T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPÜLASYONLARINI İZLEME PROJESİ PROJE FİNAL RAPORU WWF Türkiye İSTANBUL, Ekim 2014 i

2 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI TABİAT VARLIKLARINI KORUMA GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ- FANGRİ POPÜLASYONLARINI İZLEME PROJESİ PROJE FİNAL RAPORU Proje Ekibi ve Raporu Hazırlayanlar: Yaprak ARDA (WWF-Türkiye, Doğa Koruma Sorumlusu) Yrd.Doç.Dr. Mehmet Baki YOKEŞ (Proje Bilim Danışmanı, Haliç Üniversitesi) Araştırmacılar Prof.Dr. Murat Bilecenoğlu (Adnan Menderes Üniversitesi), Yrd.Doç. Dr. Volkan Demir (İstanbul Üniversitesi), Dr. Evrim Kalkan (Boğaziçi Üniversitesi), Dr. Burak Karacık (İstanbul Teknik Üniversitesi), Dr. Rıza Dervişoğlu (Cambridge Üniversitesi), S. Ünsal Karhan (İstanbul Üniversitesi), Togay Tanyolaç (Boğaziçi Üniversitesi), Yaprak Arda (Deniz Biyoloğu), Dr. M. Fatih Hüseyinoğlu (Dalgıç), Ziya Çaylarbaşı (Dalgıç), Irmak Ertör (Dalgıç), Sinem Güldal (Dalgıç), Müge Demir (Dalgıç). Gözlemci Araştırmacılar: Mey-Tal Gewing (Tel-Aviv Üniversitesi), Noa Shenkar (Tel-Aviv Üniversitesi). ii

3 TEŞEKKÜR Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi Orfoz Lahoz-Fangri Popülasyonlarının İzleme Projesi nin 2014 yılında gerçekleştirilmesi sırasında; bilgi ve deneyimlerini bizlerle paylaşan başta Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tabiat Varlıklarını Koruma Genel Müdürü Sayın Osman İYİMAYA olmak üzere Genel Müdür Yardımcısı V. Mustafa OKLAN a, Alan Yönetimi Dairesi Başkanı Dr. Ali ÖZKIR, Şube Müdür V. Güner ERGÜN, Şube Müdür V. Leyla AKDAĞ, Su Ürünleri Mühendisi Ahmet ERYİĞİT, Çevre Mühendisi Damla BAYKAL, Kimya Mühendisi Muhsine MISIRLIOĞLU, ve Biyolog Emrah MANAP a, alan çalışmalarımız sırasındaki büyük destek ve katkılarından dolayı Antalya Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü yönetici ve çalışanlarına teşekkür ederiz. iii

4 İçindekiler Şekil Dizini iii Çizelge Dizini iv Resim Dizini iv GİRİŞ Kaş Kekova Özel Çevre Koruma Alanı Materyal ve Yöntem Çalışma Alanı Araştırılan Türler Araştırma Ekibi Paftaların Belirlenmesi Teknik Ekipman ve Dalışlar Popülasyon Sayımları İstatiksel Analiz BULGULAR Orfoz-lahoz ve fangri türlerinin boy dağılımları Orfoz-lahoz ve fangri türlerinin derinliklere göre dağılımları İndikatör türlerin paftalara göre dağılımları Labridae türlerinin paftalara göre dağılımları Kızıldeniz kökenli yabancı türlerin paftalara göre dağılımları İstatistiksel Analiz TARTIŞMA SONUÇ VE ÖNERİLER KAYNAKÇA EKLER EK1. Avcılığa Yasak Alanlar EK2. Çalışmada elde edilen tüm sayımlar (0-6 m) EK3. Çalışmada elde edilen tüm sayımlar (6-18 m) EK4. Çalışmada elde edilen tüm sayımlar (18-30 m) iv

