şenyurt 74.0 da Yeşilyurt Çıkrık da Zile Çiçekpınarı 5.2 da Diğer köylerde çalışmalar devam etmektedir. Artova Niksar Pazar Sulusaray Turhal ve Yeşilyurt İlçelerinde tespit ve tahdit çalışmaları Erbaa Zile Almus Başçiftlik ve Reşadiye İlçelerinde tespit çalışmaları tamamlanmıştır. Mera Kanunu nun yürürlüğe girdiği 8 yılından tarihine kadar İlimiz merayaylak kışlak otlak ve çayır alanlarından 25 adet köy belde de toplam m 2 alanın 4342 sayılı Mera Kanunu nun 4. Maddesi kapsamında Tahsis Amacı Değişikliği yapılmıştır. 204 yılında Tahsis Amacı Değişikliği (TAD) yapılarak işlemleri tamamlanan ve mera dışına çıkarılan alanlar; Reşadiye Çavuşbeyli Köyü : 5 da. 05

106 Tokat Defterdarlığı nın (Milli Emlak Müdürlüğü) ve İlçe Malmüdürlük lerinin hazineye ait taşınmazların satışı işlemine esas olmak üzere Mera Kanunu kapsamında görüş istenilen köy ve beldelerde 4342 sayılı Mera Kanunu hükümlerine göre zeminde etüt ve inceleme çalışmaları devam etmektedir. 202 yılında 5 köyde 7775 ha mera alanı tahdit ihalesi yapılıp arazi çalışmaları sona ermiştir. Yapılan itirazlar değerlendirilip tescil işlemi devam etmektedir. 4. MADDE KAPSAMINDA TAD. TALEP EDİLEN VE TAD. YAPILAN ALANLARIN YILLAR İTİBARİ İLE DAĞILIMI YILI TALEP SAYISI TAD. TALEP EDİLEN ALAN (m 2 ) TAD. YAPILAN ALAN (m 2 ) RED EDİLEN VEYA İPTAL EDİLEN ALANLAR (m 2 ) TOPLAM

107 MERA ISLAH ÇALIŞMALARI: Köydeki bitki vejetasyonu toprak ve diğer doğal kaynakların korunmasını ve geliştirilmesini sağlayarak meradaki ot verimi ile tarla arazileri içindeki yem bitkileri alanı ve üretimini artırmak suretiyle devamlılık arz eden maksimum hayvansal ürün elde etmek amacıyla; İlimizde Mera Kanunu yürürlüğe girdiği tarihinden bugüne kadar toplam 28 köyde da mera alanında Mera Islah ve Yönetimi Projesi yürütülmüş 20 köyde da mera ıslahı tamamlanarak Mera Yönetim Birliklerine teslim edilmiştir. 8 köy ve Belediyelere bağlı yerlerde ise da mera ıslah çalışması devam etmektedir. Merkez İlçe Çerçi Çayören Batmantaş Beşören ve Yayladalı köylerinde yürütülen ıslah çalışmaları 204 yılı sonunda tamamlanmıştır. 203 yılında başlanan Zile Şeyhnusrettin ve Çiçekpınarı Köylerinde Islah Çalışmaları devam etmektedir. 204 yılında Sulusaray Sarıyaprak Köyünde ıslah çalışmalarına başlanmıştır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı ile yapılan protokol kapsamında 204 yılı çalışmaları devam etmektedir. Tamamlanan Mera Islah ve Amenajman Projeleri ( GıdaTarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 204) SIRA NO PROJENİN ADI PROJE ALANI(Da) PROJENİN BAŞLANGIÇ TARİHİ PROJENİN BİTİŞ TARİHİ Söngüt Köyü /MERKEZ Yatmış Köyü /MERKEZ Kervansaray Köyü /MERKEZ Dereağzı Köyü /MERKEZ Yeşilyurt Köyü /MERKEZ Kömeç Köyü /MERKEZ Akyurt Köyü /MERKEZ Ulaş Köyü /MERKEZ Akbelen Köyü /MERKEZ Çerçi Köyü /MERKEZ

108 Çayören Köyü /MERKEZ Batmantaş Köyü /MERKEZ Beşören Köyü /MERKEZ Yayladalı Köyü /MERKEZ Tosunlar Köyü /ERBAA Evyaba Köyü /ERBAA Çimenözü Köyü /NİKSAR Sarıyazı Köyü /NİKSAR Kayaören Köyü /TURHAL Dökmetepe Köyü /TURHAL Necip Köyü / TURHAL Çamlıkaya Köyü / REŞADİYE Baydarlı Köyü / REŞADİYE Bozçalı Köyü / REŞADİYE Bereketli Köyü / REŞADİYE Reşadiye Köyü / ZİLE Kazıklı Köyü / ZİLE Hatippınarı Köyü / ZİLE Şeyhnusrettin Köyü / ZİLE Çiçekpınarı Köyü / ZİLE

109 D.5. Sulak Alanlar İlimiz Pazar ilçesi Kaz Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası 70 ha alana sahiptir. Kaz gölü sucul ekosistem dengesini muhafaza etmekle kalmayıp aynı zamanda su ekosistemi özelliğini de sergilemektedir. Sazlarla kaplı alan çeşitli yerli ve yabancı su kuşlarının barınma beslenme yuvalanma ve kuluçlanma ihtiyaçlarına cevap vermesi bakımından önem arz etmektedir. Göl zaman içerisinde yaklaşık 30 yılı aşkın süredir vatandaşlarca tarım alanı olarak kullanılmaktadır. Sebebi ise D.S.İ. nin açmış olduğu tahliye kanalları nedeniyle gölden çok miktarda su çekilmiş su seviyesinin düşmesine bağlı olarak gölde sazlanma artmış ve göl bataklaşma sürecine girmiştir. Akarsu Göl ve Göletler: Tokat İlinin önemli su kaynakları; Yeşilırmak ve onun ana yan kolları olan Kelkit ve Çekerek Çayları ile yeraltı suyu rezervleridir. Yeşilırmak ın debisi Almus Baraj çıkışında ortalama 42 m3/s Tokat çıkışında 5m3/s dir. Zinav Gölü: Reşadiye İlçesi nin Yolüstü Köyü ne 3 Km uzaklıktadır. Gölün suları tatlıdır. Göl bir dere ve küçük sularla beslenir. Ortalama 5 Km2 lik bir alan kaplamaktadır. Göl ayağından boşalan sular Kelkit Çayına ulaşır. Kenarlarında bataklık yerler yoktur. Ortama derinlik 0-5 metredir. Gölün etrafı korunmaya alınmış orman alanıdır. Gölde Kızılkanat denilen çok lezzetli bir tatlısu balık türü yaşamaktadır. Güllüköy Gölü: Reşadiye İlçesi nin Güllüköy yöresindedir m2 lik bir alan kaplamaktadır. Yan dereler ve ilkbaharda eriyen kar suları ile beslenir. Ortalama derinliği 6 m dir. Suları tatlıdır. Kaz Gölü: Pazar-Zile karayolu üzerinde Üzümören Kasabası yöresindedir dönümlük bir alanı kaplar. Gölün geniş bir bölümü sazlarla kaplıdır. Bu sazlıklarda yaban kazı yaban ördeği ve birçok türde yaban kuşları barınmaktadır. Göl sularında lezzetli sazan balığı yaşamaktadır. Gölün Milli Park haline dönüştürme çalışmaları sürdürülmektedir. Tokat İli göletleri Göletler Bulunduğu yer Yapıl. yılı Depolama Hacmi (hm3) Gölet Yüksekliği (m) Sulama Alanı (ha) Dolgu Hacmi (m3) Amacı Artova Artova Sulama Göleti Dutluca Sulusaray Sulama Göleti Büyükaköz Zile Sulama Göleti Uluöz Göleti Turhal Sulama Kızık Göleti Merkez Sulama 0

