MODERN TÜRKİYE NİN ÖNCÜ KADIN SANATÇILARI

Transkript

1 MODERN TÜRKİYE NİN ÖNCÜ KADIN SANATÇILARI tarihinde gerçekleştirilen Modern Türkiye nin Öncü Kadın Sanatçıları konulu konferans metnidir. Konuşmacılar: Doç. Dr. Azade Lerzan Gültekin (Atılım Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi İngiliz Dili ve Edebiyatı Bölümü) Prof. Dr. Yüksel Bingöl (Atılım Üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Öğretim Üyesi) Doç. Dr. Azade Lerzan Gültekin: Adında anlaşılabileceği gibi bugünkü etkinliğimizin konusu kısaca söylersek Sanat ve Kadın. Sanat nedir diye bir soru soracak olursak, sanırım en kısa ve en öz tanımı İnsan yaratıcılığının ya da hayal gücünün ifade edilmesidir demek olacaktır. Bunun temelinde ise insan doğasının iki önemli özelliği yatmaktadır. Birincisi ünlü düşünür Aristo nun belirttiği gibi insanın gördüğü şeyleri taklit etme arzusu ve yeteneği, ikincisi de güzele ve güzellik duygusuna olan düşkünlüğüdür. Söz gelimi bu nedenle hepimiz düzgün ve uyumlu giyinmeye özen gösteririz ya da güzel bir resim bizi mutlu eder, hatta düşündürebilir. Güzel görünümler sergilemek, kulağa hoş gelen sesler duymak ya da düşündürmek insan ruhunu heyecanlandırır ve güzel sanatların da amacı budur. Sanatçı ise bu heyecanı duyan ve yaptıklarıyla bu heyecanı bize de aktarma yeteneğine sahip olan insandır. Sunucu (Nazlı Nazende Karamanoğlu- Atılım Üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Araştırma Görevlisi): Modern Türkiye nin Öncü Kadın Sanatçıları başlıklı konuşmalarını yapmak üzere Sayın Prof. Dr. Yüksel Bingöl ü sahneye davet etmek istiyorum. Ancak öncesinde hem Sayın Yüksek Bingöl ü hem de etkinliğimize Pusulasız Yolculuklar, Geçmişten Günümüze Anadolu ve Kadın konulu resim sergisiyle katılan Sayın Öğretim Görevlisi Pınar Bingöl ün biyografilerini sizlerle paylaşmak istiyorum. Prof. Dr. Yüksel Bingöl 1944 yılında Ordu da doğdu yılları arasında Gazi Eğitim Enstitüsü Resim İş Eğitimi Bölümünde Grafik Tasarım Eğitimi öğrenimi gördü yılında Berlin Güzel Sanatlar Üniversitesi Çevre Tasarımı Bölümünde ve Berlin Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümünde Lisans ve Yüksek Lisans öğrenimi gördü te Türkiye ye dönen Prof. Dr. Bingöl Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesinin kuruluşunda görev aldı. Türkiye de ilk defa Hacettepe Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümünü kurdu ve yılları arasında bölümün başkanlığını yaptı de Gazi Eğitim, Gazi Eğitim Fakültesi Resim İş Eğitim Bölümü Başkanlığı görevine atandı yılında profesörlüğe yükseltildi yılında Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesini kurdu yılında ise Akdeniz Üniversitesi Serik Meslek Yüksek Okulunu kurdu yılında ise Atılım Üniversitesi Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesini kurdu. Sayın Öğretim Görevlisi Pınar Bingöl Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Resim İş Eğitimini bitirdikten sonra Almanya da Berlin Güzel Sanatlar Üniversitesi Görsel 1

