EV KAZALARI VE İLK YARDIM

Transkript

1 T.C. ANADOLU ÜNİVERSİTESİ YAYINI NO: 2777 AÇIKÖĞRETİM FAKÜLTESİ YAYINI NO: 1735 EV KAZALARI VE İLK YARDIM Yazarlar Yrd.Doç.Dr. Nurdan ACAR (Ünite 1, 2) Yrd.Doç.Dr. Engin ÖZAKIN (Ünite 3, 4) Dr. Davut KAPLAN (Ünite 5) Dr. Göknur YILDIZ (Ünite 6) Uzm.Dr. Hamit ÖZÇELİK, Dr. Mine GÜLŞİN, Dr. Davut KAPLAN (Ünite 7) Dr. Osman ÇETİNKAYA, Yrd.Doç. Engin ÖZAKIN (Ünite 7) Yrd.Doç.Dr. Adnan SEVENCAN (Ünite 8) Editörler Prof.Dr. Akın TURGUT Yrd.Doç.Dr. Adnan SEVENCAN ANADOLU ÜNİVERSİTESİ i

2 Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Öğretim tekniğine uygun olarak hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. İlgili kuruluştan izin almadan kitabın tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayıt veya başka şekillerde çoğaltılamaz, basılamaz ve dağıtılamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN ÖĞRETİM TASARIM BİRİMİ Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yardımcısı Doç.Dr. Hasan Çalışkan Öğretim Tasarımcıları Yrd.Doç.Dr. Seçil Banar Öğr.Gör.Dr. Mediha Tezcan Grafik Tasarım Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Öğr.Gör. Nilgün Salur Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Öğr.Gör. Cemalettin Yıldız Grafiker Gülşah Karabulut Dizgi Açıköğretim Fakültesi Dizgi Ekibi Ev Kazaları ve İlk Yardım ISBN Baskı Bu kitap ANADOLU ÜNİVERSİTESİ Web-Ofset Tesislerinde adet basılmıştır. ESKİŞEHİR, Ocak 2013 ii

3 İçindekiler Önsöz... iv 1. İlk Yardım Hasta/Yaralı ve Olay Yerinin Değerlendirilmesi Temel Yaşam Desteği Kanamalarda İlk Yardım Hasta/Yaralı Taşıma Teknikleri Bilinç Bozukluklarında İlk Yardım Çevresel Aciller Ev İçi Ekstremite (Kol-Bacak) Yaralanmaları.. 78 iii

4 Önsöz Ev kazalarında ilk ve acil yardım insanoğlunun yerleşik hayata geçtiği tarihin ilk dönemlerinden beri karşılaştığı önemli sorunlardandır. Tarihi gelişim sürecinde toplumların geleneksel koruyucu ve tedavi edici yaklaşımlar içinde, bölgesel kültürel özelliklerin etkisiyle, farklı uygulamalar hayat bulmuştur. Ancak son yüzyıllık süreçte Modern Tıp eğitiminin dünya genelinde yaygınlaşması ile ilk ve acil yardım yaklaşımları standardize edilebilmiştir. Bu kitapta ilk yardımın, acil tedavinin ne olduğu, kimler tarafından yapılması gerektiği ve uygulama aşamaları ayrıntılı olarak tanımlanmıştır. Ayrıca kazanın özelliğine ve etkilenen vücut bölgesine göre yapılması gereken ilk ve acil yardım uygulamalarının temel ilkeleri verilmeye çalışılmıştır. Bu arada tarihsel gelişim süreci içinde ilk ve acil yardım ile ilgili doğru bilinen yanlışlar da yeri geldiğinde vurgulanmış, konuyla ilgili doğruların verilmesine çalışılmıştır. Özellikle yaş guruplarına göre yaralanma nedenleri ayrı ayrı irdelenmiş, ilk ve acil yardım yöntemleri yanı sıra koruyucu önlemlerin vurgulanmasına özen gösterilmiştir. Ev kazaları ve ilk yardım konularının tıbbi boyutları nedeniyle yer yer zorunlu olarak tıbbi terminoloji kullanılmıştır. Ancak kullanılan terimler günlük konuşma dilinde sıklıkla kullanılanlar arasından seçilmeye özen gösterilmiştir. Algılamada bir zorluk oluşturmayacağını umuyoruz. Okuyucuların kitap içerisinde yer alan acil durumları yaşamamaları dileklerimiz ile saygılar sunarız. Editörler Prof.Dr. Akın TURGUT Yrd.Doç.Dr. Adnan SEVENCAN iv