110 Kaz Gölü Sulak Alanı Orman ve Su İşleri Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü-Tokat Şube Müdürlüğünden elde edilen verilere göre (202): Arazi Kullanım Türü Sulak Alan Alan(ha) (Kaz Gölü Yaban Hayatı Geliştirme Sahası) 700 % Toplam alanın %72 si sularla kaplı blok alandır. Kaz Gölünden Görünümler Barajlar ve Yeraltı Su Kaynakları: Çamlıbel Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları: Çamlıbel Ovası nda özellikle drenaj yetersizliğinden dolayı Tuzla Çayırı nda mevcut kuyunun etrafındaki alanda oluşan tuzluluk ovanın yeraltı suyu kalitesine tesir edecek miktar ve çapta değildir. Bodurga ve Çubuklu Köyleri arasında Çekerek Çayı boyunca uzanan alandan 0-5 cm derinlikteki sığ kuyularla yer altı suyu temin edilebilir. Çamlıbel Ovası çevresindeki kuyuların ph değerleri 72 ile 84 arasında değişmektedir. Çoğu kuyu suyunda organik madde saptanmamıştır. Organik madde mevcut olan kuyu sularında ise mg O 2 /L konsantrasyonunda organik madde mevcuttur. Sertlik genellikle 20 FS0 _ 30 FS0 arasında değişmektedir. Sadece tuzla kuyusunda sertliğin 5200 FS0 olduğu saptanmıştır. Çamlıbel Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C2S sınıfına girmektedir. C2S sınıfı orta tuzlu 0

111 ve az sodyumlu suları karakterize ederler. Toprak uygun olduğu takdirde tuza çok hassas bitkilerin haricinde sulama suyu amacıyla kullanılmaya uygundurlar. Kazova Yeraltı Suyu Kaynakları : Kazova da mevcut yeraltı sularının kimyasal analizleri sonucu ph değerlerinin 75_84 arasında değiştiği organik madde içeriğinin 5 mgo2/l civarında olduğu sertlik değerinin ise 65_30 FS0 arasında olduğu saptanmıştır. Kazovası daki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C2S sınıfına girmektedir. Erbaa Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları: Erbaa Ovası mevcut olan sondaj kuyu sularının içerdiği tüm kimyasal maddelerin konsantrasyonları bakımından içme amacına uygun olduğu saptanmıştır. Erbaa Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C2S sınıfına girmektedir. Mevcut kuyuların ph değerleri arasında değişmektedir. Sertlik değerleri 20 FS0 dir. Organik madde içeriği ise 5 mgo2/l konsantrasyonuna sahiptirler. Zile Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları: Zile Ovası nda mevcut olan kuyu sularının ph değerleri arasında değişmektedir. Sertlik ortalama 20 FS0 dir. Organik madde içeriği 2 mgo2/l civarındadır. Nitrit ve Amonyak bulunmamaktadır. Zile Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C2S sınıfına girmektedir. Tokat İli yeraltı su kaynakları Ova Adı İşletme Rezervi (hm3/yıl) YAS Sulama Kooperatifi Tahsis Edilen Su Miktarı (hm 3 /yıl) Belgeli İçm-kul. Sanayi Sulama Toplam Tahsis Çamlıbel- Sulusaray Zile Niksar Tokat- Turhal Almus çevresi Erbaa- Taşova Toplam

112 D.6. Tabiat Varlıklarını Koruma Çalışmaları İlimizde bulunan Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu Müdürlüğünden Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Samsun Bölge Komisyonuna devredilen tabiat varlıklarına ait bilgiler aşağıda verilmiştir. Almus Orman Evleri Tabiat Parkı; Orman ve Su İşleri Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Tokat Şube Müdürlüğü faaliyet alanındaki Tokat İli Almus İlçesi Orman Evleri Mevkiinde bulunmaktadır. Orman ve Su İşleri Bakanlığı XI. Bölge Müdürlüğü Tokat Şube Müdürlüğü uhdesinde bulunan Almus Orman Evleri Tabiat Parkı 88 yılında mesire yeri olarak Tescil edilmiş tarihinde işletme Müdürlüğünden Baş Mühendisliğe teslim edilmiş saha tarih ve 03 sayılı Bakanlık oluru ile Tabiat Parkı olarak tescil edilmiştir. Almus Orman Evleri Tabiat Parkı yakınında bulunan Almus Baraj gölü ve saha içerisindeki sedir ağaçları orman dokusu kent gürültüsü ve kirliliğinden uzak temiz havası ile günübirlik ziyaretçilerin ilgisini çekmektedir. Kentsel yapıya estetik ve işlevsel katkı sağlayan kent insanına rekreaktif imkânlar sunan Almus Orman Evleri Tabiat Parkı özellikle sahip olduğu doğal rekreasyonel ve görsel değerler ile ormanlık alanlar içerisinde tercih edilen açık hava rekreasyonel kaynaklarından biridir. Tokat il merkezine 42 km. Almus İlçesine 7-8 km. mesafede Sedir ormanları içinde yer alan Almus Orman Evleri Tabiat Parkı Almus İlçesi başta olmak üzere Almus ilçesi çevresinde bulunan köy ve belde halkına rekreasyonal acıdan hizmet vermektedir. Almus Orman Evleri Tabiat Parkına ait gelişme planı bulunmamaktadır. Alan 5 hektar olup alanda sit alanı bulunmamaktadır. İdare tarafından işletilmektedir. İlimizde bulunan Tabiat varlıklarına ait bilgiler (Sivas Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu 203) NO İli İlçesi Sit Alanının Adı- Adresi Tokat Merkez Alipaşa Camii avlusunda yer alan 2 adet çınar ağaçı // Yenitabakhane Mah. 2 Tokat Erbaa 2 adet çınar ağacı// Cumhuriyet mah. 3 Tokat Pazar Ballıca Mağarası// Ballıca Köyü Alt Adı (doğal kentsel Arkeolojk tarihi) Niteliği Derecesi Doğal sit Anıt ağaç. Doğal- Anıt ağacı Kentsel Doğal Mağara II.Derece 2

113 4 Tokat Pazar Cumhuriyet Cad. yer alan adet çınar ağacı // Cumhuriyet Cad. 5 Tokat Turhal Koca Kavak anıt ağacı// Seyfi Demirsoy Mah. Şeker Fab. Bah. Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürlüğü Samsun Bölge Komisyonu Doğal Anıt ağaç.. Doğal- Kentsel Anıt ağaç. İlimizde bulunan doğal güzelliklerden görünümler: Almus Orman Evleri: 5 ha Zınav Gölü: 50 ha Tokat İlinde tescil edilen Doğal Sit Alanlarına ilişkin bilgiler aşağıda yer almaktadır. -Ballıca Mağarası: Tokat İli Pazar İlçesi Ballıca Köyünde yer alan Ballıca Mağarası Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun tarih ve 8 sayılı kararı ile 2. Derece Doğal Sit Alanı olarak tescil edilmiştir. Alan yaklaşık 3.85 hektardır. Ziyarete açılan 8 salonu 680 m. uzunluğunda ve 5 m. yüksekliğinde olan Ballıca Mağarası deniz seviyesine göre.085 m. rakımda yer alıyor. Pazar ilçesinden Ballıca Mağarası'na ulaşan 8 km'lik yol Kral Yolu'na bağlanan Selçuklu Dönemi'ne ait bir köprünün yanından geçiyor. Yapımı 238 yılına tarihlenen ve 2006 yılında restorasyon çalışmalarına başlanan Mahperi Sultan Kervansarayı da Mağara yolu üzerinde yer alıyor. Yaşı yaklaşık 3.4 milyon yıl olarak tespit edilen Ballıca Mağarası şimdiye kadar tespit edilen tüm mağara oluşumlarına sahip olmanın yanı sıra özgün Soğan Sarkıtları ile de uluslararası önem taşıyor. Ortalama sıcaklığı 8 o C ve ortalama nem oranı % 54 olan mağaranın bol oksijenli havası nefes almayı kolaylaştırmaktadır. Ballıca Mağarası 87 yılında Mağara araştırmaları Derneği tarafından araştırılmaya başlanmış jeomorfolojik speleolojik çalışmalar 0 yılında tamamlanarak haritalama ve 3