5 Şekil Dizini Şekil 1. Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesinin sınırları Şekil 2. Kaş bölgesinde incelenen paftalar Şekil 3. Kekova bölgesinde incelenen paftalar...7 Şekil 4. Pafta başlangıç ve bitiş noktalarının işaretlenmesi.10 Şekil 5. İncelenen paftalarda görülen Epinephelinae türleri, fangri ve sinarit bireylerinin yıllara göre dağılımı 27 Şekil 6. Avcılığa kapalı alanlarda görülen Epinephelinae türleri, fangri ve sinarit bireylerinin yıllara göre dağılımı 27 Şekil 7. Avcılığa açık alanlarda görülen Epinephelinae türleri, fangri ve sinarit bireylerinin yıllara göre dağılımı 28 Şekil 8. Çalışma kapsamında incelenen paftaların 2011 yılında elde edilmiş olan orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit birey sayılarına göre benzerlikleri...28 Şekil 9. Çalışma kapsamında incelenen paftaların 2014 yılında elde edilmiş olan orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit birey sayılarına göre benzerlikleri...28 Şekil 10. Çalışma kapsamında incelenen paftaların 2011 yılında elde edilmiş olan tüm türlerin birey sayılarına göre benzerlikleri..29 Şekil 11. Çalışma kapsamında incelenen paftaların 2014 yılında elde edilmiş olan tüm türlerin birey sayılarına göre benzerlikleri..29 Şekil yılında kaydedilen orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit bireylerinin paftalardaki dağılımlarına göre non-metrik çok boyutlu ölçeklendirme (MDS) analizi (avlanma yasağı kapsamındaki paftalar yeşil renklendirilmiştir)..30 Şekil yılında kaydedilen orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit bireylerinin paftalardaki dağılımlarına göre non-metrik çok boyutlu ölçeklendirme (MDS) analizi (avlanma yasağı kapsamındaki paftalar yeşil renklendirilmiştir)..30 Şekil yılında kaydedilen tüm türlerin paftalardaki dağılımlarına göre non-metrik çok boyutlu ölçeklendirme (MDS) analizi (avlanma yasağı kapsamındaki paftalar yeşil renklendirilmiştir)..31 Şekil yılında kaydedilen tüm türlerin paftalardaki dağılımlarına göre non-metrik çok boyutlu ölçeklendirme (MDS) analizi (avlanma yasağı kapsamındaki paftalar yeşil renklendirilmiştir)..31 v

6 Çizelge Dizini Çizelge 1. Çalışma kapsamında incelenen türler 9 Çizelge 2. Orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit bireylerinin paftalara göre dağılımları.13 Çizelge 3. Orfoz-lahoz, fangri ve sinarit bireylerinin derinliklere göre dağılımı...16 Çizelge 4. İndikatör türlerin paftalara göre dağılımları 17 Çizelge 5. Labridae üyelerinin paftalara göre dağılımları...19 Çizelge 6. Yabancı balık türlerinin paftalara göre dağılımları.20 Çizelge 7. Orfoz bireylerinde boy aralıklarının derinliklere göre dağılımı..21 Çizelge 8. Çizgili lahoz bireylerinde boy aralıklarının derinliklere göre dağılımı..21 Çizelge 9. Sivriburun lahoz bireylerinde boy aralıklarının derinliklere göre dağılımı 21 Çizelge 10. Orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit birey sayılarına göre paftaların Bray-Curtis benzerlik matrisi...22 Çizelge 11. Orfoz-lahoz, fangri ve sinarit ile beraber, indikatör türler, Labridae üyeleri ve yabancı kökenli türlere göre paftaların Bray-Curtis benzerlik matrisi.23 Çizelge 12. İncelenen paftalarda kaydedilen orfoz-lahoz, fangri ve sinarit bireylerinin yıllara göre dağılımları 26 Resim Dizini Resim 1. Kaş-Kekova ÖÇK bölgesi turistik amaçlı dalış etkinlikleri için çok popüler dalış noktaları içermektedir. Ancak yoğun dalış aktiviteleri ve yeni dalış noktası oluşturma çabaları su altının doğal yapısını olumsuz etkilemektedir.4 Resim 2. Bölge dalışa yasak önemli arkeolojik sit alanları içermektedir..4 Resim 3. Bölge zemin yapısı nedeniyle trol ve gırgır ile avcılık için uygun değildir. Diğer kıyılarımıza göre kıyı balıkçılığının küçük çaplı uygulandığı ÖÇK alanı içerisinde ekonomik değeri yüksek olan bazı türler için önemli habitatlar bulunmaktadır.4 Resim 4. Kurtaran Teknesi.9 Resim 5. Erişkin bir orfoz bireyi 9 Resim 6. Çalışma alanında kaydedilen beyaz lahoz bireyi.11 Resim 7. Erişkin bir sivriburun lahoz bireyi...11 Resim 8. Akdeniz ekosistemi için hayati önem taşıyan Posidonia oceanica öbeklerine çalışma alanı içerisinde çok az yerde karşılaşmaktadır. 33 vi

