Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri. Conjugated Linoleic Acid Metabolism and Its Physiological Effects

Transkript

1 Türk Klinik Biyokimya Derg 2006; 4(2): Derleme Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri Conjugated Linoleic Acid Metabolism and Its Physiological Effects Sevil Kurban dris Mehmeto lu Selçuk Üniversitesi Meram T p Fakültesi Biyokimya Anabilim Dal, Konya ÖZET Konjuge linoleik asit (KLA), bir omega-6 esansiyel ya asidi olan linoleik asit (LA) in geometrik ve pozisyonel izomerlerini kapsar de Pariza ve ark. taraf ndan KLA in antikanserojen etki gösterdi i ilk defa tesadüfen keflfedilmifltir. Bu tarihten günümüze kadar vücut ya n azalt c, immüniteyi art r c ve antikanser, antidiabetojenik ve antiaterojenik özellikleri gibi insan sa l üzerine faydal etkileri oldu u bildirilmifltir. KLA insanda önemli miktarda sentezlenmedi i için esas kayna diyetteki gevifl getiren hayvanlar n eti ile süt ve süt ürünleridir. Bu derlemede KLA in hayvan ve insanlarda vücut kompozisyonu, immünite, karsinojenezis ve diabetes mellitus üzerine olan etkilerini ve bu etkilerin mekanizmas anlatan güncel yay nlara iflaret edilmifltir. Anahtar Sözcükler: Konjuge linoleik asit, Vücut kompozisyonu, mmünite, Diabetes mellitus ABSTRACT Conjugated linoleic acid (CLA) refers to a class of positional and geometric conjugated isomers of the omega-6 essential fatty acid, linoleic acid (LA). In 1987 anticancerogen properties of CLA were first discovered by Pariza and coworkers coincidentally. Since these early discoveries, an array of purported benefical effects of CLA, such as reduced body fat, enhanced immünity, and anticancer, antidiabetogenic and antiatherogenic properties, on human health have been reported. Since significant amonut of CLA synthesis is not available in humans, the major source of CLA is diet which contains ruminant meats and dairy products. This review addresses the recent studies about the effects of CLA on body composition, immunity, carcinogenesis and diabetes mellitus in both animals and humans and the mechanisms surrounding these effects. Key Words: Conjugated linoleic acid, Body composition, Immunity, Diabetes mellitus 89

2 Kurban S. ve Mehmeto lu. G R fi Son zamanlarda konjuge linoleik asit (KLA) in insan sa l na faydal etkilerine dair yap lan çal flmalar büyük ilgi uyand rm flt r. Özellikle vücut ya miktar n azaltmas, immüniteyi art rmas ve antikanserojen etkileri yönündeki bulgular oldukça önemlidir. Biz burada deneysel ve klinik çal flmalar n k sa bir özetini vermeyi ve bu çal flmalar n sonuçlar ndan yola ç karak KLA in insan sa l na etkilerini ve bu etkileri hangi mekanizmalar ile gerçeklefltirdi ini tart flmay amaçlad k. KONJUGE L NOLE K AS D N YAPISI, KAYNAKLARI, NSAN D YET NDEK YER VE METABOL ZMASI Konjuge linoleik asit omega-6 esansiyel ya asidi olan linoleik asit (LA) in 28 geometrik ve pozisyonel izomerini kapsar. Do al kaynaklarda bulunan majör izomer 9-cis,11-trans iken ticari preparatlarda 9-cis,11-trans ve 10-trans,12-cis izomerleri % oran nda ve birbirine eflit miktardad r (1-3) (fiekil 1). zomerler in vivo farkl aktiviteye sahip oldu undan ay r mlar önemlidir (2). Bu ya asidinin en önemli kayna gevifl getiren hayvanlar n vücut dokular ve özellikle de ya dokusu ile süt ve süt ürünleridir (2-4). KLA den zengin g dalar ve içerdikleri KLA miktarlar Tablo 1 de gösterilmifltir. KLA in 9-cis,11-trans izomeri rumenik asit (RA) olarak isimlendirilir ve gevifl getiren hayvanlar n rumeninde diyetle al nan LA in n=6 n=7 n= fiekil 1. Linoleik asit ile KLA in 9-cis,11-trans ve 10-trans, 12-cis izomerlerinin yap s. O Linoleik asit cis-9, cis-12 (18:2) O O Konjugel inoleik asit cis-9, trans-11 izomer O O Konjugel inoleik asit trans-10, cis-12 izomer O Tablo 1. Baz g dalar n konjuge linoleik asid içerikleri. G da KLA miktar (mg/g ya ) Taze s r eti 4.3 Kuzu eti 5.6 Dana eti 2.7 Tavuk 0.9 Taze hindi eti 2.5 omojenize süt 5.5 Tereya 4.7 Yo urt 4.8 Dondurma 3.6 Beyaz peynir 4.5 Safran çiçe i ya 0.7 Ayçiçe i ya 0.4 Canola ya 0.5 M s rözü ya 0.2 Somon bal 0.3 Domuz eti 0.6 bakteriyel hidrojenasyonu ile oluflur. RA, gevifl getiren hayvanlar n ya dokusunda bulunan total KLA in %90 n ndan fazlas n oluflturan majör izomerdir (4-6). Sonra RA n n hidrojenasyonu ile oluflan vaksenik asit (VA) ise süt ve süt ürünlerindeki majör doymam fl tek çift ba l ya asididir (4,5). Griinari ve ark. (7) süt ya asitlerindeki RA in %64 ünün meme dokusunda VA den delta-9 desatüraz aktiviesi ile olufltu unu göstermifllerdir. Süt ürünlerindeki KLA konsantrasyonu hayvan n diyetine ba l olarak 2.9 dan 8.92 mg- KLA/gr ya a varan oranlarda ve total KLA in %73-93 ü 9-cis,11-trans olacak flekilde de iflir (2,4). Sütte ve s r etinde bulunan KLA in miktar hayvan n diyetine ba l olarak merada otlayan hayvanlarda lineer olarak artarken yeflil ot al m azald nda ise azal r (2). Sütteki KLA in miktar diyetteki de iflikliklerle, mesela diyete LA içeren ayçiçek ya veya linolenik asit içeren bal k ya gibi çoklu doymam fl ya asitleri (PUFA) nin ilave edilmesi ile de art r labilir (2,8,9). Ayr ca, genetik olarak farkl s rlar n meme dokusundaki delta-9 desatüraz aktivitesindeki farkl l klara ba l olarak sütteki KLA in miktar art r labilir (4,10). Genetik seleksiyon program ile optimum kapasitede KLA üreten hayvanlar üretilebilir (4). 90 Türk Klinik Biyokimya Dergisi

