AYDIN İLİNDE YAŞ SEBZE ve MEYVE TOPTANCI HALLERİNİN İNCELENMESİ* Mehmet Hakan ÇOŞKUN1, Renan TUNALIOĞLU2

Transkript

1 Ada Mederes Üiversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 205; 2(2) : 83-2 Joural of Ada Mederes Uiversity Agricultural Faculty 205; 2(2) : 83-2 Araştırma / Research AYDIN İLİNDE YAŞ SEBZE ve MEYVE TOPTANCI HALLERİNİN İNCELENMESİ* Mehmet Haka ÇOŞKUN, Rea TUNALIOĞLU2 Özet Bu araştırmada, Aydı ilide mevcut adet Toptacı Hal'de faaliyet göstere toplam 8 komisyocu ve hal yöeticisii yei Hal Yasası (557 sayılı kau) hakkıdaki görüşleri icelemiştir. Çalışmada öcelikle komisyocuları kişisel ve dükkâ özellikleri ve pazarlama tercihleri belirlemiştir. Aydı'daki Toptacı Hallerde komisyocuları geellikle orta yaş grubuda oldukları, eğitimlerii ilkokul düzeyide olduğu ve mesleki deeyimlerii e fazla yirmi yıl olduğu belirlemiştir. Komisyocuları faaliyet gösterdikleri dükkâları geellikle küçük oldukları, bu edele de çeşitli tekik malzemeleri ve depolama sistemlerii yetersiz olduğu tespit edilmiştir. Bazı dükkâları sadece yılı belirli döemleride faaliyet gösterdikleri ve ürüleri çevre iller olmak üzere Türkiye'i çeşitli bölgeleride tedarik ettikleri alaşılmıştır. Toptacı Hallerdeki komisyocuları aldıkları ürüleri büyük bir bölümüü semt pazarlarıa sattıkları, satıla ürüleri fiyatlarıı belirleye e öemli usuru rekabet olduğu ve Haller dışıdaki kaçak satışları ise deetimsizlikte kayakladığı tespit edilmiştir. Komisyocuları çoğuluğuu yei hal yasasıda haberdar oldukları ve bu koudaki görüşlerii kısme olumlu olduğu tespit edilmiştir. Toptacı Hallerde görev yapa yöeticileri çoğuluğu, yei hal yasasıı alt yapı eksikliği, bürokrasi ve geçiş süreci edeiyle etki olarak uygulaamadığıı belirtmişlerdir. Souç olarak, Toptacı Hallerdeki komisyocular ve yöeticiler yei hal yasasıı yeilikler yaıda çeşitli sorulara ede olduğuu, bu soruları e aza idirilmesi ve yasaı getirdiği yeilikleri düzgü bir biçimde uygulaması içi ise deetimleri arttırılması gerektiğii belirtmişlerdir. Aahtar Kelimeler: Yaş sebze ve meyve, toptacı halleri, yei hal yasası, komisyocular Ivestigatio of Fresh Vegetable ad Fruit Wholesale Markets i Aydı Abstract The aim of this study was to examie opiios of brokers, are active at dealer hall i Aydı city, regardig ew hall law. Totally 8 brokers ad hall maagers, are active at wholesaler halls i Aydı city, were iterviewed.. I result of study, it was determied that brokers, are active i wholesaler halls, are middle age geerally, they were brokers or sellers, their vocatioal experiece are -0 years ad -20 years geerally. It was established that brokers' shop are small dimesio geerally ad techical materials ad storage system are deficiecy. It was foud some brokers are active certai period of year, obtaied produces are provided from varied regio of coutry especially eighborhood cities. It was established that brokers at wholesalers sell their produces local bazaar, the most importat factor determiig price of sold produces is rivalry ad fugitive sales out of wholesalers are origiated from urestrait. It was foud that majority of brokers aware of ew hall law, brokers' opiios regardig ew hall law are positive partially or ucertai. It was determied that maagers, serve at wholesaler, express that ew hall law brigs about substructure deficiecy, documet crowdies, the law does't apply at all hall because it trasitio period, iteret page has problem ad there is declie i tax icome at ratio of /5. As a result, brokers ad hall maagers emphasized ew hall law brigs about varied problems as well as a lot of improvemet. Therefore, it ca be said that cotrols are icreased to apply improvemets of ew hall law smoothly ad to declie problems of ew hall law. Key Words: Fresh vegetable ad fruit, wholesaler halls, ew hall law, brokers, marketig GİRİŞ Taze sebze ve meyve isaları besleme ihtiyaçlarıı giderilmesi ve ülke ekoomisi içi öemlidir. Çükü güveilir şartlarda üretilmiş ola taze sebze ve meyveler isa sağlığı içi gerekli ola birçok besi maddesii içide barıdırmaktadır. Bu edele taze sebze ve meyveleri üretimide akliyesie ve tüketiciye ulaştırılmasıa kadar geçe süreçlere dikkat edilmek gereklidir. Taze sebze ve meyve pazarlamasıda birçok aracı kişi ve kurum vardır. Bu aracıları varlığı taze sebze ve meyve pazarıdaki pazarlama marjlarıı artmasıa ede olmaktadır (Albayrak 200). Başarılı bir pazarlama yapısı, ülkei birçok bölgeside ihtiyaç ola ürülere ilişki talebi karşılaabilmesii hedef almaktadır. Bu bağlamda düyada taze sebze ve meyve pazarlamasıda lider ola birçok ülke, ürüe veya bölgesel kooperatiflere dayalı birlikler kurmakta ya da ürüleri açık arttırma sistemi ile pazarlamaktadır. Ayrıca bu ülkeler bilgi akışıı iyi sağlaya ve ülkei ürettiği malları çeşitli döemlerde farklı pazarlara sua ülkeleri başıda gelmektedir (Sayılı ve Civelek 202). * Bu çalışma, Ağustos 204 tarihide savuması yapıla Yüksek Lisas Tezii bir bölümüdür. Gümrük ve Ticaret Bakalığı, Ada Mederes Gümrük Müdürlüğü, İZMİR 2 Ada Mederes Üiversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekoomisi Bölümü, AYDIN 83

