COVİD 19 PANDEMİSİNİN TÜRKİYE'YE ETKİLERİ SEMPOZYUMU ÖZET KİTAPÇIĞI

Transkript

1 COVİD 19 PANDEMİSİNİN TÜRKİYE'YE ETKİLERİ SEMPOZYUMU ÖZET KİTAPÇIĞI Sempozyum Koordinatörleri Dr. Öğr. Üyesi Nagehan UCA / Dr. Öğr. Üyesi Gencay KARAKAYA İstanbul, Eylül 2020

2 COVİD 19 PANDEMİSİNİN TÜRKİYE'YE ETKİLERİ SEMPOZYUMU ÖZET KİTAPÇIĞI E-ISBN: Sempozyum Koordinatörleri Dr. Öğr. Üyesi Nagehan UCA, Dr. Öğr. Üyesi Gencay KARAKAYA Kapak Tasarım: Emil ATEŞ, Emre TOPÇU Mizanpaj: Yasin DEMİRBAŞ Erişime Açıldığı Tarih: 04 Eylül 2020 Adres : Sütlüce Yerleşkesi Örnektepe Mah. İmrahor Cad. No: 88/2, Beyoğlu / İstanbul Telefon Küçükyalı Yerleşkesi Küçükyalı E5 Kavşağı İnönü Cad. No: 4, Küçükyalı / İstanbul Telefon İstanbul Ticaret Üniversitesi; Üniversite-İş Dünyası İlişkileri Uygulama ve Araştırma Merkezi ve Liderlik ve Girişimcilik Uygulama ve Araştırma Merkezi ve yönetim kurulları uhdesinde teşkil olmuştur. yayin@ticaret.edu.tr Instagram : %C3%BCniversitesi?trk=top_nav_home LinkedIn : YouTube : Yayınlanan bildirilerin sorumluluğu yazarlarına aittir.

3 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı COVİD 19 PANDEMİSİNİN TÜRKİYE'YE ETKİLERİ SEMPOZYUMU KURULLARI Düzenleme Kurulu Dr. Öğretim Üyesi Muhittin Adıgüzel, İstanbul Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Muzaffer Şeker, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Hicabi Ersoy, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Nagehan Uca, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Gencay Karakaya, İstanbul Ticaret Üniversitesi Akademik Danışma Kurulu Prof. Dr. Rüstem Aşkın, İstanbul Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Ahmet Vecdi CAN, Sakarya Üniversitesi Prof. Dr. Şahin AKINCI, İstanbul Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Hüseyin İNCE- Gebze Teknik Üniversitesi Prof. Dr. Ömer ÖZKAN, Hasan Kalyoncu Üniversitesi Prof. Dr. Selahattin KARABINAR, İstanbul Üniversitesi Prof. Dr. Zafer ACAR - Piri Reis Üniversitesi Prof. Dr. Mehmet MELEMEN, Marmara Üniversitesi Prof. Dr. Tamer AKSOY, İbn-i Haldun Üniversitesi Doç. Dr. Nevran KARACA, Sakarya Üniversitesi Doç. Dr. Murat ÇEMBERCİ - Yıldız Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Betül Gür, İstanbul Ticaret Üniversitesi Doç. Dr. Ezgi Uzel AYDINOCAK- Beykoz Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Mete Han YAĞMUR, İstanbul Teknik Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Tolga ALA, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi ii

4 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı Bilim ve Hakem Kurulu Prof. Dr. Muzaffer Şeker, İstanbul Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Selim Yüksel Pazarçeviren, İstanbul Ticaret Üniversitesi Prof. Dr. Mecit EŞ, İstanbul Ticaret Üniversitesi Doç. Dr. M. Murat Yeşil, İstanbul Ticaret Üniversitesi Doç. Dr. Murat ÇEMBERCİ - Yıldız Teknik Üniversitesi Doç. Dr. Ezgi Uzel AYDINOCAK- Beykoz Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Hicabi Ersoy, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Mete Han YAĞMUR, İstanbul Teknik Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Uğur Yasin ASAL, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Onur Kemal YILMAZ, Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Yunus Özcan, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Ömer Erdem KOÇAK, Medipol Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Ayfer Genç Yılmaz, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Tolga ALA, Erzincan Binali Yıldırım Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Ahmet Oğuz Demir, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Duygu Celayir, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Hasan PARILTI, Haliç Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Abdülkadir YELER, Medeniyet Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Mehmet SAĞLAM, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Öğretim Üyesi Güldenur ADIGÜZEL, İstanbul Ticaret Üniversitesi Dr. Selahattin Armağan VURDU, İMMİB Genel Sekreteri Dr. Şükrü Mete TEPEGÖZ, Vakıfbank, Daire Başkanı Dr. Yusuf ARTAR, Vergi Müfettişi, YMM Sempozyum Koordinatörleri Dr. Öğretim Üyesi Nagehan UCA, İstanbul Ticaret Üniversitesi, nuca@ticaret.edu.tr Dr. Öğretim Üyesi Gencay KARAKAYA, İstanbul Ticaret Üniversitesi, gkarakaya@ticaret.edu.tr iii

5 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı COVİD 19 PANDEMİSİNİN TÜRKİYE'YE ETKİLERİ SEMPOZYUMU (ONLİNE) PROGRAM AKIŞI 11:00-12:15 Açılış Konuşmaları ve 1. Oturum Prof. Dr. Yücel OĞURLU İstanbul Ticaret Üniversitesi Rektörü Dr. Öğretim Üyesi Muhittin ADIGÜZEL - İstanbul Ticaret Üniversitesi Üniversite-İş Dünyası İlişkileri Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Dr. Öğretim Üyesi Gencay KARAKAYA Prof. Dr. Yusuf Tuna Prof. Dr. Yusuf BALCI Dr. Öğretim Üyesi Muhittin ADIGÜZEL MODERATÖR COVID-19 KRİZİNİN TÜRK TARIM SEKTÖRÜNE ETKİLERİ, DEVLET TARAFINDAN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER COVID-19 UN TÜRKİYE EKONOMİSİ, İSTİHDAM VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: ÖNGÖRÜLER, ÇÖZÜM ÖNERİLERİ COVID - 19 'UN KÜRESEL EKONOMİYE ETKİLERİ 2. Oturum 12:30-13:30 Dr. Öğretim Üyesi Nagehan UCA MODERATÖR Dr. Öğretim Üyesi Recep Ali Küçükçolak Prof. Ali Osman GÜRBÜZ Dr. Öğretim Üyesi Hicabi ERSOY Mefule Fındıkçı Erdoğan COVİD-19 PANDEMİSİ SONRASI OLUŞACAK YARATICI YIKIMDAN TÜRKİYE EKONOMİSİ NASIL YARARLANIR COVİD-19'UN TÜRK BANKACILIK VE FİNANS SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ, ALINABİLECEK ÖNLEMLER Dr. Öğretim Üyesi Yunus ÖZCAN YENİ TİP KORONOVİRÜS SALGINI VE TÜRKİYE EKONOMİSİ VERGİ GELİRLERİ Dr. Öğretim Üyesi Gencay KARAKAYA COVID-19 UN FİNANSAL RAPORLAMA ÜZERİNE MUHTEMEL ETKİLERİ iv

