AVRUPA DA KOZMETİKLERİN GÜVENLİLİK DEĞERLENDİRMESİ

Transkript

1 AVRUPA DA KOZMETİKLERİN GÜVENLİLİK DEĞERLENDİRMESİ Safety Assessment of Cosmetics in Europe Editörler Vera Rogiers Brüksel Marleen Pauwels Brüksel Çeviri Editörü Prof. Dr. Yücel KADIOĞLU

2 AVRUPA DA KOZMETİKLERİN GÜVENLİLİK DEĞERLENDİRMESİ Çeviri Editörü Dr. Yücel KADIOĞLU Atatürk Üniversitesi Eczacılık Fakültesi ve Erzincan Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Çeviri Kurulu Dr. Nazan BERGİŞADİ Yeni Yüzyıl Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı Dr. Onur ERDEM Gülhane Askeri Tıp Akademisi Eczacılık Bilimleri Merkezi Başkanlığı, Farmasötik Toksikoloji Anabilim Dalı Dr. Elif ÇADIRCI Atatürk Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmakoloji Anabilim Dalı Dr. Evren ALĞIN YAPAR T.C. S.B. Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Kozmetik Ürünler Koordinasyon Daire Başkanı Dr. Yeşim AKTAŞ Erciyes Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı Dr. Meryem Sedef ERDAL İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Farmasötik Teknoloji Anabilim Dalı Dr. Ayça DEMİREL ÖZEL Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi Kimya Bölümü Analitik Kimya Anabilim Dalı Ekler Kısmının Çevirisi Dr. Sümeyra TUNA YILDIRIM Erzincan Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Analitik Kimya Anabilim Dalı Şekil ve Tabloların Düzenlenmesi, Metnin Dizaynı Arş. Gör. Mehmet Emrah YAMAN ve Arş. Gör. Onur ŞENOL Atatürk Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Analitik Kimya Anabilim Dalı

3 Dermatolojide Güncel Problemler Prof. Vera Rogiers Dr. Marleen Pauwels Prof. Vera Rogiers Toksikoloji Anabilim Dalı Başkanı Tel Fax vrogiers@vub.ac.be Dr. Marleen Pauwels Tel Fax mnpauwels@vub.ac.be Vrije Universiteit Brussel Toksikoloji Anabilim Dalı Dermatokozmetik ve Farmakognozi Laarbeeklaan 103 B 1090,Brussel Kongre Kitaplığı Katalogu-Basım Bilgisi Safety assessment of cosmetics in Europe / volume editors, Vera Rogiers, Marleen Pauwels. p. ; cm. -- (Current problems in dermatology, ISSN ; v.36 Referans ve indeks kısımlarını içerir. ISBN (hard cover : alk. paper) 1. Kozmetikler--Güvenlilik Ölçümleri--Avrupa. 2. Kozmetikler--Toksikoloji Avrupa 3. Kozmetikler--Analiz--Avrupa. 4. Kozmetikler--Yasa ve Mevzuat Avrupa I. Rogiers, Vera. II. Pauwels, Marleen. III. Series. DNLM: 1. Kozmetikler--standartlar. 2. Tüketici Ürün Güvenliliği--mevzuat & yargı kararları. 3. Tüketici Ürün Güvenliliği--standartlar. W1 CU804L v / WA 744 S ] Biblografya Dipnotları. Bu yayın PubMed/MEDLINE güncel içeriğindeki biblografya hizmetine göre listelenmiştir. Feragatname. Bu yayındaki bütün ifadeler, görüşler ve yer alan bilgiler yazarların ve katkıda bulunanlara aittir ve editör(ler) ve yayınevinin sorumluluğunda değildir. Yayında yer alabilecek reklamlar herhangi bir ürünün garantisi, onayı yada tasdiği yada onların etkin kaliteli ve güvenli olduğu manasına gelmez. Yayıncı ve editör(ler) bu kitapta duyurulan herhangi bir fikiri yöntem, talimat veya ürünün sebep olduğu sakatlık ve yaralanmaların sorumluluğundan feragat etmişlerdir. Her hakkı saklıdır. Bu yayının hiçbir kısmı yayın evinin izni olmadan başka bir dile çevrilemez, çoğaltılamaz veya elektronik fotokopide içeren mekanik, kayıt, mikrokopya veya başka bir bilgi kaynağı şeklinde depolanamaz. Copyright 2008 by S. Karger AG, P.O. Box, CHâ 4009 Basel (Switzerland) Asit içermeyen yaşlandırmasız kağıttan İsviçre'de basılmıştır (ISO 9706) Reinhardt Druck, Basel ISSN ISBN

4 İÇİNDEKİLER KISALTMALAR DİZİNİ... VI ÖNSÖZ... XI ÇEVİRİ EDİTÖRÜNÜN ÖNSÖZÜ... XII GİRİŞ... XIII 1. Kozmetik Ürünler ve Avrupa daki Güncel Düzenlemeler Giriş Kozmetik Ürünler Direktifi Bir Kozmetik Ürünün Tanımı Güvenlilik Önkoşulu ve Sorumluluklar Halkı Bilgilendirme Ön Şartı Gerekli Teknik Bilgi Dosyası Kozmetik Ürünler Direktifi ve SCC(NF)P Ekleri Kozmetikler ve Kozmetik Bileşenleri için Hayvan Deneylerinin Yasaklanması Kozmetik Ürünler Direktifi Doğrultusunda Kozmetik Bileşenlerinin Güvenlilik Değerlendirilmesi Kozmetik Ürünler Direktifinin Yenilenmesi ile İlgili Öneri İlgili Dikey AB Mevzuatları Tehlikeli Maddeler Direktifinin Etkisi ve REACH Tehlikeli Preparatlar Direktifinin Etkisi Gıda Katkı Maddeleriyle ilgili AB Mevzuatı Biyosidal Ürünler Direktifinin Etkisi Tıbbi Ürünler Direktifinin Etkisi Deterjanlarda AB Mevzuatının Etkisi Tıbbi Cihazlarda AB Mevzuatı ve Bitki Koruma Direktifinin Etkisi Bir Kozmetik Bileşen İçin Uygun Bilgi Üzerinde Dikey AB Mevzuatlarıyla İlişkili Ortak Etki İlgili Yatay AB Mevzuatları Hayvanları Korumak için Yatay Hükümler Genel Ürün Güvenliliği Direktifi Hazır Ambalajlı Ürünler ve Nominal Miktarlar Üzerine AB Mevzuatı I