2 Aydi İlide Yaş Sebze ve Meyve Toptaci Hallerii İcelemesi Taze sebze ve meyveleri tüketim oraları oldukça yüksek olduğu içi ticari olarak oldukça öemli besi maddeleri arasıda yer almaktadırlar. Diğer yada bular kayıt dışı işlemlere de oldukça müsaittir. Acak kayıt dışı işleme dâhil edile taze sebze ve meyveler hem ekoomik hem de sağlık açısıda topluma zarar vermektedir (Çeti 200). Türkiye sahip olduğu yüz ölçümü ve ürü çeşitliliği bakımıda öemli bir taze sebze ve meyve üreticisidir. Türkiye, uluslararası alada taze sebze ve meyve ihracatı yapa ilk o ülke arasıda bulumaktadır (Tahhuşoğlu 2007). Acak tarım ürülerii üretimide ve pazarlaması kousuda doğaya bağlı olma, risk ve belirsizlikleri yüksek olması, ürü türlerii çok geiş bir yelpazede olması, buu yaıda tarım piyasasıı istikrarsız olması gibi bazı sorular vardır. Nitekim Türkiye' de sebze ve meyve üretimii hem üretim hem de pazarlama boyutuda bazı soruları olduğu bilimektedir (Kahrama 202). Türkiye'de taze sebze ve meyve pazarlamasıı etkileye faktörleri başıda üretici maliyetleri gelmektedir. Türkiye'i birçok bölgeside piyasada meydaa gele fiyat hareketleri baze hasat masraflarıı karşılayamamaktadır. Bu edele üretile taze sebze ve meyveleri büyük bir bölümü hasat edilmede tarlada kalmaktadır (Yulafcı ve Ciemre 2007). Ülkemizde so 0-5 yıllık süreç içeriside taze sebze ve meyve üretimie yöelik ciddi gelişmeler ortaya çıkmış, moder üretim ve pazarlama yötemleri kullaılmaya başlamış ve gıda güvelik ölemleri arttırılmıştır (Albayrak 200). Türkiye'i birçok düya ülkesie göre e öemli avatajı dört mevsim taze sebze ve meyve üretimi yapıyor olmasıdır (Korkmaz ve ark. 2006). Fakat Türkiye'de taze sebze ve meyve üreticilerii 5'ii küçük üretici koumuda ve tekolojik yetersizlikler içide üretim yapa, ayı zamada işletme sermayesi düşüktür. Buu yaıda taze sebze ve meyve üreticileri ürülerii geellikle kedi imkâları ile üretip pazarlama yolua gitmekte yada Toptacı Hallere satmaktadırlar (Caik ve Alparsla 200). Bu edele mevcut Toptacı Halleri söz kousu ürü alışverişii içeriside sadece temel pazarlama görevlerii yerie getirmei yaıda, ürüleri sağlıklı, hijyeik ve belirli stadartlar kapsamıda tüketiciye ulaşmasıa imka sağlamaktadır. Mevcut Toptacı Hallerii yapısal durumlarıı iyi aaliz edilmesi ve yapılarıa ilişki soruları tespit edilmesi öemlidir. Türkiye'de 60'lı yıllarda beri Toptacı Halleri ile ilgili birçok yasa ve düzeleme çıkartılmıştır. Bu yasalarda, hallerdeki ürü alımsatım işlemlerii asıl olacağı, çalışmaları kimleri yürüteceği, işyerlerii kimlere tahsis edilebileceği, tahsis edileler ile çalışaları hagi özelliklere sahip olmaları gerektiği, Haldeki pazarlama işlemleride karşılaşıla soruları asıl çözüleceği, halde bulua ürüleri kalitesi, depolaması, stadardizasyou, 84 ürü satış fiyatıı belirlemesi gibi birçok husus ayrıtılı bir şekilde belirtilmiştir (Sayılı ve Civelek 202). Ülkemizde güümüze kadar birçok yei yasa ve kau hükmüde kararame çıkartılmış olup, söz kousu yasal düzelemeler Çizelge 'de belirtilmiştir. Güümüzde de 7 Temmuz 202 tarihli ve sayılı resmi gazetede yayılaa ''Sebze ve Meyve Ticareti ve Toptacı Halleri Hakkıda Yöetmelik'' kapsamıda toptacı halleri faaliyetlerii sürdürmektedir. Türkiye'de de taze sebze ve meyve pazarlamasıa ilişki usül ve esaslar 552 sayılı kau (Taze Sebze ve Meyve Ticaretii Düzelemesi) ile belirlemiş ve topta satışları yaıda perakede satışları da büyük bir bölümüü toptacı halleride yapılması karara bağlamıştır (Resmi Gazete 200). Ülkemizde Toptacı Haller ile ilgili yasal mevzuat bulumakla birlikte so yıllarda 557 sayılı Yei Hal Kauu Ocak 202 tarihide yürürlüğe girmiştir. Acak Toptacı Hallerideki işleyiş ile ilgili yaşaa sorular edeiyle taze sebze ve meyve pazarlama yapısıı rasyoel bir özellik kazaamadığı hatta Hallerdeki pazarlama yapısı üreticide tüketiciye olmakta ziyade üreticide komisyocuya şeklie döüştüğü görülmektedir (Sayılı ve Civelek 202). Oysa Yei Hal Kauu bir bütü olarak icelediğide, ekoomik ve sosyal faydayı sağlama yöüde tarım sektörüe olumlu etkide buluacak öemli düzelemeleri içermekte olduğu, karar alıcıları üretici örgütleri başta olmak üzere, tarıma dayalı saayiye, ihracata, orgaik tarıma ve doğruda pazarlamaya destek ve öem verdiği görülmektedir (Adaacıoğlu ve Yerca 202). Bu kapsamda yapıla bu araştırmada, ülkemizi öemli taze sebze ve meyve ticareti yapıla illeri başıda gele Aydı ilideki Toptacı Halleri'deki mevcut yapısal durumları belirlemesi, pazarlama tercihleri, bu hallerde çalışa komisyocu ve yöeticileri yei hal yasası hakkıdaki tutum ve davraışlarıı aaliz edilmesi amaçlamıştır.

