TEMEL SU KAYBI KİTABI BÖLÜM 1

Transkript

1 TEMEL SU KAYBI KİTABI BÖLÜM 1 Su Kaybının Azaltılması Stratejisi ve Uygulaması Kılavuzu Eğitim ve Kültür Bu projeye Avrupa Komisyonu nun desteği ile fon sağlanmıştır. Bu yayın [tebliğ] sadece yazarların görüşlerini yansıtmaktadır, ve

2 Avrupa Komisyonu buradaki bilgilerin her hangi bir şekilde kullanımından sorumlu tutulamaz. Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü yazarların ve Avrupa Komisyonu nun önceden izni olmaksızın, her hangi bir şekilde, veya elektronik, mekanik, fotokopi, kayıt veya başka türlü vasıtalarla çoğaltılamaz, erişimi bulunan bir sistemde saklanamaz, veya her hangi bir şekilde iletilemez. ISBN-13: ###

3 EĞİTİM ve KÜLTÜR Bu projeye Avrupa Komisyonu nun desteği ile fon sağlanmıştır. Bu yayın sadece yazarların görüşlerini yansıtmaktadır, ve Avrupa Komisyonu buradaki bilgilerin her hangi bir şekilde kullanımından sorumlu tutulamaz.

4 ESAS YAZARLAR: Richard PILCHER Altan DİZDAR Selçuk TOPRAK Cüneyt DİLSİZ Elmo De ANGELIS Kylene De ANGELIS Abdullah Cem KOÇ Fatih DİKBAŞ Mahmut FIRAT Ülker Güner BACANLI Bu Kitap aşağıdaki TR/06/B/F/PP/ No.lu Leonardo da Vinci Projesinin ürünüdür: PROWAT: SU KAYIPLARININ TESPİTİ VE AZALTILMASINA YÖNELİK UYGULAMALAR VE EĞİTİM PROGRAMLARININ HAZIRLANMASI TEŞEKKÜR Leonardo da Vinci Proje yöneticisi Altan Dizdar, aşağıdaki kişilere Projeye destekleri ve Proje sonuçlarının oluşturulmasındaki katkıları için teşekkür eder; Alfabetik sıra ile (şirket adı) Stratos ARAMPATZIS (Tero Ltd., YUNANİSTAN) Walter BOGAERTS (K.U.Leuven Research&Development, BELÇİKA) Arjan De BRUIN (Van Der Meer&Van Tilburg Innovation Consultant, HOLLANDA) Damianos DIMITRIADIS (Infoproject Pliroforiki S.A., YUNANİSTAN) Ton KNOBBOUT (Project Consultatie EN Training Groep B.V.PCT, HOLLANDA) Risto TENHUNEN (Osuuskunta Eco-One, FİNLANDİYA) Jian Hua ZHENG (Technologica Group-European Technical Joint Venture, BELÇİKA) Thuy Vu THI (Technologica Group-European Technical Joint Venture, BELÇİKA) Yayıncı: Leonardo da Vinci Projesi Düzenleyicisi ERBIL PROJECT CONSULTING ENGINEERING CO. LTD. Bükreş Sok. No.7/1 Çankaya/ANKARA TÜRKİYE Tel: Faks: Ankara, Türkiye, 2008 Leonardo da Vinci Proje numarası: TR/06/B/F/PP/ Bütün hakları saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü yazarların ve Avrupa Komisyonu nun önceden izni olmaksızın, her hangi bir şekilde, veya elektronik, mekanik, fotokopi, kayıt veya başka türlü vasıtalarla çoğaltılamaz, erişimi bulunan bir sistemde saklanamaz, veya her hangi bir şekilde iletilemez.

5 İÇİNDEKİLER ŞEKİLLER DİZİNİ....VI TABLOLAR DİZİNİ.VIII TEMEL SU KAYBI KİTABI 1 GİRİŞ....1 TEMEL SU KAYBI KİTABI BÖLÜM SU TEMİNİ VE SU KAYBI HAKKINDAKİ TEMEL GERÇEKLER SU KAYBI NEDİR? SU KAYBI NEDEN AZALTILMALIDIR? AVRUPA YÖNERGELERİ, MEVZUAT, ULUSLAR ARASI VE ULUSAL DURUM NEDEN AVRUPA YÖNERGELERİ BULUNMAKTADIR? SU KAYBININ VEYA GELİR GETİRMEYEN SUYUN TANIMLANMASI (GGS) GELİR GETİRMEYEN SUYUN TANIMI (GGS) GELİR GETİRMEYEN SUYUN HACMİ VE DEĞERİ SU KAYBININ DEĞERLENDİRİLMESİ SU DENETİMİNİN YAPILMASI Şebeke İşletme Pratiklerinin Gözden Geçirilmesi Su Kaybının Sayıya Dökülmesi SU DENGESİ SU DENGESİ TERMİNOLOJİSİ SU DENGESİNİN HESAPLANMASI SU DENGESİ HESAPLAMALARININ SINIRLAMALARI PERFORMANS GÖSTERGELERİ GGS DE HEDEF KÜÇÜLTME SU KAYBI EKONOMİSİ TEMEL BİLGİLER SU KAYBININ EKONOMİK SEVİYESİ 19 6 BİR SU KAYBI AZALTMA STRATEJİSİ GELİŞTİRİLMESİ STRATEJİ GELİŞTİRMEDE ÖNEMLİ GÖSTERGELER Teknik Sorunlar Ekonomik Sorunlar Genel Göstergeler GGS AZALTMA STRATEJİSİNİN UYGULANMASI Aşamalı Yaklaşım Başlangıç Aşaması Aşamalı Yaklaşım Ana Aşama İzle ve Koru TALEP YÖNETİMİ VE SU VERİMLİLİĞİ PLANLARI TALEP YÖNETİMİ SU VERİMLİLİĞİ PLANLARI Suyun Korunması ve Verimliliği: Temel İlkeler... 26

6 8 GGS Yİ AZALTMANIN YARARLARI.27 9 EĞİTİM BİLİNÇ SEMİNERLERİ MÜHENDİSLİK VE TEKNİK PERSONEL EĞİTİMİ SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK 30

7 ŞEKİLLER DİZİNİ Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 1 ŞEKİL 1.1 KURAKLIK KOŞULLARI NEDENİYLE BOŞALMIŞ BİR BARAJ GÖLÜ (KAYNAK: HALCROW GROUP) 2 ŞEKİL 1.2 SU KAYBI ÖRNEKLERİ (HALCROW GROUP, 2002 VE PILCHER, 2003)...4 ŞEKİL 1.3 DAĞITIM SİSTEMİ GİRİŞ HACMİNİN BİLEŞENLERİ...4 ŞEKİL 1.4 ESKİ SU SİSTEMLERİ.5 ŞEKİL 2.1 GGS BİLEŞENLERİ.9 ŞEKİL 3.1 IWA STANDART SU DENGESİ 12 ŞEKİL 4.1 ALTYAPI KAÇAK ENDEKSİ ORANI (IWA SU KAYBI ÇALIŞMA GRUBU)...15 ŞEKİL 4.2 DÜNYANIN DÖRT YANINDAN AKE DEĞERLERİ (SEAGO, VE DİĞ., 2005)..15 ŞEKİL 4.3 BASİTLEŞTİRİLMİŞ FİZİKİ KAYIP HEDEF MATRİSİ (DÜNYA BANKASI ENSTİTÜSÜ; LIEMBERGER, 2005)...16 ŞEKİL 5.1 AKTİF KAÇAK KONTROL MALİYET EĞRİSİ AZALAN VERİM KANUNU (FARLEY VE TROW, 2003)...19 ŞEKİL 6.1 KESİM ÖLÇÜM ALANLARINDA AKTİF KAÇAK KONTROLÜ.21 ŞEKİL 6.2 BİR MÜŞTERİ SAYACI DEĞİŞTİRME PROGRAMI ŞİRKETİN NAKİT AKIŞI ÜZERİNDE DOĞRUDAN ETKİLİDİR (LIEMBERGER, 2005)...22 ŞEKİL 6.3 BİR BASINÇ YÖNETİMİ PLANINA BAŞLAMANIN DEBİLER VE BASINÇLAR ÜZERİNDEKİ ETKİSİ (KAYNAK: HALCROW GROUP, 2002).23 ŞEKİL 7.1 EVDE VE BAHÇEDE SU VERİMLİLİĞİNİN TEŞVİK EDİLMESİ (WATERWISE, 2007).26 TABLOLAR DİZİNİ Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 1 TABLO 4.1 GGS PERFORMANSI İÇİN GÜVEN SINIFLANDIRMA SİSTEMİ (DÜNYA BANKASI ENSTİTÜSÜ; LIEMBERGER, 2005) 16 Temel Su Kaybı Kitabı Kısım 2 TABLO 2.1 DEĞİŞİK DAĞITIM SİSTEMİ TİPLERİNİN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI 34 TABLO 2.2 SEÇİLEN MALZEMELERİN TEMEL AVANTAJ VE DEZAVANTAJLARI 36 TABLO 2.3 TİPİK SERVİS BASINÇ KRİTERLERİ.41 TABLO 3.1 SU DENGESİ BİLEŞENLERİNİN TAHMİN EDİLMESİ 44 TABLO 3.2 TABLO ŞEKLİNDE IWA SU DENGESİ..48 TABLO 3.3 BİLEŞEN ANALİZİ ÖRNEĞİ (PILCHER, 2007).. 49 TABLO 8.1 ANA VE SERVİS HATLARINDAKİ TİPİK PATLAMA SIKLIKLARI (LAMBERT, 2004) TABLO 8.2 DEĞİŞİK BORU MALZEMESİ İÇİN ANA HAT PATLAMA SIKLIĞI/1000 KM/YIL (LAMBERT, 2004) 101 TABLO 9.1 ÖRNEK SU DENGESİ. 108

8 Temel Su Kaybı Kitabı Giriş Birkaç yıl önce dünya liderleri kasaba ve şehirlerin sokakları altındaki bozulan su sistemlerinde gizlenmiş problemlerden kaçınıyorlardı. Bu bir gözden uzak olan akıldan uzak olur durumuydu. Politikacılar televizyonlarda ve gazetelerde milyonlarca Euro maliyeti olan yeni arıtma tesislerinin kırmızı kurdelelerini keserken gösterilirken, kıt kaynaklar yerin altındaki dökülen altyapıya harcanıyordu. Artan talep, değişen hava koşulları ve gittikçe azalan kaynaklar su dağıtım sistemindeki su kaybı probleminin bilincine varılmasıyla sonuçlanmıştır. Bilinçlilik ve dünya genelindeki su şebekelerini daha verimli hale getirmek için kapsamlı ve entegre bir yaklaşım geliştirme yönünde uluslararası çaba artmaktadır ların sonlarında, Uluslararası Su Birliği (IWA) su kaybı için uluslararası terminoloji ve bir dizi performans göstergesi oluşturmak üzere bir Çalışma Grubu kurmuştur de Su Kaybı Çalışma Grubu su kaybının bütün yönleri hakkında en iyi pratiği geliştirmeye girişmiştir. Bu grubun üretimi bütün Dünyada geniş biçimde yayılmış ve bir çok ülkedeki uygulayıcılar tarafından kabul görmüştür. PROWAT ortaklar grubu vasıtasıyla Su Kaybı Çalışma Grubunda temsil edilmektedir. Avrupa ve dünyadaki çeşitli su birlikleri bu çabayı desteklerken su kaybının azaltılması ve kontrol edilmesinde en iyi pratiği geliştirme hedefine hız kazandırmışlardır. Ayrıca, Dünya Bankası Enstitüsü ve Avrupa Yatırım Bankası su kaybı yönetimine yatırım yapmaktadırlar de Su Kaybı hakkında Romanya da büyük bir konferans düzenlenmiş ve 41 ülkeden 300 ün üzerinde delege katılarak 91 tebliğ sunulmuştur. Bu Avrupa da ve diğer yerlerde verimli su kaybı yönetimine duyulan ilgiyi ve isteği açıkça göstermektedir. PROWAT projesi su temin ve dağıtım sistemlerinin daha verimli performans göstermesine yol açacak geliştirilmiş planlama ve su kaybını azaltma stratejilerinin uygulanması vasıtasıyla su kaybının azaltılmasını hedeflemiştir. Bu kitabın yöneticilerin su kaybı yönetiminin niteliğini ve kaybı azaltma stratejilerinin geliştirilmesindeki kavramları anlamaları, ve uygulamalarında mühendis ve teknisyenlere yardımcı olmalarını temin etmesi amaçlanmıştır. Temel Su Kaybı Kitabı iki bölümde yayınlanmıştır. Bölüm 1 esas olarak üst yöneticiler ve politika yapıcılar için düşünülmüştür; iletim ve dağıtım sistemlerinden su kaybı konusunun arka planının çerçevesini çizmektedir. Bölüm 1 ayrıca her hangi bir Avrupa ülkesindeki her hangi bir su şirketinin uygun bir su kaybının azaltılması ve kontrolü politikası belirlemesini temin edecek bütün yönlere ait ilkeler ve kılavuzluğu da sağlamaktadır. Bölüm 2 ilke olarak teknik bir el kitabıdır. Amacı mühendis ve teknisyenlerin bir su kaybı azaltma stratejisi planlamaları ve uygulamalarına yardımcı olmaktır. Su kaybı bileşenlerinin değerlendirilmesi işlemi, strateji geliştirme, kaçak ekonomisi ile birlikte, kaçağı azaltmak için gerekli pratik faaliyetler detaylı olarak incelenmiştir. Bu kitabın mühendis ve teknisyenleri bir alet kutusu ile donatarak onların ısmarlama ve, daha önemlisi, yerel koşullara ve etki eden faktörlere uyan sürdürülebilir bir strateji geliştirmelerine yardımcı olmak için PROWAT projesinin diğer ürünleri ile bağlantılı olarak kullanılması tavsiye edilir. Bölüm 1 in içeriğinin bir bölümü Bölüm 2 de tekrarlanmıştır. Yazarlar atlama nedeniyle anlaşılmama riskine girmektense bazı bölümlerde mesajın güçlendirilmesinin önemli olduğunu düşünmektedirler. Ayrıca kitapta Avrupa nın çeşitli bölümlerinden başarılı örnek olay incelemeleri de verilmiştir.

9 Temel Su Kaybı Kitabı Kısım Su Temini ve Su Kaybı hakkındaki Temel Gerçekler Su sadece Avrupa da değil, aynı zamanda bütün Gezegende, her yurttaşın günlük hayatında sağlığın, ekonomik gelişmenin ve ekosistemlerin sürdürülmesi için bir mihenk taşıdır. Su hayatımız için bu kadar değerli ve önemli olduğundan, su kaynaklarımızı akıllıca korumak ve kullanmak hepimizin paylaştığı bir sorumluluktur. Su temin ve dağıtım şebekelerindeki su kaybını azaltmak ve kontrol etmek PROWAT projesinin ana amacıdır. Artan talep ve giderek azalan kaynakların bir araya gelmesi su kaynakları üzerinde baskı yaratmaktadır (Şekil 1.1). Bunun sonucu Avrupa genelinde bir çok ülkede, ve kuşkusuz Dünyada su kıtlığı ve sınai ve diğer kullanımlar üzerine konulan kısıtlamalardır. Avrupa Çevre Ajansına (21 Temmuz 1999 da yayınlanmıştır) ve FAO AQUASTAT a (2002 de yayınlanan Water Resources) göre, Avrupa ülkelerinin üçte birinde (1/3) kullanılabilecek su bir hayli azdır, yani 5000 m 3 /kişi/yıldan daha azdır.güney ülkeleri özellikle etkilenmektedir; Malta sadece 100 m 3 /kişi/yıl suya sahiptir. Kuzey Avrupa daki orta düzeyde yağış alan Belçika, Danimarka ve İngiltere gibi yoğun nüfuslu ülkeler de kullanılabilir suyun az olduğu gruba girmektedirler. Yakın zamanda 2007 yazında, Türkiye ve Güneydoğu Avrupa şiddetli bir kuraklık yaşamıştır. Güney ülkelerinde özellikle tarım için su ihtiyacı genellikle daha fazla olmasına rağmen Avrupa da suyun büyük bölümü sanayi tarafından kullanılmaktadır. Bir bütün olarak Avrupa da, ülkeler arasında büyük farklılıklar olmakla beraber, çıkarılan suyun yüzde 53 ü sanayi, yüzde 25 i tarım ve yüzde 19 u hanelerin kullanımı içindir. Şekil 1.1 Kuraklık nedeniyle boşalmış bir baraj gölü (Kaynak: Halcrow Group) Son yıllarda, Avrupa genelinde artan su talebinin sürdürülebilir olmadığı gerçeği büyümektedir. Sorun anlaşıldıkça, bunun sonucu olarak, yeni kaynaklar ve aktarma programları geliştirmek vasıtasıyla geleneksel temini arttırma yaklaşımı yerini talep yönetimine bırakmaktadır. Talep yönetimi suyun daha verimli kullanılması, kayıpların azaltılması, savruk kullanımın azaltılması, daha verimli cihazlar ve suyun geri dönüşümüne odaklanmaktadır. Bir çok durumda yeni su teminini arttırmak yerine su kullanım verimini arttırmak daha ucuz olmaktadır. Temin yönünden, dağıtım sistemindeki su kayıplarının şebekelere verilen suyun yaklaşık ortalama 30-40% ı olduğu hesaplanmıştır. Bazı eski Doğu Avrupa ülkelerinde su kaybının sisteme verilen toplam suyun 50% sini geçtiği sık görülmektedir. Ucuz ve bol kaynaklara sahip kamu şirketleri çoğu kez su kaybını ele almak için para harcamakta tereddüt etmişlerdir. Bu şirketlerin çoğu pasif kaçak kontrolü olarak ifade edilen uygulamalar yapmışlardır. Bu, genellikle, görünür ve halk tarafından ihbar edilen sızıntıların tamir edilmesi, ancak görünmeyen veya ihbar edilmeyen sızıntıları tespit etme