6 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı 3. Oturum 13:45-14:45 Dr. Öğr. Üyesi Uğur Yasin ASAL Doç. Dr. Mustafa POYRAZ Dr. Öğr. Üyesi Uğur Yasin ASAL Furkan TERZİ Prof. Dr. Rüstem AŞKIN Araş. Gör. Yasemin BOZKURT Araş. Gör. Zekiye ZEYBEK MODERATÖR CORONAVİRÜS SALGINIYLA SARSILAN DÜNYADA ORTAYA ÇIKAN BAZI YENİ TOPLUMSAL DURUMLAR: FRANSA VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ COVID 19 İLE GELEN YENİ NORMALİN EKONOMİ POLİTİĞİNDE KÜRESEL GÜÇ DENGESİ VE TÜRK DIŞ POLİTİKASI COVİD-19 PANDEMİSİ: PSİKOLOJİK ETKİLERİ VE TERAPÖTİK MÜDAHALELER 4. Oturum 15:00-16:00 Dr. Öğretim Üyesi Güldenur ÇETİN Dr. Öğretim Üyesi Canan Özge Eğri Dr. Öğretim Üyesi Taha Eğri MODERATÖR COVID-19 KRİZİNİN MAKROEKONOMİK ETKİLERİNİN İSLAM İKTİSADI BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ Dr. Ayça DOĞANER Dr. Öğretim Üyesi Güldenur ÇETİN COVID-19 KRİZİNİN TÜRK SANAYİNE ETKİLERİ VE GENEL EKONOMİK GÖRÜNÜME YANSIMALARI COVID-19 KRİZİNİN TÜRKİYE EKONOMİSİNE ETKİLERİNİN EKONOMİK BÜYÜME BAĞLAMINDA DEĞERLENDİRİLMESİ v

7 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.1-2 COVID-19 KRİZİNİN TÜRK TARIM SEKTÖRÜNE ETKİLERİ, DEVLET TARAFINDAN ALINMASI GEREKEN TEDBİRLER Prof. Dr. Yusuf Tuna 1 ORCİD ID: ÖZET 2019 yılı aralık ayında Çin de ortaya çıkan COVID-19 virüsünün sebep olduğu ölümcül salgın hızla yayılarak tüm dünyayı etkisi altına almıştır ve kısa süre içerisinde sektörlerin tamamında üretimin durma noktasına gelmesine sebep olmuştur. Özellikle sağlık ve gıda alanlarında üretim yetersizliği ile karşı karşıya kalan ABD de ve Avrupa ülkelerinde insanlar temel hijyen ve gıda ihtiyaçlarını karşılayamaz hale gelmiştir. ABD ve Avrupa da devletlerin sosyal devlet anlayışından uzaklaşmış olması, sağlık ve tarım gibi temel sektörleri özel kesimin idaresine bırakması sonucunda sağlık ve gıda sektörleri salgın sürecinde işlerliğini neredeyse tamamen yitirmiştir. Tarım sektöründeki faaliyetlerin temelde insan gücüne dayanması ve pandemi sürecinde katı karantina kuralları sebebi ile insanların toplu olarak bir arada bulunmasını gerektiren iş kollarının faaliyetlerinin durması sonucunda tarımsal üretim sekteye uğramıştır. Çok sayıda sektörün temel girdilerinin elde edildiği tarım sektörünün piyasa şartları içerisinde devamlılığının sağlanması pandemi sürecinde yaşanan aksaklıkların temelini oluşturmaktadır. COVID-19 süreci ile birlikte insanların temel ihtiyaçlarının karşılanmasını tamamen piyasa şartlarına bırakmanın rasyonel bir davranış olmadığı açık bir şekilde ortaya çıkmıştır. Tarım sektörü temel stratejik sektörlerden biridir ve ülkelerin varlıklarını sürdürebilmeleri için en az sanayi, teknoloji gibi alanlar kadar hatta daha fazla tarım sektörüne ihtiyaçları vardır. Ağır karantina şartları altında uluslararası ticari faaliyetlerin de durma noktasına gelmesi ile birlikte tarımsal üretim alanında kendi kendine yeterliliği olmayan ülkeler gıda alanında krizi daha ağır yaşamışlardır. Sanayi ve hizmetler sektöründe mal ve hizmet talepleri kısılabilir. Ancak, tarımsal ürünler için bir talep kısılması söz konusu olamaz. ABD ve Avrupa ülkeleri ile kıyaslandığında ülkemizde COVİD-19 sürecinde tarımsal ürün arzı çok sağlıklı yönetilmiş ve her hangi bir sorunla karşılanmamıştır. Ancak tarım alanında tam 1 Prof. Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, ytuna@ticaret.edu.tr, ORCİD ID:

8 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.1-2 devlet kontrolü özellikle düzenleme, destek ve denetim aşamaları ile son derece önemlidir. Bu süreçte boş hazine arazilerinin üretime açılması olumlu bir gelişme olmuştur. Ayrıca sektöre verilen destekler arttırılmıştır. Yaygın (extansife) tarım yapılmakla beraber, Yoğun (intensife) tarım da yapılmaktadır. Bu durum hem iç talebi karşılamakta hem de dış talebe cevap verilmektedir. Dolayısıyla, ekonomik kalkınma açısından önemli katkı sağlamaktadır. Bu çalışmada COVID-19 krizinin tarım sektörüne etkileri Türkiye bağlamında değerlendirilerek, devletin tarım sektörüne yönelik alması gereken tedbirler; düzenleme, destekleme ve denetleme aşamaları ile ele alınmıştır. Nitekim çalışma sonucunda tarım sektöründe mutlak devlet kontrolünün gerekliliği ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: COVID-19, Tarım Sektörü, Türkiye 2

9 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.3-4 COVID-19 UN TÜRKİYE EKONOMİSİ, İSTİHDAM VE ÇALIŞMA İLİŞKİLERİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: ÖNGÖRÜLER, ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Prof. Dr. Yusuf BALCI 1 ORCID ID: ÖZET Bir koronavirüs türü olan COVID-19 un 2020 başından itibaren dünyaya hızla yayılması sonucunda genel yaşamın, dolayısıyla ekonomik hayatın durma noktasına gelmesi şüphesiz çalışma hayatını kuvvetle etkilemekte ve istihdam açısından büyük tehdit oluşturmaktadır. Küresel ekonomik büyüme tahminleri değerlendirildiğinde dünya ekonomisi 2. Dünya Savaşından bu yana küresel ekonominin gördüğü en büyük durgunluğu yaşamaktadır. Bu bağlamda 2020 yılında da hem dünyada hem de Türkiye de ekonomik performansa ilişkin göstergelerde ve istihdam seviyelerinde daralmalar beklenmektedir. Bu bağlamda, COVİD-19 Pandemisi sürecinin, içinde olduğumuz hayatı ve ekonomiyi kısıtlayıcı mahiyetteki tedbirlerin tedricen gevşetildiği geçiş döneminde ve akabinde oluşacak COVİD-19 Pandemisi sonrası yapıya yönelik gerekli yapısal politika ve tedbirlerin alınması son derece önemlidir. Bu kapsamda, kamunun (Sağlık Bakanlığı, Hazine ve Maliye Bakanlığı, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve ilgili tüm bakanlıkların yanında KOSGEB, SGK, İŞKUR, TUBİTAK, KGF gibi kuruluşların), Türkiye Bankalar Birliği ile bankalar ve finans kuruluşları başta olmak üzere kamu kurum ve kuruluşlarının tamamıyla birlikte tüm esnaf, sanayi ve ticaret odaları, meslek kuruluşları, sendikalar, üniversiteler, yerel yönetimler ve ilgili sivil kuruluşların ve tabii ki doğrudan işverenlerin ve çalışanların üzerine düşen görevler bulunmaktadır. Pandemiye karşı devletler ve Türkiye üç düzeyde tedbirler almakta olup bunlar birbiriyle etkileşim halindedir: Sağlık tedbirleri, ekonomiyi canlandırıcı tedbirler, istihdamı koruyucu tedbirler. Bu tedbirlerin genel olarak özelliklerine bakarsak; bunların esas olarak düzenleyici, destekleyici ve denetleyici tedbirler olduğunu belirtmek mümkündür. Bunlara devletin yönlendirici, koordine edici ve eğitici özellikleri de ilâve edilebilir. Diğer yandan, şimdilik yeni normal olarak nitelenen ve hijyen, sosyal mesafe, sağlık ve sosyal güvenlik konularının öne çıkacağı pandemi sonrası dönemde, ileri 1 Prof. Dr. Öğretim Üyesi İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, ORCID ID:

