Funda Sayılkan F. Bilge Emre Hikmet Sayılkan Hüseyin Bağ

Transkript

1 i Funda Sayılkan F. Bilge Emre Hikmet Sayılkan Hüseyin Bağ

2 Yazarlar: Funda Sayılkan, F. Bilge Emre, Hikmet Sayılkan ve Hüseyin Bağ Genel Kimya Laboratuarları 1-2 ISBN: Kitaptaki her bir bölümün tüm sorumluluğu yazarına aittir. 2007, Pegem A Yayıncılık Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem A Yayıncılık Tic. Ltd. Şti.'ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında Yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Kasım 2007 Yayın Yönetmeni: Gürsel Avcı Kapak Tasarımı: Fikret Kaplan Baskı: Öncü Basımevi Ankara Tel: (0312) Pegem A Yayıncılık Eğitim Danışmanlık Hizmetleri Tic. Ltd. Şti. Adakale Sokak 4/1 Yenişehir ANKARA Tel: (312) Belgeç: (312) Dağıtım Tel: (312) İnternet: E-posta: pegema@pegema.com.tr ii

3 ÖNSÖZ Kimyanın iyi bir şekilde öğretimi için laboratuvar uygulamalarının vazgeçilmez olduğu tüm eğitimciler tarafından kabul edilen bir olgudur. Çünkü yapılan araştırmalar, kimya eğitiminde en iyi başarının deneysel yönteme dayalı öğrenme ile kazanılacağını, ancak bunun da bu konuda iyi yetişmiş öğretmenlerle gerçekleşeceğini ortaya koymuştur. Ayrıca laboratuvar destekli kimya eğitimi alan öğrencilerin bilişsel ve duyuşsal bakımdan da daha başarılı olduklarını saptamışlardır. Eğitim Fakültelerinin Fen Bilgisi Bölümü nde okutulan Genel Kimya Laboratuvarı I ve II derslerinin daha etkin ve verimli bir şekilde yürütülmesi amacıyla hazırlanan bu kitap, 2006 yılında Eğitim Fakültelerinde okutulacak dersler için yapılan yeni kur tanımları dikkate alınarak düzenlenmiştir. Kitaptaki deneyler hazırlanırken Genel Kimya I ve Genel Kimya II derslerinin içeriği dikkate alınmış ve bu derslerdeki konularla paralellik sağlayacak şekilde düzenleme yapılmıştır. Başarı dileklerimizle... Amasya-2007 iii

4 2 GENEL KİMYA LABORATUVAR KİTABI (I-II) İÇİNDEKİLER KİMYA LABORATUVARINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR KİMYA LABORTUVARINDA EMNİYETLİ ÇALIŞMA KURALLARI GÜVENLİK SEMBOLLERİ TEHLİKE SEMBOLLERİ KİMYA LABORATUVARINDA YAYGIN OLARAK KULLANILAN BAZI KİMYASALLAR LABORATUVAR KAZALARI VE ALINACAK ÖNLEMLER YANGIN YANIKLAR KESİKLER ZEHİRLENMELER KİMYA LABORATUVARINDA UYGULANAN TEMEL İŞLEMLER CAM KAPLARIN TEMİZLENMESİ Cam Malzemelerin Temizliğinde Kullan lan Baz Y kama Çözeltilerinin Haz rlanmas Kromik Asit Çözeltisi Bazik Potasyum Permanganat Çözeltisi Kral Suyu Asit Banyolar Derişik Hidroflorik Asit Çözeltisi Organik Çözücüler

5 3 SABİT TARTIM KURUTMA BUHARLAŞTIRMA SÜZME Basit Süzme Vakum Alt nda Süzme DAMITMA Adi Dam tma Su Buhar Dam tmas TARTMA HACİM ÖLÇÜMÜ SICAKLIK ÖLÇÜMÜ LABORATUVARDA EN FAZLA KULLANILAN MALZEMELER MADDE VE ÖZELLİKLERİ Maddenin Ortak Özelliklerinin Belirlenmesi Maddenin Ay rt Edici Özellikleri Kat lar n ve S v lar n Yoğunluğunun Bulunmas Maddelerin Erime ve Donma Noktalar n n Saptanmas Çözünürlük Maddenin S n fland r lmas Kar ş mlar n Ayr lmas Kat -Kat Kar ş mlar n n Ayr lmas S v -S v Kar ş mlar n n Ayr lmas İki Elementten Bir Bileşik Oluşturma KİMYASAL DENKLEMLER VE HESAPLAMALAR