5 Aerosol Dağıtıcılar (dispenser) Üzerine AB Mevzuatı Kaynaklar AB de Kozmetik Güvenlilik Değerlendirilmesine İlişkin Sorunlar GİRİŞ AB de Genel Risk Değerlendirme Paradigmasının İlgili Özellikleri Klasik Risk Değerlendirme Sürecine Genel Bakış Tehlikenin Belirlenmesi ve Doz-Cevap Değerlendirmesi Maruz Kalmanın Değerlendirmesi Risk Karakterizasyonu Risk Yönetimi, Risk İletişimi ve Risk Algılaması Avrupa Kozmetik Güvenlilik Değerlendiricisine Yönelik Gerçek Zorluklar Hayvan Deneylerinden Uzaklaşma Uygun Maruz Kalma Bilgilerine Olan Acil İhtiyaç Ham Madde Tedarikçilerinin Yeni Rolü Uygun Eğitim İhtiyacı İnsan Deneylerindeki Etik Kısıtlamalar Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Özel Sorunları Tüketici Endişeleri KAYNAKLAR Kozmetik Bileşenlerinin Güvenlilik Değerlendirmesinin Avrupa Düzeyinde Yürütülen Kritik Analizi Giriş Yayınlanmış SCC(NF)P Görüşlerinin Genel Analizi ( ) Metodoloji Görüşlerin Sayısı Bileşen Türleri Başarı Oranı ve 2006`da Tartışılan Başvuruların İçerik Karşılaştırması Yıllar İçinde SCC(NF)P ve Endüstri Arasındaki Etkileşim Kozmetik Bileşenlerinin AB Güvenlilik Değerlendirmesinde Tartışmalı Üç Alanın Analizi Metodoloji II

6 Teşhis ve Fizikokimya In vitro Dermal Absobsiyon Çalışması Mutajenesite/Genotoksisite Tartışma ve Sonuçlar Kaynaklar Bitmiş Ürünlerin Teknik Bilgi Dosyasında Bulunan Güvenlilik Değerlendirmesi Giriş Kozmetik Bileşenler Hakkında Güvenlilik Bilgisi İçin Veritabanı Taraması Genel Değerlendirmeler Faydalı Veri Kaynakları Uygulamada Veri Güvenliliği Araştırması Veri Kalitesinin Değerlendirilmesi AB'de Bitmiş Kozmetik Ürünlerdeki Kozmetik Bileşenlerin Risk Değerlendirmesi Tartışma ve Sonuçlar Kaynaklar Uygulamada Kozmetik Teknik Bilgi Dosyası Giriş Uygulamada Yasal Gereklilikler: Teklif Ürünün Kalitatif ve Kantitatif Bileşimi Bitmiş Ürün ve Bileşenlerinin Fizikokimyası, Mikrobiyolojisi ve Saflığı Üretim Yöntemi Bitmiş Kozmetik Ürün Güvenlilik Değerlendirmesi Güvenlilik Uzmanının Adı ve Adresi İnsan Sağlığı Açısından İstenmeyen Etkilere Ait Veriler İddia Edilen Etkilerin Kanıtlanması Hayvan Testlerine Ait Veriler Uygulamaya Yönelik Yorumlar Genel Hatları ile TBD Tartışma ve Sonuç Kaynaklar III

7 6. Kozmetik Bileşenlerin Güvenlilik Değerlendirmesinde Alternatif Yöntemlerin Kullanılması Giriş Materyaller ve Yöntemler SCC(NF)P Dosyalarındaki 3-R Alternatifleri ve Hayvan Deneyleri Akut Toksisite Deri İrritasyonu Deri Hassasiyeti (Sensitisation) Tekrarlanan Doz Toksisite Testi Toksikokinetikler (Dermal Absorpsiyonu İçeren) Üreme Toksisitesi Mutajenesite /Genotoksisite ve Karsinojenesite Foto-indüklenmiş Toksisite Bakış Açısında Yer Alan Kozmetik Hayvan Sayıları Kozmetik Bileşenlerinin Test Edilmesinde Hayvan Sayıları ve Zaman Dilimi REACH deki Planlanmış Hayvan Sayıları ve Zaman Çizelgesi Tartışma ve Sonuçlar Kaynaklar Avrupa'da Kozmetiklerin Güvenlilik Değerlendirmelerinin Ana Başlıkları ve Gelecek Planlamaları Avrupa'da Kozmetiklerin Güvenlilik Değerlendirmelerinin Ana Başlıkları Kozmetikler için AB Güncel Kozmetik Düzenlemeler (Bölüm 1) AB'de Kozmetik Güvenlilik Değerlendirmesiyle İlgili Sorunlar (Bölüm 2) Avrupa Düzeyinde Uygulanan Kozmetik Bileşenlerinin Güvenlilik Değerlendirmesi (Bölüm 3) Bitmiş Ürün Teknik Bilgi Dosyalarında Mevcut Olan Kozmetik Bileşenlerin Güvenlilik Değerlendirmesi (Bölüm 4) Uygulamada Kozmetik Teknik Bilgi Dosyası (Bölüm 5) Kozmetik Bileşenlerinin Güvenlilik Değerlendirmesinde Alternatif Yöntemlerin Kullanımı (Bölüm 6) Gelecek Vaat Eden Bakış Açıları Kaynaklar IV