10 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.3-4 teknolojilerin artan bir hızda yayılmasıyla sanayi toplumundan bilgi toplumuna hızlı bir geçiş sürecinin yaşandığı günümüzde yapısal değişmenin daha da hızlanacağı anlaşılmaktadır. Pandemi sonrasında üretim, ticaret ve çalışma tarzlarında ve ilişkilerinde hızlı bir yapısal değişim yaşanması, dijital ekonomi ve dijital ticaretle birlikte dijital çalışmanın yeni tarzlar da geliştirerek karşımıza çıkması beklenmektedir. Bu yapıda üretimin ve genel olarak yaşamın merkezilikten ademi merkezi yapılara dönüşmesi, fabrikaların, fiziki işyerlerinin ve sosyal alanların fonksiyonlarını daha çok ev ve ailenin alacağı, bireyselleşmenin artacağı bir yapı bizleri beklemektedir. Çalışma ilişkilerinde de bu eğilim güçlenecek ve 1980 lerden itibaren teknolojik değişmeler, küreselleşme, offshoring ve part-time çalışma, teleçalışma gibi atipik esnek çalışmaların da etkileriyle zaten azalma eğiliminde olan sendikaların gücü ve önemi daha da azalacak, çalışma ilişkileri toplu ilişkilerden bireyselleşmeye doğru kayacaktır. Yine bu süreçte karşımıza sanayi toplumundaki çatışmacı çalışma ilişkileri yerine daha dayanışmacı ilişkiler çıkacaktır. Çalışma hayatında ve toplu pazarlıkta da dar manada ücret pazarlığı nın ötesinde, çalışma koşulları, hijyen, genel sağlık, iş sağlığı ve güvenliği konuları daha fazla karşımıza çıkacaktır. Anahtar Kelimeler: COVID-19, Ekonomi, İstihdam, Önlemler, Pandemi Sonrası, Çalışma İlişkileri 4

11 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.5-6 COVİD -19 PANDEMİSİNİN KÜRESEL EKONOMİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ Muhittin Adıgüzel 1 ORCID ID: ÖZET Çin de başlayan Korona virüs (Covid-19) salgını, önce Uzak-Doğu ekonomilerine, peşinden Amerika, Avrupa ve tüm dünyaya hızla yayılmıştır. Bu bağlamda Korona virüs (Covid-19) salgınının dünya çapında yayılması üretimi, tedarik zincirlerini, iç ve dış ticareti, tüketimi etkilerken dünyadaki ekonomik faaliyetleri sert şekilde daraltmış, salgının yayılmasına karşı uygulanan sosyal yalıtım tedbirleri hizmetler sektörü faaliyetlerini büyük oranda azaltmış, bazı sektörleri durma noktasına getirmiştir. Hane halklarının gelir kaybı ve firmaların nakit akışındaki bozulma talepte de belirgin bir zayıflamaya yol açmaktadır. Buna bağlı olarak hükümetlerin bütçe gelirleri düşmüş, harcamaları artmıştır. İşsizlik küresel bazda yükselmiştir. Mart ve Nisan aylarında, küresel finansal kriz dönemi de dahil olmak üzere, Gelişmekte olan ülkelerin portföy piyasalarından şimdiye kadarki en yüksek miktarlı fon çıkışı gerçekleşmiştir. Salgının doğurduğu finansal sorunlar, işsizlik, talep azalması, üretim güçlükleri ve belirsizlik dünyadaki hemen her ekonomide az veya çok olumsuz etkiler doğurmuş bir kriz sürecine girilmiştir. Salgının gelişimiyle ilgili belirsizlikteki artış, problemi daha vahim hale getirmektedir. Kriz hem arz hem de talep şoku ile dünya milli gelirini olumsuz etkilemektedir. Uluslararası kuruluşlar dünyanın Büyük Buhrandan beri en ciddi ekonomik krizi yaşayacağı konusunda görüş birliği içindedirler. Dünya da krizin etkisini azalmak amacıyla ülkeler aşağıdaki para-finansal politikalar ve maliye politikalarını yoğun şekilde kullanarak hane halklarına, reel ve finansal kesime destekler, teşvikler ve yardımlar sağlamaktadır. Bu çalışmada Covid-19 salgınının Dünya ekonomisine etkilerinin irdelenmesi amaçlanmaktadır. Covid 19 salgınının ekonomik faaliyetleri olumsuz etkilemesi ile dünya ekonomisinin 2020 yılında önemli bir oranda küçüleceği değerlendirilmektedir. Krizin süresine bağlı olarak Dünya ekonomisinin Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İktisat Bölümü, ORCID ID:

12 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.5-6 yılında yüzde 3 ile yüzde 8,5 arasında küçüleceği tahminleri yapılmaktadır. Dünya Ticaret Örgütü iyimser tahminle Dünya ticaretinin yüzde 13, kötümser tahminle yüzde 32 oranında daralacağını öngörmektedir. Salgının çok sayıda ülkeye yayılmasıyla, 2020 ilk çeyreğine ait veriler ve Nisan ayına ilişkin açıklanan PMI verileri başta ABD, Avrupa Birliği ve Çin de olmak üzere bütün Dünya da ekonomik faaliyetlerin daraldığını, işsizliğin arttığını göstermektedir. Çalışma, Dünya ekonomisi ile ilgili çeşitli veri kaynakları ve konu ile ilgili bilimsel literatür kapsamı dahilinde gerçekleştirilmiştir. Anahtar Kelimeler: Ekonomi, Küresel Ekonomi, COVID-19 6

13 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 COVİD-19 PANDEMİSİ SONRASI OLUŞACAK YARATICI YIKIMDAN TÜRKİYE EKONOMİSİ NASIL YARARLANIR? Dr. Öğretim Üyesi Recep Ali KÜÇÜKÇOLAK 1 ORCID ID: ÖZET Covid-19 Pandemisi, ülkeler ve işletmeler açısından pek çok alanda öncelik değişimine yol açmıştır ve bu etki pandemi sonrası dönemde daha görülür hale gelecektir. Global ölçekte yaşanan bu değişim, ülkeler ve işletmeler açısından getirdiği pek çok riskin yanı sıra fırsatları da beraberinde getirmektedir. Bu aşamada Schumpeter in yaratıcı yıkım kavramının bir uygulamasını yaşayarak göreceğiz. Pandemi sonrası yeni oluşacak düzene hızla uyum gösteremeyen işletmeler, sektörler ve ülkeler güçlerini kaybedecekler ve kaynakların yeniden dağılımına maruz kalacaklardır. Pandemi sürecini başarıyla yöneten ülkelerden biri olan Türkiye nin ekonomisini hızla bu döneme hazırlaması önemli kazanımları beraberinde getirecektir. Global tedarik zincirlerinde yaşanan zorluklara karşılık bölgesel tedarik zincirlerinin önem kazanacak olması bu fırsatı teyit etmektedir. Pandemi sonrası dönemde bu ivmeyi hızlandıracak eğilimlerin arasında coğrafi ve demografik avantajları nedeniyle global alternatif tedarik zincirleri arasında önem taşıyacak olması başta gelmektedir. Avrupa Birliği ile Çin arasında ticaret hacmi 750 milyar dolara ulaşmakla birlikte pandemi sonrasında AB nin Çin e tedarik açısından bağımlılığını azaltma arayışında olması bu açıdan önem taşımaktadır. Örneğin Hindistan hızlı hareket ederek Çin den ayrılan şirketleri Hindistan a çekmek için yeni yatırım ve vergi teşvikleri sunmaktadır. ABD yeni tedarik zincirleri oluşturma hedefiyle özellikle Hindistan, Avustralya, Japonya, Yeni Zelanda, Güney Kore ve Vietnam la birlikte çalışmaya başlamıştır. Covid 19 Pandemisi sonuçlarının Türkiye açısından öncelikli önem taşıdığı diğer alanlardan biri sağlık sektörü olacaktır. Türkiye sağlık sektörüne yaptığı yoğun yatırımlarla Covid-19 sonrası dönemin başta Avrupa ülkeleri olmak üzere dünyanın sağlık sektörü merkezi olmaya en yakın ülkelerden biridir. Covid-19 pandemisi sonrası sağlık öncelikli sektör konumunu güçlendirecektir. Türkiye, pandemi 1 Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, Öğretim Üyesi, ORCID ID:

