Önsöz bromokriptin Yrd. Doç.Dr.Ayşe GÜREL

Transkript

1

2 Önsöz Sağlık hizmetlerinin daha kaliteli olabilmesi için hemşireliğin yanısıra görev alanı iyice özelleşen sağlık teknikerleri yetiştiren yeni ön lisans bölümleri açılmaktadır. Bu bölümlerde öğrenciler, sunacakları hizmetin önemi büyük olduğu için yoğun bir eğitim almaktadırlar. Bu kitapta sağlık ordusunun vazgeçilmezleri olan hemşirelik ve diğer sağlık teknikerliği öğrencilerine ilaç bilimi ve yurdumuzdaki ilaçlar tek tek anlatıldı ve öğrencilerin ilaçlar hakkında meslek hayatı boyunca başvurabilecekleri bilgilerin bulunmasına dikkat edildi. Kitapta anlatımın kolay anlaşılabilir olması sağlandı. Ayrıca tablo şekil ve resimler olabildiğince bol kullanıldı. Kitapta eğitim bölümlerine özel konular bulunmaktadır. Analjezik ve antiinflamatuvar ilaçlar ve kas iskelet sistemine özel ilaçlar; fizyoterapi ve yaşlı bakımı öğrencileri için, acil yardımda kullanılan ilaçlar; paramedikler ve acil yardım bölümleri için, görüntüleme tekniklerinde kullanılan maddeler ise tıbbi görüntüleme teknikerleri için ayrıntılı bir şekilde anlatıldı. Ağız diş sağlığında kullanılan maddeler, ağız ve diş sağlığı bölümleri için özellikle eklendi. Bir çok bölüm için önemi olan antiseptik ve dezenfektanlara daha fazla yer ayrıldı. Farmakolojiye özgü diğer konular hakkında öğrencilerin genel ve özet bir bilgi sahibi olmaları hedeflendi. İlaçların aktif maddelerinin yanına öğrencilere hatırlama kolaylığı için parantez içinde ve italik olarak örnek ticari isimleri de yazıldı. Ör: bromokriptin (Gynodel, Parlodel) gibi. Okuyucular aktif maddelerin bütün ticari isimleri için Vademecum ve Vital gibi ilaç rehberlerine ve internet ortamındaki diğer ilaç sitelerine başvurabilirler. Yurdumuzda piyasada olmayan ilaçlardan bahsedilmedi. Eklenenler oldukça yeni baskılarda kitaba alınacaktır. Kitabın sonundaki geniş kapsamlı sorular bölümünde öğrenciler bilgilerini sınayabilirler. Ayrıca kitabımız, TUS amaçlı olmadan farmakoloji bilgilerini kısıtlı zamanlarında gözden geçirmek isteyen hekim meslektaşlarım için de tavsiye edilebilir. İlaçlar ve bitkisel ürünler hakkında daha özet bilgiler için TUBİTAK Popüler Bilim Kitapları arasında İlaca Dair Herşey, İlaç ve Bitkisel Ürünlere Bilinçli Yaklaşım kitabıma başvurabilirsiniz. Kitabın hazırlanması sırasında değerli bilgileriyle ve tecrübeleriyle katkıda bulunan sevgili hocalarıma ve kitabı üniversitemiz yayınları arasına almaya layık gören Turgut Özal Üniversitesi Yayın Komisyonuna çok teşekkür ederim. Son olarak; sevgili öğrencilere, kitabın faydalı olmasını ve mezun olduktan sonra güzel bir meslek hayatı geçirmelerini dilerim. Yrd. Doç.Dr.Ayşe GÜREL iii

3 İçindekiler Önsöz... iii İçindekiler... v Tablolar Listesi... xi Resimler Listesi... xiii Şekiller Listesi... xv BÖLÜM 1 FARMAKOLOJİYE GİRİŞ... 1 İlaç Nedir?... 1 İlaçların Etken Maddelerinin Elde Edildiği Kaynaklar... 1 İlacın Geliştirilme Süreci... 3 İlaçlarda Farmasötik Şekiller... 3 İlaç Uygulama Yolları... 5 İlaçlarda Farmakokinetik... 9 İlaçlarda Farmakodinami İlaç Ve Yabancı Maddelerin Toksik Etkileri İlaçlarda Etkileşim Özel Yaş Gruplarında İlaç Kullanımı Özel Durumlarda İlaç Kullanımı Sağlık Çalışanları İçin İlaç Uygulamasında Dikkat Edilmesi Gereken Konular Reçete Çeşitleri BÖLÜM 2 ZARARLI MİKROORGANİZMALARA KARŞI KULLANILAN İLAÇLAR Antibiyotikler Çeşitli Antibiyotik Grupları Antiprotozoal İlaçlar Antiviral İlaçlar Antifungal İlaçlar Antimalaryal İlaçlar Antihelmintik İlaçlar BÖLÜM 3 ANTİSEPTİK VE DEZENFEKTANLAR Antiseptik Ve Dezenfektanların Özellikleri Halojenler Alkoller Aldehitler Fenolik Bileşikler Oksidleyici Maddeler v