3 Çoşku, Tualıoğlu Çizelge. Türkiye'de Toptacı Halleri İl İlgili Yapıla Yasal Düzelemeleri Gelişimi Yasal Düzeleme Düzelemei Adı Karar Tarihi Yayıladığı Resmi Gazete Tarihi ve Sayısı.Kau Toptacı Hallerii Sureti İdaresi Hakkıda Kau Tarih: Sayı:80 2.Kau hükmüde kararame Taze Sebze ve Meyve Ticaretii Düzelemesi ve Toptacı Halleri Hakkıda Kau Hükmüde Kararame Tarih: No: 552 Tarih: 27/ 6/5 No: Değişiklik kauu Ayı Kau Hükmüde Kararame Tarih: 3..5 No:428 Tarih:7..5 No: Yöetmelik Toptacı Hallerii Kuruluş Esasları Hakkıda Yöetmelik 5.Yöetmelik 6.Yöetmelik 7.Değişiklik kauu 8.değişiklik (yöetmelik).yöetmelik sayılı kauda değişiklik 557 sayılı kau Tarih:3.0.6 No:22776 Taze Meyve ve Sebze Üretici Birliklerii Tabi Olduğu Esaslar Hakkıda Yöetmelik Toptacı Hallerii Yöetim ve İşleyişi Hakkıda Yöetmelik Taze Sebze ve Meyve Ticaretii Düzelemesi ve Toptacı Halleri Hakkıda Kau Hükmüde Kararamei Bazı Maddelerii Değiştirilmesie Dair Kau Toptacı Hallerii Yöetim ve İşleyişi Hakkıda Yöetmelik Hal Zabıtası Teşkilatı Persoelii Çalışma Usul ve Esasları Hakkıda Yöetmelik Taze Sebze ve Meyve Ticaretii Düzelemesi ve Toptacı Halleri Hakkıda Kau Hükmüde Kararamei Bazı Maddelerii Değiştirilerek Kabulüe İlişki Kau Sebze Ve Meyve Ticareti Ve Toptacı Halleri Hakkıda Yöetmelik Tarih:5.0.7 No:22878 Tarih: No: 2324 Tarih:.06.8 No:4367 Tarih: No:23372 Tarih: No: Tarih:.0.8 No: Tarih: No: 5652 Tarih: No: No: Kayak:

4 Aydi İlide Yaş Sebze ve Meyve Toptaci Hallerii İcelemesi MATERYAL ve YÖNTEM Araştırmaı materyalii, Aydı ili merkez ilçeleride faaliyet göstere Toptacı Haller'deki komisyocular ve yöeticiler ile yüz yüze yapıla görüşmelerde elde edile orijial veriler oluşturmaktadır. Aket çalışmasıda, tam sayım yötemi kullaılarak mevcut toptacı halide faaliyet göstere komisyocu (8 iş yeri sahibi) ve hal yöeticisii farklı koulardaki tutum ve görüşlerii belirlemek içi 5'li likert ölçeğide yararlaılmıştır. Verileri aalizide, SPSS ve Excel paket programları kullaılarak taımlayıcı istatistikler çıkarılmış, buu yaıda özellikle frekas ve yüzde hesaplamalarıda yararlaılmıştır. Araştırmada icelemiş ola başlıca karakteristikler aşağıdaki gibidir.. K o m i s y o c u l a r ı s o s y o - e k o o m i k özellikleri 2. Komisyocuları iş yerlerie ait fiziksel alt yapı 3. Komisyocuları yei Hal Yasası ve farklı koulardaki tutum ve görüşleri BULGULAR Aydı ili Toptacı Halleri arasıda e fazla iş yeri sayısıa sahip ola haller sırasıyla Acarlar (65), Merkez ve Nazilli Belediyesi Toptacı Halidir, e az iş yeri sayısıa sahip ola Haller ise sırasıyla Kuşadası (4) ve Kuyucak Belediyesi Toptacı Halidir. Aydı'da toplam 232 iş yeri mevcut olup buları 2 taesi faal haldedir. Ala olarak e geiş alaa sahip Merkez (27823 m²), İcirliova ve Acarlar Belediyesi Toptacı Halidir, e az alaa sahip ise Kuşadası (600 m²), Köşk ve Kuyucak Belediyesi Toptacı Halidir. Komisyocuları Sosyo-Ekoomik Özellikleri Araştırmaya katılaları 2,'i yaş arasıda, 33,7'si yaş arasıda, 26,7'si yaş arasıda ve 0,5'i 57 yaşı üzeridedir. Yaş ortalaması e geç komisyocu ortalamasıa sahip Köşk Belediyesi Toptacı Hali olup, e yaşlı ortalamaya sahip ise İcirliova Belediyesi Toptacı Hali olmuştur (Çizelge 2). Çizelge 2. Komisyocuları Yaş Gruplarıa Göre Dağılımları Yaş grupları , 33,7 26,7 0,5 Komisyocuları yarısıa yakıı (43) ilkokul mezuu, 23,3'i ortaokul, 23,3'ü lise mezuu ve 0,5'i de yüksekokul mezuudur. Geellikle küçük yaşta eş, dost, akraba, yaıda çalıştırılarak toptacı hale girildiğide birçok komisyocu eğitimii tamamlayamamıştır (Çizelge 3). Çizelge 3. Komisyocuları Eğitim Düzeylerie Göre Dağılımları Eğitim düzeyi İlkokul Ortaokul Lise Yüksekokul ,0 23,3 23,3 0,5 Komisyocuları öemli bölümü -0 yıl (33,7) ve -20 yıldır (37,2) bu mesleği y a p a l a r d a o l u ş m a k t a d ı r. E d e e y i m l i komisyocuları buluduğu toptacı halleri ise sırasıyla İcirliova (34,6), Atça ve Kuyucak Belediyesi Toptacı Halidir. Deeyim süresi açısıda e az deeyimli toptacı halleri ise sırasıyla Acarlar (2,5), Salavatlı ve Köşk Belediyesi Toptacı Halidir (Çizelge 4). Çizelge 4. Komisyocuları Deeyim Sürelerie Göre Dağılımları Deeyim süresi -0 yıl 2 33,7-20 yıl 32 37, yıl 3+ yıl 6 8,6 0,5 Komisyocuları İş Yerlerie İlişki Bilgiler Araştırmaya katılaları yarısıda fazlası 0200 m2 arasıda dükka büyüklüğüe sahiptir. 30+ m2'de daha büyük dükkâı olaları oraı ise 4,7 kadardır. E fazla dükka büyüklüğüe sahip toptacı halleri ise sırasıyla Sultahisar (65m2 ), Kuşadası, Merkez ve Nazilli Belediyesi Toptacı Halidir. Dükka büyüklüğü e az olalar ise sırasıyla Umurlu (5m2 ), İcirliova ve Salavatli Belediyesi Toptacı Halleridir (Çizelge 5). Çizelge 5. Komisyocuları Dükkâ Büyüklüklerie İlişki Bilgiler Dükkâ büyüklüğü 00 m2 ve altı m , 55, m2 30+ m ,6 4,7