14 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 sonrası dönemde bölgesel ve uluslararası sağlık merkezi ülkelerinden biri konumuna yükselmeyi önceliklendirmelidir. Covid 19 sonrası dönemde akıllı tarım ve yeni nesil tarım dönemi hızlanacaktır. Pandemi gıda güvenliğini ve tedarik zincirinin stratejik önceliğini göstermiştir. Tarım teknolojilerinin yaygınlaşması ve yerli tohum ve gübre gibi uygulamaların genişletilmesiyle tarım sektöründe kendine yeterliliğin yanı sıra dünyanın tarım üssü ülkelerinden biri konumuna gelinebilir. Yaratıcı yıkımın kazanan ve kaybedenlerini belirleyeceği diğer bir alan ise dijital ekonominin yadsınamaz yükselişidir, tüm sektörlerde dijitalleşme modellerinin (eticaret, uzaktan çalışma, tıbbi destek ve kargo hizmetleri gibi) artışı kaçınılmaz hale gelmiştir. Başta gıda, sürdürülebilir tarım, sağlık, lojistik, yenilenebilir enerji gibi stratejik alanlarda kendine yeterlilik ve teknolojik altyapının güçlendirilmesi, 5G, yapay zeka, robotik bilimler, konumlandırma teknolojileri, tele tıp, büyük veri, sentetik biyoloji ve gen teknolojisinin geliştirilmesi tüm ülkelerin öncelikle üzerinde duracağı konular arasındadır. İstihdam piyasaları ve işçi ve işveren ilişkileri de esnek ve uzaktan çalışma, sağlık ve yeni sosyal güvenlik tedbirleri ile önemli değişimlere uğrayacaktır. Yeni dönemin ortaya çıkaracağı nitelikli işgücüne sahip olunması da bu kapsamdadır. Pandemi süresince yürütülen başta KOBİ ler olmak üzere sağlıklı işletmelerin korunması ve ticari yaşamlarının sürdürmelerinin sağlanması hedefinin ardından COVID 19 pandemisi sonrası dönemde bir sonraki aşama olan işletmeleri ve sektörleri yeni yapıya hazırlamak önem kazanacaktır. Türk şirketlerinin yeni döneme hazırlanmasında işgücü, müşteriler, tedarikçiler, teknoloji ve iş ortakları açısından ilk aşamada yapılacakların belirlenmesi gerekecektir. Ayrıca yeni koşullara dayanıklılık ve esneklik kazanılmasının planlanması ve uygulamaya geçirilmesi önemlidir. Pandemi sonrası yeni döneme göre kurumların ve yapıların yeniden tasarlanması ve buna yönelik reform düzenlemelerinin hayata geçirilmesi gerekecektir. İşletme ve sektörlerin yeni döneme hazırlanmasında yeni dönemin gereksinimlerinin iyi tanımlanması ve belirsizlikler nedeniyle önemli risklerin önceliklendirilerek farklı koşullara göre esnek alternatif senaryolar üzerinde çalışılması ve oluşan farklı koşullara göre performansın izlenerek müdahale edilmesi gereken zamanlarda hızlıca müdahale edilmesi önem taşımaktadır. 8

15 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 Covid-19 Pandemisi sonrası dönemde öncelikle kriz yönetiminde hızlı hareket edilmesi önemlidir. Bunun için öncelikle iyi bir ekip çalışması gerektiği açıktır. (Mc Kinsey, 2020). Bunun için gerek işletmeler ve gerekse ulusal bazda koordinasyondan sorumlu bir ekibin oluşturulması faydalı olacaktır. Bu ekip sürekli günlük işlerin yanı sıra aksiyonların gidişatını izleyeceklerdir. Görevlendirilen ekip aynı zamanda pandeminin işletmelerin günlük işlerine etkilerini inceleyerek çalışanların yeni çalışma prensiplerine uygun hareket etmesini sağlayacaktır. Böyle bir entegre yapı ve merkezin oluşturulmasının amaçları arasında öncelikle çalışanların korunması, tedarik zincirlerinin istikrarı, müşteri bağlılığı ve finansal dayanıklılığın teminidir. (Mc Kinsey, 2020) İşletmeler bazında pandemi sonrasına yönelik olarak yönetim kararlarının oluşumunda senaryo analizlerinden yararlanılması, önemli sorunların haritalanması, uygulamaların entegre hale getirilmesi önemlidir. İşletme dışı iletişimde ise düzenleyici kurallara uyum ve üçüncü taraflarla iletişim önem taşıyacaktır. Finansal yönetim açısından ise finansal stres testlerinin yapılması gerekecektir. Tedarik zincirlerindeki bozulmanın giderilmesi ve stok yönetimi pandemi süresinde ve sonrasında dikkat edilmesi gereken konular arasındadır. Çalışanların korunması ile iletişim ve çift yönlü geri bildirmeye özen gösterilmelidir. Teknoloji pandemi sonrası dönemde çalışma hayatında yerini artırmıştır. Evden çalışma teknolojik altyapısına işletmelerin hazır olması, evden çalışamayacak özel nitelikte işler yapan çalışanların özel olarak desteklenmesi gereklidir. Ayrıca üretim tesislerinin korunması ve yönetilmesi de ele alınması gerekli konular arasındadır. Pandemi sonrası döneme hazırlıkların gerçekleştirilmesi için oluşturulacak ekipler çeşitli disiplinlerde çalışan tecrübeli uzman kişilerde oluşmalıdır. Bu tür yapılanmaların sadece öneri geliştiren değil, aynı zamanda bilgi toplayan, uygulamaları izleyen, öneriler yapan ve bu önerileri uygulamaya koyan ve düzeltme gerekiyorsa düzeltme yapan nitelik taşıması gereklidir. İşletmeler bazında pandemi sonrasına hazırlık ekipleri arasında işbirliğinin sağlanması ve şeffaflığın desteklenmesi önemlidir. Bunu sağlamanın yollarından birisi bilgi paylaşımı ve yetki dağıtımının yapılmasıdır. Diğer deyişle ekiplerin kendi sorumlulukları içinde çalışmasını sağlamaktır. İşletme sahipleri ve yöneticileri karar verme yetkisini ve bilgilerin kontrolünü konsolide etmelidirler. İşletme sahipleri ve yöneticilerinin pandemi gibi kriz süreçlerinde aynı zamanda ekip üyeleri arasında 9

16 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 fikirlerin, soruların ve endişelerin rahatça tartışılıp çözüme ulaşılmasında motive edici lider rolünü önemsemelidirler. Pandemi sonuçlarıyla mücadele ve doğru aksiyon almada oldukça fazla belirsizlik içeren durumlar söz konusu olduğu için işletme yöneticileri sadece kendi önsezileri ile değil sürekli olarak bilgilerin güncellenmesi suretiyle karar verme süreçlerini iyileştirmeleri gerekir. Bu amaçla karar verme süreçlerinde karar vermeden önce pek çok belirsiz noktanın dikkate alınması suretiyle önümüzdeki dönemde olabilecekler konusunda öngörülerde bulunmak ve ona göre uygulamaya geçmek gerekecektir. İşletme sahipleri ve yöneticileri için bilgilerin değerlendirilmesi ve önümüzdeki dönemin tahmin edilmesi iki kavram öncelikli önemdedir. Birincisi gelen yeni bilgilerle sürekli güncelleme içinde olunmasıdır. Diğeri ise makul ölçüde şüpheciliktir. Bu sayede düzeltilmesi, değiştirilmesi veya kaldırılması gereken hususların tespit edilmesi kolaylaşır. İşletme yöneticileri ne yapacakları konusunda karar verdikleri durumda bu kararın uygulanmasında dirayetli olmalıdırlar. Bu kararlılık sadece tüm organizasyonun yöneticilerine duyacağı güveni artırmasının yanı sıra krizle mücadele eden ekiplerin karşılaşacağı sorunları aşmada destek olacaktır. Covid-19 ile birlikte Çin e alternatif olabilecek ülkelerin incelenmesi ülkemizin pozisyonun tespitinde yararlı olacaktır. Bu ülkeler incelendiğinde bunların başında Hindistan gelmektedir. Büyüklük ve nüfus açısından Çin e benzer büyüklükte bir ülke olan Hindistan altyapı açısından Çin in henüz gerisindedir. Çin in global pozisyonunun zayıflaması uluslararası yatırımlar açısından Hindistan ı öne çıkarmaktadır. Hindistan ın sadece Uttar Pradesh eyaletinin nüfusunun Brezilya kadar olması Çin ölçeğindeki büyüklüğüne örnek verilebilir. (Inamdar, 2020) Hindistan ayrıca Lüksemburg büyüklüğünde bir araziyi Çin den ayrılan üreticilere tahsis etmeye hazırlanmaktadır ve hedefi 1000 uluslararası ABD şirketini Hindistan a çekebilmektir. İlk aşamada halen Çin le birlikte Hindistan da üretim yapan uluslararası şirketler Çin deki üretimlerini Hindistan a taşıma ve Hindistan daki üretim ölçeğini genişletmeye başlamaları ilk aşamayı oluşturacaktır. Ancak Çin de üretim yapan uluslararası şirketler açsından henüz sürecin başlangıcında olunduğundan bu çıkışın hızlı olması beklenmemelidir. İçinde bulunulan Covid-19 pandemisi süreci de global anlamda çeşitli dengesizliklere açık 10