2 İletişim Tasarım Bölümünde Görsel İletişim Temel Tasarım eğitimi aldı. Daha sonra Ankara Üniversitesi Eğitim Fakültesi Program Geliştirme Bölümü Güzel Sanatlar Eğitimi Program Geliştirme ana bilim dalından mezun oldu. Hacette Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Uygulamalı Sanatlar Grafik Tasarım Programında yüksek lisans eğitimini tamamladı. Halen Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde bir süre ara verdiği doktora eğitimini Yüksek Öğrenimde Temel Tasarım Eğitimde Multi Disiplinler Program Geliştirme konulu teziyle sürdürmektedir. Sırasıyla Hacette Üniversitesi, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi Grafik Tasarımı ve Sinema-TV bölümlerinde öğretim görevlisi olarak çalıştı. Sanatsal çalışmalarını dijital ve yağlı boya resim sanatı alanında sürdürmekte. Ulusal ve Uluslar arası değerlendirme kurullarında yer almakta. Ulusal ve Uluslar arası sergilere katılmaktadır. Mesleki çalışmalarını ise halen çalışmakta olduğu üniversitemiz Güzel Sanatlar Tasarım ve Mimarlık Fakültesi Grafik Tasarım Bölümde devam eden Pınar Bingöl ün çok sayıda sanatsal, kültürel deneme ve makalesi, çeşitli ulusal dergi ve gazetelerde yayımlanmıştır. Şimdi konuşmaları için Sayın Prof. Dr. Yüksel Bingöl ü davet ediyorum. Prof. Dr. Yüksel Bingöl: Bugün sizlere biraz Batı tarzı resim ülkemize nasıl geldi, kısaca onlara değinip, bu konuda emek vermiş öncü kadın sanatçılarımızı ve onların kısa hayat hikâyelerini anlatacağım. Kur-an da resim yapmayı yasaklayan kesin bir ayet yok; fakat daha sonradan Hz. Muhammed in Mekke de putları kırması nedeniyle bazı hadislerde örneğin Buhari de Kur-an dilinde yaratma bara a ve biçim verme savara aynı anlama geldiği için Yaratılan varlıkların benzerlerini tasvir etmek, Allah ı taklit sayılır diye yorumlamıştır ve bu nedenle bu tür yanlış yorumlamalar nedeniyle İslâm ülkelerinde insanı merkez alan, yani bugünkü anlamdaki modern resim maalesef gelişmemiştir. Osmanlı 1683 e kadar zaferler kazandı ama 1683 yılında Osmanlı İmparatorluğu Viyana da istediği zaferi elde edemedi ve yenildi. O tarihten itibaren Batı nın Avrupa ülkelerinin gelişmekte olduğunu ve Osmanlı nın geriye kalmış olduğunu anladı ve yavaş yavaş Batı ya bir ilgi arttı. Böylece lara geldiğinde Lâle Devri nde Batı daki birtakım gelişmeler, ilerlemeler örnek alınmak için Fransa ya büyükelçilik açıldı. İlk defa bu dönemde 28. Çelebi Mehmet Efendi Fransa ya büyükelçi olarak gönderildi ve oradaki yenilikleri Osmanlı İmparatorluğu na taşıması isteniyordu. Bu nedenle 28. Çelebi Mehmet Efendi nin yaptığı en büyük şeylerden birisi İbrahim Müteferrika yla iş birliği yaparak matbaayı Osmanlı lara getirmesidir. Bu tabii çok önemli bir adım, 300 yıl geri kalmış bir teknolojiydi. Böylece hızlı bir şekilde bilgi paylaşılmaya ve çoğalmaya başladı. Lâle Devri nden sonra Osmanlı toplumunun düşünsel ve kültürel yapısı hızla değişmeye başladı. III. Selim ve II. Mahmut zamanında bu yenileşme hareketleri daha da hız kazandı. Ordunun yenileşmesi için 1773 yılında Mühendishane-i Bahri Hümayun, 1795 yılında Mühendishane-i Berri-i Hümayun kurulmuştur. Bu okullarda ilk kez askerî gereksinmeler için desen ve perspektif dersleri verilmiştir. Bu okullarda okuyan bazı yetenekli öğretmenler 1829 dan itibaren yurt dışına, Paris e gönderilmiş ve burada resim eğitimi aldıktan sonra Osmanlı ya geri gelmiş ve okullarda hocalık yapmışlardır ten itibaren ilkokullarda resim dersleri verilmeye başlamıştır 2

