KIMYASAL MADDELER(DETERJANLAR, ILAÇLAR, BOYALAR)

Transkript

1 KIMYASAL MADDELER(DETERJANLAR, ILAÇLAR, BOYALAR) Hasan CEYLAN, Mutlu TEZCAN, Pakize ÇIVRILLI, Mehmet Ali KORKUT Dokuz Eylül Üniversitesi, Buca E*itim Fakültesi, Fen Bilgisi Ö*retmenli*i ÖZET Kimyasal maddeler hayat6m6zda birçok yerde kars6m6za ç6kan hay6t6m6z6 kolayla9t6ran bazen zararl6 etkileri sonucu olumsuz sonuçlar da do*urmaktad6r. Kimyasal maddeleri genel olarak üçe ay6rd6k bunlar; deterjanlar, ilaçlar ve boyalar. Deterjanlar evlerimizde i9yerlerimizde k6sacas6 hayatin birçok yerinde kars6m6za ç6kmaktad6r. Deterjanlar içerdi*i kimyasal maddeler ve bile9ikler bak6mdan hayat6m6zda olumsuz sonuçlar do*urabilmektedir. Özellikle bula96k ve çama96r y6karken bayanlar6n dikkatli olmas6 gerekmektedir, bunun d696nda koruyucu olarak eldiven kullanabilirler. Deterjanlar atik sulara kar69mas6yla da çe9itl6 reaksiyonlar geçirerek yeni zararl6 gaz veya bile9iklerin olu9mas6na sebep olmaktad6r. Bunlar6n yani s6ra denizleri gölleri kirleten deterjan at6klar6 mavi ye9il alglerin say6s6n6n artmas6na da sebep olmaktad6r. Deterjanlar egzama, barsak kanseri solunum yollar6 enfeksiyonlar6na da yol açmaktad6r ilaçlar bir hastal6*6n te9his ve tedavisinde kullan6lan do*al,sentetik,yar6 sentetik preparatlard6r.etkin k6s6m ve ta96y6c6 k6s6m olarak iki k6s6mdan olu9maktad6r. >laçlar6n birden çok s6n6fland6rmas6 bulunmaktad6r.>laçlar 9ekillerine,fizyolojik etkilerine,haz6rlan69 9ekillerine,tesir ettikleri yere göre farkl6 gruplara ayr6lmaktad6r. >laçlar haz6rlama 9ekillerine göre:ofisinal ilaçlar,müstahzar,majistral ilaçlar Fizyolojik etkilerine göre: 1.)Sinir sistemini üzerinde etkisi olan ilaçlarmerkezi sinir sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar:anestetik ilaçlar,hipnotik ve sedatif ilaçlar.perifer sinir sistemi üzerinde etkili olan ilaçlar.otonom sinir sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar.kalp ve damar sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar.sindirim sistemi ve ba*6rsaklar üzerinde etkisi olan ilaçlar.solunum sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar.kemoterapi etkisi olan ilaçlar..vitamin ve hormonlar dezenfektan ve antiseptik etkisi gösteren ilaçlar olarak grupland6r6l6r.cekillerine göre kat6,s6v6,yar6 kat6 ilaçlar olarak grupland6r6lmaktad6r. 1

2 Gereksiz yere ilaç kullan6m6 tehlikelidir.gereksiz ilaç kullan6m6 insanlarda ba*6ml6l6*a neden olabilmektedir.bunlar fiziksel ba*6ml6l6k ve psikolojik ba*6ml6l6kt6r.fiziksel ba*6ml6l6kta ilaç yoksunlu*unda ba*6ml6 üzerinde çe9itli fizyolojik tepkiler ortaya ç6kmaktad6r.psikolojik ba*6ml6l6kta ise ba*6ml6 ilaçs6z ya9ayamayaca*6 dü9üncesine kap6l6r. Boyalar,günlük ya9am6m6zda hemen hemen tüm e9yalarda kulland6*6m6z malzemedir.e9yalar6m6z6n görünümü,korunumu aç6s6ndan önemli yer tutar.kullan6lan yüzeylere parlakl6k,matl6k,sa*laml6k,estetiklik,ho9 bir görünüm katar. kullan6lan malzemesine ve kullan6m alanlar6na göre çe9itli boyalar kullan6l6r:ah9ap boyalar6,oto boyalar6,uçak boyalar6 gibi.yüzey yap6s6na göre görünümünü ay6rt edici boyalarda vard6r:ya*l6 boya ve saten boya gibi.boya yap6l6rken çevreye yayd6*6 kokuya dikkat edilmeli.etrafa verdi*i zararlar önemsenmelidir.aksi taktirde insan sa*l6*6na çok olumsuz zararlar getirmektedir.özellikle solunum yollar6na zararlar6 çok olmaktad6r.yuzeyi boyarken çevremize,kullan6lan boya cinsine,yüzey durumuna,yap6s6na dikkat etmeliyiz. GIRIS Kimyasal maddeler hayat6m6za yön veren, bazen kolayl6k sa*layan, bazen çe9itli zararlar6 olan bile9iklerdir. Kimyasal maddelerden evimize girenler genelde en s6k kar96la9t6klar6m6zd6r. Bunlar, deterjanlar ilaçlar ve boyalard6r. Bu kimyasallar6n nas6l olu9tuklar6, nerelerde kullan6labilecekleri, yararlar6 ve zararlar6 insanlar için büyük önem ta96maktad6r. Bunun için hayatimizi bu denli etkileyen kimyasallar hakk6nda edinece*imiz bilgiler çok önemlidir ve bize sa*layaca*6 yararlar ilerde hayatimizi 9ekillendirebilecek niteliktedir. ANAHTAR KELMELER: Deterjanlar,ilaç,ilaç ba*6ml6l6*6,ilaç ba*6ml6l6*6n6n tedavisi,boyalar,boya çe9itleri DETERJANLAR Günlük yasama girmi9 olan sentetik deterjanlardan bahsetmeden önce çok önemli bir deterjan olan sabunu göz önüne alal6m. Sabun bilindi*i gibi uzun zincirli organik ya* asitlerinin Na ve K tuzlar6d6r. Sabun a*6r metallere ve asitlere kar96 stabil de*ildir. Asitler ve suyun sertli*ini olu9turan Ca ve Mg gibi iyonlar sabunla reaksiyona girerek deterjan özelli*ini bozarlar. Deterjanlarin tarihine genel bir baki' 2