17 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 olduğundan tedarik zincirlerinin yer değiştirmesi söylendiği kadar kolay olmayacaktır. Zira pek çok şirket yoğun nakit ve sermaye ihtiyacı içinde olduklarından tedirgin durumdadırlar ve hızlı hareket etmek istemeyeceklerdir. Hindistan ın büyük ölçekli uluslararası şirketlere büyük arazi imkanları sunmasının halen Çin de üretim yapan şirketleri ülkeye çekebilmek için yerinde olmakla birlikte yeterli olmayabileceği belirtilmektedir. (Inamdar, 2020). Çin birbiriyle entegre altyapısı, büyük limanları ve otobanları, yüksek nitelikli lojistik ve insan gücü uluslararası şirketlerin üretim planlaması açısından büyük önem taşımaktadır. Diğer yandan Hindistan ın Çin le mukayese edildiğinde henüz istenilen ölçüde global tedarik zincirleri ile entegrasyon içinde olmaması da kendisi için dezavantaj oluşturmaktadır yılında Hindistan, yedi yıldır görüşmeleri süren ve 12 Asya ülkesinin içinde bulunduğu Bölgesel Kapsamlı Ekonomik Ortaklık diye adlandırılan (Regional Comprehensive Economic Partnership- (RCEP) çoklu ticaret anlaşmasından çekilmiştir. Bu tür kararlar Hindistan ihracatcılarının gümrük vergisi ödemeden bölgesel ortaklık kapsamındaki ülke pazarlarına erişimini zorlaştırmaktadır. Bölgesel entegrasyonun önem kazanması ile birlikte üretim yapıldığı yerde satış kavramı öncelikli hale gelmiştir, dışarıda üretim yerini yakında üretime bırakmaya başlamıştır. Hindistan ın yabancı doğrudan yatırımlara karşı değişken ve istikrarsız düzenlemelerinin de global şirketleri tedirgin ettiği belirtilmektedir. E-ticaret şirketlerinin ikincil önemdeki ürünleri satma yasağı ve yabancı doğrudan yatırım kurallarının zorlaştırılması komşu ülkelerden Hindistan a yatırımcı akışını olumsuz etkileyebilmektedir. Ayrıca Covid-19 pandemi sürecinde yaşananların ardından Hindistan ın gümrük koruma duvarlarını yükseltmesi de ihtimaller arasındadır. Yerel işletmelerin güçlendirilmesi için be vocal for local adıyla bir kampanya başlatılmıştır. Hindistan ın yanı sıra Güney Kore, Tayvan, Vietnam ve Bangladeş Çin e alternatif ülkeler arasında gösterilmektedir. Özellikle Güney Kore ve Tayvan yüksek teknolojide ileri ülkeler içinde olmaları şanslarını artırmaktadır. Çin de artan işçilik ve çevre maliyetleri nedeniyle uluslararası şirketlerin üretimlerini Çin dışı benzeri 11

18 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 ülkelere kaydırmaları yaklaşık on yıl önce başlamıştır. Yavaş gelişen söz konusu çıkışlar ABD-Çin arasında artan ticaret gerilimi nedeniyle son yıllarda giderek hızlanmaya başlamıştır. Bu kapsamda 2018 yılından itibaren bu yana Vietnam dan ABD ye yapılan mal ihracatı % 50 den fazla, Tayvan dan ABD ye yapılan mal ihracatı ise % 30 oranında artmıştır. Ülkemizin en önemli ticaret partnerı durumunda bulunan Avrupa Birliği nin Corona-19 pandemi sürecinde ve sonrasında Çin le ilişkileri incelendiğinde ise kompleks bir yapı gözlenmektedir. Öncelikle AB çapında tüm ülkeler bazında benzer yaklaşım bulunmamaktadır. Örneğin Almanya nın en büyük ticaret partnerlarından biri Çin dir ve Çin le büyük çaplı ticari ilişkisi bulunmaktadır ve bunu riske etmekten kaçınmaktadır. (Baker; Emmott, 2020) Ara malı tedariki ve Alman otomotiv sektörü için önemi büyüktür. Almanya ın otomotiv ihracatının üçte biri Çin e yapılmaktadır. Çin in özellikle Kuşak-Yol Projesi kapsamında Avrupa ülkelerinde yoğun yatırımları bulunduğu gözlenmektedir yılında AB ile Çin arasında çeşitli alanlarda önemli işbirliği anlaşmaları yapılmıştır. Bunlardan biri havacılık sanayi sektörü ile ilgilidir. Çin in özellikle Batı Balkan ve Doğu Avrupa ülkelerinde yaptıkları önemli yatırımlar bulunmaktadır. Covid-19 pandemisi öncesinde 2020 yılı AB ve Çin ticari ilişkileri açısından büyük önem taşımaktaydı. Zira 2016 ve 2017 ortak zirveleri anlaşmazlıkla sonuçlanmıştı ve Avrupa Komisyonu 2019 yılında Çin i ekonomik ve sistemik rakip şeklinde tanımlamıştı. Nisan 2019 da Çin ilk defa aylarca süren görüşmelerden sonra AB şirketlerine Çin de eşit davranmayı kabul etmişti. Eylül 2019 tarihinde AB-Çin Zirvesi Almanya da toplanmıştı. Ancak Covid-19 pandemi süreciyle birlikte bu süreç yarım kalmıştır ve daha karmaşık hale gelmiştir. Çin Avrupa Birliği üyelerinden İtalya ve İspanya gibi pandemiden en fazla etkilenen üyelere medikal tıbbı ürün yardımında bulunmuştur. AB nin kendi içinde özellikle Almanya nın bu ülkelere beklenen ölçüde yardım yapmaması AB üyeleri arasındaki işbirliğinde kırılım yaratmıştır. Çin le Balkan ve Doğu Avrupa ülkelerinden oluşan oluşumu ile Çin bu ülkelere büyük ölçekli altyapı yatırımları projeleri gerçekleştirmiştir. Son katılan Yunanistan da bu 12