8 Ekler Ek 1: 76/768/EEC Direktifinin Belçika Hukukuna Aktarımı: Pratik Bir Örnek Belçika Mevzuatı ile Avrupa Direktifi Arasındaki Farklar EK Ek 3: Kozmetik Teknik Bilgi Dosyası Çerçeve Önerisi İdari Dosya İçerik Dosyası Bitmiş Ürün Dosyası İdari Dosya İçerik Dosyası İçeriğe ait kimlik, tedarikçi (ler) ve bileşim (ler) İçerik Üreticisi ve Tedarikçisi Hakkında Ayrıntılar Fizikokimya ve Mikrobiyoloji Toksisite verileri İlk yardım Önlemleri Risk ve güvenlik talimatları Bitmiş Ürün Dosyası Ürünün Üretimi Ürünün Stabilitesi Ürüne ait fizikokimyasal özellikler ve mikrobiyolojik veriler Bitmiş ürüne ait güvenlik verileri Bitmiş ürün etkinliği Ambalaj ve etiketleme EK 4: Veri Giriş Formları: Genel Bilgiler V

9 KISALTMALAR DİZİNİ 3R İyileştirme, azaltma, yedek-(refinement, reduction, replacement) 3T3 NRU PT 3T3 Nötral Kırmızı Gerialım Fototoksisite Testi -(3T3 Neutral Red Uptake Phototoxicity Test) A Miktar-(Amount) ADI Kabul Edilebilir Günlük Alım Miktarı-(Acceptable daily intake) AICS Avusturalya Kimyasal Maddeler Envanteri -(Australian Inventory of Chemical Substances) Art. Makale-(Article) ASHP Amerikan Sağlık Sistem Eczacılar Birliği-(American Society of Health- System Pharmacists) BCOP Sığır Kornea Opasite ve Geçirgenliği- (Bovine corneal opacity and permeability) BMD Karşılaştırma Dozu-(Benchmark dose) BMDL BMD En Düşük Sınır-(BMD lower limit) Bw Vücut Ağırlığı-(Body weight) C Konsantrasyon-(Concentration) CAS nr Kimyasal Özetler Servisi kayıt numarası- (Chemical Abstracts Service registry number) CCRIS Kimyasal Karsinojenesis Araştırmalar Bilgi Sistemi- (Chemical Carcinogenesis Research Information System) CHRIS Kimyasal Tehlike Yanıt Bilgi Sistemi-(Chemical Hazard Response Information System) CI Renk İndeksi-(Colour index) CICAD Mühtazar Uluslararası Kimyasal Değerlendirme Dokümanı- (Concise International Chemical Assessment Document) CIR Kozmetik Bileşenler Derlemesi- (Cosmetic ingredient review) CMR Karsinojenik, Mutajenik, Toksik Üreme - (Carcinogenic, mutagenic, toxic to reproduction) Colipa Avrupa Kozmetik Kişisel Bakım Ürünleri ve Parfüm Derneği- (European Cosmetic Toiletry and Perfumery Association) CoNTC Toksikolojik Etki Göstermeyen Konsantrasyon- (Concentration of no toxicological concern) CSNB Kimyasal Güvenliği Veritabanı-(Chemical Safety NewsBase) CSTEE Toksisite, Ekotoksisite ve Çevre Bilimsel Komitesi-(Scientific Committee on Toxicity, Ecotoxicity and the Environment) CTFA Kozmetik, Kişisel Bakım Ürünleri ve Parfüm Birliği-(Cosmetic, Toiletry and Fragrance Association) CV Özgeçmiş-(Curriculum vitae) DA Dermal Absorpsiyon-(Dermal absorption) DA a miktar/cm 2 olarak Dermal Absorpsiyon-(Dermal Absorption reported as amount/cm 2 ) DA p Yüzde olarak ifade edilen Dermal Absorpsiyon-(Dermal Absorption expressed as a percentage) VI

10 DART Gelişim ve Üreme Toksikoloji Veri tabanı-(developmental and Reproductive Toxicology Database) DG ENTR Genel Girişim-Direktörlüğü- (Directorate-General Enterprise) DG ENV Genel Çevre Direktörlüğü-(Directorate-General Environment) DG SANCO Genel Sağlık ve Tüketiciyi Koruma-Direktörlüğü-(Directorate-General Health and Consumer Protection) Dir. Direktif (Directive) DNA Deoksiribonükleik asit -(Deoxyribonucleic acid) Doc. Döküman (Document) DSL Yerel Maddeler Listesi (Kanada)- [Domestic Substances List (Canada)] EC Avrupa Topluluğu-(European Community) ECB Avrupa Kimyasallar Şubesi-(European Chemicals Bureau) ECETOC Avrupa Ekotoksikoloji ve Kimyasal Toksikoloji Merkezi-(European Centre for Ecotoxicology and Toxicology of Chemicals) EChA Avrupa Kimyasallar Ajansı-(European Chemicals Agency) ECL Mevcut Kimyasallar Listesi (Kore)-[Existing Chemicals List (Korea)] ecopa Avrupa 3R Alternatifleri Konsensüs Platformu-(European Consensus Platform on 3R Alternatives) ECVAM Avrupa Alternatif Yöntemler Validasyon Merkezi- (European Centre for the Validation of Alternative Methods) EDETOX Toksik Kimyasalların Dermal Absorpsiyon Öngörüleri ve Değerlendirilmesi-(Evaluations and predictions of dermal absorption of toxic chemicals) EEC EEMCO VII Avrupa Ekonomi Topluluğu-(European Economic Community) Avrupa Kozmetik ve Diğer Topikal Ürünler İçin Etkinlik Ölçümü Uzman Grubu -(European expert group for Efficacy Measurements of Cosmetics and Other topical products) EFSA Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi-(European Food Safety Authority) EHC Çevresel Sağlık Kriterleri -(Environmental Health Criteria) EINECS Mevcut Ticari Kimyasal Maddeler Avrupa Envanteri- (European Inventory of Existing Commercial Chemical Substances) ELINCS Avrupa Onaylanmış Kimyasal Maddeler Listesi- (European List of Notified Chemical Substances) EMBASE Excerpta Medica Veri tabanı- (Excerpta Medica database) EMEA Avrupa Tıbbi Ürünler Değerlendirme Ajansı-( European Agency for the Evaluation of Medicinal Products) ENCS Mevcut ve Yeni Kimyasal Maddeler (Japonya)- [Existing and New Chemical Substances (Japan)] EPA Çevre Koruma Ajansı (ABD)- [Environmental Protection Agency (USA)] epaa Avrupa Alternatif Yaklaşımlar Ortaklığı-(European Partnership for Alternative Approaches) ESAC ECVAM Bilimsel Danışma Kurulu-(ECVAM Scientific Advisory Committee) EST Embriyotoksik Kök Hücre Testi-(Embryotoxic Stem Cell Test) EU, AB Avrupa Birliği-(European Union) F Uygulama Sıklığı-(Frequency of application)