3 Sentetik yüzey aktif maddelerinin genelde bilinenden çok daha eskidir. Mac Cutheon a göre ilk sentetik yüzey aktif madde 1831 de Fremy taraf6ndan imal edilmis olup, o tarihten sonra di*er ara9t6r6c6lar da benzer maddeler imal etmeye ba9lam69t6r. Birinci dünya sava96 s6ras6nda Almanya da sabun yoklu*unun bas göstermesi, bu ülkede deterjan imalat6 konusunda önemli ara9t6rmalar yap6larak geli9meler sa*lanmas6na sebep olmu9tur. Ticari aç6dan önemi olan ilk paket deterjan 1933 senesinde Dreft adi ile Amerika da piyasaya ç6kmas6na ra*men uzun zaman ra*bet görmedi y6l6nda sat6lan sentetik deterjanlar o y6llarda kullan6lan sabun miktar6n6n sadece %3 ünü olu9turmaktayd6. Deterjanlar6n Amerika da geni9 çapta yay6lmas da Tide in ç6kmas6 ile ba9lam69t6r. Böylece 1948 y6l6nda deterjan kullan6m6 sarf edilen tüm sabun ve deterjan miktar6n6n %16 sina yükselmi9 ve bu de*er 1957 de %75 e ç6km69t6r. Avrupa da Almanya da da deterjan kullan6m da yayg6nla9m69 ve k6sa bir sürede di*er ülkelere de yay6lm69t6r. Deterjanlar(n Tan(m( ve Kullan(m Alanlar( Deterjan terimi asl6nda temizlemek veya tavsiye etmek anlam6na gelen madde ifade eder. Pek çok ki9i deterjan6 temizleme özelli*ine sahip kimyasal madde olarak tan6mlamakta ise de akla en uygun gelen tan6m Larson un tan6m6d6r. Buna göre deterjan: a.suda çözünen. b.yüzey gerilimini azaltarak sulu çözeltilerin kapiler içine girmesini sa*layan. c.agglomera te9kil eden partikülleri suya ba9ka maddelerden daha iyi ba*layan bir maddedir. Sentetik deterjan olarak bildi*imiz pek çok madde ayni zamanda yüzey aktif maddeler veya deterjan sülfattanlar olarak ta isimlendirilebilir. Deterjanlar6n:? Ham maddenin bulunabilirli*i? Fabrikasyon kolayl6*6? Ham maddenin fiyatlar6? Fabrikasyon fiyatlar6? Ürünün kullan6labilirli*i gibi geçerli nedenlerle sabunun yerine geçerek kullan6lmalar6yla sularda fark edilir duruma geçmi9lerdir. Milyonda 1 den küçük konsantrasyonlarda bile köpük te9kil etmeleri nedeniyle suya oksijen iletiminin engellenmesi, suda mevcut oksijenin kendi oksidasyonlar6 için sarf edilmesiyle sürekli canl6lar6n dengelerin bozulmas6 ve deterjandaki katk6 maddelerin, özellikle fosfatlar6n ötrofikasyon problemine yol açmalar6 deterjanlar6n kullan6mlar6n6n artmas6yla ortaya ç6kan problemlerdir. Artik sulardan problemi basl6ca 3 k6sma ayr6l6r. 3 DETERJA NLAR petrol türevlerin den elde edilen, temizleme artma özellii bulunan toz, sv veya krem durumund a bulunan kimyasal madde, artcdr. Ötrofika syon: Çeitli nedenle besin maddeleri nin büyük oranda çoalmas sonucu bitki saysnda meydana gelen arttr.

4 A- Artik su ar6tma tesislerinde B- Nehirlerde C- Yeralt6 sular6nda. Bu alanlarda yap6lan çal69malar6n ço*unun biyolojik bozunma te9kil eder. Deterjanlar6n insan sa*l6*6na ve çevre sular6na etkileri Deterjanlar6n yap6s6nda yüzey aktif maddelerden ba9ka; Temizleme özelli*ini artt6r6c6: alkalihidroksitlerpolifosfatlar, silikatlar Çözünürlü*ü artt6rmak amac6yla: Alkoller-Glikoller ve glikoetherler A*6r metalleri ay6rmada kullan6lan: Etilen diamin tetraasetik asit Beyazl6k ve parlakl6k vermek amac6yla: Optik beyazlat6c6lar Çe9itli boyalar Parfüm bulunur. 1-Deterjanlar6n Zararl6 etkilerinden ilki yayg6n olarak kullan6lan deterjan at6klar6n6n kanalizasyon yolu ile göl ve nehirleri kirletmesi ile ba9lam69 ve sulardaki konsantrasyonun artmas6yla ile olu9an köpükler büyük kentlerin önemli bir sorunu haline gelmi9tir. Zira yüzey aktif maddelerin biyolojik parçalanmaya dayan6kl6 bulunmas6 veya parçalanma h6z6n6n çok yava9 olmas6 bir taraftan yüzeysel sulardaki köpük miktar6n6n ço*almas6na di*er taraftan çe9itli yollardan içme ve kullanma sular6na s6zan deterjan at6klar6n6n artmas6na neden olmu9tur. Bu konuda yap6lan pek çok çal69ma vard6r. 2-deterjanlar6n cilt üzerindeki bu maddelerin zararlar6 aras6nda ilk tespit edilenlerdir. 3-toz halindeki deterjanlar6n solunmas6 insana zara vermektedir. 4-deterjanlar6n toksik etkisi ise birkaç noktadan ele al6nmas6 gerekir. Türkiye de Deterjan üretimi Ülkemiz ko9ullar6nda bugün için deterjan üretim ve tüketimini k6s6tlamaya imkân yoktur. Ancak; yüzey aktif maddelerinin biyolojik parçalanma olana*6 olanlar s6ras6nda seçilmesi katk6 maddesi olarak kullan6lan fosfatlar6n oran6n6n minimuma indirilmesi artik sular6n kesinlikle ar6tma tesislerden geçilmesi içme ve kullanma sular6n6n periyodik kontrollerinin yap6lmas6n6n sa*lanmas6 ülke gerçeklerine göre sa*l6k zararlar6n6n önlenmesini amaçlayan standartlar6n haz6rlanmas6 4

5 bu konularda yap6lacak ara9t6rmalara olanak sa*lanmas6 halk6n deterjanlardan gelebilecek zararlara koruma yöntemlerine göre e*itilmesi halinde bir süre daha deterjanlardan gelebilecek sa*l6k zararlar6ndan korunabilinecektir. Deterjanlar6n çevre sular6na etkileri Deterjanlar6n su ortam6nda uzun süre parçalanmadan kalabilmesi, ayr6ca dolgu maddesi olarak kullan6lan kompleks fosfatlar6n orta fosfatlara dönü9ümünün çok kolay olmas6, yüzeysel sularda zararl6 etkiler yapabilece*i gibi içme suyu temin edilen su kaynaklar6na kar696p içme suyu ar6tma tesislerinde baz6 problemlere sebep olabilmektedir. Atik su ar6tma tesislerinde meydana getirdi*i problemler unutulmamal6d6r. Su ortam6nda, alglerin ve di*er bitkilerin büyümesi, sudaki inorganik element konsantrasyonlar6nda de*i9iklik meydana getirir. Yaz aylar6nda güne9 6s6nlar6n6n kuvvetli oldu*u zamanlardaki fotosentez olay6 sudaki karbondioksit konsantrasyonu azalmas6na sebep olur ve ph artar. Bu ph de*i9ikli*i ile birlikte kalsiyum karbonat çökelmesi olur. Geceleri ise fotosentez durup solunum devam etti*i için karbondioksit konsantrasyonu artar ve PH dü9er. Ar6tmaya al6nan sudaki bu PH de*i9ikleri p6ht6la9ma ve yumakla9ma verimini olumsuz etkiler. Deterjanlar6n zararlar6 Deterjanlar6n ço*unda çok miktarda fosfat ve klor vard6r. Bunlar6n yutulmas6 ve solunmas6 zararl6d6r. Bu yüzden deterjanlarla y6kanan bula96klar iyice durulanmal6d6r. Bula96k y6karken buharlasan klorun etkisiyle gözlerde yanma solumada zorluk bas a*r6s6 gibi etkiler yapabiliyor. Bu deterjan maddeleri kanalizasyona kar696p trihalometani olu9turuyor, ayr6ca kanalizasyonlardaki yararl6 bakterilerin ölmesine sebep oluyor. Deterjan herkese ayni etkiyi yapm6yor esmer insanlarda hastal6*a yakalanma riski daha fazlad6r. Yine kad6nlarda erkeklere oranla hastal6*6 yakalanma riski daha fazlad6r. Kokulu deterjanlar( tuz ruhu, kezzap, çama96r suyu) akci*er hastal6klar6na ve barsak kanserine yol açmaktad6r. Fosfat mavi ye9il alglerin temel sebebidir. Denizlerde, akarsularda ve göllerde en belirgin kirlenme sebebi mavi ye9il alglerin say6s6ndaki art696d6r. >zmir Körfezi, Köyce*iz Körfezi fosfat kaynakl6 kirlenmenin ve ötrofikasyonun örnekleridir. Cam temizleyiciler ço*unda sadece su amonyak ve boya(mavi) vard6r. Bunlardan amonyak içerenler tahri9 edici yayar. Solunmas6 ve göze gelmesi zararl6d6r. 5