19 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 oluşuma dahil olmuştur. Bunlar arasında Sırbistan otoban projesi, Budapeşte- Belgrad arası demiryolu hattı, Çin-Avrupa kara deniz ekspres hattı, Hırvatistan köprü ve otoban projeleri sayılabilir. Çin in CEEC olarak adlandırılan Merkez ve Doğu Avrupa ülkeleriyle ticaret hacmi 2017 yılında 68 Milyar Dolara ulaşmıştır. Bu yaklaşım AB merkezli bazı düşünce kuruluşlarınca böl ve yönet uygulaması niteliğinde olduğu görüşündedirler. Ülkemiz açısından bakıldığından, Avrupa Birliği kapsamında pandemi sürecinde likidite darboğazına giren fakat katma değeri yüksek ürün üreten ve müşteri ağı geniş olan işletmelerin satın alınması yoluyla AB pazarı içindeki konumun güçlendirilmesi pandemi sürecinden sonrasi dönemde ülkemize avantaj kazandıracaktır. Covid-19 dan önce ABD-Çin arasında başlayan ve pandemiyle artarak devam eden ve önümüzdeki dönemde daha da sertleşecek tahmininde bulunulan bir Ticari Soğuk Savaş dönemine girildiği anlaşılmaktadır. Avrupa Birliği belirleyici konumdan oldukça uzak bir görünümde, Çin in oldukça etkin olduğu bir ilişki içindedir. Bu ilişkinin kısa sürede Çin aleyhine bozulması beklenmemelidir. Asya-Pasifik bölgesi yeni ticari soğuk savaş döneminin ilk rekabet ve mücadele bölgesi olduğu gözlenmektedir. ABD, müttefik konumunda olduğu Hindistan, Avustralya, Japonya, Tayvan, Güney Kore gibi ülkeleri Çin e karşı öne çıkarma stratejisi uygulamaya başlamıştır, pandemi sonrası süreçte global ticaret ve tedarik zincirlerinde yeni gözde ülkelerin bu ülkeler arasından çıkması sürpriz olmayacaktır. Yeni dönemin öncelik taşıyan konuları arasında kritik önem taşıyan alanlarda kendine yeterliliğin yanı sıra ülkeler arası ticarette Çin e alternatif olarak bölgesel anlaşmaların hız kazanacağı tahmin edilmektedir. Tedarik zincirlerinin güvence altına alınması için mümkün olduğunca daha yakın bölgelerdeki ülkelerden tedariğin yapılması tercih edilecektir. Ülkemiz açısından önümüzdeki dönemde bir yandan yabancı yatırımcıları ülkemize çekmek için çalışırken, asıl stratejik hamlenin Türk özel sektör şirketlerinin Avrupa ülkelerinde şirket satın alımlarına yoğunlaşmasının desteklenmesi gerektiğidir. Orta gelir tuzağından kurtulmaya önemli katkı sağlayacak olan katma değeri yüksek alanlarda faaliyet gösteren şirket satın almalarına yönelmek pekçok avantajı birlikte 13

20 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.7-14 getirecektir. Böylece katma değeri yüksek alanlarda daha hızlı büyüme sağlanabilecek ve Avrupa ülkelerine penetrasyon ve entegrasyon artacaktır. Bunun için uluslararası yatırımcılar ve işletmeler için güven sağlamak öncelikli önem taşımaktadır. Avrupa Birliği nde üyeler arasında giderek güven kaybına yolaçıcı uygulamalar özellikle pandemi sürecinde teyit edilmiş olduğundan pandemi sürecinden sonra AB merkezi yerine AB üyesi ülkelerle tek tek işbirliği imkanlarının araştırılması ülkemiz ve üyeler açısından avantajlı olacaktır. Brexit sonrası İngiltere ile ticari ilişkilerin geliştirilmesi bunun bir örneğidir. Bir yandan Almanya gibi AB nin kurucu üyeleri ile bölgesel yakınlık ve nitelikli üretim nedeniyle Çin e ikinci bir alternatif olabilecek alanlarda seçilen sektörlerde yatırımları artırmak ve diğer yandan Orta ve Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan ülkeleri ile ilişkilerin en üst düzeye çıkarılmasına gayret edilmesi daha düşük yatırım maliyeti ile Avrupa pazarında yer alınmasına destek olacaktır. Pandemi sonrası sürecinde kazanan ülkeler arasında olabilmenin yolu hernekadar uluslararası ticaret hacmi bir süre geçmiş yıllara göre yavaşlayacak olsa da katma değeri yüksek ihracattan geçeceğinden ürün ve hizmet ihracatcılarının sayısını ve niteliğini yükseltmek öncelik taşımaktadır. Diğer bir önemli yaklaşım olarak ise bir yandan sağlık, tarım, lojistik gibi öncelik taşıyan sektörlerin yanı sıra girişimci ve start up şirketlerin sayısının ve niteliğinin artırılmasına yönelik desteklerin artarak devamı da yeni Peak Games lerin ortaya çıkması için gereklidir. 1 Haziran 2020 tarihinde ABD merkezli oyun şirketi Zynga Peak Games i 1,8 Milyar Dolara satın almasıyla birlikte 10 yıl önce kurulan ve sadece 100 çalışanı bulunan Peak Games in değeri pekçok eski ekonomi şirketini geçmiştir. Bu durum ülkemizde 32 milyon oyun oynayan nüfusla birlikte değerlendirildiğinde, yeni ekonomi şirketlerinin pandemi süreci sonrasında ağırlığını ve önemini artıracağını göstermektedir. Anahtar Kelimeler: Türkiye Ekonomisi, Yaratıcı Yıkım, COVID-19 14

21 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s COVİD-19'UN TÜRK BANKACILIK VE FİNANS SEKTÖRÜ ÜZERİNE ETKİLERİ, ALINABİLECEK ÖNLEMLER Hicabi Ersoy 1 ORCID ID: Ali Osman Gürbüz 2 ORCID ID: Mefule Fındıkçı Erdoğan 3 ORCID ID: ÖZET COVİD-19 pandemisinin Türkiye de ortaya çıktığı 11 Mart 2020 başlangıç alınarak bu tarihten sonraki 10 hafta ve önceki 10 haftaya ait haftalık bankacılık verileri incelenmiştir. Veriler arasındaki farklılıklar üzerinden, hastalıkla mücadeleye karşı uygulanan tedbirlerin bankacılık sektörü üzerine etkileri araştırılmıştır. Analiz Türk bankacılık sisteminde mevcut sektörler bazında, kamusal sermayeli, yabancı sermayeli, yerli özel sermayeli mevduat bankaları ve katılım bankaları esas alınarak yapılmıştır. Buna göre yerli özel ve kamusal sermayeli bankalar ile katılım bankaları, pandeminin reel kesim ve hane halkı üzerinde oluşabilecek olumsuz ekonomik etkilerinin artmaması için likidite sağlama, kredi kullandırma, kredilerin vadelerinin uzatılması ve takip oranlarının azaltılması şeklinde özetlenebilecek uygulamalar ile katkı sağlamıştır. Mart 2020 itibarıyla sektörde 34 mevduat bankası, 13 kalkınma ve yatırım bankası, 6 katılım bankası olmak üzere toplam 53 banka faaliyet göstermektedir. Mart 2020 itibarıyla toplam şube sayısı , toplam çalışan sayısı kişidir. 1 Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi,, İşletme Fakültesi, Finans ve Bankacılık Bölümü, hersoy@ticaret.edu.tr, ORCID ID: Prof. Dr., İstanbul Ticaret Üniversitesi,, İşletme Fakültesi, Finans ve Bankacılık Bölümü, ogurbuz@ticaret.edu.tr, ORCID ID: Doktora Öğr., İstanbul Ticaret Üniversitesi,, İşletme Fakültesi, Finans Enstitüsü, mfindikci@ticaret.edu.tr, ORCID ID:

22 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s Banka Sayıları MEVDUAT KALKINMA VE YATIRIM KATILIM Banka Şube Sayısları Personel Sayısı KAMU 3776 YERLİ ÖZEL 3611 YABANC KAMU YERLİ ÖZEL YABANC Şekil 1. Banka, Şube ve Personel Sayıları Kaynak: BDDK Tutar (Milyar TL) Yüzde Değişim % Bir Önceki Yıl Sonu VARLIKLAR Nakit ve Nakit Benzeri Kalemler 460 2,2 Zorunlu Karşılıklar 193-0,1 Krediler ,1 16

