Mitolojiden Yansıyanlar

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Mitolojiden Yansıyanlar"

Chagatai Toraman
7 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Mitolojiden Yansıyanlar Haluk Erdemol Kahraman Herakles (Herkül) G eçen sayımızda Herakles i kuzeni Miken kralı Eurystheus un buyruğuna girmek üzere onun karşısına çıkarken bırakmıştık. Kaynaklar iki gencin ilk karşılaşmalarında neler konuştuklarından söz etmiyor. Fakat Herakles in geliş nedeni olarak başına gelenleri ve Delfi bilicilerinden duyduklarını anlattığını, Kral ın da karşısına gelen bu bedence güçlü, fakat yazgısının zayıf düşürdüğü genci elindeki iktidar gücüyle ezmek için ona buyuracağı işler konusunda hayal gücünü zorlamaya başladığını tahmin edebiliriz. Roma lahit kabartması, MÖ 5. yy Herakles i o güne dek hiçbir insanın karşılaşmadığı tehlikelerle yüz yüze getirecek bu işleri peşpeşe buyururken Eurystheus un Hera nın güdümünde olduğunu hatırda tutmamız gerekiyor. Homeros tan başlayarak birçok yazar ve ozanın farklı kurgularla süsleyerek anlattıkları söz konusu zorlu görevlerin (veya işlerin) sayısının çoğu kaynakta 12 olduğunu görüyoruz. Ancak bazı kaynaklar Eurystheus un buyurduğu işlerden ikisinde Herakles in yardım aldığı gerekçesiyle bunları geçersiz sayarak onların yerine iki iş daha 93

Fakat Herakles in geliş nedeni olarak başına gelenleri ve Delfi bilicilerinden duyduklarını anlattığını, Kral ın da karşısına gelen bu bedence güçlü, fakat yazgısının zayıf düşürdüğü genci elindeki

2 BD NİSAN 2016 buyurduğunu, yani iş sayısının 10 olacakken 12 olduğunu aktarıyor. 1. Nemea Aslanı Eurystheus un buyurduğu ilk iş, musallat olduğu Nemea Vadisi nin adıyla anılan korkunç bir aslanı öldürmek ve derisini yüzmekti. Aslan Toprak Ana Gaia ya kadar uzanan, fakat canavar yaratıkların ürediği bir soydan geliyordu. Herakles in Rubens ( ) hayvana yaklaşması zor olmadı. Bir mağara girişinde son avını yerken bulduğu Aslan a attığı ok göğsüne çarpıp yere düştüğünde Herakles hayvanın postuna silah işlemediğini anladı. Karnını doyurup uyuklamaya başlayan Aslan a bu kez kılıcıyla saldırdığında bir kez daha anladı bunu. Kılıç yumuşak bir madenden yapılmış gibi bükülüvermişti. En son başvurduğu emektar sopası da hayvanın başında parçalandığında geriye kalan tek silahını kullandı Herakles: Kas gücünü. Sopanın darbesiyle sersemleyen Aslan ı mağaranın içine sürüp gırtlağına sarıldı ve kollarının olanca gücüyle boğarak öldürdü onu. Sıra derisini yüzmeye gelince işlemeyeceğini bildiği bıçağı yerine Aslan ın kendi pençelerini kullandı. Yüzdüğü deriyi zırh gibi kuşandı, baş kısmını da miğfer yaptı. Eurystheus onu bu haliyle gördüğünde kaçacak delik aradı. Bir daha karşılaşmamak için Herakles i kale duvarlarının dışında tutup buyruklarını habercilerle göndermeye karar verdi. Kendine tunçtan yapılma, yer altına gömülü bir sığınak yaptırdığı da anlatımlarda yer alıyor. Nemea Aslanı antik Yunan ve Roma kaynaklarında Aslan Burcu ile ilişkilendiriliyor. Ancak bu burcun geçmişi Herakles den daha eskiye, Sümer uygarlığına kadar uzanıyor. 2. Lerna nın bataklık canavarı: Hydra Herakles i ilkinden daha tehlikeli bir maceraya sürükleyecek ikinci iş Lerna kentinin yakınlarındaki bataklığı mesken tutan, köpeğe benzer gövdeli ve yılansı dokuz başlı canavar Hydra yı öldürmekti. Nemea Aslanı ile aynı soydan gelen Hydra nın ortadaki başı ölümsüzdü. Isırıkları zehir saçar, geçtiği yerde ot bitmez olurdu. Hydra doğduğu 94

Bir mağara girişinde son avını yerken bulduğu Aslan a attığı ok göğsüne çarpıp yere düştüğünde Herakles hayvanın postuna silah işlemediğini anladı.