6 Koku giderici spreyler: Bu spreyler havadaki kokular6 yok etmezler. Bir k6sm6 kötü kokular6 ho9 kokularla örter; bir k6sm6 da burun yollar6n6 ya*l6 bir tabakayla kaplay6p koku al6nmas6n6 engelliyor. Bunlar etanol,naftalin formaldehit içerir. Deterjanlarda al6nmas6 gereken önlemler >stanbul üniversitesi çevre sorunlar6 ara9t6rma merkezi al6nmas6 gereken önlemleri söyle s6ralam69t6r: 1.deterjanlar içinde yakla96k %30 a kadar bulunan sodyumtripoli fosfat ve di*er fosfat türlerinin yüzde miktar6, 9imdilik belirli süre için en az seviyeye indirilmeli %15 gibi ve fosfat yerine geçebilecek maddeler üzerine ara9t6rma yap6lmal6d6r(örnek: Zeolit ) 2.deterjanlar içindeki ABS üretimi ve kullan6lmas6 yasaklanmal6 ve yerine 9imdilik biyolojik olarak bozunabilen LAS lerin üretimine ba9vurulmal6d6r (ya* asidi, metil ester sülfonatlar6 gibi) 3.sulara kar69t6klar6nda en az zarar veren temizleyicilerin ekonomik üretimleri için ara9t6rmalar yap6lmal6d6r. LAÇ NEDR? Canl6 hücre üzerinde meydana getirdi*i tesir ile bir hastal6*6n te9hisini iyile9tirmesi veya semptomlar6n6n azalt6lmas6 amac6yla tedavisini veya bu hastal6ktan korunmay6 mümkün k6lan canl6lara de*i9ik uygulama yöntemleri ile verilen do*al,yar6 sentetik veya sentetik preparatlard6r. >laçlar iki k6s6mda incelenir.bunlar etkin madde ve ta96y6c6 k6s6mlard6r. Etkin madde ilaçlarda fizyolojik etkileri meydana getiren bir veya birden fazla kimyasal6n bulundu*u k6s6md6r.ta96y6c6 k6s6m ise kimyasal maddenin hasta taraf6ndan 6 kolay al6nmas6n6 sa*layan fakat canl6 üzerinde hiçbir fizyolojik de*i9iklik meydana getirmeyen k6s6md6r. LAÇLARIN TARHÇES >lac6n tarihi 9ifal6c6l6*a,kocakar6 ilaçlar6na ve 9amanizme dayanmaktad6r.eski ça*larda çe9itli otlar kaynat6larak veya yak6larak elde edilen s6v6lar yada hiçbir i9lem uygulamadan otlar hastalar6n tedavisinde kullan6l6yordu.>laçlara dair bilinen ilk kay6t M.Ö.3000 y6l6nda sümerlilere aittir.eski m6s6r ve Çin dede birçok hastal6*6n tedavisinde tedavi yöntemlerinin uyguland6*6 bilinmektedir. Antik Yunanl6larda ise 9ifal6 otlar hasta tedavisinde sava9ç6lar6 boyamak ve zehir üretmek amac6yla kullan6l6rd6.o dönemlerde bitkilerin yararlar6 daha çok deneme yan6lma yöntemiyle bulunmaktayd6. ORJNAL LAÇLAR Uzun ara9t6rmalar ve klinik çal69malar6 sonucu belli bir hastal6k üzerinde olumlu etki yapt6*6 kan6tlanm69 temeli patentli bir moleküle dayanan ve daha önceden benzeri olmayan yeni ilaçlar.orjinal ilaçlar dünyada yasalarla etkili bir 9ekilde laç:canl larda meydana getirdii etki ile hastalkl arn te!his ve tedavisin de kullanla n yapay maddele Orijinal ilaçlarn patent süresi dolduu zaman ilaç firmalar

7 korunurlar.bu süre içinde herhangi bir ilaç 9irketi bu ilac6n benzerini üretemez. JENERK LAÇLAR Etken maddesinin patent süresi dolmu9 ve birden çok firman6n üretebildi*i ilaçlara jenerik ilaç denir.jenerik ilaçlar6 üreten firmalar6n bu ilaçlar6 piyasaya sürebilmeleri için baz6 kurallara uymas6 zorunludur.bunlar: Jenerik ilaçla orijinal ilaç ayn6 etken maddeyi ayn6 miktarda ta96mal6d6r Ayn6 formül yap6s6nda olmal6d6r. Orijinal ilaçla ayn6 etkiyi gösterdi*i kan6tlanm69 olmal6d6r. Jenerik ilaçlarda yüksek maliyetli ara9t6rma harcamas6 yapmak zorunda kalmadan orijinal ilaçlar6n kan6tlanm69 etkinlik ve güvenirli*ine dayan6larak piyasaya sürülür.dolay6s6yla daha ucuz maliyetlere mal edilebilir. >nsanlar6n ya9am kalitelerinin artmas6 için günümüzde hem orijinal hem de jenerik ilaçlara ihtiyaç bulunmaktad6r.orjinal ilaçlar yeni etkin ve daha güvenli tedaviyi insanl6*a sa*larken jenerik ilaçlarla daha ekonomik ve her sosyoekonomik yap6daki insanlar6n ilaç almalar6 sa*lanm69 olmaktad6r. HAZIRLAMA -EKLNE GÖRE LAÇLAR MAJ>STRAL >LAÇLAR OF>S>NAL >LAÇLAR MÜSTAHZARLAR MAJSTRAL LAÇLAR Doktorlar taraf6ndan yaz6lan ve eczanelerde eczac6 taraf6ndan haz6rlanan formüllü ilaçlard6r. OFSNAL LAÇLAR Formüle göre eczac6n6n haz6rlad6*6 yada eczanelerde haz6r olarak bulunan ilaçlara ofisinal ilaçlar denir. MÜSTAHZARLAR Sa*l6k Bakanl6*6 onayl6 ruhsatl6 ilaç firmalar6 ve ilaç laboratuarlar6 taraf6ndan haz6rlanan ilaçlara denir. UYGULAMA YOLLARINA GÖRE LAÇLAR >laçlar6n uygulama yollar6 iki ana grupta incelenebilir.bunlar: Lokal uygulama Sistematik uygulama LOKAL UYGULAMA >lac6n etkisini göstermesini istedi*i yer vücudun yüzeyindeyse yada enjektör i*nesi ile uygulanabiliyorsa lokal uygulama yap6l6r.ayr6ca solunum ve üriner sistemdeki yap6lacak uygulamalar içinde lokal uygulama yap6labilmektedir.bahsedilen yollar6n hepsinde verilen ilaç miktar6 ve ilac6n uygulama bölgesindeki emilime ba*l6 olarak sistematik etkiler olu9abilir. Lokal uygulama yollar6 7

8 Cilt üzerine lokal uygulama:cildin üzerinde bulunan tabaka ya* bak6m6ndan zengindir.bu yüzdende yüzden ya*da eriyen maddeler cildin yap6s6ndan kolayca geçebilirler.ancak cilt uzun süre suyla temas ederse suda eriyen maddelerinde geçme özelli*i artabilmektedir. Cilt içine uygulama:enjektörle uygulama yap6labilmektedir.cilt içine verilecek solüsyonun belli bir s6n6r6 olmal6d6r.genellikle lokal anestezi veya alerji testleri için uygulanabilecek bir yöntemdir. Göze uygulama: Göz damlalar6 yada pomatlar6 9eklinde uygulama yap6labilmektedir. Burun için uygulama: Burun damlalar6 bu uygulama için idealdir. A*6z içi uygulama: >laçlar dil alt6na, dil üstüne, gargara yada a*6z y6kama yollar6 ile uygulanabilmektedir. Epidural uygulama:omurilikten ç6kan sinirlerin kökleri üzerinde lokal etki elde edebilmek için ilaç verilir. Kalp içine uygulama: Acil durumlarda kullan6l6r. Eklem içi uygulama: >laçlar6n enjeksiyonla eklem içine verilmesi ile uygulanan yöntemdir. Rektuma uygulama: Merhem 9eklindeki uygulamalara denmektedir. SSTEMATK UYGULAMA Etki olu9turmak istenen bölgeye lokal uygulama ile ula96lam6yorsa ilaç kan dola96m6na verilerek ilgili hedef organa ula9t6r6l6r. Enteral uygulama: >laç sindirim organ6 içerisine verilir.kanal içindeki ilaç,mukozadan emilerek kana geçirilir.sindirim kanal6na ilaç rektal yol ile verilebilmektedir. A*6z yoluyla uygulama: >laç a*za konulup yutulur.kullan6m6 pratik ve ekonomiktir.en s6k kullan6lan yöntemdir.>laçlar ba*6rsaklarda emilir ve sistematik dola96ma kat6l6rlar. Dilalt6 uygulama: ilaçlar6n dil alt6nda tutularak damar zengini o bölge taraf6ndan emilmesi amaçlanmaktad6r. Rektal yol:a*6z yoluyla ilaç al6m6n6n güç oldu*u durumlarda kullan6lan yöntemdir.fakat ilac6n emiliminin sa*lanmas6 a*6z yoluna göre dü9üktür. Parenteral uygulama: Sindirim kanal6nda emilimi sa*lanamayan sindirim kanal6nda parçalanarak etki gösteremeyen ilaçlar damar yada dokuya do*rudan verilmektedir.etkinin çabuk gerçekle9mesiiçin kullan6lan bir yöntemdir.kusma ve ishal durumlar6nda bu uygulamadan yararlan6lmaktad6r.parenteral uygulama üç yolla olu9maktad6r..bunlar: Damar içi enjeksiyon Cilt alt6 enjeksiyon Kas içine enjeksiyon 8

9 -EKLLERNE GÖRE LAÇLAR Genellikle halk aras6nda ilaçlar kat6 ve s6v6 ilaçlar olmak üzere iki grupta incelenmektedir. KATI LAÇLAR TOZ: Do*al ve sentetik yollardan elde edilen ilaçlar6n ezilip toz haline getirilmi9 halleridir. DRAJE: Tad6 ac6 olan tabletlerin üzerlerinin koruyucu 9eker, çikolata gibi a*6zda ho9 tatlar b6rakan tabakalarla kaplanmas6yla elde edilen ilaçlard6r. KAPSÜL: Kat6 ve s6v6 ilaçlar6n jelatin koruyucular içinde bulundu*u 9ekilleridir.Mide de yada ba*6rsakta eriyen 9ekillerinin oldu*u gibi erimeden at6labilen türleri de bulunmaktad6r. TABLET: Toz halindeki ilaçlar6n s6k69t6r6larak kesik silindir yada yuvarlak 9ekillerde sunulmas6d6r. P>LÜL: Toz halindeki ilaçlar6n bal gibi maddelere kar69t6r6larak yass6 veya küçük küreler 9eklinde sunulmas6. F>T>L: Vücutta eriyen rektum veya vajinaya uygun ilaçlar. KACE: Toz 9eklindeki ilaçlar6n pirinç unu yada ni9astadan yap6lm69 koruyucular içinde bulunan 9ekilleridir. SIVI LAÇLAR SOLÜSYONLAR: >lac6n etken maddesinin su,bitkisel ya* yada ba9ka bir eriyici madde içinde eritilmesiyle olu9turulan ilaçlard6r. SUSPANS>YON: Kat6 haldeki ilaçlar6n herhangi bir s6v6 içinde tam çözünmeden bulundu*u s6v6 ilaçlard6r.kullan6lmadan önce çökme yapt6klar6 için çalkalanmal6d6r. TENTÜR: Hayvansal ve bitkisel kaynakl6 ilaçlar6n alkol yada eter içerisinde bulunan çözeltisidir. CURUP: Yüksek oranda içerisinde 9eker bulunduran ilaçlard6r.bol miktarda 9eker bulundurduklar6ndan dolay6 içerisinde bakteri veya mantar üremesi imkans6zd6r. POSYON: Ceker oran6 dü9ük s6v6 ilaçlard6r.az 9eker bulundurmas6ndan dolay6 içerisinde mantar ve bakteri üreyebilmektedir.bu nedenden dolay6 da az miktarda haz6rlanmal6d6r. LOSYON: Deriyi koruma,a*r6 giderme gibi i9lemlerde uygulanan solüsyon,süspansiyon yada emülsiyon 9eklindeki ilaçlard6r. AEROSOL: Özel eriticilerde haz6rlanabilen ve solunum yoluyla kullan6labilen ilaçlard6r. YARI KATI LAÇLAR POMAT: Vücuda d69ar6dan uygulanan tereya* k6vam6nda katk6 maddeleri ile haz6rlanan yar6 kat6 ilaç 9ekilleridir. 9

10 TRANSDERMAL TERAPÖT>K S>STEM: Etken maddenin yap69kan bir yüzeye emdirildikten sonra tedavi amac6yla deriye yap69t6r6larak uzun sürede emilimin gerçekle9ti*i ilaçlard6r. YAKILAR: Vücuda yap69t6r6larak kullanabilinen kat6 yada ayr6 kat6 ilaçlara denmektedir. FZYOLOJK ETKLERNE GÖRE LAÇLAR 1.)Sinir sistemini üzerinde etkisi olan ilaçlar A.Merkezi sinir sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar:anestetik ilaçlar,hipnotik ve sedatif ilaçlar B.Perifer sinir sistemi üzerinde etkili olan ilaçlar C.Otonom sinir sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar 2.Kalp ve damar sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar 3.Sindirim sistemi ve ba*6rsaklar üzerinde etkisi olan ilaçlar 4.Solunum sistemi üzerinde etkisi olan ilaçlar 5.Kemoterapi etkisi olan ilaçlar 6.Vitamin ve hormonlar 7.dezenfektan ve antiseptik etkisi gösteren ilaçlar LAÇ BA2IMLILI2I A*r6 dindirmek yada hastal6klar6n tedavisinde kullan6lan ilaçlar6n gereksiz ce bo9a kullan6m6 tehlikeli ve sak6ncal6d6r.ama sürekli ilaç kullanma iste*i ve art6k ilaçs6z yapamayacak duruma gelmeye neden olan ilaçlar daha tehlikeli durumlar yaratabilir.bu ilaçlar6n reçetesiz al6nmas6 yada kullan6m6 bir çok ülkede yasaklanm69 bulunmaktad6r.bu ilaçlar6n bir ço*u t6pta tedavi amaçl6 bile kullan6lmamaktad6r.bu nedenle doktorlarca reçete düzenlemesi yasak ve eczanelerde de bulunmayan bu ilaçlar6n kullan6m6 ve temini yasad696 yollarla yap6lmaktad6r.>nsanlar çe9itli nedenlerle ihtiyac6 olmadan ilaç kullanmaya ba9lar.bunlar ruhsal çöküntü,yetememzlik duygusu,heyecan aray696,can s6k6nt6s6ndan kurtulmak ve arkada9 ortam6na kendini ispatlamak amac6yla gereksiz ilaç kullan6m6na ba9lanabilir. LAÇ BA2IMLILI2ININ ETKLER Problemlerin gereksiz ilaç kullanarak çözülmeye çal696lmas6 her zaman büyük sorunlara neden olmaktad6r.ba9lang6çta kendini iyi hissetmek için kullan6lan ilaçlar bir süre sonra ba*6ml6l6*a neden olabilirler.ba*6ml6 ki9iler ilaç kullanmad6klar6 zaman krize tutabilir kendisine ve çevresine zarar verebilirler.>ki türlü ba*6ml6l6k vard6r.bunlar Fiziksel ba*6ml6l6k Psikolojik ba*6ml6l6k FZKSEL BA2IMLILIK Ba*6ml6n6n ilaç almay6nca normal vücut faaliyetlerini yapamamas6 durumunu meydana getiren ba*6ml6l6kt6r.>laç kullanan ki9i bir dozu kaç6r6ncaya kadar yada ilaç bulamama durumuna kadar ba*6ml6 oldu*undan haberdar de*ildir.beyin ve vücut fonksiyonlar6 ilaç kullanmay6nca aksamaya ba9lad6ysa fiziki ba*6ml6l6k ba9lam69 demektir.eroin, morfin,alkol tutsaklar6 Tp alannda ilaçlar hastalklar ntedavisinde fizyolojik etkilerine göre hastalara uygulanr. 10 Psikoloji k bamll kta

