T.C. ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠġLETME ANABĠLĠM DALI

Transkript

1 T.C. ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠġLETME ANABĠLĠM DALI DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE LOJĠSTĠK HĠZMETLERDE DIġ KAYNAK KULLANIMI: TÜRKĠYE DE FAALĠYET GÖSTEREN ENDÜSTRĠYEL ĠġLETMELERDE BĠR UYGULAMA Seda DERĠNALP YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ADANA 2007

2 T.C. ÇUKUROVA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ ĠġLETME ANABĠLĠM DALI DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE LOJĠSTĠK HĠZMETLERDE DIġ KAYNAK KULLANIMI: TÜRKĠYE DE FAALĠYET GÖSTEREN ENDÜSTRĠYEL ĠġLETMELERDE BĠR UYGULAMA Seda DERĠNALP DanıĢman : Doç. Dr. Fatma Demirci OREL YÜKSEK LĠSANS TEZĠ ADANA 2007

3 ii Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü ne Bu çalışma, jürimiz tarafından Resim-İş Ana Bilim Dalı nda Yüksek Lisans Tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Doç. Dr. Fatma Demirci OREL (Danışman) Üye : Doç. Birnur ERALDEMİR Üye : Yrd. Doç.Mustafa GÜNAY ONAY Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim elemanlarına ait olduklarını onaylarım..../.../2007 Prof. Dr. Nihat KÜÇÜKSAVAŞ Enstitü Müdürü Not: Bu tezde kullanılan özgün ve başka kaynaktan yapılan bildirişlerin, çizelge, şekil ve fotoğrafların kaynak gösterilmeden kullanımı, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ndaki hükümlere tabidir.

4 iii ÖZET DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE LOJĠSTĠK HĠZMETLERDE DIġ KAYNAK KULLANIMI: TÜRKĠYE DE FAALĠYET GÖSTEREN ENDÜSTRĠYEL ĠġLETMELERDE BĠR UYGULAMA Seda DERĠNALP Yüksek Lisans Tezi, ĠĢletme Ana Bilim Dalı DanıĢman: Doç.Dr.Fatma DEMĠRCĠ OREL Eylül 2007, 85 sayfa Rekabetin arttığı, bunun kaçınılmaz bir sonucu olarak da kar marjlarının düştüğü bugünlerde, lojistik faaliyetleri büyük önem kazanmaya başlamıştır. Piyasa koşullarına göre ihtiyaçlara daha çabuk cevap verebilmek, stok seviyelerini azaltabilmek, nakliye sürecini çabuklaştırmak ve mesafeleri kısaltmak, tüm bunların sonucunda da müşteri memnuniyetini artırmak ve maliyetleri azaltabilmek için lojistik ön plana çıkmaya başlamıştır. Firmalar ana faaliyetlerine odaklanmak, diğer rakiplerine göre farklılık yaratabilecek konulara yoğunlaşmak amacı ile lojistik faaliyetlerini dış alım yoluyla çözmeye başlamışlardır. Lojistik dış kaynak kullanımı sayesinde, hizmet alan firma zamanını ve kaynaklarını en etkin şekilde kullanamaya olanak bulmaktadır. Bu çalışmayla, işletmelerin maliyetlerini en aza indirmeye ve bununla birlikte performanslarını en yüksek düzeye çıkarmaya çalıştıkları bugünlerde, lojistik dış kaynak kullanımının performanslarını etkileyip etkilemediği ölçülmeye çalışılmıştır. Çalışma sonucunda elde edilen bulgulara göre; işletmelerin büyük bir kısmının lojistik dış kaynak kullanımına önem verdiği gözlenmiştir. Ayrıca, işletmelerdeki çalışan sayısı ile lojistik dış kaynak kullanımı arasında ilişki bulunmuştur. Çalışmada faaliyet gösterilen alanın ulusal, uluslararası ya da yerel olması ile lojistik dış kaynak kullanımı arasında bir ilişki olmadığı görülmüştür. Araştırma sonuçları, firmalardaki çalışan sayısında meydana gelecek bir değişikliğin, lojistik dış kaynak kullanım oranını ve de lojistik faaliyetlerinde dış kaynak kullanım sürelerini önemli derecede etkileyeceğini göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Lojistik, Dış Kaynak Kullanımı, Lojistik Dış Kaynak Kullanımı Üçüncü Parti Lojistik, Dördüncü Parti Lojistik.