5

6 1 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İlk yardımı tanımlayabilecek, Acil tedaviyi tanımlayabilecek, İlk yardımcıyı tanımlayabilecek, İlk yardım ve acil tedavi arasındaki farkı açıklayabilecek, İlk yardımın öncelikli amaçlarını ayırt edebilecek, İlk yardımın temel uygulamalarını özetleyebilecek, İlk yardımcının müdahale ile ilgili yapması gerekenleri saptayabilecek, İlk yardımcının ABC'si ile ilgili kavramları sıralayabilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar İlk Yardım Acil Yardım İlk Yardımcı İlk Yardımda Temel Uygulamalar Acil Tedavi İlk Yardımcının ABC si İçindekiler Giriş İlk Yardım Nedir? Acil Tedavi Nedir? İlk Yardımcı Kimdir? İlk Yardım ve Acil Tedavi Arasındaki Fark Nedir? İlk Yardımın Öncelikli Amaçları Nelerdir? İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? İlk Yardımcının Müdahale ile İlgili Yapması Gerekenler Nelerdir? İlk Yardımcının ABC si Nedir? 2

7 İlk Yardım GİRİŞ Her gün sayısız kaza ile karşı karşıyayız. Bu kazalar basit ev kazalarından, ağır sanayi kazalarına ve trafik kazalarına kadar değişik büyüklükte olabilir. Çevremizde gelişen bu acil durumlar karşısında bilgili ve hazırlıklı olarak kazazedelere yardımcı olabiliriz. Önceden eğitim alarak yardım edeceğimiz kişiler için yaşam kurtarıcı uygulamalar yapabiliriz. Kazazedelere hızlı ve doğru yardımın yapılması yaşamı uzatan, sakatlıkları önleyen ya da en aza indiren yaklaşım şeklidir. Bu doğrultuda, ilk yardım eğitimi çok önemlidir. Özellikle kalabalık iş yerlerinde ve ağır işlerde çalışan kişilerin ilk yardım bilmesi işçi sağlığına verilen önemi belirtmektedir ve zorunlu bir eğitimdir. İLK YARDIM NEDİR? Herhangi bir kaza veya yaşamı tehlikeye düşüren bir durumda, sağlık görevlilerinin yardımı sağlanıncaya kadar, yaşamın kurtarılması ya da durumun kötüye gitmesini önleyebilmek amacı ile olay yerinde yapılan uygulamalara ilk yardım denir. Herhangi bir ilaç ve tıbbi araç gereç kullanılmadan, genellikle olay yerindeki malzemelerle ilk yardım yapılır. Sağlık ekibi olay yerine ulaşıncaya kadar acil ilk yardımı devam eder. Kazazedelere ilk yardım yapılması önemlidir. Ancak ilk yardım yapılması Acil Tıp Sistemi denen ve ambulans servislerinin de içinde yer aldığı profesyonel sağlık ekiplerinin çağrılmasını geciktirmemelidir. Kazazedelerin öncelikli tedavi gereksinimleri ilk değerlendirme sırasında belirlenmelidir. Sağlık ekiplerine buna göre bilgi verilmelidir. ACİL TEDAVİ NEDİR? Sağlık personeli tarafından kazazedelere yapılan tıbbi uygulamalara acil tedavi denir. Doktor, paramedik, ambulans ve acil bakım teknikerleri (ATT) ve hemşireler sağlık personelidir. Acil tedavi tıbbi eğitim almış bu sağlık personelleri tarafından olay yeri, ambulans ve acil servislerde yapılır. İlaç uygulaması gerekebilir. Sağlık ekibinin hasta ile karşılaştığı yerde başlar. Hastanın hastaneye yani kesin tedavisini alacağı yere kadar devam eder. İLK YARDIMCI KİMDİR? İlk yardım yapan, ilk yardım ve acil yardım veya tıp eğitimi almış kişilere de ilk yardım uygulayıcısı denir. İlk yardım değerlendirmeleri ve tedavileri tıbbi uygulamalar, bilimsel kanıtlara göre, bunların yokluğunda uzman görüşlerine dayalı bilgilere göre yapılmalıdır. Bilinçsiz yapılan her uygulama ile kazazede için kalıcı sakatlık veya yaşamın kaybı ile sonuçlanacak olaylar meydana gelebilir. İlk yardım eğitimi tüm dünyada yaygın olmalı ve herkes aynı uygulamaları öğrenmeli ve yapmalıdır. 3