11 bu maddeleri bulamad6*6 zaman vücut normal i9leyi9ini meydana getiremez.eksiklikler ortaya ç6kmaya ba9lar.eroin ba*6ml6lar6 bu maddeleri bulamad6*6 zaman ölümle sonuçlanabilen COLD TURKEY (so*uk hindi)denilen eksiklik belirtilerini gösteriri.ba*6ml6da s6k6nt6,gerginlik,uykusuzluk,burun kramplar6,a*6r terleme,göz sulanmas6,göz siyah6nda daralma,titreme,ü9üme,ba9 a*r6s6,solunumun h6zlanmas6,tansiyon yükselmesi,hayal görmeler,intihar giri9imleri,koma ve ölüm gerçekle9ebilir.>laca duyulan istek,bo9lukta kalma korkusu,hayat6n ilac6n verdi*i duygular üzerine kurulmas6 ba*6ml6l6ktan kurtulmay6 olumsuz etkilemektedir.ba*6ml6lar hayatlar6n6 h6zla artan ilaç dozlar6 ile sa*layabilmektedir.ba*6ml6n6n ba*6ml6l6ktan kurtulmas6 zordur.ba*6ml6lar bu maddeleri satanlara muhtaçt6rlar.uyu9turucu madde bulma arzusu ba*6ml6y6 fuhu9a,h6rs6zl6*a hatta adam öldürmeye kadar itebilir.en büyük tehlikelerden biride ba*6ml6lar6n bir süre sonra sat6c6 durumuna gelmesidir.ba*6ml6 uyu9turucu için gereken paray6 yine bu maddeyi satarak elde edebilmektedir. PSKOLOJK BA2IMLILIK Yat69t6r6c6lar ve uyku ilaçlar6n6n meydana getirdi*i ba*6ml6l6kt6r.uzun süre bunlar6 kullanan ki9iler ilaçlar6 almay6 b6rakt6*6nda normal i9lerini yapamayacak duruma gelmekten korkarlar.bu tip ba*6ml6larda fizyolojik ba*6ml6l6kta oldu*u gibi fiziksel tepkiler görülmez.görülmesi durumunda ise fiziksel ba*6ml6l6ktaki gibi a*6r tepkiler olmamaktad6r. BA2IMLILI2A NEDEN OLAN LAÇLAR Sinir sistemini bask6layan ilaçlar Uyar6c6lar Halüsinojenler Esrar SNR SSTEMN BASKILAYAN LAÇLAR Sinir sisteminin etkinli*ini azaltmaya yönelik ilaçlard6r.t6pta a*r6lar6n 9iddetini azaltmak,uyku vermek,sinir gerginliklerini yat69t6rmak amac6yla kullan6labilmektedir.afyondan elde edilmekte olan morfin ve uyu9turucular6n baz6 türevleri bu grupta incelenebilmektedir. UYARICILAR Sinir sisteminin i9leyi9ini h6zland6rmak amac6yla kullan6lmaktad6r.builaçlar kokain ve anfetaminlerdir. HALÜSNOJENLER Halüsinasyon görülmesine neden olan ilaçlard6r.böyle ilaçlar6n kullan6m6nda ki9i benli*ini yitirmemesine ra*men garip ve olmayan 9eyler görmeye ba9lamaktad6r.karma96k dü9ler görür ve olmad6k sesler duyar. ESRAR Küçük dozlada kullan6ld6*6 zaman sinir sisteminin etkinli*ini yava9latan hafif düzeyde bir halüsinojendir.kenevir bitkisinin 11

12 çiçekli dal uçlar6ndan elde edilmektedir.bir afyon türevidir.piyasada kullan6lan ad6 ot tur. Hammaddesinin üretimi dünyan6n bir çok ülkesinde yasakken baz6 ülkelerde s6n6rl6 miktarda devlet denetiminde üretilebilmektedir. Bu ilaçlardan ba9ka fiziksel ve kimyasal ba*6ml6l6k yaratan ba9ka maddelerde bulunmaktad6r.bunlar alkol ve tütün içerisinde bulunan nikotin gibi maddelerdir.bu maddeler serbestçe sat6labilmekte bu yüzdende miktar olarak ilaç ba*6ml6l6*6n çok çok üstünde kullan6c6s6 bulunmaktad6r. Yap69t6r6c6lar ve baz6 benzeri türevleri ürünlerinde bulunan çe9itli maddelerde koklama yoluyla ba*696kl6k yapabilmektedir. LAÇ BA2IMLILI2ININ TARHÇES >nsanlar sinir sisteminin etkinli*ini azaltan ilaçlar6 çok eski zamanlardan beri hastal6klar6n tedavisi amac6yla amac6yla kullanmaktad6r.çinliler 4000 y6l önce uzun çubuklarla esrar içerlerken ayn6 dönemlerde Ortado*u da insanlar alkol kullanmaktayd6lar.ama bu maddeler o dönemlerde insanlar taraf6ndan a*r6 kesici madde olarak kullanmaktayd6lar.>laç ba*6ml6l6*6 ilk kez 19.yy da Avrupa da ve ABD de önemli bir sorun olarak ortaya ç6kmaktad6r.afyon dan 1806 da morfin,1898 de eroin elde edilmeye ba9lanm69t6r. >laç ba*6ml6l6*6 özellikle ABD de baz6 Avrupa ülkelerinde çok büyük boyutlu toplumsal boyutlu bir sorun olarak ortaya ç6km69t6r.uyu9turucu,halüsinojen ve uyu9turucu madde kullan6m6 özellikle gençler aras6nda s6kl6kla görülmektedir.bu nedenle her ülke kendi toplumundaki ilaç al6m sat6m6n6 ve kullan6m6n6 kendi yasalar6yla denetim alt6na almaya çal696rken k6talar aras6 yasad696 beyaz zehir ve uyu9turucu ticaretini engelleyebilmek için de öbür ülkelerle i9birli*i yapar. LAÇ BA2IMLILI2ININ TEDAVS >laç ba*6ml6l6*6n6n tedavisinde birden çok amaç hedeflenmektedir. ki9iyi bu al69kanl6*6ndan kurtarmak suç i9leme e*iliminden kurtarmak sa*l6kl6 ve yararl6 etkinliklere yöneltmek ba*6ml6n6n vücut sa*l6*6na kavu9mas6n6 sa*lamak tedaviden sonra bir daha o al69kanl6*a dönmesini engellemek. Bu alamda uzmanla9m69 özel klinikler ve devlet yard6m6yla ilaç ba*6ml6l6*6n6n tedavisi mümkündür. >laç ba*6ml6l6*6n6n tedavisinde dört temel yöntem uygulanmaktad6r. Ruhsal tedavi Bu uyu9turuculara kar96 ba9ka madde kullanmak Afyon türevlerinin yapay kar96l6*6 olan metadon kullanmak Ba*6ml6lar6 bir süre kalabal6k aile ortam6nda tutarak ilaç kullanmalar6n6 engellemeye çal69mak. 12