3 BD NİSAN 2016 zaman Hera nın Herakles e karşı kullanmak amacıyla onu besleyip büyüttüğünü yazanlar da var. Herakles için Hydra ile dövüşmek dokuz canavarla dövüşmek gibiydi. Sopası ve kılıcıyla saldırdığı her başın yerine yenisi çıkıyordu. Ortadaki başa ise diğerlerinin saldırıları yüzünden bir türlü ulaşamıyordu. Üstelik bataklığın çamuru hareketlerini zorlaştırıyordu. Bir de azman bir yengeç peydah olmuştu, ayaklarını ısırıp duruyordu. Herakles in dikkatini dağıtmak için Hera göndermişti onu. Yengeci ezerek ondan kolayca kurtulan, ama Hydra nın başları yüzünden zor durumda kalan Herakles İolaos tan yardım istedi. Yılanların alevlerden ürktüklerini bilen delikanlı hazır tuttuğu meşaleyi uzattı ona. Herakles meşaleyle Hydra yı ürkütmekle kalmadı, kestiği her başın kesik boynunu dağlayarak yeni başların çıkmasını önledi. Geriye kalan son, ölümsüz başı da canlı canlı büyük bir kayanın altına gömdüler. H erakles Hydra nın karnını yarıp safra kesesine oklarını batırdı. Böylece oklarının öldürücü etkisini zehirle pekiştirdi. Hera, yenik düşseler de kendisine hizmette bulunan iki yaratığı unutmadı. Hydra ile yengecin isimlerini biçimlerine denk düşen takımyıldızlara verdi. Hans Sebald Beham ( ) Lucas Cranach (Baba) ( ) Yengecin ismi Karkinos du. Güneşin döngü çemberi üzerindeki 12 takımyıldızdan biri, yani burçlar kuşağının bir üyesi oldu (Yengeç burcu : İng. Cancer.) Hydra ise ondan daha büyük gövdesi ve başlarıyla kuşağın dışındaki derinliklerde kaldı. 95

Bir de azman bir yengeç peydah olmuştu, ayaklarını ısırıp duruyordu. Herakles in dikkatini dağıtmak için Hera göndermişti onu.

4 BD NİSAN 2016 Herakles bir kez daha başarıyla dönmüştü, ama Eurytheus bu başarıyı geçersiz saydı. Ona göre Herakles verilen işleri tek başına yapmalıydı, oysa yardım almıştı. 3. Cerynea Geyiği Herakles e verilen üçüncü görev yine bir hayvanla ilgiliydi, ama diğerlerinin aksine zararsız bir yaratıktı bu. Mitoloji yazarlarının anlatımlarında ve modern dillere yapılan çevirilerde bu hayvan için kullanılan isim dilimizdeki maral a denk düşüyor, yani kızıl geyiğin dişisi. Fakat altın gibi ışıldayan (veya altın) boynuzları yüzünden erkek özelliği vardı: Hızı. Hera geyiğin bu özelliğini Artemis ten duymuştu. Artemis Çocukluğumda karşıma çıkan beş maraldan dördünü yakalayıp arabama koşmuştum, demişti, ama beşinci o kadar hızlı koşuyordu ki hâlâ yakalayamadım onu. İşte, söz konusu olan o beşinci geyikti. Artemis bile onu yıllardır yakalayamadığına göre Herakles hiç yakalayamaz, diye düşünmüştü Hera. Geyiğin otladığı Cerynea Tepesi nden başlayarak iz sürdü Herakles. Sık sık ona ulaşıyor, ama bir türlü kıstıramıyordu. Onu canlı yakalamak zorundaydı, yoksa bir Mitoloji yazarlarının anlatımlarında ve modern dillere yapılan çevirilerde bu hayvan için kullanılan isim dilimizdeki maral a denk düşüyor, yani kızıl geyiğin dişisi. Antonio Tempesta ( ) geyik tanımına uyan isimlerle de anılıyor. Herakles gibi, canavarlara meydan okuyan bir kahramana bu zararsız dişi geyiği yakalayıp canlı canlı getirme görevini verirken Eurystheus yine Hera nın güdümündeydi. O belki bilmiyordu, ama Cerynea yöresinde gezinen bu geyiğin Herakles i uğraştıracak, belki de bu işte yenik düşürecek bir okla yere sermek işten bile değildi. Günler geçiyor, tepeler ve yöreler birbirini izliyor, kovalamaca sürüyordu. Hayvan alışık olmadığı kayalık yerlere geldiğinde yorulmuş, hızı azalmıştı. Herakles okçuluktaki becerisine başvurdu. Bu beceri her okçunun bilmek zorunda olduğu ilk kuraldı: Nişan almak. Öyle bir ok attı ki geyiğin ön ayaklarının önünden geçerken hayvana çelme takar gibi tökezletti 96