6 4 GENEL KİMYA LABORATUVAR KİTABI (I-II) KİMYASAL TEPKİMELER KİMYASAL TEPKİMELERİN SINIFLANDIRILMASI Yükseltgenme-İndirgenme Tepkimeleri Yanma Tepkimeleri Yer Değiştirme Tepkimeleri Nötralleşme Tepkimeleri Çöktürme Tepkimeleri ATOMUN YAPISI PERİYODİK TABLO VE ÖZELLİKLERİ GAZLAR SIVILAR ÇÖZELTİLER VE ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ ÇÖZELTİ HAZIRLANIRKEN DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN KURALLAR KİMYASAL DENGE Dengeye Etki Eden Faktörler KİMYASAL KİNETİK Tepkime H z n n Ölçülmesi Tepkime H z na Etki Eden Faktörler TERMODİNAMİK VE TERMOKİMYA ASİTLER VE BAZLAR ELEKTROKİMYA Elektrokimyasal Piller KAYNAKÇA

7 TEMEL BİLGİLER 5

8 6 GENEL KİMYA LABORATUVAR KİTABI (I-II) KİMYA LABORATUVARINDA UYULMASI GEREKEN KURALLAR ** LABORATUVARDA HERŞEYİ EN BAŞTA DÜŞÜNÜNÜZ! ** 1 Gereksiz yere acele etmeyiniz, koşmay n z, yürürken okumay n z. 2. Hiçbir zaman iskelelerin, tezgâhlar n v.s üzerine ç kmay n z; gerektiğinde merdiven kullan n z. Gerektiğinden fazla uzanmay n z. 3. Laboratuvardan ç karken ellerinizi mutlaka sabunlu su ile y kay n z, ellerde aç k yara, kesik, çatlak v.s varsa çal şmaya başlamadan önce mutlaka bandajla kapat n z ve yapacağ n z işe uygun eldiven giyiniz. 4. Laboratuvarda çal ş rken mutlaka önlük giyiniz. 5. Zararl, zehirleyici, tahriş edici kimyasallarla çal ş rken kişisel koruyucular (maske, gözlük, eldiven v.b.) kullanmaya mutlaka özen gösteriniz. 6. Laboratuvarda çal ş rken uzun saçlar n z mutlaka toplay n z. 7. Laboratuvarda yüzük, künye, kolye, bilezik gibi tak ve süs eşyalar ile çal şmak tehlikeli olabilir. Çal şmaya başlamadan önce bunlar ç kar n z. * Önlük ve pantolon ceplerinde kesici ve bat c aletler taş may n z. 8. Laboratuvarlarda kesinlikle! sigara içmeyiniz. * Laboratuvardan sonra, ellerinizin kimyasal maddeler ile kirlenmiş olmas ihtimalini düşünerek, ellerinizi sabunlu su ile y kamadan sigara içmeyiniz. Unutmay n! Sigara karbon tetraklorür ya da kloroform gibi klorlu maddelerin zehirlilik düzeyini artt r r. 9. Kimyasal maddelerle ilgili işlemlerin yap ld ğ alanlarda herhangi bir şey yemek veya içmek çok tehlikelidir. * Laboratuvar tezgâhlar n n üzerine herhangi bir yiyecek ya da içecek maddesi koymay n z.

9 7 * Yemekhane ve sigara salonlar na numuneler de dahil olmak üzere hiçbir kimyasal madde sokmay n z. * Kimyasal maddeleri ve numuneleri kişisel çal şma masalar n za koymay n z. 10. Yang n söndürme teçhizatlar n n ve yang n ç k ş kap lar n n önünü kapatmay n z. * Elektrik düğmelerinin veya izolatörlerinin önünü kapatmay n z. * Yürüyüş alanlar n n boş ve temiz olmas n sağlay n z. * Tüm dosya ve tezgah alt dolap kapaklar n n kapal tutulmas n sağlay - n z. * Elektrik motorlar n n havaland r ld ğ ndan emin olunuz. (Buzdolab gibi elektrik motoru olan aletlerin uygun şekilde havaland r lmalar gerekir.) 11. Laboratuvarlarda kesinlikle! bedensel ve el şakalar yapmay n z. 12. Laboratuvar n sürekli güvenli, temiz ve düzenli tutulmas n sağlay n z. * Deney veya mesai sonunda dağ n kl klar toparlamak, at klar atmak ve temizlik yapmak için mutlaka vakit ay r n z. 13. Gaz borular n n sağlam olmalar n ve fazla s nmas na yol açmayacak şekilde yerleştirilmelerini sağlay n z. Kullan lmayan gaz vanalar n n tamamen kapat lmas n sağlay n z. Yan c gazlar kullan l yorken deney yapt ğ n z bölgeyi asla terk etmeyiniz. 14. Tüm yan c çözücüler gerektiği şekilde etiketlenmiş ve kapal kaplarda saklanmal d r. Bu çözücüler kullan lmad klar zaman buzdolaplar nda muhafaza edilmelidir. Miktar 50 litreyi aşan çözücüler döküntülerin birikeceği kaplar n bulunduğu metal dolaplarda ve özel olarak haz rlanm ş ya da bu amaca uygun olarak yeniden düzenlenmiş odalarda saklanmal d r. Miktar 50 litreyi aşan çözücülerin herhangi bir laboratuvarda saklanmas yasakt r. Yan c çözücüler ateşleme kaynaklar ndan uzak tutulmal d r.