5 iv ABSTRACT THE USE OF LOGISTICS OUTSOURCING IN TURKEY AND IN THE WORLD: AN EMPRICAL STUDY ON TURKISH INDUSTRIAL FIRMS Seda DERĠNALP Master Thesis, Business Department Supervisor: Associate Prof.Fatma DEMĠRCĠ OREL September 2007, 85 pages Because of increasing competition and as a result of this, decreasing profit ratio, logistics became very important. According to the current situation of the market, in order to answer the needs, to reduce inventory, to fasten the transportation period, and to shorten the distances; logistics began to play important role to increase customer satisfaction and reduce costs. To focus on their core competincies, and to gain a difference among their rivals, firms began to outsource their logsitics functions. With the help of outsourcing logistics functions, firms have a chance to effectively use their time and resources. In this study, it has been evaluated whether outsourcing logistics affects the performance of the or not, while firms are trying to minimize their costs and maximize their performance. According to some important findings of the study it has been found that; most of the firms give importance to outsourcing logistics. In addition, there has been a relationship between the number of employees and the use of outsourcing logistics. In this study it has also been found that there is no relationship between logistical outsourcing and whether the firm operates national, international or domestic. The study results have indicated that there is a relationship between the number of employees and the ratio of outsourcing logistics activities usage. And also, there is a relationship between the sales volume and the number of employees. Key Words: Logistics, Outsourcing, Logistical Outsourcing, Third PartyLogistics, Fourth Party Logistics,

6 v ÖNSÖZ Her ülkenin kendine ait prosedürleri ve tedarik zincirinin karmaşıklığı nedeni ile lojistik bir şirketin karlılığını etkileyen en önemli süreçlerden biri haline gelmiştir. Kendi varlığını ve piyasadaki rekabet avantajını koruyabilmek için, firmalar lojistik süreçlerini doğru bir şekilde planlamalıdır. Bunun da temeli firmaların lojistik faaliyetlerden çok, kendi esas işlerine, iyi bildikleri konuda uzmanlaşmaya odaklanmalarına dayanmaktadır. Dünyada, lojistik, artık sadece maliyetleri etkileyen bir faktör olmaktan çıkıp, daha çok stratejik önem taşıyan bir kavram olma yolunda ilerlemektedir. Bu aşamada, özellikle uluslararası alanda faaliyetlerini sürdüren firmalar için, dış kaynak kullanımı devreye girmektedir. Farklı birimler kurarak faaliyetlerini sürdürmek yerine, envanter yönetimi, depolama, nakliye, taşıma, filo yönetimi gibi faaliyetlerde sürecin işletilmesini işin uzmanı olan profesyonellere bıraktıklarında, kendi asıl faaliyet konularına daha fazla yoğunlaşabilmekte, maliyet avantajı yaratabilmektedirler. Bu çalışmayla, işletmelerin lojistik dış kaynak kullanımının performanslarını etkileyip etkilemediği ölçülmeye çalışılmıştır. Bu çalışmanın yürütülmesinde benden yakın ilgi ve desteğini esirgemeyen değerli hocam Doç.Dr. Fatma DEMİRCİ OREL e teşekkürlerimi sunmayı bir borç bilirim. Ayrıca bu tez çalışmasını sürdürdüğüm süre boyunca benden desteklerini ve anlayışlarını esirgemeyen ailem ve arkadaşlarıma da teşekkürlerimi sunarım. Seda DERİNALP Adana, Mayıs 2007

7 vi ĠÇĠNDEKĠLER ÖZET... iii ABSTRACT... iv ÖNSÖZ... v TABLOLAR LĠSTESĠ... ix ġekġller LĠSTESĠ... xi KISALTMALAR... xii GĠRĠġ... 1 BĠRĠNCĠ BÖLÜM LOJĠSTĠK KAVRAMI VE ÖNEM 1.1. Lojistik Kavramı ve Genel Lojistik Faaliyetleri Lojistiğin Tarihçesi Lojistiğin Önemi Lojistik Yönetimi ve Lojistik Maliyetleri Uluslararası Lojistik ve Freight Forwarder Lojistikte Yaşanan Değişim ve Yeni Trendler Tedarik Zinciri Yönetimi Tedarik Zincirinin Küreselleşmesi Tedarikçi Kontrolündeki Envanter Yönetimi Nagatif Stok (Garanti Maliyet) Süt Dağıtımı Yaklaşımı Çapraz Dağıtım Kombine Taşımacılık Tersine Lojistik Bütünleşik Lojistik Lojistiğin Geleceği ve Küreselleşme İç Kaynak Kullanımı (Insourcing) Dış Kaynak Kullanımı (Out Sourcing) Dış Kaynak Kullanımının Uygulama Alanları... 19

