Tağışahbazi Simurg. (2 Temmuz 1892, Baku - 21 Nisan 1937,?)

Transkript

1 Tağışahbazi Simurg (2 Temmuz 1892, Baku - 21 Nisan 1937,?) XX. yy. başlarındaki Azerî Edebiyatı'nda küçük hikaye ustası olarak tanınır. 2 Temmuz 1892'de, Baku'nun İçerişeher denilen eski bölgesinde, tüccar bir ailede doğdu. İlk eğitimini "Usul-i etik" denilen medresede-mollahanedealdı. 1902'de şehirdeki Rus-Azerbaycan okuluna devam etmeye başladı. Önce İçerişehir'deki 9 numaralı mektebde, ikinci sınıftan sonraysa tanınmış maarif adamı Hebibbey Mahmudbeyli'nin müdür olduğu I numaralı mektepte okudu. Bu mektebi yüksek bir dereceyle bitirdikten sonra, babasının uzun süreli tereddütlerine rağmen 1905'te Rus dilinde eğitim veren realnı mektebe dahil oldu. Bu mektepte hocaları olan Hebibbey Mahmudbeyli ve Abdulla Şâik'in tavsiyesiyle Azerbaycan Edebiyatı örnekleri ile ilgilendi. Rus Edebiyatı'nm Puşkin, Lermontov, Tolstoy gibi büyük ustadlarmm eserleri ile tanıştı. Realnı mektepde okuduğu dönemde Rus ve Batı Edebiyatı'nm muhtelif örneklerini Azerî Türkçesi'ne çevirmeye gayret etti. Mesela, "Terekki" gazetesinin 1908 yılı sayılarında onun, Fransız yazarı Oktav Mirabo'dan aktardığı "İşçilerin Çocukları", Rus yazarı İvan Najivin'den çevirdiği "Madonna'nm Tükü" vb. hikayeleri yayınlanmıştı. Kendisinin ilk orijinal eseri oian "Kuşlar Gibi Azade" mensur şiiriyse 1912'de yayınlatmıştı. 1912'de realnı mektebi bitirdi. Lakin bu mektebin mezunlarına üniversiteye girme hakkı veremediğinden kendi gayretiyle Latin dilini öğrenerek 1913'te üçüncü Baku ortaokulunda imtihan verdi ve diploma aldı. 1914'te Harkov Üni- versitetinin Fizik-Matematik Fakültesi'nin Tabiat Bölümü'ne girdi. Bir yıl sonra ise kendi arzusu üzerine Tıp Fakültesi'ne geçti. Harkov'da tahsil aldığı devirde, Baku'nun edebî ve kültür hayatı ile sıkı suretde ilgilenir, "Açık Söz" (Mehmet Emin Resulzâde'nin başyazarlığı ile yayınlanırdı), "İkbal" ve Rus dilinde yayınlanan "Baku" gazetelerinde, hikaye ve makaleleri ile devamlı şekilde gözükürdü. Kendi hatıralarında şöyle diyordu: "... darülfünuna dahil olan yıl ben Bakı'da yayınlanan Türk gezetlerine ara-sıra mekaleler yazırdım. Birinci yıllarda yazdığım mekalelerde millî hisse kapsandığımı da bildirmeliyim. Bu ise menim çarlık hökumetine olan nifretimden ve milletimizin qayri milletlere nisbeten geride kalmasından ve benim de aynı zamanda burjuvaziya mefkuresi ile zeherlendiyimdin ve sosialist amal ve mefkuresinden habersiz olduğumdan ireli gelirdi". Bu sözler 1933'te yazılmıştı ve tabii ki, o devirde yüksek bir görevde olan yazar, eski milliyetçiliğini bir şekilde mazur göstermek istiyordu. Üniversitede tahsil aldığı yıllarda, talebelerin ihtilalci guruplarıyla yakınlık kurdu ve kısa zamanda kendisi de bu faaliyetlere dahil oldu. 1915'te Sosyal-Demokrat Partisi'ne girdi Şubat ihtilâlinden sonra Azerbaycan'a, Bakü'ye döndü.burada Azerbaycan sosyal-demokratlarmm başlıca yayın organı olan "Hümmet" gazetesini kurdu. Bu gazetede, esasen ihtilalci fikirlerin propogandasma hizmet eden hayli makale yayınladı sonunda üniversite tahsilini devam ettirmek için Harkov'a döndü, üniversiteye devam