13 RUHSAL TEDAV Bu yöntem daha çok ba*6ml6l6*6n ba96nda uygulanan bir yöntemdir.ki9iyi ba*6ml6l6*a iten nedenleri ara9t6r6p bu sorunlara çözüm bulmaya çal69arak ilaç ba*6ml6l6*6ndan ba*6ml6 kurtar6lmaya çal696l6r. UYU-TURUCULARA KAR-I BA-KA MADDE KULLANMAK Bu ilaçlar en fazla 3 gün kullan6labilir.daha uzun sürfe kullan6m6 ba*6ml6da kullan6lan maddeye kar96da bir ba*6ml6l6k olu9mas6na neden olabilmektedir.bu maddeler afyon türevleridir. METADON KULLANMAK Metadon afyon türevi bir madde olup etkisi esrar kadar fazla de*ildir.ba*6ml6ya metadon vererek tedavi uygulamas6 basit ve en çok kullan6lan yöntemdir.fakat bu yöntemin de belli süre uygulanmas6 gerekmektedir.çünkü ba*6ml6y6 tam olarak ba*6ml6l6ktan kurtaramay6z sadece ba*6ml6l6kta kullan6lan maddenin vücuda vermi9 oldu*u zarar6 biraz daha azaltabiliriz. LAÇLARIN SAKLANMA KO-ULLARI >laçlar saklanabilme ko9ullar6na göre dört grupta incelenmektedir. Oda s6cakl6*6nda saklanabilir ilaçlar So*uk ortamda saklanmas6 gereken ilaçlar Kuru ortamda saklanmas6 gerekken ilaçlar I96k etkisine maruz kalmayacak 9ekilde saklanmas6 gereken ilaçlar olarak grupland6rabiliriz. ANTBYOTKLER Bitkilerde özellikle de küf mantarlar6nda bulunan yada sentez yoluyla elde edilebilen bir çok mikroba kar96 etkili olan penisilin benzeri maddelere antibiyotik denir.bir organizma taraf6ndan yap6l6r ve ba9ka mikroorganizmalar6n yok olmas6n6 sa*lar. Bugüne kadar antibiyotiklerin hiçbiri virüslere kar96 etkili olamam69t6r.yani virüslü hastal6klarda antibiyotik kullan6m6 gereksizdir.hatta çe9itli yan etkileri oldu*u için zararl6d6r.enfeksiyon hastal6klar6n6n ço*u da virüslere ba*l6 oldu*u için özellikle ate9li hastal6klarda hastaya antibiyotik tedavisinin uygulanmas6 tehlikelidir.baz6 antibiyotikler vücudumuzda vitamin sa*layan bakterileri de yok etti*inden dolay6 antibiyotik kullan6m6 tehlikelidir. E*er ki antibiyotik kullan6m6 gerekliyse hastaya ayn6 zamanda B vitamini de verilmelidir.antibiyotikler uygun dozda ve yeterli sürede kullan6lmal6d6r.antibiyoti*e hastal6k belirtilerinin yok olmas6ndan sonra 3-4 gün daha devam edilmelidir.küçük doz ve k6sa süreli kullan6lan antibiyotikler bir yarar sa*lamaz ayr6ca bakterilerin direnç kazanmas6na neden olur. >ki antibiyoti*in birlikte kullan6m6 da sak6ncal6d6r.çünkü biri di*erinin etkisini azaltabilir. Her antibiyotik her hastaya verilemez. 13

14 Hasta antibiyoti*in yan etkilerinden etkilenebilir.mesela böbrek yetmezli*inde tetraksilin antibiyoti*in kullan6m6 hastada ürenin kana kar69mas6na neden olabilir. Hangi antibiyotiklerin karaci*er ve böbrek hastal6klar6nda kullan6lamayaca*6 da iyi bilinmelidir.kloramfenikolun kullan6m6nda bir süre sonra kemik ili*inde meydana getirdi*i tahripten dolay6 hastada kans6zl6k meydana getirebilir. Hamilelik s6ras6nda annenin kullanaca*6 antibiyotiklerde bebe*e zarar verebilir.e*er annenin illaki antibiyotik kullanmas6 gerekiyorsa bunlar hamileli*in ilk 3 ay6nda kullan6lmal6d6r.bu antibiyotiklerde spiramicin ve penisilin grubu antibiyotikler olmal6d6r. Baz6 antibiyotiklerin ilaçlarla yemeklerle meyve sular6 ve sütlerle al6nmas6 sak6ncal6d6r. 1.)Sütle al6nas6 sak6ncal6 olan antibiyotikler tetrasiklin grubu ilaçlar 2.)Yemeklerle birlikte al6namayacak ilaçlar: metradinazol, verem ilaçlar6, eritromisin 3.)Meyve sular6 ile al6nmayacak ilaçlar: ampisilin, amoksisilin, penisilin ÜRETM METODLARINA GÖRE ANTBYOTKLER Mikrobiyoloji laboratuarlar6nda üretim de kullan6lan mikroorganizmalar6 yüksek aktivite ile geli9tirmek amac6yla sürekli seleksiyonlar yap6lmaktad6r.baz6lar6 daha sonra kullan6lmak üzere liyofilize edilerek saklan6rken di*er baz6lar6da erlenler içindeki uygun besiyerine ekilerek miselyum geli9mesini sa*lar. PREFERMANTASYON Geli9mi9 olan miselyum cam fermantörlerden al6narak ortama ihtiva eden 2 metreküp fermantörlerlere ekilir.uygun s6cakl6k ve steril hava ile mikroorganizma24 saat daha geli9mesine devam eder ve fermantasyon elde edilir. ENDÜSTRYEL FERMANTASYON Geli9mi9 miselyum ihtiva eden prefermantasyon boruda paslanmaz çelik endüstriyel fermantörlere ekilir. EKSTRAKSYON Burada fermantasyondan gelen brod asitlendirilir ve miselyum içindeki antibiyotikler çözeltiye geçer.asitlendirilmi9 brod döner vakumlu prekot filtreye gönderilir.brod perlitten süzülür ve ayr6lan miselyum kurutucuya gönderilir.filtrat ürün çe9idine göre çe9itli safla9t6rma ve kristalizasyon i9lemlerinden geçirilir ve paketlenir. FERMANTASYON HAMMADELER KARBONH>DRATLAR:M6s6runu,dekstrin,9eker deoksiriboz PROTE>NLER:Soya unu,csl,gluten M>NERAL TUZLAR AMONYAK KÖPÜK G>DER>C>LER BOYALAR Hamile bayanlar n ilaç kullanm daha sonra doacak bebekte sorunlar ortaya çkmasn a neden olmakta dr. 14

15 Bir yüzeyin ki9isel zevklere göre seçilen renklere bürünmesini sa*layan, sürüldü*ü yüzeyi koruyan ve dekoratif özellik ve bir tabaka kazand6ran kimyasal maddelere ''Boya'' denir.boya hemen hemen tüm yüzeylere uygulanabildi*i için sanat,endüstriyel kaplamalar,tasar6m gibi pek çok alanda kullan6lmaktad6r.bunlar6n yan6nda e*itim sisteminde de ö*retim materyali olarak ta kullan6lmaktad6r.boyalar kullan6m alan6 ve amaçlar6na göre çok de*i9ik özelliklere sahiptir.genel olarak boyada aran6lan özellikler 9unlard6r: Boyada Kapat(c(l(k : Boyan6n uyguland6*6 yüzeyi tamamen kapatmas6, yüzeyi göstermemesi ve iki katta yüzeyi kapatmas6 beklenmektedir. Kolay Uygulanabilir Olmas( : Boyan6n, f6rça ile rahat bir uygulama yap6lmas6 ve sonuç olarak iyi bir yüzey görünümü b6rakmas6 beklenmektedir. Fiziksel Etkilere Dayan(m : Sürtünme, çizilme, silinme gibi etkenlere kar96 dayan6kl6 olmas6 beklenmektedir. Kimyasal Etkilere Dayan(m : Sabun, deterjan, kola, ya*, me9rubat gibi maddelere dayan6kl6 olmas6 gerekmektedir. Atmosferik ve Özel -artlara Dayan(m : Ya*mur, güne9 ve di*er ko9ullara dayan6kl6 olmas6 gerekmektedir. Dekoratiflik e: Tüm bu özelliklerinin yan6nda uygulanan yüzeye ve mekana dekoratif bir görüntü kazand6rmas6 beklenmektedir..boyan6n kimyas6nda 4 temel unsur bulunur: 1)Balayclar Solvent uçmas6 ve reaksiyon sonucu s6v6 halden kat6 hale dönü9en, boya filmini meydana getiren likitlerdir. Boyaya katk6s6, sertlik, sa*laml6k, ve parlakl6k, yap69ma, hava ko9ullar6na ve kimyasallara dirençtir. Ba*lay6c6, boyan6n temel dire*i olup, tipine göre, boyaya ismini verir. 2)Pigmentler Do*adan safla9t6r6larak veya sentetik yollarla elde edilen, ba*lay6c6 ve çözücüler içinde çözülmeyen toz halindeki kat6 taneciklerdir. Boyaya sa*lad6*6 özellikler: Renk vermesi, örtücülük, parlakl6k, fiziki ve kimyasal dayan6kl6l6kt6r. Pigment örnekleri Titanyum dioksit Çinko oksit Demir oksit Korozyon önleyici pigmentler 15

16 Çinko kromat Çinko fosfat Dolgu maddeleri Talk Kalsit Barit 3)Kimyasal katklar Bu grupta yer alan maddeler çok de*i9ik özelliklerde olan ve boyaya çok az miktarda giren kimyasallard6r. Katk6 maddeleri boyan6n özelliklerini iyile9tirmek, istenmeyen, olumsuz de*i9imleri engellemek için kullan6l6r. Islat6c6lar Kurutucular Matla9t6r6c6lar Kaymak kesici Çökme engelleyici Köpük kesiciler UV 696nlar6ndan koruyucular Optik beyazla9t6r6c6 Antibakteriyeller 4)Çözücüler Boyan6n uçucu k6sm6n6 olu9turan kimyasal maddelerdir. Boyan6n imalat6 ve tatbikat6 safhas6nda, kullan6lan boyan6n özelliklerinde de*i9iklik yapmadan incelten s6v6lard6r. Toluen Ksilen White sprit Aseton Su TARHÇES: Boyalar6n tarihi, tarih öncesi ça*lara kadar gider. Bilinen en eski boya, indigo eski M6s6rl6lar taraf6ndan mumya elbiselerinin boyanmas6nda kullan6lm69t6r. Fenike (Tyrian)moru, Tyre(Lübnan 6n Sur 9ehri) k6y6lar6nda ya9ayan Murex salyangozlar6ndan elde edilmi9 ve Romal6lar taraf6ndan imparatorlar6n togalar6n6n boyanmas6nda kullan6lm69t6r. Bir bile9i*in boya olarak kullan6labilmesi için kal6c6 (y6kamam veya temizleme s6ras6nda kuma9ta kalmas6)olmas6 gereklidir. Kal6c6l6k boyan6n herhangi bir yolla kuma9a tutunmas6 sa*lan6r. Polipropilen ya da benzer hidrokarbonlardan olu9an liflerden dokunan kuma9lar6n boyanmas6, boya moleküllerini ba*layacak i9levsel gruplar6n olmamas6 nedeniyle zordur. Bununla beraber, bu kuma9lar6n boyanmas6 polimere metal-boya kompleksinin uygulanmas6 ile ba9ar6labilir. Pamuklu(selüloz) kuma9lar6n boyanmas6 glukoz birimlerindeki hidroksil gruplar6yla boya aras6nda hidrojen ba*lar6 olu9mas6 nedeniyle daha kolayd6r. Yün ve ipek gibi polipeptit lifleri boya molekülleri ile etkile9en birçok polar gruplar6 içermeleri dolays6yla en kolay boyanan kuma9lard6r. 16

17 Küpe (vat) boyalar6 çözülmü9 halde kuma9a uygulanan, daha sonra kuma9 üzerinde çözünmeyen 9ekline çevrilen boyalard6r (bu i9lem eskiden f6ç6larda yap6ld6*6ndan bu boya ad6n6 f6ç6dan almaktad6r).amerikan ba*6ms6zl6k sava96 y6llar6nda Frans6zlar taraf6ndan Amerikal6lara gönderilen mavi üniformalar, tipik bir küpe boyas6 olan indigo ile boyanm69t6. >ndigo, Bat6 Avrupa da çivit (Isatis tinctoria) bitkisinden, tropik ülkelerde ise Indegofera türü bitkilerden elde edilir. Her iki tür bitki de bir tür glikozit olan indikan içerirler. Bu bile9ik daha sonra indigonun renksiz bir ba9lang6ç maddesi olan indoksil e hidrolizlenebilir. Kuma9lar önce indoksil içeren fermentasyon kar696m6yla 6slat6l6r ve daha sonra havada kurutulur. Hava oksijeniyle yükseltgenme sonucunda indoksil, mavi renkli ve çözünmeyen indigoya dönü9ür. Bu dönü9üm s6ras6nda önce cis indigo olu9ur, bu da kendili*inden trans izomerine dönü9ür. BOYALARDA ARANILAN TEMEL ÖZELLKLER 1.I96k ve havan6n bozucu etkilerine dayan6kl6l6k. 2.A*ac6n derinli*ine girme özelli*i. 3.Yüzeyde dengeli da*6lma özelli*i. 4.Eritici s6v6larda iyi erime özelli*i. 5.Formaldehit ve poliester verni*e dayanma özelli*i. Yukar6da ki maddeler bayama i9leminin kalitesini belirler. Boya dahil pekçok gereç güne9 696*6n6n soldurucu etkilerinden zaman içinde zarar görür. So*uk, s6cak, nem ve rüzgardan etkilenir. Kaliteli bir boya ise bu bozucu etkilere uzun süre dayanma özelli*i olan boyad6r. Ayr6ca boya sürülmü9 oldu*u yüzeyde kal6c6 bir renklendirme yapabilmesi için a*ac6n derinli*ine girme özelli*i ta96mal6d6r. S6v6 haldeki boyalarla gaz haldeki boyalarda önemli olmasada toz haldeki eritilmi9 boyalar6n eriyiklerinin çok iyi olmas6 gerekir ki a*ac6n derinliklerine i9leyebilsin. Yine tutkallarda gördü*ümüz adezyon ve kohezyon kuvvetleri a*aca sürülen boyan6n yüzeyde dengeli da*6lma özelli*ini belirleyen etkenlerdir. Tabi yüzeyin kirli ve tozlu olmas6 da bu özelli*i etkileyen etkenlerdir. Yine boya gereçleri eritici s6v6lar6nda iyi erimeli ve tortu, topaklanma. ÖZELLKLERNE GÖRE ; 1. >n9aat boyalar6 2. Uçak boyalar6 3. Ah9ap boyalar6 4. Zemin boyalar6 5. Gemi boyalar6 6. Sanat boyalar6 BOYA ÇE-TLER 17

18 7. G6da boyalar6 8. Oto boyalar6 9. >9aretleme boyalar6 REÇNESNE GÖRE; 1)ya*l6 boya 2)sentetik boya ÖZELLKLERNE GÖRE BOYALAR 1)N9AAT BOYALARI: Evlerde kullan6lan boyalar yap6 itibar6 ile iki gruba ayr6l6r. Bunlar Sentetik ve Emülsiye (Su Bazl6) boyalard6r. Kullan6m amac6na göre ise ilk astarlar, macunlar, ara veya son kat astarlar, son kat boyalar olmak üzere dört gruba ayr6lmaktad6r. a -) >lk Astarlar: Boyama sistemlerine ve uygulanan yüzey cinsine göre farkl6 özellikler gösterirler. Genel özellikleri ve kullan6lma amaçlar6 9unlard6r; Yüzeyi sa*lamla9t6rmak Yüzeye iyi tutunmay6 sa*lamak Üzerine uygulanacak di*er kat boya malzemelerine temel olu9turarak boya sisteminin dayan6kl6,uzun ömülü olmas6n6 sa*lamak. Yüzeyin emi9 gücünü azaltarak maliyetlerin azalt6lmas6n6 sa*lamak. Bazik/alkali etkilerden son kat boyay6 korumak. Yüzeyi koruma alt6na almak olup oldukça önemli bir grubudur. b -) Macunlar: Macunlar çatlak, çukur ve pürüzlerin düzeltilmesi amac6 ile spatula ile uygulanan bir ürün grubu olup kullan6laca*6 yere göre çok farkl6 özellikler göstermelerine ra*men bir tek amaç için kullan6l6rlar. c - )Ara Astar veya Son Kat Astarlar: >lk Astarlar ve macun katlar6 üzerine son kat boyadan önce kullan6l6rlar. Ara kat veya son kat astarlar sadece Sentetik boyama sistemlerinde dört amaçla kullan6l6rlar. Üzerine tatbik edilecek son kat boyaya dolgun ve düzgün bir yüzey haz6rlama amac6 ile yap6lmaktad6r. 18

19 Tüm boya kal6nl6*6n6 art6rarak sistemin dayan6kl6l6*6n6 yükseltmek. Katlar aras6nda iyi bir yap69ma sa*lamak Macun Katlar6n6n emi9ini önleyerek, son kat6n istenilen parlakl6kta kalmas6n6 sa*larlar. Astarlar uygulad6ktan saat sonra z6mpara yap6larak üzerine son kat sentetik bir boya uygulamas6 yap6l6r. Ara veya son kat astarlar >lk Astarlar Yerine Kullan6lmamal6d6rlar d -)Son Kat Boya ve Vernikler: D69 ve iç ortam 9artlar6na göre boyama sisteminin son kat6; mekanik, kimyasal ve atmosferik etkilere kar96 boyama sistemini en iyi 9ekilde ve dekoratif özellikte güzel görünmesini sa*layarak korur. Son kat boyalar en az iki kat uygulanmal6d6r. Tavsiye edilen kat kal6nl6klar6nda ve sarf6yatlar da ancak koruyuculuklar6 mümkün olur. Son kat boyalar ve vernikler yüzey ko9ullar6na ve ortama göre seçildiklerinde gerçek performanslar6n6 ortaya koymaktad6rlar. 2)UÇAK BOYALARI: Uça*6n boyas6, uça*6n d69 görünü9 kalitesini en üst düzeyde tutmas6 sebebiyle havayolu 9irketleri için oldukça önemlidir. Uçaklar6n gövde, kuyruk, kanatlar ve kabin içi boyalar6, uça*a ait baz6 komponent ve parçalar6n boyanmas6 i9leri boya atölyesi taraf6ndan yap6l6r. Gerekli oldu*unda tüm gövde boyas6n6n kimyasal boya sökücüler ile sökülerek yeniden boyanmas6 ve istenen logo ve dizayn6n uçak üzerine uygulanmas6 bu atölye taraf6ndan yap6labilmektedir. Türk Hava Yollar6 taraf6ndan kiral6k olarak uçurulan ve daha sonra geri teslim edilen B uçaklar6 uça*6 teslim alan Futura, Asiana, Pegasus, Anatolia, Panorama gibi havayollar6n6n renklerine ve logosuna yine bu atölye taraf6ndan kazand6r6lm69t6r. Yeni yap6lan ikinci uçak bak6m hangar6 ile boya kalitesi en üst noktaya ç6km69 olup Boya Atölyesi teleskopik dokularla ve çevresel 9artlar6n kontrol edilmesi sistemiyle (s6cakl6k ve nem oran6 gibi) güncel teknolojiyi yakalam69 olarak çal69maktad6r. 3)AH-AP BOYALARI: Bazen eskimi9, cilas6, boyas6 dökülmü9 ah9ap bir e9yay6 yenilemek isteriz ya da yepyeni an6lara merhaba diyecek ham bir objeyi ba9tan yaratabiliriz. Biraz beceri, ilgi ve sab6rla birbirinden güzel ve kullan69l6 bir çok ürünler ortaya ç6karabilirsiniz. Böylece hem yarat6c6l6*6n6z6 geli9tirmi9 hem de bir 19

20 terapi yöntemi olarak dü9ünürsek günün stresinden ar6nm69 olursunuz. Att6*6n6z her f6rça darbesinde de9arj olup kendinizden bir9eyler katt6*6n6zda bu i9in ne kadar e*lenceli ve rahatlat6c6 oldu*unu göreceksiniz. 4)ZEMN BOYALARI: Uygulama yap6lacak yüzeyler kuru, temiz ve sa*lam olmal6d6r. Aderans6 azaltacak toz, ya*, gres, boya ve benzeri her tür kir uygulamadan önce tam olarak temizlenmelidir 5)GEM BOYALARI: Gemilerin d69 yüzeyleri,iç aletlerini boyamada kullan6l6r.uygulanan yüzeyin k6r6k,pürüzlü olmamas6na dikkat edilmeli 6)SANAT BOYALARI: Sanat, insanl6k tarihinin her döneminde var olan bir olgudur. >nsanl6*6n geçirdi*i evrimler ya9ama biçimlerini, ya9ama bak69lar6n6, sanat biçimlerini ve sanata bak69lar6n6 de*i9tirmi9, her dönemde ve her toplumda, sanat farkl6 görünümlerde ortaya ç6km69t6r. Sanat boyalar6 pek çok alanlarda kullan6lm6st6r.e*itim,makyaj,endüstriyel,kaplama vs.alanlarda kullan6lan boyalard6r.sulu boyalar,guaj boyalar,pastel boyalar,kur9un boyalar,makyaj malzemeleri,kaplamac6l6kta kullan6lan özel boyalar vb. gibi boyalar bu gruba girmektedir. 7)GIDA BOYALARI:G6da boyas6; bir g6daya, ilaca, kozmetik ürünlere veya insan vücuduna uyguland6*6, ilave edildi*i zaman renk veren boya, pigment veya maddelere denir. 8)OTO BOYALARI:Ta96t6n durumuna göre de*i9mektedir. Hasars6z bir ta96t6n, yüzey haz6rlama ve boyama i9lemi yap6l6rken; hasarl6 bir ta96t ise öncelikli olarak karoseri tamiri ve daha sonra yüzey haz6rlama ve boya i9lemlerine tabi tutulur. 9)-ARETLEMEBOYALARI:Yol,park,kald6r6mlar6n i9aretlenmesinde kullan6lan boyalard6r. Gda boyalar salk açsndan çok önemlidir. yanl veya fazla doz kullanm nda kanseroje n etkisi yapar. REÇNESNE GÖRE BOYALAR 1)YA2LI BOYALAR: Ya*l6boyalar6n bile9iminde renk verici bir pigment ile bu pigmenti ta96yan, genellikle bitkisel kökenli bir ya* bulunur. Pigmenti yüzeye ba*lad6*6 için ba*lay6c6 denen bu ya* s6v6, pigment ise ço*u kez ince toz halinde ö*ütülmü9 bir kat6d6r. Ba*lay6c6 s6v6n6n en önemli bile9eni ya*l6 tohumlardan, f6nd6k ve ceviz içinden, baz6 bitki ve bal6klardan elde edilen kuruyucu ya*lard6r. Bu ya*lar havan6n oksijeniyle birle9ti*inde kat6la9arak ince ve esnek bir katman olu9turur. Kuruyucu ya*lar6n en bilinen örne*i, keten bitkisinin tohumlar6ndan elde edilen bezirya*6d6r. Çin'de yeti9en tong a*ac6n6n tohumlar6ndan elde edilen tong ya*6, soyafasulyesinden elde edilen soya ya*6 ile petrolden elde edilen çe9itli mineral ya*lar da çok kullan6l6r. Ya*l6boyalar6n yap6m6nda dikkat edilecek noktalardan biri de 20