8 vii ĠKĠNCĠ BÖLÜM LOJĠSTĠKTE DIġ KAYNAK KULLANIMI 2.1. Lojistik Sektöründe Dış Kaynak Kullanımı Lojistikte Dış Kaynak Kullanımının Önemi Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Sürecinde Dikkate Alınması Gereken Faktörler Lojistikte Dış Kaynak Kullanımının Sağladığı Yararlar Lojistikte Dış Kaynak Kullanımında Yaşanan Sorunlar Ve Engeller Lojistikte Dış Kaynak Kullanımında Kritik Başarı Faktörleri Üçüncü Parti Lojistik Hizmet Sağlayıcıları Üçüncü Parti Lojistik Servis Sağlayıcılarıyla İşbirliği Yapma Nedenleri Üçüncü Parti Lojistiğin Gelişmesindeki Engeller Üçüncü Parti Lojistik ve Risk Stratejik Risk Ticari Risk Yönetim Riski Dördüncü Parti Lojistik Servis Sağlayıcıları (4PL) Dördüncü Parti Lojistiğin Aşamaları Dördüncü Parti Lojistik Firmalarının Sunduğu Hizmetler Dördüncü Parti Lojistik Yaklaşımının Yararları Dördüncü Parti Lojistik Firmasının Sahip Olması Gereken Yetenek ve Bilgiler Üçüncü Parti Lojistik ile Dördüncü Parti Lojistik Arasındaki Fark ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DÜNYA DA VE TÜRKĠYE DE LOJĠSTĠK HĠZMETLERDE DIġ KAYNAK KULLANIMI VE TÜRKĠYE DE FAALĠYET GÖSTEREN ENDÜSTRĠYEL ĠġLETMELERDE BĠR UYGULAMA 3.1. Araştırmanın Önem ve Amacı Araştırma Modeli ve Hipotezler Araştırma Metodolojisi Anakütlenin Belirlenmesi ve Örnekleme Süreci Veri Toplama Yöntemi Anket Formunun Hazırlanması... 45

9 viii 3.4. Verilerin Analizi ve Elde Edilen Bulguların Değerlendirilmesi Tanımlayıcı Bilgiler Firmaların Sektörlere Göre Dağılımı Firmaların Faaliyet Alanı Firmaların Faaliyet Gösterdikleri Sektördeki Deneyimleri Firmaların Yıllık Satış Hacimleri Çalışanların Öğrenim Düzeyi Firmaların Lojistik Hizmetlerde Dış Kaynak Kullanımı ve Elde Edilen Faydalar Firmaların Lojistik Dış Kaynak Kullanım Oranları Firmaların Lojistik Süreçlerinde Dış Kaynak Kullanım Süreleri Dış Kaynak Kullanım Hizmetinden Firmaların Haberdar Olma Şekli Lojistik Harcamalarının Yüzdesi Lojistikte Dış Kaynak Hizmetinden Faydalanılan Alanlar Firmaların, Lojistik Dış Kaynak Kullanım Hizmeti Veren Tedarikçilerle Olan İlişkisi Dış Kaynak Kullanımın Yarattığı Etki Firma İçerisindeki Fonksiyonel Birimlerin Dış Kaynak Kullanım Kararı Almadaki Katılımı Firmaların Lojistik Süreçlerinde Gelecekteki Dış Kaynak Kullanım Düzeyi Firmaların Dış Kaynak Kullanımına Yönelmelerini Etkileyen Faktörler Araştırma Hipotezlerinin Test Edilmesi DÖRDÜNCÜ BÖLÜM SONUÇ VE ÖNERĠLER KAYNAKÇA EK ÖZGEÇMĠġ...85

10 ix TABLOLAR LĠSTESĠ Tablo 3.1. Anakütleyi Oluşturan Firmalara Ait İstatistikler Tablo 3.2. Firmaların Endüstri Kolu Tablo 3.3. Firmaların Faaliyet Alanları Tablo 3.4. Firmaların Deneyim Süreleri Tablo 3.5. Firmaların Satış Hacmi Tablo 3.6. Çalışan Sayısı Tablo 3.7. Çalışanları Öğrenim Düzeyi Tablo 3.8. Dış Kaynak Kullanım Oranı Tablo 3.9. Lojistik Dış Kaynak Kullanım Süresi Tablo Haberdar Olma Şekli Tablo Lojistik Harcamalarının Yüzdesi Tablo Lojistik Dış Kaynak Kullanılan Alan Tablo Tedarikçilerle Olan İlişki Tablo Dış Kaynak Kullanımın Yarattığı Etki Tablo Fonksiyonel Birimlerin Dış Kaynak Kullanım Kararını Almadaki Katılımı Tablo Gelecekteki Lojistik Dış Kaynak Kullanım Düzeyi Tablo Yasal Düzenlemelerin Sıkı Olması Tablo Çevre Standartlarının Yüksek Olması Tablo Tedarikçi Firma Sayısının Fazla Olması Tablo Talep Belirsizliğinin Yüksekliği Tablo İşlem Sayısının Fazlalığı Tablo Ek Bilgiye Maliyetsiz Ulaşma Tablo Rekabetin Yoğunluğu Tablo Üçüncü Taraf Tedarikçilerin Donanımları Tablo Firmaların Kendi Yetersizliği Tablo Üçüncü Taraf Kaliteli Hizmet Sunması Tablo Firmada Çalışan Sayısı İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanımı Arasındaki İlişki Tablo Firmada Çalışan Sayısı İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Süresi Arasındaki İlişki... 63

11 x Tablo Firmada Çalışan Sayısı İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Harcamaları Arasındaki İlişki Tablo Firmanın Sektördeki Deneyim Süresi İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanma Arasındaki İlişki Tablo Firmanın Sektördeki Deneyim Süresi İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanma Süresi Arasındaki İlişki Tablo Firmanın Sektördeki Deneyim Süresi İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Harcamaları Arasındaki İlişki Tablo Firmanın Yıllık Satış Hacmi İle Lojistik Dış Kaynak Kullanımı Arasındaki İlişki Tablo Firmanın Yıllık Satış Hacmi İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Süresi Arasındaki İlişki Tablo Firmanın Yıllık Satış Hacmi İle Lojistikte Dış Kaynak Kullanım Harcamaları Arasındaki İlişki Tablo Hipotez Test Sonuçları... 69

12 xi ġekġller LĠSTESĠ Şekil 1.1. Geleneksel Satın Alma Yaklaşımı ile Dış Kaynak Kullanımı Arasındaki Fark Şekil 3.1. Araştırma Modeli... 42

13 xii KISALTMALAR BPO BPR DKK EDI JIT LDKK LLP MRP SPSS VMI a.g.e. y.a.g.e. 3PL 4PL Business Process Oursourcing Business Process RE-Engineering Dış Kaynak Kullanımı Electronic Data Interchange Just-In-Time Lojistik Dış Kaynak Kullanımı Lead Logistics Provider Malzeme İstek Planlaması Statistical Package For Social Science Vendor Managed Inventory Adı Geçen Eser Yukarıda Adı Geçen Eser Üçüncü Parti Lojistik Dördüncü Parti Lojistik

14 1 GĠRĠġ Bugün değişen yaşam koşulları ile birlikte dünyanın çok farklı yörelerinde yaşayan milyonlarca birey ve kurum, değişime ayak uydurmaya çalışmaktadırlar. Günümüzde özellikle internet etkin ve süratli iletişimin vazgeçilmezi olmuş, bu sayede birey ve kurumlar arasında hızla gelişen mal, hizmet ve bilgi alışverişi yoğun ve dinamik bir ortamda yaşanan yepyeni bir ekonomik yapıyı da beraberinde getirmiştir. Yeni Ekonomi adı verilen bu yepyeni yapıyı bilgi teknolojisi, sinerji ve yeni dinamikler oluşturmaktadır. Rekabet artık hem ulusal hem de uluslararası alanda hemen hemen her sektörde kendini göstermekte olup ürün kalitesinde benzer özellikleri bulunan ürünlerde fiyat belirleyici unsur olmaktadır (Ersoy, Erişim tarihi: ). Rekabetin artması ve de bunun sonucunda geliştirilen yeni stratejileri ile pazarın büyümesi, geniş coğrafi bölgelerde faaliyet gösterilmesine, iletişim ve bilgisayar yazılım teknolojilerinin ilerlemesine, elektronik ticaretin ortaya çıkmasına, müşteri beklentilerinin artmasına ve ürün çeşitliliğinin çoğalmasına karşın ürün yaşam döneminin kısalması lojistik sistemden beklenenleri artırmıştır. Son yıllarda küresel rekabetin şiddetlenmesi, işletmeleri, rekabet güçlerini artırmak amacıyla gerek yönetim anlayışlarında gerekse organizasyon yapılarında değişiklik yapmaya zorlamıştır. Şirketlerin artık kendi yeteneklerinin daha çok farkına varmaları ve bu yeteneklerini rekabet avantajı elde edebilmek için geliştirmek istemeleri bazı faaliyetlerinde destek alma gereksinimi doğurmuş, bu alınan desteğin dış kaynak olarak tanımlandığı ve dış kaynak kullanımının yaygınlaştığı bir döneme geçiş başlamıştır. Kendi ana faaliyetleri dışında kalan depolama, nakliye, elleçleme, paketleme gibi faaliyetleri, kendileri yerine getirmek yerine, bu hizmetleri işletmeye sağlayabilecek uzmanlara devreden işletmeciler, artık sadece kendilerini ilgilendiren olaylara odaklanabileceklerdir. Böylece, hem zaman tasarruf hem de maliyet avantajı sağlayabileceklerdir (age.). Bu çalışmada, lojistiğin tanımı ve lojistikte dış kaynak kullanımı dört bölümde incelenmiştir. Birinci bölümde konunun daha ayrıntılı bir şekilde incelenmesini sağlayabilmek için lojistiğin tanımı yapılmış, tarihi gelişimi incelenmiştir. Ayrıca lojistiğin bugünün koşullarında ne amaçla kullanıldığı açıklanmaya çalışılmıştır.bunlara

