ENGELLİLER VE MİMARİ DÜZENLEMELER: ENGELSİZ FİZİKSEL ÇEVRE

Transkript

1 ENGELLİLER VE MİMARİ DÜZENLEMELER: ENGELSİZ FİZİKSEL ÇEVRE Bir mimar, bir doktor, bir öğretmen hatta bir din adamı ya da siyaset adamı, tek başına insanların yaşamını düzeltemez.çünkü hepsi yaşamın yalnız bir cephesini tanırlar Alexsis Carrel

2 İNSAN VE MEKAN İnsan, bir yeryüzü parçasında, bir mekân içinde yaşamaktadır. İnsan çevresinin, kendisine zahmet çektirmeyecek fiziksel şartları taşımasını ister. İnsanın çevresini, barındığı, yaşadığı mekânları kendi rahat edeceği şekle dönüştürme gayreti, en temel insan eylemlerindendir. İnsan çevresini düzenler ve inşa edilmiş çevreyi elde eder. İnşa edilmiş çevredeki şartların bir engelli için önemi ise, sağlıklı bir insan için olduğundan çok daha fazladır. İnşa edilmiş çevredeki olumsuz şartlar, onların, hayata ve topluma katılmalarını önleyebilir.

3 ENGELLİ VE FİZİKSEL ÇEVRE Evinden çıkıp, toplum hayatına katılmaya, üretken olmaya hazırlanan hiç bir insan için, şehirsel çevre engelleyici olmamalıdır. Bazı binaların, engelliler için çok kısıtlayıcıdır. Mekana ulaşmakta ve kullanmakta kısıtlılık, engellileri toplum hayatının dışına itmektedir. Engelli insanların, kentsel yaşama katılım anlamındaki gereksinimleri, engelli olmayanlarla biçimde farklı olmamakla birlikte öz de benzerdir. Bu nedenle engelli olarak nitelenen bireyleri toplumun ayrı bir kesimi olarak nitelemek yerine, bütünleşmiş bir parçası olarak algılayabilmek ve mekanlarda da buna olanak sağlayabilmek üzere fiziksel çevreyi düzenlemek gerekir.

4 MEVCUT DURUM : GELİŞMİŞ ÜLKELER Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, konuya yaklaşımda getirilen çözüm ve uygulamalarda, önemli farklılıklar olmadığı görülmektedir. Gelişmişlik düzeyi arttıkça, engellilere ilişkin iyileştirmenin, tüm toplum için iyileştirme anlamına geldiğinin bilincine varılmıştır. Engelsiz fiziksel çevreler oluşturmayı sağlayabilmek için dünyada birçok ülkede hazırlanmış yasal düzenlemeler ve tasarım rehberleri bulunmaktadır. Fransa da kamunun yaptığı toplu konut uygulamalarında, üretilen toplam konut sayısının % 2 si oranındaki konutun, engelliler için özel olarak tasarlanmış olması, toplam konut sayısının % oranındaki konutunda, uyarlanabilir konut şeklinde tasarlanması koşulu bulunmaktadır.

5 MEVCUT DURUM: TÜRKİYE 1 BİR ARAŞTIRMA Ankara nın 10 semtinde 23 cadde, 14 park ve bahçe, 16 kültür ve sanat merkezi, 26 kamu binası, 18 banka, 12 PTT, 8 otel, 13 pastane ve restaurant, 26 alışveriş merkezi olmak üzere 157 yapının mimari engeller bakımından değerlendirme araştırması.

6 ARAŞTIRMA SONUÇLARI 1 Değerlendirmeye alınan 23 caddenin kaldırımlarının %82.60'ında herhangi bir uygun rampaya rastlanmamış, var olan rampaların da eğiminin uygun olmadığı belirlenmiştir. İncelenen 14 park ve bahçenin %71.42'sinde merdiven olduğu buna karşın %35.71'inde rampa olduğu görülmüştür. Ayrıca hiçbir parkta özürlü için ayrılmış telefon kabinine rastlanmamıştır. On yedi kültür ve sanat merkezi incelenmiş, %88.23'ünde merdiven olduğu buna karşılık %29.41'inde bir rampa olduğu, fakat hiçbirinde asansör olmadığı belirlenmiştir. Sinema ve tiyatro salonlarındaki koltukların ve manevra alanının tekerlekli sandalyeli kişi için uygunluğu dikkate alındığında %70.58'inde özürlü için ayrılmış bir alan olmadığı, var olan koltukların da özürlü için uygun olmadığı tespit edilmiştir

7 ARAŞTIRMA SONUÇLARI 2 Değerlendirmeye alınan 18 bankanın %66.66'sında merdiven olduğu, buna karşın %16.66'sında bir rampa olduğu fakat hiçbirinde asansör olmadığı görülmüştür. Değerlendirmeye alınan 27 kamu binasının sadece %22.22'sinde engelleri azaltıcı bir rampaya rastlanmıştır, %92.59'unda bina içinde merdiven olduğu buna rağmen sadece %1 Vinçle asansör varlığı tespit edilmiştir. On iki PTT incelenmiş, girişte %66.6'sında mimari engeller belirlenmiş sadece %25'inde rampa görülmüştür. Ankara'nın en büyük 8 oteli incelendiğinde özürlü için özel park yeri olmamakla birlikte %75'inde bir park yeri olduğu belirlenmiştir. Oteller içinde diğer hizmetlerden yararlanabilme sırasında %25'inde bir mimari bariyerle karşılaşıldığı tespit edilmiştir.

8 ARAŞTIRMA SONUÇLARI 3 İncelenen 13 pastane, restoran ve pikniğin sadece %23.07'sinde bir rampaya rastlanmış ancak bunlarında gerekli özelliklere sahip olmadığı belirlenmiştir. Mimari engelleri değerlendirilen 26 alışveriş merkezinde de benzer problemlerle karşılaşılmıştır. Girişteki olumsuz faktörlere rağmen sadece %19.23'ünde rastlanan rampaların da uygun eğimde olmadığı tespit edilmiştir.

9 FİZİKSEL DÜZENLEMELERDE HEDEF 1 Yeni yapılaşacak alanlar açısından, engelsiz fiziksel çevreler oluşturmak ve mevcut çevrelerin niteliğini iyileştirmek, erişilebilirliğini artırmak. Bütünleştirici tasarım, örneğin bir parkta, rampa ve merdivenlerin bütünleştirilerek, tüm insanların aynı güzergahı kullanabilmesi, engellilerin binaya erişmesinde ise ayrı kapı ya da giriş yerine herkesin kullandığı kapıya, ana girişe erişmesi anlamında ele alınmalıdır. Yaya yolları, doğrultu, dönüş yarıçapları, eğimleri ve ek kolaylıkları ile engelli gereksinmelerini de karşılamalıdır. Kamu toplu taşım araçlarının, engellilerin de ulaşımını sağlayabilecek şekilde geliştirilmesi gereklidir.

10 FİZİKSEL DÜZENLEMELERDE HEDEF 2 Düzenlemelerin, konut alanları, kent merkezi, çalışma alanları, resmi kurumlar, eğitim, sağlık, kültür, yeşil alanlar gibi, sosyal donatı alanları ve teknik alt yapı alanları gibi, kullanımları ve türlerini, bunlar arası yaya ve taşıt erişimini, hem iç hem de dış mekanları, hem özel hem de yarı özel ve kamusal mekanları kapsar biçimde, kent bütününde ele alınması gereklidir. Fiziksel çevrenin düzenlenmesine yönelik, uyulması gereken esaslar belirlenmeli ve bu esaslar yasa ile korunmalı ve uygulanmasının sağlanması gereklidir.

11 FİZİKSEL UYGULAMALAR RAMPALAR Rampa eğimleri %5 ile %10 arasındadır. 10 santimetreye kadar bir yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %10; 25 santimetreye kadar olan yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %8,25; 50 santimetreye kadar olan yükseklik farkında en fazla rampa eğimi %5 alınmalıdır. Çok kısa rampaların eğimi zorunlu durumlarda %12 olabilir. Bir rampanın boyu 6 metreden fazla ise araya 150 santimetre uzunluğunda bir sahanlık konur. Rampa genişlikleri 130 santimetrenin altına düşürülmeye çalışılmalıdır. Sabit rampaların düzenlenemediği yerlerde seyyar rampalar da kullanılabilir.

12 FİZİKSEL UYGULAMALAR KALDIRIMLAR Kaldırım yükseklikleri 6-15 cm arasında olmalıdır. Tekerlekli sandalyenin çıkabilmesi için kaldırımların uygun yerlerine rampalar yapılmalıdır. Bunların eğimleri %8 civarında alınmalıdır. Kaldırım rampalarının genişliği 140 cm yapılırsa yan yana yürüyen iki insanın da buradan geçmeleri mümkün olur.

13 FİZİKSEL UYGULAMALAR OTOPARKLAR Otoparkların %2'lik kısmı engelli sürücülerin araçlarına ayrılmalıdır. Engelli otomobili için 350 cm x 500 cm genişliğinde bir park yeri gerektiği kabul edilmiştir

14 FİZİKSEL UYGULAMALAR MERDİVENLER Düz kollu ve sahanlıklı merdivenler tercih edilir. Döner merdivenler geometrik belirsizlikten dolayı görme ve hareket özürlü insanlar için tehlike oluşturabilir. Merdivenin her iki tarafına da küpeşte konulması yerinde olur. 40 mm çapında dairesel kesitli bir küpeşte iyi bir çözümdür. Duvar tarafındaki küpeştenin duvardan uzaklığı 40 mm olarak alınır. Merdivenlerde basamak genişliği mm, basamak yüksekliği mm olmalıdır. Küpeştelerin yüksekliği 900 mm olarak alınabilir.

15 FİZİKSEL UYGULAMALAR ASANSÖRLER Asansörler ara katlara konulmamalıdır. Asansörün kapısına kadar basamaksız ve eşiksiz ulaşılabilmelidir. Asansörlerdeki kumanda düğmelerinin tekerlekli sandalyedeki insanın da uzanabileceği yüksekliğe konulması önemlidir.

16 FİZİKSEL UYGULAMALAR DUVAR,TABAN,TAVAN * Tavan, duvar ve tabanlarda göz kamaştırıcı parlaklıklardan kaçınılmalı. * Taban döşemeleri karmaşık olmamalı. * Taban bitişleri ıslak veya kuruyken kaygan olmamalı, su, hava, vs. geçirmemeli. * Seviyelerde beklenmedik değişikliklerden kaçınılmalı. * Alçak tavan ve ışıklandırma / renk / doku değişikliklerinde uyarılar konulmalı. * Duvarlarda çıkıntılardan kaçınılmalı.

17 Kapıların, çeşitleri ne olursa olsun hepsinin en az 800 mm'lik temiz bir geçiş açıklığına sahip olmaları sağlanmalıdır (Alman normlarına göre temiz geçiş açıklığı en az 900 mm olmalıdır). Mekanlar arasında eşik bulunmaması tercih edilir. Zorunlu durumlarda eşik yüksekliği en fazla 25 mm olabilir ve bu da her iki yandan pahlı yapılmalıdır. FİZİKSEL UYGULAMALAR KAPILAR 1

18 FİZİKSEL UYGULAMALAR KAPILAR 2

19 FİZİKSEL UYGULAMALAR KAPILAR 3

20 Duşun içinde menteşeli bir oturağa geçmenin kolay olmadığı durumlarda, duş kabininin boyutları girişten arka duvara 1600 mm'ye, diğer yönde 1400 mm'ye çıkartılmalıdır. Duş perdesi yere kadar uzanmalı ve duş kabininin içinde kalmalıdır. Duş; değişken yükseklikli ve demonte edilebilir olmalı, esnek bir hortuma bağlı bulunmalıdır. Bir sabunluk ve banyo/tuvalet malzemeleri için bir küçük raf bulunmalıdır. Banyolarda ikili musluk ve esnek hortumlu bir duş bulunmalıdır. FİZİKSEL UYGULAMALAR BANYOLAR 1

21 FİZİKSEL UYGULAMALAR BANYOLAR 2

22 FİZİKSEL UYGULAMALAR TUVALETLER 1

23 FİZİKSEL UYGULAMALAR TUVALETLER 2 Tekerlekli sandalyedeki insana uygun bir tuvalet kabini genel olarak cm cm boyutlarındadır. Tuvaletin yan tarafındaki duvara tutunma kolları konmalıdır. Net 140 cm 140 cm boyutlarındaki bir alan tekerlekli sandalyedeki bir insan için kabul edilebilir en küçük tuvalet alanıdır. Burada kapı dışarı açılır. Kadın ve erkek özürlüler için ayrı ayrı tuvaletler yapmak imkânı yoksa, tek bir cinssiz (unisex) tuvalet yeterli olabilir.

24 ENGELLİ EVLERİ Engelli için evi herkes için olduğundan farklı bir konumdadır. Engelliler evlerinde daha fazla vakit geçirirler. Bu yüzden evlerinde kendilerine yetecek daha zengin bir dünya kurmaları gerekmektedir. Engelli bir kişi için evi ; kendisini daha güvende hissettiği, alıştığı hareketleri daha kolayca yapabildiği için daha özgür olabildiği bir yaşama ortamıdır. Kaynak: - TMMOB Mimarlar Odası İstanbul Büyükkent Şubesi, - Disabled Access Guide (Özürlüler İçin Ulaşılabilirlik Rehberi), Disability Scotland, Mayıs 1990

25 Sonuç: Neyi gerçekleştirmiş olacağız? ENGELİLERİ ENGELLEMEDEN YAŞANABİLİR BİR DÜNYA