2 etmekle beraber Donbas kömür madenlerinde çalışan Türk-Tatar işçiler arasında propogandalar yaptı. 1918'de Rusya Sosyal Demokrat işçi Partisi, Harkov şehir komitesinin organı olan Tatarca "Cenub tauşu" gazetesini kurdu ve onun başyazarı oldu. Aynı dönemde Azerbaycan'da başlayan millî harekata katılıp-katılmamak konusunda tereddütler geçirdiyse de, sonunda kendini Bolşeviklerin tarafında buldu. 1919'da Moskova'ya çağrıldı. Burada, önce Millî İşler Komisarlığı'nda Transkafkaz Müslümanları şubesinin katibi, daha sonra ise Şark Halkları Komünist Teşkilatları'nın Merkez Şurası'nda şube müdürü olarak çalıştı. Azerbaycan'da millî hükümetin devrildiği ve Bolşeviklerin iktidara geldiği 1920'de, Tağı Şahbazi Azerbaycan'a döndü. Burada bir çok önemli görevlerde çalıştı-halk sağlığı ve millî eğitim komiserliğinin yardımcılıkları, "Maarif ve Medeniyet" dergisinin kurucusu ye ilk başyazarı (1923), Azerbaycan Merkez İcra Komitesinin kâtibi, Âli Pedagoji Enstitüsü'nün rektörü, Baku Devlet Üniversitesi'nin rektörü vs. oldu. 1937'de, Azerbaycan kültürünün diğer önemli temsilcileriyle beraber, yirmi yıldan fazla hizmetinde bulunduğu Bolşevikler Partisi tarafından, milliyyetçilikle suçlanarak kurşuna dizildi. Hikayeciliğini ve yılları olarak birbirinden farklı olan iki döneme ayırmak mümkündür. Birinci dönemdeki hikayeleri konu ve dil açısından daha çok halk hayatı, onun millî varlık mücadelesi, milliyetçilik duygulan ile ilgilidir. İkinci dönemdeki hikayeleri ise, dilin sadeliğine ve açıklığına, üslûbun genellikle korunmasına rağmen, daha çok propoganda mahiyetlidir. Eserleri: Ağanın Kenizi. Hekayeler, Bakı, 1926; Aldanmış Ümid. Hekayeler, Bakı, 1926; Ezab Qorxusu, Hekayeler, Bakı, 1926; Meşedi ÇJedimin Evinde Bedbextlik, Bakı, 1926; Azadlıq Üçün Cinayet. Hekayeler, Bakı, 1928; Zerife. Hekayeler, Bakı, 1930; Qeyret. Hekayeler, Bakı, 1932; Düşmenler. Bakı, 1933; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1935; Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1960,1983. Kaynakça: Ali Nazim. Simurg'un Yaradıcılıq Yolu. Ali Nazim. Seçilmiş Eserleri, Bakı, 1978 Kitabında. Ş. Zeynalova. Tağı Şahibazi Simurğ. Bakı, 19875; Abuzer İsmayılov. Tağı Şahbazi Simurğ. Seçilmiş Eserlere Mügeddime, Bakı, 1983, s YAZILARI QUŞLAR KİMİ AZADE (Tağı Şahbazi Simurg, Seçilmiş Eserleri, Bakı-1983, s ) Yaşamaq... Onda da cjuşlar kimi azade. Ancaq bele yaşamaq insan üçün istemeli ve arzu edilmelidir. Her bir terefe, her bir yere her saatda uçan quşlar bu nöqte-yi nezerden böyük azâdeliyel malik iseler de, feqet bu azadelikleri de qorxusuz deyildir. Quşlar