8 İLK YARDIM VE ACİL TEDAVİ ARASINDAKİ FARK NEDİR? İlk yardım olay yerindeki yerel kaynaklarla yapılır. Tıbbi araç-gereç dışı malzeme kullanılır. İlk yardımcının yaptığı tüm işlemleri kapsar. Acil tedavi uygulamaları ise ilk yardım uygulamalarına göre ilaç ve tıbbi malzeme kullanılarak sağlık personeli tarafından yapılan daha kapsamlı işlemlerdir. Olay yerinde yapılmaya başlanır. Acil Servislerde de acil tedavi verilmeye devam edilir. Olay yerinde ilk yardım uygulamaları ile başlatılan tedaviler zincir şeklinde hastanelerde devam ettirilir. Bu nedenle, ilk yardım uygulamalarının eğitimli kişiler tarafından, doğru ve bilinçli yapılması kazazedenin yaşam kalitesi açısından büyük önem taşır. Özellikle kazalar açısından riskli bölgelerde, örneğin başta sanayi işçileri olmak üzere, tüm toplumun ilk yardım konusunda bilgili olması yaşam kurtarmada en etkili basamaktır. İLK YARDIMIN ÖNCELİKLİ AMAÇLARI NELERDİR? 1. Yaşamsal tehlikeyi ortadan kaldırmak, 2. Olası yaşamsal tehlikelere karşı tedbir almak, 3. Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak, 4. Kazazedenin durumunun kötüleşmesini/sakatlanmasını önlemek, 5. İyileşmeyi kolaylaştırmak. İLK YARDIMIN TEMEL UYGULAMALARI NELERDİR? İlk yardımın temel uygulamaları Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) dır. Koruma Kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek, başta kurtarıcı olmak üzere kazazedenin ve müdahale edilecek alanın güvenliğini sağlamak ilk dikkat edilecek nokta olmalıdır. Örneğin olay yerinde kopmuş elektrik kabloları, gaz kaçakları, benzin sızıntısının olması yeni kazaların oluşmasına yol açabilir. Ya da bir otoyolda ilk yardım yapılacaksa akan trafik tehlike yaratabilir. Böyle durumlarda ilk önce kurtarıcı ve sonra kazazedenin güvenliğinin sağlanması gerekir. Bildirme Olay yerinin ve kazazedenin hızla değerlendirilmesi sonucu acil tedavi gerekeceği düşünülen hallerde vakit kaybetmeden acil tıp sistemi dediğimiz sistem aktive edilir. Türkiye de telefonla 112 tuşlanarak ulaşılan Komuta Kontrol Merkezleri ne kaza ve kazazedelerle ilgili bilgiler verilir. Tek kişi ilk yardımcı/kurtarıcı ise önce yardım çağrılır sonra ilk yardım uygulamalarına başlanır. İki veya daha çok kişi ilk yardımcı var ise görevlendirilmiş bir kişi 112 yi ararken diğer kişi/kişiler ilk yardım yapar. Acil için 112 arandığında yapılacak konuşma olay yeri hakkında belli bilgileri içermeli, gereksiz ya da zaman alıcı konuşmalarla yardımın gecikmesine yol açmamalıdır. Böyle bir konuşmada aktarılacak bilgiler şöyle olmalıdır: 1. Olay yeri bilgisi verilmelidir. Olayın olduğu yere yakın bir caddenin ya da çok bilinen bir yerin adının belirtilmesi kolaylık sağlayacaktır. 2. Olayın kısa tarifi yapılmalıdır. 3. Arayan kişi ve hangi numaradan arandığı söylenmelidir. 4. Kazazedelerin sayısı, durumu ve nasıl bir yardım yapıldığı hakkında bilgi verilmelidir Komuta Kontrol Merkezi tarafından sorulan sorulara uygun cevap verilmelidir hattında bilgi alan kişi telefonun kapatılacağını söyleyinceye kadar beklenmeli, telefon bizim tarafımızdan kapatılmamalıdır. 4

9 Kurtarma (Müdahale) Olay yerinde kazazedelere ilk yardım hızlı ve kontrollü bir şekilde yapılmalıdır. İlk yardım uygulamaları ile ilgili ayrıntılı bilgiler ilerleyen bölümlerde verilecektir. İLK YARDIMCININ MÜDAHALE İLE İLGİLİ YAPMASI GEREKENLER NELERDİR? 1. Öncelikle alan güvenliği ve ilk yardımcının kendi güvenliği sağlanır. 2. Kazazedenin durumu değerlendirilir, yanıtsız ise yardım çağırılır. Tek ilk yardımcı var ise önce 112 aranır. Birden fazla ilk yardımcı varlığında görevlendirilmiş bir kişi yardım çağırırken diğer kişi/kişiler gerekiyorsa temel yaşam desteğini başlatır. 3. Öncelikli yardıma ihtiyacı olanlar belirlenir 4. Kazazede(ler)in korku ve endişeleri giderilir 5. Olay yerindeki kişiler organize edilir 6. Kazazedenin durumunun ağırlaşmasını önlemek için yerel olanaklar ile gerekli uygulamalar yapılır 7. Gerekiyorsa kazazedenin boyun ve sırtının hareket etmeyecek şekilde durması sağlanır 8. Kazazedeyi hareket ettirmeden müdahale yapılır 9. Kırıklara yerinde müdahale edilir 10. Kazazede sıcak tutulur 11. Kazazedenin yarasını görmesine izin verilmez 12. Kazazedenin en uygun yöntemlerle en yakın sağlık kuruluşuna sevki sağlanır. Ancak, yaralı bir kişi hayati tehlikede olmadığı sürece, profesyonel nakil imkânı (112 acil yardım) gelene kadar asla yerinden kıpırdatılmamalıdır. İLK YARDIMCININ ABC'Sİ NEDİR? Bilinç kontrol edilir. Kazazedeye omzundan hafifçe sarsarak yüksek sesle iyi misin, iyi misin? diye tekrarlıca sorulur. Yanıtsız (soruya cevap veremiyor, kendiliğinden hareket etmiyor, öksürmüyor, nefes almıyor) ise derhal yardım çağırılır. Kazazede sırt üstü yatırılır. a. Airway Hava yolu açıklığı değerlendirilir. b. Breathing Solunum değerlendirilir. Soluma var mı, düzenli mi? (Bak-Dinle-Hisset, en çok 10 saniye) c. Circulation Dolaşım kontrolü belki çok deneyimli sağlık personeli tarafından yapılabilir. Ancak kazazede kendiliğinden hareket etmiyor, öksürmüyor, nefes almıyorsa kalp masajına başlanır. Bak-dinle-hisset yoluyla solunumun araştırılması işlemi en çok 10 saniye sürmelidir. Solunumun var olup olmadığına daha uzun süre bakılması kazazedeye temel yaşam desteği başlanmasını geciktireceği için asla yapılmamalıdır. 5