3 Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri Gevifl getiren hayvanlardan farkl olarak insanda LA den KLA in oluflumu önemli miktarda de ildir ve yukar da bahsedildi i gibi ana kayna diyettir (2,4). nsan diyetinde en yayg n bulunan KLA izomeri 9-cis,11- trans, ikinci yüksek bulunan ise 10-trans, 12-cis izomeri olup bu iki izomer biyolojik olarak di erlerinden daha aktifdirler (2,4,6, 11-13). nsanda ya ve akci er dokular nda en fazla olmak üzere birikimleri dokuya spesifiktir (14). nsan ya dokusunda biriken KLA in miktar do rudan süt ya n n tüketimi ile iliflkilidir ve süt al m ndan sonra biriken primer izomer 9-cis,11-trans d r (2). Diyet, insanda KLA in ana kayna olmakla birlikte günlük KLA in tüketimi ile ilgili bilgilerimiz oldukça s n rl d r. Ritzenthaler ve ark. (15) KLA tüketiminin kad nlar için 151 mg/gün ve erkekler için 212 mg/gün oldu unu ve bunun %60 n n süt ürünlerinden kaynaklan rken %37 sinin ise et kaynakl oldu unu belirtmifllerdir. KLA tüketiminin Avustralya da 1500 mg/gün, ngiltere de mg/gün ve Almanya da ise 400 mg/gün civar nda oldu u kaydedilmifltir (4,5,16). KLA in metabolizmas LA inkine oldukça benzer. 9-cis,11-trans ve 10-trans,12-cis izomerleri insan ve hayvan dokular nda s ras ile delta-6 desatüraz, elongaz ve son olarak da delta-5 desatüraz enzimleri ile 18:3, 20:3 ve 20:4 ara ürünleri oluflturacak flekilde y k l rlar. Di er izomerler bu yolla y k lmazlar (13). KONJUGE L NOLE K AS D N SA LI A FAYDALI ETK LER Pariza ve ark. (17) taraf ndan 1987 de tesadüfen antikanserojen etkisinin keflfedilmesinden sonra KLA önem kazanm fl ve o tarihten günümüze kadar sa l a faydal pek çok etkisi bulunmufltur. Bu faydal etkilerinin bafll calar flunlard r: 1- Vücut ya miktar n azalt r. 2- Diabetes mellitus (DM) ta artm fl insülin direncini azalt r. 3- Antikanserojenik etki gösterir. 4- mmüniteyi güçlendirir. Cilt 4, Say 2, A ustos nflamasyonu azalt c etkisi vard r. 6- Kan lipidlerini düflürücü etkisi vard r. 7- Antiaterosklerotik etki gösterir. 8- Metabolik h z art r c etkisi vard r. 9- Kemik oluflumu ve kas kitlesini art r c etkisi vard r. Konjuge Linoleik Asidin Vücut Kompozisyonu ve Enerji Metabolizmas Üzerine Olan Etkisi Geliflmekte olan rat, s çan ve domuz gibi hayvanlarda KLA in gr/100 gr-diyet ile al m n n vücudun ya içeri ini azaltt belirtilmifltir (4). KLA den zengin diyetin ratlarda ya hücresi say s ndan ziyade boyutunda azalma yapt kaydedilmifltir (18). Baz araflt rmac lar ise %1 (wt/wt) oran nda KLA al - m n n adipositte apoptozisi indükliyerek beyaz ya dokusu kitlesini azaltt n bildirmifllerdir (19). Yine, KLA in in vitro adiposit proliferasyonu ve farkl laflmas n inhibe etti i gösterilmifltir (20). ayvanlarda KLA in vücut kompozisyonunda yapt de ifliklik s çanlar en hassas olmak üzere bunu hamster ve rat izleyecek flekilde türe göre de iflmektedir (21). S çanlarda %0.5 KLA içeren diyetin vücut a rl n de- ifltirmeksizin ya dokusunda erkekde %57, diflide %60 azalmaya sebep oldu u gösterilmifltir (22). Bu bulgu %1 KLA içeren diyetin s çanlarda ya dokusunda azalmaya sebep oldu u benzer bir çal flma ile de do rulanm flt r (19). KLA in hayvanlarda vücut kompozisyonuna etkisi üzerine yap lm fl pek çok çal flma izomer kar fl m ile yap lm flt r. Son zamanlarda 9-cis,11-trans ve 10-trans,12-cis ana izomerleri ile ayr ayr yap lan çal flmalarda ise bu izomerlerin ya metabolizmas üzerine olan etkilerinin farkl oldu u görülmüfl ve s çan ve hamsterlerde vücut ya n azaltmada 10-trans,12-cis izomerinin 9-cis, 11-trans izomerinden çok daha etkili oldu u bildirilmifltir (3,4,21-23). ayvanlarda KLA in vücut ya n azaltt na dair çok fazla çal flma yap lm fl olmas na ra men insanlarda bu konuda yap lm fl çal flma say s 91

4 Kurban S. ve Mehmeto lu. daha azd r. Bat toplumunda obez say s n n giderek artmas ve bunun da metabolik sendrom (MS) la iliflkisi yüzünden KLA in etkileri önemli olmakla birlikte bulgular çeliflkilidir. Blankson ve ark. n n (24) çal flmas KLA in insan vücut kompozisyonu üzerine doza ba l etkileri ile ilgili yap lan ilk çal flmad r. Bu çal flmada 60 obez veya fazla kilolu kad n ve erkek gönüllü 5 gruba ayr lm fl ve plesabo grubuna 9 gr/gün zeytin ya verilirken di er gruplara de iflik dozlarda ( ve 6.8 gr/gün) KLA izomer kar - fl m içeren ve zeytin ya ile 9 gr a tamamlanm fl diyet 12 hafta süre ile verilmifltir. 3.4 ve 6.8 gr/gün KLA alan gönüllülerde vücut a rl de iflmemekle beraber plasebo grubu ile karfl laflt r ld nda vücut ya kitlesinde anlaml derecede azalma gözlenmifl ve 3.4 gr/gün KLA in 12 hafta süre ile kullan m n n obez ve fazla kilolularda vücut ya kitlesini azaltmakta yeterli olaca sonucuna var lm flt r. Thom ve ark. (25) ise 10 ar kiflilik normal kilolu, egzersiz yapan gönüllülerden oluflan deney grubuna 1.8 gr/gün KLA kar fl m, kontrol grubuna ise hidrojel vermifller ve her iki grubun vücut a rl nda 12 hafta sonunda fark olmamas na ra men KLA verilen grubun vücut ya oran nda kontrol grubu ile k yasland nda %4 azalma gözlemifller ve KLA in egzersiz yapan sa l kl insanlarda da vücut ya n azaltt sonucuna varm fllard r. Smedman ve ark. (26) sa l kl kad n ve erkekten oluflan deney grubuna 4.2 gr/gün KLA kar fl m kontrol grubuna ise zeytin ya vermifller ve vücut a rl n n, vücut kütle indeksi (BMI) nin ve abdominal çap n de iflmemesine ra men KLA verilen grupta vücut ya oran n n %3.8 oran nda azald n bulmufllard r. Mougios ve ark. (27) da benzer flekilde ilk 4 hafta süresince 0.7 gr/gün ve ikinci 4 hafta ise 1.4 gr/gün KLA kar fl m verdikleri gönüllülerde 8 haftal k süre sonunda vücut a rl ve BMI nin de iflmedi ini fakat vücut ya oran - n n %3 azald n göstermifllerdir. Gauller ve ark. (28) KLA in uzun etkisini incelemek amac ile