7 Giriş Deniz koruma alanları, sınırları dahilindeki balık türlerinin, özellikle de avcılığı yapılanların popülasyon büyüklüğünün, biyokütlesinin ve birey boyutlarının artması yönünde önemli bir katkı sağlamaktadır (Harmelin et al. 1995, Jennings et al. 1995, Mosquera et al. 2000, Micheli et al. 2004). Bu artışların rezerv büyüklüğünden bağımsız olduğu kabul edilmektedir (Côté et al. 2001, Halpern 2003). Rezervin yaşının etkisi konusunda ise literatürdeki bulgular çelişkilidir. (Mosquera et al. 2000, Halpern & Warner 2002, Micheli et al. 2004, Russ & Alcala 2004). Ampirik ve teorik çalışmalar göstermektedir ki predatör balıkların popülasyon büyüklüklerinde görülebilecek değişiklikler, ekosistemdeki besin zincirini geniş ölçüde etkilemektedir (Sala et al. 1998, Pinnegar et al. 2000, Shears & Babcock 2002, Guidetti 2006). Literatürde yer alan birçok çalışmada rezerv işlevselliği genellikle lokal olarak değerlendirilmiştir (Edgar & Barrett 1999, Willis et al. 2003, Garcia-Charton et al. 2004). Rezerv etkisinin ölçüldüğü meta analizlerde çoğunlukla rezerv performansı tür zenginliği, toplam balık bolluğu, belirli trofik gruplarda yer alan türlerin bolluğu veya belirli ailelerin bolluğu değerlendirmektedir. Ancak rezervin tüm komüniteye olan etkisi, biyocoğrafik farklılıkların komünite yapılarına olan KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 1

8 etkileri nadiren göz önüne alınmaktadır. Değişik biyocoğrafik bölgelerde balık komünite yapıları farklı olabilmekte, fonksiyonel olarak önemli türler veya hedef türler farklı olabilir (Pinnegar et al. 2000). Bu durum rezervin komünite üzerine olan etkisini önemli ölçüde değiştirebilir (Micheli et al. 2004). Batı Akdeniz ve Adriyatik havzasında yer alan rezervlerde balık komüniteleri bakımından önemli bir farklılık görülmemektedir. Ancak Akdeniz in batısı ile doğusu arasındaki farklılıklar kayda değer boyutlardadır. Özellikle oligotrofik yapıda olan Levant kıyıları çoğunlukla Süveyş Kanalı üzerinden gelmiş olan İndo- Pasifik kökenli yabancı türlerin istilası altındadır. Uzun yıllardır baskın bir şekilde ekosisteme hakim olan bazı yabancı türler artık ekosistemin vaz geçilmez elemanları haline gelerek ekosistemin bel kemiğini oluşturmuşlardır. Bu nedenle Doğu Akdeniz kıyılarında yapılacak ekolojik çalışmalarda yabancı türleri göz ardı etmek pek mümkün görülmemektedir. KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 2

9 KAŞ KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA ALANI tarih ve 90/77 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile tespit ve ilan edilen Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi 2002 yılında gerçekleştirilen Likya Kıyılarında Ekolojik Bölge Ölçekli Koruma ve Sorumlu Turizm Projesi, Denizel Biyolojik Zenginlik Araştırması (Yokeş vd., 2002; Yokeş 2003) bulgularına dayanılarak, 8/11/2006 tarihli ve 2006/11266 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile batıda Uluburun a kadar olan sınırları Kaş- İnceburun u da içine alacak şekilde genişletilmiş, adı Kaş Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesi (ÖÇKB) olarak değiştirilmiştir. Toplam yüzölçümü km 2 olan alanın önemli bir bölümü karasal alan olmakla beraber denizel alan yaklaşık 92 km 2 dir (Şekil 1). Söz konusu ÖÇKB içinde yılları arasında gerçekleştirilen denizel biyoçeşitlilik çalışmalarında nesli tehdit altında olan türler ile indikatör türleri kapsayan 70 türün popülasyonları incelenmiş ve bu türlerin popülasyonlarının devamı için yaşamsal önem arz eden habitatlar tespit edilmiştir (Yokeş 2003, 2006, 2010, 2011; Yokeş vd., 2002, 2011a, 2011b; Okudan vd., 2011). Bu çalışmaların sonuçlarına göre 18 Ağustos 2012 tarihli Resmi Gazete de yayınlanan ticari ve amatör su ürünleri avcılığını düzenleyen tebliğlerle (Tebliğ no: 2012/65 ve 2012/66) ÖÇKB içinde her türlü su ürünleri avcılığının yasaklandığı bölgeler ilan edilmiştir (EK1). KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 3

10 Şekil 1. Kaş-Kekova Özel Çevre Koruma Bölgesinin sınırları Resim Kaş-Kekova ÖÇK bölgesi turistik amaçlı dalış etkinlikleri için çok popüler dalış noktaları içermektedir. Ancak yoğun dalış aktiviteleri ve yeni dalış noktası oluşturma çabaları su altının doğal yapısını olumsuz etkilemektedir. 2- Bölge dalışa yasak önemli arkeolojik sit alanları içermektedir. 3- Bölge zemin yapısı nedeniyle trol ve gırgır ile avcılık için uygun değildir. Diğer kıyılarımıza göre kıyı balıkçılığının küçük çaplı uygulandığı ÖÇK alanı içerisinde ekonomik değer yüksek olan bazı türler için önemli habitatlar bulunmaktadır. KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 4