11 FDA Gıda ve İlaç İdaresi-(Food and Drug Administration) FDIS Uluslararası Standartlar Nihai Taslağı (ISO)-[Final Draft International Standard (ISO)] GLP İyi Laboratuvar Uygulamaları-(Good Laboratory Practice) GMP İyi Üretim Uygulamaları-(Good Manufacturing Practice) GPSD Genel Ürün Güvenliliği Direktifi- (General Product Safety Directive) HERA İnsan ve Çevresel Risk Değerlendirmesi-(Human and Environmental Risk Assessment) HET-CAM Tavuk Yumurta Testi - Koriyoallantoik Membran- (Hen s Egg Test-Chorio Allantoic Membrane) (H)PV (Yüksek) Üretim Hacmi-[(High) production volüme] HPVIS Yüksek Üretim Hacmi Bilgi Sistemi (ABD)-[High Production Volume Information System (USA)] HSDB Tehlikeli Maddeler Veri Bankası- (Hazardous Substances Data Bank) IARC Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı -(International Agency for Research on Cancer) ICCG Komiteler Arası Koordinasyon Grubu-(Inter-Committee Coordination Group) ICCVAM Alternatif Yöntemlerin Validasyonu Kurumlar Arası Koordinasyon Grubu- (Interagency Coordinating Committee on the Validation of Alternative Methods) ICE İzole Edilmiş Tavuk Gözü-(Isolated chicken eye) IFRA Uluslararası Parfüm Araştırma Birliği-(International Fragrance Research Association) IFSCC Uluslararası Kozmetik Kimyacılar Dernekleri Federasyonu-(International Federation of the Societies of Cosmetic Chemists) ILSI Uluslararası Yaşam Bilimleri Enstitüsü-(International Life Sciences Institute) INCI Uluslararası Kozmetik Bileşenlerin Adlandırması-(International Nomenclature of Cosmetic Ingredients) INCOS Kozmetik Ürünleri için Hükümetlerarası Bilgi Ağı-(Intergovernmental Information Network for Cosmetic Products) INN Uluslararası Tescili Olmayan Ad-(International Non-Proprietary Name) IPA Uluslararası Farmasötik Özetler-(International Pharmaceutical Abstracts) IPCS Uluslararası Kimyasal Güvenlilik Program-(International Programme on Chemical Safety) IRE İzole Edilmiş Tavşan Gözü-(Isolated rabbit eye) IRIS Entegre Risk Bilgi Sistemi-(Integrated Risk Information System) ISO Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu-(International Organization for Standardization) IUCLID Uluslararası Düzenli Kimyasal Bilgi Sistemi-(International Uniform Chemical Information Database) IUPAC Uluslararası Saf ve Uygulamalı Kimya Birliği-(International Union of Pure and Applied Chemistry) VIII

12 JaCVAM Japonya Alternatif Yöntemler Validasyon Merkezi-(Japanese Center for the Validation of Alternative Methods) JRC Ortak Araştırma Merkezi-(Joint research centre) LD 50 %50 Letal Doz-(Lethal dose 50%) LED 10 Etkili Dozun En düşük Sınırı-10-(Lower limit on effective dose-10) LLNA Yerel lenf nodu deneyi-(local lymph node assay) LO(A)EL En düşük Gözlemlenen (yan) Etki Seviyesi-(Lowest observed (adverse) effect level) LVET Düşük Hacimli Göz Testi-(Low Volume Eye Test) MD Tıp Doktoru-(Medical doctor) MEST Fare Kulağı Şişme Testi-(Mouse Ear Swelling Test) (MK)GPMT (Magnusson Kligman) Kobay Maksimizasyon Testi-[(Magnusson Kligman) Guinea Pig Maximisation Test] MM Mikrokütle- (Micromass) MoS Güvenlik marjı- (Margin of safety) MR Mitotik Rekombinasyon-(Mitotic recombination) MSDS Malzeme Güvenlik Bilgi Formu-(Material Safety Data Sheet) MSN Mikrosoft Ağı-(Microsoft Network) MTT 3 - (4,5)-dimetil-2-tiyazolil-2,5-dimetil-2H-tetrazolyum bromid-[ 3-(4,5)- dimethyl-2-thiazolyl-2,5-dimethyl-2h-tetrazolium bromide] NDSL Yerel Olmayan Maddeleri Listesi (Kanada)-[Non-Domestic Substances List (Canada)] NICNAS Ulusal Endüstriyel Kimyasallar Bildirim ve Değerlendirme Programı (Avustralya)-[National Industrial Chemicals Notification and Assessment Scheme (Australia)] NIOSH Ulusal İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü (ABD)-[National Institute for Occupational Safety and Health (USA)] NLM Ulusal Tıp Kütüphanesi-(National Library of Medicine) NLP Çok Uzun olmayan Polimer-(No longer polymer) NO(A)EL Gözlemlenemeyen (advers) Etki Seviyesi-(No observed (adverse) effect leve) NRU Nötral Kırmızı Alım-(Neutral red uptake) NTP Ulusal Toksikoloji Programı (ABD)-[National Toxicology Program (USA)] OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Organizasyonu- (Organisation for Economic Co-operation and Development) OHMTADS Petrol ve Tehlikeli Madde, Teknik Yardım Veri Sistemi-(Oil and Hazardous Material, Technical Assistance Data Systems) OHS İş Sağlığı ve Güvenliği-(Occupational health and safety) OSHA İş Sağlığı ve Güvenliği Ajansı (ABD)-[Occupational Safety and Health Administration (USA)] PBT Kalıcı, Biyokümülatif ve zehirli-(persistent, bioaccumulative and toxic) Ph. Eur. Avrupa Farmakopesi-(European Pharmacopoeia) PI(R)(F) Ürün Bilgisi (Gereksinim) (Dosya)- [Product information (requirement)(file)] n-oktanol/su Dağılma Katsayıs-(n-Octanol/water partition coefficient) P ow IX