5 Çoşku, Tualıoğlu Komisyocuları 72, şahsi depo sahibi değildir. Ayrıca Komisyocuları 24,4'ü soğuk hava deposua sahip ike 4,7'si ormal depoya sahiptir. Acarlar, Köşk, İcirliova, Kuyucak ve Umurlu Belediyesi Toptacı Halleride soğuk hava depoları bulumamaktadır. E fazla soğuk hava deposua sahip Toptacı Hali ise Nazilli Belediyesi Toptacı Halidir (Çizelge 6). Çizelge 6. Komisyocuları Depolarıa İlişki Bilgiler Depo türü Kedie ait depo Soğuk hava deposu Normal depo (açık veya kapalı) Depo var mı? Var Yok Var Yok Var Yok , 72, 24,4 75,6 4,7 5,3 Komisyocuları Pazarlama Faaliyetlerie İlişki Bilgiler Komisyocuları,8'i -3 ay, 4'ü 4-6 ay,,8'i 7- ay ve 46,5'i 0-2 ay faal olarak çalışmaktadır. Toptacı hallerdeki dükkâları faal olma süreleri pazarladıkları ürü çeşitliliğie göre değişim göstermektedir. Toptacı hallerdeki dükkâları büyük çoğuluğu yaz aylarıı faal olarak geçirmektedir. Aydı ili toptacı halleri içeriside ortalama olarak e fazla sürekli faal ola haller sırasıyla Acarlar (, ay), Nazilli, Kuşadası ve Atça Belediyesi Toptacı Halidir. Yıl içeriside e az faal ola haller ise sırasıyla Umurlu (2, ay), Sultahisar ve Salavatlı Belediyesi Toptacı Halidir. Umurlu Belediyesi Toptacı Halii yıl içeriside az faaliyet göstermesii edei; Haldeki komisyocuları yaz meyvesi diye tabir edile erik, çilek ve şeftali gibi ürüleri pazarlamasıdır (Çizelge 7). Çizelge 7. Komisyocuları Toptacı Halde Faaliyet Gösterdikleri Ortalama Süre Faaliyet süresi -3 ay 4-6 ay 7 2,8 4,0 7- ay 0-2 ay 7 40,8 46,5 Görüşüle komisyocuları, 8,5'i ürülerii doğruda üreticide almaktadırlar. Aydı ili sebze ve meyve üretimi açısıda öemli bir üretici il olduğuda dolayı Atça, Umurlu, Sultahisar, İcirliova, Salavatlı, Köşk Belediyesi Toptacı Halideki komisyocuları birçoğu ürü temiii Aydı ilide karşılamaktadır. Buu yaıda komisyocuları 37,2'si başka komisyocularda ürü almaktadır. Acarlar, Merkez ve Nazilli Belediyesi Toptacı Hallerideki komisyocular ise ürü temilerii hem üreticide hem başka bir komisyocuda sağlamaktadırlar. Bu haller yıl içide her mevsim faaliyet gösterdiğide ürülerii çeşitli kaallarda temi etmektedirler (Çizelge 8). Çizelge 8. Komisyocuları Ürüleri Alma Durumları Üreticide ürü alma durumu 77 8,5 Hayıt 0,5 Komisyocularda ürü alma durumu 32 37,2 Hayıt 54 62,8 Komisyocuları Hal Değişikliği Yasası ve Ortaya Çıka Durum İle İlgili Görüşleri Görüşüle komisyocuları 2,8'i buludukları Hal bölgeside belediyede kayaklı sorular olduğuu ifade ederke, 22,'i çevre düzelemesi soruu olduğuu, 0,5'i toptacı halii küçük olduğuu, 0,5'i yei hal yasasıı soru olduğuu ifade etmektedirler. Bua ek olarak Komisyocuları 44,2'si de soru olmadığıı ifade etmektedir. Belediyede kayaklaa sorular; belediyeleri sadece toptacı hali içii deetlediğii, dışıa ise müdahale etmediklerii ve gereke ilgii toptacı hal'ie ve komisyoculara gösterilmediği şeklide belirtilmektedir. Çevre düzelemesi ile ilgili olarak; hali yeri ve hal içi ile dışıı temiz olmayışıı aa edeler olduğu tespit edilmiştir. Toptacı hali küçük olması; toptacı hali ala olarak isteilei karşılayamaması ve toptacı hallerdeki dükkâlarıda yeterli büyüklükte olmaması bu edele bazı komisyocuları ikici hatta üçücü dükkâı da kiralamak zoruda kaldıkları tespit edilmiştir. Yei hal yasası ile ilgili soruları esas olarak; bu yasaı gerçek hayatta uygulamasıı heüz bu aşamada çok zor olduğu ve olağa soruları çözümüe yöelik olmakta ziyade daha çok soru oluşturacağı üzeride yoğulaşma gösterdiği tespit edilmiştir (Çizelge ). 87

6 Aydi İlide Yaş Sebze ve Meyve Toptaci Hallerii İcelemesi Çizelge. Komisyocuları Mesup Oldukları Toptacı Hal İle İlgili Sorular Sorular Belediye Çevre düzelemesi Toptacı hal küçük Yei hal yasası Yok 38 2,8 22, 0,5 0,5 44,2 Hal Yöetimii Yei Hal Yasası Hakkıdaki Görüşleri Aydı ili toptacı hal yöetimlerii hepsi 557 sayılı kauda bası-yayı, resmi gazete ve belediye vasıtasıyla haber almışlardır. Büyük bir çoğuluğu Bakalık tarafıda haberdar olmuşlardır. Aydı ili toptacı hal yöetimlerii büyük çoğuluğu (8,8) kayıt sistemide aksaklıkları olduğuu belirtmiştir. Kayıt sistemideki aksaklıkları edeii ise iteret sistemii çok ağır işlemesi baze de kitlemesii olduğu belirlemiştir. Kayıt