11 YÖNTEM Çalışma Alanı Her türlü avcılığa kapatılan alanlarda ve bu alanların etkisinde bulunabilecek yakın çevrede orfoz-lahoz (Epinephelinae türleri) ve fangri (Pagrus pagrus) popülasyonları incelenmiştir. Kaş bölgesinde 36, Kekova bölgesinde 10 olmak üzere toplam 46 paftada izleme çalışması yapılmıştır (Şekil 2 ve 3) Araştırılan Türler Herhangi bir türün üzerindeki aşırı avlanma baskısı, çok uygun bir habitat içinde bulunsa bile bir popülasyonu tüketebilir. Tükenme aşamasına gelmiş bir türü koruyabilmek için popülasyonun gerek duyduğu uygun beslenme ve üreme bölgelerinin tespit edilmesi ve bu bölgelerin koruma altına alınması gerekir. Sayıca çok azalmış bir popülasyonu su altında çok sınırlı bir zaman zarfında tespit etmek güçtür. Bu nedenle koruma altına alınmış türler açısından hayati önem taşıyan alanları gözden kaçırmamak için, bu türlerle aynı habitatı paylaşan, benzer ekolojik karakteristiklere sahip, hem ticari hem de amatör avcılığın hedefi olduğu halde tehlikeli ölçüde tehdit altında bulunmayan bazı canlı türleri "indikatör tür" olarak çalışmaya dahil edilmişlerdir. İndikatör türlerin herhangi bir bölgedeki varlığı, o bölgenin koruma altındaki benzer türler açısından da uygun bir yer olabileceğini işaret eder. Araştırma KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 5

12 Şekil 2.Kaş bölgesinde incelenen paftalar. KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 6

13 Şekil 3. Kekova bölgesinde incelenen paftalar. KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 7

14 kapsamında orfoz-lahoz (Epinephelinae üyeleri) ve fangri (Pagrus pagrus) türlerine ek olarak araştırma bölgesinde dağılım gösterdiği bilinen, yılları arasında popülasyonları takip edilmiş olan türlerle birlikte toplam 70 türün de sayımları yapılmıştır (Çizelge 1). Bu türler arasında bulunan orfoz-lahoz türleri (Epinephelinae üyeleri), fangri (Pagrus pagrus) ve sinarit (Dentex dentex) bireylerinin çeşitli boy gruplarına göre dağılımları da tespit edilmiştir. Alanda daha önce tespit edilmiş olan Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa ve Halophila stipulacea deniz çayırlarının dağılımları ve örtücülükleri de araştırılmıştır Araştırma Ekibi Sualtı çalışma ekibi yılları arasında yapılan çalışmalara katılmış, 14 deneyimli araştırmacıdan oluşturulmuştur. Araştırmada yer alan tüm araştırmacılar yeterli dalış eğitimi bilgi ve beceri düzeyine sahiptir. Ayrıca çalışmanın metodolojisini izlemek üzere Tel-Aviv Üniversitesinden iki araştırmacı da çalışmaya gözlemci olarak katılmışlardır Paftaların Belirlenmesi Kıyı alanı koordinatları daha önceki çalışmalarda belirlenmiş olan 500 metrelik paftalara ayrılmıştır. Her paftanın başlangıç ve bitiş noktası 30 metre derinliğe bırakılan çapa ve bağlı bulunan şamandıra ile işaretlenmiştir. Şamandıraların çapalarına bağlanan batan ipler kıyıya doğru dik olarak uzatılarak her paftanın başlangıç ve bitiş noktaları su altında görülür hale getirilmiştir (Şekil 4). Her bir pafta 0-6 m, 6-18 m ve m olmak üzere üç hayali derinlik bölgesine ayrılmıştır. Her bir bölge birbirinden bağımsız dalıcı grupları tarafından araştırılmıştır Teknik Ekipman ve Dalışlar Çalışma Kaş Limanına kayıtlı Kaptan Tevfik İkiz yönetimindeki Kurtaran adlı tekne ile gerçekleştirilmiştir (Resim 4). Dalışlar için gerekli olan dalış donanımı ve dalış tüplerinin günlük dolumları Kaş Sualtı Derneği tarafından karşılanmıştır. Bütün dalışlar tekne dalışı olarak yapılmıştır. Gerekli her türlü güvenlik önlemi alınarak, dalış eşi sistemine uygun olarak gerçekleştirilmiştir. Tür sayımları için 0-6 m bölgesi serbest dalıcılar tarafından incelenirken, diğer derinlikler SCUBA kullanılarak, 6-18 m ve m bölgelerinin her biri, birbirlerinden bağımsız gruplar tarafından taranmıştır m bölgesi ortalama 12 metreden, m bölgesi ise ortalama 24 metreden gidilerek incelenmiştir. Her dalıcı grubu günde iki dalış gerçekleştirmiştir. Çalışma dahilinde 138 dalış yapılmıştır. KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 8