10 politikasının bulunmadığı anlamına gelmektedir. Sonuçta, sızıntıları bulmak ve tamir etmek yüksek maliyetlidir, ve kayıpların azaltılması daha yüksek su fiyatlarına dönüşmeyeceği için, bazı şirketler kaçakları makul seviyelere düşürme düşüncesi taşımamaktadırlar. Bir çok Avrupa ülkesinde güvenilir su kullanma verimi verileri ne yazık ki bulunmamaktadır, ancak büyük ihtimalle kullanma verimlerinde büyük farklar olmalıdır. Örneğin, İtalya da su kaybı seviyesi sisteme verilen suyun 15-60% ı arasında değişmektedir (ISTAT 2003). Bu bilginin şirketler ve ülkeler arasında karşılaştırma yapılmasını sağlamak için toplanması ve değiş tokuş edilmesi suyun bütün Avrupa da daha verimli kullanılmasını sağlamakta yardımcı olacaktır. Birinci Avrupa kanunundan bu yana su temin şebekesinde büyük iyileştirmeler yapılmışsa da, su kaybı kontrolüne yönelik en etkili yol olan su kaybını azaltma stratejilerinin entegre yönetiminde fazla ilerleme olmamıştır. Bu da PROWAT ın diğer amaçlarından bir tanesidir. 1.2 Su Kaybı Nedir? Su Kaybı veya Gelir Getirmeyen Su (GGS) iletim ve dağıtım şebekelerindeki su tevzi ve ölçme işlemlerindeki yetersizliği ifade eder, ve bazı sistemlerde toplam su üretiminin hatırı sayılır bir oranını oluşturabilir. Su Kaybı sistemin tamamında veya bir kısmında Sistem Giriş Hacmi ile İzinli Tüketim arasındaki fark olarak hesaplanır. Su Kayıpları Gerçek ve Görünen Kayıpları içerir: Gerçek Kayıplar servis bağlantısındaki ölçme noktasına kadar olan sızıntı, patlama ve basınçlı sistemdeki taşmalar gibi fiziki kayıplardır (Şekil 1.2.a). Görünen Kayıplar bütün sayaç hatası tipleri (giriş, çıkış, ve müşteri sayaçları) ve izinsiz tüketimi (hırsızlık ve yasadışı kullanım) içerir. Aynı zamanda ticari kayıp olarak ifade edilir (Şekil 1.2.b). Bu kitapta kullanılan terminoloji Uluslararası Su Birliği (IWA) tarafından geliştirilmiş olup dünya genelinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Kısım 2 Bölüm 13 te eksiksiz bir terimler sözlüğü verilmiştir. Bütün sistemlerde su kaybı meydana gelir, değişen sadece hacim olup şirketin şebekesini kullanma yeteneğini yansıtır. Suyun neden, nasıl ve nerede kaybolduğuna dair nedenleri anlamak için, yöneticiler şebekenin fiziki özelliklerini ve mevcut işletme uygulamasını değerlendirmelidirler. Bir çok durumda su kaybı problemine zayıf altyapı, kötü yönetim uygulaması, şebeke özellikleri, işletme pratikleri, teknolojileri, becerileri ve sosyal ve kültürel etkiler neden olmaktadır. Yüksek seviyede gerçek veya fiziki kayıp müşterilere ulaşan kıymetli su miktarını azaltır, şirketin işletme maliyetini arttırır ve yeni kaynak programlarında sermaye yatırımlarını büyütür. Yüksek seviyede görünen veya ticari kayıp şirkete başlıca gelir akışını azaltır.

11 a) Fiziki su kayıpları b) Ticari su kayıpları (örn., yasadışı kullanım) Şekil 1.2 Su kaybı örnekleri (Halcrow Group, 2002 ve Pilcher, 2003) Aşağıdaki Şekil 1.3 te Uluslararası Su Birliğinin terminolojisi kullanılarak bir su iletim ve dağıtım sisteminin tipik bileşenleri gösterilmiştir. Su kaybı kesinlikle yeni bir olgu değildir, fiziki su kayıplarının azaltılması ve kontrolü (esas olarak su ana hatları ve ev servis bağlantıları kaçakları) inşa edilen en eski sistemlerden bu yana su dağıtımı ile ilişkili bir faaliyet olmuştur (Şekil 1.4). Romalılar temin edilen suyun önemli bir oranının amaçlanan yere ulaşmadığının farkındaydılar. Fiziki Kayıplar Faturasız İzinli Tüketim Faturalı İzinli Tüketim İzinsiz Tüketim Müşteri Sayaç Hataları Şekil 1.3 Dağıtım sistemi giriş hacminin bileşenleri Roma Su Komiseri Sextus Julius Frontinus sistemdeki kayıpları değerlendirmek için kaba bir ölçme aleti kullanarak sisteme verilen suyun yarısından fazlasının ortadan kaybolduğunu hesaplamıştır.

12 Kanundışı bağlantılar yaygınsa da, kaçaklar vasıtasıyla su kaybı bugün dünyanın her yerindeki dağıtım sistemlerinde olduğu gibi ciddi bir problemdi. Böylece, bugünün mühendis ve teknisyenleri Romalılarla aynı sorunlara sahiptirler, ve kayıpların azaltılması ve kontrolü savaşımı aynı şekilde hiçbir zaman sona ermeyecekse de, görünmeyen sızıntıların yerini çok etkili bir hassasiyetle bulma sorununun üstesinden gelmelerine yardımcı olmak üzere geliştirilmiş bir çok ekipman ve teknik kullanımlarına hazırdır. Şekil 1.4 Eski su sistemleri 1.3 Su Kaybı Neden Azaltılmalıdır? Su kayıplarının ve kaçağın anlaşılmasındaki ilerlemelere rağmen, dünya genelinde bir çok su temin şirketi bunları azaltıp kontrol altına alamamıştır. Bunun nedeni kayıpların niteliğinin pek anlaşılmamış olması, kayıpların etkisinin takdir edilememesi, veya kapsamlı bir su kaybı azaltma programının maliyetinin kabaca düşük tahmin edilmesidir. GGS işletmesel/mali verimin önemli unsurlarını ve sürdürülebilirliğini servis sürekliliği, su kalitesi, varlık yönetimi, mali akış ve talep yönetimi yolu ile yakalamaktadır. Ne yazık ki, pratikte bu karmaşık bir konudur ve kayıpların kaynağı, göstergelerin seçimi, uygun bir hedef ve strateji belirlenmesi gibi bir çok bileşeni vardır. Gelir Getirmeyen Suyun azaltılması kaçak yönetimi performansının kıyaslanması ve raporlanması için standart bir yaklaşımla başlamalıdır. Her hangi bir örgütteki üst yönetim veya politika yapıcılar GGS yi azaltmak için. Su kaybının azaltılmasını bir öncelik olarak beyan etmeyi Hedefleri tespit etmeyi ve bunları elde etmek için bir takvim belirlemeyi taahhüt etmelidirler. Niyet beyanını takiben, eğitilmiş mühendis ve teknisyenler bir su kaybı azaltma stratejisi geliştirebilirler. Bu, kayıpların nedenlerini ve onları etkileyen faktörleri daha iyi anlamakla elde edilebilir. Şebekenin özgün özelliklerine ve yerel etki faktörlerine uyarlanabilecek ve en önemlisi her nedenin öncelik sırasına göre üstesinden gelecek teknikler ve prosedürler geliştirebilirler. Su kaybının azaltılması için herhangi bir stratejinin hem fiziki hem ticari su kaybı bileşenlerine hitap etmesi gerektiği akıldan çıkarılmamalıdır. Avrupa su sanayisinin bu sorunlarda ilerlemesine yardım etmek için, PROWAT ın esas hedeflerinden birisi Mesleki eğitim kursları geliştirerek su şirketlerine teknik yardım sağlamaktır. Bu kurslar su kuruluşları, kamu sektörü ve inşaat şirketlerinde çalışan mühendisler, orta & üst düzey teknisyenler

13 için olup bunlara su kaybının üstesinden gelmek, şebeke verimini geliştirmek ve potansiyel olarak muazzam bir kayıp kaynağı geri kazanmak için yardımcı olacaktır. 1.4 Avrupa Yönergeleri, Mevzuat, Ulusal ve Uluslararası Durum Neden Avrupa Yönergeleri Bulunmaktadır? Bugün, modern ve hızlı şehirleşme, yeni yaşam biçimleri ve ekonomik gelişmenin eşlik ettiği nüfus artışı gezegenin üzerindeki 1 milyardan fazla insanın, özellikle gelişmekte olan ülkelerdeki 2.2 milyardan fazla insanın güvenli suya erişememesine, yetersiz sağlık koşullarına ve zayıf hijyene, yani önlenebilir hastalıklara yol açmıştır. AB üye ülkeleri (25 AB ülkesi) su geliştirme sektöründeki en önemli bağışçılar arasındadır ve uluslararası gelişme, işbirliği ve su yönetimi konusunda tecrübe zenginliğini kullanabilirler. 23 Ekim 2000 de, su politikası sahasındaki Topluluk faaliyeti veya AB Su Çerçeve Yönergesi (SÇY) için bir çerçeve tesis eden Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Konseyinin 2000/60/EC Yönergesi sonunda benimsenmiştir. Bunun asli hedefi Avrupa da yeterli miktarda temiz suyu korumak ve yenilemek için kanuni bir çerçeve tesis etmek veya başka bir ifade ile, mevcut olduğunda suların yüksek statüsünü sürdürmek, suların mevcut statüsünde bozulmayı önlemek ve en azından 2015 e kadar Avrupa ölçeğinde bütün sulara ilişkin iyi statüyü elde etmektir. Bu arada uluslararası çabanın odaklandığı ana husus 2015 e kadar güvenli içme suyuna ulaşamayan veya maddi gücü yetmeyen insanların oranını ve yeterli sağlık koşullarına erişemeyen insanların oranını yarıya indirmeye çalışmaktır. Su Çerçeve Yönergesi iddialı genel takvime ek gerekler için açık terminler düzenlemiştir. 15 Şubat 2006 da yayınlanan Avrupa Birliği Resmi Gazetesi ne göre, önemli kilometre taşları aşağıda liste halinde verilmiştir: 2008: Nehir havzası yönetim planı taslağının sunulması 2009: Önlemler programı dahil, nehir havzası yönetim planının son şeklini alması 2010: Fiyatlandırma politikalarının ortaya konması 2012: Önlemlere ait işletme programlarının yapılması 2015: Çevre hedeflerinin karşılanması, İlk yönetim çevriminin sona ermesi 2021: İkinci yönetim çevriminin sona ermesi 2027: Üçüncü yönetim çevriminin sona ermesi, hedeflerin karşılanması için son tarih. Avrupa Su Politikası ilk dalga da 1975 te erken Avrupa su mevzuatının başlaması ile, içme suyunun alınması için kullanılan nehir ve göllerimiz için standartlarla ayrıntılı bir yeniden yapılanma işleminden geçmiştir. Bu, içme suyumuz için bağlayıcı kalite hedefleri düzenlenerek 1980 de sonuçlanmıştır.burada ayrıca balık içeren sular, kabukluları içeren sular, temizlenme suları ve yeraltı suları hakkında kalite hedefli mevzuat ta dahil edilmiştir. Bütün sürecin bir sonucu olarak, Komisyon PROWAT Projesinin elde edilmesi için çalışacağı, aşağıdaki önemli amaçları içeren bir Su Çerçeve Yönergesi (SÇY) Teklifi sunmuştur: suyun korunması kapsamını bütün sulara, yüzey sularına ve yer altı sularına genişletme konulan bir termin içinde bütün sular için iyi durum elde etme nehir havzalarını esas alan bir su yönetimi emisyon sınır değerleri ve kalite standartlarına ait kombine yaklaşım fiyatları doğru elde etme yurttaşların daha yakın ilgi duymasını sağlamak mevzuatı modern hale getirme 2008 de ilgilenen bütün taraflar taslak Nehir Havzası Yönetim Planlarını (NHYP) ve Ölçülebilirlere ait Programları (ÖaP) tamamlamak zorunda oldukları için ve nihai NHYP ve ÖaP lar Aralık 2009 a kadar zorunlu hale getirileceğinden, SÇY kritik bir aşamaya girmek üzeredir.