114 raporlama gerçekleştirilmiştir. Ballıca Mağarasının ilk bilimsel incelemesini Tokat Valiliğinin talebi üzerine Ankara Üniversitesi Fen Fakültesinden Prof. Dr. Baki Canik ve Doç. Dr. Mehmet Çelik ten oluşan bir ekip 2 yılında yapmışlardır. Ballıca Mağarasının en kapsamlı speleolojik araştırması ise MTA Genel Müdürlüğü Karst ve Mağara araştırmaları Biriminden Jeomorfolog Dr. Lütfi Nazik başkanlığındaki Bekir Aksoy Emrullah Özel ve Hamdi Mengi den oluşan ekip tarafından 4 yılında yapılmıştır. Tokat ili Pazar İlçesi sınırlarında yer alan Mağara Pazar ilçe Merkezine 8 km uzaklıktaki Ballıca Köyü Yakınlarında bulunmaktadır. Ballıca Mağarası kazovanın Kuzey doğu eteklerinde bulunan bir damlataş mağarasıdır. Mağara deniz seviyesinden 085 m yükseklikte olup(+m) yukarı (-75m) aşağı olmak üzere derinliği 4 m dir.( ziyarete açılan bölümde inilen son derinlik -50m civarındadır )Yatay uzunluğu ise 680 metredir. Mağara içerisinde sıcaklık 7 ile 24 derece arasında olup yazın serin kışın sıcak olmaktadır. Mutlak nem yüzde 40 ile 80 arasındadır. Mağara içerisindeki oksijen oranı ise yüzde 8 ile 2 arasında değişmektedir. Ballıca Mağarası 2 yönde gelişmiştir; KD-GB yönünde gelişen. Galeri; Havuzlu Salon Büyük Damlataşlar Salonu Çamurlu Salon Fosil ve Yarasalar Salonu KB-GD yönünde gelişen 2.Galeri; Çöküntü Salon Mantarlı Salon Sütunlar salonundan oluşmaktadır. Salonlardan 8 adeti ziyarete açıktır. Ballıca Mağarası ve yakın etkileşim bölgesini kapsayan 483 hektarlık alan 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 3. Maddesine göre Bakanlık Makamının gün ve B.8.0.DMP / sayılı OLUR u ile Tabiat Parkı olarak ilan edilmiştir. Ballıca Mağarası Tabiat Parkı Tokat ili Pazar ilçesi sınırları içinde Ballıca Köyü yakınlarında yer almaktadır. Tabiat Parkı batıda Ballıca köyü güneyde Kara Tepe ve Kel Tepe kuzeyde Ballıca köyü ve Burunkuz Tepe ile sınırlanmaktadır. Ballıca Mağarası yolu asfalt yol olup Ballıca Köyüne 2kmPazar ilçesine 8kmTokat Amasya Karayoluna 4km Tokat iline 35kmTurhal İlçesine 37kmAmasya İl merkezine 05kmÇorum İl merkezine 70kmsivas İl merkezine 45km mesafededir. Pazar İlçesine giriş yapılan dökmetepe kavşağı Tokat Havaalanına 5 km Pazar İlçesine giriş yapılan Kalaycık kavşağı Tokat Havaalanına 85 km uzaklıktadır. Ballıca Mağarası Tabiat Parkı alanında yer alan ve ana kaynak değeri oluşturan Ballıca Mağarası tapunun 4 ada 25 no lu parsellerinde kayıtlı ve yaklaşık m2 yüz ölçüme sahiptir. Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun gün ve 8 sayılı kararı ile II. Derece Doğal Sit alanı olarak belirlenmiştir. Ballıca Mağarası Tabiat Parkı işletmeciliği Galaksi Bas. Yay. Turz. İnş. San. Tic. Ltd. Şti. tarafından yapılmaktadır. 204 yılı içerisinde Ballıca Mağarası içerisindeki Elektrifikasyon Projesi yenilenmiş ısı yaymayan mağara yapısına zarar vermeyen armatürlere sahip yeni proje kullanılmaya başlanmıştır.205 yılında Alana ait Gelişme Planı Revize çalışmaları başlatılmıştır. Alanda bulunan kafeteryada yöresel yemekler ve Hediyelik eşya satış büfesindeki yöresel ürünlerle gelen ziyaretçilere rekreasyonal acıdan hizmet vermektedir. 4

115 Ballıca Mağarası: 2-Evrenköy Mağarası: Tokat İli Zile İlçesi Evrenköy Kasabasında yer alan Evrenköy Mağarası Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun tarih ve 205 sayılı kararı ile II. derece doğal sit alanı olarak tescil edilmiştir. Alan yaklaşık 6526 m² dir. Mağaranın hemen girişindeki tabanı çöküntü kayalarla ve taşlarla kaplı ilk salon yaklaşık 8 m yükseklik 5 m genişlik ile mağaranın en büyük salonudur. Kalan kısımlarda ise tavan yüksekliği ortalama 4-5 m pasajların genişlikleri ise ortalama 3-4 m civarındadır. Mağara girişten hemen sonra uzunluğu 5-20 m'yi aşmayan birbirlerine küçük pasajlarla bağlı iki kola ayrılmaktadır. Mağarada sarkıt dikit akmataşı perde gibi oluşumlar bulunmakta fakat bunların büyük bir kısmı tahrip edilmiş üzerlerine yazılar yazılmış ve doğal yapıları bozulmuştur. Evrenköy Mağarası: 3-Efkerit Vadisi: Tokat İli Niksar İlçesi Direkli Köyünde bulunan Efkerit Mağarası ve Mühür Kesen Türbesi nin yer aldığı Efkerit Vadisi Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Bölge Kurulu nun tarih ve 2273 sayılı kararı ile doğal ve arkeolojik sit 5

116 alanı olarak tescil edilmiş olup sit alanının derecesi ve sınırları henüz belirlenmemiştir. Alan yaklaşık 36.3 hektardır. Niksar Kent merkezine 0 km uzaklıkta bulunan vadide irili ufaklı Tümülüsler mezar kalıntıları mağara ve Luvilere ait olduğu düşünülen bir tapınak yer almaktadır. Anadolu da yaşayan ilk ırklardan olan Luviler M.Ö yıllarında gerçekleştiği düşünülen Nuh Tufanından kaçarak bu mağara ve tapınakları inşa ettiği genel kanaattir. Daha sonra bu mağara Nizamettin Yağıbasan tarafından askeri üs olarak kullanıldığı çeşitli kaynaklarda yer almaktadır. Efkerit Vadisi: 4-Zinav Gölü Tabiat Parkı: 78 yılında 5 ha orman alanı 25ha göl alanı toplam 30ha olan alan Mesire yeri olarak tescil edilmiş 2008 yılında 50 hektar 2 ha Orman alanı 2 ha göl alanı olacak şekilde alanda sınır değişikliği yapılmış 200 yılında A tipi Mesire alanına çevrilmiş Bakanlık Makamının tarih ve 03 sayılı olurları ile mesire yeri statüsü iptal edilerek 2873 sayılı Milli Parklar Kanunu nun 3. Maddesine göre Tabiat parkı olarak ilan edilmiştir. Mevcut Sahanın tamamı 50ha olup 2 ha Orman alanı (Devlet Ormanı)2 ha göl alanıdır Tokat il Merkezine 7 Km Reşadiye ilçe Merkezine 7km uzaklıkta olup en yakın İlçe Reşadiye ilçesidir. Tabiat Parkı alanı Nüfusu 2000 in altında olması nedeniyle kapanan köy statüsüne dönen Yolüstü sınırları içerisinde yer almaktadır. Doğusunda 2 km uzaklıkta yolüstü Köyü Batısında 35 km uzaklıkta büşürüm köyü Güney batısında3 km uzaklıkta çevrecik köyü bulunmaktadır. Zinav Gölü Tabiat Parkının bulunduğu alanın çevresi Kültür ve Turizm Bakanlığınca 26 Temmuz 200 tarih ve Sayılı Resmi Gazetede Yayımlanarak yürürlüğe giren 200/647 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile Tokat/Reşadiye Zinav Termal Turizm 6

117 Merkezi ilan edilmiştir. Zinav Gölü Tabiat Parkı; Zinav Termal Turizm Merkezi olan saha içerisinde kalmaktadır. Alana ait gelişme planı bulunmamaktadır. 205 yılında gelişme planı yapımı hedeflenmektedir. Zinav Gölü: D.7. Sonuç ve Değerlendirme Bitki türlerinin bilinçsiz toplanması çayır mera alanlarının aşırı otlatılması açılan yeni yollar yerleşim alanları ve sanayi tesislerinin oluşturulması yeni bazı kültür türlerinin tarıma girmesi ve yerel çeşitlerin üretimden kalkması çevresel sorunlar ortaya çıkarmaktadır.ayrıca meraların düzensiz ve aşırı otlatması erozyona sebep olmuş yaban hayatı ve biyolojik çeşitlilik bozulmuş toprak ve su kaybı en üst sınırına ulaşmıştır. Bu nedenleülkemizin en önemli doğal kaynakları içerisinde yer alan mera alanlarını ıslah edilerek verimliliklerinin artırılması orman alanlarını korunması ve arttırılması gerek hayvancılığın geliştirilmesine ve gerekse toprak muhafaza ve erozyon kontrolü bakımından katkı sağlayacaktır. Kaynaklar Tokat Orman İşletme Müdürlüğü 204 Orman ve Su İşleri. Bölge Müdürlüğü 204 İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü 204 Samsun Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204 7