Mitoloji yazarlarının anlatımlarında ve modern dillere yapılan çevirilerde bu hayvan için kullanılan isim dilimizdeki maral a denk düşüyor, yani kızıl geyiğin dişisi.

5 onu. Herakles hemen atılıp hayvanı sırtladığı gibi yola koyuldu. Tam bir yıl sürmüştü bu iş. Dönüş yolunda Artemis çıktı karşısına. Herakles geyiklerin Artemis in kutsal hayvanları olduğunu biliyordu. Tanrıça nın hışmına uğramaktan korktu, ama azarlarına yanıt olarak başından geçenlerden ve Eurystheus un buyruğundan söz edince Artemis in öfkesi yatıştı ve geri getirmesi (veya serbest bırakması) şartıyla geyiği incitmeden götürmesine izin verdi. Dönüşte Eurystheus geyiğin kendi evcil hayvanlarının bulunduğu bahçeye konulmasını istedi. Herakles Artemis in şartını yerine getirmek için kurnaz bir oyun oynadı. Geyiği bahçenize koymak istiyorsanız onu kendiniz gelip almalısınız, dedi Kral a, Artemis in gözde hayvanını kölelerin ellerine bırakmak doğru olmaz. Kral tam geyiğin boynundaki ipe el atarken Herakles ipi bırakıverdi. Kral geyiğin arkasından bakarken buldu kendini. Herakles Suç bende değil, dedi, siz çabuk hareket etmediniz. 4. Erymanthus Yaban Domuzu Dördüncü buyruk konusu iş yine bir hayvanı canlı olarak yakalamaktı, ama geyik gibi masum bir hayvan değildi bu; Erymanthus Dağı nın eteklerindeki köyleri ve tarlaları talan eden azman bir yaban domuzuydu. Dağ ın eteklerinde yaşayan kentavrosların (at adamlar) Lucas Cranach (Baba) BD NİSAN 2016 çıkardığı kavgadan zehirli oklarıyla kurtulmayı başaran Herakles birkaç gün süren kovalamacanın sonunda yaban domuzunu sopasıyla dürte dürte kar dolu bir çukurda kıstırdı. Ayaklarını bağlayıp sırtında taşıyarak Eurystheus un sarayına geldiğinde Herakles i sırtında böğüren yaban domuzu, başındaki aslan kafalı miğferiyle uzaktan gören Kral soluğu sığınağında aldı. Oradan haber gönderdi: Domuz senin olsun, ne yaparsan yap, yeter ki benden uzak tut. Herakles in işlerini gelecek sayımızda sürdüreceğiz. Bu bölüm için seçtiğimiz sanat yapıtları Herakles i ilk dört işinde betimliyor. Yapıtlar da aynı işlerin isimlerini taşıyor. halukerdemol@butundunya.com.tr 97

şartıyla geyiği incitmeden götürmesine izin verdi. Dönüşte Eurystheus geyiğin kendi evcil hayvanlarının bulunduğu bahçeye konulmasını istedi.

Benzer belgeler

Herakles. Kahraman. (Herkül) Mitolojiden Yansıyanlar. Haluk Erdemol

Herakles. Kahraman. (Herkül) Mitolojiden Yansıyanlar. Haluk Erdemol Mitolojiden Yansıyanlar Haluk Erdemol Kahraman Herakles (Herkül) 4 Roma lahit kabartması, MÖ 5. yy H erkül ün söylencesel yaşam öyküsünü konu edinen yazı dizimizin dördüncüsünü onun adıyla özdeşleşen 12