biribirlerinden, hemcinslerinden qorxmazlar. Onlarda qorxu insanları görende müşahide olunur... İnsan olmayan yerde qorxu yoxdur. Ne üçün de qorxsunlar? Gedek ormanlara, çerriehiere, dağlara. Oradaki quşlar nece2 azadedirler. Azade... Biz deyirdik ki, biz de azade yaşamaq isteyirik. Feqet nece azade? Quşlar kimi azade ALEKSANDR EYNİÇ (s ) İçinde yaşadığımız ailenin tertib vermiş olduğu aile bayramında men o telebe ile birinci defa olaraq görüşdüm. "Aleksandr Eyniç" onun adı idi. Onun baresinde ev xanımmm qızı irelice mene bir taqım me'lumat vermiş ve demişdi: - O da sizin kimi Azerbaycanlıdır, ancaq adı sizin adınız kimi dil smdıran3 deyil. Bizim adlar kimidir-aleksandr Eyniç. Sade ve asan4. Men cavabmda: -Asan, feget sizin üçün. Ele deyil mi? -deye sorduqda xanım qız özüne mexsus5 nazla gülümseyerek qırmızı dodaqlarını büzüb menim dediyime razı olmuşdu. Çoxdan beri hesretinde olduğum ve tanımaq istediyim Aleksandr Eyniç'i bu akşam görmeye müveffeq oldum. Bizi biribirimizle tanış ederken^ qonaqperestliyi7 ve şirin danışığı 8 ile dostları arasında meşhur olan ev xanımı: 1. özgürlüğe 2. nasıl 3. dil kıran 4. kolay 5. kendine özgü 6. tanıştırırken 7. konuksever 8. konuşması

3 -İki hemyerlil, eziz dostlarımızdan tanış olmalarını rica edirem,-dedi. Biz biribirimizin elini sıxaraq familiyalarımızı 2 söyledik. Derhal Aleksandr Eyniç üzr isteyib3 döndü ve otağın yan qapısından daxil olan ev xanımmm qızı ile başqa bir gene qadma qarşı yöneldi. Bu vaxt men ona diqqetle tamaşa etdim 4. Aleksandr Eyniç orta boylu, qara saçları seliqe5 ile daranmış, buğdayı şimali 6, darülfünun forması geymiş bir cavan idi. Enginin kobud? olmasına rağmen üzü ümumen xoş idi. Xüsusen itis ve oynaq qara gözleri üzüne ayrı bir melahet9 bexş edirdi. Aleksandr Eyniç bele bir zahiri görünüşe malik idi ki, içeri Rusiya'da çox az-az tesadüf olunub ve nâdir olduğu üçün de diqqeti celb edir. Bu axşam hemyerlim meni de maraqlandırdılo. Doğrusu maraqlanmamaq da çetin idi. Onun gâh bu xanımı, qâh o biri xanımı meşgul etmeye çalışması, mezeli letifeler, sözler söylemeye se'y etmesi ve özünü zarafatçıh göstermek istemesini görmemek mümkün deyildi. Diqqetle tamaşa edende görürdük ki, kişi çalışır ki, bütün hazır olanların diqqetini özüne celb etsin ve bunun üçün de şübhesiz, irelice hazırlamış ve olabilsin ki, derelerle söylemiş olduğu gülmeli letifeleri bir-bir xırıda verirdi^. Çay vaxtı şirni qutularmıl3 alıb xanım ve qızlara teklif edirken heresinel4 bir cüris e şqli sözler söyleyirdi. Odur ki, tebii, hamının gözü Aleksandr Eyniç'de, Aleksandr Eyniç de hamının dilinde idi. Çaydan sonra salondaki qonaqlar iki-bir, üçbir bir terefe çekilib be'zisi sohbet edir, be'zisi miz üstünde duran albomların şekline baxır, başqaları da pianino etrafında toplaşıb yeni mahnı notlarmıl6 çaldırıb dinleyirdiler. Aleksandr Eyniç ise bir yerde