15 Barselona IUCNa Barselona FİNAL RAPOR Resim 4. Kurtaran Teknesi Resim 5. Erişkin bir orfoz bireyi Çizelge 1. Çalışma kapsamında incelenen türler. IUCN a konvansiyonu b TÜR TÜR Orfoz (Epinephelus marginatus)* EN P Sarıkuyruk Baraküda (Sphyraena flavicauda) - - Çizgili Lahoz (Epinephelus costae)* NT - Müren (Muraena helena) Beyaz Lahoz (Epinephelus aeneus)* DD Kahverengi Müren (Gymnothorax unicolor) Köpekdişli Lahoz (Epinephelus caninus)* DD Leopar Müren (Enchelycore anatina) Hayfa Lahozu (Hyporthodus haifensis)* DD Barbunya/Tekir (Mullus surmuletus) Sivriburun Lahoz (Mycteroperce rubra)* LC Kefal (Mugil sp., Liza sp., Chelon sp.) Fangri (Pagrus pagrus)* EN Külah Balığı (Fistularia commersoni) Sinarit (Dentex dentex)* Asker Balığı (Sargocentron rubrum) Hani (Serranus cabrilla) Balta Balığı (Pempheris vanicolensis) Yazılı Hani (Serranus scriba) Gümüşbalığı (Atherina boyeri) Kırma Mercan (Pagellus erythrinus) Kikla (Labrus merula) Çizgili Mercan (Pagrus auriga) Lapin (Symphodus tinca) Mırmır (Lithognathus mormyrus) Sarıgözlü Lapin (Symphodus mediterraneus) Çipura (Sparus aurata) Kızıldeniz Lapini (Pteragogus pelycus) Sarpa (Sarpa salpa) Gün Balığı (Coris julis) Kupez (Boops boops) Türk Lapini (Thalassoma pavo) Karagöz (Diplodus vulgaris) Ustura Balığı (Xyrichthys novacula) Sargoz (Diplodus sargus) Iskaroz (Sparisoma cretense) Sivriburun Karagöz (Diplodus puntazzo) İrina (Dasyatis pastinaca) DD Çavuş balığı (Diplodus cervinus) Fulya (Myliobatis aquila) DD İspari (Diplodus annularis) Vatoz (Raja sp.) Melanurya (Oblada melanura) Mertens Kumbalığı (Vanderhorstia mertensi) Sarıgöz (Spondyliosoma cantharus) Ayrıkgözlü Dilbalığı (Bothus podas) Beyaz Sokar (Siganus rivulatus) Ahtapot (Octopus vulgaris) Esmer Sokar (Siganus luridus) Karavida (Scyllarides latus) P Avcı Akya (Seriola dumerili) Böcek (Palinurus elephas) P Çıplak Akya (Lichia amia) Pina (Pinna nobilis) Akya (Caranx hippos) Kaplumbağa (Caretta caretta) EN SP Akya (Caranx crysos) Yeşil Kaplumbağa (Chelonia mydas) EN SP Sarıkuyruk Akya (Pseudocaranx dentex) Fok (Monachus monachus) CR SP Kuzu Balığı (Trachinotus ovatus) Yunus (Delphinus delphi) LC SP Yalancı Orkinos (Euthynnus alletteratus) Deniz Çayırı (Posidonia oceanica) İzmarit (Spicara flexuosa) Deniz Çayırı (Cymodocea nodosa) İnce İzmarit (Spicara smaris) Deniz Çayırı (Halophila stipulacea) Baraküda (Spyraena viridensis) Kahverengi Alg (Sargassum sp.) a IUCN Red List kategorisi b Barselona konvansiyonuna göre korunma statüsü (P: protected; SP: Specially protected) *bireylerin boylarına göre dağılımları çıkarılmıştır konvansiyonu b KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 9