118 E. ARAZİ KULLANIMI E.. Arazi Kullanım Verileri Grafik E.. Tokat İli (204) Yılı Arazi Kullanım Durumu (Tokat Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 204 ) Grafik E.2 incelendiğinde Tokat ili arazi kullanım durumuna bakıldığında en yüksek paya %4 ile orman arazileri en düşük paya ise %0 ile diğer araziler sahiptir. İşlenen tarım arazileri %37 payla ikinci sırada yer almakta bunu %2 ile çayır-mera arazileri izlemektedir. İlin toplam yüzölçümü ha dır. Bunun ha ı tarım arazisi (işlenen) 744 ha ı çayır-mera arazileri 4000 ha ı orman arazisi 867 ha ı ise kullanılamayan tarım dışı alanlarıdır. Tokat İlinde üretim desenini büyük ölçüde arazinin sulanabilirliği belirlemektedir. Çizelge E. Tokat İli Arazilerinin Kullanımına Göre Arazi Sınıflandırılması ( İl Özel İdaresi Tokat İli Arazi Varlığı 2008) Arazi SINIFI Alanı (ha) (%). Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler Sınıf Araziler 0 0 Su Satıhlar Meskun Sahalar 8 08 TOPLAM

119 SINIF I : I. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam ha olup İl genel yüzölçümünün % 7.6 sını teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 73.2 unu alüvyal % 3.20 sini kolüvyal % 0.7 unu kahverengi orman % 2.22 sini kestane rengi % 3.27 sini kırmızı kestane rengi % 7.23 ünü kahverengi topraklar oluşturmaktadır.arazilerin %.76 sında eğim düz % 0.24 ünde ise eğim hafiftir. Toprakların % 87.2 si derin ve % 2.2 si orta derindir. I. Sınıf arazilerin %.52 si kuru tarım % 85.7 i sulu tarım % 0.78 i bağ-bahçe % 0.66 sı çayır ve % 0.5 i orman ve % 3.8 i ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır. SINIF II : II. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam ha olup İl genel yüzölçümünün % 6.6 sını teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 2.53 ünü alüvyal % ünü kolüvyal % 20.6 ini kahverengi orman % 0.24 ünü kireçsiz kahverengi % 7.73 ünü kestane rengi % ini kırmızı kestane rengi % 3.7 sini kahverengi ve %.7 sini ise kırmızı kahverengi topraklar oluşturmaktadır. Arazilerin % ü kuru tarım % 42.2 i sulu tarım % 8.0 u bağ-bahçe % 2.8 i çayır-mer a % 0.7 si orman-funda olarak kullanılmaktadır. Topografik olarak arazilerin %. u düz % 0.43 ü hafif % 0.38 i ise orta eğimlidir. Derinlik açısından ise toprakların % si derin % 53.2 si orta derin ve % 8.46 sı ise sığdır. SINIF III : III. Sınıf arazilerin toplam yayılma alanı 4.0 ha olup İl genelinin %.4 ünü teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 2.06 sını alüvyal % 0.8 ini kolüvyal % 0.04 ünü gri kahverengi podzolik % 4.86 sını kahverengi orman %.66 sını kireçsiz kahverengi orman % 25.0 ini kestane rengi %.85 ini kırmızı kestane rengi %.5 ini kahverengi % 0. unu ise kırmızı kahverengi topraklar oluşturmaktadır. Arazilerin % 60. u kuru tarım %.7 u sulu tarım % 4.66 sı bağbahçe % 6.20 si çayır-mer a % 6.06 sı orman-funda % 0.30 u ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır.arazilerin % 2.37 si düz % 4.07 si hafif % 3.26 sı orta % 0.30 u ise dik eğimlidir. Toprakların % 5.6 sı derin % 63.7 u orta derin % i sığdır. SINIF IV :IV. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam ha olup İl genel yüzölçümünün % 7.6 sını teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 0.5 ini alüvyal % 0.5 ini kolüvyal % 0.30 unu gri kahverengi podzolik % 55.7 sini kahverengi orman % 5.5 ini kireçsiz kahverengi orman % 20.5 ini kestane rengi % 6.80 ini kırmızı kestane rengi % 0.20 sini ise kahverengi topraklar oluşturmaktadır.arazilerin % 54.8 u kuru tarım %.4 u sulu tarım %. u bağ-bahçe % 7.6 u çayır-mer a % si orman-funda ve % 0.27 si ise yerleşim alanı olarak kullanılmaktadır.arazilerin % 0.5 i düz %.77 si hafif % 70.8 i orta % 26. i ise dik eğimlidir. Toprakların % 0.5 i derin % 5.40 ı orta derin % 85.3 i sığ ve % 8.78 i ise çok sığdır. SINIF V : V. Sınıf arazilerin yayılma alanı toplam.63 ha olup İl genel yüzölçümünün % 0.2 sini teşkil etmektedir. Bu arazilerin tamamını kireçsiz kahverengi orman toprakları oluşturmaktadır. SINIF VI : VI. Sınıf arazilerin toplam yayılma alanı ha olup İl genel yüzölçümünün % 4.5 ini teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 64.2 sini kahverengi orman %.6 ini kireçsiz kahverengi orman %. unu kestane rengi % 3.57 sini kırmızı kestane rengi topraklar oluşturmaktadır. Arazilerin % ü kuru tarım % 6.58 i sulu tarım % 0. i bağ-bahçe % 3.20 si çayır-mer a % 34.7 si orman-funda olarak kullanılmaktadır. Arazilerin %.42 si orta % 0.58 i ise dik eğimlidir. Toprakların % 0.73 ü orta derin % si sığ % i çok sığdır. SINIF VII : VII. Sınıf arazilerin toplam yayılma alanı ha olup İl genel yüzölçümünün % 52.4 ünü teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 0.04 ünü hidromorfig alüvyal % 0.0 ini kırmızı sarı podzolik % 0.83 ünü gri kahverengi podzolik % 8.72 sini kahverengi orman % 4.32 sini kireçsiz kahverengi orman % 2.35 ini kestane rengi % 0.53 ünü kırmızı kestane rengi % 0.2 sini kahverengi topraklar oluşturmaktadır. Arazilerin % 6.06 sı kuru tarım % 0.05 i sulu tarım % sı çayırmer a % 70.5 i orman-funda % 0.08 i ise yerleşim yeri olarak kullanılmaktadır.arazilerin % 0.34 ü düz % 0.77 si orta % 8.8 u dik eğimlidir. Toprakların %.08 i derin % 0.7 si orta derin % si sığ % i çok sığdır.

120 SINIF VIII SU SATIHLARI-MESKUN SAHALAR: VIII. Sınıf arazilerin su satıhları-meskun sahaların toplam yayılma alanı ha olup İl genel yüzölçümünün %.8 ini teşkil etmektedir. Bu arazilerin % 0.4 ini kahverengi orman toprakları % 2.36 sını ırmak yatakları % 2.33 ünü çıplak kaya ve molozlar % Yılı için ilimizde arazilerin kullanımına göre arazi sınıflandırılması verileri bulunamamıştır. Çizelge E.2. Tokat İli Arazi Örtüsü ve Arazi Kullanım Durumu (Tokat Gıda Tarım ve Hayvancılık İl Müdürlüğü 204 ) Arazi Dağılımı Alan (Ha) % Tarım Arazisi İşlenen Çayır-Mera Arazileri Orman Arazisi Diğer Araziler İlin Yüzölçümü E.2. Mekânsal Planlama E.2.. Çevre Düzeni Planı Dengeli ve sürekli kalkınma amacına uygun olarak; - Ekonomik kararlar ile ekolojik değerlerin birbirine entegrasyonuna imkan veren - Rasyonel doğal kaynak kullanımını sağlamak üzere; kalkınma planları ve bölge planlarını temel alarak arazi kullanım kararlarını ve bunlara ilişkin gelişme ve koruma hedef politika ve stratejilerini belirleyen - Alt ölçekli planlara esas olmak üzere havza veya bölge bazında / veya / ölçekte hazırlanan - Plan notları ve plan açıklama raporu ile bütün olan üst ölçekli fiziki planlar olarak tanımlamaktadır. Yasal Olarak; Tarihli 4856 sayılı Mülga Çevre ve Orman Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri hakkında Kanun un 2 ci maddesi (h) ve 0 uncu maddesi (c) bendi ile çevre düzeni planı yapma yaptırma ve onaylama Tarihli 54/2872 Sayılı Çevre Kanunu nun uncu maddesi (b) bendi ile havza veya bölge bazında / veya / ölçekli çevre düzeni planı yapma yaptırma ve onaylama yetkisi Bakanlığımıza verilmiştir Tokat Samsun Çorum / Ölçekli Çevre Düzeni planları Mülga Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından yaptırılarak 20.Temmuz de onaylanmıştır. Toplam olarak planlama bölgesi ha olup Planlama Bölgesi içinde 40 adet ilçe belediyesi 2 belde belediyesi ve köy yerleşmeleri bulunmaktadır. 20