15 2 ek olarak, dış kaynak kullanımın tanımı yapılmış, çeşitlerine yer verilmiştir ve dış kaynak kullanımından hangi alanlarda ne şekilde yararlanılabileceği açıklanmıştır. İkinci bölümde, birinci ve ikinci bölümde yapılan açıklamalara paralel olarak lojistik sektöründe dış kaynak kullanımı tanımlanmıştır. Lojistik hizmetlerinin dış kaynaklardan alınması eğiliminin önemli artış gösterdiği bugünün şirketlerine hizmet verecek olan lojistik firmalarının sahip olması gereken nitelikler ve sunacakları hizmetlerin içeriğine, lojistikte dış kaynak kullanımı esnasında bu işlemin işletmelere sağlayacağı yararların yanı sıra dikkat edilmesi gereken hususlara da ayrıca değinilmiştir. Dış kaynak kullanımının yalnızca lojistikle sınırlı kalmadığı, üretimden pazarlamaya her alanda kendini gösterdiği bugünlerde, firmaların faaliyetleri esnasında başarıyı yakalamak amacıyla dikkat etmeleri gereken kritik başarı faktörlerine de değinilmiştir. Bunları takiben üçüncü ve dördüncü parti lojistik hizmet sağlayıcılarının da çalışmalarına bu bölümde yer verilmiştir. Çalışmanın son aşaması olan üçüncü bölümde ise, Türkiye deki endüstriyel firmalar tarafından lojistik dış kaynak kullanımları ve uygulamadaki detaylarını incelemek amacı ile yapılan bir anket çalışması, araştırmanın amacı, kapsamı ve araştırma yöntemine ilişkin bilgiler yer almaktadır. Ayrıca verilerin analizi, elde edilen bulgular ışığında, endüstriyel işletmelerin lojistikte dış kaynak kullanımını tercih edip etmedikleri, ediyorlarsa bu işletmeleri lojistikte dış kaynak kullanımına iten faktörler ve bu hizmetin elde edilmesinden sağladıkları faydaların belirlenmesi bu çalışmanın temel amacını oluşturmaktadır. Aynı zamanda, endüstriyel işletmelerin çeşitli özellikleri ile lojistikte dış kaynak kullanma tercihleri, süreleri ve harcamaları arasındaki ilişkilerin saptanması da amaçlanmıştır.

16 3 BĠRĠNCĠ BÖLÜM LOJĠSTĠK KAVRAMI VE ÖNEMĠ 1.1. Lojistik Kavramı ve Genel Lojistik Faaliyetleri Doğal kaynakların dünyaya eşit olarak dağılmamış olması, insanların başka ülkeleri görme arzusu ve en basit olarak günlük hayatta bir yerlere gitme çabası sonucu ulaştırma ortaya çıkmıştır. Ulaştırma, zamanla artan tüketici taleplerini karşılamak isteyen işletmelerin rekabetlerinin yoğunlaşmasıyla zenginleşerek farklı bir boyut kazanmıştır. ( Erişim tarihi: ). Küreselleşmenin 1990 lı yıllarda önemli bir boyut kazanması ile birlikte işletmelerin ithalat ve ihracata daha fazla eğilmeleri ulaştırma faktörüne de önemli roller yüklemiş; işletmenin maliyet planlaması ve zamanında pazarda yer alma kaygısı açısından da gerekliliğini daha da arttırmıştır. Mesafelerin uzunluğunun yanı sıra zamanın da rekabet unsuru olması, çeşitli ulaşım sistemlerini entegre ederek hareket etmelerini gerektirmiştir. Bununla birlikte 1960 a kadar kullanılan unimodel (tek seçenekli taşıma sistemi) sistemine geçilmiş, işletmelerin ulaşım sistemlerinin kontrolü giderek zorlaşmaya başlamıştır. Diğer yandan ulaşım sistemlerinin birleştirilmesi, işletmenin faaliyetlerine hız katmasına rağmen maliyetlerin artmasına neden olmuştur. Bu nedenle işletmeler hem faaliyetlerindeki hızlarını korumak, hem de içinde bulundukları pazarı kaybetmemek adına maliyetlerini düşürmeyi hedefleyip ulaştırmacılığı stratejik olarak daha önemli görmüşlerdir. Bunun sonucunda ulaştırma eyleminin yerine getirilmesini sağlayacak bütün kademeleri içeren lojistik yönetimi ortaya çıkmıştır (age.). Lojistik kelime kökeni itibariyle Latin dilinde logic (mantık) ve static (istatistik) kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir ki sözlük anlamı olarak mantıklı istatistiktir. (Spira, 2003:26). Lojistik ile ilgili tek bir tanıma rastlamak pek mümkün değildir. Çeşitli kurum ve bilim adamlarının farklı tanımları olmasına karşın, temelde bunlar birbirinden pek de