16 Şekil 4. Pafta başlangıç ve bitiş noktalarının işaretlenmesi Popülasyon Sayımları Dalıcılar beraberlerinde taşıdıkları pleksiler üzerinde bulunan cetvellere gördükleri türleri ve sayılarını kayıt etmişlerdir. Sayılması zor olan sürüler için tek tek saymak yerine sürünün büyüklüğü tahmin edilmiştir (örn. 100 birey, 200 birey, 500 birey gibi.) Epinephelinae alt ailesine giren türler ile fangri ve sinarit türlerinin popülasyon yapılarını ve yavru/erişkin bireylerin çalışma sahasındaki dağılımlarını belirlemek amacıyla bu türler, 15 cm den küçük, cm arası, cm arası, cm arası ve 80 cm den büyük olmak üzere 5 boy aralığına ayrılarak kayıt edilmişlerdir. Epinephelinae üyeleri için 15 cm den küçük bireyler 0-1 yaş aralığını, cm aralığındaki bireyler 2-3 yaşındaki bireyleri, cm aralığındaki bireyler 3-7 yaş aralığını, cm aralığındaki bireyler erişkin dişi ve 80 cm den büyük bireylerin erişkin erkek oldukları kabul edilmektedir. 40 cm den küçük bireylerin hepsi yavru olarak kabul edilmiştir. Pagrus pagrus ve Dentex dentex için ise 20 cm den küçük bireylerin hepsi yavru, 20 cm üzerindekilerin erişkin oldukları var sayılmaktadır. Her iki tür için sayılan bireyler 15 cm den küçük, cm arası, cm arası, cm arası ve 80 cm den büyük olmak üzere 5 boy aralığına ayrılmıştır. Bölgedeki hakim fanerogam türleri olan Posidonia oceanica, Cymodocea nodosa KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 10

17 ve Halophila stipulacea öbeklerinin kapladıkları alanlar daha önceki çalışmalarda çıkarılmıştır (Yokeş, 2006; Yokeş, 2009). Bu çalışmada yaprak boyu ve metrekaredeki kök sayısı ölçülerek çayırların sağlık durumları tespit edilmiştir. Dalış bitiminde pleksiler üzerinde bulunan bilgiler, teknede bulunan tür kayıt defterlerine geçirilerek elektronik ortama aktarılmıştır. Elde edilen veriler Barselona Sözleşmesi eki Protokolü olan Biyolojik Çeşitlilik ve Akdeniz de Özel Koruma Bölgelerinin Kurulmasına Dair protokol kapsamında geliştirilen Standart Veri Formatına göre belirlenmiş denizel sınıflandırmalar ve tür bilgileri, çalışma kapsamında değerlendirilerek gerekli detay haritalar standart coğrafi bilgi sistemleri sistematiğinde ArcGIS yazılımına uygun olarak ED50 Datum u UTM GK Projeksiyonunda hazırlanmıştır. Bu veriler ArcGIS veritabanı yapısı (geodatabase) içerisinde uygun katman ve öznitelik bilgileri ile uyumlu olarak üretilmiştir İstatistiksel Analiz Türler arasındaki ilişkileri belirleyebilmek için elde edilen veriler. Plymouth Marine Laboratuvarı (Clarke ve Gorley, 2001) tarafından geliştirilen PRIMER Ver. 5 platformunda istatiksel olarak analiz edilmiştir. Benzerlik örüntüleri elde edebilmek amacıyla karekök (square root) transformasyonu ile Bray-Curtis benzerlik matrisleri oluşturulmuştur. Elde edilen benzerlik matrisleri kullanılarak Küme Analizi (Cluster Analysis) yapılmış ve benzerlik dendrogramları çizilmiştir. Ayrıca benzerlik matrisleri kullanılarak non-metrik çok boyutlu sınıflandırma grafikleri (Multi Dimensional Scaling, MDS) çizilmiştir (Clark ve Warwick, 2001). Cluster analizine göre paftalar arasında anlamlı ilişkiler tespit edildiğinde, derinlik ağırlıklı sınıflandırma düzenlemesi yapılarak türe özgü derinlik farklılıklarının belirlenmesine çalışılmıştır (Auster vd., 2005). Kaş ve Kekova için incelenen paftaların her bir derinlik bölgesinde, tüm türler için, Benzerlik ve MDS analizleri yapılmıştır. 6 7 Resim Çalışma alanında kaydedilen beyaz lahoz bireyi; 7-Erişkin bir sivriburun lahoz bireyi. KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 11