121 Onaylı Çevre Düzeni İmar Planları ay askıya çıkarılmış askıdan sonraki düzeltmelerle tarihinde Mülga Çevre ve Orman Bakanlığınca yeni hali onaylanmıştır. Yeni onaylanan imar planında ana kararlarda fazla bir değişiklik yapılmamıştır. Planlamanın Genel Hedefleri Ve İlkeleri Planlama sürecinin analiz ve sentez aşaması sonucunda ortaya çıkan planın vizyon ve amacı dahilinde oluşturulan planlama hedefleri/ilkeleri; ekolojik sürdürülebilirlik küresel yerel etkileşimi iktisadi ve toplumsal gelişme eşitlik ve sosyal adalet yaşanabilirlik erişilebilirlik katılım ve yönetişim başlıkları altında geliştirilmiştir. Bu başlıklar altında belirlenen üst hedeflerden yola çıkılarak planlama alanının gerçeklerine gereksinimlerine ve düşüncelerine uygun alt hedefler ve temel ilkeler belirlenmiştir. - Bölgedeki doğal kaynakları çevre dengesini ve doğal eşikleri göz önünde bulundurarak korumak sürdürülebilirliğini sağlamak - Doğal ve ekolojik eşiklerin göz önünde bulundurulduğu sürdürülebilir alt bölgesel arazi kullanım kararları geliştirmek - Bölgenin biyo-çeşitliliğini ve endemik türleri korumak üzere ekolojik hassasiyeti olan bütün alt-bölgelerin mutlak korunmasını sağlamak - İçme ve kullanma suyu kaynaklarının su toplama havzalarının yer üstü ve yeraltı sularının korunmasına yönelik arazi kullanım kararları geliştirmek ve korunması için gerekli tedbirlerin alınmasını sağlamak - Madencilik ormancılık balıkçılık tarım sanayi gibi iktisadi faaliyetleri ekolojik dengeyi bozmayacak şekilde geliştirerek sürdürmek - Orman alanlarının vasfının korunması ve gelişimini sağlamak -Mutlak tarım alanlarını sulu tarım alanlarını ve verimliliği çeşitliliği yüksek tarım arazilerini koruma altına almak -Mera alanlarının tescillenmesini sağlamak ve koruma altına almak -Hava toprak deniz ve gürültü kirliliğini önleyici tedbirler almak -Kızılırmak ve Yeşilırmak taki evsel katı ve sıvı atıkların sanayi ve zirai kaynaklı kirliliklerin önlenmesi - Yeşilırmak akı debisinin düzenlenerek taşkın ve erozyonların önlenmesi ile akı debisindeki düzensizlikten kaynaklanan mera ıslah çalışmalarına öncelik vermek - Suni gübre kullanımından kaynaklanan toprak ve yeraltı suyu kirliliğinin havza kullanımını kısıtlamasının önüne geçilmesi ve öncelikli olarak Yeşilırmak Havzası ve Kızılırmak Deltası nın korunması - Bölgenin tamamına hizmet edebilecek geri dönüşüm sağlayabilecek katı atık sistemi oluşturmak - Denizin ekolojik dengesini tehdit eden kullanımları kısıtlamak kıyı alanlarında korumakullanma dengesini oluşturmak - Bölgede geleceğe yönelik ekolojik sürdürülebilirliği sağlayabilmek için alternatif enerji kaynaklarını destekleyerek bölgenin enerji ihtiyaçlarını öncelikle alternatif enerji kaynakları üzerinden karşılamak amaçlanmıştır. İlimize ait Çevre düzeni Planı /00000 ölçekli olup 3 paftadan oluşmaktadır. Plana ait 3 paftadan H-36 ve H-37 paftalar aşağıda gösterilmiştir. 2

122 Harita E. Tokat Samsun Çorum / Ölçekli Çevre Düzeni planları (Tokat H-36H- 37) E.3. Sonuç ve Değerlendirme Tokat İli nde amaç dışı arazi kullanımı çoğunlukla tarım arazilerinin yerleşim ve sanayi için kullanılması ve oldukça yüksek eğime sahip orman alanlarının tarım arazisine dönüştürülmesi şeklinde iki başlık altında incelemek mümkündür. Sürdürülebilir tarımın teşvik edilmesi amacı ile toprak ve su kaynaklarımızın daha etkin kullanımını sağlanmalıdır. Bununla birlikte arazilerinin boş bırakılması onların su ve rüzgar erozyonuna karşı korunaksız kalmalarına neden olmaktadır. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204 Orta Karadeniz Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma İstasyonu Müdürlüğü 204 GıdaTarım ve hayvancılık İl Müdürlüğü

123 F. ÇED ÇEVRE İZİN VE LİSANS İŞLEMLERİ F.. ÇED İşlemleri 204 yılı içerisinde Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği kapsamında İlimiz sınırları içerisinde yapılması planlanan projelere Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Tokat Valiliği Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından verilen ÇED Olumlu ÇED Gerekli Değildir ve ÇED Gereklidir Karar sayıları ve bunların sektörel dağılımları Çizelge F. de verilmiştir. Çizelge F. Tokat İlinde Bakanlık Merkez ve ÇŞİM tarafından 204 Yılı İçerisinde Alınan ÇED Olumlu ve ÇED Gerekli Değildir Kararlarının Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Karar Maden Enerji Sanayi Tarım-Gıda Atık-Kimya Ulaşım- Kıyı Turizm-Konut TOPLAM ÇED Gerekli Değildir ÇED Gereklidir ÇED Olumlu Kararı Tarım-Gıda; ; 7% Maden; 2; 33% Enerji; 3; 50% Grafik F. Tokat İlinde 20 Yılında ÇED Olumlu Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) 23

124 Grafik F.2 Tokat İlinde 204 Yılında ÇED Gerekli Değildir Kararı Verilen Projelerin Sektörel Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) F.2. Çevre İzin ve Lisans İşlemleri Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik gereği Ek- kapsamında yapılan geçici faaliyet başvuruları 4 kez Ek-2 kapsamında yapılan geçici faaliyet başvuruları 7 kez reddedilmiştir. Çizelge F.2 İlimizde (204) Yılında TÇŞİM Tarafından Verilen Geçici Faaliyet Belgesi ve Çevre İzni/Çevre İzni ve Lisansı Belgesi Sayıları (Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Verileri 204) Ek- Ek-2 TOPLAM Geçici Faaliyet Belgesi Çevre İzni 2 3 Çevre Lisans Belgesi 2-2 TOPLAM

125 Grafik F.3 İlimizde (204) Yılında Verilen Çevre İzni veya Çevre İzni ve Lisans Belgelerinin Sektörlere Göre Dağılımı (Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Verileri 204) 25

126 Çevre İzin ve Lisansların Konularına Göre Dağılımı Ek - Hava Emisyonu; ; 33% İşleme; 2; 67% Grafik F.4 - İlimizde (204) Yılında Verilen Lisansların Konuları (Tokat Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Verileri 204) F.3. Sonuç ve Değerlendirme İlimizde 204 yılında Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik gereği Ek-2 listeleri kapsamında çevre lisansı verilmemiştir. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