13 QSAR Kantitatif Yapı-Aktivite İlişkisi-(Quantitative Structure-Activity Relationship) R Alıkonma Faktörü-(Retention factor) RAPEX Hızlı Bilgi Değişimi-(Rapid exchange of information) RBC Kırmızı Kan Hücresi-(Red blood cell) REACH Kimyasalların Kaydı, Değerlendirilmesi, Onaylanması ve Kısıtlanması- (Registration, Evaluation, Authorisation and Restriction of Chemicals) RIVM Ulusal Halk Sağlığı ve Çevre Enstitüsü-(RijksInstituut voor Volksgezondheid en Milieu) rllna Azaltılmış Lokal Lenf Nodu Deneyi-(Reduced local lymph node assay) RTECS Kimyasal Maddeler Toksik Etkilerinin Kaydı-(Registry of Toxic Effects of Chemical Substances) SCC(NF)P Tüketiciler için Tasarlanmış Kozmetik ve Gıda-Harici Ürünler Bilimsel Komitesi-(Scientific Committee on Cosmetic Products and Non-Food Products intended for consumers) SCCP Tüketim Ürünleri Bilimsel Komitesi-(Scientific Committee on Consumer Products) SCE Kız kardeş Kromatid Değişimi-(Sister Chromatid Exchange) SCENIHR Gelişen ve Yeni Tanımlanan Sağlık Riskleri Bilimsel Komitesi-(Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks) SCHER Sağlık ve Çevresel Riskler Bilimsel Komitesi-(Scientific Committee on Health and Environmental Risks) SD Standart Sapma-(Standard deviation) SED Sistemik maruziyet dozu-(systemic exposure dosage) SHE Suriye Hamster Embriyosu-(Syrian hamster embryo) SME Küçük ve Orta Ölçekli İşletme-(Small and medium-sized enterprise) SOP Standart İşlem Prosedürü-(Standard operating procedure) SPF Güneş Koruma Faktörü-(Sun protection factor) SSA Deri Yüzey Alanı-(Skin surface area) STN Bilimsel ve Teknik Ağ-(Scientific and Technical Network) TD 50 %50 Tolere Edilen Doz-(Tolerated dose 50%) TER Transkütanöz elektriksel direnç-(transcutaneous electrical resistance) TIF Teknik Bilgi Dosyası-(Technical Information File) TOXLINE Online Toksikoloji Literatürü-(Toxicology Literature Online) TSCA Toksik Madde Kontrol Yasası (ABD)-[Toxic Substances Control Act (USA)] TTC Toksikolojik Endişe Eşiği-(Threshold of toxicological concern) UDS Planlanmamış DNA Sentezi-(Unscheduled DNA synthesis) UV Ultraviyole-(Ultraviolet) VIS Görünür Bölge Işını-(Visible light) vpvb Çok Kalıcı ve Çok Biyokümülatif- (Very persistent and very bioaccumulative) WoE Delillerin Ağırlığı-(Weight of evidence) WEC Tüm Embriyo Kültürü-(Whole embryo culture) WHO Dünya Sağlık Organizasyonu-(World Health Organisation) X