18 4.1. Orfoz-lahoz ve fangri türlerinin boy dağılımları BULGULAR Çalışma kapsamında incelenen türlerin pafta ve derinliklere göre dağılımları EKLER bölümünde verilmiştir (EK 2-4). Yapılan sayımlarda köpekdişli lahoz ve hayfa lahozu bireylerine rastlanmamıştır. Buna karşın orfoz ve çizgili lahoz bireylerinin bolluğu dikkat çekicidir. 15 cm den küçük beyaz lahoz ve fangri juvenilleri görülmemişken, diğer türler için her boy aralığında birey kaydedilmiştir (Çizelge 2). Epinephelinae üyelerinin 40 cm den küçükleri henüz cinsiyet olgunluğuna erişmemiş jüvenil, cm arası erişkin dişi ve 80 cm den büyük bireyler erişkin erkek olarak kabul edildiğinde, çalışma kapsamında tespit edilen orfoz, çizgili lahoz ve sivriburun lahoz bireylerinin çoğunluğu 40 cm den küçük jüvenillerdir (sırasıyla %76, %85, %68 ve %58). Orfoz, çizgili lahoz ve beyaz lahoz popülasyonlarında büyük çoğunluğu cm boy aralığında olan bireyler (3-7 yaş aralığı) oluşturmaktadır. Kaydedilen fangri bireylerinin %64 ü 20 cm den ufak jüvenilken, Sinarit bireylerinde 20 cm den büyük erişkinler çoğunluktadır (%65) (Çizelge 2). KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 12

19 Çizelge 2. Orfoz-lahoz türleri, fangri ve sinarit bireylerinin paftalara göre dağılımları. PAFTA NO TÜR/ BOY (cm) Orfoz / < Çizgili Lahoz / < Beyaz Lahoz / < 15 Köpekdişli Lahoz / < 15 Hayfa Lahozu / < 15 Sivriburun Lahoz / < 15 Fangri / < 15 Sinarit / < 15 Orfoz / Çizgili Lahoz / Beyaz Lahoz / Köpekdişli Lahoz / Hayfa Lahozu / Sivriburun Lahoz / Fangri / Sinarit / Orfoz / Çizgili Lahoz / Beyaz Lahoz / Köpekdişli Lahoz / Hayfa Lahozu / Sivriburun Lahoz / Fangri / Sinarit / Orfoz / Çizgili Lahoz / Beyaz Lahoz / Köpekdişli Lahoz / Hayfa Lahozu / Sivriburun Lahoz / Fangri / Sinarit / Orfoz / > Çizgili Lahoz / > Beyaz Lahoz / > 80 Köpekdişli Lahoz / > 80 Hayfa Lahozu / > 80 Sivriburun Lahoz / > Fangri / > 80 Sinarit / > 80 1 KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 13

20 Çizelge 2 (devam). PAFTA NO TÜR/ BOY (cm) Orfoz / < Çizgili Lahoz / < Beyaz Lahoz / < 15 Köpekdişli Lahoz / < 15 Hayfa Lahozu / < 15 Sivriburun Lahoz / < 15 2 Fangri / < 15 Sinarit / < 15 Orfoz / Çizgili Lahoz / Beyaz Lahoz / Köpekdişli Lahoz / Hayfa Lahozu / Sivriburun Lahoz / Fangri / Sinarit / Orfoz / Çizgili Lahoz / Beyaz Lahoz / Köpekdişli Lahoz / Hayfa Lahozu / Sivriburun Lahoz / Fangri / Sinarit / Orfoz / Çizgili Lahoz / Beyaz Lahoz / Köpekdişli Lahoz / Hayfa Lahozu / Sivriburun Lahoz / Fangri / Sinarit / Orfoz / > 80 1 Çizgili Lahoz / > Beyaz Lahoz / > Köpekdişli Lahoz / > 80 Hayfa Lahozu / > 80 Sivriburun Lahoz / > 80 Fangri / > 80 Sinarit / > 80 1 KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 14