sistemi; toptacı hale gire ve çıka her ürüü hal yöetimi tarafıda kayıt altıa alımasıa dayamaktadır. Aydı ili toptacı hal yöetimlerii büyük çoğuluğu (8,8) küye sistemide aksaklıkları olduğuu belirtmiştir. Küye uygulaması; toptacı hale gire her ürüde erede üretildiği, kim tarafıda üretildiği ürüü üzeride açık bir şekilde görülmesidir. Aydı ili toptacı hal yöetimlerii çoğuluğu yasaı uyguladığıı belirtmişlerdir. Yasa ile beraber e büyük soru olarak gördükleri kaçağı öleeceğii vurgulamışlardır. Yasaı olumsuz yaları ise; alt yapı eksikliği, evrak kalabalığı, kırtasiye masrafı, iteret sayfasıdaki yavaşlık-açılmama, rüsum geliride /5 oraıda düşme ve sistemi açık ve et olarak bilimediği olduğuu belirtmişlerdir (Çizelge 0). Çizelge 0. Yöeticileri 557 Sayılı Kauda Haberdarlıkları Değişkeler Alt değişkeler Kauda haberi var mı Kauda haber alma orgaı (Bası-yayı) 5 45,5 6 54,5 Kauda haber alma orgaı (Resmi gazete) 4 36,4 7 63,6 Kauda haber alma orgaı (Belediye) 4 36,4 7 63,6 Kauda haber alma orgaı (Bakalık) 8 72,7 3 27,3 Kayıtta aksaklık oluyor mu Küye de aksaklık oluyor mu Aksaklık edeleri Yei Hal Yasası uygulaıyor mu? Yei hal yasasıı olumlu yaları Yei hal yasasıı olumsuz yaları 88 8,8 2 8,2 8 72,7 3 27,3 İteret sistemi yavaş 8,8 Soru yok 2 8,2 8,8 2 8,2 Kaçak öleecek 8,8 Üreticii ürüü değerleecek, Yorum yok, Alt yapı eksik 4,3 Evrak kalabalığı 4,3 Geçiş süreci olduğu içi her halde uygulamıyor 4,3 İteret sayfası sorulu 4,3 Rüsum gelirleride /5 oraıda düşme var 4,3 Sistemi kimse bilmiyor 2 28,6

7 Çoşku, Tualıoğlu SONUÇ ve ÖNERİLER Araştırmada taze meyve ve sebze pazarlamasıda, e öemli usuru ola Toptacı Haller, Aydı ili pilot olarak ele alıarak icelemiştir. Türkiye'de Toptacı Haller ile ilgili kau ve yöetmelikler sürekli değişiklik göstermektedir. Bu kaularda ilki 2 Eylül 60 tarih ve 80 sayılı Toptacı Halleri Sureti İdaresi Hakkıda Kaudur. Bu kau güümüze Kau, KHK, değişiklik kauu ve yöetmeliklerle değiştirilmiştir. Bu değişikliklere rağme soruları hala giderilemediği görülmekte ve soruda etkilee kesimler; üreticiler, tüketiciler, belediyeler, toptacı haller, komisyocular ve tüccarlar olmaktadır. E so Mart 200 tarihide TBMM Geel Kuruluda 557 sayılı Sebze ve Meyve ile Yeterli Arz ve Talep Deriliği Bulua Diğer Malları Ticaretii Düzelemesi Hakkıda Kau çıkarılmış olup, 26 Mart 200 tarih ve sayılı Resmi Gazete' de yayılamıştır. Bu kauu tarihide yürürlüğe giremesi bekleir ike acak tarihide yürürlüğe girebilmiştir. Araştırmada söz kousu kaula ilgili olarak alada hizmet vere ve kouu doğruda muhatabı ola Aydı'daki Toptacı Hal yöeticileri ve komisyocular ile görüşülmüştür. Bu kauu ülkemizdeki taze meyve sebze sektörüdeki sorulara çözüm olma oktasıdaki eksiklikler ve yeilikler tartışmaya açılmıştır. Bu görüşmeler soucuda: Aydı'da Toptacı Halleri fiziksel yetersizlikleride kayaklaa soruları e aza idirilmesi içi de öcelikli olarak foksiyolarıı yerie getiremeye Toptacı Hallerii diğer Haller ile birleştirilmesi faydalı olabilecektir. Buu yaıda mevcut Toptacı Halleri alt yapı sorularıı ortada kaldırılmasıı da Halleri fiziksel özellikleride kayaklaa bazı yetersizliklerii e aza idirme kousuda etkili olacağı belirtilmiştir. Araştırmaya katıla komisyocuları dükkalarıdaki depolama sistemlerii düşük ve yetersiz düzeyde olması, ürüleri hijye koşullarıa uygu olarak pazarlamasıde egel ola bir usurdur. Bu kapsamda toptacı hallerideki ürü sevkiyatıı hijyeik şartlarda yapılabilmesi içi depolama sistemlerii de geliştirilmesi ve sayılarıı arttırılması gerektiği ifade edilebilir. Buu yaıda toptacı halleride faaliyet göstere dükkâlarda depolama sistemlerii öemii komisyocular tarafıda iyi alaşılması içi gerekli çalışmalar yapılmalıdır. Aydı'daki komisyocuları büyük bir bölümüü dükkâlarıda e az bir bilgisayara sahip oldukları, büyük bir bölümüü dükkâlarıda forklift ve rampa bulumadığı, yie yaklaşık olarak yarısıda iki adet tartı buluduğu tespit edilmiştir. Ayrıca komisyocuları büyük bir bölümüde kamyo buluduğu belirlemiştir. Elde edile bu verilere göre komisyocuları bilgisayar ve tartı ekipmâlarıı yeterli olduğu, bua karşılık forklit ve rampa sistemlerii ise yetersiz olduğu alaşılmıştır. Araştırmaya katıla komisyocuları büyük bir bölümüü toptacı hallerideki dükkâları komisyocuları adıa işlettikleri belirlemiştir. Komisyocuları yaklaşık olarak 2/3'üü 2 dükkâa, /3'üü de dükkâa sahip oldukları belirlemiştir. Araştırmaya katıla komisyocuları tamamıa yakııı üretim ve