14 XI ÖNSÖZ Birçok Avrupa vatandaşı, Brüksel'deki Avrupa komisyonunu çok fazla bürokratik, hayatlarını çeşitli kanun ve yasaklarla karmaşık hale getiren ve ulusal çeşitliliği tehlike altına alan bir kurum olarak görmektedir. Onlar sıklıkla Avrupa enstitülerinin çalışmaları sayesinde tüketiciler, sağlık ve güvenlilik alanındaki önemli girişimleri görmezden gelmektedir. Bu örneklerin en önemlilerinden birisi kozmetik alanını düzenleyen Kozmetik Ürünler Direktifi'dir (76/768/EEC). Bu direktif kozmetik ürünün ne olduğunu tanımlar ve ürünün pazarlara getirilmesi için hangi güvenlilik gerekliliklerini yerine getirmek zorunda olduğunu belirtir. Direktifin istediği kozmetiklerin güvenlilik değerlendirmesi bir açıdan tüketicileri korumakla uğraşırken diğer bir yandan da hayvan deneylerinin yapılmasını engeller. Bu açıdan, güvenlilik değerlendirme işlemini ciddi bir şekilde etkileyen hayvan testlerini kısıtlayıcı uygulamalar yapılmıştır. Direktif pratiğe döküldüğünde, bağımsız Tüketici Ürünleri Bilimsel Komitesi (SCCP) Genel Sağlık ve Tüketici Koruma Direktörlüğü ne bilimsel tavsiyeler sunar. Bu tavsiyeler Komisyona kozmetik alanında tüketicilerin güvenliği ve toplum sağlığı konularıyla ilişkili olarak politika ve teklifler hazırlanması konusunda yardımcı olur. Bilhassa, kozmetik içeriğin güvenliliği UV filtresi, renklendiriciler, koruyucular ve saç boyaları konularında SCCP tarafından bilimsel olarak değerlendirilir. Bu kitap Avrupa nın farklı ülkelerindeki bilim adamlarının uyguladıkları toksikolojik verileri, deneyimlerini ve uzmanlıklarını içeren muazzam bir derlemedir. SCCP'nin çalışmaları arşivlenir ve internet üzerinde ücretsiz olarak ulaşılabilir. Kozmetik endüstrisin de çalışan bilim adamları ve kozmetiklerle uğraşan düzenleme organındaki akademisyenler için Avrupa Birliği düzenleme çatısı ve kozmetik ürünlerin güvenlilik değerlendirmesi işlemi büyük bir bulmacadır ve bir araya getirmesi çok zordur. Bu yüzden, bu konuları ve AB düzenlemeleri ile işleyişini açıklayan pratik uygulamalarını gösteren bir yazıya çok ihtiyaç duyulmuştur. Bu kitap Prof. Vera Rogiers tarafından yazılmıştır ve Vrije Universitesi toksikoloji Anabilim Dalından Dr. Marleen Pauwels tarafından bazı eksik kısımları tamamlanmıştır. Prof. Vera Rogiers SCCP'nin uzun süredir aktif bir üyesidir ve alternatif 3R yöntemlerinin geliştirilmesi için in vitro toksikolojik deneyler gerçekleştiren bir araştırma grubuna da liderlik etmektedir. Aslında, kendisi kozmetikler ve içerikleriyle ilgili AB aktivitelerini çok yakın bir açıdan bilmektedir. Dr. Pauwels ile birlikte, 10 yılı aşkın bir süredir kozmetiklerin güvenlilik değerlendirmesi konulu bir dersi dünyanın her yerinden gelen güvenlilik uzmanlarına Brüksel de organize etmektedir. Onların geniş uzmanlığı ve bilgileri bu kitapta sunulmuştur. Avrupa daki kozmetik ve tüketici sağlığının korunmasıyla ilgilenen herkes için en faydalı kitaptır. Özellikle güvenlilik uzmanları günlük hayatları için çok önemli yeni bilgiler bulacaklardır. Umarım bu mükemmel kitap Brüksel de tüketicilerin güvenliği için yapılan yüksek kalitedeki çalışmalarla ilgili mesajı yayacak ve Avrupa da birçok insanın faydalanabileceği bir yayın olacaktır. Peter Elsner, Jena

15 ÇEVİRİ EDİTÖRÜNÜN ÖNSÖZÜ İnsanoğlunun sağlıklı yaşama, bakımlı olma ve aynı zamanda dışarıya güzel görünme arzusu insanlık tarihiyle başlamaktadır. Güzelleşmede ve bakımlı olmada kullanılan malzemeler ise çeşitli kozmetik ürünlerdir. İlk olarak Mısır da kullanılan kozmetik kavramı evrimler geçirerek şimdiki modern haline ulaşmıştır. Günümüzde kozmetik ürün, Kozmetik Yönetmeliğine göre, insan vücudunun epiderma, tırnaklar, kıllar, saçlar, dudaklar ve dış genital organlar gibi değişik dış kısımlarına, dişlere ve ağız mukozasına uygulanmak üzere hazırlanmış, tek veya temel amacı bu kısımları temizlemek, koku vermek, görünümünü değiştirmek ve/veya vücut kokularını düzeltmek, korumak veya iyi durumda tutmak olan bütün preparatlar veya maddeleridir şeklinde tanımlanmaktadır. Yine kozmetik yönetmeliğinde, Bir kozmetik ürünü üreten, imal eden, ıslah eden veya ürüne adını, ticarî markasını veya ayırt edici işaretini koymak suretiyle kendini üretici olarak tanıtan gerçek veya tüzel kişi şeklinde kozmetik üreticisi tanımı yapılmaktadır. Kozmetik üreticileri kozmetik ürünlerin üretiminden pazarlanmasına kadar çeşitli sorumluluklara sahiptirler. Bu sorumluluklar da dünyanın her yerinde çeşitli mevzuat, yönetmelik ve yasalarla belirlenmiş durumdadır. Çevrilen bu kitap, Avrupa da kozmetik alanını düzenleyen Kozmetik Ürünler Direktifi nin uygulanışı ile ilgilidir. Bu Direktif, kozmetik bir ürünün tanımını yapmakta ve bir kozmetik üreticisinin, kozmetik bir ürünün üretimi ve kullanıma sunulması aşamasında kozmetiklerle ilgili güvenlilik gereksinimlerinin nasıl yerine getirileceğini açıklamaktadır. Ancak bu konuda yeterli sayıda Türkçe kaynak bulunmamaktadır. Safety Assessment of Cosmetics in Europe adlı kitabın çevirisi, kozmetik ürünlerin güvenlilik değerlendirmesi konusunda bir katkı sağlayacağı düşüncesindeyiz. Bu kitabın yayın onayını alan Cosming Laboratuvar Bilgi Yönetim Eğitim Danışmanlık San. Tic. Ltd. Şti. ve yetkilisi Kimyager Levent KAHRIMAN a, çeviri kuruluna ve her aşamada desteğini esirgemeyen değerli doktora öğrencilerim Arş. Gör. Onur ŞENOL ve Arş. Gör. M. Emrah YAMAN a çok teşekkür ediyorum. Prof. Dr. Yücel KADIOĞLU XII