21 4.2. Orfoz-lahoz ve fangri türlerinin derinliklere göre dağılımları ÖÇK alanı dahilinde daha önce yapılmış olan çalışmalarda farklı boylardaki orfoz bireylerinin farklı derinlikler tercih ettikleri ortaya konmuştur (Yokeş, 2006; Yokeş, 2009; Yokeş, 2011). Bu çalışma kapsamında yapılan dalışlarda da daha önceki çalışmalarla paralellik içeren bulgular elde edilmiştir. 15 cm den küçük boylu orfozların yaklaşık %52 si 0-6 m derinlik kuşağında, %42 si 6-18 m kuşağında, %6 sı ise m derinlik kuşağında tespit edilmiştir (Çizelge 3). Birey boyu arttıkça tercih edilen derinlik de artmaktadır cm boy aralığındaki bireylerin sadece %21 i 0-6 m derinlikler arasında görülmüşken, %43 ü 6-18 m derinlik kuşağında, %36 sı m kuşağında kaydedilmiştir. 40 cm den büyük boylu bireylerin %62 si m aralığında tespit edilmiştir. Çizgili lahoz bireylerinin dağılımı orfoz bireylerine göre farklılık içermektedir. 15 cm den küçük yavruların %68 i 6-18 m derinlikler arasında, %20 si ise m arasında kaydedilmiştir. Birey boyu arttıkça tercih edilen derinlik kuşağı m ye doğru kaymaktadır. 40 cm den büyük bireylerin %64 ü m derinlik kuşağında görülmüştür. Elde edilen bulgulara göre hem jüvenil hem de erişkin beyaz lahoz, sivriburun lahoz, fangri ve sinarit bireyleri orfoz bireylerine göre daha derinleri tercih etmektedir İndikatör türlerinin paftalara göre dağılımları Araştırma kapsamında incelenmiş olan indikatör türler arasından Serranidae üyeleri (Hani Balıkları), Sparidae üyeleri (Karagöz ve Mercan balıkları), Mullidae üyeleri (Barbunya ve Tekir Balıkları) (Mullus sp.), Mugilidae üyeleri (Kefal Balıkları) ve Scaridae üyesi (Iskaroz) diğer türlere göre daha fazla ticari ve amatör av baskısı altında olmalarından ötürü diğer türlerden ayrı değerlendirilmişlerdir. Söz konusu türlerin incelenen paftalara göre dağılımları Çizelge 4 te verilmiştir. İncelenen paftalar dahilinde çizgili mercan, çipura ve çavuş balığı bireyine rastlanılmamıştır. Hani ve ıskaroz en baskın türler olup, incelenen bütün paftalarda tespit edilmişlerdir. Bu türleri takip eden diğer baskın türler yazılı hani, karagöz, sargöz, melanurya, barbunya ve kefal türleridir. Popülasyon büyüklüğü bakımından ise en kalabalık sürüleri pelajik bir tür olan kupez oluşturmaktadır Labridae türlerinin paftalara göre dağılımları. Kayalık, kumluk ve eriştelik alanlarda yayılım gösteren Labridae üyeleri (Lapin ve Çırçır Balıkları) ticari ya da amatör her hangi bir av baskısı altında değildir ve KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 15

22 Çizelge 3. Orfoz-lahoz, Fangri ve Sinarit bireylerinin derinliklere göre dağılımı. DERİNLİK BOY (cm) DERİNLİK BOY (cm) 0-6 m < > m < >80 Orfoz Orfoz Çizgili Lahoz Çizgili Lahoz Beyaz Lahoz 1 Beyaz Lahoz Köpekdişli Lahoz Köpekdişli Lahoz Hayfa Lahozu Hayfa Lahozu Sivriburun Lahoz 1 Sivriburun Lahoz 5 Fangri Fangri 2 3 Sinarit Sinarit DERİNLİK BOY (cm) DERİNLİK TÜM BOYLAR TOPLAM m < > m 6-18 m 18-3 m Orfoz Orfoz Çizgili Lahoz Çizgili Lahoz Beyaz Lahoz Beyaz Lahoz Köpekdişli Lahoz Köpekdişli Lahoz 0 Hayfa Lahozu Hayfa Lahozu 0 Sivriburun Lahoz Sivriburun Lahoz Fangri 5 1 Fangri Sinarit Sinarit çalışma alanında yaygın olarak bulunurlar. Bu nedenle diğer indikatör türlerden ayrı olarak değerlendirilmişlerdir (Çizelge 5). Türk lapini ve gün balığı en baskın türlerdir ve tüm paftalarda her derinlikte sıkça bulunmaktadır. Diğer türler ise nadir görülmektedir. Kızıldeniz lapini ve kikla en nadir türlerdir Kızıldeniz kökenli yabancı türlerin paftalara göre dağılımları. Kızıldeniz kökenli türler Akdeniz kıyılarımızın genelinde olduğu gibi Kaş Kekova ÖÇK Alanı içinde de baskın türleri oluşturmaktadır (Çizelge 6). Bu türlerden Siganidae üyeleri (Sokar Balıkları) ekonomik olarak da büyük öneme sahiptir. Yöre balıkçılarının her mevsim en fazla miktarda tuttukları bu türler ekosistemin temel türlerini oluşturmaktadır. Sokar balıklarının yanı sıra ekonomik değer taşımayan külahbalığı, asker balığı ve balta balığı paftaların büyük çoğunluğunda görülmüşlerdir. Kızıldeniz lapini ve Mertens kumbalığı istilacı türler olmalarına karşın çalışma alanında KAŞ-KEKOVA ÖZEL ÇEVRE KORUMA BÖLGESİ ORFOZ-LAHOZ-FANGRİ POPULASYONLARINI İZLEME PROJESİ 16