127 G. ÇEVRE DENETİMLERİ VE İDARİ YAPTIRIM UYGULAMALARI G.. Çevre Denetimleri Bu rapor kapsamında denetim faaliyetleri değerlendirilirken gerçekleştirilen denetimler planlı (rutin) ve ani (plansız-rutin olmayan) denetimler olarak ikiye ayrılmıştır. Planlı denetimler bir ya da çok yıllık bir program çerçevesinde il müdürlüğümüz tarafından haberli veya habersiz olarak gerçekleştirilen denetimlerdir. Plansız denetimler ise; a) izin yenileme prosedürünün bir parçası olarak b) yeni izin alma prosedürünün bir parçası olarak c) kaza ve olaylar sonrasında (yangın ve aniden ortaya çıkan kirlilikler gibi) d) mevzuata uygunsuzluğun fark edildiği durumlarda e) Bakanlık ya da ÇŞİM tarafından gerek görülen durumlarda f) ihbar veya şikâyet sonrasında ani olarak gerçekleşen ve herhangi bir programa bağlı kalınmaksızın ÇŞİM tarafından yapılan denetimlerdir. İl Müdürlüğümüzün 204 yılı içerisinde gerçekleştirmiş olduğu denetimlere ait bilgiler kapsamında Çizelge G. Grafik G. Grafik G.2 Grafik G.3 Grafik G.4 oluşturulmuştur. Çizelge G. - Tokat ilinde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Gerçekleştirilen Denetimlerin Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Denetimler Planlı denetimler Ani (plansız) denetimler Genel toplam Birleşik Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü Derin Deniz Deşarjı ÇED Toplam

128 Grafik G. - Tokat ilinde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Planlı Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Grafik G.2 Tokat ilinde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Plansız Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) 28

129 Grafik G.3 Tokat ilinde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Planlı ve Ani Çevre Denetimlerinin Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Grafik G.4 Tokat ilinde ÇŞİM Tarafından 204 Yılında Gerçekleştirilen Tüm Denetimlerin Konularına Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) 2

130 G.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi İlimizdeki bilgiler kapsamında Çizelge G.2 Grafik G.5 oluşturulmuştur. Çizelge G.2 Tokat ilinde 204 Yılında ÇŞİM e Gelen Tüm Şikâyetler ve Bunların Değerlendirilme Duruları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Şikâyetler Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED TOPLAM Şikâyet sayısı Denetimle sonuçlanan şikâyet sayısı Şikâyetleri denetimle sonuçlanma (%) Grafik G.5 Tokat ilinde 204 Yılında ÇŞİM Gelen Şikâyetlerin Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) G.3. İdari Yaptırımlar İl Müdürlüğümüz tarafından 204 yılı içerisinde uygulanan idari yaptırımlara ilişkin Çizelge G.3 Grafik G.6 ve G.7 oluşturulmuştur. 30

131 Çizelge G.3 Tokat ilinde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan Ceza Miktarları ve Sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) Hava Su Toprak Atık Kimyasallar Gürültü ÇED Diğer TOPLAM Ceza Miktarı (TL) Uygulanan Ceza Sayısı Grafik G.6 Tokat ilinde 204 Yılında ÇŞİM Tarafından Uygulanan İdari Para Cezalarının Konulara Göre Dağılımı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) 3

132 Grafik G.7 Yıllara Göre Müdürlüğümüz tarafından Çevre Kanunu Uyarınca İlimizde Uygulanan İdari Para Cezaları miktarları (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) G.4. Çevre Kanunu Uyarınca Durdurma Cezası Uygulamaları 204 yılı içerisinde 2872 sayılı Çevre Kanununun 5. Maddesi gereğince Tokat Valiliği tarafından 4 adet işletmeye faaliyet durdurma kararı verilmiştir. Ayrıca bu işletmelere Çevre Kanununun 20 (e) maddesi gereğince idari para cezası uygulanmıştır. İlimizde bulunan tesislere verilen faaliyeti durdurma/kapatma kararlarının sektörel dağılımı Çizelge G.4 de gösterilmiştir. Çizelge G.4 İlimizde (204) Yılında Tokat Valiliği tarafından Verilen faaliyeti durdurma/kapatma Kararları sayısı (Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 204) SEKTÖR FAALİYET DURDURMA İDARİ YAPTIRIM SAYISI Maden 4 Çevre kanunu 5.madde G.5. Sonuç ve Değerlendirme 204 Yılı içerisinde Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü tarafından toplam 278 adet planlıplansız6 adet de şikayete esas denetim yapılmıştır.bu denetimler sonucunda toplamda TL idari para cezası uygulanmış ve 4 adet projenin de faaliyeti durdurulmuştur. Kaynaklar Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü

133 H. ÇEVRE EĞİTİMLERİ 203 yılı 5 Haziran Dünya Çevre Günü çeşitli etkinliklerle kutlanmıştır. Etkinlikler Çerçevesinde İl Milli Eğitim Müdürlüğünün katkısıyla İlimiz merkezinde bulunan ilkokul ortaokul ve liseler arasında düzenlenen Atık Elektrik ve Elektronik Aletlerim Geri Kazanımda temalı elektrik ve elektronik alet toplama yarışmasına 5 okul katılmış olup; İl genelinde 725 kg. atık elektrik ve elektronik alet toplanmıştır. Ayrıca Atık Bitkisel Yağım Artık Biyodizel temalı bitkisel atık yağ toplama yarışmasına 6 okul katılmış olup; İl genelinde 33 kg. bitkisel atık yağ toplanmıştır. Yine 203 yılı 5 Haziran Dünya Çevre Günü etkinlikleri kapsamında İstanbul Teknik Üniversitesi Hocalarından Prof. Dr. Mikdat Kadıoğlu tarafından Küresel Isınma ve İklim Değişikliği konulu konferans düzenlenmiştir. I. İL BAZINDA ÇEVRESEL GÖSTERGELER. GENEL.. NÜFUS NÜFUS: kişi (204) GÖSTERGE: Nüfus artış hızı TANIM: Belirli bir dönemde İl için nüfus büyüklüğünün ortalama yıllık artışıdır. Kaynak: TUİK 204 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: dönemi İl nüfusu (kişi) nüfus artış hızı ( ) 33

134 Durum ve eğilimler; Veri formatı Yıllar Nüfus (kişi) Nüfus Artış Hızı ) Yıllar Nüfus (Kişi) Nüfus Artış Hızı ( ) Nüfus artış hızı(%) Değerlendirme ve Sonuçlar Türkiye de nüfus artış hızı yılları arasında en fazla 65 yılında( ) en az da 2007 yılında( 57658) olarak gerçekleşmiştir. Ancak toplam nüfus artmaya devam etmiştir. 204 yılı verilerine göre toplam nüfus kişi nüfus artış hızı ise olmuştur. Toplam nüfus artmaya devam etmektedir. Nüfusun kentsel alanlarda yoğunlaşması bu alanlarda çevre üzerinde baskının artması anlamına gelmektedir.tokat ilinde ise nüfus artış hızı en düşük 65 yılında ( ) gerçekleşmiştir ve 204 yıllarında toplam nüfusta düşüş olduğu görülmektedir. NÜFUS: kişi (204) GÖSTERGE: Kentsel nüfus oranı TANIM: Belirli bir tarihte kentsel alan olarak tanımlanmış ve üzeri nüfusa sahip yerleşim yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfus içindeki oranıdır. Kaynak: TUİK203 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: yılları arasında Tokat ili kentsel ve kırsal nüfus oranları(%) Durum ve eğilimler: Tokat ili kentsel ve kırsal nüfus oranları İl ve İlçe merkezleri (%)(Kentsel) Belde ve köyler (%)(Kırsal)