tüketim yerleri ile telefola iletişim kurdukları, üretim ve tüketim yerleri ile iteret veya faks ile iletişim kurabile komisyocuları oraıı ise oldukça düşük olduğu tespit edilmiştir. Buu yaıda komisyocuları heme heme her mevsim -2 işçi çalıştırdıkları, sadece kış döemleride dükkaları 33,7'sii hiç işçi çalıştırmadıkları belirlemiştir. Komisyocuları çoğuluğuu (46,5) 0-2 ay süre ile faaliyet gösterdikleri belirlemiştir. Toptacı Halleride -3 ay, 4-6 ay ve 7- ay faaliyet göstere komisyocuları oralarıı ise birbirie yakı oldukları belirlemiştir. Bu souçları ortaya çıkmasıda etke komisyocuları alım ve satımlarıı gerçekleştirdikleri ürüleri mevsimsel olarak artış veya azalma göstermesi olabilir. Öreği, sadece icir alım- satımı yapa komisyocular yaz döemi boyuca yoğu olarak çalıştıkta ve icir sezou bittikte sora faaliyetlerii durdurduklarıı bildirmişlerdir. Komisyocuları büyük bir bölümüü (8,5) ürüleri doğruda üreticide aldıkları, buu yaıda komisyocuları yaklaşık olarak 37,2'sii başka komisyocularda da ürü aldıkları belirlemiştir. Komisyocuları ürü temi ettikleri yerleri geellikle Ege, İç Aadolu, Marmara ve Akdeiz bölgesideki illerde meydaa geldiği tespit edilmiştir. Buu yaıda komisyocuları 62,8 gibi büyük bir bölümüü ürü temi etme kousuda herhagi bir soru yaşamadıkları, ürü temiide soru yaşaya komisyocuları e sık karşılaştıkları soruları başıda ise çiftçileri biliçsiz olması, ürüleri isteile zamada gelmemesi veya ürüleri isteile kalitede olmamasıı geldiği tespit edilmiştir. Ayrıca komisyocuları üreticiler ile ilgili şikâyetlerii başıda hileli ürü üretilmesi ve fiyat alaşmazlığıı geldiği soucua ulaşılmıştır. Araştırmaya katıla komisyocuları ürü temi ettikleri bölgeleri farklılıklar göstermesii temelide komisyocuları satışıı yapmak istedikleri ürüleri çeşitliliğii ede olduğu düşüülebilir. Toptacı halleride faaliyet göstere komisyocuları ürü temii de karşılaştıkları soruları e aza idirilmesi içi de çiftçileri ürü toplama ve yetiştirme kousuda biliçledirilmelerii öemli bir usur olduğu düşüülmektedir. Komisyocuları büyük bir bölümüü (54,3) aldıkları ürüleri ödemelerii 30 gü içeriside yaptıkları, alıa ürüleri ödemelerii gü vade ile yapa komisyocuları oraıı 28,3 olduğu, daha uzu vadede ödeme yapa komisyocuları oraları ise 8

8 Aydi İlide Yaş Sebze ve Meyve Toptaci Hallerii İcelemesi oldukça düşük olduğu belirlemiştir. Elde edile bulgulara göre komisyocuları çoğuluğuu satı aldıkları ürüleri bedellerii kısa vade de ödedikleri i f a d e e d i l e b i l i r. B u d u r u m u t e m e l i d e komisyocuları aldıkları ürüleri geellikle kısa sürede satmaları olduğu düşüülebilir. Bu kapsamda komisyocuları doğruda üreticilerde aldıkları ürüleri bedellerii peşi ödedikleri, tüccarlarda aldıkları ürüleri bedellerii ise e az ay vade ile ödedikleri, baze vade sürelerii -2 güde 7 aya kadar uzadığı ifade edilmiştir. Komisyocuları sattıkları ürülerde uyguladıkları vade süresii de satışı yapıldığı yere veya kişilere göre farklılık gösterdiği belirtilmiştir. Komisyocuları büyük bir bölümüü kamyou olduğu, bua karşılık frigorifik, pikap, traktör ve kamyoet gibi taşıtları bulua komisyocuları oraıı düşük olduğu tespit edilmiştir. Buu yaıda komisyocuları yarısıda fazlasıı üreticileride araç olduğu ve kiralık araç kulladıkları, ayrıca komisyocuları 50'sii kedilerie ait araçları olduğu, 50'sii ise kedilerie ait herhagi bir araçları bulumadığı, ürü sevk işleride kamyo kulladıkları, kullaıla araçları çoğuluğuu komisyocuları kedilerie ait olmadığı alaşılmıştır. Komisyocuları 56,'uu <8 oraıda komisyo uygularke, 43,'ii ise >8 düzeyide komisyo uyguladıkları belirlemiştir. Bu oraları belirlemeside komisyocuları ürülerii sattıkları yerler ile yaptıkları alaşmaları etkili olduğu düşüülebilir. Buu yaıda komisyocuları satı aldıkları ürüleri bedellerii geellikle peşi ödedikleri, bua karşılık sattıkları ürüleri bedellerii büyük bir bölümüü peşi/vadeli olarak tahsil ettikleri tespit edilmiştir. Bu soucu ortaya çıkmasıda komisyocuları ürülerii sattıkları alıcılarda bedel tahsil etmede zorluk yaşamalarıı etkili olduğu söyleebilir. Nitekim araştırmaya katıla komisyocuları 70, gibi oldukça yüksek bir oraıı alıcıları zamaıda ödeme yapmamalarıda dolayı şikâyetçi oldukları tespit edilmiştir. Bulara ek olarak komisyocuları şikâyetçi oldukları diğer bir kou da yapıla yasal kesiti oraıdır. Elde edile bulgulara göre araştırmaya katılımcıları 55,3'üü yapıla yasal kesitileri yüksek olduğuu düşüdükleri belirlemiştir Araştırmaya katıla komisyocuları Hal dışı satışları geellikle deetimsizlikte kayakladığıı düşüdükleri, buu yaıda geçmiş döemlerde de hal dışı satışları olduğuu belirttikleri, ayrıca yüksek vergi oralarıı hal dışı satışları arttırdığıı düşüdükleri tespit edilmiştir. Hal dışı satışları kayıt dışı bir ekoomik faaliyet olduğu ve vergiledirmei yapılmaması edeiyle ülke ekoomisie zarar verdiği bilimektedir. Bu edele hal dışı satışları e aza idirilmesi içi deetimleri arttırılmasıı ve vergi sistemii yeide düzelemesii öemli 0 etkileri olabileceği söyleebilir. Araştırmaya katıla komisyocuları taze sebze ve meyve alımıda dikkat ettikleri kriterleri sırasıyla üretim bölgesi, ürüü ucuz olması, ulaşımı kolay olması, ürüü zamaıda gelmesi ve ürüü kalitesi olduğu soucua ulaşılmıştır. Elde edile bu bulgulara göre komisyocuları taze sebze ve meyve alımıdaki e öemli kriterleri ola üretim bölgesii diğer kriterleri de yakıda ilgiledirdiği ifade edilebilir. Nitekim toptacı hallerie yakı ola üretim bölgeleri ürüleri hem zamaıda komisyoculara ulaşmasıa hem de ulaşımı kolay olmasıa katkı sağlamaktadır. Buu yaıda komisyocuları üretim bölgelerie yakı yerlerde bulumaları özellikle taşıma ve akliye fiyatlarıı da azaltacağı içi ürüleri daha ucuza mal olmasıa da katkı sağlamaktadır. Komisyocuları taze meyve ve sebze alımıda dikkat ettikleri e so kriteri ürü kalitesi olmasıı temel edeii ise satı alıa ürüleri kalitelerii birbirie yakı olması olduğu belirlemiştir. Görüşüle komisyocuları faaliyet gösterdikleri Toptacı Halleride e çok belediyede kayaklaa soruları olduğu, bu soruları çevre düzelemesi, toptacı halii küçük olması ve yei hal yasasıı getirdiği bazı değişikliklerde kayaklaa soruları takip ettiği belirlemiştir. Buu yaıda araştırmaya katıla komisyocuları 44,2'sii faaliyet gösterdikleri toptacı halleride herhagi bir soru olmadığıı düşüdükleri tespit edilmiştir. Yei Hal Yasasıı amacıa uygu bir biçimde uygulaabilmesi içi komisyocuları mevcut yasada haberdar olmaları oldukça öemlidir. Araştırmada komisyocuları da tamamıa yakı bir bölümüü yei hal yasasıda haberdar oldukları tespit edilmiştir. Bua karşılık komisyocuları geellikle bası yayı, hal yöetimi, belediye, resmi gazete ve bakalık gibi haber kayaklarıı sıklıkla kullamadıkları belirlemiştir. Diğer yada araştırmadaki komisyocuları toptacı hallerie ilişki yei yasal düzelemei souçları hakkıdaki düşücelerii çelişkili olduğu tespit edilmiştir. Nitekim araştırmaya katıla komisyocuları 4,'uu yei Hal Yasası hakkıdaki düşücelerii olumlu, 4,'uu olumsuz ve 6,3'üü ise belirsiz olduğu tespit edilmiştir. Toptacı halleride görev yapa yöeticilere göre, sistemi birçok kişi tarafıda bilimemesii öemli bir soru oluşturduğu tespit edilmiştir. Kou ile ilgili olarak çıkarıla yasaları özellikle kayıt dışılığı öleme, ürü kalitesii arttırma, vergi kaybıı e aza idirme, tüketiciye sağlıklı ürüler sağlama ve tüketiciye daha ucuz ürüler sağlama kousuda yetersiz olduğu belirtilmiştir. Toptacı Halleride görev yapa yöetici görüşlerie göre, yei Hal Yasasıda sora toptacı hallerideki kayıtlarda ve küyelerde meydaa gele aksaklıkları arttığı belirlemiştir. Söz kousu aksaklıkları temel edei olarak ise yöeticileri 8,8 gibi yüksek bir

9 Çoşku, Tualıoğlu oraıı iteret sistemii yavaş olmasıı gösterdikleri belirlemiştir. Buu yaıda toptacı halleride görev yapa yöeticileri büyük bir bölümüü yei Hal Yasasıı düzeli bir biçimde uyguladığıı düşüdükleri tespit edilmiştir. Elde edile bu bulgulara göre her e kadar yei Hal Yasası düzeli bir biçimde uygulamaya çalışılsa da bazı aksaklıkları hala devam ettiği, buu yaıda yei Hal Yasasıı beraberide getirdiği bazı yeiliklerde (iteret sistemi) bazı aksaklıkları buluduğu ifade edilebilir. Üretici ve tüketiciler ile taze sebze ve meyve ticaretii meslek olarak yapaları çıkarlarıı eşit ve degeli bir biçimde koruma amacı taşıya yei Hal Yasası, halleri alt yapısıı güçledirilmeside, deetimleri yoğulaştırılmasıa, kurallara uymayalara yöelik yaptırımları arttırılmasıa kadar bir bütü olarak kayıtlı ekoomiyi özedirmeye yöelik bir dizi ölem içermesie rağme, yapıla hal kauları çerçeveside taze sebze ve meyve pazarlama sistemi hale etki bir yapıya sahip olamamıştır. Souç olarak, araştırmaya katıla komisyocuları büyük bir bölümüü yei Hal Yasasıda haberdar oldukları, bua karşılık yei Hal Yasası hakkıdaki düşücelerii bazı çelişkili souçlar ortaya koyduğu, söz kousu yasaya ilişki düşücelerii kısme olumlu ya