durmayırdı. Bir de baxdıq ki, ağsını pianino çalan qızın qulağma yaxmlaşdırıb ne ise deyib güldü; sonra görürdük ki, başqa bir qadma yanaşıb elini öpür ve yainkii? qeyri-birisini de'vet edib reqs edir... Zalim oğlu bu axşam bir deqiqe sâkit olmadı; gâh reqs edirls, gâh da meze verib meze alırdı. Ne qeder çalışdımsa da bu axşam men onunla danışabilmediml9. Ancaq qonaqlar dağılanda men ona yaxmlaşıb xüsusi görüşmek üçün yanıma gelmesini rica etdim, o da unvanını söyleyerek meni öz evine de'vet etdi. Belece xudahafizleşdik 2 o. Aleksandr Eyniç bir deste xanım ve qızlarla güle-güle çıxıb getdi. Bu görüşden sonra men yerlimden nârazı qaldımsa da, yene de onunla görüşmeye, onun kim ve haralı 2! olduğunu bilmeye ve evvel-evvel Aleksandr Eyniç'in me'nasını bilmeye qerar verdim. Haman qonaqlıqdan üç gün sonra bir axşamçağı idi. Başmaqseyri22 yapmaq fikri ile evden çıxdım. Haradansa Aleksandr Eyniç yâdıma23 düşdü. Verdiyi unvanla yanma getmeye qerar verdim. Seher elektirik şuaları içerisinde çimirdi 2 4. Mağaza ve evlerin penceresinden gündüz zehmetinden sonra seherin lal olmaq isteyen küçelerin elektirik İşığı yağırdı. Hava sâkit olsa da ağır idi. Belke bu sebebe göre idi ki, hemişeki 2^ kimi küçelerde 26 gezen yox idi. Qaranlıq göyün şen, işıglı ve parlaq ulduzları seher küçelerindeki elektirik lampalarma qaş-göz atırdılar. Gezen az idi. Biraz dolaşandan sonra evi tapdım. Hemyerlim olan evin qapısma vurulmuş bir nece ad vereqeleri 2 7 içerisinde Aleksandr Eyniç'in de vereqesi mövcud idi. Rusça "Aleksandr Eyniç Salaxov" yazılmışdı. Aleksandr Eyniç'in hansı 2 8 sözlerden alındığını yene anlamadımsa, ancaq "Salaxov"un "Sâleh"den emele geldiyini düşündüm. İxtiyarsız 2 9 zengi çaldım, gözümü Aleksandr Eyniç'in vizit kartından çekebilmirdim. Herf-herf höcceleyib me'nasını çıxarmaq isteyirdim. Lakin efsûs30... Zehmetin bîhûde idi. Bir şey anlamırdım. Birden qapı açıldı, qarşımda gene bir qul- Iuqçu3l peyda oldu. Aleksandr Eyniç'in evde olubolmadığmı sordum. Xidmetçi3 2 meni içeri de'vet etdi ve bir şüşeli qapmı gösterdi. İçeriden Aleksandr Eyniç'in "buyurunuz, buyurunuz" -sesini eşitdim. Otağa33 girdim. Aleksandr Eyniç gözel suretde bezenmiş ve döşemesine xalça salınmış bir otağm ten ortasında durmuşdu. Biz köhne dost kimi biribirimizle görüşdük. Onun gösterdiyi sandalya üzerinde oturaraq kişini işden avara edebileceyim üçün üzr istedim. Aleksandr Eyniç gülümsedi ve gelmeyimden razı qaldığını bildirdi. Bu vaxtadek Rusça geden danışığımızı Türkceye döndermek meqsedi ile men ondan Türkçe bilib-bilmediyini sordum. Aleksandr Eyniç fövren34 Türkçe cavab verdi: -Bes35 nedi, Müsülmanam dayna36. -Belese Türkçe danışaq. Sonraki söhbetden anlaşıldı ki, bu Universitetin Hüquq Fakültesinin telebesidir. Üç ildir ki, burada tehsil alır. Lakin bir çox sebeblere göre imtahanların hamısını37 vermemişdir ve teessüf