23 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s Takipteki Alacaklar(Brüt) 152 0,5 Menkul Değerler ,2 Diğer Aktifler 575 8,4 Toplam Aktifler ,5 YÜKÜMLÜLÜKLER Mevduat ,9 Bankalara Borçlar 561 5,1 Repo İşlemleri ,1 İhraç Edilen Menkul Kıymetler 210 8,6 Özkaynaklar 500 1,6 Diğer Yükümlülükler Toplam Yükümlülükler ,5 Kaynak: BDDK Aktifler içerisinde milyar TL ile krediler %59,45 lik en yüksek orana sahiptir. Pasifler içerisinde ise mevduat milyar TL ile %57,37 lik en büyük paya sahiptir. Hastalığın bankacılık sektörü üzerine mevcut ve olası etkilerinin analiz edilebilmesi için Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından ilan edilen haftalık bankacılık verileri kullanılmıştır. Hastalığın Türkiye de ortaya çıktığı 11 Mart 2020 başlangıç alınarak bu tarihten sonraki 10 hafta ve önceki 10 haftaya ait veriler incelenmiştir. Çalışmada kullanılan bazı temel bankacılık verileri aşağıda sıralanmıştır. Kredi Verileri: (Toplam Krediler, Tüketici Kredileri ve Bireysel Kredi Kartları, Tüketici Kredileri, Konut, Taşıt İhtiyaç, Bireysel Kredi Kartları, Ticari ve Diğer Krediler, Taksitli Tic. Krd. ve Kurumsal Kredi Kartları, Taksitli Ticari Krediler, KOBİ Kredileri) Takipteki Kredi Verileri: (Toplam Takipteki Alacaklar, Tüketici Kredileri ve Bireysel Kredi Kartları, Tüketici Kredileri, Konut, Taşıt, İhtiyaç, Bireysel Kredi 17

24 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s Kartları, Ticari ve Diğer Krediler, Taksitli Ticari Krd., Kurumsal Kredi Kartları, KOBİ Kredileri) Menkul Kıymet Verileri: (Toplam Menkul Değerler, Gerçeğe Uygun Değer Farkı K/Z Yan. Menk. Değ., a) Kamu Borçlanma Senetleri, b) Diğer Menkul Değerler, GUD Farkı Diğer Kapsamlı Gelire Yan. Menk. Değ., a) Kamu Borçlanma Senetleri, b) Diğer Menkul Değerler, İtfa Edilmiş Maliyeti Üzerinden Değerlenen Menkul Değerler, a) Kamu Borçlanma Senetleri, b) Diğer Menkul Değerler, Repo İşlemine Konu Menkul Değerler (Bilgi), Teminata Verilen Menkul Değerler (Bilgi), Eurobondlar) Mevduat Verileri: (Toplam Mevduat ve Katılım Fonu, Gerçek Kişiler Mevduatı; Toplam-Vadeli-Vadesiz, Ticari Kuruluşlar Mevduatı; Toplam-Vadeli- Vadesiz, Resmi ve Diğer Kuruluşlar Mevduatı; Toplam-Vadeli-Vadesiz, Sigortaya Tabi Mevduat) Yabancı Para Pozisyonu: (Bilanço İçi Yabancı Para Pozisyonu; a) Bilanço İçi Varlıklar, b) Bilanço İçi Yükümlülükler, Bilanço Dışı Yabancı Para Pozisyonu; a) Bilanço Dışı Varlıklar, b) Bilanço Dışı Yükümlülükler, Yabancı Para Net Genel Pozisyonu, Yasal Özkaynak, Dövize Endeskli Varlıklar, Dövize Endeksli Yükümlülükler) Hastalığın ortaya çıkmadan önceki ve sonraki dönemlere ait veriler arasındaki farklılıklar üzerinden, hastalıkla mücadeleye karşı uygulanan tedbirlerin bankacılık sektörü üzerine etkileri istatistiksel yöntemler ile araştırılmıştır. Analiz Türk bankacılık sisteminde mevcut sektörler bazında, kamusal sermayeli, yabancı sermayeli, yerli özel sermayeli mevduat bankaları ve katılım bankaları esas alınarak yapılmıştır. Eşleştirilmiş t testi, normal dağılım özelliği gösteren bir dağılımda iki bağımlı grup ortalamalarını karşılaştırmak amacıyla kullanılan parametrik bir yöntemdir. İki bağımlı (eşleştirilmiş) grup arasındaki farklılıkların analizinde parametrik testlerden iki grubun ortalamalarının karşılaştırıldığı t-testi gerekmektedir. Ancak öncelikle verilerin normal dağılıp dağılmadığını anlamak amacıyla küçük gruplar için önerilen Kolmogrov-Smirnov normallik testi uygulanmış ve test sonucunda p değerleri 0,05 den büyük çıktığı için serilerin normal dağıldığına karar verilmiştir. 18

25 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s Krediler: Analiz döneminde bankacılık sektörünün reel kesim ve hane halkına likidite sağlamak suretiyle Covid-19 Pandemisi nin ekonomiye olası olumsuz etkilerinin önlenmesine yönelik olarak katkı sağladığı anlaşılmaktadır. Analiz sonuçlarının gösterdiği kredi kartlarındaki düşüş ise gerek ekonomik birimlerin geleceğe yönelik olumsuz beklentileri ve gerekse kredi kartı ile fiziki ortamlarda harcama yapılamaması nedeniyle anlamlı bulunmuştur. Takipteki Krediler: Yerli bankalar açısından takipteki kredilerdeki göreceli azalışın, sektörün pandeminin ekonomiye ve sosyal hayata olumsuz etkisini artırmama yönündeki davranış şeklinden kaynaklandığı düşünülmektedir. Menkul Kıymetler: Yabancı bankalar dışındaki tüm bankaların Covid-19 sonrası dönemde kısa vadeli menkul varlıklarını yüksek tutma güdüsüyle hareket ettikleri anlaşılmıştır. Likiditenin sürdürebilmesi amacıyla bu şekilde hareket edildiği düşünülmektedir. Mevduat: Analiz sonuçlarından sektörde mevduatın incelenen dönemde artış gösterdiği anlaşılmaktadır. Kullandırılan kredilerin artması, takipteki kredilerin azalması, mevcut kredilerin vadelerinin ötelenmesi, diğer taraftan reel sektör ve diğer ekonomik birimlerinin pandemi döneminde faaliyet ve harcamalarının azalması, bankalardaki mevduatın normale göre artmasının en önemli nedenleri arasındadır. Vadesiz mevduattaki artışın daha yüksek oranda gerçekleşmesi bu görüşü desteklemektedir. Yabancı Para Pozisyonu: Mevduat bankalarının yabancı para pozisyonlarına ait ortalamalar Covid öncesi ve sonrası döneme göre bilanço dışı yabancı para pozisyonu kalemi altında yer alan bilanço dışı varlıklar ve yükümlülükler hariç istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık göstermektedir. Fakat Yabancı Para Pozisyonu üzerindeki değişimin Mayıs ayı başlarında Londra merkezli bazı finans kuruluşlarının Türk Lirası üzerinden yaptıkları spekülatif işlemlerden etkilenmiş olması ihtimali nedeniyle söz konusu bankacılık verilerin takibi ile ayrıca bir çalışma yapılması uygun olacaktır. Yerli özel ve kamusal sermayeli bankalar ile katılım bankalarının, pandeminin reel kesim ve hane halkı üzerinde oluşabilecek olumsuz ekonomik etkilerinin artmaması için likidite sağlama, kredi kullandırma, kredilerin vadelerinin uzatılması ve takip 19

26 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s oranlarının azaltılması şeklinde özetlenebilecek uygulamalar ile katkı sağladıkları anlaşılmaktadır. Bankalarca kendi likiditelerinin sürdürülebilmesi, sermaye yeterliliği, karlılık ve performans kaybı gibi nedenlerle kamuya maliyet oluşturmaması kaydıyla ekonomik birimlere desteğin sürdürülmesi uygun olacaktır. Anahtar Kelimeler: Bankacılık, Finans, COVID-19 20