10 Özet Bir uygulayıcı (veya kazazede) tarafından tıbbi malzeme kullanılmadan yapılan değerlendirme ve tedavilere ilk yardım denir. İlk yardım olay yerindeki yerel kaynaklarla yapılır. Tıbbi araçgereç dışı malzeme kullanılır. İlk yardımcının yaptığı tüm işlemleri kapsar. Sağlık personeli tarafından kazazedelere yapılan tıbbi uygulamalara acil tedavi denir. İlk yardımın temel uygulamaları Koruma, Bildirme, Kurtarma (KBK) dır. Kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek, başta kurtarıcı olmak üzere kazazedenin ve müdahale edilecek alanın güvenliğini sağlamak ilk dikkat edilecek nokta olmalıdır. 112 arandığında yapılacak konuşma olay yeri hakkında belli bilgileri içermeli, gereksiz ya da zaman alıcı konuşmalarla yardımın gecikmesine yol açmamalıdır. Kazazedenin bilinci kapalı ise sırt üstü yatırılır. A. Airway; Hava yolu açıklığı değerlendirilir B. Breathing; Solunum değerlendirilir Soluma var mı, düzenli mi (Bak-Dinle-Hisset, en çok 10 saniye) bakılır. C. Circulation; Dolaşım kontrolü belki deneyimli sağlık personeli tarafından yapılabilir. Ancak kazazede kendiliğinden hareket etmiyor, öksürmüyor, nefes almıyorsa kalp masajına başlanır. 6

11 Kendimizi Sınayalım 1. Bir uygulayıcı tarafından tıbbi malzeme kullanılmadan olay yerinde yapılan değerlendirme ve tedavilere ne denir? a. Acil tedavi b. İlk yardım c. Öncelikli yardım d. İlk tedavi e. İleri yaşam desteği 2. Sağlık personeli tarafından kazazedelere olay yerinde yapılan tıbbi uygulamalara ne denir? a. Acil tedavi b. İlk yardım c. Öncelikli yardım d. İlk tedavi e. İleri yaşam desteği 3. Aşağıdakilerden hangisi ilk yardımın öncelikli amaçları arasında yer almaz? a. Kazazedelerin kendi olanakları ile hastaneye gitmesini sağlamak b. Olası yaşamsal tehlikelere karşı tedbir almak c. Yaşamsal fonksiyonların sürdürülmesini sağlamak d. Kazazedenin durumunun kötüleşmesini önlemek e. İyileşmeyi kolaylaştırmak 4. Acil durumda 112 komuta kontrol merkezi ile yapılacak görüşmede yapılmaması gereken davranış hangisidir? a. Olay yeri bilgisi verilmelidir b. Olayın olduğu yerin kısa ve kolay tarifi verilmelidir c. Olayın uzun uzun, detaylı tarifi yapılmalıdır d. Arayan kişi ve hangi numaradan aradığı söylenmelidir e. Kazazedelerin sayısı, durumu ve nasıl bir yardım yapıldığı hakkında bilgi verilmelidir 5. İlk yardımcının müdahale ile ilgili yapması gereken davranış hangisidir? a. Kazazedeyi olay yeri dışında bir yere yürüterek göndermek b. Kırıkları olduğu gibi bırakıp, hiç dokunmamak c. Kazazedeyi sıcak tutmak d. Kazazedenin yarasını görmesine izin vermek e. Kazazede yanıtsız ise acil sağlık ekipleri gelinceye kadar beklemek 6. Kimler acil tedavi verebilir? a. Polis b. Öğretmenler c. Sekreterler d. Paramedikler e. Usta başı 7. Kazazedenin hangi durumda yanıtsız olduğuna karar verilir? a. Sorulara uygun cevaplar vermesi b. Kazazedenin kendiliğinden hareket etmesi c. Kazazedenin yardımsız yürüyebilmesi d. Nefes alamaması e. Öksürmesi 8. İlk yardım yapılırken ilk önce neye dikkat edilmelidir? a. Kazazedenin solunumunun olup olmamasına b. Kazazedenin yanıtsız olup olmamasına c. Kazadan kaç dakika geçtiğine d. Kazanın hastaneden ne kadar uzakta gerçekleştiğine e. Olay yerinin güvenliğine 9. Olay yerinden sağlık ekiplerine hangi numaradan ulaşılarak destek istenir? a. 185 b. 180 c. 135 d. 121 e Olay yerinde kopmuş elektrik kabloları varsa ilk yardım basamaklarından ilk önce hangisi yapılmalıdır? a. Kopan kablolar birbirine tutturulur b. Kazazede olay yerinden uzağa güvenli alana taşınır c. Kablolar olay yerinden uzağa taşınır d. Bir elektrikçi çağrılır e. Önemli olan kazazede olduğundan kablolar dikkate alınmaz 7