etmir38, çünki "osnova-telni" (temelli suretde) keçmek isteyir. Teze tanışımın adı meni maraqlandırdığı üçün Türkcesini bilmek isteyirdim. Bu meseleye yaxmlaşmaq fikri ile men evvel onun haralı olduğunu sordum. -Yelizavetpol quberniyasındanam, bizde, znayete, burada olan kimi'jizn yoxdur (açısı: Gence bölgesindenem, bizde, bilirsiniz mi, burada olan heyat kimi heyat yoxdur). -Ne me'nada buyurursunuz? -Her me'nada, qlavnoe-ora çox skuçnı olan yerdir. İntelligentni obşestvo yox, zad yox. Keçen yay39 getmişdim. Bu yay, kateqoriçeski reşil getmeyeceyem. Adam yoxdur, vot çem delo. Muzdur 1. hemşehri 2. soy isimlerimizi 3. özür dileyip 4. baktım 5. düzgün 6. buğday tenli 7. alt çenesi kaba-çirkin 8. çevik 9. güzellik 10. ilgilendirdi 11. kibar, espirili 12. kullanıyordu, piyasaya sunuyordu. 13. şeker kutularını 14. her birine 15. çeşit 16. şarkı notalarını 17. yahut 18. dans ediyor 19. konuşamadım 20. vedalaştık 21. neşeli 22. gezinti 23. hatırıma 24. yıkanıyordu, banyo yapıyordu 25. her zamanki 26. sokaklarda 27. belgeleri 28. hangi 29. elimde olmayarak 30. yazık 31. kapıcı 32. hizmetçi 33. odaya 34. birden bire 35. yeter 36. da, de 37. hepsini 38. üzülmüyor 39. yaz

4 Eli, rencber mujikler, arabacı, Qulu, vot naşe obşestvo. (açısı: Her me'nada, en önemlisi ora çox bıkdırıcı olan yerdir, bir cemiyyet yox, zad yox. Keçen yay getmişdim. Bu yay kesinlikle karara gelmişemgetmeyeceyem. Adam yoxdur, mesele bundadır. Muzdur Eli, rencber köylüler, arabacı Qulu-budur bizim cemiyyet) Biraz sükut edenden sonra men birden: -Sizin adınızın Türkcesi İskender'dir mi?-deye soraraq Makedoniyalı Aleksandr'm aramızda iskender Zülqerneyn adı ile me'ruf olduğunul xatırladım. -Yox, yox, menim adım Elihüseyn Bey'dir, men özüm perevod eledim (açısı 2 : aktardım), -deye tanışım izahat verdi. Bilmirsiniz, burada Rus barışnaları (açısı: hanımları) soruşurlar. Elihüseyn Bey deyende xoşları gelmeyir, çağırabilmeyirler, ona göre de men Aleksandr perevod eledim. -Bes Eyniç? -H-ihi, he, he, he... A kakje, imya i otçestvo her yerde işlenir. Nu, men atamın adım da perevod eledim. No, po vaşemu, atamın adı nedir? (açısı Bes nece3, ad ve soyadı her yerde işlenir. Bele ki, men atamın da adını Rusça'ya aktardım. Sizin fikrinizce, atamın adı nedir?) Men cavab vermedim. -Eynullabey. Meşedi Eynullabey. Bu bârede4 men çox fikir etdim. Vizitni kartoçka çap eleyen5 tipoqrafçı6 bir cühud? vardı, o düzeltdi. Oçen udaçno, ele deyildir mi? V kulturnom mire tak prinyato. (açısı: Vizit kartları düzenleyen matbaaçi bir Musevi var idi, o düzeltdi. Uğurlu bulunub, eledir mi? Uygar dünyada bu şekilde kabul edilmişdir). Men bir söz söylemedim. Bu halda qapı yavaşdan döyüldü. Aleksandr Eyniç izin verdikde bayaq mene qapı açan qız daxil olub göy rengli kiçik bir konvert verdi. Tanışım tez mektubu alıb üstünü oxudu: -Görürsünüz, ne yaxşı çıxır: Qospodinu Aleksandru Eyniçu Salaxovunastoyaşsi Urus adı kimi. (Bay Aleksandr Eyniç Salahova-esil Rus adı kimi). Sonra mektubu açıb baxdı ve üzünde yapma bir tebessüm oynayaraq kağızı8 masanın üstüne atdı ve özünden razı halda dedi: -Yazıq qız, skuçat edir, çağırır, vot, kstati, isteyirseniz men onu sizinle tanış edim. Çox yaxşı krasivaya banşna. Nu, bir az atvlekatsya olar (açısı: Yazıq9 qız, bıkmış, çağırır, yeri gelmişken, isteyirseniz men onu sizinle tanış edim, çox yaxşı, gözel xanımdır. Bir az fikri yayınar)10. Men teşekkür etdim ve izin isteyerek getmeye qalxdım. Ayrıldıq. Aleksandr Eyniç'le tanışlığım burada tamam oldu. Daha görüşmedik. Ancaq ara-sıra küçede, teatrda rast düşürdük. Onda da birbirimize baş endirerek uzaqdan sa- lamlaşırdıq. Yoldaşım hekayesini tamam edib sordu: -Aleksandr Eyniç xoşuna geldi mi? Belelerine telebeler arasında çox rast gelinir. Başqa tipler de yox deyildir. Feqet bu axşam kifayet eder. Yatmaq zamanı da geldi. -Çox gözel. Yatağımıza uzandıq. Yoldaşım yorulmuşdu, tez yatdı. Meni ise xeyli zaman Aleksandr Eyniç meşgul etdi. Ancaq sehere yaxın meni de yuxull aparmışdı KEÇDİYİM YOL (Tercüme-yi halım evezine) (s. 9-11) Xatirimdedir, qardaşım mollaxanadamehellemizde Qasımbey mescidi cünbündekil3 üsul-i etiq mektebinde oxuyurdu. Men ise balacai 4 olduğumdan hele mektebe verilmemişdim. Amma mektebe gönderilmeyimi her gün teleb edirdim. Bir gün evde özbaşıma oynayarken heyetimizde sevinçli sesler qopdu. Tez otaqdan bayıra atıldım. Qarşımda gördüyüm menzere meni heyran buraxdı. Şaşırmış qardaşımı dövrelemişis mekteb uşaqları anama: -Muştuluğumuzu verin, Abdulla (qardaşımdır) Qur'an'ı xetm eledi deye gülüşürdüler. Anam şâdl6 xeberle gelen bu uşaqlara muştuluq verib, atasına dexi xeber aparmağı tövsiyye etdikde, uşaqlar: -Bilirik, ay xala, xeber vereceyik,-dediler. Sonra ovuclarını şirniyyatlal 7 doldurmuş uşaqlar yollanmaq istediler. Men bir terefde durub hesretle baxrrdım. Uşaqlardan biri sonra bildim ki, bu mektebde "xelife" imiş, hesretle baxdığımı görüb anamdan menim de onlarla iştirak etmeyimi rica etdi. Anam razı oldu ve menim elimden tutmaq lazım olduğunu qardaşıma ve onun yoldaşlarına tapşırdıis. Men sevindim. Tez geyinib onlarla beraber qardaşımm Qur'an'ı çıxmasmıl9 atama20 ve yaxm qohumlarımıza2i xeber aparmağa yollandım. Biz güle-güle gedir ve herdenbir22 uşaqlardan biri qardaşımm papağını başından alıb yere vuranda "mübarek, mübarek"-deye çığırırdıq. Menden ötrü bu şâdlığımm inteha ve evezi yox idi. Baharın ilk günlerine mexsus şen güneş bizimle beraber sevinir, gülüşürdü. Bu günden men mektebliler içerisine daxil oldum. Bu hadise menim günlerimin sabahdan axşamadek evde, küçede23 qaygısız oynamaqla keçirilmesine son verdi. 1.bilindiğini 2. tercümesi 3. nasıl 4. konuda 5. bastıran 6. matbaacı 7.Yahudi 8. kağıdı 9. zavallı 10. meşgul olur 11. uyku 12. götürmüştü 13. yanındaki 14. küçük çocuk 15. sarmış 16. mutlu 17. şekerlerle 18. tembihledi 19. hatmetmesini 20. babama 21. akrabalarımıza 22. arada bir 23. sokakta