135 Değerlendirme ve Sonuçlar ilimizde 0 yılında %4286 olan kentsel nüfus oranı 2000 yılında %4852 ye yükselmiştir.2007 yılından sonra kentsel nüfus oranı kırsal nüfus oranlarına göre artışa geçmiştir. Hızlı kentleşme ile birlikte sosyal ekonomik demografik ve çevresel sorunlar ortaya çıkmıştır. Plansız kentleşme ve gecekondulaşma ile hizmet sunumu bakımından sorunlu kentler oluşmuş ve çevre sorunları hızla büyümüştür. Ülkemizde artan kentsel nüfus oranına paralel olarak kentlerde yaşanan çevre sorunlarının da artması olasılığı vardır.204 yılı kentsel nüfus oranında artış kırsal nüfus oranında azalış görülmektedir..2 SANAYİ SANAYİ GÖSTERGE: Sanayi Bölgeleri TANIM: Sanayinin belli alanlarda yapılanmasını sağlamak kentleşmeyi yönlendirmek çevre sorunlarını önlemek gibi amaçlarla mal ve hizmet üretim bölgeleri olarak hizmet sunmayı amaçlayan organize sanayi bölgeleri vb. sanayi bölgelerinin sayısının toplam alanlarının ve ildeki planlı sanayileşme oranının zaman serisinde ifade edilmesidir. Kaynak: Bilim Sanayi ve Teknoloji İl Müdürlüğü 204 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Tokat ilinde bulunan OSB bölgeleri alanları (Ha)faaliyette olan firma sayısı küçük sanayi sitesi sayısı işyeri sayıları ve doluluk oranı (%) Durum ve eğilimler; OSB Alan (ha) Parsel Faaliyette olan firma Tokat Erbaa Zile Turhal Niksar Küçük Sanayi Sitesi İşyeri sayısı Doluluk oranı (%) Tokat-Merkez Merkez Yazmacılar

136 Erbaa Niksar Zile Turhal Reşadiye 84 0 Değerlendirme ve Sonuçlar. Organize Sanayi Bölgelerinde en fazla faaliyette olan firma Tokat OSB bulunmaktadır. Küçük Sanayi sitelerinde ise en fazla doluluk oranı Erbaa İlçemizdedir. SANAYİ GÖSTERGE: Madencilik TANIM: Bu gösterge İlde yer alan farklı ruhsatlandırma grubuna göre verilen bir yılda kayıt altına alınmış maden ocakları zenginleştirme tesisleri ve depolama alanlarının miktarının yıllara göre değişimini gösterir. Kaynak: İl Özel İdare MİGEM203 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: Tokat İlinde bulunan türlerine göre maden ocağı ve tesisi sayısı alanları (ha)işyerinin bulunduğu yer Ruhsat veriliş tarihi faaliyet konusu Durum ve eğilimler; İŞYERİNİN S. NO İŞ YERİ SAHİBİ 2 Nimsan San. Ve Tic. A.Ş. Nimsan San. Ve Tic. A.Ş. FAALİYET KONUSU II.Grup Kalker Ocağı II.Grup Kalker Ocağı BULUNDUĞU YER TARİH ALAN(ha) NİKSAR-Arpaören Köyü NİKSAR-Arpaören Köyü Çevreli Belediye Başkanlığı II.Grup Kalker Ocağı ALMUS-Çatak Yaylası 20 6 Erbaa Hazır Beton İnş. San. Ve Tic. 4 Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı ERBAA-Ağcalan Erbaa Hazır Beton İnş. San. Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı ERBAA-Doğanyurt Emek İnşaat II.Grup Kalker Ocağı ERBAA-Doğanyurt Ösak İnş.İth.İhr. San. Ve Tic. Ltd. NİKSAR-Arpaören 7 Şti. II.Grup Kalker Ocağı Köyü Ark Müh. İnş. Taah. San. ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı NİKSAR-Dönekse Mevkii 202 IC İçtaş İnş. Sanayii Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı NİKSAR-Yarbaşı Köyü REŞADİYE- Fatih ALDEMİR 0 II.Grup Kalker Ocağı Bostankolu Köyü Karacan Kum Eleme Nak.İnş.Taah.Mad.San. Ve Tic. Ltd. Şti. REŞADİYE-Karataş Köyü II.Grup Kalker Ocağı Karacan Kum Eleme Nak.İnş.Taah.Mad.San. Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı REŞADİYE

137 3 4 5 Heltan İnşaat Truzim ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Avşarzağzı Akhel İnş.Mad.Nak.Taah.Tur. San. TOKAT-Dereyaka Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı Köyü Akhel İnş.Mad.Nak.Taah.Tur. San. Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT Ekrem SANSAR II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Geyras Bayraktaroğlu İnş. Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Gökçe Köyü Gürsan Mak. San. Ve Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT 200 Ataç Tarım Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı Reşadiye-Uluköy SULUSARAY-Alpu DSİ 7. Bölge Müdürlüğü 20 II.Grup Kalker Ocağı Köyü Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Kargın Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Umurca Köyü Karayolları 6. Bölge Müdürlüğü II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Kargın Günsayıl İnş. Tic. Ve San. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Kargın Tokat Erdem Beton Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Kılıçlı Köyü TOKAT-Karayaka Erdal POLAT 26 II.Grup Kalker Ocağı Köyü 20 8 Aryıl Mad.Nak.İnş.Mak.Tur.San. Ve 27 Tic. Ltd. Şti. II.Grup Kalker Ocağı TOKAT-Ulaş Heltaş İnş. Taah.San. Ve Tic. Ltd. REŞADİYE - Taşlıca 28 Şti. II.Grup Kalker Ocağı Köyü Adoçim Çim. Bet. San. Ve Tic. Şti. Adoçim Çim. Bet. San. Ve Tic. Şti. Adoçim Çim. Bet. San. Ve Tic. Şti. Votorantim Çimento San. Tic. A.Ş. Selahattin POLAT Murat OKKAN II.Grup Kalker Ocağı ARTOVA II.Grup Kalker Ocağı ARTOVA II.Grup Kalker Ocağı ARTOVA TOKAT-Taşlıçiftlik II.Grup Kalker Ocağı Köyü TURHAL-Kayaören II.Grup Kalker Ocağı Köyü TOPLAM 33 IV.Grup Alçı Taşı Ocağı ZİLE-Büyükaköz TOPLAM 35 Erhan ŞAHİNOĞLU Antimuan TURHAL-Dacya Köyü TURHAL-Elalmış Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. 36 Antimuan Köyü TURHAL-Elalmış Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. 37 Antimuan Köyü TURHAL-Elalmış Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. 38 Antimuan Köyü TURHAL-Elalmış Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. 3 Antimuan Köyü TURHAL-Elalmış Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. 40 Antimuan Köyü TURHAL-Elalmış Özdemir Antimuan Madenleri A.Ş. 4 Antimuan Köyü

138 TOPLAM 7 Karakaya Bentonit San. Ve Tic. A.Ş. REŞADİYE-Akdoğmuş Bentonit Köyü Karakaya Bentonit San. Ve Tic. A.Ş. REŞADİYE-Çevreli Bentonit Kasabası Çankırı Bentonit San. Ve Tic. A.Ş. REŞADİYE-Elmacık Bentonit Köyü Samaş San. Mad. A.Ş. REŞADİYE-Koyulhisar Bentonit Yolu Karakaya Bentonit San. Ve Tic. A.Ş. REŞADİYE-Yolüstü Bentonit Belediyesi 2008 Çanbersan Çankırı Bentonit San. REŞADİYE- Elmacık Tic. Aş. Bentonit Köyü Çanbersan Çankırı Bentonit San. Tic. Aş. Bentonit REŞADİYE TOPLAM 7 Adoçim Çim. Bet. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Kil ocağı ARTOVA Adoçim Çim. Bet. San. Ve Tic. Ltd. ARTOVA-Keşliközü Şti. Kil ocağı Mevkii Adoçim Çim. Bet. San. Ve Tic. Ltd. ARTOVA-Keşliközü Şti. Kil ocağı Mevkii S.S. Erbaa Toprak Temin ve Tevzii Koop. Kil ocağı ERBAA-İverönü Köyü S.S. Erbaa Toprak Temin ve Tevzii Koop. Kil ocağı ERBAA-İverönü Köyü Kasım KAŞ NİKSAR-Beyçayır Kil ocağı Köyü Kasım KAŞ NİKSAR-Camidere Kil ocağı Köyü Ataç Tarım Ltd. Şti. Kil ocağı REŞADİYE Ataç Tarım Ltd. Şti. Kil ocağı REŞADİYE TURHAL-Çaylı Çenesizler Toprak San. Tic. A.Ş. 58 Kil ocağı Kasabası Çenesizler Toprak San. Tic. A.Ş. Kil ocağı TURHAL-Çivril Köyü TURHAL-Elalmış Çenesizler Toprak San. Tic. A.Ş. 60 Kil ocağı Köyü Turguntaş Güneş Toprak ve İnş. Malz. San. ve Tic. A.Ş. Kil ocağı TURHAL-Çaylı Kasabası Çenesizler Toprak San. Tic. A.Ş. Tokat İl Özel İdaresi Tokat İl Özel İdaresi Nimsan Niksar Kireç San. Ve Tic. Ltd. Şti. Kil ocağı ZİLE-Saraç Köyü ALMUS-Çevreli Kil ocağı Kasabası 204 ALMUS-Çevreli Kil ocağı Kasabası 204 TOPLAM 6 NİKSAR-E-80 Kireç Ocağı Karayolu TOPLAM 66 Balkara Mad. Nak. İnş. Ve Tic. A.Ş. Kömür ZİLE-Emirdolu Köyü Mehmet AKYÜZ Kömür ZİLE-Karakaya Köyü