16 XIII GİRİŞ Kozmetik dünyası lüks tüketim olarak algılanır ve bilim her hangi bir kısmında rol almakta başarısızdır. Bu yargı kozmetik ürünlerin geliştirilmesinde farklı açılardan bilimsel girdilere önemli derecede ihtiyaç duyulduğu için haksız çıkmıştır. Çoklu çalışma grupları yeni kozmetik formülasyonlar geliştirmek için yeni bitkisel ilaçların nano ve makro ölçekte objektif değerlendirmelerini ve verimliliklerini belirlemek üzere arayış içindedirler. Bununla birlikte ve en önemli olarak, kozmetik ürünlerin pazarlarda yer almasının tüketiciler için güvenlilikleri bilimsel açıdan kanıtlanmadıkça izin verilmez. Buna karşın, kozmetik ürünler için güvenlilik standartları dünya üzerinde farklılıklar gösterir, kozmetiklerin güvenliliğiyle ilgili Avrupa düzenlemelerinin diğerlerine göre daha sıkı ve zorlayıcı olduğu bilinmektedir ki valide edilmiş alternatif yöntemlerin geliştirilmesi kilit rol oynamaktadır. Endüstri, akademi ve düzenleme organı arasında bu şartların sürdürülebilirliği ve standartların yüksek olması için gerçek bir çaba vardır. Bu kitap, bu sebeple, yalnızca kozmetik ürünlerin Avrupa daki güncel düzenlemelere göre güvenlilik değerlendirmesi konularına odaklanmıştır ve kozmetik ürünlerin geliştirilmesi gibi popüler konuları ve herhangi bir iddianın ispatı gibi konuları içermemektedir. Kozmetik güvenlilik değerlendirmesi karmaşık bir işlem gibi görünmektedir, öncelikle Direktifleri, Düzenlemeler ve Öneriler arasındaki ilişkinin ve kozmetik ürünlerin güvenli kullanılması konularının bilinmesi gerekmektedir. Kozmetik Ürünler Direktifi nin (76/768/EEC) en fazla ilgili olduğu konu AB de kozmetik ürünlerin sınıflandırılmasına ve satılmasına koyduğu kurallardır. En önemsediği birincil konu, AB pazarlarında satışa sunulan her bir ürünün kullanım için güvenli olmasıdır. Bunu sağlayabilmek için, özel teknik verilerin toplanmış ve AB Üye Devletlerinin yetkili mercilerine ulaştırılmaya hazır olmalıdır. Bu veri setleri genel olarak bir kozmetik ürünün teknik bilgi dosyası veya TIF dosyası olarak atfedilir. Bu TIF içeriğiyle, (bazen PIR olarak da adlandırılan ürün bilgi gereklilikleri) ürünün kullanım için güvenli olduğu farklı donanımlı güvenlilik değerlendiricileri tarafından deklare edilmektedir. Bir güvenlilik değerlendirmesinin nasıl yapılacağına dair rehber üretici kullandığı içeriğin genel toksikolojik profilini, kimyasal yapısını ve maruziyet seviyesini dikkate almalıdır şeklinde özetlenebilir. Küçük ve orta derecede ki işletmelerin kozmetik TIF gereksinimlerine olumlu cevap verebilmek için, standart bir format pratik bir öneri halinde 2000 yılında geliştirilmiş ve yıllar boyunca da yeniden düzenlenmiştir. Bu konu hakkında şu anda sunulan bölüm şirketlere TIF oluşturmadaki 8 yıllık kişisel deneyimleri, yetkili otoriteler ile endüstrideki düzenlemeden sorumlu kişiler arasındaki ilişkileri kendi bakış açılarından sunmaktadır. Bu sebeple, her yıl lisansüstü dersi olan Avrupa Birliğindeki Kozmetiklerin Güvenlilik Değerlendirmesi-Eğitim Kursu dersini Vrije Üniversitesi Institut voor Post Academische vorming bünyesinde kendi bölümlerinde büyük bir değer görerek organize etmektedirler.

17 İkinci ve en çok tartışılan AB kozmetik mevzuatı ise 1993 den itibaren Avrupa daki otoritelerinin hayvan deneylerinin kozmetik ürünler ve bileşenlerinin performansını ölçmede kullanımını onaylamamasıdır. Bunun sonucunda, Mart 2009 itibariyle kozmetik içeriğinde hayvan deneylerinin yapılması yasaklandı ve bununla birlikte hayvan deneyi yapılmış kozmetik ürünler kademeli olarak pazarlarda yasaklandı. Aslında kozmetikler hala doğal olarak güvenli sayılmakta fakat zararları ve güvenlilik değerlendirmeleri için gerekli bilimsel çalışmaların yapılabilmesi çok yakın bir gelecekte ciddi manada kısıtlanacaktır. Gerçekte, hayvan testleri yaklaşık 40 yıldan fazladır kullanılmaktadır ve toksikoloklar ın çoğu kesin bir güven aralığını bu deneylerle kazanmışlardır. Ancak, acilen hayvan testi içermeyen alternatif yöntemlerin geliştirilmesi hukuksal bir gerekliliktir. Bu yasal düzenlemenin pozitif yönü sadece bilimsel çalışma yapmanın zorluğu ve etik nedenler değil, aynı zamanda toksikoloji alanında in vitro çalışma yapmanın finansal maliyetinin son yıllarda ciddi oranda artmış olmasıdır. Alternatiflerin geliştirmesinde AB finansman sağlamakta (5. 6. ve 7. Çerçeve Programları), 3R-Alterntiflerinde Avrupa Konsensus Platformu nun ve Alternatif Yaklaşımlar için Avrupa Ortaklığının temelinin oluşturulması tüm taraflar arasındaki işbirliğine sadece iki örnektir. Kozmetik hayvan testinin yasaklanmasının negatif sonucu ise politik bir hareket sonucu hayvan testlerinin tümüyle yürürlükten kaldırılması sonucunda zamanla gelişebilecek alternatif yöntemlerin henüz bilimsel olarak güvenilirliğinin kanıtlanmasında bilimsel fizibilitenin dikkate alınmamış olmasıdır. Kozmetik içeriklerinin güvenlilik değerlendirmesi alanındaki tecrübeler büyümektedir, özellikle güvenlilik değerlendiricilerinin bütün Avrupa daki bitmiş kozmetik ürünleri ve Tüketici Ürünleri Bilimsel Komitesi veya SCCP (eski adıyla Kozmetik Ürünler ve Gıda olmayan Ürünler Bilimsel Komitesi SCCN-FP). Bu Avrupa bilimsel komitesi potansiyel toksisite mevcudiyeti içerebilecek renklendiriciler, koruyucular, UV filtreleri, saç boyaları ve diğer özel bileşenleri değerlendirir. Zaman içerisinde, SCC(NF)P 250'den fazla maddeyi dosyaladı ve detaylı görüşleri Avrupa Komisyonunun internet sayfasından ücretsiz olarak indirilebilir. Geleceğin güvenlilik değerlendirmelerindeki var olan belirsizlikle, SCC(NP)F'in kozmetik içeriklerle ilgili kalabalık olan bilgisini araştırılabilir uygunlukta bir veri setine çevirme fikri ortaya çıkmıştır. Bu veri setinin yardımıyla, ilk örnek olarak, SCC(NF)P tarafından tamamlanmış özgün içeriğe sahip bir toksikolojik veri seti belirlenir. Daha sonra, bireysel tip testlerin kalite ölçütleri değerlendirilir ve AB seviyesinde en sık karşılaşılan engeller saptanır. Sonuç olarak, veri seti yeni saptanan problem alanlarında derin analizlerde kullanılır ve sonucunda güvenlilik değerlendiricilere bazı bulguları bulmalar konusunda yardımcı olur. Şu da vurgulanmalıdır ki; AB marketlerinde satılan her bitmiş kozmetik ürün için ulaşılabilir bir veri yoktur. SCC(NP)F tarafından çalışılmayan bileşikler, toksik data XIV