5 Heminl gün axşam atam mene: -Besdir, oynadın-dedi, -sabahdan sen de mektebe getmeye başlarsan. Men bu qerardan son derece xoşlandım. Qardaşım kimi mektebe getmeye çoxdan heveslenmişdim. O geceni de qarşısmda bulunduğum böyük bir hadisenin heyecanı içerisinde keçirdim. Düşüncelerden yorulub yuxuya gedebildimse de, yene de yuxuda mekteb düşüncelerinden azâd olmadım. Mirze Hadı'nın mektebi uzun ve dar bir otaqdan ibaret idi. Otağın işıq menbeyi2 birce qapı ve bir de damdaki şüşelenmiş balaca pencerevari bir baca olduğundan, otaq lazımi qeder işıq deyildi. Qapmın sağ terefinde sandalya üzerinde molla özü oturmuşdu. Molla uzun ve qara müştüyün3 başına sancılmış eşme papirosa^ qüllab vuraraq tüstünüs etrafa yayırdı. Molla meni görcek başını eyib eyneyinin^ üzerinden baxdı ve sonra uşaglara müraciet ederek mene yer verilmesini teklif etdi. Mektebin yerine hesir döşenmişdi. Hesirin üzerine ayaq qoyulduqca toz qalxır ve temiz havadan gelmiş uşaqları asqırdırdı. Otağın divarları uzunu düzülmüş taxta pillelerde? ikişer cerges oturmuş şagirdlerden yuxarı pilledekileri kitab, aşağıda oturanları çereke? oxuyan idiler. Men çereke oxuyanlar sırasına keçib eyleşdim. Molla bir-bir şagirdleri çağırıb derslerini gösterir, kitab oxuyanlara yazı dersi de verirdi. Şa- girdler yerlerini qayıdıblo yırğalana-yırğalana derslerini mütalie edirdiler. Birden molla meni öz adımla çağırdı. Yanımdaki şagirdler meni dürtmelediler: -Dur get, molla çağırır. Men qalxıb mollanın huzuruna geldim. -Eyleş, -dedi. Men oturdum. Mizinll üzerinden bir kitapça götürüb menim qarşımda açdı. Bu çereke idi. Molla qelem yonan bıçaqla herfleri mene göstererek: -Bu elifdir. Bax, buradan buraya kimi!2, bu zeberdirl3. Bu oldu e. Bu beydir, buradan buraya kimi, bu da onun bir nöqtesi. O deyirdi, men dinleyir, bir şey qanmayırdımsa!4 da, üreyimde molla deyenleri höcceleyirdim. Bu qaydai5 ile molla esced, hevvez, hutti lefzlerni "tehlil" edib mene bunları hazırlamağı emr etdi. Men de bunları höcceleyerek sesimi şagirdlerin xor sesine qatdrm ve başqa şagirdler kimi çereke üzerinde yavaş yavaş yırğalanmağa 1^ başladım. Menim tehsilim buradan, bu usûl ile başlandı. Bu "mollaxananm" da başqa köhnel? üsûllu mektebler kimi, tedris vasiteleri ağaç ve falaqqadan ibaret idi. Bizim mollanın ağaç ve falaqqa usulü ile telebelerinin müveffeqiyyetlerini yükseltmeye çalışması ve bu sahede özünü zabiteli göstermek istemesi, ümumiyyetle köhne mekteblerin adi en'enesi olduğundan bu xüsusda yazmaqdan vaz keçirem aynı 2. kaynağı 3. ağızlığın 4. sigaraya 5. kokusunu 6. gözlüğünün 7. raflarda 8. sıra 9. elifba 10. dönüp 11. masa 12. kadar 13. fetvadır 14. analamıyordumsa 15. kural 16. sallanmaya 17. eski