4 Katyonik Deterjanlar Metal Bileşikleri Diğer Antiseptikler BÖLÜM 4 OTONOM SİNİR SİSTEMİ VE İLAÇLARI Sempatik Sinir Sistemi Parasempatik Sinir Sistemi Otonom Sinir Sistemini Etkileyen İlaçlar Ve Farmakolojik Etkileri BÖLÜM 5 KALP DAMAR SİSTEMİ İLAÇLARI Antihipertansif İlaçlar Kalp Yetmezliğinde Kullanılan İlaçlar Aritmi Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Antikoagulan İlaçlar Oral Antikoagülanlar Antitrombositer İlaçlar Fibrinolitik İlaçlar Plazma Hacmini Genişleten İlaçlar Hiperlipidemi Tedavisinde Kullanılan İlaçlar BÖLÜM 6 SANTRAL SİNİR SİSTEMİNE ETKİ EDEN İLAÇLAR ve ANESTEZİ TEKNİKERLİĞİNE ÖZEL KONULAR Genel Anestezide Kullanılan İlaçlar Nöromüsküler Bloke Edici İlaçlar Lokal Anestezikler Anksiyolitik İlaçlar Antidepresanlar Nöroleptik İlaçlar Epilepsi İlaçları Alzheimer Hastalığı Tedavisinde Kullanılan İlaçlar BÖLÜM 7 OTAKOİDLER (YEREL DOKU HORMONLARI) Doymamış Yağ Asidi Yapısındaki Otakoidler ve Bunlara Etkili İlaçlar Amin Yapıdaki Otakoidler ve Bunlara Etkili İlaçlar Peptid yapıdaki otakoidler ve Bunlara Etkili İlaçlar Çok Küçük Moleküler Ağırlığa Sahip Otakoidler Kimyasal Yapısı Bilinmeyen ancak Biyolojik Olarak Etkinliği Gösterilmiş Otakoidler BÖLÜM 8 vi

5 ANALJEZİK VE ANTİİNFLAMATUVAR İLAÇLAR Nonsteroid Antiiflamatuvar İlaçlar (Nsaii) Steroid Yapılı Antiinflamatuar İlaçlar(Glukokortikoidler) Opioid Yapılı Analjezik İlaçlar(Narkotik Analjezikler) Romatoid Artrit Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Gut Tedavisinde Kullanılan İlaçlar BÖLÜM 9 ÇİZGİLİ KASLAR VE HAREKET SİSTEMİ ÜZERİNDE ETKİLİ İLAÇLAR ve BESİN DESTEKLERİ Kas Gevşeticiler (Spazm Çözücüler) Parkinson Hastalığının Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Hareket Sistemi İçin Kullanılan Besin Destekleri Enerji İçecekleri İlaç Kullanımı ve Egzersiz BÖLÜM 10 AĞIZ DİŞ SAĞLIĞINA ÖZEL KONULAR Tükürük Salgılanmasını Etkileyen İlaçlar Dişeti Dokusunu Etkileyen İlaçlar Endodontide Kullanılan Maddeler Diş Sağlığı İçin Kullanılan Diş Macunları, Plak Giderici Maddeler Ve Gargaralar Flor Diş Kliniklerinde Acil Tedavi BÖLÜM 11 RADYOLOJİDE KULLANILAN KONTRAST MADDELER Röntgen İncelemelerinde Kullanılan Kontrast Maddeler Ultrasonografik İncelemelerde Kullanılan Kontrast Maddeler Bilgisayarlı Tomografide (BT) Kullanılan Kontrast Maddeler Manyetik Rezonans Görüntülemede (MRG) Kullanılan Kontrast Maddeler Nükleer Tıp Uygulamalarında Kullanılan Radyoaktif Elementler BÖLÜM 12 ACİL MÜDAHALEDE KULLANILAN İLAÇLAR VE ÖZELLİKLERİ BÖLÜM 13 SİNDİRİM SİSTEMİ İLAÇLARI Peptik Ülser Tedavisinde Kullanılan İlaçlar Emetik ve Antiemetik İlaçlar Laksatif ve Pürgatifler Diyare İçin Kullanılan İlaçlar vii