17 4 farklı değillerdir. Lojistik ile ilgili farklı kaynaklardan alınan tanımlamalar ise şu şekilde sıralanabilir: - Lojistik Yönetimi Konseyi ne (The Council of Logistics Management) göre Lojistik sektörünün en çok tanınan ve en büyük profesyonel lojistik organizasyonu olan Lojistik Yönetimi Konseyine göre lojistik; müşteri ilişkilerini karşılamak üzere, hammaddenin başlangıç noktasından, ürünün tüketildiği son noktaya kadar olan tedarik zinciri içerisindeki malzemelerin, servis hizmetlerinin ve bilgi akışının etkili ve verimli bir şekilde, her iki yöne doğru hareketinin ve depolanmasının planlanması, uygulanması ve kontrol edilmesidir (Baki, 2004:13a). - Seven Rs (Seven Rights: Yedi Doğru) veya bazen Layperson tanımı olarak isimlendirilen bir başka tanımlamaya göre lojistik; doğru ürünün, doğru miktarda, doğru şartlarda, doğru yerde, doğru zamanda, doğru maliyetle, doğru müşteri için kullanılabilirliğini sağlamaktır. (Baki, 2004:14a). - Başka bir tanıma göre, Lojistik kelimesi Fransızca dan gelmekte olup, to lodge (arz etmek), quarter (kışla, konak yeri) kelimelerinden türetilmiştir. Bir başka tanıma göre ise lojistik; Mal ve hizmetlerin, hatta bazen de insanların organize biçimde bir yerden başka bir yere hareket ettirilmesidir (Kaya, 2003:16). - Lojistik Mühendisleri Birliği (Society of Logistics Engineers) tarafından yapılan tanıma göre; Lojistik elemanlarının uygun şekilde göz önünde bulundurulması sureti ile, kaynakların etkin bir şekilde kullanılmasını sağlamak, ürün yaşam çevriminin tüm safhaları boyunca kaynak girdilerinin etkin bir yaklaşımla sisteme etkisini zamanında teminat altına almak için oluşturulan ürün veya sistemin tüm hayatı boyunca kullanılan yönetim destek alanıdır (Baki, 2004:14a). - Lojistik, malzemelerin, nihai ürünlerin ve parçaların, tedarikçilerle müşteri ve satıcılar arasındaki hareketinin ve depolanmasının stratejik olarak yönetilmesidir (Bowersox, 1978:3) - Lojistik, müşteri ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla üretim noktası ile tüketim noktası arasındaki bilgi, hizmet ve malların depolanmasını ve etkili ve verimli bir

18 5 şekilde ileri ve tersine akışını planlayan, uygulayan ve kontrol eden bir tedarik zinciri prosesinin parçasıdır (Baki, 2004:14) Lojistiğin Tarihçesi Orhan ın (2003) yaptığı açıklamaya göre; 1950 li yıllara kadar dünya genelinde işletmeler lojistik kavramını tanımamakta ve lojistik faaliyetlerini ayrı ayrı bölümlerde ve farklı sorumluluklar altında sürdürmekteydiler. Genellikle bu bölümlerin hedefleri birbirleriyle çatışmakta ve ortak hareket etmeyi güçleştirmekteydi li ve 1960 lı yıllarda dünyadaki ekonomik gelişmelerin yanı sıra pazarlama yaklaşımının da gelişmesi lojistik kavramının gündeme gelmesine neden olmuştur (Orhan, 2003:17) li yıllarda ise günümüz lojistik anlayışının temelleri oluşmuş; bu yıllarda şirketler lojistik yönetimi üzerinde yoğunlaşarak az maliyetle daha iyi lojistik faaliyetlerin gerçekleştirilebilmesi ile ilgili çalışmalar yapmışlardır (age.). Sanayi devriminin ilk dönemleri olan 1800 lü yıllarda, firmaların odak noktası, üretilen malların işletmelerine olan maliyeti olmuştur lü yıllarda ise üretilen mallara artan talepler nedeni ile odak noktası üretimden satışa kaymaya başlamıştır. Bugünlere gelininceye kadar, iş çevreleri, ortaya çıkan satış, pazarlama, üretim vb. maliyetlerle birlikte lojistiği de ek bir maliyet olarak gördüklerinden, son yıllara kadar gereken önemi vermemişlerdir (Baki, 2004:7a). İlk olarak askeri alanda kendini gösteren lojistik kavramı, II. Dünya savaşı boyunca orduların ihtiyaç duydukları askeri malzemelerin istenilen yerlere ulaştırılması için kullanılmıştır. Bunu takiben 1954 lere kadar durgun bir dönem geçiren lojistik anlayışı, teknolojik ve ekonomik ihtiyaçlara göre hızla değişmeye başlaması ile daha da önem kazanmaya başlamıştır. Endüstri Devrimi sonrasında, ABD deki kitle üretim sonucunda mal kapasitesinin artması, firmaların lojistik faaliyetlere daha da ihtiyaç duymalarına neden olmuştur. Önce fiziksel dağıtım veya satın almaya odaklanan firmalar, zamanla her iki alanda da lojistiğin giderek daha çok yer almasına fırsat tanımışlardır (Bowersox, 1978:5).

19 li yıllarda ise, II. Dünya Savaşı ndan sona ilk defa enerjiye rahat ulaşabilme kritik bir önem taşımaya başlamıştır (Bowersox, 1978:10). Bu tarihten itibaren yavaş yavaş bugünlerin lojistik kavramı oluşmuş ve lojistik her geçen gün daha az maliyetle daha iyi gerçekleştirilmeye başlanmıştır. Fiziksel tedarik ve fiziksel dağıtım olarak ayrı ayrı ele alınan firma faaliyetlerinin taşıma, stok takibi, paketleme, depolama vb faaliyetlerden oluştuğu fark edilmiştir li yılların ortalarına kadar şirketlerin uzun ürün ömürleri, yüksek stok seviyeleri vs varken, müşteriye yönelik organizasyon yapısı oluşturulamamış ve fonksiyonlar arası koordinasyon da yeterli düzeyde gerçekleşmemiştir (Orhan, 2003:17). Yine bu dönemde lojistik eylemler, çok kapsamlı ve açıkça görünür enerji tüketicileri arasında yer alan taşıma ve depolama faaliyetlerinden dolayı enerji üretkenliğini daha yararlı bir hale getirme gereksinimiyle yüz yüze gelmiştir li yılların başında, lojistik faaliyetlerde daha önceki dönemlere göre daha hızlı gelişmeler yaşanmaya başlanmış, taşımada bağlayıcı kurallar azalmaya başlamış ve bilgi işlem teknolojisi ile iletişim son derece önemli hale gelmiştir (Baki, 2004:11a) lı yıllara gelindiğinde ise, lojistik fonksiyonunun işletme yönetimindeki önemi iyice hissedilmeye başlanmıştır. Maliyetlerdeki hızlı artış, geleneksel dağıtım yöntemlerinin oldukça pahalı hale gelmesine sebep olmuş ve yöneticiler yöntemlerin daha iyi kontrol edilmesi gerektiğinin farkına varmışlardır. Özellikle yaş meyve ve sebze alanında, ürünlerin bozulmadan depolanması ve de bu ürünlere olan artan talep nedeniyle farklı stok teknikleri geliştirilmeye başlanmıştır. Tedarikçinin belirlediği zamanlarda ürün teslimatı, yerini müşterilerin ya da satıcıların isteklerine göre tekrar şekillenmeye başlamıştır Lojistiğin Önemi Sadece iş hayatında değil, insanların günlük yaşantıları da az ya da çok lojistik ile ilişkilidir. Ülke ekonomisinde çok güçlü bir etkiye sahip olan lojistik, verimlilik ve enerji maliyetlerini doğrudan etkilemektedir. Lojistik fonksiyonunun işletme yönetiminde önem kazanmasının nedenleri şu şekilde özetlenebilir (Kobu, 1994:201):

20 7 Zaman bazlı rekabetin artması, Üretim teknolojilerinin pek çok alanda doyma noktasına ulaşması nedeniyle yöneticilerin maliyet düşürmek için lojistik alana yönelmesi, Stok kontrolünden tam zamanında tedarik (JIT), malzeme istek planlaması (MRP), KANBAN vs. sistemlerin yaygın biçimde kullanılması, Mamul çeşitlerinin, değişen ve gelişen tüketici isteklerini karşılama zorunluluğu ile hızla artması, Bilgisayar kullanımının yaygınlaşması ve haberleşme sistemlerinin gelişmesi, Çevreyi koruma amacı ile kullanılmış malzemelerin yeniden kullanılmak üzere (recycling) işlenmesi, Büyük uluslararası üretim ve satış firmalarının çoğalması. Lojistik, üreticilerin stratejilerinde de giderek daha da büyük önem taşımaya başlamıştır. ABD ve Avrupa daki firmalar, yeni ticaret formatları ve yurt dışından piyasaya yeni giren rakiplerle karşılaşmaktadır. Bu sebeple maliyet ve kar kavramları da giderek önem kazanmaktadır. Firmalar, stok seviyelerini, zaman odaklı rekabetten kaynaklanan maliyetlerini azaltırken, aynı zamanda müşteri memnuniyetini artırmanın yollarını aramaktadırlar (Fernie, 1999:83) Lojistik Yönetimi ve Lojistik Maliyetleri Etkili bir lojistik yönetimi için, faaliyetlerin iyi şekilde planlanması ve planlanan faaliyetlerin de en verimli haliyle hayata geçirilmesi gerekmektedir (Lambert ve Stock, 1999:31). Böylelikle maliyet etkinliği sağlanacak, müşterilerin ihtiyaçları karşılanacaktır. Lojistik yönetimi içerisinde planlaması gereken faaliyetler içerisinde Nakliye Depolama Envanter yönetimi Elleçleme (yükün depoya alınması, istiflenmesi, nakliye aracına yüklenmesi) Sipariş işleme Ambalajlama Satın alma Enformasyon yönetimi yer almaktadır (Baki, 2004:22; Orhan, 2003:17)

21 8 Nakliyeden enformasyon yönetimine kadar geçen bir süreç içerisinde, taşıma maliyetlerinin maliyet birimleri içerisindeki yeri dikkat çekmektedir (Çancı ve Erdal; 2003:31). Yukarıda sayılan lojistik faaliyetlerinden kaynaklanan maliyetlerle birlikte, lojistiğin etkili ve verimli bir biçimde uygulanamaması da bir takım maliyetlerin oluşmasına sebep olmaktadır. Bu maliyetler (age.); Navlun, sigorta, gümrükleme, ara taşıma maliyetleri, Depolama maliyetleri, Bozulma, hasar ve kayıp maliyetleri, Geç teslimat maliyetleri, Hata, ceza maliyetleri, Bilgi sistemleri / bilgi iletişim maliyetleri, Personel maliyetleri, Optimum olamayan sipariş miktarları maliyetleri, Stok bulundurma maliyetleri, Atıl kapasite(depo, taşıma aracı, vd.) maliyetleridir 1.5. Uluslararası Lojistik ve Freight Forwarder Dış ticarete konu ürünlerin ihraç edilmesi sırasında, uluslararası taşımacılık ve lojistik önemli bir yere sahiptir. Bir ülkenin ekonomik gelişmesi ile yakından ilişkili olan uluslararası taşımacılık ve lojistik, sınırların ve mesafelerin önemini yitirdiği bugünlerde küreselleşme açısından büyük bir rol üstlenmektedir ( Erişim tarihi: ). Fregiht forwarder lar, bulundukları ülke içerisinde yerel ticari faaliyetleri organize ederek, ithal edilen bir malın gümrükten çekilmesinden, ihraç edilecek bir malın gümrük çıkış işlemlerine varana kadar, bulunduğu ülke koşulları içerisinde yürütülmesini sağlar (Flynn, 2001:29). Freight forwarder, herhangi bir araca sahip olmadan, taşınması gereken malların uygun olan en ekonomik şekilde taşınması anlamına gelmektedir. Deniz, kara, hava ve

22 9 demiryollarının bir veya birkaçını ya da hepsini birden kullanarak, ihraç ya da ithal edilecek malların, tüm dünyada anlaşmalı oldukları acenteler aracılığı ile organizasyonunu sağlamaktadırlar. Uluslararası ticaretin yoğunlaşması ile Türkiye de de freight forwarder ların sayıları gün geçtikçe artmaktadır ( Erişim tarihi: ). Uluslararası lojistik faaliyetlerinin kapsamı ve freight forwarder ın işlevi şu şekilde belirtilebilir (Çancı ve Erdal; 2003:51); Uluslararası taşımacılık, Yurtdışı taşıma ve lojistik belgelerinin hazırlanması, Sınır geçişleri ve gümrükleme hizmetleri, Yurt dışı dahili taşıma, Yurt dışı depolama, Yerel evrak tanzimi ve gümrükleme hizmetleri, Dahili taşıma ve dağıtım, Sigortalama hizmetleri Lojistikte YaĢanan DeğiĢim ve Yeni Trendler Lojistikten temel beklentilerin, daha verimli tedarik zinciri ve talebe daha hızlı cevap verebilmek olacağı ilerleyen günlerde, öne çıkan kavramlar şeffaflık, iletişim ve çeviklik olacaktır. Bugünün lojistik anlayışına göre, olaylara hızlı tepki verilebilmesi önemlidir. Özellikle envanterin, siparişlerin ve sevkıyatların tedarik zinciri boyunca baştan sona izlenebilmesi, tedarik ağındaki toplam stok seviyesinin azaltılabilmesi, müşteri memnuniyetinin yükseltilebilmesi sırasında karşılaşılabilecek problemlere veya ani değişiklik gerektiren durumlara cevap verme açısında hız büyük önem kazanacaktır. Şeffalık ; verinin elde edilmesini, iletişim; verinin akmasını sağlarken, çeviklik; hızlı bir şekilde yanıt verilmesini mümkün kılmaktadır (Baki, 2004:70a). Son yıllarda küresel lojistikte yaşanan değişim ve yeni trendler şunlardır (Gümüş, Erişim tarihi: ; Kasilingam, Erişim tarihi: ).