18 paketlerine erişimi kısıtlanmış maddelerdir ve ek testleri gönüllülük esasıyla veya ekstra AB gerekliliklerine bağlı değilse, onların veri erişilebilirliği ancak farklı AB yasalarına bağlıdır. Bu yüzden, özel bir kısım bu maddeler için açılmıştır ve hangi maddelerin bu kapsamda incelendiği anlatılmıştır. İlişkili EU direktifin de bu hususlar özetlenmiş ve etkili bir toksik araştırmanın nasıl yapılacağına dair pratik tecrübeler paylaşılmıştır. Daha sonra, bitmiş ürünün risk değerlendirmesiyle ilgili bir tasarı geniş bir şekilde aktarılmıştır. Şu da vurgulanmalıdır ki; SCC(NF)P'de tartışılan mevcut bilgiler bitmiş ürünlerde görünen bütün kozmetik bileşenlere uygulanamaz. SCC(NF)P tarafından çalışılmayan bileşenler için, erişilebilir toksikoloji bilgi paketleri genellikle çok daha kısıtlıdır ve ilave gönüllü testler veya ek AB gereklilikleri uygulanmazsa, onların bilgi erişimi diğer AB Direktiflerine bağlıdır. Bu yüzden, özel bir bölüm bu çalışılmayan kozmetik bileşenler için hangi kozmetik veri setinin var olduğuna ilişkin soruya adanmıştır. AB mevzuatına ilişkin bilgi üretimi özetlenmiştir ve kozmetik bileşenlerin nitelikli bir şekilde araştırılması için etkili uygulamaların nasıl uygulanacağına dair kişisel deneyimler vardır. Bitmiş ürünlerin risk değerlendirmesi için var olan işlemler kısaca tartışılmıştır. 185 bileşene ait bilgilerin olduğu bir veri tabanı SCC(NF)P tarafından 2000 ile 2006 yılları arasında kozmetik bileşenlerin güvenlilik değerlendirmesi alanındaki hayvan testlerinin yürürlükten kaldırılması öngörüsüyle ilişkili belirli problemleri tanımlamak maksadıyla çalışılmıştır. Herbir toksikolojik son nokta için, güncel mevcut durumda geliştirilen alternatiflerin validasyonu sayılarla, genel bilgilerle ve geçmişte bu bileşenlerle ilgili güvenlilik değerlendirmesinin nasıl uygulandığıyla birlikte tartışılmıştır, Değerlendirmeye dahil edilen hayvan sayısı, hangi oranda hangi alternatifin güncel olarak kullanıldığı ve önceden tanımlı problem alanında teşhise ve onaylamaya yardım ettiği konularının değerlendirilmesine izin vermiştir. Özetle, bu konunun amacı endüstriyel/akademik/ idari gibi çeşitli alanlarda günümüzde ve yakın gelecekte kozmetik güvenlilik değerlendiricilerinin yüzleşeceği konular için rehberlik etmek ve bilimsel alt yapı sağlamaktır. Avrupa TIF'ı oluşturmak için ilgili AB mevzuatını ve kozmetik bileşenlerin toksikolojik verileri ile ilgili bir veri tabanını etkili bir şekilde bulmayı içeren pratik bir taslak ve rehberlik yapılmıştır. Ayrıca bitmiş kozmetik ürünler güvenlilik değerlendirmesi işlemi tartışılmıştır. Üst kısımda verilenlere ek olarak, bu kitap SCC(NF)P'nin kozmetik bileşenler için yeni tasarladığı veri tabanının kullanışlılığını göstermeyi amaçlar. Bu yüzden, veri tabanının içeriği ve arama imkânı güvenliliği değerlendirilen kozmetik bileşenin teşhisi, analiziyle ilgili problemler ve tahmini hayvan sayısı ve kozmetik bileşen dosyasında 3R alternatif yöntemlerin bulunma yolu yönlerinden kullanılır. Güvenli kullanım gereklilikleri ve güncel hayvan testlerinin yasaklanma süresinin yaklaşması hususunda bir korkuya kapılmadan, bu veri tabanıyla elde edilen sonuçlar XV

19 günümüzde ve gelecekte kozmetik ürünler ve onların bileşenlerinin güvenlilik değerlendirmesiyle ilgili çok sayıda önemli sonuçların çıkmasına olanak sağlayacaktır. Prof.Vera Rogiers, Dr. Marleen Pauwels Brüksel XVI

20 1 Kozmetik Ürünler ve Avrupa daki Güncel Düzenlemeler 2