14 Avrupa Komisyonu ayrıca Ortak Tarım Politikasını (OTP) basitleştirerek AB ye daha iyi bir düzenleme getirmeye ve OTP ile SÇY arasındaki ilişkiyi gözden geçirmeye çalışmaktadır. Komisyon 2008 içinde sağlam teklifler üreteceğinden emin olup Avrupa su sektörü üzerinde bunların kesinlikle etkisi olacaktır. İklim değişikliği de Komisyonun çalışma programına göre 2008 de önceliğe sahiptir. Temmuz 2007 de Komisyon Avrupa daki iklim değişikliğine uyarlama yapma hakkında bir Yeşil Kitap yayınlamıştır. Komisyon halen bu Kitaba cevapları analiz etmekte olup, 2008 de teklif ve kesin faaliyetleri içerecek bir Beyaz Kitap üretmeyi planlamaktadır, ve bu da Avrupa Su Sanayisi üzerinde etkili olabilecektir. 2 Su Kaybının veya Gelir Getirmeyen Suyun (GGS) Tanımlanması Son 20 yılda dünya genelinde su servislerinin gelişmesinde moda olan bir konu bulunmaktadır, bu da iletim ve dağıtım sistemlerinde su kaybının veya Gelir Getirmeyen Suyun azaltılmasıdır. Girişte ifade edildiği şekilde, GGS su iletim ve dağıtım sistemlerinin verimsizliğini ve su hacminin sisteme verildiğinde veya müşterinin sayacında yanlış ölçüldüğünü göstermektedir. Bazı sistemlerde bu, sisteme verilen suyun bir hayli büyük bir yüzdesini teşkil edebilir. GGS su servisi sağlanmasında ve kabul edilebilir ve sürdürülebilir bir seviyeye düşürülmesi için bir strateji geliştirmede atılan temel adımlarda büyük öneme sahiptir. Su kaybının stratejik önemi su şirketlerince giderek kabul edilmektedir. Bu özellikle bir çok ülkenin su kaybını azaltmak ve kontrol etmek için politikalar ve programlar geliştirdiği ve geliştirmekte olduğu Avrupa için doğrudur. Bu programlar su şirketi için uygun olan Gelir Getirmeyen Su azaltma faaliyetlerinin bir karışımını içermektedirler. Bu kitap yöneticiler, mühendisler ve teknisyenlere, geliştirilmiş dağıtım şebekesi verimliliği ve işletmesi ile sonuçlanacak olan su kaybı seviyesini değerlendirmek, uygun su kaybı azaltma faaliyetleri karışımı ile bir GGS azaltma programı geliştirmek ve uygulamak için temel rehberlik sağlayacaktır. 2.1 Gelir Getirmeyen Suyun (GGS) Tanımı GGS basitçe şöyle tanımlanabilir: Bir su şirketinin toptan ürettiği veya satın aldığı ve müşterilerine dağıttığı, ancak gelir üretmeyen su Su Kaybı veya Gelir Getirmeyen Su (GGS) iki bileşenden oluşmuştur: Gerçek kayıplar veya fiziki kayıplar Görünen kayıplar veya ticari kayıplar Gerçek (fiziki) kayıp örnekleri: Borularda ihbar edilmiş veya edilmemiş patlamalar Boru ve teçhizatta belirsiz kaçaklar Servis depolarında kaçak ve taşmalar Görünen (ticari) kayıp örnekleri: Kaynak ve üretimde sayaç hataları Müşteri sayaç hataları İzinsiz kullanım, yani yasadışı bağlantılar ve hırsızlık Fiziki kaçaklar vasıtasıyla kaybolan su hacmi altyapının durumu ve belirli şirketin sızıntı tespit ve tamir politikasına bağlıdır. Kaybolan su miktarını etkileyen faktörler: Sistem basıncı Patlama sıklığı ve debileri Tespit ve tamir edilmeden önceki sızıntı süresi

15 Tespit edilemeyen küçük sızıntı seviyesi (belirsiz kayıplar) Görünen kayıp seviyesi: Şirketin müşteri sayacını değiştirme politikasına Şirketin izinsiz kullanımla ilgilenmek için kanunu yürürlüğe koyma politikasına bağlıdır. Şekil 2.1 bir iletim ve dağıtım sistemindeki tipik Gelir Getirmeyen Su bileşenlerini göstermektedir. Her hangi bir sistemden su kaybını anlayabilmek için gerçek ve görünen kayıpları birbirinden ayırabilmek önemlidir. Bir şebekedeki gerçek veya fiziki kayıplar kaybolan bir kaynağı temsil ederler. Bunun sonucunda kaçaktaki azalma, özellikle daha önceden su kıtlığı olmuşsa, şirketin müşterilere temin edebileceği ek su anlamına gelmektedir. Eğer bir su şirketi yeni bir kaynak yaratmayı planlıyorsa, sistemdeki kaçak azaltılarak sermaye harcamaları ertelenebilir veya önlenebilir. Suyun sistemden alınması ve parasının ödenmemesi olarak yaygın şekilde bilinen görünen veya ticari kayıplar su şirketi için potansiyel bir gelir kaybıdır. Ticari kayıpların azaltılması daha fazla gelir üretir, ancak kaynaklarda bir artışı temsil etmez. Ticari kayıpların değeri perakende fatura tarifelerine göre hesaplanırken fiziki kayıpların değeri değişken su üretim ve dağıtım maliyetine göre hesaplanır. Faturasız İzinli Tüketim İzinsiz Tüketim Müşteri Sayaç Hataları Fiziki Kayıplar Şekil 2.1 GGS bileşenleri 2.2 Gelir Getirmeyen Suyun Hacmi ve Değeri Su kaybı bütün sistemlerde meydana gelir ve sisteme verilen su miktarının %60 ına ulaşabilir. Kayıp seviyesi şirketin şebeke yönetimini yansıtır.su kaybı nedenlerini anlamak için kaybolan su miktarının, şebekenin fiziki özelliklerinin takdiri ve mevcut işletme pratiğinin denetlenmesi veya değerlendirilmesi yapılmalıdır. Bir çok sistemde en fazla GGS miktarı fiziki kayıp, yani kaçaktır. Tipik olarak, toplam kaybın yaklaşık %75-80 i fiziki kayıplara, %20-25 i de ticari kayıplara atfedilecektir. Bir çok durumda, ticari kayıplara esas olarak müşteri sayaçlarının eksik ölçüm yapması neden olmaktadır ve çalınma suretiyle kaybolan su miktarı genellikle sisteme verilen su miktarının 1% inden daha azdır. Su dengesi hesaplaması vasıtasıyla su kaybının değerlendirilmesine ait detaylı bir metodoloji bu kitapta Kısım 2 Bölüm 3 te bulunabilir. 2 milyon insanı içeren bir alana su temin eden bir su şirketini dikkate alırsak, ve her kişi ortalama 175 litre/gün tüketiyor ve şirket sisteme verilen suyun 33% ünün kaybolduğunu tahmin etmişse, toptan üretilmesi veya satın alınması gereken su miktarı 350,000 inin tüketileceği 525,000 m 3 /gün olacaktır. Böylece, GGS 175,000 m 3 /gün olmaktadır. Eğer fiziki kayıp toplam kaybın 80% i, ticari kayıp 20% si ise, o zaman: Gerçek veya fiziki kayıplar 175,000 x 80% = 140,000 m 3 /gün

16 Görünür veya ticari kayıplar 175,000 x 20% = 35,000 m 3 /gün Yıllık bazda bu 63,875 Megalitreyi ifade eder ve su şirketlerinin büyük kısmı için kabul edilebilir değildir. Genellikle şirkete en büyük etkiyi yapan şebekede kaybolan suyun mali değeridir. Bu yüzden, eğer su üretim maliyeti 50 cent/m 3 ve müşteri tarifesi 1.00 Euro ise her gün kaybolan suyun değeri 105,000 Euro veya yılda 38.3 milyon Euro dur. Eğer bu şirket fiziki kayıpları sistem giriş hacminin 15% ine ve ticari kayıpları 5% ine düşürecek bir strateji uygulamış olsaydı, o zaman kaybolan suyun değeri 54,638 Euro/gün veya 19.9 Milyon Euro/yıl olacaktı. Tasarruf 50,632 Euro veya 18.4 milyon Euro/yıl olacak ve bu gelir artışı olarak yorumlanabilecekti. GGS de bu azaltmayı yapmanın maliyetinin belirlenmesi önemlidir, çünkü bu azaltmaları yapmak için harcanacak çaba yukarıdaki rakamı aşmamalıdır. Referanslar 1. Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; A Review of Performance Indicators for Real Losses from Water Supply Systems. AQAU, VOL 48 No 6, December ISSN [Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; Su Temin Sistemlerindeki Gerçek Kayıplar için Performans Göstergelerinin Gözden Geçirilmesi. AQAU, VOL 48 No 6, Aralık 1999.ISSN ] 2. Alegre H, Hirner W, Baptista J.M, Parena R, Performance Indicators for Water Supply Services. IWA Manual of Best Practice, July ISBN [Alegre H, Himer W, Baptista J.M, Parena R, Su Temin Servisleri için Performans Göstergeleri. IWA En İyi Pratik El Kitabı, Temmuz ISBN ] 3. Myers S. D, Non-Revenue Water Management Foundation for Sustainable Water Services. Paper presented at Water Forum 2002, Kuala Lumpur, Malaysia [Myers S.D, Gelir Getirmeyen Su Yönetimi Sürdürülebilir Su Servisleri Vakfı. Su Forumu 2002, Kuala Lumpur, Malezya da sunulan tebliğ.]

17 3 Su Kaybının Değerlendirilmesi 3.1 Su Denetiminin Yapılması Her hangi bir su şirketi için başlama noktası şebekelerindeki veya şebekelerinin bir bölümündeki, yani iletim ve dağıtım sistemine giriş noktası (çoğu kez su arıtma tesisi) ile müşteri sayacı arasındaki suyun ne kadarının nerede ve neden kaybolduğunu değerlendirmektir. Su kaybı miktarı bir su denetimi yapılarak belirlenebilir ve bu işlem iki unsuru içerir: Şebeke işletme pratiklerinin gözden geçirilmesi ve takdiri Şebekede kaybolan suyun miktarının sayıya dökülmesi Şebeke İşletme Pratiklerinin Gözden Geçirilmesi Suyun bir şebekede neden kaybolduğunu tam olarak anlamak için dağıtım şebekesi ve nasıl işletildiği gözden geçirilmelidir. Bu gözden geçirme altyapının durumu, sistemin davranışı ve ne ölçüde yönetildiğine ilişkin soruları cevaplamalıdır. Gözden geçirme: Bölgesel özellikleri, yerel faktörleri ve su kaybı bileşenlerini Dağıtım sistemi işletme ve yönetimi için halen kullanılan metotları Kaçak izleme ve tespit teknolojisi seviyesini Personel sayısı, becerileri ve ehliyetlerini Şirketin mevcut kayıp seviyesini hesaplamak için veri ve metodolojisini değerlendirmelidir. Değer takdiri mevcut yönetim kültürü, şirketin mali ve politik kısıtları hakkında bilgi edinmek üzere üst yöneticilerle görüşmeleri de ihtiva etmelidir. Sistemin günlük işletmesine yer alan kilit personelle de özellikle: Sistem hakkında bilgi, örn. hizmet götürülen nüfus, ana hat uzunlukları, topografya, tipik talep ve kaynak yönetimi Patlama sıklığı dahil sistemin durumu Mevcut kaçak seviyesinin hesapları Müşteri ölçme politikaları Faturalama verileri Ekonomik bilgi, yani su üretim maliyeti Şirketin halen uyguladığı kaçak kontrol ve tamir politikası ile ilgili olarak görüşülmelidir Su Kaybının Sayıya Dökülmesi Bir denetimin ikinci bileşeni şebekede kaybolan su miktarının hesaplanmasıdır. Bir sistemdeki kayıp seviyelerinin hesaplanması için üç metot vardır: Su dengesinin kurulması. Gece debisi analizi (aşağıdan yukarıya kaçak değerlendirmesi) Bileşen analizi. Su dengesi hesabı en yaygın kayıp değerlendirmesi metodudur. Bir su kaybı stratejisi geliştirmeye ve başlatmaya girişmeden önce başlama noktasının bilinmesinin hayati önemi olduğu vurgulanmalıdır. 3.2 Su Dengesi Bir sistemden su kaybı miktarı su dengesi kurularak belirlenebilir. Bu üretilen (giren ve/veya çıkan sular hesaba katılarak), tüketilen ve kaybolan su miktarının ölçülmesi veya hesaplanmasını esas almaktadır. En basit şekliyle, su dengesi:

18 Kayıplar = Dağıtım Sistem Girişi Tüketim Su dengesinin hesaplanması çok önemlidir, çünkü: Her hangi bir şirket için su kaybı seviyesinin değerlendirilmesinin esasını teşkil eder. İlk baştaki hesaplama verilerin kullanılabilirliğini ve güvenilirliğini ve anlama seviyesini ortaya çıkarır. Kıyaslama mekanizması. İyileştirme için ilk adımı sağlar. Su dengesini anlama faaliyet ve yatırımların önceliği için zorunludur. On yıl önce su dengesi hesapları için tanım ve format çeşitliliği bulunmaktaydı. 1990ların sonlarında IWA ortak terminolojiye sahip pratik bir su denetleme yapısına ihtiyaç olduğunu teşhis etmiş ve sonuçta Su Kaybı Çalışma Grubu standart bir su dengesi geliştirmiştir. Bu standart su dengesi şimdi bir takım küçük değişikliklerle veya hiç değiştirilmeden kabul edilmiş olup dünya genelinde kullanılmaktadır. Sistem Giriş Hacmi İzinli Tüketim Faturalı İzinli Tüketim Faturasız İzinli Tüketim Faturalı Ölçülmüş Tüketim Faturalı Ölçülmemiş Tüketim Faturasız Ölçülmüş Tüketim Gelir Getiren Su Gelir Getirmeyen Su Su Kayıpları Görünen (Ticari) Kayıplar Gerçek (Fiziki) Kayıplar Faturasız Ölçülmemiş Tüketim İzinsiz Tüketim Ölçme Hataları İletim ve/veya Dağıtım Ana Hat Kaçağı Şirket Depolarında Kaçak ve Taşma Servis Bağlantılarında Müşteri Sayacına Kadar Olan Kaçak 3.3 Su Dengesi Terminolojisi Şekil 3.1 IWA standart su dengesi IWA standart su dengesinin bileşen bölümleri: Sistem giriş hacmi su dengesi hesabının ilişkin olduğu su temin sistemi bölümüne arıtılmış yıllık su giriş hacmidir İzinli tüketim su tedarikçisi tarafından konut, ticari ve sınai amaçlarla böyle yapmalarına zımnen veya açıkça izin verilen kayıtlı müşteriler, su tedarikçisi ve diğerleri tarafından ölçülerek ve/veya ölçülmeden alınan yıllık su hacmidir.

19 Su kayıpları Sistem Giriş Hacmi ve İzinli Tüketim arasındaki farktır. Su kayıpları tüm sistem için toplam bir hacim olarak, veya iletim veya dağıtım programları gibi kısmi sistemler veya münferit bölgeler olarak düşünülebilir. Su Kayıpları Gerçek Kayıplar ve Görünen Kayıplardan oluşur. Görünen kayıplar üretim ve müşteri ölçümleri ile ilişkili bütün hata tipleri, aynı zamanda veri işleme hataları (sayaç okuma ve faturalama), artı izinsiz tüketimden (hırsızlık veya kanundışı kullanım) oluşur. Gerçek kayıplar müşteri kullanım noktasına kadar basınçlı sistemden fiziki su kayıplarından oluşur. Ölçülen sistemlerde bu müşterinin sayacıdır. Her tip sızıntı, patlama ve taşma vasıtasıyla kaybolan yıllık hacim münferit sızıntı, patlama ve taşmaların sıklığı, debisi ve ortalama süresine bağlıdır. Gelir Getirmeyen Su (GGS) Sistem Giriş Hacmi ile Faturalı İzinli Tüketim arasındaki farktır; GGS Faturasız İzinli Tüketim (normal olarak su dengesinin çok küçük bir oranı), Görünen ve Gerçek Kayıplardan ibarettir. 3.4 Su Dengesinin Hesaplanması Su dengesinin hesaplanabilmesi için, verileri oluşturan bileşenlerin ölçülmesi veya tahmin edilmesi gerekmektedir. Bazı önemli bileşenler ölçülebilirken diğerlerinin tahmin edilmesi gerekebilir. Bir çok durumda bir veri karışımı olacak ve bu bileşenlerin her birinin doğruluğunu tahmin etmek gerekecektir. Su dengesini hesaplamak için dört açık adım bulunmaktadır: Adım 1- bütün kaynaklar ve şebekeye giren bütün su miktarı tespit edilerek sistem giriş hacmini belirle. Adım 2- fatura kayıtlarını analiz ederek ve izinli kullanımın faturasız veya ölçülmemiş olup olmadığını tespit ederek izinli tüketimi belirle. Adım 3- müşteri sayacının eksik kayıt seviyesini ve kanundışı bağlantılar ve hırsızlık tahminlerini değerlendirerek görünen (ticari) kayıpları değerlendir. Adım 4- adım 2 ve 3 teki hacimleri toplayıp adım 1 den çıkartarak fiziki (kaçak) kayıpları hesapla. 3.5 Su Dengesi Hesaplarının Sınırlamaları Su dengesi temel bileşenleri ve ilişkileri anlamak için çok önemli bir araçtır.bununla birlikte, eğer bir şirkette anlamlı su dengesi kurmak için bilgi yoksa veya kaçağın niteliği hakkında az bilgi varsa, yararı sınırlıdır. Hesap müşteri kullanımının en düşük, kaçağın en yüksek olduğu sistem gece debisi analizini yapma amacı ile kaçak ölçümleri ile iyileştirebilir veya doğrulanabilir. Su dengesi ve gece debisi metotları esas alınarak su kaybı tahminini doğrulamak için bileşen analizi kullanılır. Bölge debileri ve müşteri kullanımı ile ilgili yetersiz veri bulunuyorsa özellikle yararlıdır. Bu metodolojiler bu kitapta Bölüm 2 Bölüm 3 te detaylandırılmıştır. Referans 1. Alegre H, Hirner W, Baptista J.M, Parena R, Performance Indicators for Water Supply Services. IWA Manual of Best Practice, July ISBN [Alegre H, Himer W, Baptista J.M, Parena R, Su Temin Sistemleri için Performans Göstergeleri. IWA En İyi Pratikler El Kitabı, Temmuz ISBN ]

20 4 Performans Göstergeleri Bir Performans Göstergesinin (PG) amacı iki taraflıdır, zaman içinde GGS performansındaki değişmeleri ölçmeye ve kullanım içi kıyaslamaya, ve hedef koymada rehberlik sağlamaya yardım eder. Açıkça tanımlanmış metodolojiye göre, standart tanımlar kullanarak hesaplanmış ve standart hale getirilmiş performans göstergelerine sahip olmak önemlidir. Dağıtım sistemleri içerisindeki su kaybının ölçülmesi için bir çok geleneksel PG bulunmaktadır, ancak bazıları diğerlerinden daha iyidir, ve bazıları belirli koşullar için uygun değildir. Sistem giriş hacmi yüzdesi : kolayca hesaplanır ve sıklıkla kullanılır. Bununla birlikte, IWA dağıtım sistemleri yönetiminin veriminin değerlendirilmesi için kullanılmasını tavsiye etmemektedir, çünkü hesaplanmış % GGS değerleri Gerçek (kaçak) ve Görünen (ticari) Kayıpları birbirinden ayırmamaktadır. Bunlar tüketim tarafından şiddetle etkilenmektedir ve aralıklı temin durumları için hesaplanması zordur. Bununla birlikte, şok değeri ile iletişim aracı olarak yararlıdır. Faturalı mülk başına, birim zaman başına : bir çok ülkede, tek bir servis bağlantısı çok sayıda mülke, yani apartman bloklarına, hizmet edebilmektedir. Su dengesi hesaplaması genellikle servis bağlantısı üzerindeki tek bir ana sayaca kadar olan kaçakları esas alır. Bu yüzden bu PG tavsiye edilmez. Ana hat uzunluğu başına, birim zaman başına : m 3 /km ana hat/gün cinsinden ifade edilen dağıtım kayıpları bağlantı yoğunluğundan çok şiddetli etkilenir. Tecrübe ile, PG uzunluğu km başına 20 servis bağlantısından daha az olduğunda, yani kırsal durumda, uygundur. Ortalama koşullara sahip su sistemlerinden bazı gerçekçi kılavuz kaçak değerleri aşağıda m 3 /km ana hat/gün cinsinden verilmiştir: İyi performans < 10 m 3 /km ana hat/gün Orta performans m 3 /km ana hat/gün Kötü durum > 20 m 3 /km ana hat/gün Servis bağlantısı başına, birim zaman başına : Uluslararası Su Birliği (IWA) bütün geleneksel PG ler arasından bunun 20 den fazla servis bağlantısı/ana hat bulunan sistemler için tavsiye edilmesini düşünmektedir. Kaçak varsayılan ortalama 50 metre basınç yükünde litre/bağlantı/gün cinsinden ifade edildiğinde, tipik kazanç değeri aralıkları aşağıda verilmiştir: İyi performans < 125 litre/bağlantı/gün Orta performans litre/bağlantı/gün Düşük performans > 250 litre/bağlantı/gün Altyapı Kaçak Endeksi (AKE) : AKE en yararlı ve pratik performans göstergesi olup IWA Su Kaybı Çalışma Grubu tarafından 2000 de geliştirilmiştir. AKE Yıllık Cari Gerçek (Fiziki) Kayıp (YCGK) ile Yıllık Kaçınılmaz Gerçek (Fiziki) Kayıp (YKGK) arasındaki oran olarak tanımlanmaktadır. Bir çok sistem için YKGK teknik olarak elde edilebilecek en düşük kaçak seviyesini temsil etmektedir. Açıklama için, YCGK Şekil 4.1 de büyük dikdörtgenle temsil edilmiştir.

21 Her yıl yeni kaçaklar meydana geldiğinde ve (4 okla temsil edilen) basınç yönetimi, aktif kaçak kontrolü, derhal ve verimli tamir ve boru hatlarına iyi bakım şeklindeki dört yönetim tekniği etkili biçimde uygulanmadığı takdirde bu hacim giderek büyüyecektir. Basınç Yönetimi YKGK Tamir Hızı ve Kalitesi Potansiyel Olarak Geri Kazanılabilir Yıllık Gerçek Kayıp Hacmi Aktif Kaçak Kontrolü Boru Malzemesi Yönetimi: seçme, montaj, bakım, yenileme, değiştirme Şekil 4.1 Altyapı Kaçak Endeksi Oranı (IWA Su Kaybı Çalışma Grubu) Şekil 4.2 dünyanın dört yanındaki şirketlerden bazı AKE değerlerini göstermektedir. En iyi yönetilen bazı şirketler 1.5 ila 4.0 aralığında AKE değerleri elde etmişlerdir. Bir çok durumda bu ekonomik kaçak seviyelerini temsil edecektir. AKE giderek fiziki kayıplar için en yararlı PG olarak kabul görmüş olup bir çok ülkedeki şirketler ve denetçiler tarafından kullanılmaktadır, çünkü bütün iyi PG ler gibi kolayca ölçülerek bir GGS azaltma projesi süresince ilerleme izlenebilmektedir. Şekil 4.2 Dünyanın dört yanından AKE değerleri (Seago, ve diğ., 2005)

22 Dünya Bankası Enstitüsü GGS nin her yönünün daha iyi anlaşılmasını sağlama görevi ile gerçek veya fiziki kayıplar için basitleştirilmiş bir hedef matrisi geliştirmiştir. Matris çeşitli AKE değerleri göstermekte ve bunları litre/bağlantı/gün cinsinden geleneksel PG değerleri ile karşılaştırmaktadır. Matris Şekil 4.3 te gösterilmiş olup iyi yönetilen bir şirkette neyin elde edilebileceği hususunda açık ve pratik bir kılavuzdur. İngiltere ve Galler de 1989 yılında su sanayisinin özelleştirilmesini takiben, hükümet tarafından tayin edilen düzenleyici, Su Hizmetleri Dairesi (OFWAT) bir performans derecelendirme sistemi başlatmıştır. Bu sistem su dengesi bileşenlerinin doğruluğunu ve sağlamlığını karşılaştıran bir metot olarak tasarlanmıştı. OFWAT A-D güvenilirlik bantlarından oluşan bir güven sınıflandırma sistemi kullanmaktadır. Bu Tablo 4.1 de gösterilmiştir. Dünya Bankası Enstitüsü sistemi şirketler arasında performans karşılaştırma metodu olarak benimsemiş ve bir hedef matrisi haline getirmiştir (Şekil 4.3). Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde AKE nin PG olarak önerilen kullanımı Teknik Performans AKE Kategorisi Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Litre/bağlantı/gün ortalama basınç (sistem basınçlı ise) 10 m 20 m 30 m 40 m 50 m A 1-2 <50 <75 <100 <125 B C D >8 >200 >300 >400 >500 A 1-4 <50 <100 <150 <200 <250 B C D >16 >200 >400 >600 >800 >1000 Şekil 4.3 Basitleştirilmiş fiziki kayıp hedef matrisi (Dünya Bankası Enstitüsü; Liemberger, 2005) Tablo 4.1 GGS performansı için güven sınıflandırma sistemi (Dünya Bankası Enstitüsü; Liemberger, 2005) Kategori A-İyi B-Orta C-Zayıf D-Çok zayıf Performans derecelendirmesi Daha fazla kayıp azaltma ekonomik olmayabilir, maliyet etkin iyileştirmeleri tespit etmek için dikkatli analiz gereklidir Basınç yönetimini, daha iyi aktif kaçak kontrol uygulamalarını, ve daha iyi bakımı dikkate alın Sadece su ucuz ve çoksa kabul edilebilir; bu durumda bile GGS yi azaltma çabalarını yoğunlaştırın Kaynakların verimsiz kullanımı; GGS azaltma programı zorlayıcı olup önceliği bulunmalıdır Görünen veya ticari kayıplarla ilgili olarak IWA m 3 /servis/bağlantı/yıl göstergesini tavsiye etmektedir. Bununla birlikte, bu kayıpların çoğunluğu müşteri ölçüm yanlışlıkları olacağı için, bütün müşterilerin ölçümünün yapıldığı ve yasadışı kullanım bileşeninin küçük olduğu (% dağıtım girişi) sistemlerde ticari kayıpları izinli tüketimin bir yüzdesi olarak ifade etmek tercih edilebilir. Mali performans göstergesinin hesaplanması için temel GGS bileşenlerinin her birinin hacmine, yerel koşullara uygun olarak, yerel para birimi/m 3 cinsinden bir değer tayin edilir, ve GGS bileşeninin

23 değeri yıllık sistem çalıştırma maliyetinin bir yüzdesi olarak ifade edilir. Bu PG ayrıca bir şok değere sahip olabilir. Referanslar 1. WSA/WCA Engineering and Operations Committee Managing Leakage London ISBN: [ESA/WCA Mühendislik ve Operasyon Komitesi Kaçağı Yönetme Londra ISBN: ] 2. Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; A Review of Performance Indicators for Real Losses from Water Supply Systems. AQAU, VOL 48 No6, December ISSN [Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; Su Temin Sistemlerinden Gerçek Kayıplar için Performans Göstergelerinin Gözden Geçirilmesi. AQAU, VOL 48 No6, Aralık ISBN ] 3. Lambert AO and McKenzie R. Practical Experience in using the Infrastructure Leakage Index. Paper presented to the IWA Leakage Management Conference Cyprus [Lambert AO ve McKenzie R. Altyapı Kaçak Endeksi kullanımında Pratik Tecrübe. IWA Kaçak Yönetimi Konferansı Kıbrıs 2002 ye sunulan tebliğ. ] 4. World Bank Institute, NRW Training Module 6, Performance Indicators. Roland Liemberger [Dünya Bankası Enstitüsü, GGS Eğitim Modülü 6, Performans Göstergeleri. Roland Liemberger 2005.] 5. Seago.C, McKenzie. R, Liemberger. R. International Benchmarking from Water Reticulation Systems. Paper presented to Leakage 2005 Conference, Halifax, Canada, [Seago.C, McKenzie.R, Liemberger.R. Su Ağı Sistemlerinde Uluslararası Kıyaslama. Kaçak 2005 Konferansı, Halifax, Kanada, 2005 e sunulan tebliğ. ]

24 5 GGS de Hedef Küçültme Bütün su şirketlerinde, su kaynakları ucuz veya pahalı, kıt veya bol olsun, GGS nin azaltılması ve kaçağın en alt seviyeye düşürülmesi şu anda temel sorundur.girişte ifade edildiği gibi, Su Kaybı 21. yüzyılda Avrupa daki su temini sistemlerinin yönetiminde ana konulardan birisidir. Bu büyük ölçüde böyledir çünkü giderek azalan su kaynakları iletim ve dağıtım ağlarına verilen mevcut arıtılmış su miktarındaki kayıpları azaltmanın daha önemli olduğu anlamına gelmektedir. Kabul edilebilir bir GGS seviyesi esas olarak iki parametreye bağlıdır; ekonomi ve ham suyun kullanılabilirliği. Kısıtlı su kaynaklarının şirketleri talebi karşılamak için fiziki kayıpları mümkün olduğu kadar azaltmaya zorlayacağı açıktır, ekonomi daha önemsiz bir rol oynayacaktır ve hedef sosyal ihtiyaçlar tarafından şiddetle etkilenecektir. Diğer taraftan diğer bütün koşullar altında GGS nin ekonomik seviyesini ve özellikle kaçağın ekonomik seviyesini belirlemek için ekonomik durumlar kullanılmalıdır. GGS nin azaltılması sadece hem fiziki hem de ticari su kayıpları sistematik şekilde azaltıldığında başarılabilir. Bir çok sistemde, şirkete nakit akışında doğrudan etkisi olduğundan eksik kayıt yapan müşteri sayaçları gibi ticari kayıpların azaltılması önlemleri ile başlamak daha ekonomik olacaktır.bir çok şirket için, yeterli bir müşteri ölçüm politikasını yürürlüğe koymak öncelikli bir faaliyet olarak dikkate alınmalıdır. Bununla birlikte, su şebekesindeki fiziki kayıplarda azaltma için teknik önlemler ticari kayıpları düşürme çalışmasına eşlik etmelidir. 5.1 Su Kaybı Ekonomisi Temel Bilgiler İdeal olarak su şirketleri sıfır kaçağa sahip mükemmel bir sistemi işletmek isterler, ancak tabii boruların çoğu toprağın altında gömülü ve operatörün görüş alanı dışında olduklarından bu mümkün olmaz. Sızıntı ve patlamaların bir çok nedeni vardır ve herhangi bir su dağıtım sisteminde belirli bir seviyede kayıp her zaman mevcut olacak ve idare edilecektir. Genel hedef düşürülen işletme maliyetleri ve artan gelirler bakımından su şirketinin performansının şirkete günlük işletmesine ve yatırım gereklerine yeten miktarı sağlayacak şekilde iyileştirilmesidir. Ayrıca güvenilir ve bakımlı bir su temini şebekesi su kaynağının daha az kullanılması nedeniyle müşteriye geliştirilmiş bir hizmet seviyesi, daha az sağlık riski ve çevrenin korunması hususunda ek yarara yol açacaktır. Rehabilitasyon ve yükseltme çalışmalarının başarı ile uygulanması aşağıdaki yararlara yol açacaktır: Şirketin performansı hakkındaki kamu oyunun iyileştirilmesi hassas müşteri Arıtma ve pompalamaya ait üretim maliyetlerinin düşürülmesi (enerji ve kimyasal tüketimi) Tutarlı, güvenilir 24 saatlik tedarikin elde edilmesi Müşterinin su parasını ödeme gönüllülüğünün artması daha yüksek faturalama ve tahsilat verimi İçilebilir su kalitesinin iyileştirilmesi kaçaklar vasıtasıyla kirlenme riskinin azalması GGS oranının 20% veya daha aşağıya düşürülmesi Arıtılmış suyun verimli kullanımı su kaynağının dikkatli kullanımı çevre dostu

25 5.2 Su Kaybının Ekonomik Seviyesi Kaçağın ekonomik seviyesi basitçe, daha fazla azaltmanın tasarruftan sağlanan yararları aşacak maliyetlere maruz bırakacağı kaçak seviyesi olarak tanımlanmaktadır. Kaçağı azaltmak için daha fazla çaba daha maliyetli olacağından ve böylece azalan verimler kanununa uyacağından kavramı anlamak kolaydır. Bir başka deyişle, kaçağın maliyet etkin olmayacağı bir seviye bulunmaktadır. Şekil 5.1 de gösterilen şema bunu gayet açık göstermektedir. Aktif Kaçak Kontrol Eğrisi eğimini bulmak için türevini alarak, maliyet eğrilerini daha kullanıcı dostu sınır maliyet formatında ifade edebiliriz. Ma rjin al Mal iyet Kaçak Seviyesi Şekil 5.1 Aktif kaçak kontrol maliyet eğrisi azalan verimler kanunu (Farley ve Trow, 2003) Ekonomik Kaçak Seviyesini (EKS) hesaplamada temel sorunlar: EKS zamanla değişecek ve ana hat yenileme programları ve anormal hava koşulları nedeniyle patlama sıklığındaki değişiklikler gibi faktörler tarafından etkilenecektir. Basınç yönetimi, bölge ölçümü ve aktif kaçak kontrol seviyesi gibi kaçak yönetimi faaliyetlerinin uygulanması da EKS üzerinde etki yapacaktır. Su üretim değeri kaçınılmaz olarak değişecek, elektrik tarifelerindeki artış, aynı şekilde kuraklığın neden olduğu su kesintileri bir etki yapacaktır. Ayrıca su kalite yönetmelikleri değişerek su arıtma tesislerinin ıslahı için yatırım yapma ihtiyacına yol açacaktır. Kaçak tespit teknikleri ve uygulamaları sürekli değişmekte olup, daha verimli kaçak tespitine yol açacak, dolayısıyla aktif kaçak kontrol maliyetini düşürecek yeni kaçak yeri bulma ekipmanının geliştirilmesi yapılabilir olacaktır. EKS hesaplamasında, şirketin özel verileri kullanılmalıdır, eğer şirket henüz bir su kaybı azaltma programını sürdürmekte ise, hesabı oluşturacak değerler sürekli değişecektir. Durum böyle ise, EKS nin iki yılda bir gözden geçirilmesi tavsiye edilir. Referans Farley. M, Trow.. S, Losses in Water Distribution Networks. IWA Publishing, 2003, ISBN [Farley.M, Trow.S, Su Dağıtım Şebekelerinde Kayıplar. IWA Yayınları, 2003, ISBN ]

26 6 Bir Su Kaybı Azaltma Stratejisi Geliştirilmesi Bir su temini ve dağıtım şebekesinin kayıpları değerlendirildikten ve sistem daha iyi anlaşıldıktan sonra, bileşenlerini etkileyebilecek yerel faktörler de dahil edilerek GGS yi azaltmak için bir strateji geliştirilebilir. Herhangi bir su kaybı stratejisinin en önemli yanı hedeftir, dolayısıyla strateji: Bu kayıpları kabul edilebilir veya ekonomik seviyeye düşürmek ve performansı geliştirmek, Stratejiyi korumak ve kazanılan iyileştirmeleri sürdürmek üzere geliştirilecektir. Bir su kaybı yönetimi stratejisi için bir çok önemli aşama olmasına rağmen, her şebeke farklı olduğu için standart yaklaşım bulunmamaktadır. Stratejinin ısmarlama yapılmış biçimde münferit bir şirket ve dağıtım sistemine uyacak şekilde geliştirilmesi gerekir. Aşamalı faaliyet yaklaşımı tavsiye edilirken öncelikler sadece bütçe ve zaman parametreleri kapsamında ortaya konulabilir. Bir şebeke için stratejinin tasarlanması ve başlatılması aşağıdaki bileşenleri içermektedir: Anlamak davranışını ve işlemesini tam olarak anlamak için su temin ve dağıtım sistemi gözden geçirilmelidir. Su kaybı seviyesinin miktarının belirlenmesi bu su denetimi sırasında öğrenilmelidir. Hedef belirleme kısa vadede ve geçici olarak uzun vadede. Planlama ve tasarım uygun GGS azaltma faaliyetlerinin karışımını bulma. Uygulama su kaybını hedeflenen seviyeye düşürecek ikinci aşamadan önce başlangıç veya pilot etüt aşamasına başlama. İzleme ve koruma yapılan iyileştirmeleri sürdürme ve stratejiyi yılda bir gözden geçirmeyi üstlenme. İlk üç bileşen önceki iki bölüme yönelik olup daha sonraki, planlama ve tasarım, uygulama ve izleme ve koruma bileşenleri bu bölümde incelenecektir. 6.1 Strateji Geliştirmede Önemli Göstergeler Teknik Sorunlar Su denetimi altyapının durumu, sistemin davranışı ve nasıl yönetildiğine ilişkin soruları cevaplandırmış olacaktır. Hesaplanmış su dengesi şebekedeki daha fazla soruşturmaya değecek öncelikli alanları tespit etmiş olacaktır. İletim ve dağıtım sistemine giren su hacminin doğru ölçülmesi (genellikle kaynakta veya üretimde) iyi GGS yönetimi uygulamaları için zorunludur. Sayaçlar imalatçının talimatlarına uygun olarak monte edilmeli ve düzenli aralıklarla kalibre edilmelidir (bu geçici olarak monte edilen sayaçlar için de geçerlidir). Su denetimi sırasında, kaçağın nerede meydan geldiğinin değerlendirilmesi için gayret edilmelidir. Bir çok sistemde sızıntıların 65-90% ı servis bağlantılarında yani ana hatla servis yapılan mülkteki sayaç arasında meydana gelmektedir. Aktif kaçak kontrolü uygulanmadığında tespit edilmemiş patlamalar önemli ölçüde birikecektir.

27 Dağıtım sisteminin basınç kontrolü iyi kaçak yönetiminin temelidir: Kaçak debisi kabaca sistem basıncına orantılıdır, yani sistem basıncını yarıya düşürmek kaçağı da yarıya düşürecektir. Patlama sıklığı sistem basıncının yaklaşık küpü kadar değişir, yani sistem basıncını iki katına çıkarmak tipik olarak patlama oranını 8 misli yapar. Belirsiz kayıplar tespit edilemeyecek kadar küçük münferit kırıklar sadece sistem basıncını düşürerek azaltılabilir. Basınçta sık veya ani değişiklikler sistemdeki patlamaların sayısını arttırır. Kabul edilebilir ölçüde düşük basınca sahip alanlarda bile basınç yönetimi önemlidir, çünkü düşük sarfiyatlı gece saatlerinde basınç büyük ölçüde yükselerek patlamaların sayısını arttırabilir. Eğer pompa istasyonları yakınlarında büyük patlamalardan kaçınmak gerekiyorsa, sisteme doğrudan pompalama tasarımı ve operasyonu sistem basıncındaki dalgalanmaları bastırmalıdır. Dağıtım sisteminin ideal olarak tek bir kaynak noktasından 1,000 ila 5,000 bağlantıya servis yapan bölge veya bölgelere bölünmesinde, debi ve basınç veri kaydedicilere kaydedilmeli veya uzaktan ölçülmelidir. Bu, kaçak azaltma ve kontrolünün etkili uygulanması için hayati sayılabilecek analiz, gece debilerinin izlenmesini kolaylaştırır. Basınç yönetimi potansiyelinin tespit edilmesine ek olarak, iyi sızıntı tespit teknikleri ve uygulamaları da planlanmalı ve uygulanmalıdır. Bir kesimde genellikle Aktif Kaçak Kontrolü olarak bilinen kaçak tespit ve tamiri için temel aşamalar aşağıda Şekil 6.1 deki akış şemasında belirtilmiştir. Bölge Ölçüm Debilerinin İzlenmesi Basınç Yönetimi Sızıntı Yeri Bulma Sorgulaması Basamak Testi/ Gürültü Kaydediciler Sızıntı Yeri Korelasyonu Kaydedici Korelatör Dinleme Çubuğu İyi Kaliteli ve Derhal Sızıntı Tamiri Şekil 6.1 Bölge Ölçüm Alanlarında aktif kaçak kontrolü Aktif kaçak kontrolü, eğitilmiş ve tam teçhizatlı personelin müşteriler tarafından veya başka biçimde ihbar edilmemiş, yani görünmeyen kaçakları proaktif şekilde aramak üzere sahaya yayılmalarıdır.aktif Kaçak Kontrolünün iki metodu vardır, kaçak izleme ve düzenli araştırma. Şebekede Kesim Ölçüm Alanları (KÖA) denilen münferit alanların tesis edilmesi olan kaçak izlemeyi iyi su kaybı yönetimi ile tanınmış şirketler daha geniş biçimde uygulamaktadır. Bir çok şirket sistem debileri ve basınçlarını sürekli ve uzaktan izlemeyi kolaylaştıran kesim ölçümü ve SCADA (denetleyici kontrol ve veri elde etme) projeleri uygulanarak bunun kaçak yönetimi için başarılı bir şekil olduğunu anlamışlardır Ekonomik Sorunlar Bir su kaybı azaltma stratejisi geliştirirken dikkate alınması gereken bir dizi mali faktörler bulunmaktadır. Bunlar: Tasarruf maliyeti suyun kendi değerini yani kaçağın ekonomik seviyesini aşmamalıdır (Bak. Bölüm 5.1 ve 5.2). Her su temini durumunun bir GGS seviyesi vardır ve sosyal veya çevresel nedenler olmadan bu seviyenin altına inmek ekonomik değildir. Genel olarak bir müşteri sayacının değişmesi 1-2 yıllık kısa geri ödeme dönemine sahiptir (büyük kullanıcıların için bu daha az olabilir). Bu faaliyet şirketin nakit akışı üzerinde doğrudan etkilidir (Şekil 6.2).

28 Basınç yönetimi programları düşük maliyetlidir ve yıllar değil aylarla ölçülen kısa geri ödeme dönemine sahip olabilir. İşletme geliştirmeleri veya sistemin bölge oluşturarak veya bölgesel ölçüm yapılarak ıslahı genellikle 2 ila 5 yıl arasında geri ödeme dönemine sahiptir. Dağıtım ana hatlarının rehabilitasyonu veya değiştirilmesi için sermaye yatırımı programları 10 ila 15 yıl geri ödeme dönemine sahiptir. Şekil 6.2 Bir müşteri sayacı değiştirme programı şirketin nakit akış üzerinde doğrudan etkilidir (Liemberger, 2005) Genel Göstergeler İyi bir su kaybı stratejisi yerel durum ve belirli bir şirketin ihtiyaçları için uygun tekniklerin maliyet etkin bir karışımına bağlı olacaktır. Bunlar: Basınç yönetimi programları potansiyelinin sorgulanması Bölge veya bölgesel ölçümünün uygun olup olmadığının belirlenmesi Sızıntı tespiti ve yerini bulma metotlarının geliştirilmesi Tamir hızı ve kalitesi için bir standart geliştirme Ekonomik müdahale politikasının belirlenmesi Sistemin yüksek patlama sıklığı bulunan bölümlerinde tamir veya değiştirme politikalarının incelenmesi Ana hatlar değiştiriliyorsa, ev bağlantılarının da daima değiştirilmesi Ana hat rehabilitasyonu veya değiştirilmesi programlarına yatırım yapmadan önce basınç yönetimi programlarına yatırım yapmak iyi bir uygulamadır, çünkü geri ödeme kısadır, su anında tasarruf edilir ve patlama sıklıkları düşer. Şekil 6.3 basınç yönetimi programına başlamanın anında etkisini göstermektedir, basınç değişimi en düşük seviyede (kırmızı) olup debiler (mavi) istikrarlı hale gelmiş ve azalmıştır.

29 Şekil 6.3 Bir basınç yönetimi programına başlamanın debiler ve basınçlar üzerindeki etkisi (Kaynak: Halcrow Group, 2002) 6.2 GGS Azaltma Stratejisinin Uygulanması GGS yi azaltma faaliyetinin anlaşılması ve bir kurum içerisinde en üst düzeyde benimsenmesi çok önemlidir, böylece onaylı programın uygulanmasından en verimli sonuçlar elde edilebilir. GGS azaltma stratejisi bir şirket tarafından benimsendiğinde, bunun su kaynaklarının daha verimli ve etkili yönetilmesine gerçekten büyük ölçüde katkı yapabilecek sürekli, uzun vadeli bir aktivite olduğunun kabul edilmesi de önemlidir Aşamalı Yaklaşım Başlangıç Aşaması Bir GGS azaltma stratejisinin uygulanması genellikle aşamalı bir yaklaşımla yürütülür. Bu, seçilen stratejide sorun çıkıp çıkmayacağını belirleme ve aynı zamanda metodolojiye güven oluşturma fırsatını sağlar. İlgili aşamalar: Su dengesinin hesaplanması Su kaybı bileşenlerinin anlaşılması Mevcut işletme ve su kaybı kontrol prosedürlerinin gözden geçirilmesi Pilot etüt alanları seçilmesi, seçilen alanların bütün şebekeyi temsil edebilmesi önemlidir. Pilot alanlarda GGS yürütülmesi Stratejinin mükemmelleştirilmesi Mükemmelleştirilen stratejinin bütün şirkete uygulanması Elde edilen iyileştirmelerin korunması için bir sürdürülebilirlik politikasının geliştirilmesi Aşamalı Yaklaşım Ana Aşama Ana aşamanın hedefi bütün şebekede su kaybını belirli bir zaman ölçeği için konan uygun hedef seviyeye düşürmektir. Hedef seviye stratejinin geliştirilmesi sırasında belirlenecek ve pilot bölgede veya bölgelerde su kaybını azaltma başlangıç aşamasında başarı ile uygulanmış pratikler ve tekniklerin uygulanmasıyla elde edilecektir.