139 68 DKS Bakır ve Krom Mad.İnş.İth.İhr.San. Ve Tic. Ltd. Şti. TOPLAM 2 ARTOVA-Karaoluk Krom Köyü Güzeldal Madencilik Koll. Şti. Krom ARTOVA-Salur Köyü Mikro Maden San. A.Ş. Krom ARTOVA-Salur Köyü SMS Mad. İnş. İth.İhr.San. Ve Tic. 7 Ltd. Şti. Krom ARTOVA-Salur Köyü Ant İnş. Mad. San. Şti. Krom ARTOVA-Salur Köyü Erdal AYYILDIZ Krom TOKAT-Saltık TOPLAM 6 Uğur ÇAĞLAYAN TOKAT-Çamdere Mangan Köyü Hayati SEVİNÇ-Sevinç İnşaat ARTOVA-Karaoluk Manganez Köyü Servet CANSEVER SULUSARAY-Beyazıt Manganez Köyü Arslan DALGIÇ SULUSARAY-Beyazıt Manganez Köyü Antek Mad. Mer. Pet.Nak.İnş.San. Ve Tic. Ltd. Şti. Manganez ZİLE-Söğüt Özü Köyü TOPLAM 5 Kaptan Mad. ve Mer. İma. İth. San. REŞADİYE- Ve Tic. Ltd. Şti Mermer Çavuşbeyli Kasabası Karmen Mad. Mer. San. Ve İnş. Tic. Ltd.Şti. Mermer TOKAT-Bağbaşı Köyü Almen Mer. Mad. İnş. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer TOKAT-Çamaltı Köyü Cevat ATILGAN TOKAT-Gediağzı Mermer Köyü Akiktaş Mad. İnş. Taah. Tur.Tek.Nak.ve Oto San. Ve Tic.Ltd.Şti. Mermer ZİLE-Akyazı Köyü Fimar Mer. Mad. İnş. TOKAT-Kayaören Akar.İm.İth.İhr.Tic.San.A.Ş. Mermer Köyü Fimar Mer. Mad. İnş. TOKAT-Kayaören Akar.İm.İth.İhr.Tic.San.A.Ş. Mermer Köyü Fimar Mer. Mad. İnş. TOKAT-Ayranpınar Akar.İm.İth.İhr.Tic.San.A.Ş. Mermer Köyü Fimar Mer. Mad. İnş. TOKAT-Kayaören Akar.İm.İth.İhr.Tic.San.A.Ş. Mermer Köyü Almen Mer. Mad. İnş. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer TOKAT-Keşlik Köyü Almen Mer. Mad. İnş. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer TOKAT-Keşlik Köyü Dilşad İnş. Har. Peyzaj Nak. Orman TURHAL-Kayacık San. Ve Tic. Ltd. şti. Mermer Köyü Petma Mer. Doğaltaş ve Mad. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Öntaş Mermer San A.Ş. Mermer Mermer TURHAL-Ormanöz Köyü TURHAL-Sarıkaya Köyü 3

140 Veli MENEKŞE TURHAL-Tatlıcak Mermer Köyü Veli MENEKŞE TURHAL-Bağbaşı Mermer Köyü Ünmertaş Mermer San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Derebaşı Köyü Gökmer Mer. Mad.Nak.İnş.Taah.San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Karayaka Köyü Karahan ÖKSELOĞLU Mermer ZİLE-Karayaka Köyü Mer-Mera Mer. Mad. İnş.Gıd.Hayv.San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Kazıklı Köyü Doğansoy Mer. İnş. San. Ve Taah. Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Kervansaray Köyü İlik Mermer Fab San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Kervansaray Köyü Öz Apsa Mad. İnş. Taş. Met. San. Tic. A.Ş. Mermer ZİLE-Kervansaray Köyü Alternatif Mer. Mad. İnş Tur. San. Tic. A.Ş. Mermer ZİLE-Kervansaray Köyü AS Mer.Mad.İnş. Yapı ZİLE-Kervansaray 03 Mal.Nak.Turz.San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer Köyü Birdal Mer. Tra. Doğal Taşlar ve Mad. San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Kervansaray Köyü Erkar İnş. Taah.Bet.Yapı Ele.Nak.San. Ve Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE-Nato Yolu Üzeri Cevat ATILGAN Mermer ZİLE-Yünlü Köyü YEŞİLYURT - Çıkrık Cevat ATILGAN 07 Mermer Kasabası Doğansoy Mer. İnş. San. ve Taah. 08 Tic. Ltd. Şti. Mermer ZİLE- Derebaşı (Devir) Mustafa SARGIN Mermer ZİLE Süleyman ÖNAL Mermer TURHAL Süleyman ÖNAL Mermer TURHAL- Sarıkaya Süleyman ÖNAL Mermer TURHAL- Sarıkaya Nesco Maden Tic. San A.Ş. Mermer ZİLE- Acısu Köyü Selahattin Polat 4 Kalker Turhal 204 Tokat İl Özel İdaresi Tarımsal Hizmetler Müd. Kil Ocağı Almus 204 Tokat İl Özel İdaresi Tarımsal Hizmetler Müd. Kil Ocağı Almus 204 Votorantim Çimento San.Tic.A.Ş. Kalker Ocağı Merkez 204 Komana Madencilik İç ve Dış Tic.Ltd.Şti. Bakır Almus

141 DSİ 7.Bölge Müdürlüğü Kalker Turhal Ardem Yapı Gayrımenkul İnş.San.ve Tic.A.Ş. Kalker Merkez Karayolları 7.Bölge Müdürlüğü Kalker Merkez YDA İnş.San.ve Tic.A.Ş. Kalker Merkez Tokat İl Özel İdaresi Tarımsal Hizmetler Müd. Kil Ocağı Pazar Tokat İl Özel İdaresi Tarımsal Hizmetler Müd. Kalker Pazar Karacan Kum Eleme Nak.İnş.Taah.Mad.San.veTic.Ltd.Şti Kalker Reşadiye Erbaa Er Yapı Ramazan Er Erbaa Kalker Ekfamar Mer.Mad.İnş.ve Zile Taah.San.Tic.Ltd.Şti. Mermer Ceviztaş Mad.İnş.Nak.Tar.ve Merkez Hay.San.Tic.Ltd.Şti. Kalker YDA İnş.San.ve Tic.A.Ş. Merkez Kalker DSİ 7.Bölge Müdürlüğü Kil Ocağı Turhal DSİ 7.Bölge Müdürlüğü Kil Ocağı Turhal DSİ 7.Bölge Müdürlüğü Kil Ocağı Turhal DSİ 7.Bölge Müdürlüğü Kil Ocağı Turhal

142 42 Kalker; 33; 5% Alçıtaşı Ocağı; ; % Antimuan; 7; % Bentonit; 7; % Kil Ocağı; 6; 25% Kireç; ; % Ruhsat Verilen Maden Grupları ve Sayısı Değerlendirme ve Sonuçlar: Yukarıda bulunan çizelgeden de anlaşılacağı üzere en fazla ruhsat Mermer Ocaklarına verilmiştir.(35) İkinci sırada ise 33 ruhsatla II. Grup Kalker ocakları oluşturmaktadır. 2. İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ GÖSTERGE: Sıcaklık TANIM: Gösterge ildeki yıllık ortalama sıcaklık değişimi ve Türkiye ortalamalarıyla karşılaştırılmasını ifade etmektedir. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü204 Kullanılan Veri ve Gösterge Birimi: İl için yılları arası Tokat İli yıllık ortalama sıcaklık değerleri (⁰C) Türkiye Ortalama Değerleri Durum ve eğilimler; Veri formatı Türkiye ortalama sıcaklık