bir y l boyunca sa l kl, fazla kilolu veya obez 180 kad n v e erkek gönüllüyü üç gruba ay rarak 1. gruba KLA-serbest ya asidi, 2. gruba KLA-trigliserid ve plesabo grubuna zeytinya vermifller ve KLA kullan - m n n vücut ya kitlesinde önemli bir azalmaya sebep oldu unu göstermifllerdir. Benzer bir çal flmada 4.2 gr/gün KLA in obez erkeklerde abdominal çevreyi azaltt görülmüfl ve bunun visseral ya azaltmas ile ilgili oldu u sonucuna var lm flt r (29). MS da bir risk faktörü oldu u için visseral ya daki cüzi bir azalma bile bu hastal n tedavisinde önemlidir (4,29). KLA in hayvan ve insanlarda uzun süreli etkisinin vücut a rl n de ifltirmeksizin vücut ya n azaltmak yönünde oldu u ve artm fl fiziksel aktiviteyle birlikte bu etkilerinin maksimum düzeyde oldu u kaydedilmifltir (21,30). Yukardaki bulgulardan farkl insanlar üzerinde KLA in vücut a rl ve vücut ya asidi oran na önemli bir etkisinin olmad ilgili sonuçlar n elde edildi i çal flmalar da vard r (31,32). Kamphuis ve ark. (33) ise kilo kaybettiren düflük kalorili bir diyet sonras nda KLA verilen grubu kontrol grubu ile k yasland klar nda geri kazan lan ya s z kütlenin daha büyük oldu unu görmüfllerdir. Bu araflt rmac lara göre KLA birikmifl vücut ya n azaltmaktan ziyade yeniden kilo kazan lmas n n önlenmesinde daha önemlidir. nsan vücut kompozisyonundaki de iflikliklerin KLA e cevab yukardaki çal flmalarda görüldü ü gibi çeliflkili olmakla birlikte doza ve izomer çeflidine ba l olarak genellikle vücut a rl n de ifltirmeden vücut ya n azaltma yönündedir. Tüm vücuttaki etkilerine bakarak KLA in lipid metabolizmas ndaki anahtar enzimlerin aktivitesini de ifltirdi i tahmin edilebilir. KLA verilen deney hayvanlar nda adipositlere lipid giriflini sa layan lipoprotein lipaz aktivitesinin azald, de iflik dokularda ise palmitoil karnitin açil transferaz aktivitesinin artt gösterilmifltir. Böylece, lipolizin h zland, 92 Türk Klinik Biyokimya Dergisi

5 Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri ya mobilizasyonun artt ve KLA n n etki mekanizmas n n da buna dayand sonucuna var lm flt r. Bunu enerji kayb ndaki artma da destekleyebilir (3,17,22,34). KLA in hayvanlarda vücut ya n azaltmas nda lipid depolanmas ve mobilizasyonundaki anahtar enzimlerin aktivitelerini de ifltirmesi d fl nda ayn zamanda adiposit proliferasyonu ve farkl laflmas n azaltmas ve adipositlerde apoptozisi stimule etmesinin de rolü vard r (3,19,20,35). Leptin seviyesi ve ya dokusunda adiponektin mrna miktar n n 10-trans,12-cis izomeri ile beslenen s çanlarda kontrol veya 9-cis,11-trans la beslenenlere göre daha az olmas 10-trans,12- cis izomerinin vücut kompozisyonu üzerindeki etkilerinin bu hormonlar n seviyelerini de ifltirerek de olabilece ini düflündürmektedir (3,4,6,36). KLA as l etkisini direk veya peroksizom proliferatör aktivated reseptörleri (PPARs) gibi hücre içi regülasyon yollar n de ifltirerek gösterir (37). PPARs genlerin ekspresyonunu düzenleyen ya asidi reseptörleridir (38, 39). KLA, PPAR-α için bir ligand ve aktivatördür ve bu transkripsiyon faktörünün lipoprotein lipaz, ya asidi ba lay c protein ve açil koenzim A oksidaz gibi pek çok enzimin gen ekspresyonunu düzenliyor olmas KLA in lipid ve glukoz metabolizmas, enerji dengesi ve termogenezdeki etkilerini aç klayan bir di er mekanizmad r (11,38,40,41). Yukarda belirtilen hormon metabolizmas ve vücut kompozisyonu üzerine olan etkilerinde oldu u gibi bu izomerlerin di er fizyolojik sistemlerdeki etkileri de dramatik olarak farkl hatta bazen de z tt r (2-4,11,21, 34,36). 9-cis,11-trans izomeri anabolik bir ajan gibi davranarak kilo al m ndan sorumlu iken 10-trans,12-cis izomeri lipoliz ve ya oksidasyonunu art ran katabolik bir ajan gibi davran r (3,5,6,21,22,34). Bu özellikleri sebebi ile 9-cis,11-trans izomeri büyümenin gelifliminden sorumlu iken, 10-trans,12-cis izomeri daha önce belirtti imiz gibi vücut ya n azaltmada etkilidir (21,34). Cilt 4, Say 2, A ustos 2006 Konjuge Linoleik Asidin mmün Sisteme Etkisi Ya asidi seviyesindeki de iflikliklerin hem fizyolojik hem de patolojik durumlarda immün fonksiyonlar üzerinde etkili oldu u bilinmektedir. Diyet ya asidi profili kan ya asidi ve dolay s yla hücrelere giren ya asidi profilini yans t r. Doymufl ve doymam fl ya asitlerinin immün fonksiyonlara etkisi genifl biçimde incelenmifl olmas na ra men KLA in hayvan ve insanda immün sisteme etkisi ile ilgili az çal flma vard r (42). mmün sistemin endotoksin gibi enfeksiyoz bir ajana cevab aktive olmufl lökositlerden interlökin-1 (IL- 1) ve tümör nekrozis faktör alfa (TNF- α) gibi pek çok sitokini salg latmakt r (43). TNF-α inflamatuar cevapta önemli bir role sahiptir ve kafleksi, aterosklerozis, kanser, obezite ve romatizma gibi birçok kronik immünopatolojide anahtar düzenleyicidir. IL-1 ve TNF-α fosfolipaz A2 yi aktiflefltirerek membran fosfolipidlerinden araflidonik asit (AA) i serbestlefltirir ve bu yolla inflamatuar cevapta önemli olan prostoglandin ve lökotrien gibi eikozanoidlerin sentezlenmesine sebep olur. AA in lipooksijenazla m yoksa siklooksijenaz (COX) enzimi ile mi reaksiyona girece i, ortamda bulunan ve enzimle reaksiyona girmek için yar flan di er PUFA lar n konsantrasyonuna ba l d r (44). Ortamdaki bu PUFA lar ise diyet veya membranlardan sa lanmaktad r (45). KLA in makrofajlardan TNF-α ve IL-1 gibi inflamatuar sitokinlerin üretimini azaltt gösterilmifltir (46). n vivo ve hücre kültürlerinde KLA in eikozanoidlerin özellikle de a r, ödem ve atefl gibi inflamtuar semptomlar n oluflmas nda önemli rolü olan prostoglandin E 2 (PGE 2 ) sentezini azaltt belirtilmifltir (47). KLA in bu etkisi COX için AA ile yar fl yor olmas ndan ve TNF- α n n eikozanoidler üzerine olan etkisinden kaynaklan yor olabilir. Ayr ca, KLA eikozanoid sentezinde LA gibi prekürsördür (48). KLA in bu ya asitlerine as l etkisi ise COX enziminin gen ekspresyonunu süprese etmesi yoluylad r (49). Eikozanoid sentezinde yapt klar bu de ifliklikler sitokin se ntezi ve antijen oluflumunu 93

6 Kurban S. ve Mehmeto lu. da kapsa yan immün fonksiyonlarda önemlidir (38). Sugano ve ark. (50) KLA ile beslenen ratlar n IgA, IgG ve IgM konsantrasyonlar yükselirken IgE seviyelerinin azald n gözlemifllerdir. Ayn araflt rmac lar, KLA in sadece spesifik immün cevab güçlendirmekle kalmay p ayn zamanda gere inden fazla indüklenmifl immün sistemin istenmeyen olumsuz etkilerini azaltt n bildirmifllerdir. Song ve ark. n n (46) yapt çal flmada da benzer flekilde KLA n n IgA ve IgM konsantrasyonlar n yükseltirken IgE seviyelerini azallt gösterilmifltir. 10-trans,12-cis izomeri ile beslenen s çanlardan al nan lenfositlerin kontrol veya 9-cis,11-trans izomeri ile beslenenlere göre daha fazla IgA ve IgM ürettikleri gösterilmifltir (51). PPARs yukar da bahsetti imiz gibi enerji dengesi yan nda immün fonksiyonlarla ilgili genlerin ekspresyonunda da etkilidir (38). PPARs lenfosit ve monosit proliferasyonu, apoptoz ve inflamasyon ile ilgili pek çok genin ekspresyonu yolu ile immün sistemde etkilidirler (38). farmakolojik PPAR- γ agonistleri periferal kanda mononükleer hücrelerden TNF- α ve IL-1 β ve IL-6 gibi inflamatuar sitokinlerin sentezini mrna ekspresyonu seviyesinde inhibe etmektedir (4,52). Konjuge Linoleik Asidin nsülin Rezistans ve Diabetes Mellitusa Etkisi Dünyada gittikçe yayg nlaflan ve genç nüfusu da etkilemeye bafllayan bozulmufl glukoz tolerans ile DM ve komplikasyonlar n n tedavi maliyeti çok yüksektir. KLA in hayvanlarda (2,19,52,53) ve bireysel farkl l klar olmakla birlikte insanlarda da (54,55) insülin seviyesini art rd gösterilmifltir. Yukardaki bulgulardan farkl olarak genç sedanter bireylerde 4 gr/gün KLA kar fl m n n 8 hafta sonunda açl k insülin konsantrasyonunu azaltt ve insülin duyarl l n art rd gösterilmifltir (56). KLA in insanlarda serum glukozunu genellikle art rd n (29,30). gösteren çal flmalar n yan s ra glukoz konsantrasyonuna etkisi olmad n belirten çal flmalar da (46) vard r. Smedman ve Vessby (26) KLA verilen insanlar n plazma glukoz konsantrasyonunun kontrol grubundan daha yüksek oldu- unu belirtmifllerdir. KLA in nondiabetik hayvan ve insanlarda genellikle serum insülin ve glukozunu yükseltme e iliminde olmas - na ra men bu etkisine z t olarak tip-2 diabetik (zucker) ratlarda serum insülinini, plazma glukozunu ve serbest ya asidi seviyesini düflürdü ü gözlenmifltir. Ayr ca, bu çal flmada KLA verilen grupta glukoz infüzyonundan sonra glukoz seviyelerinin daha çabuk normal seviyelerine döndü ü belirlenmifltir. Ayn araflt rmac lar, KLA n n insülin üzerine olan etkisinin en az ndan bir k sm - n n PPARg arc l yla oldu unu ve bundan dolay KLA n n DM un önlenmesi ve tedavisinde önemli bir geliflme sa layaca n kaydetmifllerdir (57). 23 hafta boyunca %1.2 KLA verilen diabetik s çanlarda da glukoz seviyesinin düfltü ü ve insülin duyarl l n n artt gözlenmifltir (58). KLA in, adipositin sentezledi i ve hipotalamik yolla g da al m n regüle eden bir hormon olan leptin seviyesini azaltmas diabetin kontrol ve önlenmesindeki majör hormonal mekanizma olabilir. Fakat, leptin seviyesindeki azalma geçici oldu undan bunun rolü de ildir (4,6,36). Riserus ve ark. (59) ise insanlarda 10-trans, 12-cis izomerinin vücut a rl ve BMI de ifltirmeksizin vücut ya n ve de özellikle abdominal ya önemsiz derecede azaltt n gösterdikleri çal flmalar nda 10-trans, 12-cis izomerinin beklenmeyen bir flekilde periferal insülin duyarl l ile kan glukozu ve serum lipid seviyelerinde önemli derecede bozulmaya sebep oldu unu belirlemifllerdir. KLA in, insanlarda ya lanmay azalt yor olmas n n glukoz ve insülin metabolizmas na ne ölçüde yararl etkisi oldu u belli de ildir ve araflt r lmay bekler görünmektedir. Sonuç olarak KLA n insülin rezistans ve glukoz kontrolü 94 Türk Klinik Biyokimya Dergisi

7 Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri üzerine bu z t etkileri türe, kullan lan izomer çeflidine ve doza göre de iflmekle birlikte kullan ld metabolik durumun en önemli faktör oldu u kaydedilmifltir (4,21,60). Normal glisemik kontrolde insülin direnci olufltururken bozulmufl glukoz tolerans nda genellikle yararl oldu u görünmektedir. Konjuge Linoleik Asidin Karsinogenezisdeki Rolü KLA in antikanserojen etkisi ilk defa Pariza ve ark. (17) taraf ndan zgara s r etinin karsinojenik bileflenleri araflt r l rken keflfedildi. Epidemiyolojik çal flmalarda diyetle ya al m ile pek çok kanser türü aras ndaki iliflkinin gösterilmifl olmas (4,61) d fl nda, baz çal flmalarda baz ya lar n prokarsinojenik etki gösterirken, n-3 ve bal k ya gibi ya lar n ise antikarsinojenik etkili oldu u belirtilmifltir (62). n vitro KLA in akci er adenokarsinom ve glioblastom (63), östrojen reseptörü pozitif MCF-7 (64) ve insan prostat kanser (65) hücrelerinin proliferasyonunu inhibe etti i belirtilmifltir. ayvanlarda yap lan çal flmalarda diyetle al nan KLA in prostat (64) ve kolon (66) kanserlerinde antikanserojen ve akci er metastaz nda antimetastatik (67) etkisi bulundu u fakat aksine 10-trans,12- cis izomerinin kolon kanserlerini indükleyici etki gösterdi i kaydedilmifltir (68). Öte yandan KLA in en çok meme kanseri üzerine olan etkisi araflt r lm flt r. Ip ve ark. (69) KLA in ratlarda meme kanseri insidans n azaltt ve bu koruyucu etkisinin doza ba l oldu unu göstermifllerdir. Ayn araflt rmac - lar KLA in meme geliflmesi süresince al nd zaman sonras nda KLA al m na devam edilmese de tümör geliflmesine karfl koruyucu etkisinin oldu unu belirtmifllerdir. Ayr ca, s çanlarda mürin meme kanseri modelinde KLA in antimetastatik etkisi de göstermifltir (70). Kemiricilerde kimyasal olarak indüklenmifl olan meme kanserini (71) ve anjiogenezi (72) inhibe etmede 10-trans,12-cis ve 9- cis,11-trans izomerinin ikiside ayn etkiye sahip olmakla birlikte MCF-7 meme kanserli Cilt 4, Say 2, A ustos 2006 hücrelerin prolif erasyonunu inhibe etmede 10-trans, 12-cis izomeri 9-cis, 11-trans izomerinden daha etkilidir (73). KLA in antikanserojen etkisi eikozanoid üretimini de ifltirmeleri yolu ile olabilir. KLA in AA üretimini, lökotrien B4 sal n m n ve serum PGE 2 seviyesini azaltt hayvanlar üzerinde yap lan çal flmalarda gösterilmifltir (2,47,51). Apoptozisin KLA taraf ndan indüklenmesi de antikanserojen etkisinde önemlidir. Onkogen regülayonu ve eikozanoid üretimi ile indüklenen apoptozise majör iki KLA izomerinin etkileri farkl d r. 10-trans, 12-cis izomeri eikozanoid oluflumu ve COX-2 enzimini etkilerken, 9-cis, 11-trans izomeri onkogenlerin ekspresyonunda etkilidir (4). KLA in antikanserojen etki göstermesinde bir di er mekanizma ise östrojen arac l mitojenik aktivite üzerine olan etkisidir. KLA ile muamele edilen östrojen reseptörü pozitif MCF-7 hücrelerinin G0/G1 faz nda kald gösterilmifltir (64). KLA in meme dokusunda total ve nötral fosfolipid seviyesine etkisi olmamakla beraber memede epitel yo unlu unu ve lobüler ve terminal son keselerde DNA sentezini azaltt gösterilmifltir (74). Bu yol da yukardaki mekanizmalara ek olarak memede antikanserojen etkisinde önemlidir. Son zamanlarda yap lan çal flmalarda KLA al m n n artmas ile meme ve karaci er dokular ile plazma retinol seviyesinde artma oldu u görülmüfl ve bunun da memede antikanserojen etkisinde rolü olabilece i belirtilmifltir (75). Kanlanmay inhibe ederek tümör geliflmesini engelleyebilece inden KLA in meme kanserinde anjiogenezisi inhibe etti inin gösterilmesi yaln zca meme kanseri de il bütün tümörlerde kullan labilece ini düflüdürmekle beraber bu konunun araflt rmalarla aç kl a kavuflturulmas gerekmektedir (4,71, 72). KLA ile PPAPs aras ndaki ilflkinin de antikanser etkisinde rolü oldu u kaydedilmifltir (37). 95

8 Kurban S. ve Mehmeto lu. Sonuç olarak insanlarda yap la n epidemiyolojik çal flmalarda KLA al m ve meme kanseri aras nda net bir iliflki gösterilememifl olmas na ra men antikanserojen etkilisi a r bas yor görünmektedir. Konjuge Linoleik Asidin Kan Lipidlerine Etkisi ve Aterosklerozdaki Rolü KLA içeren dietin hamsterlerde plazma total kolesterolü, çok düflük dansiteli lipoprotein (VLDL) ve düflük dansiteli lipoprotein (LDL) kolesterolü ve trigliseridi azaltt ama yüksek dansiteli lipoprotein (DL) kolesterolü etkilemedi i gösterilmifltir (76). amsterlerle yap lan baflka bir çal flmada da benzer sonuçlar elde edilmifltir (23). Giudetti ve ark. (77) ise KLA içeren diyetin ratlarda plazma total kolesterolünü ve DL ve LDL nin kolesterol içeri ini azaltt n göstermifllerdir. Blankson ve ark. (24) fazla kilolu ve obez insanlarda de iflik dozlarda KLA in kan lipidlerine etkisini incelemifller ve LDL, DL ve total kolesterolü bütün dozlarda azalt yor olmakla birlikte bu azalma klinikte önemli olacak de erde bulunmam fl ama 6.8 gr/gün alanlarda daha çok olmak üzere 3.4 gr/gün alanlarda lipoprotein(a) y önemli miktarda art rd n gözlemifllerdir. KLA ile inkübe edilen hepatositler taraf ndan sentezlenen apolipopropteinb100 seviyesinin doymufl ve PUFA lar ile inkübe edilenden az olmas LDL ve VLDL deki azalman n sebebi olabilir (78). Gauller ve ark. n n (28) daha önce bahsetti imiz çal flmas nda ya verilen gruplar kontrol grubu ile k yasland nda KLAserbest ya asidi verilen grupta LDL, KLAtrigliserid verilen grupta DL, her iki gruptada lipoprotein(a) anlaml olarak yüksek bulunmufltur. KLA kar fl m veya tek tek izomerlerinin hamsterlerde torasik aorta ve aortik arkta kolesterol ile indüklenmifl aterosklerozu azaltt klar gösterilmifltir (76). Kritchevsky ve ark. (79) tavflanlarda % kolesterol içeren diyetle indüklenen aterosklerozun diyete %0.1 KLA ilave edilmesi ile inhibe oldu unu göstermifllerdir. Bu etkileri doza ba l d r ve verilen KLA dozu %0.5 gibi daha yüksek bir de ere ç kar ld nda inhibe olan aterosklerozun oran artm flt r. Tavflanlarda oluflmufl aterosklerotik plakta KLA ile oluflan bu düzelme KLA in plaktan d flar ya lipid transferini sa lamas na ba l olabilir (4). Ayr ayr izomerler ile yap lan bir çal flmada hamsterlerde kolesterol ve yüksek oranda ya içeren diyete KLA eklendi inde 10-trans, 12-cis izomerinin LDL ve VLDL-trigilseridi azaltt 9-cis, 11-trans izomerinin ise böyle bir etkisi olmad görülmüfltür. Bu çal flma, plazma lipid seviyelerinde etkili anahtar izomerin 10-trans, 12-cis oldu unu göstermesi aç s ndan önemlidir (80). KLA in antiaterojenik etkisinde serum kolesterolünü (23,76) ve karaci erden apolipopropteinb100 sentezini azaltmas (78) yan nda PPAR- α ya (37-41) etkisininde katk s bulunuyor olabilir. KLA yukar da bahsedildi i gibi insan ve hayvanlarda inflamatuar sitokinlerin ve ayr ca, endotel ve düz kas hücrelerinde sitokinlerin indükledi i adezyon moleküllerinin ekspresyonunu mrna ve protein düzeyinde azalt r (4). KLA membran fosfolipidlerine dahil olarak membran ak flkanl n ve eikozanoid sentezini etkiler ve böylece intrasellüler olaylar de ifltirir. Memelide eikozanoid sentezindeki azalma majör faydal anti-aterosklerotik etkidir. Endotelde eikozanoidlerin sentezi KLA kar fl m ve 9-cis, 11-trans izomeri ile inhibe olurken, 10-trans, 12-cis izomeri eikozanoidlerin oluflumunu art r r (81). 9-cis, 11-trans izomeri eikozanoidlerin sentezini azalt rken 10-trans, 12-cis izomerinin plazma lipid seviyelerinde daha etkili olmas ve izomerlerin bireysel etkileri ile insanlarda yap lm fl bir çal flma olmamas sebebi ile KLA n n kan lipidlerine ve ateroskleroza olumlu etkilerinin netleflmesi için konunun gönüllülerde yap lan çal fl lmalar ile desteklenmesini gerektirmektedir. Ayr ca yukarda bahsedilen etkileri d fl nda KLA kemik dokusunda insülin like growth faktörün konsantrasyonunu de ifltirerek kemik oluflumunu ve kas kitlesini art r r (21,82) 96 Türk Klinik Biyokimya Dergisi

9 Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri Sonuç olarak, KLA in vücut ya n azaltmaktan ziyade vücutta ya birikimini, oluflmufl aterosklerozu ve DM da insülin direnci ile glukoz konsantrasyonunu azaltma, immüniteyi artt rma ve özellikle meme kanserinde oldu u gibi antikanserojen etkileri insan sa l için çok önemlidir. Bu etkileri, yukar da bahsedilen araflt rmalar n sonuçlar ndan da görüldü ü gibi, doza, izomer çeflidine, türe ve kullan ld metabolik duruma göre de iflmektedir. Sa l m z için oldukça önemli etkileri olan bu ya asidinin etkileri hakk nda bilgilerimizin kesinleflmesi ve ayr ca, olas zararlar n belirlemek üzere spesifik izomer çeflitleri hakk nda bilgi sa lamak için insanlar üzerinde daha fazla çal flma yap lmas na ihtiyaç vard r. KAYNAKLAR 1. Steinhart, Rickert R, Winkler K. Identification and analysis of conjugated linoleic acid isomers (CLA). Eur J Med Res 2003; 8: Kelly GS. Conjugated linoleic acid: a review. Altern Med Rev 2001; 6: Wang Y, Jones PJ. Dietary conjugated linoleic acid and body composition. Am J Clin Nutr 2004; 79: Wahle KW, eys SD, Rotondo D. Conjugated linoleic acids: are they beneficial or detrimental to health? Prog Lipid Res 2004; 43: Parodi PW. Cows' milk fat components as potential anticarcinogenic agents. J Nutr 1997; 127: Terpstra A. Effect of conjugated linoleic acid on body composition and plasma lipids in humans: an overview of the literature. Am J Clin Nutr 2004; 79: Griinari JM, Corl BA, Lacy S, Chouinard PY, Nurmela KV, Bauman DE. Conjugated linoleic acid is synthesized endogenously in lactating dairy cows by Delta(9)-desaturase. J Nutr 2000; 130: Bauman DE, Barbano DM, Dwyer DA, Griinari JM. Technical note: production of butter with enhanced conjugated linoleic acid for use in biomedical studies with animal models. J Dairy Sci 2000; 83: Baer RJ, Ryali J, Schingoethe DJ, Kasperson KM, Donovan DC, ippen AR, et al. Composition and properties of milk and butter from cows fed fish oil. J Dairy Sci 2001; 84: Kelsey JA, Corl BA, Collier RJ, Bauman DE. The effect of breed, parity, and stage of lactation on conjugated linoleic acid (CLA) in milk fat from dairy cows. J Dairy Sci 2003; 86: Khosla P, Fungwe TV. Conjugated linoleic acid: effects on plasma lipids and cardiovascular function. Curr Opin Lipidol 2001; 12: Calder PC. Conjugated linoleic acid in humans-- reasons to be cheerful? Curr Opin Clin Nutr Metab Care 2002; 5: Banni S. Conjugated linoleic acid metabolism. Curr Opin Lipidol 2002; 13: Jiang J, Wolk A, Vessby B. Relation between the intake of milk fat and the occurrence of conjugated linoleic acid in human adipose tissue. Am J Clin Nutr 1999; 70: Ritzenthaler KL, McGuire MK, Falen R, Shultz TD, Dasgupta N, McGuire MA. Estimation of conjugated linoleic acid intake by written dietary assessment methodologies underestimates actual intake evaluated by food duplicate methodology. J Nutr 2001; 131: Fritsche J, Steinhart. Amounts of conjugated linoleic acid (CLA) in German foods and evaluation of daily intake. Z Lebensm Unters Forsch A 1998; 206: a YL, Grimm NK, Pariza MW. Anticarcinogens from fried ground beef: heat-altered derivatives of linoleic acid. Carcinogenesis 1987; 8: Azain MJ, ausman DB, Sisk MB, Flatt WP, Jewell DE. Dietary conjugated linoleic acid reduces rat adipose tissue cell size rather than cell number. J Nutr 2000; 130: Tsuboyama-Kasaoka N, Takahashi M, Tanemura K, Kim J, Tange T, Okuyama, et al. Conjugated linoleic acid supplementation reduces adipose tissue by apoptosis and develops lipodystrophy in mice. Diabetes 2000; 49: Brodie AE, Manning VA, Ferguson KR, Jewell DE, u CY. Conjugated linoleic acid inhibits differentiation of pre- and post- confluent 3T3-L1 preadipocytes but inhibits cell proliferation only in preconfluent cells. J Nutr 1999; 129: Pariza MW. Perspective on the safety and effectiveness of conjugated linoleic acid. Am J Clin Nutr 2004; 79: Park Y, Albright KJ, Liu W, Storkson JM, Cook ME, Pariza MW. Effect of conjugated linoleic acid on body composition in mice. Lipids 1997; 32: Gavino VC, Gavino G, Leblanc MJ, Tuchweber B. An isomeric mixture of conjugated linoleic acids but not pure cis-9, trans-11-octadecadienoic acid affects body weight gain and plasma lipids in hamsters. J Nutr 2000; 130: Cilt 4, Say 2, A ustos

10 Kurban S. ve Mehmeto lu. 24. Blankson, Stakkestad JA, Fagertun, Thom E, Wadstein J, Gudmundsen O. Conjugated linoleic acid reduces body fat mass in overweight and obese humans. J Nutr 2000; 130: Thom E, Wadstein J, Gudmundsen O. Conjugated linoleic acid reduces body fat in healthy exercising humans. J Int Med Res 2001; 29: Smedman A, Vessby B. Conjugated linoleic acid supplementation in humans metabolic effects. Lipids 2001; 36: Mougios V, Matsakas A, Petridou A, Ring S, Sagredos A, Melissopoulou A, et al. Effect of supplementation with conjugated linoleic acid on human serum lipids and body fat. J Nutr Biochem 2001; 12: Gaullier JM, alse J, oye K, Kristiansen K, Fagertun, Vik, et al. Conjugated linoleic acid supplementation for 1 y reduces body fat mass in healthy overweight humans. Am J Clin Nutr. 2004;79: Riserus U, Berglund L, Vessby B. Conjugated linoleic acid (CLA) reduced abdominal adipose tissue in obese middle-aged men with signs of the metabolic syndrome: a randomised controlled trial. Int J Obes Relat Metab Disord 2001; 25: Bhattacharya A, Rahman MM, Sun D, Lawrence R, Mejia W, McCarter R, et al. The combination of dietary conjugated linoleic acid and treadmill exercise lowers gain in body fat mass and enhances lean body mass in high fat-fed male Balb/C mice. J Nutr 2005; 135: Malpuech-Brugere C, Verboeket-van de Venne WP, Mensink RP, Arnal MA, Morio B, Brandolini M, et al. Effects of two conjugated linoleic Acid isomers on body fat mass in overweight humans. Obes Res 2004; 12: Zambell KL, Keim NL, Van Loan MD, Gale B, Benito P, Kelley DS, et al. Conjugated linoleic acid supplementation in humans: effects on body composition and energy expenditure. Lipids 2000; 35: Kamphuis MM, Lejeune MP, Saris W, Westerterp- Plantenga MS. The effect of conjugated linoleic acid supplementation after weight loss on body weight regain, body composition, and resting metabolic rate in overweight subjects. Int J Obes Relat Metab Disord 2003; 27: Park Y, Storkson JM, Albright KJ, Liu W, Pariza MW. Evidence that the trans-10,cis-12 isomer of conjugated linoleic acid induces body composition changes in mice. Lipids 1999; 34: Miner JL, Cederberg CA, Nielsen MK, Chen X, Baile CA. Conjugated linoleic acid (CLA), body fat, and apoptosis. Obes Res 2001; 9: Belury MA, Mahon A, Banni S. The conjugated linoleic acid (CLA) isomer, t10c12-cla, is inversely associated with changes in body weight and serum leptin in subjects with type 2 diabetes mellitus. J Nutr 2003; 133: Moya-Camarena SY, Vanden euvel JP, Blanchard SG, Leesnitzer LA, Belury MA. Conjugated linoleic acid is a potent naturally occurring ligand and activator of PPARalpha. J Lipid Res 1999; 40: O'Shea M, Bassaganya-Riera J, Mohede IC. Immunomodulatory properties of conjugated linoleic acid. Am J Clin Nutr 2004; 79: Bassaganya-Riera J, ontecillas R, Beitz DC. Colonic anti-inflammatory mechanisms of conjugated linoleic acid. Clin Nutr 2002; 21: Schoonjans K, Staels B, Auwerx J. Role of the peroxisome proliferator-activated receptor (PPAR) in mediating the effects of fibrates and fatty acids on gene expression. J Lipid Res 1996; 37: Sterchele PF, Vanden euvel JP, Davis JW 2nd, Shrago E, Knudsen J, Peterson RE. Induction of hepatic acyl-coa-binding protein and liver fatty acid-binding protein by perfluorodecanoic acid in rats. Lack of correlation with hepatic long-chain acyl-coa levels. Biochem Pharmacol 1994; 48(5): arbige LS. Fatty acids, the immune response, and autoimmunity: a question of n-6 essentiality and the balance between n-6 and n-3. Lipids 2003; 38: Suffredini AF, Fantuzzi G, Badolato R, Oppenheim JJ, O'Grady NP. New insights into the biology of the acute phase response. J Clin Immunol 1999; 19: Dinarello CA. Cytokines as endogenous pyrogens. J Infect Dis 1999; 179: Wahle KW, Rotondo D. Fatty acids and endothelial cell function: regulation of adhesion molecule and redox enzyme expression. Curr Opin Clin Nutr Metab Care 1999; 2: Song J, Grant I, Rotondo D, Mohede I, Sattar N, eys SD, et al. Effect of CLA supplementation on immune function in young healthy volunteers. Eur J Clin Nutr 2005; 59(4): Nakanishi T, Koutoku T, Kawahara S, Murai A, Furuse M. Dietary conjugated linoleic acid reduces cerebral prostaglandin E(2) in mice. Neurosci Lett 2003; 341: Sebedio JL, Juaneda P, Dobson G, Ramilison I, Martin JC, Chardigny JM, et al. Metabolites of conjugated isomers of linoleic acid (CLA) in the rat. Biochim Biophys Acta 1997; 1345: Iwakiri Y, Sampson DA, Allen KG. Suppression of cyclooxygenase-2 and inducible nitric oxide synthase 98 Türk Klinik Biyokimya Dergisi

11 Konjuge Linoleik Asit Metabolizmas ve Fizyolojik Etkileri expression by conjugated linoleic acid in murine macrophages. Prostaglandins Leukot Essent Fatty Acids. 2002;67: Sugano M, Tsujita A, Yamasaki M, Noguchi M, Yamada K. Conjugated linoleic acid modulates tissue levels of chemical mediators and immunoglobulins in rats. Lipids 1998; 33: Yamasaki M, Chujo, irao A, Koyanagi N, Okamoto T, Tojo N, et al. Immunoglobulin and cytokine production from spleen lymphocytes is modulated in C57BL/6J mice by dietary cis-9, trans-11 and trans-10, cis-12 conjugated linoleic acid. J Nutr 2003; 133: Jiang C, Ting AT, Seed B. PPAR-gamma agonists inhibit production of monocyte inflammatory cytokines. Nature 1998; 391: DeLany JP, Blohm F, Truett AA, Scimeca JA, West DB. Conjugated linoleic acid rapidly reduces body fat content in mice without affecting energy intake. Am J Physiol 1999; 276: Medina EA, orn WF, Keim NL, avel PJ, Benito P, Kelley DS, et al. Conjugated linoleic acid supplementation in humans: effects on circulating leptin concentrations and appetite. Lipids 2000; 35: Riserus U, Basu S, Jovinge S, Fredrikson GN, Arnlov J, Vessby B. Supplementation with conjugated linoleic acid causes isomer-dependent oxidative stress and elevated C-reactive protein: a potential link to fatty acid-induced insulin resistance. Circulation 2002;106(15): Eyjolfson V, Spriet LL, Dyck DJ. Conjugated linoleic acid improves insulin sensitivity in young, sedentary humans. Med Sci Sports Exerc 2004; 36: ouseknecht KL, Vanden euvel JP, Moya-Camarena SY, Portocarrero CP, Peck LW, Nickel KP, et al. Dietary conjugated linoleic acid normalizes impaired glucose tolerance in the Zucker diabetic fatty fa/fa rat. Biochem Biophys Res Commun 1998; 244: amura M, Yamotoya, Kudo S. Glycerides rich in conjugated linoleic acid improve blood glukoz control in diabetic C57BLKS- Leprdb/ leprdb mice. J Oleo Sci 2001; 50: Riserus U, Smedman A, Basu S, Vessby B. Metabolic effects of conjugated linoleic acid in humans: the Swedish experience. Am J Clin Nutr 2004; 79: Kelley DS, Erickson KL. Modulation of body composition and immune cell functions by conjugated linoleic acid in humans and animal models: benefits vs. risks. Lipids 2003; 38: unter DJ, Spiegelman D, Adami O, Beeson L, van den Brandt PA, Folsom AR, et al. Cohort studies of fat intake and the risk of breast cancer-- a pooled analysis. N Engl J Med 1996; 334: Cilt 4, Say 2, A ustos Karmali RA, Marsh J, Fuchs C. Effect of omega-3 fatty acids on growth of a rat mammary tumor. J Natl Cancer Inst 1984; 73: Igarashi M, Miyazawa T. The growth inhibitory effect of conjugated linoleic acid on a human hepatoma cell line, epg2, is induced by a change in fatty acid metabolism, but not the facilitation of lipid peroxidation in the cells. Biochim Biophys Acta 2001; 1530: Schonberg S, Krokan E. The inhibitory effect of conjugated dienoic derivatives (CLA) of linoleic acid on the growth of human tumor cell lines is in part due to increased lipid peroxidation. Anticancer Res 1995; 15: Ochoa JJ, Farquharson AJ, Grant I, Moffat LE, eys SD, Wahle KW. Conjugated linoleic acids (CLAs) decrease prostate cancer cell proliferation: different molecular mechanisms for cis-9, trans-11 and trans-10, cis-12 isomers. Carcinogenesis 2004; 25: Cesano A, Visonneau S, Scimeca JA, Kritchevsky D, Santoli D. Opposite effects of linoleic acid and conjugated linoleic acid on human prostatic cancer in SCID mice. Anticancer Res 1998; 18: Liew C, Schut A, Chin SF, Pariza MW, Dashwood R. Protection of conjugated linoleic acids against 2-amino-3- methylimidazo[4,5-f]quinoline-induced colon carcinogenesis in the F344 rat: a study of inhibitory mechanisms. Carcinogenesis 1995; 16(12): Rajakangas J, Basu S, Salminen I, Mutanen M. Adenoma growth stimulation by the trans-10, cis- 12 isomer of conjugated linoleic acid (CLA) is associated with changes in mucosal NF-kappaB and cyclin D1 protein levels in the Min mouse. J Nutr 2003; 133: Ip C, Scimeca JA, Thompson. Effect of timing and duration of dietary conjugated linoleic acid on mammary cancer prevention. Nutr Cancer 1995; 24: ubbard NE, Lim D, Summers L, Erickson KL. Reduction of murine mammary tumor metastasis by conjugated linoleic acid. Cancer Lett 2000; 150: Ip C, Dong Y, Ip MM, et al. Conjugated linoleic acid isomers and mammary cancer prevention. Nutr Cancer 2002; 43: Masso-Welch PA, Zangani D, Ip C, Vaughan MM, Shoemaker S, Ramirez RA, et al. Inhibition of angiogenesis by tha cancer chemopreventive agent conjugated linoleic acid. Cancer Res 2002; 62: Kemp MQ, Jeffy BD, Romagnolo DF. Conjugated linoleic acid inhibits cell proliferation through 99

12 Kurban S. ve Mehmeto lu. p53-dependent mechanism: effects on the expression of G1-restriction points in breast and colon cancer cells. J Nutr 2003; 133: Thompson, Zhu Z, Banni S, Darcy K, Loftus T, Ip C. Morphological and biochemical status of the mammary gland as influenced by conjugated linoleic acid: implication for a reduction in mammary cancer risk. Cancer Res 1997; 57: Banni S, Angioni E, Casu V, Melis MP, Scrugli S, Carta G, et al. An increase in vitamin A status by the feeding of conjugated linoleic acid. Nutr Cancer 1999; 33: Nicolosi RJ, Rogers EJ, Kritchevsky D, Scimeca JA, uth PJ. Dietary conjugated linoleic acid reduces plasma lipoproteins and early aortic atherosclerosis in hypercholesterolemic hamsters. Artery 1997; 22: Giudetti AM, Beynen AC, Lemmens AG, Gnoni GV, Geelen MJ. epatic lipid and carbohydrate metabolism in rats fed a commercial mixture of conjugated linoleic acids (Clarinol G-80). Eur J Nutr 2005; 44: Pal S, Takechi R, o SS. Conjugated linoleic acid suppresses the secretion of atherogenic lipoproteins from human epg2 liver cells. Clin Chem Lab Med 2005; 43: Kritchevsky D, Tepper SA, Wright S, Tso P, Czarnecki SK. Influence of conjugated linoleic acid (CLA) on establishment and progression of atherosclerosis in rabbits. J Am Coll Nutr 2000; 4: de Deckere EA, van Amelsvoort JM, McNeill GP, Jones P. Effects of conjugated linoleic acid (CLA) isomers on lipid levels and peroxisome proliferation in the hamster. Br J Nutr 1999; 82: Urquhart P, Parkin SM, Rogers JS, Bosley JA, Nicolaou A. The effect of conjugated linoleic acid on arachidonic acid metabolism and eicosanoid production in human saphenous vein endothelial cells. Biochim Biophys Acta 2002; 1580: Li Y, Watkins BA. Conjugated linoleic acids alter bone fatty acid composition and reduce ex vivo prostaglandin E2 biosynthesis in rats fed n-6 or n-3 fatty acids. Lipids 1998; 33: Yaz flma adresi: Dr. Sevil Kurban Selçuk Üniversitesi Meram T p Fakültesi Biyokimya Anabilim Dal, Konya Tel : GSM: Fax : E-posta: kurbansevil@hotmail.com 100 Türk Klinik Biyokimya Dergisi