6 BÖLÜM 14 SOLUNUM SİSTEMİ İLAÇLARI Bronkodilatör İlaçlar Öksürük Kesici İlaçlar Oksijen ve Diğer Tedavi Gazları BÖLÜM 15 ANEMİ TEDAVİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR Demirin Tedavide Kullanımı Vitamin B 12 nin Tedavide Kullanımı Folik Asitin Tedavide Kullanımı BÖLÜM 16 ENDOKRİN SİSTEM VE İLAÇLARI Hipotalamus Ve Hipofiz Hormonları Kadın Cinsiyet Hormonları Androjenler, Anabolik Steroidler Ve Antiandrojenik İlaçlar Tiroid Hormonları Ve Antitiroid İlaçlar İnsülin Kalsiyum Metabolizmasını Etkileyen Hormonlar Ve İlaçlar BÖLÜM 17 MADDE BAĞIMLILIKLARI Kullanılan Maddelere Göre Bağımlılık Tipleri BÖLÜM 18 KANSER KEMOTERAPİSİNDE KULLANILAN İLAÇLAR Kanser Kemoterapisinde Genel İlkeler Antineoplastik İlaçlar BÖLÜM 19 VİTAMİNLERİN ÖNEMİ Yağda Çözünen Vitaminler Suda Çözünen Vitaminler BÖLÜM 20 ZEHİRLENMELER Zehirlenme Tedavisi Sık Karşılaşılan Zehirlenmeler Ve Tedavi Yaklaşımları Ulusal Zehir Danışma Merkezi (UZEM) KAYNAKLAR viii

7 SORULAR Soruların Cevapları DİZİN ix

8 Tablolar Listesi Tablo 1.1: İlaç uygulama yolları... 8 Tablo 1.2: Bazı besinler ve etkileştikleri ilaçlar Tablo 1.3: Pediatride Yaş Grupları Tablo 1.4: Sık Kullanılan Ölçüler Ve Karşılıkları Tablo 1.5: Yaşlılıkta sık kullanılan ilaçlar ve gözlenebilen yan etkileri Tablo 1.6: Uygun İlaç İstemi Tablo 1.7: Doktor istemlerinde kullanılan kısaltmalar Tablo 2.1: Bakterisid ve bakteriyostatik antibiyotikler Tablo 2.2: Geniş spektrumlu ve dar spektrumlu antibiyotiklere örnekler Tablo 2.3: Bazı antibiyotiklerin vücuttan atılım yolları Tablo 2.4: Etki mekanizmalarına göre antibiyotikler Tablo 3.1: Maddelerin antiseptik veya dezenfektan özellikleri Tablo 4.1: Otonom sinir sisteminin çeşitli dokulardaki genel olarak etkileri Tablo 7.1: İnflamasyon mediyatörlerinden otakoidlerin sentez şeması Tablo 11.1: İntravenöz uygulanan İyotlu kontrast maddeler Tablo 20.1: Bazı ağır metal zehirlenmelerinde kullanılan antidotlar Tablo 20.2: Sık görülen ilaç ve madde zehirlenmeleri ve farmakolojik tedavisi xi

9 Resimler listesi Resim 1.1: Morfinin elde edildiği haşhaş kapsülü, aspirinin elde edildiği söğüt yaprağı ve vinkristinin elde edildiği Cezayir menekşesi Resim 1.2: Polifarmasi yaşlı sağlığını tehdit eden bir faktördür Resim 1.3: Gebelikte alkol, sigara ve uyuşturucu kullanımaz Resim 5.1: İdeal tansiyon ölçümü Resim 6.1: Nöbet geçirmiş hastaya verilecek pozisyon Resim 7.1: Mast hücrelerinden alerjenin reseptöre bağlanması ile oluşan degranülasyon Resim 8.1: Morfinin kaynağı olan haşhaş kapsülü Resim 11.1: Normal kemik sintigrafisi ve prostat kanseri metastazlı kemik sintigrafisinde radyofarmasötik dağılımı Resim 13.1: Helikobakter pilori Resim 13.2: Sinameki yaprakları Resim 14.1: Akciğerler ve bronşlar Resim 16.1: İnsülin enjeksiyonu Resim 20.2: Zehirlenmeye yol açan bazı mantar türleri xiii