3 1853 ten itibaren ilkokullarda resim dersleri verilmeye başlamıştır. Hatta II. Mahmut bu tarihlerden itibaren kendi portresini devlet dairelerine astırmıştır. Bunlar tabii o dönemin için çok önemli gelişmelerdir. 19. yüzyılda hem Batılılar, Avrupalılar Osmanlıları tanımak istiyorlar hem de Osmanlılar Batı daki gelişmeleri takip edip yenileşmek istiyorlardı. 19. yüzyılda Beyoğlu âdeta Paris in bir uzantısı gibi olmuştur; oteller, balolar, kahveler, operalar Batı tarzı bir yaşam hüküm sürmeye başlamıştır. Batı yla başlayan bu karşılıklı ilişkiler, Batı kültürünün İstanbul da ilgi görmesine neden oldu. Varlıklı aileler çocuklarını Batı kültüründe yetiştirmek için yabancı hocalardan müzik, resim ve yabancı dil dersleri aldırmış. Kızlarını öğrenim için Avrupa ya göndermiştir. Uzun yıllar uğraşıdan sonra nihayet 1883 te ilk defa Sanayi-i Nefise Mektebi eğitim öğretime açıldı. Sanayi-i Nefise Mektebi bugünkü Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesidir. İlk kuruluşu 1883 tür, ama o tarihlerde bu okulda sadece erkekler okuyabiliyordu de yine Sanayi-i Nefise Mektebi açıldı, yani kızlar için de bir güzel sanatlar, yüksekokul açılmış oldu yılında İnas Sanayi-i Nefise Mektebi, Sanayi-i Nefise Mektebi yle birleştirildi ve 1928 de de Devlet Güzel Sanatlar Akademisi adını aldı. Şimdi de Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi adını almıştır den itibaren eğitim fakülteleri bünyelerinde resim iş eğitim bölümleri açıldı da Devlet Tatbiki Güzel Sanatlar Yüksekokulu açıldı, şimdiki Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi yılından itibaren de üniversite reform yapıldı ve güzel sanatlar fakültelerinin sayısı bugün 70 e çıktı. Böylece yetenekli kadınlarımızın artık yurt dışına gitmesine gerek kalmadan Türkiye deki gerek güzel sanatlar fakültelerinde gerekse resim iş eğitim bölümlerinde, müzik bölümlerinde eğitim öğretim alma imkânları vardı ve her alanda kadınlarımız kendilerini kanıtlamaya başlamıştır. Tabii ki biz bunu her şeyden önce Atatürk e, onun ileri görüşlülüğüne borçluyuz. Atatürk ün bu konuda ne kadar duyarlı ve ileri görüşlü olduğunu sizlere arz etmek için onun günlüğünden bir satır okumak istiyorum. Atatürk 1916 yılında Bitlis e gitmişti yıllarında Ruslar Doğu Anadolu yu işgal etmişlerdi yılında kısmen çekildiler. Ama tekrar Doğu Anadolu ya işgal ettiler. Bunun üzerine Atatürk de bunu araştırmak üzere Bitlis e müfettiş olarak gidiyor ve Bitlis te kalıyor. Tabii ki o dönemki sefaleti, yolda aç, ölmüş ve çaresiz insanları görüyor. Bitlis te o zaman otel herhangi bir şey yok, bir çadırda kalıyor ve o çadırda o dönemki genelkurmay başkanıyla sohbet ediyor. Sohbetten sonra defterine 1916 yılında şunları yazıyor. Şimdi bu neden önemli? Türkiye daha Kurtuluş Savaşı nı yapmamış. Henüz açlık, sefalet kol geziyor. Düşünün bugünlerde bile yani Bitlis te hayat durdu, o günkü şartları düşünün. Atatürk şunları düşünüyor ve defterine yazıyor: Dün akşam saat 21:00 i geçene kadar genelkurmay başkanı ile tesettürün kaldırılması ve toplumsal hayatımızın reformu konusunda sohbet ettik. Hayatın zorluklarına göğüs gerebilen güçlü Türk anaları yetiştirmek, kadınlara her alanda özgürlük kazandırmak. Kadınlarda doğuştan var olan, sevgi ve hoşgörü yeteneklerinin erkekler üzerinde eğitici rol oynaması için, her alanda kadınların, erkeklerle aynı ortamı paylaşmasını sağlamak diye yazıyor. Bu beni çok etkiledi; çünkü o dönemde o şartlarda böyle bir şeyi yazması gerçekten Atatürk ün ne kadar ileri görüşlü olduğunu bize gösteriyor. Atatürk Türk kadınlarının iktisadi ve siyasal yaşamını katılımını sağlamak için, kadınlara 1934 de anayasada 3

4 yapılan değişiklikle Milletvekili Seçilme ve Seçme Hakkını vermiş ve Türk Kadını bugün layık olduğu imkânlara kavuşmuştur. Bugün kendini her alanda ifade etme imkânına sahip olan Türk Kadını bunu Atatürk e ve onun reformlarını hayata geçiren isimsiz kahramanlara ve şehitlere borçludur. Bu isimsiz kahramanlara ve şehitlere huzurlarınızda minnetle anıyorum. Burada ufak bir anımı size arz etmek istiyorum. Ben daha önce Doğu Anadolu nun bazı bölgelerinde köy öğretmenliği yapmıştım. Doğu Anadolu da hala da bazı illerde var ama maalesef eskiden kız çocuklarını okula göndermiyorlardı. Doğu Anadolu nun bazı yerlerinde hiç göndermiyorlar, hatta kız çocuklarını yaşında bir nevi eşya gibi kendileri istemeden, görücü usulüyle evlendiriyorlar, yani bir mal gibi satabiliyorlardı. O nedenle bizler, bu Cumhuriyet ateşiyle yetişen genç öğretmenler öncelikle kızların okula gelmesi, eğitilmesi için 1960 lı yıllarda çok çaba harcıyorduk. Tabii orada Doğu ve Güney Doğu Anadolu da insanlar kızların okula gitmesini istemiyor. İşte öğretmen arkadaşlarımızdan birisi büyük bir mücadele verdi ve Doğu Anadolu da kızların okula devamını sağladı. Fakat köylülerle ters düştü ve sonunda kızları okula getirdiği için arkadaşımız şehit edildi. Yani orada köyde kim vurduya gitti ve kızları uyandırıyor, kızları okula getiriyor diye. Ama bizim hedefimiz kızların okumasında, Türk anasının Atatürk ün de işaret ettiği gibi Türk toplumunun kalkınması için önce tabii ki bu kızların ileride ana olacak kimselerin eğitilmesi gerekiyordu. Bu nedenle de böyle çok şehit olan arkadaşlarımız oldu, onları da huzurlarınızda minnetle anıyorum. Hem kadın olmak hem sanatçı olmak çok zordu Yine o dönemde hem kadın olmak hem sanatçı olmak çok zordu. Daha Osmanlı da üniversiteler bile açılmamıştı. Bazı kadınlarımız kendi imkânlarıyla İstanbul daki ortamdan yararlanarak özel dersler ve yurt dışında eğitim alarak çok başarılı sanat yaptılar. Burada bu öncü sanatçıların hepsini tabii size tek tek tanıtmak istemiyorum; çünkü bu kadar zamanımız yok. Ama bunların içinde çok değerli sanatçılar var, bunların hayat tarzları, yaşam tarzları, sanatları hepimizin bugünkü yaşamımıza Türkiye nin bugünkü konumuna büyük katkısı olmuştur. Edebiyata, kültüre katkı sağlamıştır. Onlardan bir kaçını sizlerle tanıtacağım. Batı anlayışında resim yapan ilk kadın sanatçılar Mihri Müşfik ve Nuriye Hanım Paris te öğrenim gördü. Bunları Celile Uğuraldım, Vildan Gizer, Emine Fuat Tugay, Naciye Tevfik Biren, Meliha Zafer Yenerden, Müzdan Arel, Belkıs Mustafa, Müfide Kadri, Nazire Osman, Fatma Nazlı Ecevit, Melahat Savut, Güzin Duran, Melek Celal Sofu, Fahr el Nissa Zeid, Zehra Müfit, Handan Rüştü, Hasibe Hanım, Harika Lifij Sirel, Sabiha Bozcalı, Hale Asaf izledi. Şimdi bu sanatçıların hepsi 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçerken eğitim almış ve daha henüz akademi kurulmamışken 20. yüzyılda etkin olan sanatçılar, ama bugün tabii ki Cumhuriyet Döneminde isim yapmış ve kendini kanıtlamış çok daha fazla sanatçılarımız var. Bizim burada üzerinde duracağımız daha çok bu ilk öncü kadın sanatçılardır. 4

5 Mihri Rasim Müşfik Mihri Hanım 1886 yılında İstanbul da doğdu. Tıbbiye Reisi Dr. Rasim Paşa nın kızıdır. Annesi ise Kafkasya göçmeni bir aileden gelmektedir. Batı kültürünü evlerine gelen özel öğretmenlerden, ilk resim derslerini de Saray Ressamı Zonaro dan aldı. Henüz 17 yaşındayken Fransa da yaşayan eşinden aldığı sahte bir pasaportla Roma ya kaçtı. Bir süre Roma da resim çalıştıktan sonra, Paris e geçti ve resim çalışmalarına burada devam etti. Montparnassa da kiraladığı evi, atölye olarak da kullandı. Kiracısı, Selami Bey le evlendi ve kısa süre sonra ayrıldı. Bu evlilikten Müşfik soyadını aldı. Sanat dünyasında Mihri Müşfik olarak tanınmaya başladı. Selami Bey de o dönemde Sorbonne da okuyor. Mihri Hanım, Paris te Mihri Rasim Müşfik borç almaya gelen o zamanki Maliye Nazırı Cavit ( ) Bey le bir kokteylde tanıştı. Cavit Bey, Maarif Nazırı na bir telgraf göndererek, İnas Sanayi-i Mektebi nin kuruluşunda Mihri Hanım a görev verilmesini rica etti yılında Mihri Hanım İstanbul da Darülmuallimat, yani Kız Öğretmen Okulu resim öğretmeni olarak atandı de İnas Sanayi-i Nefise Mektebi kurulunca, bu okulda resim öğretmeni oldu. Daha sonra ilk Müdür Salih Bey di. İnas Sanayi-i Mektebi nde ondan sonraki ilk kadın müdür de Mihri Hanım oldu. Mihri Hanım ilk defa kızlara açık havada resim yaptırdı ve modelden Nü resimleri çalıştırdı. Kadın sanatçılarla ilk karma sergiyi açtı. Pek çok kadın ressamın yetişmesinde Ömer Adil Kız Atölyesi katkısı oldu. Bunlar arasında; Nazlı Ecevit, Aliye Berger, Fahr el Nissa Zeid dir. Mihri Müşfik, Atatürk ün portresini yapan ilk kadın ressam hem de ilk Türk ressamdır. Mihri Hanım daha sonra 1922 de, ikinci kez Roma ya gittiğinde Papa XV. Benedict in portresini yaptı. Portre Vatikan tarafından çok beğenildiği için müzeye satın alındı. Mihri Hanım 1938 de tekrar yurt dışına gitti. Önce Paris te bir süre kaldı New York ta özel dersler vererek hayatını sürdürmeye çalıştı. Hayatının son yılları maalesef yoksulluk ve sıkıntı içinde geçmiştir yılında New York ta öldü ve kimsesizler mezarlığına gömüldü. Bir Türk ressamı tarafından yapılan ilk Atatürk portresidir 5

6 Mihri Hanım 1922 yılında yaptığı bu tabloyu Çankaya Köşkü ne götürerek Atatürk e bizzat kendisi takdim etmiştir. Mustafa Kemal i mareşal üniformasıyla ayakta tasvir eden bu tablo, yaklaşık 3 metre yüksekliğindedir. Bir Türk ressamı tarafından yapılan ilk Atatürk portresidir. Tablo Yugoslav Kral Alexander ın hatırasına Yugoslavya ya hediye edilmiş. II. Dünya Savaşı sırasında Belgrad Sarayı nın tahrip olması sonucu kaybolmuş ve 1990 da tekrar bu tablo bulunmuştur. Mihri Müşfik, resimlerinde kadınları konu edindi. Çoğu zaman da kendi yakın çevresindekilerin portresini dışavurumcu, ekspresyonist bir anlayışla yaptı. Resimlerinde sağlam anatomik bir kompozisyon kuruluşu vardır. Gerçekten çok güçlü bir anatomik bilgisi var. Bunu biraz da babasına borçlu. Babası tıbbiyede anatomi hocası olduğu için biraz da babasından etkilenmiş diye düşünüyorum. Kadın portrelerine bakıldığında, hepsinin eğitimli, zengin, güçlü ve Batı lı modern kadın tipleri olduğu görülmektedir. Portrelerindeki güçlü sosyal-psikolojik ifadeler, kadınların iç dünyalarını yansıttığı kadar, içinde yaşadıkları toplumun ve zamanında birer belgeselidir. Türkiye de 32, İtalya da 36, Fransa da 23 ve Amerika da 60 ı aşan, 150 adet tablosu özel ve resmi koleksiyonlarda yerini bulmuştur. Siyahlı Kadın Siyahlı Kadın konulu bir tablosu. Yine yakın çevresinden bir resim. Resme baktığınızda o dönemde işte yeni yeni modernleşmeye başlayan İstanbul çevrelerinde Batı yla Doğu arasındaki kadınların sosyal ve ruhsal halini yansıtan bir resimdir. 6

7 Hale Asaf Bir genç kız resmi Bu yeğeni Hale Asaf ın bir portresi, o da bir sanatçı. Hale Asaf 7

8 Mihri Müşfik in o dönemde kendi yakın çevresindeki bir oda içinde orta yaşlı bir bayan, burada eşyalar arasında kendini yalnız hisseden ve sanatçı bir eşya gibi olduğunu bize hissettiriyor. Burada da yine o dönemki Osmanlı kültürünü yansıtıyor. Naile Hanım adlı tablosu onun en önemli eserlerindendir, o da müzede yer alıyor. Naile Hanım Müfide Kadri Müfide Hanım, 1890 yılında İstanbul da doğdu. Küçük yaşta annesini babasını kaybetti. Kadri Bey diye mali durumu iyi olan üst düzey Osmanlı paşalarından birisi Müfide Hanım ı evlatlık edindi. Yeteneği Osman Hamdi Bey tarafından keşfedildi. Osman Hamdi Bey bugünkü Güzel Sanatlar Üniversitesi ni kuran hocadır. Müfide Hanım, 10 yaşından itibaren resme başladı. Osman Hamdi Bey ve Valeri den özel dersler aldı. Valeri de o tarihlerde Güzel Sanatlar Akademisi nde hocadır. Müfide Hanım, Münih te karma sergiye bir resim gönderiyor ve orada bir altın madalya kazanıyor. Bu ödül onun resim yapması için daha da motive ediyor. Müzikle de uğraşıyor, beste yapıyor. Derin edebi Müfide Kadri ( ) 8

9 kültürü, resim ve müzik yeteneği, çalışkanlığı onu bu mesleğin ilk kadın öğretmeni yapıyor. Önce Numune Mektebi nde daha sonra İnas Rüştiyesi nde ve İnas İdadisi nde resim, nakış ve musiki öğretmenliği yapıyor. Resimlerinde, portre, peyzaj ve natürmort konularını işledi Resimlerinde, portre, peyzaj ve natürmort konularını işledi. Kitap Okuyan Kız ve diğer kadın portrelerinde sağlam anatomik bir des en anlayışı vardır. Resimlerinde akademik bir üslup görülüyorsa da 19. yüzyıl Fransız Barbizon Okulu ve Corot tan esintiler görülmektedir. Maalesef çok genç yaşta, 22 yaşında öldüğü için çok az sayıda eser bırakmıştır. İzmir Resim ve Heykel Müzesi nde natürmort konulu bir eseri bulunmaktadır. Ölümünden sonra 1912 de babası tarafından 40 kadar eseri sergilenip satılmak üzere Osmanlı Cemiyeti ne verildi ve sergilenen eserlerinden elde edilen gelir de cemiyete bağışlandı. Kitap Okuyan Kız Mesirede Ud Çalan Kadınlar Sahilde Gezinti Tabii Müfide Hanımın natürmort çalışmaları, Kitap Okuyan Kız, Mesirede Ud Çalan Kadınlar o dönemde Barbizon Okulu nda açık havada Fransız sanatçılar peyzaj çalışmakta ve son olarak Sahilde Gezinti tablosu. 9

10 Nazlı Ecevit Nazlı Ecevit, 1900 yılında İstanbul da doğdu. Bülent Ecevit in annesi Milletvekili Dr. Fahri Ecevit in eşidir. Babası Albay Emin Bey, büyükbabası Ferik Salih Paşa, anneannesinin babası ise padişah yaverlerinden Kırat Paşa dır. İnas Rüştiyesi ve Darülmuallimat tan mezun olduktan sonra, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi nin ilk öğrencilerinden oldu. Mihri Müşfik le Ömer Adil Bey in atölyelerinde resim çalıştı. İbrahim Çallı ve Feyhaman Duran dan da dersler aldı. İstanbul, Kastamonu, Bolu, İzmit ilçelerinde öğretmenlik yaptı. Görevi süresince Anadolu yu ve Anadolu insanını yakından tanıma fırsatını buldu. Nazlı Ecevit, resimlerinde Anadolu insanını ve köy yaşantısını işledi. Güzel Sanatlar Birliği ne üye oldu ve yönetiminde görev aldı. Sanatsal etkinliklerine katıldı. İlk kişisel sergisini Ankara Amerikan Kültür Merkezi nde açtı ve çok sayıda karma sergiye katıldı. Manzara resimlerinde mevsim değişikliklerine bağlı görüntüleri izlenimci bir anlayışa kompoze etti. Anadolu insanını konu alan portrelerinde kendini özgü bir tür oluşturmayı başarmıştır. Nazlı Ecevit in natürmort resmileri: Nazlı Ecevit ( ) 10

11 Haliç'te Süleymaniye'nin görünüşü Bir yakının portresi Anadolu da yufka açan kadınlar 11

12 Fahr El Nissa Zeid Fahr El Nissa Zeid, modern Türk resminin öncülerinden biridir yılında İstanbul da Büyükada da Şakirpaşa Konağı nda doğdu. Sanata düşkün Şakir Paşa ailesinin bir üyesi, Diplomat, Hattat ve Tarihçi Şakir Paşa nın kızı, Sadrazam Cevat Paşa nın yeğeni, yazar Halikarnas Balıkçısı olarak bildiğimiz Cevat Şakir Kabaağaçlı nın ve ressam Aliye Berger in kardeşi, seramik sanatçısı Füreyya Koral ın ve ressam Can Kabaağaçlı nın teyzesidir. Yani hepsi sanatçı bir aile. 13 yaşında resim yapmaya başladı de Notre Dame de Sion Fransız Lisesi nden mezun olduktan sonra, İnas Sanayi-i Nefise Mektebi nin ilk kız öğrencilerinden oldu. Bir süre, Paris te Ranson Akademisi nde resim atölyesine devam etti. Tekrar İstanbul a döndü. Namık İsmail ile çalıştı ve D Grubuna üye oldu. İlk evliliğini tanınmış yazar Edip İzzet ile yaptı. Fahr El Nissa Zeid ( ) Bu evlilikten, ressam Nejat Devrim ve Tiyatro Sanatçısı Şirin Devrim dünyaya geldi. İkinci evliliğini, 1954 yılında Ürdün lü Emirlerden Zeid le yaptı ve Londra ya yerleşti. Eşinin görevi nedeniyle Avrupa nın bütün sanat merkezlerini tanıma ve oralarda çalışma fırsatı buldu. Eşinin ölümünden sonra, yılları arasında Paris e yerleşti, natürmort, portre ve soyut geometrik resimler yaptı. Fahr el Nissa Zeid, bu dönem resimlerinde heyecan ve coşkunun hissedildiği serbest fırça darbeleriyle lirik geometrik tarzında soyut üslup geliştirdi. Başta Paris olmak üzere, Londra, New York, Zürich, Brüksel, Dublin, Bristol gibi Avrupa şehirlerinde sergiler açtı. Eserleri dünyanın birçok müze ve özel koleksiyonlarına kabul edildi. Arkasında çok sayıda eser bırakarak, 1991 yılında Ürdün-Amman da vefat etti. 12

13 Onun eşinden dolayı çevresindeki Güney Doğu ve Ürdün deki insanların portresi. Ürdün Kralı Vekili Hassan ın portesi, soyut bir resim. 13

14 Füreya Koral Türkiye nin tanınmış ve öncü seramik sanatçılarından biridir yılında İstanbul da doğdu. O da, sanata düşkün Şakir Paşa ailesinin yakın bir üyesidir. İstanbul Notre Dame de Sion Kız Lisesinde ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde Felsefe Bölümünde okudu. Carl Berger den keman dersleri aldı yılları arasında müzik eleştirileri yazdı, çeşitli dillerden çeviriler yaptı de Lozan a gitti ve seramik çalışmaya başladı. Fransız Seramikçi Serre nin desteği ile Paris e geçti ve seramik çalışmalarını Paris te sürdürdü. Füreya Koral ( ) 14

15 1951 de ilk seramik ve taş baskı sergisini açtı. Seramik panolar, üç boyutlu sanatsal objeler, vazo, tabak gibi günlük yaşamda kullanılacak ürünler tasarladı. Seramiklerinde, soyuttan gerçek üstüne uzanan ve yerelliğe önem veren bir anlam çeşitliliği vardır. Özellikle çini eserlerinde, Doğu-Batı sentezini büyük bir ustalıkla vurgulamıştır. Yurt içinde ve yurt dışında 32 sergi açtı. Eserleri Paris-Salon d Octobre de, Mexico da Modern Sanat Müzesi nde, Prag Sanat Müzesi nde, Washington da, Smitshonian İnstitute de ve Türkiye nin çeşitli yerlerinde müze ve sanat galerilerinde sergilendi. Bu da Füreya Koral ın seramik çalışmalarından örnekler: 15

16 Füreya Hanım kendisini şöyle tanıtıyor: Ne keyif verdiyse yaptım hepsini de. Sigarayı eksik ciğerime rağmen düşürmedim dudaklarımdan. Hediye vermeyi çok sevdim, param olduğu sürece pahalı armağanlar verdim eşime, dostuma Erkekler konusunda istediğimi yapmadım desem yalan olur. Kimini sevdim, kimini şan olsun diye kendi hayatını tanımlamaktadır. Aliye Berger 1903 de İstanbul da doğdu. Oda, Şakir Paşa Ailesi nin bir üyesidir. Halikarnas Balıkçısı ile Fahr el Nissa Zeid in kardeşi Füreya Koral ile Nejat Devrim in teyzesidir. İstanbul da Notre Dame de Sion Lisesi nden mezun olduktan sonra özel hocalardan resim ve piyano dersleri aldı ten 1939 a kadar Berlin ve Paris te kardeşi Fahr el Nissa Zeid in yanında sanat çalışmalarına katıldı. Aliye Berger ( ) Carl Berger le büyük bir aşk yaşadı ve 1947 de evlendi. Carl Berger bir Macar virtüözü. Almanlar Macaristan ı işgal ettiğinde 1848 de Türkiye İstanbul a kaçıyor ve orada müzik dersleri vererek hayatını sürdürüyor ve o çevredeki insanlara da İstanbul da tabii Batı kültürüne yoğun bir ilgi olduğu için Şakir Paşa nın çevresindeki bütün gençlerde Carl Berger Carl Berger den ders alıyor. Çok sevdiği Carl Berger le evleniyor ve altı ay sonra maalesef Carl Berger vefat ediyor. Aliye Berger büyük bir üzüntü ve keder içine düşüyor ve bu üzüntüden kurtulması için ablası Fahr el Nissa Hanım onu sanata yönlendiriyor ve oradan Londra ya gidiyor. John Buckland Wright ın atölyesinde heykel ve gravür çalışmaya 16

17 başlıyor de Türkiye ye dönüyor ve ilk kişisel sergisini açıyor. Aliye Berger desen ve yağlı boya resimler yaptıysa da, çeşitli malzemeler kullanarak, gravür tekniğinde, siyah, beyaz ve gri tonlarda eserler üretmiştir. Eserlerinde İstanbul un çeşitli köşelerini bazen gerçekçi, bazen fantastik ve kendine özgü resmederek dışa vurumcu lirik bir üslup oluşturduğu gözlenmektedir. Uluslararası Sanat Eleştirmenleri Derneğinin 1954 de İstanbul da toplanan kongresi nedeniyle Yapı Kredi Bankasının düzenlediği yarışmada Güneş adlı ilk yağlı boya çalışmasıyla birincilik ödülünü 1 yıl sonra da Tahran Bienali nde ikincilik ödülünü alıyor. Arkasında çok değerli eserler bırakarak, 9 Ağustos 1974 de İstanbul Büyükada da vefat ediyor. Aliye Berger in resimleri bu, Carl Berger in resmi, burada dinamik ve güçlü bir şekilde keman çalan bir figür görüyoruz. Bu portre Aliye Berger in; fakat Fahr el Nissa Zeid kardeşi yapıyor. Bir mask gibi yani soğu ve siyah renkler kullanılmış. Aliye Berger in içine düştüğü dramı bu portreyi en güzel şekilde Fahr el Nissa Zeid anlatmaktadır. Carl Berger (Kağıt üzerine yağlı boya- özel koleksiyon, 30x27 cm) Fahr el Nissa Zeid Aliye Berger in portresi Aliye Berger in otoportresi Piyona Dersi, gravür baskı, 17x14 cm Halikarnas Balıkçısı, gravür baskı resim 17

18 Berger in manzara resimleri:. Hale (Salih) Asaf Hale(Salih) Asaf ( ) Hale Hanım 1905 yılında İstanbul da doğdu. Babası II. Abdülhamit döneminin Temyiz Reisi Salih Bey di. Büyükbabası da Sultan Abdülhamit in yaverlerinden Asaf Paşa dır. Hale Hanım da Notre Dame de Sion Fransız Lisesi nden mezun oluyor ve ilk resim derslerini teyzesi Mihri Müşfik Hanım dan alıyor yılında Roma ya teyzesi olan Mihri Müşfik Hanım ın yanına gitti ve resim çalışmaya başladı. Daha sonra Paris e Mortparnasse gitti ve resim çalıştı. Mortparnasse o dönemde sanatçıların yoğun olarak çalıştığı bir semt, Paris Kalesi yılında Berlin e gitti. Güzel Sanatlar Akademisinde Prof. Von Arthur Kampf ın atölyesinde resim çalışmaya başladı. Mali sıkıntılar nedeniyle 1924 de yurda dönmek zorunda kaldı. Yurda döndüğünde İnas Sanayi-i Nefise Mektebinde Ömer Adil Bey ve Feyhaman Duran ın atölyesinde resim çalıştı. 18

19 1926 da Maarif Vekâleti bursuyla tekrar Almanya ya gitti. Münih te Lovis Corinth in atölyesinde resim çalıştı. Ertesi yıl burslu olarak tekrar Paris e gitti, bu sefer de Andre Lhote un atölyesinde çalıştı de yurda döndü ve Bursa da resim öğretmenliği yaptı yılında kurulan Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliğinin üyesi oldu. Karma sergilerine katıldı yılında tekrar Paris e gitti. İtalyan edebiyatçı Antonio Aniante yla tanıştı ve birlikte yaşamaya başladılar. Birlikte Galerie Jeuna Europe yi yönettiler. Antonio yu Atatürk hakkında kitap yazmaya teşvik etti ve Antonio kitabı Hale Asaf a ithaf etti. Kuvvetli akademik bir desene sahip olan sanatçı resimlerinde peyzaj, portre ve figür konularını işlemiştir. Konu, onun resimlerinde duyarlı görsel anlatım unsurlarını kompoze etmek için bir araçtır. Resimlerinde kübik bir üslup izlenimi görülse de Hale Hanım kendine özgü bir anlatım dili oluşturmuştur. Çok erken bir yaşta, 33 yaşında hayata veda eden Hale Hanım ın pek çok eseri Fransa da kalmıştır. 19

20 Celile Hikmet (İstanbul, , Ankara) yükseliyor. Celile Hikmet ( ) 1883 yılı İstanbul da doğdu. Nazım Hikmet in annesi Sultan II. Abdülhamit in yaverlerinden Enver Paşa nın kızıdır. Celile Hanım ın kökleri Polonya ve Almanya ya dayanır. Dedesi Mahmut Celalettin Paşa (Borcenski) Türk tebaasına geçmiş bir Polonyalıdır. Almanlar yine 1848 de Polonya yı işgal ettiği zaman Borcenski Osmanlı ya sığınmıştır. Bir gemiyle kaçmış sonra Boğazdan Karadeniz e atlamış oradan da yine Osmanlı paşalarının birine evlatlık girmiş ve kısa sürede askerî okulda okuyarak paşalığa kadar yükselmiştir. Celile Hanım ın anne tarafı da Alman kökenlidir. Annesi Leyla Hanım Alman kökenli Mehmet Ali Paşa nın (Karl Detroit) kızıdır. Karl Detroit 1827 yılında Hamburg Limanı nda gemide çalışırken yaşlarında bir gemiyle İstanbul a geliyor. O da geri dönmüyor ve İstanbul da bir Osmanlı ya sığınıyor ve bir Osmanlı paşasının yanında okula gidiyor ve paşalığa kadar Celile Hanım ın ailesinin saraya yakınlığı sayesinde ilk resim derslerini saray Ressamı Fausto Zonaro dan aldı. Daha sonra Roma ve Paris te resim öğrenimi gördü. II. Dünya Savaşı sonunda Berlin de resim çalışmaya gitti ve görme yeteneğini kaybederek yurda geri döndü. Celile Hanım ın resimleri oğlu Nazım Hikmet in. Yine Semih Rıfat Bey in bir kurşun kalem çalışması. (Solda) 20

21 Şimdi bugünün anısına biraz da bütün hayatımızı etkileyen, önemli olduğunu düşündüğüm Celile Hanım ın özel hayatından bahsetmek istiyorum. Celile Hanım Fransızcayı ana dili gibi konuşan, piyano çalan, kültürlü güzel bir kadındı. O yıllarda resimleriyle olduğu kadar güzelliğiyle de İstanbul sosyetesinin en çok konuştuğu kadındı. Osmanlı Valisi Nazım Paşa nın oğlu Hikmet Bey le 1900 yılında evlendi. Bu evlilikten Türkiye nin önemli isimlerinden Nazım Hikmet dünyaya geldi yılında Hikmet Bey ve Celile Hanım arasında şiddetli geçimsizlik başladı. Tam o günlerde Celile Hanım ünlü şair Yahya Kemal Beyatlı yla karşılaşır ve aralarında duygusal bir yakınlaşma başladı. Yahya Kemal Bahriye de okuyan genç Nazım Hikmet e şiir defteri vermek için Celile Hanım ın evine gelip gitmeye başlar. Bir süre sonra Celile Hanım eşinden boşanır. Yahya Kemal Celile Hanım ı evine oğlu Nazım Hikmet in hocası olarak rahatça girip çıkmaktadır. Henüz 16 yaşında olan Nazım annesiyle Yahya Kemal in arasındaki ilişkiyi fark eder ve bundan rahatsızlık duyar. Her gelişinde olduğu gibi ana oğul Yahya Kemal i bahçe kapısında karşılar. Yahya Kemal zemin kattaki büyük odada Nazım Hikmet e ders verir. Ders bitince de Nazım a hava alması için bahçeye çıkması söylenir. O sırada Celile Hanım la Yahya Kemal sanat ve edebiyat üzerine sohbet ederek baş başa kristal fincanlardan çaylarını içmektedirler. Çaydan sonra Yahya Kemal bir ayrılışında Celile Hanım a veda ederken onu öper. Nazım Hikmet onları yan pencereden görmüştür. Yaralanmış bir kuşa döner, annesine bir şey söylemez. Ama bir bahane ile akşam sofrasına oturmaz, sabah da okuluna erken 21