12 Kendimizi Sınayalım Yanıt Anahtarı 1. b Yanıtınız yanlış ise İlk Yardım Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 2. a Yanıtınız yanlış ise Acil Tedavi Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 3. a Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Öncelikli Amaçları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 4. c Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 5. c Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Müdahale ile İlgili Yapması Gerekenler Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 6. d Yanıtınız yanlış ise Acil Tedavi Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 7. d Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının ABC'si Nedir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 8. e Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımcının Müdahale ile İlgili Yapması Gerekenler Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 9. e Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. 10. b Yanıtınız yanlış ise İlk Yardımın Temel Uygulamaları Nelerdir? başlıklı konuyu yeniden gözden geçiriniz. Yararlanılan Kaynaklar Süzen LB. (2008). Temel İlk Yardım Kitabı, İstanbul. Kakillioğlu T, Kurt Z, Müjdegül D. (2002). Temel İlk Yardım Uygulamaları Eğitim Kitabı. T.C. Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü İlk Yardım ve Acil Sağlık Hizmetleri Daire Başkanlığı, Ankara. European Resuscitation Council Guidelines for Resuscitation doi: /j.resuscitation _suppl_3/s934, Anadolu Üniversitesi Basımevi, Eskişehir. 8

13

14 2 Amaçlarımız Bu üniteyi tamamladıktan sonra; İlk yardımcının bilmesi gereken ve vücudu oluşturan sistemleri betimleyebilecek, Vücutta nabız alınabilen bölgeler nelerdiri tanımlayabilecek, Kazazedenin değerlendirilmesinin amacını açıklayabilecek, Kazazedenin ilk değerlendirilme aşamalarını sıralayabilecek, Kazazedenin ikinci değerlendirilmesi nasıl olmalıdırı ifade edebilecek, Olay yerini değerlendirmenin amacını tanımlayabilecek, Olay yerinin değerlendirilmesinde yapılacak işleri listeleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olabilirsiniz. Anahtar Kavramlar Vücudu Oluşturan Sistemler Nabız Bölgeleri İkinci Değerlendirme Olay Yeri Değerlendirmesi İlk Değerlendirme İçindekiler İlk Yardımcının Bilmesi Gereken ve Vücudu Oluşturan Sistemler, Vücutta Nabız Alınabilen Bölgeler Nelerdir? Kazazedenin Değerlendirilmesinin Amacı Nedir? Kazazedenin İlk Değerlendirilme Aşamaları Nelerdir? Kazazedenin İkinci Değerlendirilmesi Nasıl Olmalıdır? Olay Yerini Değerlendirmenin Amacı Nedir? Olay Yeri Değerlendirmesinde Yapılacak İşler Nelerdir? 10

15 Hasta/Yaralı ve Olay Yerinin Değerlendirilmesi İLK YARDIMCININ BİLMESİ GEREKEN VE VÜCUDU OLUŞTURAN SİSTEMLER NELERDİR? İlk yardımcının insan vücudunu oluşturan organ sistemlerinin yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, ilk yardımcı olarak yapacağı uygulamalarda bilinçli olmasını sağlar. Vücudumuzu oluşturan sistemler şöyledir; Solunum Sistemi: Vücut için gerekli olan gaz (oksijen, karbondioksit) alışverişini yaparak hücre ve dokuların oksijenlenmesini sağlar. Solunum sistemi şu organlardan oluşur: Ağız, Burun, boğaz Soluk borusu Alt solunum yolları Akciğerler Dolaşım Sistemi: Dokularımızın oksijenlenmesi ve beslenmesi için çeşitli maddeler, hormonlar, bağışıklık ve benzeri elemanları taşır, sonra bunları ve artıklarını geriye toplar. Dolaşım sistemi şu yapılardan oluşur: Kalp Kan damarları (atar damar, toplar damar, kılcal damarlar) Kan Sinir Sistemi: Bilinç, anlama, düşünme, algılama, hareketlerin uyumu, dengesi ve solunum ile dolaşımı sağlar. Sinir sistemi merkezi sinir sistemi ve çevresel sinirlerden oluşur. Merkezi sinir sistemi şu yapılardan oluşur: Beyin Beyincik Omurilik soğanı Omurilik Boşaltım Sistemi: Kanı süzerek gerekli maddelerin vücutta tutulması, zararlı olanların atılması görevini yapar. Vücutta iç dengeyi korur. Boşaltım sistemi şu organlardan oluşur: Böbrekler Üst idrar yolu (üretra) Mesane Alt idrar yolu (üreter) 11

16 Sindirim Sistemi: Ağızdan alınan besinlerin öğütülmesi, sindirilmesi ve dolaşım yoluyla vücuda dağıtılmasını sağlar. Sindirim sistemi şu organlardan oluşur: Dişler Yemek borusu Mide Safra kesesi Pankreas Bağırsaklar Kas-iskelet Sistemi: Vücudun hareket etmesini, desteklenmesini sağlar ve koruyucu görevi vardır. Hareket sistemi şu yapılardan oluşur: Kemikler Eklemler Bağlar Kaslar VÜCUTTA NABIZ ALINAN BÖLGELER NELERDİR? Vücutta nabız alınan belli başlı bölgeler şunlardır; Şah damarı (Adem elmasının her iki yanında) Ön-kol damarı (Bileğin iç yüzü, başparmağın üst hizası) Bacak damarı (Ayak sırtınında başparmak ve 2.parmak arasından) Kol damarı (Kolun iç yüzü, dirseğin iç yan tarafından) Kazazedelerin dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atar damarından nabız bakılmalıdır. Şah damarından nabız kontrolu yaparken her zaman tek taraflı kontrol yapılmalıdır. Beyne giden kan akımını baskıya uğratmamak için asla her iki taraftanda nabız kontrolu yapmaya çalışmamalıdır. Bir yaş altı bebeklerde ise boyun çok kısa olduğundan koldaki atar damardan nabız kontrolu yapılması gerekir. Genel kural olarak nabız kontrolunu kalbe yakın büyük bir atar damarlardan yapmak gerekir. Düşük tansiyon seviyelerinde el bileği, ayak sırtı gibi ince ve daha küçük damarlardan nabız bakmaya çalışmak doğru olmaz. KAZAZEDENİN DEĞERLENDİRİLMESİNİN AMACI NEDİR? Yaralanmanın ciddiyetinin değerlendirmesi İlk yardım önceliklerinin belirlenmesi Yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi Güvenli bir müdahale sağlanması 12

17 KAZAZEDENİN İLK DEĞERLENDİRME AŞAMALARI NELERDİR? Kazazedeye sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilinç durum değerlendirmesi yapılır. Bilinç durumunun değerlendirilmesi daha sonraki aşamalar için önemlidir. Buna göre kazazedenin ilk değerlendirilme aşamaları şunlardır: a. Hava Yolu Açıklığının Değerlendirilmesi; Özellikle bilinç kaybı olanlarda dil geri kaçarak ya da kusmuk ve yabancı cisimlerle solunum yolu tıkanabilir. Havanın akciğerlere ulaşabilmesi için hava yolunun açık olması gerekir. Hava yolu açıklığı sağlanırken kazazede baş, boyun, gövde ekseni düz olacak şekilde yatırılmalıdır. Bilinç kaybı belirlenmiş kişide; ağız içine önce göz ile bakılmalı, yabancı cisim görülüyorsa işaret parmağı yandan ağız içine sokularak cisim çıkartılmalıdır. Körleme parmak süpürme hareketi olası yabancı cismi daha da ileri itip havayolunu tam tıkayacağından, görülen bir yabancı cisim yoksa, bu manevra önerilmez. Daha sonra bir el kazazedenin alnına, diğer elin 2 parmağı çene kemiğinin üzerine koyulur, alından bastırılıp çeneden kaldırılarak baş geriye doğru itilip baş geri-çene yukarı pozisyonu verilir. Bu işlemler sırasında sert hareketlerden kaçınılmalıdır. b. Solunumun Değerlendirilmesi: İlk yardımcı, başını yaralının göğsüne bakacak şekilde yan çevirerek yüzünü yaralının ağzına yaklaştırır, Bak-Dinle-Hisset yöntemi ile solunum yapıp yapmadığını 10 saniye süre ile değerlendirir. Göğüs kafesinin solunum hareketine bakılır. Eğilip kulağını hastanın ağzına yaklaştırarak solunum dinlenir ve hastanın soluğunu yanağında hissetmeye çalışır. Solunum yoksa derhal yapay solunuma başlanır. KAZAZEDENİN İKİNCİL DEĞERLENDİRİLMESİ NASIL OLMALIDIR? İlk muayene ile birlikte yaralının yaşam belirtileri güvence altına alındıktan sonra ilk yardımcı ikinci muayene aşamasında, yaralının baştan aşağı muayenesini yapmalıdır. İkinci değerlendirme aşamaları şunlardır: Görüşerek Bilgi Edinme: Kendini tanıtır, Kazazedenin ismini öğrenmeye çalışır, Hastanın/yaralının güvenini edinmeli, Kazazedenın endişelerini gidererek rahatlatmalı, Olayın oluş şekli, kişisel özgeçmişi, en son ne yediği, kullandığı ilaçlar ve alerji varlığı sorularak öğrenilir. Baştan Aşağı Muayene Yapılır: Bilinç düzeyi, anlama, algılama, Solunum sayısı, ritmi, derinliği, Nabız sayısı, ritmi, Vücut veya cilt ısısı, nemi, rengi, Baş: Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yaralanma, morluk olup olmadığı, kulak ya da burundan sıvı veya kan gelip gelmediği değerlendirilir, ağız içi kontrol edilir. 13

18 Boyun: Ağrı, hassasiyet, şişlik, şekil bozukluğu araştırılır. Aksi ispat edilinceye kadar boyun zedelenmesi ihtimali göz ardı edilmemelidir. Göğüs kafesi: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu ya da morarma olup olmadığı, hafif baskı ile ağrı oluşup oluşmadığı, kanama olup olmadığı değerlendirilmelidir. Göğüs kafesi genişlemesinin normal olup olmadığı araştırılmalıdır. Göğüs muayenesinde eller arkaya kaydırılarak kazazedenın sırtı da kontrol edilmelidir. Karın boşluğu: Saplanmış cisim, açık yara, şekil bozukluğu, şişlik, morarma, ağrı ya da duyarlılık olup olmadığı ve karnın yumuşaklığı değerlendirilmelidir. Eller bel tarafına kaydırılarak muayene edilmeli, ardından kalça kemiklerinde de aynı araştırma yapılarak kırık veya yara olup olmadığı araştırılmalıdır. Kol ve bacaklar: Kuvvet, his kaybı varlığı, ağrı, şişlik, şekil bozukluğu, işlev kaybı ve kırık olup olmadığı, nabız noktalarından nabız alınıp alınmadığı değerlendirilmelidir. İkinci değerlendirmeden sonra mevcut duruma göre yapılacak müdahale yöntemi seçilir. OLAY YERİ DEĞERLENDİRMESİNİN AMACI NEDİR? Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması, Olay yerindeki kazazede sayısının ve türlerinin belirlenmesidir. Olay yerinin hızlı bir şekilde değerlendirilmesinin ardından yapılacak müdahaleler planlanmalıdır. OLAY YERİ DEĞERLENDİRMESİNDE YAPILACAK İŞLEMLER NELERDİR? Herhangi bir olay yerinin değerlendirilmesinde aşağıdakiler mutlaka yapılmalıdır: Kazaya uğrayan araç mümkünse yolun dışına ve güvenli bir alana alınmalı, kontağı kapatılmalı, el freni çekilmeli, araç LPG li ise aracın bagajında bulunan tüpün vanası kapatılmalıdır. Olay yeri yeterince görünebilir biçimde işaretlenmelidir. Kaza noktasının önüne ve arkasına gelebilecek araç sürücülerini yavaşlatmak ve olası bir kaza tehlikesini önlemek için uyarı işaretleri ve üçgen reflektörler kullanılmalıdır. Olay yerinde kazazedeye yapılacak yardımı güçleştirebilecek veya engelleyebilecek meraklı kişiler olay yerinden uzaklaştırılmalıdır. Olası patlama ve yangın riskini önlemek için olay yerinde sigara içilmemelidir. Gaz varlığı söz konusu ise oluşabilecek zehirlenmelerin önlenmesi için gerekli önlemler alınmalıdır. Ortam havalandırılmalıdır. Kıvılcım oluşturabilecek ışıklandırma veya çağrı araçlarının kullanılmasına izin verilmemelidir. Kazazede yerinden oynatılmamalıdır. Kazazede hızla yaşam bulguları yönünden değerlendirilmelidir. Kazazede kırık ve kanama yönünden değerlendirilmelidir. Kazazede sıcak tutulmalıdır, Kazazedenin bilinci kapalı ise ağızdan hiçbir şey verilmemelidir. Tıbbi yardım istenmelidir. Kazazedenin endişeleri giderilmelidir. Kazazedenin paniğe kapılmasını engellemek için yarasını görmesine izin verilmemelidir. Kazazede ve olay hakkındaki bilgiler kaydedilmelidir. Yardım ekibi gelene kadar olay yerinde kalınmalıdır. 14

19 Özet İlk yardımcının insan vücudunu oluşturan organ sistemlerinin yapısı ve işleyişi konusunda bazı temel kavramları bilmesi, ilk yardımcı olarak yapacağı uygulamalarda bilinçli olmasını sağlar. Vücudumuzda solunum, dolaşım, sinir, boşaltım, sindirim ve kas-iskelet sistemleri vardır. Kazazedelerin dolaşımını değerlendirirken, çocuk ve yetişkinlerde şah damarından, bebeklerde kol atar damarından nabız bakılmalıdır. Yaralanmanın ciddiyetinin, ilk yardım önceliklerinin belirlenmesi, yapılacak ilk yardım yönteminin belirlenmesi ve güvenli bir müdahale sağlanması için kazazedenin doğru değerlendirilmesi gerekir. Kazazedeye sözlü uyaranla ya da hafifçe omzuna dokunarak iyi misiniz? diye sorularak bilinç durum değerlendirmesi yapılır. Bilinci kapalı kişiler sırt üstü yatırılarak baş geri-çene yukarı manevrası ile hava yolu açılır. Bak-dinle-hisset yaparak solunumun var olup olmadığı ve yeterli yapılabilirliğine bakılır. Solunumu olmayan kişide derhal kalp masajına başlanır. İlk muayene ile birlikte yaralının yaşam belirtileri güvence altına alındıktan sonra ilk yardımcı ikinci muayene aşamasında, yaralının baştan aşağı muayenesini yapmalıdır. Saçlı deriden ayak tırnak ucuna kadar her vücut bölgesi muayene edilmeli, saptanan sorunlar acil sağlık ekibi gelinceye kadar control altında tutulmaya çalışılmalıdır. Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması için olay yerindeki kazazede sayısının ve türlerinin belirlenmesi ile olay yerinin hızla değerlendirilmesi yapılmalı ve ardından yapılacak müdahaleler planlanmalıdır. 15

20 Kendimizi Sınayalım 1. Aşağıdakilerden hangisi sinir sistemini oluşturan organlar içinde yer almaz? a. Omurilik b. Omurilik soğanı c. Beyin d. Beyincik e. Soluk borusu 2. Aşağıdakilerden hangisi boşaltım sistemi organıdır? a. Pankreas b. Safra kesesi c. Mesane d. Barsaklar e. Karaciğer 3. Aşağıdakilerden hangisi solunum sistemini oluşturan yapılardandır? a. Yemek borusu b. Soluk borusu c. Pankreas d. Karaciğer e. Mesane 4. Bir yaş altındaki bebeklerde nabız kontrolu nereden yapılır? a. Kol atar damarından b. Ön-kol atar damarından c. Boyundan d. Ayak sırtı atar damarından e. Bacak atar damarından 5. Kazazedenin değerlendirilmesi neden önemlidir? a. Kaç kırık olduğunu saptamak için b. Gerçekten kazazede ne hissediyor öğrenmek için c. İlk yardım önceliklerini belirlemek için d. Kazazedenin aile durumunu öğrenmek için e. Kazazedelerin kendi imkanlarıyla hastaneye gidip gidemeyeceğine karar vermek için 6. İlk yardımcının olay yerinde yapması gereken davranış hangisidir? a. Meraklı kişileri ortama çağırarak yardım edebileceklerini beklemek b. Olay yeri etrafında gaz kaçağı olabileceği için ortamı havalandırmak c. Kazazedeyi yaralanmaları ile ilgili bilgilendirerek kendisine uygun müdahalede bulunmasını sağlamak d. Kazazedenin yarasını görmesine izin vermek e. Kazazede yanıtsız ise acil sağlık ekipleri gelinceye kadar beklemek 7. Kazazedenin bacağında kırık olup olmadığı ne zaman kontrol edilmelidir? a. İkincil değerlendirme sırasında b. Yaşamsal belirtileri kontrol etmeden önce c. Solunum değerlendirmesinden önce d. Havayolu değerlendirmesinden önce e. Kazazede ile karşılaştıktan hemen sonra 8. Kazazedenin ikincil değerlendirmesinde baş bölgesinde hangi bulgu ciddiye alınmalıdır? a. Kulak kiri ile kulağın tıkalı olup olmaması b. Saç, saçlı deri, baş ve yüzde yüzeyel sıyrıklar c. Ağız içinde protez dişlerin bulunması d. Burundan sıvı geliyor olması e. Kulakta birden fazla küpe olması 9. Kazazedenin ikincil değerlendirmesine başlarken neye dikkat edilmelidir? a. Uygulayıcının kendini tanıtmamasına b. Kazazedenin kim olduğunun öğrenilmemesine c. Kazazedenin endişelerinin giderilmemesine d. Kazazedenin kullandığı ilaçların öğrenilmesine e. Olayın şekline dikkat edilmemesine 10. İlk yardım uygulamaları açısından olay yerinin değerlendirmesinde öncelikli amaç nedir? a. Kaç araca çekici çağrılacağının belirlenmesi b. Acil doğalgaz ekibine ihtiyacın belirlenmesi c. Acil elektrik teknisyenine ihtiyacın belirlenmesi d. İtfaiye ekibine ihtiyacın belirlenmesi e. Olay yerinde tekrar kaza olma riskinin ortadan kaldırılması, 16