da belirsiz olduğu belirlemiştir. Komisyocuları yei Hal Yasasıa ilişki düşücelerii belirsiz veya olumsuz olmasıı temelide yei Hal Yasasıa ilişki düzelemeleri yeterli düzeyde alamamaları veya uygulamamalarıı yattığı düşüülebilir. Toptacı Halleride görevli ola yöeticileri düşücelerie göre yei Hal Yasasıa ilişki düzelemeleri tam olarak bilimemesii de bu soucu ortaya çıkmasıda etkili olduğu söyleebilir. Buu yaıda yöeticilere göre yei Hal Yasası ile birlikte alt yapı eksikliği, evrak kalabalığı, geçiş süreci olduğu içi her halde uygulamaması, iteret sayfasıı sorulu olması ve rüsum gelirleride /5 oraıda düşüş meydaa gelmesi gibi aksaklıkları görülmesi yei Hal Yasasıı bazı soruları da beraberide getirdiğii göstergesidir. Özellikle yei Hal Yasası gereği bazı işlemleri iteret üzeride yapılacak olmasıa rağme iteret sistemideki soruları toptacı hallerii işleyişii aksattığı, bu sebeple soruları çözümü üzerie yoğulaşılması gerektiği düşüülmektedir. Bu çalışmada elde edile bulgular souçlara göre yei Hal Yasasıı getirdiği yeilikleri toptacı hallerii sorularıı tam olarak çözmekte uzak olduğu, buu yaıda toptacı hallerii çalışma biçimii bazı açılarda olumsuz yöde etkilediği ifade edilebilir. Souç olarak, araştırmada elde edile bulgular ve literatürde yer ala bezer çalışma souçlarıı ışığıda Türkiye geelide ve Aydı ili özelide,. Toptacı hallerii çalışma biçimlerie ilişki düzelemeleri yer aldığı Yei Hal yasasıı amacıa uygu bir biçimde işlemesi içi Toptacı Halleride faaliyet göstere komisyocular ile hal yöeticilerii yei hal yasası kousuda bilgi düzeylerii arttırılması gereklidir. Bu bağlamda başta yerel yöetimler olmak üzere toptacı hallerideki komisyo ve yöeticilere yöelik bilgiledirme çalışmaları yapılmalıdır. Hatta bilgiledirme çalışmalarıa ek olarak, yasaları hazırlama süreçleride uzma kişileri (hal yöetimleri, komisyocular, belediye yetkilileri, zabıta vb.) görüşleri dikkate alımalıdır. 2. Toptacı halleride yei hal yasasıı getirdiği bazı yei uygulamaları kotrol edilmesi ve yei hal yasasıa göre hallerdeki sistemi düzgü bir biçimde işlemesi içi gerekli deetimleri yapılması faydalı olacaktır. 3. Yöetici ve komisyocu görüşlerie göre yei hal yasasıı toptacı hallerii çalışma biçimlerii olumlu yölerde etkileme düzeyii düşük olduğu ifade edilmiştir. Bu edele yei hal yasasıı ilgili makamlar tarafıda tekrar gözde geçirilmesi, aksaklığa ede ola usurları e aza idirilmesi hatta komisyocu ve yöetici görüşlerie göre düzelee bir Hal Yasasıı varlığı çok öemli olacaktır. KAYNAKLAR Adaacıoğlu H, Yerca M (202) Yei Hal Kauuu Tarım Kesimie Ola Muhtemel Etkilerii Değerledirilmesi. I: 0. Ulusal Tarım Ekoomisi Kogresi Bildirileri, 5-7 Eylül 202, Koya, Cilt-2, Albayrak M (200) Yaş Meyve ve Sebze Pazarlama Merkezleri: Toptacı Haller-Pazarlar, Düya, Avrupa Birliği ve Türkiye'de Öreklerle Yapısı Ve İşleyişi ad46b5062b75.pdf adreside tarihide erişilmiştir. Caik F, Alparsla Y (200) Türkiye'de Yaş Meyve ve Sebze Pazarlaması ve Toptacı Haller. Tarımsal Ekoomi Araştırma Estitüsü (2): -8 Çeti B (200) Yei Perakedecilik Sistemide Toptacı Hallerii İzlemesi Gereke Stratejiler. İstabul Ticaret Odası Yayıları, Yayı No: , İstabul. Kahrama E (202) Türkiye'de Yaş Meyve-Sebze Pazarlamasıda Toptacı Hallerii Etkiliği, Karşılaşıla Sorular ve Çözüm Öerileri: İzmir İli Öreği. Ege Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Yüksek Lisas Tezi, İzmir. Korkmaz M, Nargül S, Akma G (20) Adaa ili topta sebze ve meyve fiyatlarıı çeşitli faktörlere göre değerledirilmesi. Akademik Bakış Dergisi 26: -3. Resmi Gazete Sebze ve Meyveler İle Yeterli Arz ve Talep Deriliği Bulua Diğer Malları Ticaretii Düzelemesi Hakkıda Kau. Sayı: Sayılı M, Civelek O (202) Tokat İli Merkez İlçede Yaş Sebze ve Meyve Toptacı Halii Yapısı, Soruları ve Çözüm Öerileri. Tarımsal Ekoomi ve Politika Geliştirme Estitüsü (TEPGE), Akara. Tahhuşoğlu Ö (2007) Hatay İli'de Yaş Sebze Meyve Dış Satımıı Yapısı ve Geliştirme Olaakları. Çukurova Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Yüksek Lisas Tezi, Adaa. Yulafcı A, Ciemre HA (2007) Çarşamba Ovasıda Yaş

10 Aydi İlide Yaş Sebze ve Meyve Toptaci Hallerii İcelemesi Meyve Ve Sebze Pazarlama Soruları ve Çözüm Öerileri. O Dokuz Mayıs Üiversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi 22(3): Sorumlu Yazar Rea TUNALIOĞLU rtualioglu@adu.edu.tr Ada Mederes Üiversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekoomisi Bölümü Geliş Tarihi Kabul Tarihi 2 : :..205