27 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s YENİ TİP KORONOVİRÜS SALGINI VE TÜRKİYE EKONOMİSİ VERGİ GELİRLERİ Yunus ÖZCAN 1 ORCID ID: ÖZET Yeni Tip Koronovirüs 2019 yılının Aralık ayı sonunda Çin in Wuhan şehrinde ilk vaka ile kendisini göstermiştir. Ortaya çıkışıyla birlikte etkisini çok hızlı bir şekilde artırmış ve günümüzde dünyanın her yerine yayılmıştır. Salgının etkisi ile dünyada 10 milyona yakın vaka ve 500 bin civarında can kaybı yaşanmıştır. Bu rakamlar bize salgının yıkıcı etkisini göstermektedir. Türkiye de bu salgından etkilenmiş ve ilk vakanın 11 Mart 2020 tarihinde görülmesinden bu yana 195 binin üzerinde Covid-19 vakası ile birlikte 5082 can kaybı kayıtlara geçmiştir. Bu büyüklükte bir salgının elbette ekonomik etkileri de ülke ekonomileri için sarsıcı olmaktadır. Covid-19 sürecindeki mücadele kapsamında özellikle insanların ve malların dolaşımının engellenmesi ile üretimin sınırlandırılması ekonomideki yavaşlamayı hissetmiştir. Yaşanan bu ekonomik durgunluk neticesinde devletlerin vergi toplama potansiyelinde bir azalma yaşanmakta ve salgının olumsuz ekonomik etkileri devlet gelirlerinde kendisini göstermektedir. Dünya Bankası Haziran Dönemi Küresel Ekonomik Beklentiler Raporunda 2020 yılı için dünya ekonomisinde yaşanacak gerilemenin %5,2 seviyesinde olacağı ve Türkiye ekonomisi için ise bu değerin %3,8 seviyesinde tahmin edilmektedir. Uluslararası Para Fonu nun hazırlamış olduğu Dünya Ekonomik Görünümü Nisan 2020 raporunda ise yaşanacak ekonomik daralmanın Küresel Krizinden de derin hissedileceğini ve dünya ekonomisinin yaklaşık %3 küçüleceği ifade edilirken Haziran 2020 raporunda salgının etkilerinin daha artacağı öngörülerek bu değeri %4,9 a yükseltmiştir. Devletin vatandaşlarına savunma, alt yapı hizmetleri, eğitim, sağlık gibi alanlarda sağladığı hizmetleri için finansal kaynağa ihtiyacı vardır. Finansal kaynak bulma yollarından en önemlisi para basma ve borçlanma ile birlikte vergilerdir. Türkiye ekonomisi vergi gelirlerinin GSYH ye oranı yılları arasında yıllık ortalama %20 civarındadır ve Türkiye ekonomisi Vergi Gelirlerinin toplam Genel Bütçe Gelirlerindeki payı aynı dönemde yıllık ortalama yaklaşık %86 olarak gerçekleşmektedir. Bu bize vergi gelirlerinin devlet gelirleri açısından çok önemli olduğunu göstermektedir. Ekonomideki 1 Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, İngilizce İktisat Bölümü, yozcan@ticaret.edu.tr, ORCID ID:

28 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s yavaşlama ile birlikte vergi gelirlerinde bir azalma mutlaka meydana gelecektir ve bu çalışma ile Covid-19 salgınının Türkiye ekonomisi üzerindeki etkileri vergi gelirleri açısından ele alınmaktadır. Çalışma sonucunda Covid-19 nedeniyle vergi gelirlerindeki azalmalar tespit edilmiştir. Ayrıca vergiler üzerindeki etkilerin daha net görülebilmesi için alınan ekonomik ve mali tedbirlerin sonuçlarının zaman içinde kaybolması ve salgının seyrinin büyük önem arz ettiği sonucuna ulaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Türkiye Ekonomisi, Vergi Gelirleri, Koronovirüs Salgını 22

29 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s.23 COVID-19 un FİNANSAL RAPORLAMA ÜZERİNE MUHTEMEL ETKİLERİ Dr. Gencay KARAKAYA 1 ORCID ID: ÖZET 2020 yılı itibariyle tüm dünyayı etkisi altına alan ve şiddeti artarak devam eden COVID-19 salgını, farklı gündem ve soru/n/ları da beraberinde getirmektedir. İşletmeler özelinde mutat ilerleyen tüm süreçlerin hem usulleri hem de esaslarında çeşitli farklılıklar ortaya çıkmaktadır. İşletme ekosisteminde bilgi oluşturma, bunu paylaşma ve nihayetinde karar verme aşamalarının temel aracı olan finansal raporlar da bu değişimden etkilenmiş durumdadır. Belirli dönemler itibariyle yapılan bu raporlamalar, işletmelerin paydaşları ile olan iletişiminin en temel araçlarından birisidir. Genel ekonomik seyrin ve aksiyonların revize edildiği bu süreçte, finansal raporlamalar ve buna bağlı ek raporlamalar da yeniden gözden geçirilmeye başlamıştır. Finansal raporlamaların standart çerçevede yapılmasının temel yürütücüleri olan kurumlar ve odalar, bu noktada çeşitli araştırmalar yapmış ve bunu kamuoyu ile paylaşmıştır. İşletmeler ölçekleri ve faaliyet alanlarını da dikkate alarak bu rehber niteliğinde ki araştırma raporlarından faydalanmaktadır. Çalışma kapsamında, salgın döneminde ve sonrası meydana gelmiş ve gelmesi muhtemel olan olayların, finansal raporlara ve finansal raporlamalara olan etkileri irdelenmektedir. Anahtar Kelimeler: Finansal Raporlama, Finansal Raporlar, Salgın, COVID-19 1 Dr. Öğretim Üyesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi, İşletme Fakültesi, gkarakaya@ticaret.edu.tr, ORCID ID:

30 Covid 19 Pandemisinin Türkiye'ye Etkileri Sempozyumu Özet Kitapçığı s CORONAVİRÜS SALGINIYLA SARSILAN DÜNYADA ORTAYA ÇIKAN BAZI YENİ TOPLUMSAL DURUMLAR: FRANSA VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ Mustafa POYRAZ 1 ORCID ID: ÖZET İnsanlığın şimdiye kadar karşılaştığı en önemli salgınlardan biri olan ve henüz bütün yönleriyle açıklanamayan Covid-19 virüsünün ortaya çıkardığı yeni durum ve sosyal etkileri sosyal bilimlerin önemli araştırma konularından biri haline geldi. Evde kal, izolasyon ve mesafe gibi kavramlar günlük hayatımızı aylardır biçimlendiriyor ve bu durumun ne zamana kadar devam edeceği de henüz belli değil. Her ne kadar toplumun bütün kesimleri şu veya bu şekilde bu sancılı sürecin etkilerini hissetse de, iş dünyasının ve sosyal koruma mekanizmalarının dışında kalan yoksul kesim için bu dönem çok daha ağır ve derin bir anlam ifade etmektedir. Covid-19 la başlayan süreç birçok bakımdan yeni bir başlangıç olarak kabul edilebilir. İlk olarak karantina süreci, zaman ve mekâna ilişkin alışkanlıklarımızın yeniden değerlendirilmesine, günlük hayatın hızıyla ilgili bir sorgulamaya yol açtı. İkinci olarak, şehirlerdeki aşırı yığılmanın getirdiği sıkışıklık halinin ve doğal alanların yok denecek kadar azalmasının doğurduğu tehlikeler fark edilmeye başlandı. Şehir politikalarına ilişkin yeni yaklaşımların ortaya çıkması kaçınılmaz hale gelmiştir. Üçüncü olarak, teknolojinin çok güçlü bir şekilde toplumsal hayatın her alanına girmesiyle iş kültüründeki dönüşüm bir sıçrama yaşadı. Toplumun önemli bir kesiminin evde çalışma sürecine girmesi, eğitimin online ortamında yapılmaya başlanması, aile bireylerinin bile aynı mekanda olmadan bir araya gelebilmeleri gündelik hayatın parametrelerini büyük ölçüde dönüştürdü. Dördüncü olarak, salgın süreci, toplum içerisinde oluşan sivil dinamiklerin toplumsal örgütlenme ve toplumsal bilincin gelişmesi açısından ne kadar önemli olduğu konusunda da önemli bir tecrübe oldu. Fransa deneyiminin de gösterdiği 1 Doç. Dr. İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyoloji Bölümü, poyrazmus@gmail.com, ORCID ID: